Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Giáo dục - Đào tạo Cao đẳng - Đại học Khoa học xã hội Luận văn tiểu thuyết lạng sơn sau 1975 về đề tài lịch sử...

Tài liệu Luận văn tiểu thuyết lạng sơn sau 1975 về đề tài lịch sử

.PDF
109
146
54

Mô tả:

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM DƯƠNG THỊ THẢO TIỂU THUYẾT LẠNG SƠN SAU 1975 VỀ ĐỀ TÀI LỊCH SỬ LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ, VĂN HỌC VÀ VĂN HOÁ VIỆT NAM THÁI NGUYÊN - 2019 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM DƯƠNG THỊ THẢO TIỂU THUYẾT LẠNG SƠN SAU 1975 VỀ ĐỀ TÀI LỊCH SỬ Ngành: Văn học Việt Nam Mã số: 8220121 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ, VĂN HỌC VÀ VĂN HOÁ VIỆT NAM Người hướng dẫn khoa học: TS. NGÔ THU THỦY THÁI NGUYÊN - 2019 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nghiên cứu trong luận văn này là hoàn toàn trung thực và chưa từng được công bố. Các thông tin, tài liệu trình bày trong luận văn có xuất xứ rõ ràng. Thái Nguyên, ngày 28 tháng 6 năm 2019 TÁC GIẢ LUẬN VĂN Dương Thị Thảo i LỜI CẢM ƠN Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới TS Ngô Thu Thủy, người đã tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện luận văn. Tôi xin bày tỏ lời cảm ơn tới Ban Giám hiệu, Phòng sau Đại học và các thầy cô giáo trong khoa Ngữ Văn trường Đại học sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu tại trường. Tôi cũng xin được bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc tới người thân, bạn bè đã động viên, quan tâm chia sẻ và tạo mọi điều kiện giúp tôi hoàn thành tốt khóa học này. Dù đã rất cố gắng, nỗ lực hết mình để hoàn thiện luận văn, nhưng tôi nhận thấy luận văn của mình vẫn còn rất nhiều hạn chế thiếu sót. Vì vậy, tôi rất mong nhận được những ý kiến đóng góp chân thành từ thầy cô và các bạn. Thái Nguyên, ngày 28 tháng 6 năm 2019 TÁC GIẢ Dương Thị Thảo ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ..................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN .......................................................................................................... ii MỤC LỤC .............................................................................................................. iii MỞ ĐẦU ................................................................................................................. 1 1. Lí do chọn đề tài .................................................................................................. 1 2. Lịch sử vấn đề ...................................................................................................... 3 3. Mục đích nghiên cứu ........................................................................................... 8 4. Nhiệm vụ nghiên cứu........................................................................................... 8 5. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu ........................................................................... 9 6. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................... 9 7. Đóng góp của luận văn ...................................................................................... 10 8. Cấu trúc luận văn .............................................................................................. 11 Chương 1: CƠ SỞ HÌNH THÀNH ĐỀ TÀI LỊCH SỬ TRONG TIỂU THUYẾT LẠNG SƠN ......................................................................................... 12 1.1. Quan niệm về tiểu thuyết và tiểu thuyết lịch sử ............................................. 12 1.2. Cơ sở hình thành đề tài lịch sử trong tiểu thuyết Lạng Sơn sau 1975 ............ 20 1.3. Tiểu thuyết Lạng Sơn sau 1975 về đề tài lịch sử ............................................ 26 Tiểu kết chương 1 .................................................................................................. 28 Chương 2: MỘT SỐ NỘI DUNG CƠ BẢN TRONG TIỂU THUYẾT LẠNG SƠN SAU 1975 VỀ ĐỀ TÀI LỊCH SỬ.................................................. 30 2.1. Tái hiện chân thực biến cố, sự kiện, nhân vật lịch sử..................................... 30 2.1.1. Lịch sử kháng chiến hào hùng của dân tộc .................................................. 30 2.1.2. Chân dung các nhân vật lịch sử ................................................................... 38 2.2. Suy tư, chiêm nghiệm về đời sống, con người hiện tại .................................. 48 2.2.1. Những chiêm nghiệm về đời sống hiện tại .................................................. 48 2.2.2. Những suy tư về số phận con người ............................................................ 56 Tiểu kết chương 2 .................................................................................................. 62 iii Chương 3: MỘT SỐ PHƯƠNG DIỆN NGHỆ THUẬT THỂ HIỆN ĐỀ TÀI LỊCH SỬ TRONG TIỂU THUYẾT LẠNG SƠN SAU 1975 .................. 64 3.1. Hư cấu nghệ thuật trong tiểu thuyết lịch sử Lạng Sơn sau 1975.................... 64 3.2. Nghệ thuật xây dựng nhân vật lịch sử ............................................................ 71 3.2.1. Nghệ thuật miêu tả ngoại hình nhân vật ...................................................... 72 3.2.2. Nghệ thuật biểu hiện nội tâm nhân vật ........................................................ 76 3.3. Ngôn ngữ nghệ thuật....................................................................................... 84 3.3.1. Lớp từ chỉ địa danh mang đậm dấu ấn miền núi ......................................... 85 3.3.2. Lớp ngôn ngữ đời sống giản dị, nhiều màu sắc, đậm chất địa phương ....... 87 3.3.3. Lớp ngôn ngữ mang màu sắc triết luận ....................................................... 91 Tiểu kết chương 3 .................................................................................................. 94 KẾT LUẬN........................................................................................................... 96 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................. 100 iv MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài 1.1. Lịch sử dân tộc là một đề tài khá quen thuộc trong sáng tạo văn học nghệ thuật của nhân loại. Những vấn đề của lịch sử dân tộc đã được các văn nghệ sĩ quan tâm nghiên cứu, tìm tòi, khám phá để từ đó sáng tạo ra các tác phẩm có giá trị lâu bền. Qua các tác phẩm viết về đề tài lịch sử, các nhà văn gián tiếp bày tỏ lòng yêu nước, thể hiện ý thức tự tôn và lòng tự hào dân tộc sâu sắc. Trong nền văn học của nước ta từ những năm đầu thế kỷ XXI đã xuất hiện một loạt tiểu thuyết lịch sử dày dặn, công phu, có nhiều đổi mới trong nghệ thuật. Tiểu thuyết lịch sử nhìn chung đã gặt hái được những thành công và có ý nghĩa to lớn. Thế nhưng, những công trình nghiên cứu tiểu thuyết lịch sử ở nước ta còn ít, chưa bao quát cũng như đi sâu vào mảng này, đặc biệt là tiểu thuyết lịch sử giai đoạn từ sau 1975 đến nay. Đời sống văn học nói riêng và nghệ thuật nói chung ở nước ta những năm đầu thế kỷ XXI chứng kiến sự phát triển nở rộ và thăng hoa của đề tài lịch sử. Đặc biệt, tinh thần đổi mới từ sau 1986 đã thổi vào nền văn học một luồng sinh khí mới, phá tan đi sự "đơn điệu" trong tư duy nghệ thuật của văn học giai đoạn 1945-1975. Trong sự vận động chung của nền văn học, tiểu thuyết được coi là cỗ máy cái. Việc thiếu vắng thành tựu của thể loại này là một chỗ trống đáng buồn cho bất cứ nền văn học nào trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Những tiểu thuyết viết về quá khứ luôn luôn ở trong tâm điểm của đời sống văn chương và là bộ phận đạt được nhiều thành tựu nhất của văn chương Việt Nam đương đại. 1.2. Tiểu thuyết lịch sử là thể loại tiểu thuyết mới xuất hiện và được chú ý nhiều trong thế kỷ XX. Trong những năm vừa qua đề tài lịch sử luôn thu hút sự chú ý khám phá của nhiều thế hệ nhà văn cũng như độc giả. Nhìn lại nền văn học nước nhà có thể thấy, tiểu thuyết lịch sử đã có những đóng góp đáng kể trong sự phát triển của văn xuôi dân tộc. Trong đó có sự góp mặt của tiểu thuyết Lạng Sơn sau 1975 về đề tài này. Việc tìm hiểu các tác phẩm viết về đề tài lịch sử rất có ý nghĩa bởi qua đó ta thấy được thái độ, đánh giá của tác giả trước một nhân vật lịch sử, một 1 sự kiện lịch sử hay một triều đại lịch sử đã qua như thế nào; đồng thời việc tìm hiểu các tác phẩm này, cũng giúp ta có cái nhìn mới đối với các nhà văn khi xử lý về đề tài lịch sử. 1.3. Lạng Sơn là một tỉnh nằm ở phía Đông bắc của Tổ quốc Việt Nam, nơi đây in đậm dấu ấn các sự kiện trọng đại của cả nước, đây là vùng các đoàn sứ bộ của nước ta đi sang Trung Quốc và cũng là nơi các đoàn sứ bộ của Trung Quốc vào Việt Nam. Có thể nói Lạng Sơn là vùng đất biên giới giàu truyền thống văn hóa, giàu kì tích lịch sử, trong các cuộc chiến tranh chống giặc phương Bắc xâm lược, nhân dân các dân tộc Lạng Sơn đã cùng nhân dân cả nước anh dũng, kiên cường chiến đấu bảo vệ nền độc lập của nước nhà, lập nên nhiều chiến công hiển hách, ghi vào lịch sử những trang vàng chói lọi, những chiến dịch như Đường số 4, chiến dịch biên giới thu - đông (1947-1950)… Những cái tên Bông Lau, Lũng Phầy, Đèo Khách, Ba Sơn, Ải Chi Lăng, chiến khu Bắc Sơn, Bản Nằm… đã mãi đi vào lịch sử vẻ vang của đất nước. Trong cuộc chiến đấu gian khổ và đầy ác liệt ấy, có không biết bao nhiêu người con ưu tú của dân tộc đã ngã xuống vì mục tiêu cao cả là giữ vững biên cương, bảo vệ chủ quyền và độc lập dân tộc, không ít người đã trở thành những anh hùng, dũng sĩ với công lao to lớn và nhiều chiến công hiển hách như Hoàng Văn Thụ, Lương Văn Tri… Những con người, những địa danh, những chiến công đó đã in sâu vào tâm khảm mỗi chúng ta, để lại niềm tự hào và lòng kính trọng, biết ơn sâu sắc. Chính những sự kiện, con người của vùng đất biên cương này đã trở thành nguồn cảm hứng mãnh liệt cho các nhà văn Lạng Sơn trong việc khắc họa lại những nhân vật lịch sử, những sự kiện hào hùng, làm nên những cuốn tiểu thuyết lịch sử của mình, cũng là những bài học giáo dục truyền thống, ý thức, lòng tự tôn dân tộc cho các thế hệ nhân dân Lạng Sơn. Đề tài lịch sử và lịch sử đấu tranh cách mạng trong văn học Lạng Sơn nói chung và văn xuôi Lạng Sơn giai đoạn sau 1975 nói riêng đã có nhiều thành tựu đáng ghi nhận, có những tác phẩm đã gây tiếng vang trong lòng người đọc như: Ngả đường khiếp sợ của Nông Văn Côn, Mũi tên thần của Quang Huynh, Khau slin hùng vĩ của Vũ Ngọc Chương, Trưởng thành trong đấu tranh cách mạng của 2 Hoàng Văn Kiểu (do Vũ Ngọc Chương ghi)… Đặc biệt phải kể đến nhà văn Nguyễn Trường Thanh - người viết về đề tài lịch sử với một bút lực dồi dào, các tiểu thuyết của ông đã được các nhà nghiên cứu, lý luận phê bình văn học đánh giá cao, được bạn đọc cả nước đón nhận nhiệt tình như các cuốn Kỳ tích Chi Lăng, Hoa trong bão, Tướng không phong hàm, Một thời biên ải, Ngôi nhà của cha, Hương ngàn, Hoa bất tử. Những tác phẩm văn xuôi viết về đề tài lịch sử đấu tranh oanh liệt của anh em đồng bào các dân tộc Lạng Sơn đã giúp cho người đọc có được một cái nhìn xuyên suốt và hệ thống về lịch sử của quê hương mình, nuôi dưỡng và bồi đắp thêm tinh thần yêu nước và lòng tự hào, tự tôn dân tộc cho mọi thế hệ. 1.4. Hơn nữa, bản thân là một người con của tỉnh Lạng Sơn, tôi mong muốn được có điều kiện tìm hiểu một cách sâu sắc và cụ thể về văn học tỉnh nhà để có một cái nhìn toàn diện, hệ thống hơn về văn học Lạng Sơn nói chung và tiểu thuyết Lạng Sơn về đề tài lịch sử nói riêng, từ đó góp phần khẳng định thêm một tiếng nói về những giá trị tiêu biểu của văn học Lạng Sơn trong nền văn học dân tộc. Vì những lí do nêu trên nên chúng tôi đã lựa chọn văn học Lạng Sơn làm đối tượng để nghiên cứu. Tuy nhiên, trong khuôn khổ một đề tài và khả năng tìm hiểu còn hạn chế, chúng tôi quyết định lựa chọn vấn đề “Tiểu thuyết Lạng Sơn sau 1975 về đề tài lịch sử” làm đề tài luận văn thạc sĩ của mình. 2. Lịch sử vấn đề Văn xuôi Lạng Sơn và văn xuôi Lạng Sơn về đề tài lịch sử đã có những đóng góp đáng kể vào nền văn học hiện đại nói chung và văn học dân tộc thiểu số nói riêng. Qua khảo sát, chúng tôi thấy đã có một số bài, công trình nghiên cứu và một số cuộc hội thảo bàn về xung quanh vấn đề này. Trong cuộc hội thảo văn xuôi Lạng Sơn những năm đầu thế kỉ XIX năm 2009, nhà báo Nguyễn Quang Huynh với bài Văn xuôi Lạng Sơn những năm đầu thế kỉ XXI với đề tài lịch sử nhận xét: “Văn xuôi Lạng Sơn những năm đầu thế kỉ XXI viết về đề tài lịch sử đáng kể nhất phải nói đến một số tiểu thuyết dày dặn của tác giả Nguyễn Trường Thanh, đó là các tiểu thuyết: Một thời biên ải (Hội VHNT Lạng Sơn Tập 1-2000, tập 2-2008), Ngôi nhà của cha 3 (NXB văn hóa thông tin-2007), Hương ngàn (NXB Hội nhà văn-2008), Hoa bất tử (NXB Hội nhà văn-2009) [20]. Và nhà báo Quang Huynh khẳng định: “Qua khảo sát bước đầu về văn học Lạng Sơn, có thể khẳng định rằng: Văn xuôi Lạng Sơn ở thể loại tiểu thuyết đã có khá nhiều tác phẩm viết về đề tài lịch sử và có những tác phẩm thành công rất đáng trân trọng…”, ông cũng cho rằng: “Văn xuôi Lạng Sơn những năm đầu thế kỉ XXI mà tập trung là thể loại tiểu thuyết đã có nhiều tác phẩm viết về đề tài lịch sử đấu tranh cách mạng của nhân dân ta dưới sự lãnh đạo của Đảng và có những thành công rất đáng trân trọng” và “Văn học Lạng Sơn những năm đầu thế kỉ XXI viết về đề tài lịch sử, mà tập trung là hai tác giả Nguyễn Trường Thanh và Vũ Ngọc Chương, đã có những thành tựu rất đáng phấn khởi” [20]. Như vậy, có thể thấy rằng sáng tác của các nhà tiểu thuyết lịch sử Lạng Sơn mà tiêu biểu là nhà văn Nguyễn Trường Thanh đã được các nhà nghiên cứu, phê bình đánh giá cao. Hiện nay theo khảo sát, chúng tôi thấy vẫn chưa có một công trình khoa học nào nghiên cứu chuyên biệt về tiểu thuyết Lạng Sơn nói chung và tiểu thuyết Lạng Sơn sau 1975 về đề tài lịch sử nói riêng. Mặc dù vậy, rải rác trên báo, tập chí vẫn có những bài viết, đánh giá, nhận xét mỗi khi có một tiểu thuyết về lịch sử Lạng Sơn ra đời. Được giới phê bình nghiên cứu quan tâm và chú ý hơn cả là nhà văn Nguyễn Trường Thanh và những sáng tác của ông, bởi ông là một trong số những nhà văn tiêu biểu của Lạng Sơn, với một bút lực dồi dào ông đã viết một số lượng lớn các tiểu thuyết về đề tài lịch sử. Nhà nghiên cứu Trung Thành có bài đánh giá về tác giả Nguyễn Trường Thanh trong cuộc Hội thảo văn xuôi Lạng Sơn những năm đầu thế kỷ XXI năm 2009: “Ở thể loại tiểu thuyết lịch sử nhà văn Nguyễn Trường Thanh là tác giả nổi bật đã dày công viết tiểu thuyết lịch sử của quê hương Lạng Sơn - nơi có bề dày lịch sử, từng lập nên những chiến công oanh liệt, những thành tích vẻ vang trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc”[46] Khi tiểu thuyết lịch sử Kỳ tích Chi Lăng ra đời (1981), nhà nghiên cứu văn học Hương Thanh đã có bài nhận xét: “Cuốn sách ra đời lập tức gây được tiếng vang bởi giá trị thời sự và văn học của nó. Bởi đây là những tháng ngày căng thẳng 4 sau cuộc chiến tranh biên giới phía Bắc (tháng 2 năm 1979) mà Lạng Sơn là một trong những điểm nóng nhất. Cuốn sách viết về những kỳ tích trên một con đường huyền thoại, từng là nỗi kinh hoàng của những đạo quân xâm lược khổng lồ phương Bắc. Nhà văn Nguyễn Trường Thanh xây dựng từ các truyền thuyết dân gian và mang rõ sự sáng tạo, tưởng tượng, độc đáo của người viết”. Dưới ngòi bút giàu sức sáng tạo, những truyền thuyết lịch sử đã được nhà văn Nguyễn Trường Thanh kể lại bằng một giọng văn đầy sức truyền cảm, hấp dẫn người đọc. Tác phẩm ra đời có ý nghĩa khích lệ vô cùng lớn lao đối với đồng bào các dân tộc ở thời điểm cuộc chiến tranh biên giới diễn ra. Biết bao những huyền thoại về mảnh đất Chi Lăng lịch sử cùng hình tượng những người anh hùng dân tộc cũng được tái hiện thành công thông qua tác phẩm này. Tác giả Nguyễn Duy Chiến trong bài: Người giải mã những huyền thoại in trên báo Tiền phong Onnile thứ tư ngày 11 tháng 11 năm 2009, giới thiệu về tác phẩm Kỳ tích Chi Lăng có đoạn: “Có lẽ, bạn đọc cả nước biết đến Trường Thanh bắt đầu từ cuốn sách này. Những ngọn núi, con sông, con suối được ghi danh, xếp hạng di tích, gắn chặt với chiến công oanh liệt trong các trận chiến chống quân xâm lược phương Bắc (Tống - Nguyên - Mông) mà đỉnh cao chói lọi là chiến thắng Chi Lăng, chém đầu Liễu Thăng ở ải Chi Lăng … và rồi mảnh đất này đã chọn nhà văn Trường Thanh làm người kể chuyện lịch sử, làm sống lại những sự kiện, những nhân vật lịch sử đã tồn tại trên mảnh đất biên cương này tưởng rằng đã bị mai một bởi thời gian.” [7]. Nhận xét của ông rất chính xác bởi Kỳ tích Chi Lăng của Nguyễn Trường Thanh là một cuốn tiểu thuyết chia thành rất nhiều câu chuyện nhỏ kể những chiến công oanh liệt của đồng bào anh em các dân tộc Lạng Sơn, gắn với mỗi chiến công đó là giai thoại về những vùng đất, những địa danh nổi tiếng và gắn liền với tên tuổi của những vị anh hùng mà nay đã trở thành di tích lịch sử, lưu danh muôn đời mà mỗi khi nhắc đến vẫn khiến lớp lớp thế hệ cảm thấy vô cùng tự hào, yêu mến và trân trọng. Bài Tướng không phong hàm - giải mã huyền thoại của tác giả Lý Nguyên Anh tháng 5 năm 1998 về tác phẩm Tướng không phong hàm đã khẳng định: “Đây là một cuốn tiểu thuyết sớm nhất viết về cuộc đời nhà cách mạng tiền bối xuất sắc Lương Văn Tri - vị chỉ huy cao nhất của chiến khu Bắc Sơn và của Cứu quốc quân 5 I. Cuộc đời đầy huyền thoại của vị tướng không phong hàm này c ̣n được lưu truyền mãi trong lịch sử phát triển của quân đội nhân dân Việt Nam… Là chân dung chiến sỹ cách mạng, cuốn tiểu thuyết vừa tuân thủ những sự kiện lịch sử, những địa danh lịch sử, những tên tuổi lịch sử nhưng cũng vừa đem lại một mỹ cảm trong lành của văn chương” [1]. Như vậy, tiểu thuyết lịch sử khác với những tư liệu sử học khô khan, bởi nó mang lại cho văn chương những mỹ cảm trong lành, đó chính là những giá trị cao quý của văn học. Nhờ những cảm xúc, suy tư của tác giả mà những vấn đề lịch sử vốn im lìm trong quá khứ đã trở nên sống động và mang hơi thở của thời đại. Tác giả Đỗ Lâm Hà trên báo Văn nghệ số 38 ngày 19 tháng 9 năm 2009 với bài Hoa bất tử trong hồn sông núi đánh giá: “Hoa bất tử là tiểu thuyết nhưng là tiểu thuyết lịch sử nên sự thật lịch sử đã được tác giả hết sức trân trọng, không làm sai lệch chính sử” và “Ngoài giá trị văn học Hoa bất tử còn là một tư liệu quý, ghi chép đầy đủ nhất về thân thế sự nghiệp của đồng chí Hoàng Văn Thụ và làm sáng tỏ thêm một số sự kiện mà chưa sách nào ghi chép để lưu lại cho muôn đời với nhân dân Việt Nam nói chung, với dân tộc Tày Nùng ở Lạng Sơn quê hương đồng chí nói riêng”[17]. Cùng đánh giá về tác phẩm này, tác giả Bế Kim Linh trong bài Tiểu thuyết “Hoa bất tử” trang sử về thế hệ cách mạng tiên phong đấu tranh cho sự nghiệp giải phóng dân tộc Việt Nam in trong cuốn Văn học nghệ thuật Lạng Sơn qua các kì hội thảo, đã nhận xét rất xác đáng: “Nếu như nhà văn Tô Hoài viết “Tuổi trẻ Hoàng Văn Thụ, với bút pháp lãng mạn cách mạng:có nắng gió, mưa ngàn, có tình yêu nơi rừng hồi ngát hương, có tiếng vó ngựa lóc cóc vùng biên ải, mang đậm hơi thở, nếp sống xã hội những năm đầu thế kỉ XX cùng với những suy tư, những khó khăn gian khổ và khí phách hiên ngang của tuổi trẻ Hoàng Văn Thụ. Thì ở “Hoa bất tử” tác giả viết như kể, rất chân thành, sát thực về quá trình hoạt động cách mạng của đồng chí Hoàng Văn Thụ.” [7, 8] Trong lời nói đầu về tác phẩm Ngôi nhà của cha, Nhà xuất bản Văn hóa thông tin đã khẳng định: “Tác phẩm được xây dựng từ một nhân vật có thật trong lịch sử - kiến trúc sư danh tiếng Nguyễn Văn Ninh. Tốt nghiệp thủ khoa trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương, kiến trúc sư Nguyễn Văn Ninh - một trí thức cách mạng đã 6 có nhiều công trình kiến trúc mang giá trị lịch sử và là tác giả của ngôi nhà sàn Bác Hồ - di sản văn hóa vô giá của dân tộc Việt Nam. Bằng văn phong dung dị, đằm thắm, cuộc đời và sự nghiệp của nhân vật hiện lên qua từng trang sách sống động, mang dấu ấn lịch sử hào hùng của dân tộc ta. Tác phẩm mang giá trị lịch sử và văn học đặc sắc”. Bên cạnh đó, có một số luận văn thạc sĩ nghiên cứu về tiểu thuyết lịch sử của Lạng Sơn, như luận văn thạc sĩ Tiểu thuyết lịch sử của Nguyễn Trường Thanh của tác giả Nguyễn Mạnh Dũng (Đại học Sư phạm Thái Nguyên, 2007). Đánh giá về tiểu thuyết của Nguyễn Trường Thanh, tác giả Nguyễn Mạnh Dũng khẳng định: “Tác giả không chỉ phản ánh những sự kiện lịch sử, những hình tượng người anh hùng của quê hương xứ Lạng mà ông còn thể hiện tình cảm yêu mến, tự hào về một vùng đất giàu bản sắc văn hóa, với bao nét phong tục tập quán tốt đẹp của cộng đồng các dân tộc thiểu số vùng biên ải xa xôi (...) nhà văn Nguyễn Trường Thanh đã kế thừa những yếu tố nghệ thuật truyền thống và vận dụng nhiều yếu tố nghệ thuật hiện đại” [12.182]. Tác giả luận văn cho rằng: “Tiểu thuyết lịch sử của Nguyễn Trường Thanh là một thành tựu tiêu biểu nhất của văn học Lạng Sơn” [12.184]. Bàn về Khau slin hùng vĩ của Vũ Ngọc Chương, tác giả Lâm Tiến cho rằng: “Chưa có cuốn tiểu thuyết nào khắc họa rõ nét cuộc đấu tranh chống áp bức bóc lột của Nhật - Pháp về các dân tộc Tày - Nùng như tác phẩm Khau slin hùng vĩ của Vũ Ngọc Chương” [36.185]. Trong lời giới thiệu tiểu thuyết Phương Bắc hoang dã - Lê Tiến Thức, nhà văn Nguyễn Trường Thanh đưa ra nhận xét về đặc trưng ngôn ngữ nghệ thuật của tác phẩm: “Nét đặc trưng về ngôn ngữ nghệ thuật của tác giả Lê Tiến Thức qua tiểu thuyết này là thứ ngôn ngữ dung dị, sâu lắng, trong sáng, giàu hình ảnh, gần gũi với cuộc sống hàng ngày, cách cảm, cách nghĩ đậm chất dân tộc miền núi xứ Lạng. Những yếu tố văn hóa, lịch sử, tín ngưỡng... kết hợp hài hòa và tinh tế đã làm nên sự thành công trong sáng tạo ngôn ngữ nghệ thuật của tác phẩm” [51.10]. Qua những ý kiến nhận xét, đánh giá của các nhà văn, nhà nghiên cứu về văn xuôi Lạng Sơn nói chung, tiểu thuyết Lạng Sơn sau 1975 về đề tài lịch sử nói riêng cũng như về các cây bút tiểu thuyết lịch sử của Lạng Sơn, chúng ta nhận thấy rõ 7 một điều: Lạng Sơn là một vùng đất đã sinh ra và là nơi khẳng định tài năng của nhiều cây bút. Chính họ đã làm nên một diện mạo văn học Lạng Sơn với những nét đặc trưng riêng. Tuy nhiên đó mới chỉ là những nghiên cứu, những lời nhận xét, đánh giá về một số cá nhân, hoặc một số tiểu luận đánh giá khái quát về văn xuôi Lạng Sơn. Nhìn chung các nghiên cứu đó đều có được những tìm tòi, khám phá đáng quý, đáng trân trọng. Cho đến nay chúng tôi vẫn chưa thấy xuất hiện một công trình nghiên cứu nào một cách tổng thể về tiểu thuyết Lạng Sơn sau 1975 về đề tài lịch sử. Chính vì vậy chúng tôi thấy rằng rất cần thiết nghiên cứu một cách toàn diện về hệ thống tiểu thuyết Lạng Sơn từ 1975 đến nay về đề tài lịch sử để thấy được những đặc điểm, những giá trị nổi bật cũng như góp một tiếng nói - dù nhỏ bé trong việc khẳng định những đóng góp quan trọng của những tiểu thuyết về đề tài lịch sử đối với sự phát triển của văn học tỉnh nhà nói riêng, đối với văn học Việt Nam nói chung. 3. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu tiểu thuyết Lạng Sơn sau 1975 về đề tài lịch sử, chúng tôi muốn chỉ ra cơ sở hình thành, đặc điểm nội dung, một số phương diện nghệ thuật, để góp phần khẳng định vai trò của mảng đề tài này trong đời sống văn học Lạng Sơn nói riêng và văn học Việt Nam nói chung. Từ góc nhìn liên ngành của văn học, văn hóa, lịch sử, nghiên cứu của chúng tôi góp thêm một tiếng nói khẳng định bức tranh văn hóa lịch sử đa dạng, phong phú, giàu bản sắc của quê hương xứ Lạng. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu - Khảo sát nghiên cứu những tác phẩm tiểu thuyết tiêu biểu viết về đề tài lịch sử từ 1975 đến nay. - Phân tích chỉ ra cơ sở hình thành, khuynh hướng chính cũng như làm rõ một số đặc điểm về nội dung và nghệ thuật của các tiểu thuyết Lạng Sơn về đề tài lịch sử sau năm 1975 để từ đó có một bức tranh khái quát về văn xuôi Lạng Sơn nói chung và tiểu thuyết Lạng Sơn viết về đề tài lịch sử nói riêng từ 1975 đến nay. Khẳng định những giá trị lịch sử và giá trị văn học của các tiểu thuyết Lạng Sơn viết về đề tài lịch sử sau năm 1975 đối với văn học nghệ thuật tỉnh Lạng Sơn và trong đời sống văn học nước nhà. 8 5. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Luận văn tập trung nghiên cứu đề tài lịch sử trong tiểu thuyết Lạng Sơn sau năm 1975 ở phương diện nội dung và nghệ thuật. - Phạm vi nghiên cứu: Luận văn khảo sát các tiểu thuyết tiêu biểu viết về đề tài lịch sử của Nguyễn Trường Thanh, Lê Tiến Thức, Vũ Ngọc Chương, Nguyễn Quang Huynh. Cụ thể như sau: Tác giả Nguyễn Trường Thanh: - Kỳ tích Chi Lăng (NXB thanh niên Tập 1-1981, tập 2-1982). - Hoa trong bão (NXB Hội nhà văn-1994). - Tướng không phong hàm (NXB văn hóa dân tộc-1998). - Một thời biên ải (Hội VHNT Lạng Sơn Tập 1-2000, tập 2-2008). - Ngôi nhà của cha (NXB văn hóa thông tin-2007). - Hoa bất tử (NXB Hội nhà văn-2009). - Phò mã Động Giáp (NXB Thanh niên - 2010) - Hương ngàn (Nxb Hội nhà văn, Hà Nội - 2008) Tác giả Lê Tiến Thức: - Phương Bắc hoang dã (NXB Văn hóa dân tộc, Hà Nội - 2012) Tác giả Vũ Ngọc Chương: - Khau slin hùng vĩ (NXB Hội nhà văn - 2006) Tác giả Nguyễn Quang Huynh: - Mũi tên thần (Nxb văn hóa dân tộc, Hà Nội, 1999) Ngoài ra chúng tôi còn nghiên cứu thêm một số tác giả tác phẩm khác cũng viết về đề tài lịch sử để so sánh, đối chiếu như Nguyễn Xuân Khánh, Võ Thị Hảo, Nguyễn Huy Tưởng với một số tiểu thuyết lịch sử nổi tiếng như Mẫu Thượng Ngàn, Hồ Quý Ly, Giàn thiêu... Chúng tôi cũng tham khảo một số sách lý thuyết, lý luận văn học làm cơ sở lý luận cho công trình nghiên cứu của mình. 6. Phương pháp nghiên cứu 9 - Phương pháp loại hình: với phương pháp này, luận văn tìm hiểu đặc điểm của tiểu thuyết Lạng Sơn sau 1975 về đề tài lịch sử dựa trên những đặc trưng của thể loại tiểu thuyết. - Phương pháp so sánh: trong quá trình nghiên cứu chúng tôi tiến hành so sánh, đối chiếu các tiểu thuyết Lạng Sơn sau 1975 về đề tài lịch sử với các tiểu thuyết về đề tài lịch sử giai đoạn trước để thấy được những điểm chung, những nét riêng, độc đáo cũng như thấy được những giá trị về mặt nội dung và nghệ thuật của tiểu thuyết lịch sử Lạng Sơn. - Phương pháp lịch sử: viết về đề tài lịch sử, chúng tôi chú ý tìm hiểu lịch sử để nắm vững bối cảnh lịch sử của từng giai đoạn, đồng thời thấy được tính chân thực lịch sử và sự sáng tạo, hư cấu trong các tiểu thuyết lịch sử Lạng Sơn sau 1975. - Phương pháp hệ thống: chúng tôi đặt các tiểu thuyết Lạng Sơn sau 1975 trong hệ thống tiểu thuyết lịch sử Việt Nam sau 1975 để thấy được quá trình vận động, biến đổi của tiểu thuyết lịch sử nước nhà, đồng thời khám phá những đổi mới, cách tân trong nghệ thuật viết tiểu thuyết lịch sử đương đại. - Phương pháp nghiên cứu liên ngành: nghiên cứu đề tài này, chúng tôi đã đặt tiểu thuyết Lạng Sơn sau 1975 trong mối liên hệ với lịch sử, văn hóa, xã hội… để thấy được giá trị cũng như những đóng góp của tiểu thuyết lịch sử Lạng Sơn trong đời sống văn học địa phương và trong nền văn học dân tộc. 7. Đóng góp của luận văn - Về lý luận: Chỉ ra những nét đặc sắc của tiểu thuyết Lạng Sơn sau 1975 về đề tài lịch sử qua đó góp thêm cái nhìn sâu sắc, toàn diện hơn về diện mạo của văn học Lạng Sơn, đặc biệt là mảng văn học về đề tài lịch sử. Khẳng định những đóng góp của văn học Lạng Sơn nói chung và văn học Lạng Sơn sau 1975 về đề tài lịch sử nói riêng đối với nền văn học nước nhà; Giúp bạn đọc cả nước hiểu sâu hơn về mảnh đất và con người Lạng Sơn, khơi dậy niềm tự hào về mảnh đất biên cương của Tổ quốc. - Về thực tiễn: Chúng tôi hi vọng luận văn phần nào sẽ là một tài liệu tham khảo hữu ích đối với các nhà nghiên cứu và những ai quan tâm đến văn học Lạng Sơn và đặc biệt là văn học Lạng Sơn sau 1975 về đề tài lịch sử. Mặt khác, 10 kết quả luận văn đạt được có thể coi là cơ sở cho các nhà biên soạn tài liệu phục vụ cho việc giảng dạy Ngữ văn địa phương cấp trung học cơ sở mà hiện nay tỉnh Lạng Sơn đang thực hiện. Chúng tôi hi vọng công trình nghiên cứu sẽ là một tài liệu tham khảo phục vụ cho việc học tập, giảng dạy về văn học dân tộc thiểu số Việt Nam hiện đại nói chung trong các cấp học. Qua quá trình làm luận văn, chúng tôi được tập dượt, làm quen với việc nghiên cứu khoa học, đó là cơ sở để người viết tăng cường khả năng tự học, tự nâng cao trình độ. 8. Cấu trúc luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, chúng tôi triển khai luận văn thành 3 chương: Chương 1: Cơ sở hình thành đề tài lịch sử trong tiểu thuyết Lạng Sơn sau 1975 Chương 2: Một số nội dung cơ bản trong tiểu thuyết Lạng Sơn sau 1975 về đề tài lịch sử Chương 3: Một số phương diện nghệ thuật trong tiểu thuyết lịch sử Lạng Sơn sau 1975 11 Chương 1 CƠ SỞ HÌNH THÀNH ĐỀ TÀI LỊCH SỬ TRONG TIỂU THUYẾT LẠNG SƠN 1.1. Quan niệm về tiểu thuyết và tiểu thuyết lịch sử *Quan niệm về tiểu thuyết: Thuật ngữ tiểu thuyết chỉ thể loại tác phẩm tự sự trong đó sự trần thuật tập trung vào số phận một cá nhân trong quá trình hình thành và phát triển của nó. Theo V.G.Biêlinski “tiểu thuyết là sử thi của đời tư” do nó “miêu tả những tình cảm, dục vọng và những biến cố thuộc đời sống riêng tư và đời sống nội tâm của con người”. Tiểu thuyết trình bày đời sống cá nhân và đời sống xã hội như những tố chất có tính chất tương đối, không làm cạn kiệt được nhau, không ngốn nuốt được nhau, đây là đặc điểm quyết định nội dung thể loại của tiểu thuyết. Ở nước ta, tiểu thuyết du nhập từ khá sớm ở các thể loại tiểu thuyết chí quái, tiểu thuyết truyền kì và tiểu thuyết chương hồi và cũng đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về thể loại này từ Bắc chí Nam. Nếu như ở những giai đoạn trước, tiểu thuyết được hiểu một cách khái quát để chỉ chung cho tác phẩm văn xuôi dù đó là truyện ngắn, truyện vừa, truyện dài thì ở giai đoạn sau này, nhất là sau 1975 khái niệm tiểu thuyết được các nhà lý luận phê bình hiểu một cách rõ ràng, sát với đặc trưng thể loại. Trong chuyên luận “xây dựng tác phẩm tiểu thuyết”, Nguyễn Văn Trung cho rằng: “yếu tính của tiểu thuyết là cái tưởng tượng, không thể kiểm chứng được”. Đó cũng là quan niệm của Duyên Anh "Tiểu thuyết mà thiếu tưởng tượng không phải là tiểu thuyết. Và bắt buộc, nó khó lòng thoát lên cao. Nó chỉ là đất trên mặt cỏ". Còn với Võ Phiến “tiểu thuyết là công trình giả tưởng. Màu trời, sắc nắng, cây, lá, gió, trăng, mọi hoạt động trong đó đều bịa đặt”. Và theo Trần Văn Nam “Tiểu thuyết là truyện bịa đặt y như sự thật.”. Tuy cách diễn đạt có khác nhau, song trong quan niệm của các tác giả trên đều thống nhất cho rằng đặc điểm chủ yếu của tiểu thuyết là tưởng tượng, hư cấu. Dù đề cao vai trò tưởng tượng và hư cấu của tiểu thuyết nhưng các nhà lý luận phê 12 bình văn học cũng thấy được mối tương liên giữa tưởng tượng, hư cấu trong tiểu thuyết với hiện thực cuộc đời. Vì vậy trong quan niệm của họ, nhà văn dẫu có hư cấu cũng phải trên cơ sở tôn trọng sự thực đời sống. Bởi như nhà văn Vũ Trọng Phụng viết trong một bài bút chiến với nhóm Tự Lực Văn Đoàn, in trên báo Tương lai, số 9, ngày 25 tháng 3 năm 1937: “Các ông muốn tiểu thuyết cứ là tiểu thuyết. Tôi và các nhà văn cùng chí hướng như tôi muốn tiểu thuyết phải là sự thực ở đời”. Qua nhận định, Vũ Trọng Phụng lên tiếng phê phán những sáng tác theo khuynh hướng lãng mạn, phê phán quan điểm sáng tác nghệ thuật vị nghệ thuật. Những tác phẩm này theo ông chính là thứ “tiểu thuyết cứ là tiểu thuyết” bởi chúng đều thoát li cuộc sống, né tránh sự thực, xa rời thực tại, nhà văn với tư tưởng lãng mạn thường thi vị hóa cuộc sống do đó mà những vấn đề nóng bỏng của nhân sinh, xã hội lúc bấy giờ như số phận con người, mâu thuẫn giai cấp… họ đều không phản ánh đến. Nhà văn Nam Cao cũng đã phê phán thứ văn chương đó trong tiểu thuyết Đời thừa: “Sự cẩu thả trong bất cứ nghề gì cũng là một sự bất lương rồi. Nhưng sự cẩu thả trong văn chương thì thật là đê tiện. Chao ôi! Hắn đã viết những gì? Toàn những cái vô vị, nhạt phèo, gợi những tình cảm rất nhẹ, rất nông, diễn một vài ý rất thông thường quấy loãng trong một thứ văn bằng phẳng và quá ư dề dãi”. Vũ Trọng Phụng muốn văn chương phải phản ánh trung thực “sự thực ở đời” như sự phản ánh nỗi thống khổ đến cùng cực của người nông dân dưới ách áp bức của phong kiến và đế quốc, phơi bày bản chất chó đểu của bọn địa chủ cường hào như trong tác phẩm Tắt đèn của Ngô Tất Tố, hay là Bước đường cùng của Nguyễn Công Hoan… và quan điểm sáng tác ấy cũng chính là kim chỉ nam để ông vua phóng sự đất Bắc cho ra đời hàng loạt những tiểu thuyết hiện thực nổi tiếng như Giông tố, Vỡ đê, Số đỏ… Như vậy quan niệm về tiểu thuyết của lý luận phê bình văn học là một cái nhìn đa diện, đa chiều. Tuy các ý kiến đều thống nhất cho rằng đặc trưng của tiểu thuyết là tưởng tượng, hư cấu nhưng dù là tưởng tượng, hư cấu thì tiểu thuyết cũng phải tái tạo cuộc sống, phải mang hình bóng của cuộc đời. Thoát ly cuộc đời, tiểu 13 thuyết sẽ không còn là tiểu thuyết, sẽ đánh mất giá trị nhân bản; sẽ không thể sống trong lòng người đọc. *Quan niệm về tiểu thuyết lịch sử: Tiểu thuyết lịch sử là một trong những thể loại của văn xuôi lịch sử và là những tác phẩm mang trọn đặc trưng của thể loại tiểu thuyết nhưng lại lấy lịch sử làm cảm hứng sáng tạo nghệ thuật. Tiểu thuyết lịch sử là một thuật ngữ dùng để phân biệt giữa các tác phẩm lịch sử biên niên thông thường do nhà sử học hoặc người khác viết để kể về các biến cố lịch sử, nhân vật lịch sử, với tác phẩm văn học nghệ thuật sáng tác về đề tài và nhân vật lịch sử. Theo cách hiểu thông thường nhất: tiểu thuyết lịch sử là những tác phẩm tiểu thuyết viết về đề tài lịch sử. Tuy nhiên, trong thực tế sáng tác về đề tài này, từ trước đến nay, việc nên quan niệm lịch sử trong tiểu thuyết như thế nào vẫn còn nhiều ý kiến bàn luận. Thuật ngữ tiểu thuyết lịch sử xuất hiện khá sớm từ phương Tây, được sử dụng phổ biến trên thế giới và đã nhiều quan niệm khác nhau của những nhà tiểu thuyết lịch sử nổi tiếng về đặc trưng của thể loại này như A.Dumas, H.S.Haasse, P.Louis Rey, Lucacs, D.Brewster và J.Burell… Chẳng hạn trong công trình Tiểu thuyết hiện đại, hai nhà nghiên cứu D.Brewster và J.Burell đã định nghĩa về tiểu thuyết lịch sử như sau: "Những truyện đó chỉ là những tiểu thuyết về thời quá khứ, và chỉ v́ nhân nhượng mà ta gọi là tiểu thuyết lịch sử. Gọi theo tên hiệu này hay tên hiệu khác tùy thuộc vào cách phê bình định nghĩa, đọc và ưa thích (hay chán ghét) chúng. Vì khi thích một cuốn truyện nào thì nhà phê bình thường muốn đưa nó vào một loại văn học có danh" [10.141], Với quan niệm này, tiểu thuyết lịch sử chỉ là tiểu thuyết viết về “thời quá khứ" ủa một dân tộc hay một quốc gia nào đó và việc phân loại, sắp xếp phụ thuộc vào nhận định, đánh giá chủ quan của nhà phê bình khi đọc tác phẩm. Đây là một định nghĩa khá giản đơn, song không phải không có lí. Nghiên cứu trên cũng đã chỉ ra vai trò của hư cấu nghệ thuật, cá tính sáng tạo của nhà văn trong việc thể hiện hiện thực lịch sử và nhiệm vụ của tiểu thuyết lịch sử: “Tiểu thuyết lịch sử có thể thoát thai từ ước ao của một tác giả muốn đào thoát khỏi hiện tại, đồng thời thỏa mãn ước ao tương tự của độc giả. Nhưng tiểu thuyết lịch sử còn nhiều tác dụng 14
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan