Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Giáo dục - Đào tạo Cao đẳng - Đại học Khoa học xã hội Luận văn thế giới nghệ thuật trong tập truyện ngắn vang bóng một thời của nguyễn...

Tài liệu Luận văn thế giới nghệ thuật trong tập truyện ngắn vang bóng một thời của nguyễn tuân​

.PDF
59
259
100

Mô tả:

Khóa luận tốt nghiệp đại học TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA NGỮ VĂN ---------------------------- NGUYỄN THỊ HẠ THẾ GIỚI NGHỆ THUẬT TRONG TẬP TRUYỆN NGẮN VANG BÓNG MỘT THỜI CỦA NGUYỄN TUÂN KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Văn học Việt Nam Người hướng dẫn khoa học Th.S NGUYỄN PHƯƠNG HÀ HÀ NỘI - 2014 Khóa luận tốt nghiệp đại học LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện khóa luận, tôi đã nhận được sự quan tâm, giúp đỡ tận tình của các thầy cô giáo tổ Văn học Việt Nam, khoa Ngữ văn trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2. Đặc biệt, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến ThS. Nguyễn Phương Hà, người trực tiếp hướng dẫn tôi trong suốt thời gian nghiên cứu và hoàn thành khóa luận. Vì điều kiện thời gian cùng những hạn chế về kiến thức chuyên môn nên khóa luận của tôi không tránh khỏi những thiếu sót, rất mong nhận được sự đóng góp của quý thầy cô và bạn bè. Tôi xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, tháng 05 năm 2014 Sinh viên thực hiện Nguyễn Thị Hạ Khóa luận tốt nghiệp đại học LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan những vấn đề trong khóa luận là kết quả nghiên cứu của bản thân tôi, dưới sự hướng dẫn của ThS. Nguyễn Phương Hà. Nội dung khóa luận mà tôi nghiên cứu không trùng lặp với bất cứ một công trình nghiên cứu nào. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan của mình. Hà Nội, tháng 05 năm 2014 Sinh viên thực hiện Nguyễn Thị Hạ Khóa luận tốt nghiệp đại học MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN LỜI CAM ĐOAN MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1 1. Lí do chọn đề tài.................................................................................. 1 2. Lịch sử vấn đề ..................................................................................... 2 3. Phạm vi, đối tượng nghiên cứu ........................................................... 4 4. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................... 5 5. Phương pháp nghiên cứu .................................................................... 5 6. Đóng góp của khóa luận...................................................................... 5 7. Cấu trúc của khóa luận ........................................................................ 6 NỘI DUNG Chương 1. NGUYỄN TUÂN – CUỘC ĐỜI VÀ SỰ NGHIỆP ................. 7 1.1. Cuộc đời .................................................................................................. 7 1.2. Sự nghiệp văn học ................................................................................... 8 1.3. Phong cách nghệ thuật ............................................................................ 10 1.4. Tập truyện ngắn Vang bóng một thời ...................................................... 12 Chương 2. CÁC BIỂU HIỆN NGHỆ THUẬT TRONG TẬP TRUYỆN NGẮN VANG BÓNG MỘT THỜI ..................... 15 2.1. Nhân vật .................................................................................................. 15 2.1.1. Nhân vật tài hoa, nghệ sĩ .............................................................. 15 2.1.2. Nhân vật kỳ ảo............................................................................... 18 2.1.3. Nhân vật lãng tử, giang hồ, xê dịch .............................................. 21 2.2. Không gian nghệ thuật .......................................................................... 24 2.2.1. Không gian quá khứ ...................................................................... 24 2.2.2. Không gian kỳ ảo ...................................................................... 27 2.3. Thời gian nghệ thuật .............................................................................. 28 Khóa luận tốt nghiệp đại học 2.3.1. Thời gian quá khứ ......................................................................... 29 2.3.2. Thời gian kỳ ảo.............................................................................. 31 2.4. Ngôn ngữ nghệ thuật .............................................................................. 33 2.4.1. Kết hợp ngôn ngữ kể và ngôn ngữ tả ............................................ 34 2.4.2. Thủ pháp lạ hóa ngôn từ .............................................................. 38 2.4.3. Ngôn ngữ sử dụng tối đa lớp từ Hán Việt mang sắc thái cổ kính, trang trọng .............................................................................................. 41 2.5. Giọng điệu nghệ thuật............................................................................ 43 2.5.1. Giọng khinh bạc, lạnh lùng ........................................................... 44 2.5.2. Giọng thán phục, luyến tiếc .......................................................... 46 2.5.3. Giọng ngậm ngùi, buồn tủi ........................................................... 48 KẾT LUẬN .................................................................................................... 51 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 53 Khóa luận tốt nghiệp đại học MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài 1. Nguyễn Tuân là một trong số chín tác gia văn học lớn nhất của Việt Nam, đóng vai trò quan trọng trong tiến trình hiện đại hóa nền văn học. Các sáng tác của ông thuộc nhiều thể loại: truyện ngắn, phóng sự, tiểu thuyết, tùy bút... Ở lĩnh vực nào, nhà văn cũng thể hiện được phong cách riêng, độc đáo của mình. Với những đóng góp to lớn cho nền văn học Việt Nam hiện đại, Nguyễn Tuân xứng đáng được Đảng và Nhà nước trao tặng phần thưởng cao quý - giải thưởng Hồ Chí Minh (đợt I năm 1996). 2. Nghiên cứu cuộc đời và sự nghiệp sáng tác của Nguyễn Tuân, chúng ta không thể không nói đến tập truyện ngắn Vang bóng một thời. Tác phẩm đã gây được tiếng vang lớn trong sự nghiệp cầm bút của Nguyễn Tuân giai đoạn trước Cách mạng tháng Tám. Năm tháng qua đi, tập truyện ngắn Vang bóng một thời ngày càng có nhiều bạn đọc yêu thích và luôn nhận được sự quan tâm đặc biệt từ các nhà nghiên cứu. Vì vậy, tìm hiểu các yếu tố: nhân vật, không gian và thời gian nghệ thuật, ngôn ngữ và giọng điệu sẽ làm rõ các biểu hiện nghệ thuật của tác phẩm. Qua đó, khẳng định những đóng góp của Nguyễn Tuân đối với sự phát triển của văn học ở các phương diện nội dung và hình thức nghệ thuật. 3. Nguyễn Tuân là một tác gia được đưa vào giảng dạy ở hầu hết các cấp bậc: Đại học, Cao đẳng, THPT... Việc nghiên cứu các tác phẩm của Nguyễn Tuân, đặc biệt là các sáng tác trong tập truyện ngắn Vang bóng một thời, giúp chúng ta khám phá những đặc sắc của một phong cách nghệ thuật độc đáo bậc nhất này. Đồng thời góp một phần thiết thực vào công việc giảng dạy tác phẩm của Nguyễn Tuân trong nhà trường. Do đó, chúng tôi chọn đề tài: Thế giới Nguyễn Thị Hạ 1 K36D - Ngữ văn Khóa luận tốt nghiệp đại học nghệ thuật trong tập truyện ngắn Vang bóng một thời của Nguyễn Tuân làm đối tượng nghiên cứu. 2. Lịch sử vấn đề Hơn nửa thế kỉ cầm bút, Nguyễn Tuân đã để lại những dấu ấn sâu đậm trong lòng bao thế hệ bạn đọc. Với lối viết độc đáo, tài hoa, các sáng tác của ông giai đoạn trước và sau Cách mạng đều được giới nghiên cứu quan tâm. Vang bóng một thời là tập truyện ngắn đầu tay đã mang lại vinh quang trong sự nghiệp sáng tác của Nguyễn Tuân. Từ khi xuất bản lần đầu tiên năm 1940, Vang bóng một thời đã nhiều lần tái bản. Đến nay, có không ít các bài báo, đánh giá, công trình nghiên cứu về tập truyện ngắn này vẫn không ngừng được công bố. Người đầu tiên có công trong việc phát hiện ra tài năng độc đáo của Nguyễn Tuân ở các sáng tác trong Vang bóng một thời là Thạch Lam. Trong một bài viết ngắn Đọc Vang bóng một thời đăng trên báo Ngày Nay (số 212, ngày 15/06/1940), Thạch Lam đã có cái nhìn tinh tế và sâu sắc về lối hành văn của Nguyễn Tuân. Ông đề cao Nguyễn Tuân là “một nhà văn có tài năng đặc biệt, một nghệ sĩ có lương tâm” bởi niềm đam mê sáng tạo, yêu cái đẹp và khả năng “làm sống lại cả một thời xưa cũ” [12, 229]. Qua bài viết, Thạch Lam đã chỉ ra những nét riêng trong Vang bóng một thời. Tuy nhiên, những nhận xét ban đầu của Thạch Lam chỉ mang tính khái quát về mặt nội dung, chưa đi sâu tìm hiểu về những phương diện nghệ thuật, khiến độc giả chưa thật sự thỏa đáng. Sau Thạch Lam, nhà nghiên cứu Vũ Ngọc Phan cũng đánh giá cao tập truyện Vang bóng một thời là “một văn phẩm gần tới sự toàn thiện, toàn mỹ”. Ông cho rằng Nguyễn Tuân là nhà văn “đứng hẳn ra một phái riêng” bởi “lối hành văn đặc biệt và những ý kiến cùng tư tưởng phô diễn bằng một giọng tài hoa, sâu cay và khinh bạc, đầy nghệ thuật như một bức phác họa và bao giờ Nguyễn Thị Hạ 2 K36D - Ngữ văn Khóa luận tốt nghiệp đại học cũng cho người ta thấy một trạng thái tâm hồn” [12, 37]. Tác giả Vũ Ngọc Phan đã xem Vang bóng một thời như một “bức họa cổ” để từ đó chỉ ra không gian và thời gian nghệ thuật trong tác phẩm. Trong số những nhà nghiên cứu tâm huyết về Nguyễn Tuân, phải kể đến Giáo sư Nguyễn Đăng Mạnh. Ông không phải là người đầu tiên bàn về Nguyễn Tuân nhưng lại nghiên cứu về Nguyễn Tuân một cách toàn diện, từ cuộc đời, sự nghiệp, đến quan điểm nghệ thuật. Bàn về phong cách Nguyễn Tuân, Nguyễn Đăng Mạnh khẳng định: “hạt nhân của phong cách Nguyễn Tuân có thể gói gọn trong một chữ ngông”. Đề cập đến quan điểm sáng tác của Nguyễn Tuân, ông cho rằng: “Nói đến Nguyễn Tuân, người ta thường nghĩ đến một nhà văn có quan điểm duy mỹ, trọng cái đẹp hình thức, đặt nghệ thuật lên trên hết mọi thứ thiện ác ở đời” [12, 91]. Giáo sư Phan Cự Đệ trong bài Đọc lại Vang bóng một thời của Nguyễn Tuân, đã chỉ ra những kiểu nhân vật có ở tập Vang bóng một thời. Đó là các nhà Nho cuối mùa tìm về những thú vui thanh cao và nhân vật “lãng tử giang hồ, xê dịch sống một cách nghệ sỹ trước cuộc đời”. Ông cho rằng: “Nguyễn Tuân đã làm cái việc của một người đi khơi lại đống tro tàn của dĩ vãng, tìm lại những cái đẹp của ngày qua đã một thời vang bóng” [12, 233]. Hay như nhà nghiên cứu Trương Chính khi viết về Vang bóng một thời cũng khẳng định: “Về văn phong thì phải nói Nguyễn Tuân trong tác phẩm đầu tay này đã đạt đến đỉnh cao mà về sau ông không đạt tới nữa” [1, 482]. Điểm lại lịch sử nghiên cứu về Nguyễn Tuân, tác giả Đỗ Đức Hiểu với bài viết Chất thơ trong Vang bóng một thời đã khai thác tính nhạc, nhịp điệu trong ngôn ngữ và giọng điệu của tác phẩm. Mai Quốc Liên với bài Nguyễn Tuân - bậc thầy về nghệ thuật ngôn từ Việt Nam và Hoài Anh trong bài Nguyễn Tuân là nhà nghệ sĩ ngôn từ đã đưa cái đẹp thăng hoa đã chỉ ra được những nét đẹp mang giá trị truyền thống trong Vang bóng một thời. Nguyễn Thị Hạ 3 K36D - Ngữ văn Khóa luận tốt nghiệp đại học Ngoài ra, đi vào nghiên cứu một tác phẩm cụ thể, Nguyễn Ngọc Hóa còn có bài tìm hiểu về Cái thật và cái tài hoa trong Chữ người tử tù. Ở đó, người viết phát hiện ra bút pháp xây dựng nhân vật của Nguyễn Tuân đó là “những con người khổng lồ” mang “cốt cách phi phàm”. Tuy nhiên, hầu hết những bài đánh giá, nhận định trên còn mang tính khái quát. Nghiên cứu về tác gia Nguyễn Tuân, còn phải đề cập tới một số công trình nghiên cứu, Luận văn thạc sĩ, Luận án tiến sĩ, khóa luận tốt nghiệp trong cả nước như: Vẻ đẹp một thời vang bóng trong sáng tác của Nguyễn Tuân (Luận án tiến sĩ của Nguyễn Thị Thủy, Đại học Sư phạm Hà Nội). Luận án đã có đóng góp trong việc tìm hiểu về những nét đẹp truyền thống và giá trị dân tộc sâu sắc trong văn chương Nguyễn Tuân; Vai nghĩa không gian, thời gian trong Vang bóng một thời của nguyễn Tuân (Luận án tiến sĩ của Ngô Thị Hải Yến, Đại học Sư phạm Hà Nội) nghiên cứu về các vai nghĩa của không gian và thời gian trong tập Vang bóng một thời... Như vậy, điểm lại lịch sử nghiên cứu vấn đề về tác gia Nguyễn Tuân, đã có nhiều công trình nghiên cứu tập Vang bóng một thời về các phương diện như: nhân vật, ngôn ngữ, không gian, thời gian... Tuy nhiên, những bài viết này chủ yếu là những nhận định lẻ tẻ, đánh giá mang tính chất khái quát, gợi mở. Trên cơ sở kế thừa thành tựu của những người đi trước, chúng tôi xin đi sâu nghiên cứu đề tài Thế giới nghệ thuật trong tập truyện ngắn Vang bóng một thời của Nguyễn Tuân để góp phần hiểu thêm giá trị văn chương của Nguyễn Tuân, khám phá những đặc sắc của phong cách nghệ thuật độc đáo này. 3. Phạm vi, đối tượng nghiên cứu 3.1. Phạm vi nghiên cứu Trong khuôn khổ của một khóa luận tốt nghiệp, phạm vi mà chúng tôi khảo sát là mười hai truyện ngắn trong tập Vang bóng một thời của Nguyễn Tuân, Nhà xuất bản Văn học, 2011. Nguyễn Thị Hạ 4 K36D - Ngữ văn Khóa luận tốt nghiệp đại học 3.2. Đối tượng nghiên cứu Như tên gọi của khóa luận, chúng tôi tìm hiểu thế giới nghệ thuật trong tập truyện ngắn Vang bóng một thời của Nguyễn Tuân. Trong đó, tập trung vào một số phương diện nghệ thuật cơ bản về: nhân vật, không gian nghệ thuật, thời gian nghệ thuật, ngôn ngữ và giọng điệu. 4. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 4.1. Mục đích nghiên cứu Với đề tài này, chúng tôi hướng tới những mục đích sau: - Tìm hiểu về các biểu hiện nghệ thuật trong tập Vang bóng một thời của Nguyễn Tuân ở các phương diện: Nhân vật, không gian, thời gian, ngôn ngữ và giọng điệu. - Khẳng định vai trò và vị trí tác gia Nguyễn Tuân trong tiến trình hiện đại hóa nền văn học. 4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Khóa luận đặt ra và giải quyết những nhiệm vụ sau: - Làm rõ thế giới nghệ thuật trong tập truyện ngắn Vang bóng một thời của Nguyễn Tuân ở các phương diện: Nhân vật, không gian, thời gian, ngôn ngữ và giọng điệu. - Thấy được phong cách nghệ thuật độc đáo của Nguyễn Tuân và khẳng định những đóng góp của ông trong quá trình hiện đại hóa nền văn học. 5. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp thống kê, phân loại - Phương pháp so sánh, đối chiếu - Phương pháp phân tích, tổng hợp 6. Đóng góp của khóa luận - Làm rõ các biểu hiện nghệ thuật trong tập Vang bóng một thời ở các phương diện: nhân vật, không gian, thời gian, ngôn ngữ và giọng điệu. Qua Nguyễn Thị Hạ 5 K36D - Ngữ văn Khóa luận tốt nghiệp đại học đó, khẳng định sự độc đáo trong sáng tạo nghệ thuật của phong cách Nguyễn Tuân. - Góp phần thiết thực vào việc giảng dạy và học tập các tác phẩm của Nguyễn Tuân trong nhà trường. 7. Cấu trúc của khóa luận Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Nội dung chính của khóa luận được triển khai thành 2 chương: Chương 1: Nguyễn Tuân - Cuộc đời và sự nghiệp văn học. Chương 2: Các biểu hiện nghệ thuật trong tập truyện ngắn Vang bóng một thời. Nguyễn Thị Hạ 6 K36D - Ngữ văn Khóa luận tốt nghiệp đại học NỘI DUNG Chương 1 NGUYỄN TUÂN – CUỘC ĐỜI VÀ SỰ NGHIỆP 1.1. Cuộc đời Nguyễn Tuân sinh năm 1910 tại phố Hàng Bạc nhưng quê ở làng Nhân Mục - Thượng Đình (nay thuộc phường Nhân Chính, quận Thanh Xuân, Hà Nội). Ông sinh ra trong một gia đình trí thức, giữa lúc Hán học đã tàn lụi, thất thế, nhường chỗ cho Tây học. Là một tri thức yêu nước, giàu tinh thần dân tộc, Nguyễn Tuân đã phải trải qua những năm tháng khổ sở, có lúc bế tắc, tuyệt vọng. Bối cảnh xã hội, không khí gia đình đặc biệt ấy đã in sâu đậm trong cá tính, tư tưởng cũng như phong cách nghệ thuật của nhà văn. Từ nhỏ, Nguyễn Tuân đã say mê và thuộc rất nhiều thơ của Đoàn Thị Điểm, Nguyễn Du, Hồ Xuân Hương, Tú Xương, Nguyễn Khuyến... Ông thích những thú vui, món ăn truyền thống, yêu sự cầu kì kiểu cách, gắn liền với những giá trị cổ truyền của dân tộc. Thời thanh thiếu niên ông cùng gia đình đi và sống ở nhiều nơi: Khánh Hòa, Phú Yên, Hội An, Đà Nẵng, Huế, Hà Tĩnh, Thanh Hóa... “Cuộc đời Nguyễn Tuân hầu như nằm trong những chuyến đi” (Mai Quốc Liên). Năm 1929, ông bị đuổi học vì tham gia một cuộc bãi khóa phản đối chống giáo viên người Pháp nói xấu người Việt. Từ đây, Nguyễn Tuân bắt đầu hành trình của cuộc đời với nhiều khúc khuỷu, đầy chông gai. Sống trong cảnh nô lệ, thuộc địa, cũng giống như bao thanh niên trí thức khác, Nguyễn Tuân luôn tìm cách thoát khỏi cuộc sống bế tắc ấy. Năm 1930, ông và một nhóm bạn có cùng chí hướng vượt biên sang Lào, rồi bị bắt tại Băng Cốc (Thái Lan) và đưa vào trại giam Thanh Hóa. Thời gian này, Nguyễn Thị Hạ 7 K36D - Ngữ văn Khóa luận tốt nghiệp đại học Nguyễn Tuân rơi vào tình trạng khủng hoảng tinh thần sâu sắc, sa vào con đường ăn chơi trụy lạc. Ở tù ra, Nguyễn Tuân làm thư kí cho một nhà máy đèn và bắt đầu sự nghiệp sáng tác. Ông thể hiện tài năng của mình trên các báo Trung Bắc tân văn, Đông Tây, An Nam tạp chí, Tiểu thuyết thứ Bảy... Ngoài văn học, Nguyễn Tuân còn say mê diễn kịch, đóng phim và trở thành một trong những diễn viên điện ảnh đầu tiên ở nước ta. Cách mạng tháng Tám thành công đã làm thay đổi cuộc đời và tư tưởng Nguyễn Tuân. Ông hòa mình vào tập thể và tự nguyện đứng vào hàng ngũ nhà văn phục vụ cách mạng và trở thành một cây bút tiêu biểu của nền văn học hiện đại. Từ năm 1948 đến năm 1956, Nguyễn Tuân giữ chức Tổng thư kí Hội Văn nghệ toàn quốc. Năm 1950 đến 1953, ông gia nhập Đảng tại chi bộ Hội Văn nghệ Việt Nam và cống hiến không ngừng nghỉ. Những tháng ngày ở Việt Bắc gian khổ, Nguyễn Tuân vừa sáng tác, vừa chiến đấu. Tại đây, ông đã thai nghén để sau đó cho ra đời những tác phẩm phản ánh khá chân thực không khí chiến đấu sôi nổi của quân và dân ta trong những ngày kháng chiến chống Pháp. Nguyễn Tuân mất vào năm 1987 tại Hà Nội, để lại sự nghiệp văn học phong phú với những trang viết độc đáo và tài hoa. Với những cống hiến lớn lao cho nền văn học hiện đại Việt Nam, ông được Nhà nước truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật (đợt I năm 1996). 1.2. Sự nghiệp văn học Sự nghiệp văn học của Nguyễn Tuân chia thành hai giai đoạn: trước Cách mạng tháng Tám và sau Cách mạng tháng Tám. a) Trước Cách mạng tháng Tám. Nguyễn Thị Hạ 8 K36D - Ngữ văn Khóa luận tốt nghiệp đại học Nguyễn Tuân không phải là nhà văn thành công ngay từ những tác phẩm đầu tay. Ông bắt đầu cầm bút từ đầu những năm 30 và đã thử bút qua nhiều thể loại: thơ, bút ký, truyện ngắn hiện thực trào phúng. Từ năm 1932 đến năm 1937 có thể coi là chặng thử bút, dò đường của Nguyễn Tuân. Năm 1937, ông cho ra mắt tác phẩm truyện ngắn Một vụ bắt rượu lậu. Đến năm 1939, độc giả thực sự biết đến tên tuổi Nguyễn Tuân qua tập truyện ngắn Vang bóng một thời. Đây là tác phẩm đánh dấu mốc quan trọng cho sự nghiệp sáng tác của nhà văn. Trước Cách mạng tháng Tám, Nguyễn Tuân thành công ở một số thể loại: + Truyện ngắn: Một vụ bắt rượu lậu (1937), Vang bóng một thời (1940), Xác ngọc lam (1943). + Tùy bút: Một chuyến đi (1938), Chiếc lư đồng mắt cua (1941), Tùy bút I (1941), Tùy bút II (1943), Tóc chị Hoài (1943). + Phóng sự: Ngọn đèn dầu lạc (1939), Tàn đèn dầu lạc (1941). + Tiểu thuyết: Thiếu quê hương (1940). Sống trong chế độ thuộc địa ngột ngạt, bức bối, cũng như bao văn nghệ sĩ khác, Nguyễn Tuân luôn cảm thấy bất hòa sâu sắc với xã hội đương thời. Ông đã tìm lối thoát cho mình vào những chuyến đi với chủ nghĩa Xê dịch, tìm về vẻ đẹp của một thời vang bóng và đời sống trụy lạc. Đó cũng là ba nội dung chính trong đề tài sáng tác trước Cách mạng của Nguyễn Tuân. b) Sau Cách mạng tháng Tám. Cách mạng tháng Tám thành công đã mở ra một kỷ nguyên mới đối với dân tộc ta, đồng thời cởi trói tư tưởng cho giới văn nghệ sĩ. Nguyễn Tuân không còn bất hòa với xã hội mà đã trở về sống hòa hợp giữa cuộc đời, bắt đầu từ đây tạo lên những bản hòa tấu vang dội cho nền văn học Việt Nam. Nguyễn Thị Hạ 9 K36D - Ngữ văn Khóa luận tốt nghiệp đại học Trong không khí cả nước ra trận, Nguyễn Tuân cũng hăng hái tham gia kháng chiến, đem ngòi bút phục vụ cho chiến đấu. Ông đã cho ra đời một khối lượng tác phẩm phong phú thuộc nhiều thể loại, đặc biệt là tùy bút. + Truyện ngắn: Chùa Ðàn (1946), Thắng càn(1963), Chú Giao làng Seo (1953). + Tùy bút, bút ký: Ðường vui (1949), Tình chiến dịch (1950), Bút ký đi thăm Trung Hoa (1955), Tùy bút kháng chiến và hòa bình (Tập I/1955, Tập II/1956), Sông Ðà (1960), Hà Nội ta đánh Mỹ giỏi (1972), Cảnh sắc và hương vị đất nước (1988). Có thể thấy, cả hai giai đoạn trước và sau Cách mạng, những sáng tác của Nguyễn Tuân đều thể hiện một phong cách văn chương độc đáo, tài hoa, uyên bác. Nếu như trước Cách mạng, người ta thường nhắc nhiều đến tập Vang bóng một thời thì sau Cách mạng, Nguyễn Tuân đã tiếp tục phát huy sở trường và đặc biệt thành công ở thể loại tùy bút và được mệnh danh là “ông vua tùy bút”. Với những đóng góp to lớn ấy, Nguyễn Tuân xứng đáng là một trong số các tác gia tiêu biểu của nền văn học Việt Nam hiện đại. 1.3. Phong cách nghệ thuật Nguyễn Tuân có một phong cách nghệ thuật rất độc đáo và sâu sắc. Nhà nghiên cứu Nguyễn Ðăng Mạnh khẳng định: “Hạt nhân của phong cách nghệ thuật Nguyễn Tuân có thể gói gọn trong một chữ ngông. Cái ngông vừa có màu sắc cổ điển, kế thừa truyền thống tài hoa bất đắc chí của những Nguyễn Khuyến, Tú Xương, Tản Ðà... và trực tiếp hơn là cụ Tú Lan, thân sinh nhà văn; vừa mang dáng vẻ hiện đại, ảnh hưởng từ các hệ thống triết lý nổi loạn của xã hội tư sản phương Tây như triết lý siêu nhân, quan niệm về con người cao đẳng, thuyết hiện sinh...”. Ngông là biểu hiện của sự chống trả mọi thứ nền nếp, phép tắc, định kiến của xã hội bằng cách làm ngược lại với thái độ ngạo đời. Thể hiện phong Nguyễn Thị Hạ 10 K36D - Ngữ văn Khóa luận tốt nghiệp đại học cách này, mỗi trang viết của Nguyễn Tuân đều muốn chứng tỏ tài hoa uyên bác. Và mọi sự vật được miêu tả, quan sát chủ yếu ở phương diện văn hóa, thẩm mỹ. Trước Cách mạng tháng Tám, Nguyễn Tuân đi tìm những cái đẹp của thời xa xưa còn vương sót lại và viết thành tập truyện ngắn Vang bóng một thời. Ngoài ra, ông còn học theo chủ nghĩa xê dịch, chủ nghĩa duy mỹ, chủ nghĩa hưởng lạc, chủ nghĩa ẩm thực... Vì thế ông là nhà văn của những tính cách phi thường, của những tình cảm, cảm giác mãnh liệt, của những phong cảnh tuyệt mĩ, của gió, bão, núi cao rừng thiêng, thác ghềnh dữ dội. Chủ nghĩa độc đáo trong đời sống cũng như trong nghệ thuật mà biểu hiện là thú chơi ngông của Nguyễn Tuân không chỉ đơn thuần là phản ứng tâm lý của một cá nhân trước tấn kịch xã hội. Nó còn bao hàm cái khí khái của người trí thức yêu nước không cam tâm chấp nhận chế độ thực dân, tự đặt những nghịch thuyết để tách mình ra và vượt lên trên cái xã hội của những kẻ xu thời, thỏa mãn với thân phận nô lệ. Sau Cách mạng tháng Tám, phong cách Nguyễn Tuân có những đổi thay quan trọng. Vẫn tiếp cận thế giới, con người thiên về phương diện văn hóa nghệ thuật, nghệ sĩ, nhưng giờ đây ông còn tìm thấy chất tài hoa nghệ sỹ ở cả nhân dân đại chúng. Nguyễn Tuân không còn đối lập giữa quá khứ, hiện tại và tương lai, lối văn vừa đĩnh đạc cổ kính, vừa trẻ trung hiện đại. Đặc điểm dễ nhận thấy trong phong cách nghệ thuật Nguyễn Tuân là mới lạ, không giống ai. Mọi thứ Nguyễn Tuân bày biện đều có hương vị đặc sản, từ những nguồn “chưa ai khơi” nên thường tạo được cảm giác rất mạnh, ấn tượng rất sâu. Hệ thống nhân vật của Nguyễn Tuân bao giờ cũng mang dáng vẻ riêng, độc đáo và rất đẹp - vẻ đẹp của tài hoa, của nhân cách. Ở cả hai giai đoạn sáng tác, nhà văn luôn trân trọng những “đấng tài hoa” và say mê miêu tả, Nguyễn Thị Hạ 11 K36D - Ngữ văn Khóa luận tốt nghiệp đại học chiêm ngưỡng họ. Mỗi nhân vật thường sành hơn người ở một thú chơi hoặc một ngón nghề nào đó, đầy tính nghệ thuật. Nguyễn Tuân cũng là một con người yêu thiên nhiên tha thiết. Ông có nhiều phát hiện hết sức tinh tế và độc đáo về núi sông cây cỏ trên đất nước mình. Phong cách tự do phóng túng và ý thức sâu sắc về cái tôi cá nhân đã khiến Nguyễn Tuân tìm đến thể tùy bút như một điều tất yếu. Dường như ông chỉ có thể gắn bó với lối văn nào thật sự tự do và chấp nhận những cảm xúc đậm màu sắc chủ quan. Thể tùy bút trong văn chương Nguyễn Tuân đã đạt đến đỉnh cao của khả năng ghi nhận và thể hiện đời sống. Xét đến cùng, phong cách riêng không trộn lẫn, không ai bắt chước được của tùy bút Nguyễn Tuân chính ở sự linh hoạt, phong phú đến thần tình của giọng điệu văn chương. Tóm lại, trong nền văn học Việt Nam hiện đại, Nguyễn Tuân thật xứng đáng ở tầm cỡ nhà văn lớn mà khi nói đến ông, người ta nghĩ ngay đến một phong cách độc đáo, tài hoa, uyên bác. 1.4. Tập truyện ngắn Vang bóng một thời Vang bóng một thời là tập truyện ngắn được Nguyễn Tuân sáng tác năm 1939, đăng trên tạp chí Tao Đàn và Tiểu thuyết thứ bảy do nhà in Tân Dân Hà Nội xuất bản lần đầu tiên năm 1940. Tác phẩm đã gây được tiếng vang lớn, khiến cho giới văn nghệ sĩ và người đọc hết sức tán thưởng và khen ngợi: “Người ta lấy làm sung sướng khi thấy một nhà văn kính trọng và yêu mến cái đẹp, coi công việc sáng tạo là công việc quý báu và thiêng liêng” (Thạch Lam). Với tập Vang bóng một thời, Nguyễn Tuân trở thành nhà văn nổi tiếng, được trao tặng giải thưởng Gia Long, kiêu hãnh đứng ngang hàng với Hồn bướm mơ Tiên của Khái Hưng và Đôi Bạn của Nhất Linh. Trong sáng tác của Nguyễn Tuân, Vang bóng một thời là tập truyện được đánh giá cao nhất về tư tưởng và nghệ thuật. Toàn bộ tác phẩm gồm mười hai truyện ngắn, sáng tác theo xu hướng thoát li hoài cổ. Đây là lần đầu Nguyễn Thị Hạ 12 K36D - Ngữ văn Khóa luận tốt nghiệp đại học tiên trong văn học, quá khứ và xã hội phong kiến Việt Nam được xem xét và ghi chép từ cái nhìn hiện đại. Ở đó, Nguyễn Tuân không viết về trật tự xã hội, về tư tưởng đạo đức cũ mà thiên về mô tả, ngợi ca những vẻ đẹp riêng về thời quá khứ. Những phong tục đẹp, thú chơi tao nhã, lành mạnh hiện lên một cách chân thực. Với Vang bóng một thời, Nguyễn Tuân đóng vai trò “là người khơi đống tro tàn của dĩ vãng để bày lại trước mắt ta những cái ta đã biết qua hay chưa biết rõ” (Vũ Ngọc Phan). Trong tác phẩm, ngoài hai truyện Bữa rượu máu và Báo oán thì mười truyện còn lại có thể coi như “mười nén tâm hương” nguyện cầu cho cái đẹp cổ truyền của người Việt Nam đó là: uống đẹp (Những chiếc ấm đất, Chén trà trong sương sớm), nhắm đẹp (Hương cuội), chơi đẹp (Thả thơ, Đánh thơ, Một cảnh thu muộn), ứng xử đẹp (Ngôi mả cũ), hoa tay đẹp (Trên đỉnh non Tản), tài nghệ đẹp (Ném bút chì) và nhân cách đẹp (Chữ người tử tù). Những vẻ đẹp xưa đều được hiện lên trong niềm xót xa nuối tiếc khôn nguôi của tác giả. Trong khi những nhà văn khác sao nhãng quá khứ, thì bằng tình yêu quê hương đất nước tha thiết, thái độ trân trọng những giá trị văn hóa của dân tộc và lòng yêu mến, tiếc thương dĩ vãng, Nguyễn Tuân đã “vớt lại vẻ đẹp đã qua và làm sống lại cả một thời xa xưa” qua những trang văn để đời mà “về sau ông không bao giờ đạt tới nữa”. Đặc biệt, nhà văn đã tái hiện lại những con người thuộc lớp nhà Nho có nhân cách tài hoa nhưng bất đắc chí như: ông Phủ, ông Nghè, cụ Kép, cụ Thượng, cụ Ấm... Họ không chấp nhận cuộc sống nô lệ thực tại nên đã tìm về những thú chơi thanh cao: đánh cờ, trồng hoa, thả thơ, đánh thơ, uống trà, làm đèn kéo quân... Họ chơi ngông với đời bằng lối sống ẩn mình, ngoài vòng danh lợi, chỉ biết vui thú, hưởng lạc một cách tao nhã, đài các, cầu kì. Đó là cụ Ấm (Chén trà trong sương sớm) thích uống trà với thứ nước đọng trong lá sen buổi sớm mai. Chưa bao giờ ông già này dám cẩu thả trong thú chơi thanh Nguyễn Thị Hạ 13 K36D - Ngữ văn Khóa luận tốt nghiệp đại học đạm ấy, cách pha trà của cụ Ấm đã trở thành lễ nghi. Cụ Kép (Hương cuội) đã để tất cả “quãng đời xế chiều” của mình vào việc chăm sóc một vườn hoa quý... Cách chơi hoa, uống trà đều toát lên sự cầu kì, lịch lãm, tài hoa đầy nghi lễ và rất đỗi đời thường. Tất cả những cái đẹp ấy được Nguyễn Tuân nâng niu, trân trọng, miêu tả một cách cầu kì và nâng lên thành nghệ thuật. Do nhu cầu khẳng định cái tôi tài hoa, uyên bác khiến ngòi bút Nguyễn Tuân đôi chỗ mang tính chất cực đoan, chỉ quan tâm đến cái đẹp thuần túy mang tính, hình thức. Vì thế, người đọc có cảm giác vừa thú vị vừa rờn rợn về cái đẹp của nghệ thuật “chém treo ngành” của Bát Lê (Bữa rượu máu), cái đẹp của nghệ thuật “ném bút chì” (Ném bút chì). Tất nhiên, ẩn trong cái đẹp lạnh lùng và tàn bạo đó, người đọc vẫn nhận thấy chút hơi hướng của hiện thực và ý nghĩa tích cực của việc phản ánh hình tượng đó. Thông qua tác phẩm, nhà văn hướng về quá khứ và bày tỏ thái độ bất hòa sâu sắc với xã hội đương thời và khẳng định vẻ đẹp của một thời huy hoàng trong dĩ vãng. Như vậy, tập truyện ngắn Vang bóng một thời là nỗi niềm hoài cổ trong sâu thẳm tâm hồn Nguyễn Tuân trước cái hay, cái đẹp đã chết chỉ còn lại những dư âm. Bằng một cách thầm lặng, Nguyễn Tuân đã làm sống lại cả một giai đoạn nhiều biến động trong lịch sử để công chúng đọc và tự suy ngẫm về quá khứ của cha ông. Những đóng góp to lớn của Nguyễn Tuân về thế giới nghệ thuật trong tập truyện ngắn Vang bóng một thời đã mang lại vinh quang đầu tiên trong sự nghiệp sáng tác trước Cách mạng của Nguyễn Tuân. Đặc biệt, với sự độc đáo về quan niệm, đề tài, cảm hứng sáng tác và thái độ thiết tha trân trọng cái đẹp quá khứ, Vang bóng một thời đã trở thành tác phẩm bất tử với thời gian. Nguyễn Thị Hạ 14 K36D - Ngữ văn Khóa luận tốt nghiệp đại học Chương 2 CÁC BIỂU HIỆN NGHỆ THUẬT TRONG TẬP TRUYỆN NGẮN VANG BÓNG MỘT THỜI 2.1. Nhân vật Tác phẩm văn học bao giờ cũng phản ánh đời sống bằng hình tượng và được diễn đạt bằng ngôn từ, nhằm thể hiện tư tưởng tình cảm của con người. Trong thế giới hình tượng đó, nhân vật văn học giữ vai trò trung tâm trong tác phẩm. Theo giáo trình Lý luận văn học (tập 2), tác giả Trần Đình Sử cho rằng: “Nhân vật văn học là con người được thể hiện bằng phương tiện văn học. Nội dung của nhân vật văn học nằm trong sự thể hiện của nó. Chỉ đến khi tác phẩm kết thúc, người đọc mới có ý niệm đầy đủ về nhân vật” [16, 118]. Như vậy, nhân vật trong tác phẩm văn học được hiểu là những con người hay những sự vật mang cốt cách của con người được xây dựng bằng các phương tiện của nghệ thuật ngôn từ. Nhân vật cũng chính là phương tiện cơ bản để nhà văn khái quát được hiện thực cuộc sống. Nguyễn Tuân là một nhà văn lớn có phong cách độc đáo và tài hoa thì thế giới nhân vật được đề cập đến vô cùng sinh động và hấp dẫn. Ở đây, chúng tôi chỉ xin được nói tới một số nhân vật tiêu biểu trong tập truyện ngắn Vang bóng một thời. Đó là ba kiểu nhân vật: Nhân vật tài hoa, nghệ sĩ; nhân vật kì ảo và nhân vật lãng tử giang hồ, xê dịch. Qua những kiểu nhân vật này chúng ta sẽ thấy được quan điểm thẩm mỹ cũng như tư tưởng của nhà văn Nguyễn Tuân và thời đại. 2.1.1. Nhân vật tài hoa, nghệ sĩ Nhân vật tài hoa, nghệ sĩ là những nhân vật có tài, hơn người hoặc mang trong mình một chất tài tử hơn đời. Đây là kiểu nhân vật xuyên suốt cả Nguyễn Thị Hạ 15 K36D - Ngữ văn
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan