ĐẠI HỌC QUOC GIA HA NỌI
TrRƯỜNC; DẠI
HỌC
KHOA MỌC
XÃ HỘI
VÀ NHÂN VĂN
»
»
t
•
NGÔ THI XUÂN HÒNG
TÌM HIỂU NGUÒN TU LIỆU CHO
N G H IÊ N CỨU VĂN HỌC TRUNG ĐẠI TRONG
LỊCH TRĨÈU TẠP AT CỦA NGỎ CAO LÃNG
LUẬN
VÃN THẠC
s ĩ KHOA HỌC
VĂN HỌC
•
•
•
•
Chuyên ngành: Văn học Việt Nam
Mã số: 60. 22. 34
Người hướng dần khoa học: PGS. TS Trần Nho Thìn
Hù Nội - 20 ì 1
ế
S D
n a \ dược hoan thành m ột cá ch thành c ò n g , n g o à i sự
tí khòrm m ệ i m oi cu a hàn thân, tòi m uố n m ri lờ i tri ân
g ử i lứ i cá m ơn ch ân thành \ à
T h ìn -
sâu sắc nhất tới
ngư ờ i đà h irứ n ụ dần tỏi rat tận tin h tro n g
h iệ n L u ậ n v à n .
tới tât ca c á c th ã\ cò K h o a V á n
va N h ã n v ăn H à N ộ i, đã g iá n g
học v à p h ư ơ n g p h áp
luận
ày c ũ n g n hư ư ng d ụ n g nỏ
n uư ờ i thân đâ
q ua.
Tim hit?II n«»uỏn tư liệu cho fiu hie II cứu \ỉìíì học trung dại trong
Lịch íriêu tạp ky cua N^ỏ ( ;ìo Lãng
M Ụ C LỤC
PHẢN MỞ DẦU........................................................................ 3
A.
I.
1.
LÝ do chon dề tài...................................................................3
2.
Lich sử nghicn cứu vân đê.......................................................6
3.
Đối tưọng và phạm vi nghiên cửu............................................ 8
4.
Phtrong pháp nghiên cứu........................................................ 8
5.
Cấu trúc của Luận văn........................................................... 9
PHÀN NỘI DUNG....................................................................10
CHƯƠNG 1. NGÔ CAO LÂNG VÀ L Ị C H
T R Ỉ È V TẠ P K Y .............................. 10
1.1. Bối cánh xã hội Việt Nam thế kỷ XVII - XVIII từ góc nhìn Văn
hóa
......................................................................................... 10
1.2. Tác giả và tác phẩm............................................................. 13
1.2.1
Ngô Cao L à n g ..........................................................................................................13
1.2.2
Lịclt triều tạp k y ......................................................................................................15
1.3
Quan điếm và phuoìig pháp chép sử của Ngô Cao Lãng trong
L ịch triều tạp k ị' ............................................................................................................................. 18
CHƯƠNG 2. PHƯƠNG THÚC ỦNG x ử CỦA TRIÈU ĐÌNH ĐÓI VỚI
\ÃN HỌC (QUAN PHƯƠNG CHÍNH TI1ỎNG)...............................30
2.1
Đuòng lối khoa cử............................................................... 30
2.1.
ỉ
Cách ra dề th i ..................................................................................................... 34
2.1.2
Những tiêu cực trong thi c ử .......................................................................... 49
2.1.3
M ột số cải cách trong thi c u ...........................................................................6 2
2.2
Xưóng họa tho' ca trong đòi sống Văn học cung đình thòi vua Lê
chúa Trịnh (Quan điềm chính thống).............................................76
2.2.1
KhôníỊ ỊỊÌan Vàn học cung d in h .................................................................. 76
2.2.2
Xưởng họa thơ ca .................................................................................................. 80
2.2.2. Ị Chúa tặng th ơ ......................................................................................................84
w< Th ị X uân ỉ lồng
L u ận vởn Thạc s ĩ
T ì in hicu I1” IIÔI1 111' liỌu chu nghiên cứu \ án học tru n g (lạ i Iro n y
L ịc h triều lạp ký cua Nj»ô ( ao L ã n jĩ
2.2.2.2 ỉic tôi làm thơ và xu ồn g họa t h o .............................................................95
2 .2 .2 3 T h o ' x ư ớ n g h o a c u a s ử t h â n ................................................................................ 101
2.2.2.4 Dôi sánh với Thư ca dãn íỊÌan - Lôi íniỊỊ Alt cua (lân ỊỊÌan
theo cách nhìn p h i chinh thống. .........................................................................10 4
CHƯƠNG 3. QUAN NIỆM VĂN HỌC THỜI VUA LÊ CllỦA TRỊNH
(GIŨ A THÉ KY XVII - HÉT THÊ KỶ XVIII)............................... 113
3.1
Thi ngôn chí.................................................................. 117
5.2
Đc cao chữ Nôm và văn tho Nôm trong khoa cừ và trơng sáng
ác văn chưong.........................................................................124
KET LUẬN................................................................................. 132
TẢI LIỆU THAM KHẢO............................................................. 135
DANH MỤC BẢNG BIẾU
•
Bảng 2.1: Cách ra đề thi trong các kì thi thòi vua Lê chúa Trịnh...........38
Bảig 2.2: Nhũng tiêu cực trong thi cử thòi Lê Trịnh........................... 52
Bảig 2.3: Một số cải cách trong thi cử thòi Lc Trịnh........................... 63
Ngt Thị X u â n llồtiự
L u ậ n vãn Thạc s ĩ
l im hit'll nation tu liệu cho nghiên cửu vãn học tru 11 «; dại Iro n y
Ị.ịch triêií rạp ki' cua Ngô ( ao l.ã n ịi
A. PHẢN MO ĐÀU
1. LÝ do chọn đê tài
1 .1 .
T r o n ụ n tih iõ n cử u v ãn h ọ c. nhât là v ă n h ọ c tru im đại vò n dà xa c liú n ạ ta
vê thời g ia n , v iệ c p h ụ c dựnu, lạ i đ ò i sô n u văn h ọ c c u a m ộ i lliừ i k ỳ nào d ó nhừ
tư liệ u c h i c h é p c u a c h ín h n tiirờ i đ ư ơ n u thờ i là m ột n h iệ m v ụ q u a n trọ n u , a iú p
khác phục nhìrnư, hạn ch ê do SUN diễn, tườnti u rợnẹ, íìán tihép cua ngirời hiện
đ ạ i và tiế p c ậ n dư ợ c sự thự c lịc h sứ v ă n h ọ c. D o đó . nhừ rm bộ sư, kê ca c h ín h
sư v à dã sư c ó m ột ý n g h ĩa k h ô n 2, n h ò s iú p n hà im h iê n cưu p h ụ c d ự n g lạ i đời
sô n g v ăn h ọ c . Đ â y c h ín h là lu ậ n đ iê m c ó ý n ụ h ĩa then c h ô t. g iú p c h ú n g ta
h ô m n a y đ iề u c h in h c á c h n h ìn ve v ã n h ọ c sir.
Lịch triều tạp ky là m ột bộ dà sư - sư tư n h â n - rất q u ý g iá xét về
p h ư ơ im d iệ n tư liệ u văn h ọ c, có thể q u a đó h iể u b iết n h iề u v ấ n đề c ủ a v ã n học
sir trim lí đ ạ i, bố s u n g c h o n h ữ n g h iế u b iết v ề n h iề u m ặt cu a v ă n h ọc V iệ t N a m
tru n ụ d ạ i. từ q u an n iệ m v ă n học đên q u a n n iệ m th âm m ỹ , đ ờ i s ô n g v ă n h ọ c,
v â n đê n g ô n n g ừ v ă n tự c ủ a văn h ọ c. Đ ó là lý do q u a n trọ n g dè c h ú n g tôi lự a
ch ọ n đê tài n à y .
1 .2 .
C h i tièt g h i c h é p tư ớ ng như th o á n g q u a tro n g
Lịch
triêu tạp ky lạ i c ỏ g iá
trị lớn tư ở n u n h ư k h ó n g ờ đ ô i v ớ i v iệ c h iè u n h iê u h iệ n tư ợng v ă n h ọ c. T r o n g
thờ i đại p h o n g k iê n , T u ồ n g được c o i là c ô n g cụ có tác d ụ n g “ g iá o h ó a " tíc h
cự c c u a tầ n g lớ p th o n g trị k h i tru y ê n b á tư turơne (ru n g q u â n , d ặ c b iệ t là v à o
b u ò i "x ê c h iê u " c u a ch ê đ ộ p h o n g k iê n , k h i m à c á c n g a i v à n g có n g u y cơ lu n g
la y , im u v c ơ b ị thoán doạt thì c h ừ tru n g c à n g p h a i đư ợ c dê ca o . V ớ i Lịch íriêu
tạp k)\ dù c h i là n h ữ n g g h i ch é p b ỉn h th ư ở n g vô q u y đ ịn h p hàm p h ụ c n hư :
"Ao mặc cua các hạng người trong dân gian đêu cỉù/ĩiỊ lình. lủ. vai, lụa... Khi
troiiịi lim/Hi* dàng có việc như lễ cầu phúc, ca hát và hội hừ thì cho phép íiùníỊ
\ự ò T liị X u â n líồ iìỊ’
Lu ận vãn Thạc s ĩ
I im h ie u n g t iô n III' liệ u c h o n g h iê n c ứ u v ã n h ọ c ( r u n j i ( lạ i I r o n ”
L ịch triều tạp kỷ cửa \'í> ô C a o L ă n g
áo ’hanh cát và mù ihiJiili cát: áo khôiỉíỊ ('ỉtrực (ỉùniỊ thử áo có hoa. K hông
J u re tiêm c/ùnự màu tia... " [10. t r. 28 7] , nlur im c h i n h dó lại là t h ô n a tin qu í
ụ iá íiiú p c h iin u ta h iẽ u v ẽ đ ịn h h ư ớ n g tư t ưỡn II n ộ i d u n u c u a T u ỏ rm . C h i tiêt
â y ià hé lộ c h o c h ú n u ta b iê l ră riíi. sãc tía b â y u iờ c h u y ê n d à n h làm m àu săc
đ ô n ặ c c u a c h ú a T r ịn h , cò n m àu v ù n ụ là c u a th iê n tư - vỏn d à n h c h o c á c c h ú a
N g iv ề n . T u ỏ n íì cô lạ i d o c á c chứ a N e u v ễ n b ao trợ đê n ó i v ề triề u đ ìn h v u a L ê
c h ia T r ịn h , n h ă m m ụ c d íc h tu yê n tru y ề n k h â u h iệ u P h ù L ê d iệ t T r ịn h nên c á c
tên T h á i sư c ù a T u ô n g c ỏ d ư ớ i triề u c á c c h ú a N g u y ễ n đều m ặ c m àu tía (n h â n
vật T h á i sư c h in h là c h ú a T r ịn h ) . M à c á c v ờ tu ồ n g ấ y hâu n h ư đư ợ c x â y d ự n g
trêr in ộ t c ô n u thứ c - "xua hămí nịnh tiêm. hoàniỊ tư măc nạn , óng trung bị
vâ\ chém nịnli dinh đô, lỏn vương tước vị". T ừ đ à y , ta b iê u đư ợ c thự c ch ât
cá c v ờ tu ồ n g (n h ư Son Hậu) ỉà n h ă m lèn án sự tiế m q u y ê n c u a c h ú a T r ịn h , đè
c a t tín h c h ín h n g h ĩa c u a c h ú a N g u y ề n . Đ â y là n h ữ n g vớ Iuôni> trìn h b à y tư
tư ơ m c ủ a c h ú a N g u y ễ n lèn án c h ú a T r ịn h n h ư là đ ố i thu c h ín h trị c ủ a họ.
1 .3
T h ế k ỷ X V I - X V I I I c ũ n g c h ứ n g k iế n m ột thờ i k ỷ đ ặ c b iệ t c ủ a lịc h sứ
c h íih trị x ã h ộ i V iệ t N a m v ớ i thê c h ế c h ín h trị “ s o n g trù n g q u y ê n lự c ” v u a L ê
c h ia T r ịn h . D o đ ó , tâm lý c h u n e c ủ a n ạ h iê n cứ u v à tiế p n h ận v ă n h ọ c đircm ti
thờ v à ơ c à h ậu the b ao thế k ỷ , là sự c h i tríc h c á c c h ú a T r ịn h đ ã lấ n át v u a L ê
v ề Ịu v ê n h à n h , đ ịa v ị. H ệ q u a là c ô n g la o thự c sự c ù a n hà C h ú a tro n g v iệ c
đ iề ỉ h ành đât nư ớ c đ ư ợ c th ái h in h th ịn h trị, hơ n h ai thê k ỹ v ă n u b ó n c q u ân
thù lạ i v ô tìn h ít đư ợ c thừ a nhận v à đ á n h g iá ca o . N u à y n a y , v ớ i tin h thân cở i
m ò và k h á c h q u a n tr o n g đ á n h giá, việc ghi nhận lại vị trí và đ á n h giá lại CÔỈ1Í2,
ia o c u a c á c đ ờ i c h ú a T r ịn h ớ tât c ả c á c m ặt c h ín h trị. k in h tê, v ă n h ó a, x ã h ộ i,
q u á i s ự ... dà n hận đ ư ợ c sự đ o n g tin h , h ư ờ n g ứ nu từ Liiới n íỉh ic n cứ u v à độ c
e ia C á c h ộ• i thao đư ợ• c tô c h ứ c , c á c sá c h n •—
u h iê n cứ u sâu v ê n h à C h ú a như :
w
Chia Trịnh qua những ủng tho'văn ( T r ịn h X u â n T iê n ) . . . d ư ợ c x u ât b ả n , h à n g
trăn b ài n g h iê n cứ u k h á c n h au về n h iề u lĩn h v ự c c ổ n g h iế n c u a n h à C h ú a , đã
Ỉ\ỈỊỊ( Thị X u â n /Itìn iỊ
-4-
ỈAiậtt văn Thạc s ĩ
T im hiêu nỵuôn lu liệu cho n iih iin >t i l l \ . 11 ) học In m ji (lạ i tro n ịi
L ịc h triều tap ky cua \{JÔ ( au l.iH iịỉ ______________
a ó p phân đ ã im kè v jo \ iệ c đ ịn h \ ị lạ i côn Vĩ l;t() lo !
L ịc h (riêu tạp kv cua N( a» L ã n ịi
tri l 'iựí .Xam ihc kv A I / /
w i n ( l. ê K im N íiâ n , 1 9 7 4 ) là m ột tài liệ u c h u v ê n
sâ u \ 0 “ h ù m í: đ âu c h õ " , ràt b ỏ íc h v à K thú. ui úp c Iliu m tôi h iê n sâu să c hơn
về ban chât và tin h tất y ế u c u a sự tôn tại m ột thê c h è "íiiữ chùa, thừ Phật thì
ăn oan
rât m ớ i lạ n à y .
C á c sách c h u y ê n k h á o sâu v ê n h iê u lĩn h v ự c cu a v ăn h ọc n h ư : Con
-
đường íỊĨai mà l'ủ/ 1 hục trung đại l iệt Xam ( N m iv ê n D ă n g N a ), Khao vù luận
một sỏ thê loại - túc ịỉia - tác phàm văn học ínaiíĩ đại l iệí Xam. Theo dòng
khao luận vàn học trung đại l iệt Xam ( B ù i D u y T â n ) , Mây vân đê ĩlỉi pháp
văn học trung íĩại Việt Xam ( T r â n D in h S ừ ), Lược khao vê klìou cư Việt Nam
( T r â n V ă n G iá p ) , ị'ăn học trung đại Việt Sưm dưới ÍỊÓC nhìn văn htìủ ( T r â n
N h o T h in ) , Nho giáo và vân học Việt Nam trung cận đại ( T r ầ n D in h H ư ợ u ),
Vân học Việt Nam the ky X -- XIX. những vân đê lý luận và lịch sư ( T r â n N g ọ c
V ư ơ n g (c h ú b iê n ) ) ... là n h ừ n g tư liệ u th am k h a o c ó tín h c h u y ê n m ô n sâ u v ề
c á c vân đê cu a v ă n h ọ c tru n g đ ạ i, đ ư ợ c so i c h iê u b ơ i n h iè u c h iê u , đà c u n g câp
c h o c h ú n ụ tỏi nền tá n g lý lu ậ n c ầ n th iế t, p h ụ c v ụ đ ắc lực tro n g v iệ c n g h iê n
cứ u n h ừ n g v ấ n đề c ụ thê c ù a L u ậ n v ă n n à y.
C á c b ài n g h iê n c ứ u c h u y ê n n g à n h n h ư : "Văn học cung đình và văn học
-
thành thị ơ Thúng Long ", "Nhìn ỉại moi quan hệ giừa vãn và đạo
T h in ) ,
(T rầ n N ho
'ẬThư tìm hiêu quan niệm " Thi ngón ch í" cua nhà Nho" ( T r â n L ê
S á n g ) .. .; C á c lu ậ n á n , lu ậ n v ă n n h ư : “Bước đâu tìm hiên văn chmmg khoa cư
thời Lẽ S ơ " ( N g u y e n V ă n T h ịn h ) , "Phương thức ứng xu với chữ Nỏm và văn
học Nôm thời Lý
Tràn (Khao sát qua thư tịch lịch sư và sáng tác vân
chương) " ( H o à n g T h ị T u y ê t M a i) , . . . lạ i m anỵ, tín h c h à i đ ịn h h ư ớ n g v à 2,ợi ý
c h o c h ú n ti tỏi n h iê u đ iê u tro n u v iệ c n n h iê n cứ u c á c vân dê v ê v ã n h ọ c c u n a
đ ìn h , xướna, họa thư c a , q u a n n iệ m v ă n h ọ c , nụô n n ụ ữ văn t ự ...
.\ " íĩ
Thị X u ân H òn “
—t
-7 -
L iiậ n vàn Thạc s ĩ
I im h it 'll n g u ồ n III' liệ u t h o n g h iê n c ứ u v ă n h ọ c t r u n g ( l ạ i i r o n "
L ịc h triều tạp ky cua Ngô C a o L à n g
N ó i c lu in u , c á c n m iô n tư liệ u k ê trên đ ê u m a ilII lín h c liâ t th am k h a o
c.
V-
Sm~
*
ụ i ã n li êp . u i u p c h ú n u tỏi u ợ i m ơ m ộ t s ỏ v à n đ ê d ư ợ c p h a n á n h tron u, Ị.ịch triêu
tạp ky. V ớ i c h im e lô i. đ â y c h ă c c h ă n m ớ i ch 1 là sự k h ơ i m à o b an đ â u v ớ i
m o rm m u ô n k h á m p h á m ột p h ân n à o đ ó n iá trị tư liệ u vãn h ọ c to lớ n m à tác
p h aiII m a iiii lạ i. V ì v ậ y , in o n u n h ậ n đ ư ợ c sự se c h ia , h ô i đ á p từ c á c n h à m illio n
cử u v à q uÝ hạn đ ọ c .
3. Đối tưọng và phạm vi nghiên cứu
3 .1 .
Đ ôi tượng nghiên cừu: L u ậ n v ã n sẽ n u h iê n cử u n h ử n ụ tư liệ u v ă n h ọ c
từ c u ò i thê k y X V I I đ ê n hêt thè k v X V I 1 1 đ ư ợ c p h a n án h tro n ti Lịch triẻu tạp
ky. T r o n g đ ó , trọ n g tâ m ch ú n e . tô i sẽ k h a o sát ba v â n đê lớ n v ê tác g ià tác
p h âm , đ ờ i sô n u v ă n h ọ c (c h ê độ k h o a c ử v à x ư ớ n g h ọ a thơ c a c u n g đ ìn h ) v à
q u an n iệ m v ă n h ọ c th ờ i k ỷ n à y . Đ â y sè là n g u ô n tư liệ u b ò s u n g c â n th iê t c h o
v iệ c soi sá n g n h iê u v â n đ ê c ủ a n g h iê n c ứ u v ă n h ọ c thờ i k ỳ L ê T r ịn h n ó i r iê n g
v à n g h iê n cứ u v ă n h ọ c tru n g d ại V iệ t N a m n ó i c h u n g .
3 .2 .
Phạm vi nghiên cứu: L u ậ n v ă n tập tru n g c h ín h v à o k h a i th á c v à n g h iê n
cứ u n s u ô n tư liệ u v ă n h ọ c tro n g c u ô n Lịch triêu tạp ky c u a N g ô C a o L ã n g d o
N x b K h o a h ọ c X ã h ộ i tái b án n ă m 1 9 9 5 . B ê n c ạ n h đ ó , c h ú n g tô i c ũ n g th a m
k h á o thêm c á c b ộ sư k h á c v à c á c b à i v iế t c ó liê n q u a n n h ă m m ụ c đ íc h so sá n h
v à đ ô i c h iê u , đê n ê u bật v â n đê c â n q u a n tâm .
4. Phirong pháp nghiên cứu
T r o n g lu ậ n v ă n n à y , c h ú n g tô i sư d ụ n g m ộ t sỏ phưcrna, p h á p c ỏ tín h
chât tô ng hợp v à liê n n u à n h n h ư sa u :
iX íịò
T liị X uân llồn<Ị
-8-
I.n ận văn Thạc s ĩ
T im hiêu H ịiiiôn tu liệu cho n jih ión CHU MUI học tru 11” (lại tron"
ỉ.ịch trii’u tạp At CIIỈÍ Nỵô < ;to ị iìng
PhmniịỊ p/hì/> nỉỉliiữn cứu lịch lầu: chúnu lõ i dật v â n dê n tih iê n cử u
th e o d ò n u
chas
lịc h
sư
dò c o
c a i n liin
lô m i q u á t
\ê
ẹôc
rê , că n
n e u y ê n c u a c ã c v â n dê dó.
-
Phưonịỉ, p h á p liệt kê,
th ô n g
kẻ: n h ă m I11 ỊK' đ íc h x á c lậ p v â n đê theo
c h u đê đ à đ ịn h hưcniLí. T ừ đó lam nòi lũ vân dê v à phản nào x á c
đ ịn h c ă n c ử c u a v â n đê.
Phương pháp phân tích, so sánh, tông hợp: p h ư ơ n g p h áp n à v sè
íiiú p c h ú im tỏ i tim h iè u v à k h a i thác \â n dê theo c h iê u sâu cù n 2 n h ư
cỏ c á i n h ìn to àn d iệ n vê ván đê đaníỉ. dê cập.
-
Phương pháp tiêp cận văn hóa học: ch ú n g tôi sir d ụ n g p h irư n u p h á p
n à y đê triê n k h a i v â n đè dựa trên rih ìrn u tiên dè v ă n h ó a . x ã h ộ i có
thực tro n g x à h ộ i thờ i đỏ. N ó sẽ g iú p c h ủ n g tôi n h ìn v ấ n đề theo
In rớ n ụ m ớ i v à đ â y đ u hơ n.
C á c p h ư ơ n g p h á p trên có k h i đư ợ c sir đụrm riê n g b iệt, c ó k h i đư ợ c sử
d ụ n a tồ n a hợp tro n g su ố t q u á trìn h triền k h a i dè tài n hằm nêu bật v an đề tro n g
tín h toàn v ẹ n v à hệ th ô n g .
5. Cấu trúc của Luận văn
N g o à i p h ân M ơ d â u , K ẻ t lu ậ n v à T à i liệ u tham k h a o , n ộ i d u n tỉ c h ín h
c u a L u ậ n v ã n đ ư ợ c triề n k h a i th àn h ba ch ư ơ n ti:
C h ư ơ n g I : N G Ô C A O L Ã N G V À L Ị C H T R IÍiU T Ạ P K Y
C h ư ơ n g 2: P H Ư Ơ N G T H Ú C Ứ N G x ử C Ủ A T R I H U Đ ÌN H Đ Ó I V Ớ I
V Ă N H Ọ C ( Q U A N P H Ư Ơ N G C H Í N H T Ỉ IÓ N G )
C h ư ơ n g V Q U A N N i l . M V Â N H Ọ C T H Ô I V I A \ ì. C I I I J A T R Ị N H
( G lÙ A T H Í: K Y X V I I
X g ô Thị X u ân Hông
I l í I T I lủ K Y X V I I I )
Lu ận vân Thạc s ĩ
T im hicu nguôi) lu liệu cho ng hicn cứ u vãn học trtin ” d ạ i tro n g
L ịc h triêu tạp ky của Ngô C a o L ã n g
B.
PHÀN NỘI DUNG
( IH ƠN(; 1. NGÔ CAO LÃNG VẢ L ỊC H T R IỀ U TẠP K Y
1.1.
Bối canh xã hội Việt Nam thế kỷ XVII - XVIII từ góc nhìn Văn hóa
T r o n tí su ố t c á c th ờ i k ỳ p h o n e k iế n V iệ t N a m . thế k y X V I - X V I I I là
t h à i k ỳ d u y nhất v ừ a c ó v u a lạ i v ừ a c ó c h ú a . Đ ó là thê ch ê ‘"son g tr ù n a q u y ê n
lự c " h av " k r ờ im d â u c h ế ' th ờ i L ê T r ịn h . C ó đ iê u n à y là bở i "rút kinh nghiệm
thãi hại tham thê cua dòníỉ họ Mạc vì đã dứt bo đê nghiệp nhà Lê, thìẻt lập
triêu dụi mới. nên phai chôn vùi sự nghiệp ư LỈât Cao Băng , các chúa Trịnh
thây rõ hơn ai hét chiêu bài "tòn phù lê th át " là một chinh nghĩa hây còn lôi
cuỏn dược cóng chung. Chinh họ Trịnh vì nơm được chính nghĩa nàv trong
tay mà mới diệt được nhà Mực. dẹp tan mọi cuộc khơi loạn ỉrong nước, tạo
thru ị* lèn sự nghiệp lãy /ừng. uy quyền khuynh đào thiên hạ. Bơi nhìn rõ được
thực trạmỉ chỉnh trị này, với thê đinig hiện hữu cùa mình , chúa Trịnh đã khôn
khéo áp dụng một định chê chính trị vừa dung hợp được quyên lợi, uy thê của
dòng họ Trinh, lại vừa báo trì được ngôi vị chí kính cua dỏng họ L ẽ — một
dòng hụ được nhân dán Đ ại Việt đương thời hết lòmỉ sùng ngưỡng. Đ ỏ là
định ché lưỡng đau vua chúa " ( L ê K i m N e â n ) [ 1 6 , t r .3 7 -3 8 ] . V à q u ả th ật, v ớ i
c á i thê "giữ chùa, thờ Phật, thì ủn oản " đ ư ợ c á p d ụ n g m ột c á c h th à n h c ô n g
đã đ ư a n h à T r ịn h trư th à n h k è n ẳ m b in h q u y ề n su ố t hom h a i thể k ỳ rạ n ti d a n h
trên dât Đ ạ i V iệ t .
T ừ g ó c n h ìn v ă n h ó a , c ó th ê k h á n g đ ịn h , th ờ i L ê T r ịn h đ à c h ứ n g k iế n
h a i thê k y p hát triê n rự c rỡ c ù a v ă n h ó a T h ă n g L o n g - m ột k in h đ ô g ià u c ó v à
v ă n h iê n , là c á i n ò i n u ô i d ư ờ n g b ao n h ả n tài c h o n ên v ă n h ọ c n ư ớ c n h à . C ụ
thê:
Xgỏ Thị X u â n ỉfồní>
-10-
L u ậ n văn Thạc s ĩ
l ìm h it'U I I <*110II tu liệ u c h o n g h iê n c ứ u v ã n h ọ c t r u n t i đ ạ i t r o n ji
L ịch triều tạp kỳ cua Ngô C ao l.ã n ịi
I V' kinh tờ. ngoại thương: d ư ớ i thờ i L ê T r u n u h ư n u . c á c c h ú a T r ịn h tiên
h à ih n lù rn u d ạ t x â v cât. m o rộn II k in h thành T h ă n ” l.o tm . tro tiii suôt thê k y
X ' II v à đ âu thê k y X V I I I . N íia v tro n íi k h i tiên q u ân trơ vê k in h th àn h , T r ịn h
T ì n ụ c h o sư a h o a n u th à n h , sai thợ là m c u n g đ iệ n , làm h ành tại ơ p h ía T â v
N a n thành T h ă n u L o n g . C ù n g v ớ i n h ữ n g hệ q u á c u a v iệ c m ở rộ n ạ đỏ th à n h ,
sự phát triê n c ủ a nên k in h tê h à n ạ hóa c u a Đ à n a N g o à i vê c á c m ặt sản xu ât,
tra) đ ô i v à lư u th ô n u . là m ột n hàn tỏ q u a n trọ n g th ú c đ â y sự h irn a k h ơ i c u a
T h ín u L o n u tro n g h a i thế k ỳ X V I I , X V I I I . S ự phát triên k in h te b iê u h iệ n
t n ó c hêt ớ k h â u sàn x u ât h à n a h ó a , v ớ i sự p hô n th ịn h c u a c á c là n s thu c ô n ạ
d u y ê n n g h iệ p n h ư lụ a V ạ n P h ú c , e ổ m H ư ơ n ti C a n h , P h ù Lãno. ( K in h B ắ c ),
d ú : done, Đ ạ i B á i, Đ e c ẩ u , Đông, M a i ( K in h B ấ c ) ... S ự u ia tăn u san x u ấ t dần
đ ê i sự g ia tă n g trao đ ỏ i h à n g h ó a, thê h iệ n tro n g v iệ c m ơ rộ n g m ạ n g lư ớ i c h ợ
- p iô . V iệ c b u ô n bán à y càng, th ịn h v ư ợ n g , thì d ân số c à n g tăn g , p h o p h ư ờ n g
c à rg đ ô n g đ ú c . T ừ d ầu thế k ý X V I I , ơ k in h thành T h ă n g L o n g bắt đ ầ u có
n u r à i p hư cm g T â y ( H à L a n , B o Đ à o N h a , A n h , P h á p ) tới b uô n b án. S ự phát
trim c ủ a nền k in h te h à n g h ó a Đ à n g N e o à i, m à c h u y ế u là ớ c á c trấn x u n g
q u m h T h ă n g L o n g , v ê c á c m ặt sản x u ấ t, trao đ ô i v à lư u th ô n g , đã là m ộ t sự
hư xng ứ n g rất k ịp th ờ i đ ò i v ớ i n h ừ n g n h u c ẩ u m ồ i n g à y m ột tăn g c ù a T h ă n g
L o ig , tạo n ên n ền m ỏ n g c ơ ban v à tiề n đề k in h tế đế d u y trì v à th ú c đ ẩ y sự
p h )n v in h c u a T h ă n ụ L o n g tới m ột b ư ớ c c a o hơ n. V ì thê m ớ i c ó c â u c a : "Thứ
nhừ Kinh kỳ. thừ nhì phô Hiên". Đ ờ i số n g n h ân dàn c ũ n g v ì the m à k h â m k h á
v à ìin m túc h ơ n .
rề
iỊÌáo dục: T h ă n g L o n g th ờ i k ỳ n à y phát triề n hơn trư ớ c. C á c trư ờ n g
h ọ : đư ợ c m ớ n h iê u hơ n. T rư ờ n g Ọ u ô c tử g iá m đ ư ợ c x â y đ ự n ụ rộ n g lớ n hơn
t r ir ic v à c ììn u c ó n h iê u trư ờ n g tư do c á c d a n h n h o , d a n h s ì d ư ơ n íì thời lậ p nên.
Xgt Thị Xuân ỉ font;
Luận văn Thực sĩ
l ìm hicu nation tu* liệu cho nghiên cứ u văn học tru n g (ỉạ i Iron}*
L ịc h íriêỉề tạp ky của Nị»ọ c 'ao Lànj»
l í’ van /lóa: ỉ .ìn h v ự c v ă n h ó a d â n e ia n dà c ỏ n h ừ n u s á im tạo v ượt b ậc
v à n h ừ n ii th àn h CỎI1 U c h ư a từ n g có v ớ i c á c d ò n g tra n h d ã n u ia n n h ư : D ỏ n íi 1 lô
( B ă c N in h ) , K im I lo à n g ( l i à T â y ) , H à n g I r o n ẹ ( T h ă n iỊ L o n u ) . . . i> â v c ũ n ti ỉà
th ờ i k ỷ v à n u son c u a k iê n trú c , đ iê u k h ă c v à tra n u tri d ân u ia n v ớ i sự x u ât
h iệ n c u a n h iê u n u ỏ i c h ù a n ô i t iẻ n s n h ư c h ù a B ú t T h á p ( B ă c N in h ) , c liù a K e o
( T h á i B ìn h ) va n h ìn m đ ìn h là n a c ó k iê n trú c đ ộ c đ á o n h ư đ in h C h u Q u y ể n
( H à T à } ). d in h D in h B à n u ( B ắ c N in h ) ...
ỉ'ờ văn học: v ă n h ọ c d â n íiia n th ê k y X V I I - X V I I í c ũ tm c ỏ n h ừ n ụ d âu
ân d á n g n hớ v ớ i sự x u à t h iệ n c u a n h iê u lo ạ i tru y ệ n c ô t íc h : "Châu cháu đả
voi". "Cây tre trăm ổỏỉ'\ "Hòn vọng phu"....; tru y ệ n n u ụ n g ô n : "Tri khôn cua
tao íỉây". "Tha môi bút bóng", "Giêt chủ dạv chỏng"...\ v à đ ặ c b iệ t là hệ th ô n g
truyện c ư ờ i,
tru y ệ n T r ạ n g n ả y n ơ m ạ n h m ẽ : Thây đô nói liêu , Nam mô boong ,
truyện Trạng Quỳnh v à truyện Trạng L ợ n ...
T h ê k ỷ X V I I - X V I I I c ũ n g là th ờ i k ỳ n ở rộ c ù a tụ c n g ữ , c a d a o , d â n c a ,
v è v à tru y ệ n N ô m k h u y ê t d a n h , đ á n h d â u v ị trí UT1 v iệ t c u a thê th ơ lụ c bát
th ăm đ ư ợ m n g h ĩa tìn h d â n g ia n . B è n c ạ n h m ộ t sô ít tru y ệ n N ô m c ó tên tá c g iá
là n h ữ n g n h à n h o , đà x u ấ t h iệ n h à n g lo ạt tru y ệ n N ò m k h u y ế t d a n h : n h ữ n g
Quan Âm Thị Kinh, Pliạm Cóm* C ú c Hoa. Thoại Khanh Châu Tuan... ờ đó
người hình dân dã gởi g a m n h i ề u V tình b ứ c xúc v à nồi n i ề m t h â n p h ận .
ơ lĩn h v ự c v ă n h ọ c v iế t v à k h o a h ọ c n h â n v ă n , the k ý X V I ỉ - X V I I I
c ũ n u c h ứ n g k iê n sự nơ rộ c u a c á c d a n h n h â n đ ã đ ư ợ c u h i d a n h v à o Tông tập
văn học Việt Nam, x u ât ban n ă m 2 0 0 0 h a y Từ điên Vân hục (hộ mới), x u â t
han n ă m 2 0 0 5 . L ự c lư ợ n g s á n g tác v ă n h ọ c th ờ i k ỳ n à y c ù n u k h á h ù n g h ậ u . ơ
Đ à n g N u o à i, tiế p n o i tru y ề n th o n a v ă n h ó a T h ă n g l.o n t i, c á c tác g ia lớ n v ầ n
c h iê m da sô là c á c n h o s ĩ q u a n liê u , h iê n đ ạt, đ ỗ c a o , là m q u a n to n h ư N g u y e n
Q u ý l) ứ c , Đ ặ n g D in h T ư ó n u , P h ạ m C ô n g T r ứ , N iụ iv ề n C'ôns» N ã n u . . . T r o n g
ỉX ịịô
Thị X u ân HồttỊỊ
-12-
L u ậ n vãn Thạc s ĩ
T im hicu nguôn tu liệu cho n^hicn cứu vãn học tru n g (lại trong
Lịch triều tạp kỳ cùa Ngô ( ao I.â n ỵ
d ó . d ặ c h iệt n h à i p h ai kê đèn c á c tác tỉia là c á c c h ú a T r ịn h n h ư T r ịn h C ir ơ n a ,
T r ịn h C ă n . ỉ I inh D o a n h
là n h ìrn u n a ười y è u th íc h thơ \ ăn . sà n h N ô m v ớ i
c á c tác p hàm N Ô I 11 k h á đ ặ c s ă c ... 0 Đ à n li T r o n u . lự c lượn ụ sán ti tác v ă n h ọc
là nhCnm n h o s ì lưu VOIILỈ, lừ Đ à n g N g o à i v à o h o ặ c từ I lo a N a m
Prune, Ọ u ố c
s a n ii tị nạn M ã n T h a n h ; cò n lự c Iượno, đư ợ c đ à o tạo tại c h o thi x u â l h iệ n k h á
m u ộ n . N iu rờ i m ơ d âu ch o v ã n học Đ à n g T r o nu là D à o D u y T ừ , tiê p đến là c h a
co n N g u v ề n l l ìr u D ậ t, N g u y ề n H ữ u H à o , ro i N e u y ề n K h o a C h i ê m . . . ; đ ặ c biệt
p h a i kê đến c á c sá n u tác thơ v ă n tro n 2, T a o đ à n C h iê u A n h C á c d o M ạ c T h iê n
T íc h - n h à thơ V iệ t íìô c H o a cùn s, n h iê u v ă n n hàn T h u ậ n Ọ u à rm - B ă c Ọ u ô c
sá n u lậ p nên n ăm ! 7 3 6 n g a y trên đất H à T i ê n . . .
N h ư v ậ y , c ó thê th â y thẻ k ỷ X V I I - X V I I I vẽ m ặt v ă n hỏa x ã h ộ i, lạ i là
th ờ i k ỳ ôn đ ịn h v à phút triê n c u a v ă n h ó a, v ă n h ọ c . S ự đ ô i m ớ i v ề tất ca c á c
m ặt tro n g đờ i sô n ụ xã h ộ i, sẽ là tiền đè tốt c h o sự n ả y nơ c á c s á n g tác v ă n
c h ư ơ n g ra d ờ i. T h ê m v à o đó là nhu c ầ u gử i g ắ m , trao đ ổ i tìn h c ả m , răn d ạ v
n h â n c á c h . . . c ù n g là n h ân tổ then ch ô t tạo nên sự p h o n g p h ú , đ a dạns, c ủ a
n h ữ n g s á n g tác thơ văn thờ i k ỳ n à v . V à hơn hết, sự y ê u th íc h v ă n thơ, c h u ộ n g
thơ N ô m c ù a c á c c h ú a T r ịn h lạ i c h ín h là đ ầ u m ố i c ủ a sự n h â n rộ n g v à lan
tru y ề n n iề m y ê u th íc h v ă n h ọ c tro n g q u a n lạ i v à d ân c h ú n g .
1.2.
Tác giá và tác phâm
1.2.1 Ngô Cao Lãng
T iê u sir c u a tác ụ iá N g ô C a o L ã n g p h ần n h iề u d o n h à sử h ọ c T r ầ n V ă n
G iá p c u n g cấ p n h ư n g h iệ n v ầ n c ỉu ra th ố n g nhất về tên g ọ i. C ụ thể, k h i dần
cu ô n Bâc kỳ tạp hiên , sá c h ch é p tác g iả là N g ô C a o L â n g (Cương mục, C h ín h
b iê n . X V I I , 2 3 ) ; k h i dẫn sá c h l.ịch triẻu tạp kỵ lạ i u ọ i là C a o L ã n g (Cinm g
.Xgô Thị Xuân ỈỈÔHỊỊ
-13-
l.u ận vãn Thạc s ĩ
T Ì I I 1 hi í II n^uồn íu liệu cho nghiên cứu vân hoc tru n g (lại trong
L ịc h íriẽ ii tạp ky cua \ y õ C ao L ã n g
mục. C h ín h b iê n . X X X I V , {))\ cò n iro im l iên trai thi tập v à 1'icn trai vãn tập
đê u đẻ tác n ia la I è C a o ỉ à n ii (theo 77/ Ả./7Ộ //;//• V/CV7 ĩôtĩịỉ mục\ trie u N ẹ u y ẻ n ) .
N u ô C ’ao I à im h iệ n v an ch ư a rõ s in h , m ât v à o n ăm n à o ; tự là L ệ n h P h u .
h iệ u là V iê n I ra i, nu,ưới x à N iìu y ệ t V iê n , h u y ệ n H o a n g H ó a , tin h T h a n h H ó a
(th e o Oitôc tricn lìirornỉ khoa lục). O n ạ đồ h ư ơ n g c ổ n ti (tứ c cử n h à n ) k h o a
Đ in h M à o ( 1 8 0 7 ) tn rờ n g S ơ n í à y , là m đến tri p h u . C a o l.ã n u là m ột n h à n h o ,
h ọ c rộrm bièt n h iê u , trộ i v ê văn v à sư. N íio à i m ột q u a n c a i trị, tác u iá c ò n là
m ột nhà v ã n , nhà n cr
g h iê n c ứ u v ă n hóa nòi tiê n »w
e đircme,
v__ th ờ i. O n ụ là m ột tác a,ia
lớ n triê u N tiu y è n .
C á c tác p h â m c ù a ô n g bao u ỏ m :
-
Lê trìêu lịch khoa tiên sĩ đé danh bi ký (s á c h T h u v iệ n K h o a h ọ c , k ý
h iệ u A . 1 0 9 , c h é p c á c k h o a thi v à d a n h sá ch n h ữ n g n gư ờ i đ ỗ tiế n s ĩ
lừ k h o a N h â m T u ấ t 1 4 4 2 đến k h o a B ín h T u ấ t 1 7 0 6 , c ộ n g 8 2 k h o a ,
1 3 2 3 tiế n s ĩ) ;
-
Bắc Kỳ tạp biên (g h i c h é p lặt vặt n h ừ n u sự v iệ c v à đ ịa d iê m c ó d ín h
líu đen B ẳ c K ỳ ) ;
l 'iên Trai thi tập ( t h a c h ừ H á n ) ;
Viên Trai vãn tập (v ă n c h ừ H á n );
Quốc triều xư tri Vạn Tượng sự nghi lục (s á c h T h ư v iệ n K h o a h ọ c,
k ý h iệ u A .9 4 9 , n ộ i d u n g n ó i v ề c ỏ n u v iệ c triề u N g u y ề n đ ố i x ứ vớ i
nư ớ c V ạ n T ư ợ n g ( A i L a o ) );
Tlhinli Hóa, dư dỏ sự rich ký ( iỉiii c h é p vê đ ịa d ư v à sự tíc h tin h
I h a n h Ị ló a );
X g ô Thị X uân ỈỈỒ h íị
- 14-
Lu ận vãn Thạc s ĩ
I im liiê u n "U Ô n l ư liệ u c h o H” h ic ii c ứ u \ ă n h ọ c ( r u I I ” ( lạ i I r o n ”
L ịc h triều tạp kỳ
c u a Ngô ( 'ao l.ă n ịĩ
Lịch ỉricn íụp ky (u h i c h é p từ l.è ( iia l ò n u n ăm D irơ n a Đ ứ c thứ 1
( 1 6 7 2 ) đốn I.ê M ầ n đế năm C h iê u T h ố ĩm ih ứ 3 ( I 7 8 l)h phần Phụ /ục
c h é p \ iệc h a n iỊ u ia o dưởi triêu Ọ u a n ụ ỉ m ím ).
1.2.2
Lịch
triều tạp ky
V ê n g u y ê n ban: Lịch triẻu tạp ky lã sách c h é p tay, ui â y ban thư ờ n 1»
( 2 9 ; 1 5 ) . tò n ụ c ộ n u cỏ 4 2 0 tờ. S á c h 20111 V I q u y ê n , l ừ q u v ê n I đen q u y ê n I V ,
tro ru ban
"Loiỉíỉ cư ơ ng ", sá c h c h é p tay c u a T h ư v iệ n S ử h ọ c , k ý h iệ u
V H 1 7 5 , c h ồ đ irim tên tác a i a đè là : "Ai Châu, c ỏ Dăníị. Nô Giang. Cao tâu
ỉượ: biên; tư: Xiên Trai tăng tập
T h ứ đôn c ó dâu son đ o c u a nu ười c h u sá ch
là h g u y ề n V ă n H u y ê n . X iê n T r a i có lẽ là tên h iệ u c u a C a o T r í , co n trai c ù a
C a < L ã n u . V i tro n g Lò triều lịch khoa tiến s ĩ đề danh hi ký\ n g o à i tên C a o
V i ê i T r a i, h iệ u c u a C a o I.ã n g , n gư ờ i b iê n tập cò n th ê m : "Thân tư: tú tài Cao
T rí'ụ c đinh " (tứ c c o n trai là tú tài C a o T r i n ô i thêm v à h iệ u đ ín h ). T h ư v iệ n
K h o h ọ c xã h ộ i c ò n q u y e n V Ị c ũ n í ì là sá c h c h é p ta y , k ý h iệ u A . 1 5 , k h ô n a
th ấ ' đề tên n gư ờ i soạn v à n g ư ờ i tăn g tập . S á c h là m v à o n ăm n à o k h ô n g rõ , v ì
k h ô ig c ỏ T ự a , k h ô n g đề n g à y th án g . M ai ban c h é p tay c u a h a i T h ư v iệ n n à y
đ ề u ra từ m ột g ố c , c h o n ên c h ồ nào đã th iể u sót thi cà h a i c ù n g th iế u sót. N h ư
v ậ y d ù c a h ai T h ư v iệ n c ộ n g lạ i, sá ch v ầ n k h ô n g đu b ộ v ì th iế u m ất q u y ể n V .
V o b àn in : D à y là b ộ s á c h có n h iề u sư liệ u q u ý , đ à d ư ợ c N h à x u ấ t ban
K h ( a h ọ c x ã h ộ i tô ch ứ c d ịc h v à x u àt b àn n ăm 1 9 7 5 ; tái ban n ăm 19 9 5 . B ộ
s á c í g ô m V I q u v ê n . T r o n g đ ó , tập ỉ v à tập II c u a Lịch triều tạp ky g ô m q u y ê n
ỉ, q iy ê n II, q u y ê n II I v à q u v ê n I V , d o H o a B ă n lí. d ịc h v à c h ú g iả i. Q u y ê n V
đ a rụ c h ờ sưu tâm n h ư n g n h iê u k h a n ă n g là đã bị m àt. Q u y ê n V I tức tập I I I do
H o írm V ă n L à u d ịc h và c h ú u ia i.
X gô Thị X u ân H ỏtìỊi
-15-
Lu ận văn Thạc s ĩ
T ìm liiíu n^iion (II lieu cho nghiên cửu vãn hục tru n g dại Iro n ”
Lịch triều tạp kỳ của Ngõ C a o L ă n g
V ê im h ĩa từ n u ư v ê n . ta có thê h iê u Lịch íricu tạp ky tức là n h ữ n u tihi
c h é p lặt v ặ t theo ú r n ii năm vê m ột triêu đ ạ i. S á c h Lịch tricu lụp kỵ m à c h ú n u
tô i làm c ư liệ u n iih iè n cử u là sách đư ợ c tái b àn n ăm 19 9 5 , d o N h à xu ât ban
K h o a h ọ c x ã h ộ i ân h anh. T r o im q u á trìn h n u h iê n cử u tác p h à m , c h ú n g tôi
n h ậ n th â y sá ch in c ó m ột sô sa i sót, cò lè d o lồ i b iê n tập ( ? ) . T h iè t n ^ h ĩ, v ì
sá c h đ ư ợ c c h é p theo thê b iê n n iê n , tức g h i lạ i theo từni» n ă m ; nên c h ú n g tôi
m u ố n liệ t kê c h i tiết n lùrtm s a i sót v ề n ăm n à y , đê b ạn d ọ c v à n h ừ n g nụư ờ i
n g h iê n cứ u vê sau trá n h c ó n h ím 2 tríc h d ần n h ầ m lẫ n đ á n g tiế c v à k h ô n g đ á n g
c ó . C ụ thê n h ư sa u :
- Trang 9. L ờ i người dịch: Q u y ê n II: L ê D ụ T ô n t ỉ, từ n ăm Đ in h T u â t
( I 7 0 6 ) đ ế n năm C a n h T ý ( 1 7 2 0 ) . Sưa đúníỊ: n ă m B in h T u ấ t (1 7 0 6 )
- Trong 31: Ọ u v S ư u , n ăm D ư ơ n g Đ ứ c thứ 2 ( 1 9 7 3 ) . Sưa đủng: 1 6 7 3 .
- Trang 94: Á t S ư u , n ăm C h ín h H ò a th ứ 6 ( 1 9 8 5 ) . Sưa đúng: 16 8 5 .
- Trang 135; D in h S ử u , n ăm C h ín h H ò a thứ 1 8 ( 1 6 6 7 ) . Sửa đúng: 16 9 7 .
- Trang 162: D in h H ợ i, n ă m V ĩn h T h ịn h thứ 3 ( 1 6 0 7 ) . Sửa đúng: 1 7 0 7 .
-
Riêng p hần
L ờ i nhà xuắt ban v à p h ần Phụ lục Tày Sơn Vương (th u ộ c
q u y ê n V i ) , đ ề u g h i là C h iê u T h ố n g n ăm thứ 4 ( 1 7 8 9 ) [trang 5 Ẩ trang
585], tro n g k h i n g a y p h ầ n đ ầ u Lời người dịch, lạ i đề là C h iê u T h ố n g
n ă m th ứ 3 ( 1 7 8 9 ) [trang 9J. H a i c á c h tín h n ă m n à y k h ô n g c ó
sai
n h ư n g c ầ n c ó một sự th ố n g nhất c h o v iệ c n g h iê n cứ u . B ở i L ê C h iê u
T h ố n g thự c sự ớ n iiỏ i từ c u ố i th á n g 7 â m lịc h n ăm 17 8 6 tới đ âu th án g
G iè n u năm 1 7 8 9 , là tròn 3 n ă m . N h ư v ậ y , nêu tín h theo âm lịc h , đên
n ăm 1 7 8 9 , là C h iê u T h ô rm n ăm thứ 3 ; cò n n êu tín h theo D ir ơ n a lịc h tù
17 8 6 -
1 7 8 9 , lù C h iê u T h ố n g n ă m thứ 4 (tức tín h c a n ăm 1 7 8 6 ). C h ú n g
Xgô T h ị X u â n HỒ h ịị
-16-
Ị.u ãn văn Thạc s ỉ
T ì m h iô u íầ íiiiô n tu liệ u c h o n g h iê n C Ú II v ã n h ọ c t r u n g ( lạ i t r o n g
ỉ.ịch triều tạp ky cua Njĩỏ ( 'ao L ă n g
tôi ch ọ n sư dựiiL! c á ch u ọ i là C h iê u T h ô n u n ăm tliir 3 dè thuận tiện v à
ih ò n u n lìât ch o còn u \ iệc n u h iê n cứ u tro n u b ài v iê t n à v .
Lịch tricn tạp ky dược c h é p theo lỏ i sử h iê n n iê n (tức u h i c h é p theo
từ n u n ă m ). C ó thê nói nó la p h o sư là m n ô i p h o l lệt sư tục hiên n ăm tro n g bộ
Đ ại Việt sư ký toàn thư, v ì c u ỏ i bộ sử n à y c h i c h é p đèn hết đờ i L ê G i a T ô n g ,
tứ c là từ năm N h â m [ V ( 1 6 7 2 ) , D irơ n ti Đ ứ c thử nhất đen n ăm Á t M à o ( 1 6 7 5 ) ,
Đ ứ c N íiu y ê n tliír 2 til! c h a in dirt.
D ư ờ n e n h ư đê nôi tiê p c h o Việt sư tục hiên n ó i trên, Lịch triêu tạp ky
c h é p từ L è G i a l ò n u n ăm D ư ơ n a Đ ứ c thứ nhát ( 1 6 7 2 ) dên L ê M ầ n đế n ăm
C h iê u T h ô n u thử 3 ( 1 7 8 9 ) . C u ô i s á c h , Lịch triều tạp ky có p h ụ lụ c : "Tây Sơn
Vươỉỉiỉ", tro n g c h é p v iệ c triê u Q u a n g T r u n ẹ u ia o h iê u v ớ i triê u M ã n T h a n h v à
trìn h b à y c á c v ă n thư n g o ạ i g ia o q u a lạ i g iữ a h ai triề u T â y S ơ n v à M ã n T h a n h .
T r o n g k h o á n g thời g ia n hơn 10 0 n ă m lịc h sư â y , thử tự b iê n tập tro n g
Lịch triêu tạp ky đ ư ợ c săp xế p theo n iê n đ ạ i n h ư sa u :
Quyên ỉ: T ừ L ê G i a lô n g ( 1 6 7 2 - 1 6 7 5 ) n ăm N h â m T ý ( 1 6 7 2 ) đến L ê
H i T ô n g ( 1 6 7 6 - 17 0 4 ) năm Á t D ậ u ( I 7 0 5 );
Ouyên / / : L è D ụ T ô n g , từ n ăm B in h T u ấ t ( 1 7 0 6 ) đen n ăm C a n h T Ý
(17 20 );
Ouyên / / / : L ê D ụ T ô n g (tiế p ), từ n ăm C a n h T ý ( 1 7 2 0 ) đen n ăm K ỷ D ậ u
(17 29 );
Ouyên IV\ L ê H iê n T ỏ n ụ , từ n ăm k y H ợ i ( 1 7 7 9 ) đên n ăm B ín h N g ọ
(17 8 6 );
Ouyên I ’: (thiếu);
A 'gô T h ị Xuân /lò n ”
-•
-17-
'3 1 2
Lu ận văn Thạc s ĩ
T in t liiê u
n a tio n tu liệ u c h o n g h iê n c ừ u v ă n h o c t r u n g đ ạ i tronj>
L ịc h triều tạp ký cua Ngô C a o l-ãng
Ouycn I I: l ô C h iê u I h ỏ n u n ăm k \ D ậ u ( 1 7 8 9 ).
Lịch íricn tạp ky là một k lio sư liệ u vê k h o a n e c u ô i thê k v X V I I v à suôt
thẻ kv X V I 11 rát q u ý háu v à c ó m ột £Ùá trị d ặc hiệt vê n h iê u m ặt. Đ ô i v ớ i cá c
n h à sứ h ọ c . d â y sè là một n g u ò n tư liệ u bô s u n g c â n thiêt hên cạ n h c á c bộ
c h ín h
SƯ
k h á c dê là m rò n h iê u v â n dê lịc h sư, c h ín h trị đ ư ơ n g th ờ i, c ù n g n hư
n h ìn nhận và đ á n u ui á lạ i c ỏ t iíỉ la o c u a c á c đờ i c h ú a T r ịn h . Đ ô i v ớ i c á c n h à x à
h ộ i h ọc. “ Iirờ n u dâu ch ê " c h ă c c h ă n là m ột thê c h ê c h ín h trị đ ặ c b iệ t d o h oàn
ca n h đư ơ nti thờ i tạo nên, rất c â n đư ợ c n a h iê n cứ u k ỹ lư ờ n u k h i tìm h iê u xã
hội V iệ t N a m thê k y X V I I - X V I I I . Đ ố i v ớ i c á c n h à v ă n hóa h ọ c. tác p h àm
cùng, c u n ti cap m ột bức tran h đa d ạ n s , p h o n g p hú v e tất ca c á c m ặt c u a đờ i
sô n g vã n h o a, xà h ộ i thờ i L ê T r ịn h . T ừ đ ó , u iủ p n h à n g h iê n CƯU c ó c á i n h ìn
sâu sac h ơ n vê m ột thời k ỷ v ă n h iế n đ â y k h ơ i sa c v à u ià u cỏ tro n g lịc h sứ v ă n
hóa dân tộc V iệ t . V à đ ố i v ớ i c á c n h à v ă n , trư ớ c hết, đ ó sè là n g u ồ n tư liệ u
c h ín h xác (v ớ i tên g ọ i m ột số d in h , c á c , lâu đ à i c ò n lạ i tro n g p h ủ C h ú a ) c h o
c á c n h à v iê t liê u thuyòt lịc h sư h o ặ c k ịc h lịc h sư. N h ir n g trên
hèt, đó th ự c
sự
là n ạu ồ n tư liệ u q u ý báu k h i c u n g cấ p m ọ i m ặt đ ờ i s ố n g v ă n h ọ c thế k ỳ X V I I
- X V I I I : từ k h o a cứ tới x ư ớ n g h ọ a thơ c a ; từ c h ín h n h ù n g s á n g tác thơ v ă n cụ
thể tới q u a n n iệ m v ă n học đ ư ơ n g th ờ i. Đ â y q u á là n g u ồ n tư liệ u q u ý báu v à v ô
CÙ IH càn th iê t, bò sung, c h o n g h iê n cứ u v ă n h ọ c tru n g đ ạ i n ư ớ c n h à. Đ ó c ũ n g
c h ín h là ]ý d o tru y tìm sâu x a nhât c ù a đê tài n à y .
1.3 Quan diêm và phưong pháp chép sử của Ngô Cao Lãng trong Lịch
triều tạp ky
S o v ớ i c á c nước lá n u g iề n g n h ir T r iề u T iê n , N h ậ t B á n , đ ặ c b iệ t là so v ớ i
T r u m Q u ô c , nên SƯ học V iệ t N a m ra đ ờ i k h á m u ộ n . T h e o T ạ N u ọ c L ie n , sư
học V iệ t N a m c ó hê dày k h o á n iỉ 7 thê k v tín h từ Đại l 'iệf sư kỷ c u a L ê V ă n
H ư i n à m 1 2 7 2 đôn thê k y X I I I . k h i nên sư h ọ c c h ín h thứ c h iệ n d iệ n . D o q uá
Vgé Thị
X u ân ỉlò iiii
-18-
Lu ận văn Thạc s ĩ
- Xem thêm -
.PDF 
143 
180 
132 
