Tài liệu Luận văn xóa án tích đối với người dưới 18 tuổi theo quy định của bộ luật hình sự năm 2015

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH KHOA LUẬT HÌNH SỰ *** LÊ THỊ LI LOAN 1753801013106 XÓA ÁN TÍCH ĐỐI VỚI NGƢỜI DƢỚI 18 TUỔI THEO QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ NĂM 2015 KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT GVHD: THS. PHAN THỊ PHƢƠNG HIỀN TP. HỒ CHÍ MINH – 2021 TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH KHOA LUẬT HÌNH SỰ *** LÊ THỊ LI LOAN 1753801013106 XÓA ÁN TÍCH ĐỐI VỚI NGƢỜI DƢỚI 18 TUỔI THEO QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ NĂM 2015 KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT Niên khóa: 2017-2021 Giảng viên hƣớng dẫn: ThS. PHAN THỊ PHƢƠNG HIỀN Giảng viên Khoa Luật Hình sự TP. HỒ CHÍ MINH – 2021 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đề tài nghiên cứu khóa luận tốt nghiệp là do chính tôi thực hiện dƣới sự hƣớng dẫn của ThS. Phan Thị Phƣơng Hiền. Mọi tham khảo trong luận văn đều đƣợc trích dẫn rõ ràng, những số liệu trong các bảng, biểu phục vụ cho việc nhận xét, đánh giá đƣợc thu thập từ các nguồn tài liệu và đƣợc trích dẫn nguồn, số liệu cụ thể. Ngoài ra trong luận văn còn sử dụng các quan điểm, nhận xét, đánh giá của các tác giả cũng đƣợc trích dẫn và nguồn chú thích. Nếu có sao chép không hợp lệ, vi phạm quy chế đào tạo hay gian dối tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm. TP. HCM, ngày 01 tháng 7 năm 2021 Tác giả Lê Thị Li Loan i LỜI CẢM ƠN Thực hiện khóa luận tốt nghiệp thực sự là một điều kiện, một cơ hội tốt để bản thân tác giả có thể tổng hợp đƣợc phần lớn các kiến thức đã đƣợc lĩnh hội tại trƣờng cũng nhƣ đã tìm hiểu, nghiên cứu suốt 4 năm Đại học, đặc biệt là kiến thức về chuyên ngành Luật Hình sự. Nghiên cứu đề tài “Xóa án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi theo quy định của Bộ luật Hình sự năm 2015” đã giúp cho tác giả hệ thống lại các kiến thức cơ bản về quy định án tích, xóa án tích. Trong quá trình thực hiện đề tài này tác giả có gặp nhiều khó khăn nhất định. Song nhờ sự giúp đỡ, động viên của những ngƣời xung quanh đã giúp tác giả có thể hoàn thành tốt khóa luận này. Vì vậy tác giả muốn gửi lời cảm ơn chân thành đến quý thầy, cô trƣờng Đại học Luật thành phố Hồ Chí Minh và nhà trƣờng đã tạo điều kiện cho tác giả học tập, rèn luyện; cảm ơn gia đình, bạn bè đã luôn ủng hộ, động viên, chia sẽ; đặc biệt xin gửi lời cảm ơn chân thành, sâu sắc đến ThS. Phan Thị Phƣơng Hiền, ngƣời đã dành nhiều thời gian, công sức định hƣớng, đƣa ra ý kiến hƣớng dẫn giúp khóa luận đƣợc hoàn thiện. ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................................i LỜI CẢM ƠN ..................................................................................................................ii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................................. v DANH MỤC CÁC BẢNG..............................................................................................vi MỞ ĐẦU .......................................................................................................................... 1 CHƢƠNG I. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ XÓA ÁN TÍCH ĐỐI VỚI NGƢỜI DƢỚI 18 TUỔI ................................................................................................................ 8 1.1. Khái niệm án tích, xóa án tích. ............................................................................. 8 1.1.1. Án tích và hậu quả pháp lý của việc mang án tích .......................................... 8 1.1.2. Xóa án tích và ý nghĩa của xóa án tích .......................................................... 12 1.2. Khái niệm ngƣời dƣới 18 tuổi bị kết án và chính sách pháp luật hình sự của nhà nƣớc đối với ngƣời dƣới 18 tuổi bị kết án ........................................................... 14 1.2.1. Khái niệm về ngƣời dƣới 18 tuổi bị kết án.................................................... 14 1.2.2. Chính sách pháp luật của nhà nƣớc đối với ngƣời dƣới 18 tuổi bị kết án..... 19 1.3. Khái niệm, điều kiện, thủ tục xóa án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi ................. 21 1.3.1. Khái niệm xóa án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi ........................................ 21 1.3.2. Điều kiện xóa án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi ........................................ 22 1.3.3. Thủ tục xóa án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi ............................................. 23 1.4. Quy định của pháp luật một số nƣớc trên thế giới về xóa án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi ...................................................................................................... 24 1.4.1. Quy định của pháp luật Cộng hòa Pháp về xóa án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi……. ............................................................................................................. 24 1.4.2. Quy định của pháp luật Nhật Bản về xóa án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi…………………………………………………………………………........... 25 1.4.3. Quy định của pháp luật Liên Bang Nga về xóa án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi……. ............................................................................................................. 26 KẾT LUẬN CHƢƠNG I ............................................................................................... 28 iii CHƢƠNG II. QUY ĐỊNH VỀ XÓA ÁN TÍCH ĐỐI VỚI NGƢỜI DƢỚI 18 TUỔI TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM ........................................................................ 29 2.1. Khái quát quy định về xóa án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi giai đoạn trƣớc khi ban hành BLHS năm 2015.................................................................................... 29 2.1.1. Quy định về xóa án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi trƣớc khi ban hành BLHS năm 1985 ...................................................................................................... 29 2.1.2. Quy định về xóa án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi trong BLHS năm 1985 ......................................................................................................................... 30 2.1.3. Quy định về xóa án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi trong BLHS năm 1999 ......................................................................................................................... 34 2.2. Quy định của BLHS năm 2015 về xóa án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi ........ 36 2.2.1. Quy định về các trƣờng hợp không có án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi ... 36 2.2.2. Quy định về đƣơng nhiên xóa án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi ................ 40 2.2.3. Quy định xóa án tích trong trƣờng hợp đặc biệt đối với ngƣời dƣới 18 tuổi ........................................................................................................................... 46 2.2.4. Quy định về cách tính thời hạn xóa án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi ....... 48 KẾT LUẬN CHƢƠNG II .............................................................................................. 51 CHƢƠNG III. THỰC TIỄN ÁP DỤNG CÁC QUY ĐỊNH VỀ XÓA ÁN TÍCH ĐỐI VỚI NGƢỜI DƢỚI 18 TUỔI, NHỮNG VƢỚNG MẮC VÀ MỘT SỐ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN .................................................................................................... 52 3.1. Thực tiễn áp dụng các quy định về xóa án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi ........ 52 3.1.1. Đánh giá khái quát về việc xóa án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi .............. 52 3.1.2. Một số vƣớng mắc, bất cập trong quy định và áp dụng ................................ 56 3.2. Kiến nghị hoàn thiện các quy định về xóa án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi ... 65 KẾT LUẬN CHƢƠNG III............................................................................................. 69 KẾT LUẬN .................................................................................................................... 70 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO iv DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT Cụm từ đầy đủ Cụm từ viết tắt 1 BLHS Bộ luật Hình sự 2 BLTTHS Bộ luật tố tụng hình sự 3 LLTP Lý lịch tƣ pháp 4 NCTN Ngƣời chƣa thành niên 5 Nxb Nhà xuất bản 6 TNHS Trách nhiệm hình sự 7 TANDTC Tòa án nhân dân tối cao 8 VKSNDTC Viện kiểm sát nhân dân tối cao v DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1. Bảng thống kê số vụ án, số bị cáo và số bị cáo tái phạm, tái phạm nguy hiểm là ngƣời dƣới 18 tuổi đã bị xét xử trong giai đoạn 5 năm (từ năm 2014 đến năm 2018) ................................................................................................................. 53 Bảng 3.2. Bảng thống kê tổng số ngƣời dƣới 18 tuổi bị kết án đƣợc Toà án cấp giấy chứng nhận xoá án tích và quyết định xóa án tích trong giai đoạn 5 năm (từ năm 2014 đến năm 2018). ................................................................................................ 54 vi MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong công cuộc đấu tranh phòng chống tội phạm, Đảng và nhà nƣớc ta luôn nhất quán thực hiện nguyên tắc trừng trị kết hợp với khoan hồng, cƣỡng chế đi liền với giáo dục, thuyết phục. Do đó, bên cạnh các quy định về tội phạm, hình phạt, án tích thì pháp luật cũng đặt ra quy định về xóa án tích, với mục đích giúp cho những ngƣời thành tâm hối cãi, cơ hội làm lại cuộc đời, xóa bỏ đi những hậu quả pháp lý bất lợi do việc phạm tội của mình gây ra, xóa bỏ mặc cảm, tự ti để dễ dàng hòa nhập lại cộng đồng. Đặc biệt đối với đối tƣợng là ngƣời dƣới 18 tuổi - lứa tuổi vô cùng nhạy cảm, có sự thay đổi lớn vể tâm sinh lý, chính sách xử lý của nhà nƣớc ta đối với những thế hệ tƣơng lai của đất nƣớc chủ yếu là nhằm giáo dục, giúp họ sửa chữa sai lầm, phát triển lành mạnh, trở thành một công dân có ích cho xã hội. Xóa án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi ảnh hƣởng trực tiếp đến quyền lợi của chủ thể bị kết án là ngƣời dƣới 18 tuổi, bởi khi họ bị kết án và mang án tích gây ra nhiều bất lợi, làm hạn chế một số quyền công dân, đồng thời họ có thể phải đối mặt với sự xa lánh từ bạn bè, xã hội; khi chƣa đƣợc xóa án tích sẽ là cơ sở để định tội, cơ sở để xác định tái phạm, tái phạm nguy hiểm,… Trải qua các lần thay thế, sửa đổi, bổ sung đến BLHS năm 2015 cũng có quy định về xóa án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi. Tuy nhiên, hiện nay vẫn chƣa có nhiều văn bản hƣớng dẫn về vấn đề này nên trong quá trình giải quyết có nhiều trƣờng hợp vƣớng mắc phát sinh mà luật chƣa giải quyết đƣợc. Đồng thời để đáp ứng nhu cầu hội nhập quốc tế và xu hƣớng toàn cầu hóa trong giai đoạn hiện nay thì nhiều nội dung trong Luật Hình sự, trong đó có xóa án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi là một trong những nội dung cần đƣợc quan tâm, nghiên cứu để tiếp tục hoàn thiện bởi nó liên quan trực tiếp đế quyền lợi chính đáng của trẻ em - một vấn đề mang tính thời sự hiện nay. Xuất phát từ những lý do trên cho thấy việc nghiên cứu một cách có hệ thống về xóa án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi để trên cơ sở đó đƣa ra kiến nghị hoàn 1 thiện quy định của pháp luật Hình sự là một yêu cầu có tính cấp thiết.Với những lý do đó, tác giả chọn đề tài “Xóa án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi theo quy định của Bộ luật Hình sự năm 2015” làm đề tài khóa luật tốt nghiệp cử nhân luật của mình. 2. Tình hình nghiên cứu Nhìn chung đề tài “Xóa án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi theo quy định của Bộ luật Hình sự năm 2015” là một đề tài tƣơng đối mới, ít đƣợc các tác giả nghiên cứu, đa số các đề tài chỉ tập trung nghiên cứu các chế định xóa án tích chung chứ không nghiên cứu chuyên sâu về quy định riêng này. - Tài liệu nghiên cứu là giáo trình, sách chuyên khảo: + Giáo trình Luật hình sự Việt Nam – Phần chung, Đại học Luật thành phố Hồ Chí Minh (2019) có quy định về vấn đề xóa án tích tại Chƣơng XIV- “Miễn, giảm trách nhiệm hình sự và xóa án tích”, đã nêu khái niệm về án tích, xóa án tích đồng thời phân tích cụ thể về các trƣờng hợp đƣơng nhiên xóa án tích, xóa án tích theo quyết định của Tòa án, xóa án tích trong trƣờng hợp đặc biệt. Và vấn đề xóa án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi phạm tội cũng đã đƣợc phân tích tại tiểu mục 2.5 Chƣơng XV – “Trách nhiệm hình sự đối với ngƣời dƣới 18 tuổi”, phân tích về các trƣờng hợp đƣợc coi là không có án tích, đƣơng nhiên xóa án tích. + Bình luận khoa học Bộ luật hình sự năm 2015 – Phần thứ nhất những quy định chung của tác giả Đinh Văn Quế (2015) có bình luận khoa học về các quy định xóa án tích; xóa án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi nhƣ đƣa ra quan điểm về định nghĩa xóa án tích, phân tích các trƣờng hợp xóa án tích chung, xóa án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi. + Bình luận khoa học BLHS năm 2015, đƣợc sửa đổi, bổ sung năm 2017 (Phần chung) của tác giả Nguyễn Ngọc Hòa có phân tích các trƣờng hợp đƣợc coi là không có án tích, quy định về hình thức và điều kiện xóa án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi trên cơ sở đó so sánh với BLHS năm 1999 về vấn đề này. - Tài liệu nghiên cứu là luận văn, khóa luận gồm có: 2 + Nguyễn Cao Cƣờng (2015) “Xóa án tích theo luật hình sự Việt Nam” Luận văn thạc sĩ, Khoa Luật, Đại học quốc gia Hà Nội, tác giả của luận văn này đã tập trung nghiên cứu một số vấn đề lý luận và nội dung cơ bản cũng nhƣ thực tiễn áp dụng chế định xóa án tích trong Luật hình sự Việt Nam. Nghiên cứu khái quát về sự hình thành và phát triển của chế định này trong lịch sử lập pháp hình sự Việt Nam giai đoạn trƣớc khi ban hành BLHS năm 1999 và trong BLHS năm 1999, đƣa ra những nhận định, đánh giá về những ƣu điểm, bất cập, đồng thời so sánh giữa chế định xóa án tích theo pháp luật hình sự Việt Nam với chế định xóa án tích theo Luật Hình sự một số nƣớc trên thế giới. Từ những nghiên cứu khái quát đó, luận văn đi sâu vào nghiên cứu việc áp dụng chế định xóa án tích trong thực tiễn Luật hình sự Việt Nam. Nghiên cứu, tổng hợp các tồn tại, vƣớng mắc khi áp dụng quy định của chế định xóa án tích trong luật hình sự Việt Nam, từ đó đề xuất những giải pháp, kiến nghị nhằm hoàn thiện. + Nguyễn Quang Long (2020) “Những vấn đề lý luận và thực tiễn về chế định án tích theo luật Hình sự Việt Nam”, Luận án tiến sỹ, Khoa Luật, Đại học quốc gia Hà Nội, tác giả của luận án này đã nghiên cứu một cách đồng bộ, có hệ thống và toàn diện những vấn đề lý luận và thực tiễn về chế định án tích theo luật Hình sự Việt Nam gồm: những vấn đề lý luận về chế định án tích theo luật hình sự, quy định của BLHS năm 2015 và một số nƣớc về chế định án tích và thực tiễn áp dụng án tích trong giai đoạn 12 năm (2008-2019), những hạn chế tồn tại, đồng thời đƣa ra kiến nghị sửa đổi, bổ sung các quy định về án tích và các chế định khác có liên quan trong BLHS năm 2015. + Trịnh Thị Hạnh (2019) “Xóa án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi bị kết án theo quy định của BLHS năm 2015”, Luận văn Thạc sĩ, khoa Luật đại học quốc gia Hà Nội, tác giả của luận văn này đã nghiên cứu các nội dung cơ bản về chế định án tích, xóa án tích chung và đối với ngƣời dƣới 18 tuổi bị kết án riêng, đã nêu ra một số vƣớng mắc và kiến nghị hoàn thiện. Tuy nhiên luận văn vẫn chƣa đi sâu vào khai thác triệt để các quy định về xóa án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi nhƣ các trƣờng hợp không có án tích, cách tính thời hạn xóa án tích, thời hạn xóa án tích,…chƣa 3 đánh giá đƣợc những vƣớng mắc gặp phải trong trƣờng hợp ngƣời dƣới 18 tuổi phạm nhiều tội, có tội thuộc trƣờng hợp có án tích, có tội thuộc trƣờng hợp không có án tích thì thời hạn xóa án tích đƣợc tính nhƣ thế nào. - Tài liệu nghiên cứu là bài viết đăng trên tạp chí có: + Đào Phƣơng Thanh (2016) “Chế định xóa án tích trong BLHS năm 2015, Tạp chí Luật học số đặc biệt, tác giả Đào Phƣơng Thanh phân tích bản chất, đặc điểm pháp lý của chế định xóa án tích và những điểm mới của quy định xóa án tích trong BLHS năm 2015 trên cơ sở so sánh với quy định của BLHS năm 1999. Từ đó, tác giả chỉ ra quy định về xóa án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi (phạm tội), bị kết án tại Điều 107 BLHS số 100/2015/QH13 có một số điểm mới so với BLHS năm 1999 và có sự mẫu thuẫn với quy định tại khoản 2 Điều 70 về thời hạn xóa án tích khi chỉ quy định duy nhất một mức là 03 năm. + Phạm Minh Tuyên (2017), “Xóa án tích theo quy định của BLHS năm 2015”, Tạp chí Tòa án nhân dân số 07, tác giả của bài viết đã nghiên cứu các quy định về đƣơng nhiên xóa án tích theo BLHS số 100/2015/QH13 và đƣa ra những vƣớng mắc, nhiều nội dung của quy định này còn có những nhận thức khác nhau gây khó khăn cho việc áp dụng. + Đỗ Thị Thúy Lan (2016), “Lý lịch tƣ pháp và vấn đề xóa án tích”, Tạp chí Dân chủ và pháp luật số 12/2016, tác giả đã nêu các quy định của BLHS năm 2015 về vấn đề xoá án tích, quy định của pháp luật về LLTP liên quan đến vấn đề xóa án tích. + Phan Thị Phƣơng Hiền (2017), “Hoàn thiện các quy định về xóa án tích đối với ngƣời bị kết án trong BLHS năm 2015”, Tạp chí Nhà nƣớc và pháp luật số 01, tác giả của bài viết đã tập trung phân tích những điểm mới của BLHS năm 2015 về xóa án tích đối với ngƣời bị kết án, nêu ra những điểm hạn chế, từ đó đề xuất một số kiến nghị nhằm hoàn thiện các quy định về vấn đề này. + Phan Thị Phƣơng Hiền (2017), “Hoàn thiện quy định xóa án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi bị kết án trong Bộ luật hình sự năm 2015”, Tạp chí Dân chủ và 4 pháp luật số 01, tác giả của bài viết đã phân tích các quy định về xóa án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi bị kết án trong BLHS năm 2015, qua đó nêu ra một số hạn chế trong các quy định này và kiến nghị bổ sung. + Nguyễn Quang Long (2018), “Quy định về án tích trong pháp luật Hình sự một số nƣớc trên thế giới và việc tiếp nhận vào Việt Nam”, Tạp chí Kiểm sát số 09, tác giả của bài viết này đã phân tích một số quy định của BLHS một số nƣớc trên thế giới nhƣ Liên Bang Nga, Đức, Pháp, Hoa Kỳ,…về chế định án tích và sự phù hợp khi tiếp nhận vào Việt Nam. 3. Mục đích nghiên cứu Thực hiện khóa luận này tác giả mong muốn sẽ nghiên cứu một cách toàn diện quy định về xóa án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi trong BLHS năm 2015, thông qua việc nghiên cứu các quy định trong văn bản, tài liệu có liên quan để đạt đƣợc mục đích trên, đồng thời xác định một số bất cập từ thực tiễn áp dụng quy định này để đƣa ra những kiến nghị nhằm giải quyết những vƣớng mắc, hoàn thiện quy định này trong tƣơng lai. 4. Phạm vi và đối tƣợng nghiên cứu 4.1. Phạm vi nghiên cứu Về phạm vi nghiên cứu, khóa luận tập trung nghiên cứu quy định riêng về xóa án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi, nhƣng cũng đồng thời đặt trong mối quan hệ của các quy định xóa án tích chung để làm rõ và đầy đủ vấn đề đang nghiên cứu. Bên cạnh đó, còn sử dụng các quy phạm trong các văn bản pháp luật khác có liên quan nhƣ BLTTHS, Luật LLTP để lý giải, làm rõ đối tƣợng đang hƣớng đến. Ngoài ra còn sử dụng các số liệu thống kê, bản án thực tế để nghiên cứu thực tiễn giải quyết vấn đề xóa án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi, từ đó có thể đƣa ra những giải pháp hoàn thiện để khắc phục những khó khăn, vƣớng mắc trong quy định này. 5 4.2. Đối tƣợng nghiên cứu Luận văn nghiên cứu các quy định của pháp luật về xóa án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi theo quy định của luật Hình sự Việt Nam, cụ thể là về: khái niệm xóa án tích, các trƣờng hợp đƣợc coi là không có án tích, đƣơng nhiên đƣợc xóa án tích, điều kiện xóa án tích, thủ tục xóa án tích, cách tính thời hạn xóa án tích,…đối với chủ thể là ngƣời dƣới 18 tuổi. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu Phƣơng pháp luận dựa trên phƣơng pháp nghiên cứu của chủ nghĩa Mac-lenin về nhà nƣớc và pháp luật, dựa trên nền tảng quan điểm của Đảng và nhà nƣớc về chính sách hình sự đối với ngƣời dƣới 18 tuổi phạm tội, bị kết án. Các phƣơng pháp nghiên cứu đƣợc dùng có tính chất điển hình trong lĩnh vực luật học gồm: phƣơng pháp nghiên cứu lịch sử để tìm hiểu nguồn gốc các quy định; phƣơng pháp so sánh để làm nổi bật những điểm mới đã đƣợc sửa đổi, bổ sung; phƣơng pháp chuyên gia để tham khảo quan điểm của các học giả có kinh nghiệm. Ngoài ra còn sử dụng các phƣơng pháp khác nhƣ phân tích, tổng hợp, logic, thống kê,… 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn - Về mặt lý luận: Việc nghiên cứu đề tài sẽ góp phần hoàn thiện hơn một số vấn đề lý luận cơ bản về quy định xóa án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi, đồng thời đƣa ra những đề xuất, định hƣớng góp phần hoàn thiện các quy định này. - Về mặt thực tiễn: Nghiên cứu đề tài này có ý nghĩa to lớn đối ngƣời dƣới 18 tuổi bị kết án, cho họ cơ hội tái hòa nhập cộng đồng, góp phần nâng cao hiệu quả đấu tranh và phòng ngừa tội phạm trong giai đoạn hiện nay. Đây là cơ sở thực tiễn cho việc nghiên cứu và tìm ra các giải pháp thực tiễn phù hợp với tình hình. Đồng thời khóa luận cũng là một nguồn tài liệu tham khảo cho việc tìm hiểu, nghiên cứu các hoạt động thực tiễn về xoá án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi. 6 7. Kết cấu của khóa luận Ngoài phần Mục lục, Mở đầu, Kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo, phần nội dung của khóa luận gồm 3 chƣơng: Chƣơng I. Một số vấn đề chung về xóa án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi. Chƣơng II. Quy định về xóa án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi trong Luật Hình sự Việt Nam. Chƣơng III. Thực tiễn áp dụng các quy định về xóa án tích đối với ngƣời dƣới 18 tuổi, những vƣớng mắc và một số kiến nghị hoàn thiện. 7 CHƢƠNG I. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ XÓA ÁN TÍCH ĐỐI VỚI NGƢỜI DƢỚI 18 TUỔI 1.1. Khái niệm án tích, xóa án tích. 1.1.1. Án tích và hậu quả pháp lý của việc mang án tích Tội phạm, hình phạt là những vấn đề quan trọng trong pháp luật Hình sự Việt Nam. Trên cơ sở hành vi phạm tội sẽ bị Tòa án kết tội và họ phải chấp hành các biện pháp cƣỡng chế của nhà nƣớc đồng thời sẽ phải mang những dấu vết bất lợi án tích. Vấn đề án tích đã đƣợc đề cập lần đầu tiên trong BLHS năm 1985 và vẫn tồn tại đến nay. Tuy nhiên vẫn chƣa có một văn bản pháp lý nào định nghĩa về nó. Do đó khái niệm và nội hàm của nó vẫn chƣa đƣợc hiểu thống nhất. Theo từ điển Luật học, án tích là “là đặc điểm xấu (hậu quả) về nhân thân của ngƣời bị kết án và áp dụng hình phạt đƣợc ghi và lƣu lại trong LLTP trong thời gian luật định” [16-tr.14]. Nghĩa là khi ngƣời phạm tội bị kết án về tội danh nào đó trong BLHS và bị Tòa án áp dụng hình phạt thì sẽ bị lƣu lại trong LLTP, sau khi ngƣời đó chấp hành xong hình phạt thì có thể đƣợc xóa án tích nếu đủ các điều kiện mà BLHS quy định. Quan điểm của GS.TS. Nguyễn Ngọc Hòa: “Án tích là đặc điểm xấu về nhân thân của ngƣời đã bị kết án và áp dụng hình phạt, đƣợc ghi và lƣu lại trong LLTP trong thời gian nhất định, là hậu quả pháp lý bất lợi cho ngƣời có đặc điểm đó. Mặt khác “án tích đƣợc hiểu một cách bao quát và trƣớc hết ở chỗ chủ thể đã bị kết án và áp dụng hình phạt về một tội phạm nhất định và chƣa đƣợc xóa án tích” [12tr.10]. Đây là quan điểm chỉ khá rõ bản chất của án tích cũng nhƣ các đặc điểm pháp lý của án tích. Quan điểm này chú trọng đến vấn đề đặc điểm nhân thân của ngƣời mang án tích. Trong thực tế, án tích là một đặc điểm xấu về nhân thân của ngƣời phạm tội, trong đó dấu hiệu “có tiền án” chính là đặc điểm để nhận diện ngƣời đó có án tích hay không. Việc một ngƣời mang án tích có thể sẽ mang lại nhiều hậu quả pháp lý bất lợi cho ngƣời đó. 8 Theo quan điểm của PGS.TS. Phạm Hồng Hải thì án tích đƣợc hiểu là: “Hậu quả pháp lý của bản án kết tội mà Tòa án tuyên đối với ngƣời phạm tội, là một tình tiết có ý nghĩa pháp lý trong việc đánh giá tính chất nguy hiểm của tội phạm và của ngƣời phạm tội khi tội phạm đƣợc thực hiện trong thời gian ngƣời ấy mang án tích” [27-tr.14]. Quan điểm này đã chỉ ra đƣợc án tích là hậu quả pháp lý bất lợi chỉ áp dụng cho ngƣời phạm tội thông qua bản án kết tội của Tòa án. Nhƣng điểm bất lợi thể hiện ở chỗ nó sẽ đƣợc coi là một điều kiện để đánh giá mức độ về tính chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội, đó là tái phạm hoặc tái phạm nguy hiểm, nếu nhƣ ngƣời đó tiếp tục thực hiện hành vi phạm tội trong thời gian chƣa đƣợc xóa án tích. TS. Nguyễn Tuyết Mai: “Án tích là một trong những hậu quả pháp lý của việc bị kết án, gắn với ngƣời bị kết án” [10-tr.367]. Quan điểm này có nhiều nét tƣơng đồng với quan điểm nêu trên, chƣa phản ánh đúng bản chất của án tích. Cần đƣợc hiểu án tích là hậu quả pháp lý phát sinh đối với ngƣời bị kết án, nhƣng ngƣời đó phải chịu hình phạt, khi chấp hành xong hình phạt đó và có đủ các điều kiện thì đƣợc xóa án tích. Th.S. Nguyễn Cao Cƣờng có quan điểm: “Án tích là sự kiện pháp lý hình sự phát sinh khi ngƣời phạm tội bị kết án, phải chịu hình phạt theo quyết định của bản án đã có hiệu lực pháp luật, ngƣời bị kết án đó phải gánh chịu án tích trong khoảng thời gian nhất định kể từ khi bản án có hiệu lực pháp luật đến khi án tích đó đƣợc xoá bỏ theo quy định của pháp luật” [18-tr.15]. Nhƣ vậy, ta thấy có rất nhiều các quan điểm khác nhau về khái niệm án tích. Trên cơ sở nghiên cứu, tiếp thu các quan điểm nêu trên, có thể đƣa ra định nghĩa khoa học về án tích nhƣ sau: Án tích là hậu quả pháp lý bất lợi của người phạm tội bị kết án và áp dụng hình phạt theo bản án kết tội có hiệu lực pháp luật của Tòa án, buộc người bị kết án đó phải gánh chịu án tích trong khoảng thời gian nhất định kể 9 từ khi bản án có hiệu lực pháp luật cho đến khi hậu quả pháp lý đó được xóa bỏ theo quy định của pháp luật Hình sự. Tuy các quan điểm về khái niệm án tích của các tác giả là không thống nhất, nhƣng có thể thấy đƣợc một số đặc điểm cơ bản chung về án tích nhƣ sau: Thứ nhất, án tích là sự kiện pháp lý hình sự phát sinh khi ngƣời phạm tội bị kết án, phải chịu hình phạt theo quyết định của bản án đã có hiệu lực pháp luật. Án tích chỉ nên coi là sự kiện pháp lý hình sự, bởi lẽ sự kiện đó có quá trình phát sinh, hình thành và mất đi. Một ngƣời có hành vi phạm tội và bị kết án bằng bản án có hiệu lực pháp luật của Tòa án và phải chịu hình phạt thì mới phát sinh án tích. Còn những trƣờng hợp ngƣời bị kết án nhƣng thuộc trƣờng hợp không có án tích nhƣ: đƣợc miễn hình phạt, bị áp dụng các biện pháp tƣ pháp tại Điều 96 BLHS năm 2015,...thì sẽ không làm phát sinh sự kiện pháp lý về án tích. Thứ hai, án tích tồn tại trong một khoảng thời gian nhất định. Án tích mang lại rất nhiều hậu quả pháp lý bất lợi nên không thể buộc ngƣời bị kết án phải chịu suốt đời, bằng chính sách nhân đạo của mình pháp luật hình sự đã quy định, án tích chỉ tồn tại trong một thời gian nhất định và khi đáp ứng đủ điều kiện luật định sẽ đƣợc xóa bỏ. Nhƣ vậy, án tích chỉ tồn tại từ khi bản án đó có hiệu lực pháp luật cho đến khi ngƣời phạm tội đƣợc xóa án tích theo quy định của pháp luật (đƣơng nhiên xoá án tích hoặc xóa án tích theo quyết định của Tòa án). Thứ ba, thời gian mang án tích đó chính là thời gian “thử thách” đối với ngƣời bị kết án đã chấp hành xong hình phạt. Việc quy định trong khoảng thời gian nhất định nếu ngƣời bị kết án chấp hành xong bản án mà không phạm tội mới thì sẽ đƣợc xoá án tích theo quy định và ngƣời bị kết án đó đƣợc coi nhƣ chƣa bị kết án. Đó đƣợc xem nhƣ khoảng thời gian thử thách với ngƣời bị kết án để xem xét ý thức cải tạo của họ, họ đã thật sự hoàng lƣơng hay chƣa, nếu không phạm tội mới trong thời gian này thì sẽ đƣợc đƣơng nhiên xóa án tích, còn trong trƣờng hợp ngƣợc lại thì họ vẫn phải mang án tích. 10 Thứ tư, ngƣời mang án tích phải gánh chịu những hậu quả pháp lý bất lợi nhất định. Đối với chế tài hình sự thì sau khi chấp hành xong hình phạt, trách nhiệm pháp lý của họ vẫn chƣa chấm dứt, họ vẫn bị coi là có án tích trong một khoảng thời gian nhất định. Việc đặt ra án tích sẽ gây ra rất nhiều bất lợi cho ngƣời bị kết án. Sự bất lợi đó đƣợc thể hiện ở các phƣơng diện sau: Một là, án tích để lại đặc điểm xấu về nhân thân cho ngƣời bị kết án, làm hạn chế một số quyền công dân của họ. Án tích nhƣ một “vết nhơ” trong lý lịch của ngƣời phạm tội, có thể phải chịu sự kì thị, xa lánh từ xã hội. Bên cạnh đó, pháp luật cũng đặt ra một số quy định đối với những ngƣời mang án tích, làm hạn chế một số quyền của họ. Ví dụ: ngƣời chƣa đƣợc xóa án tích về một trong các tội cố ý xâm phạm tính mạng, sức khoẻ, nhân phẩm, danh dự của ngƣời khác thì sẽ không đƣợc nhận nuôi con nuôi (Điều 14 Luật nuôi con nuôi năm 2010), ngƣời chƣa đƣợc xóa án tích thì không đƣợc đăng ký dự tuyển công chức (Điểm c khoản 2 Điều 36 Luật Cán bộ, công chức năm 2008). Hai là, án tích là cơ sở để xác định tái phạm, tái phạm nguy hiểm (theo Điều 53 BLHS năm 2015), để xác định tình tiết tăng nặng TNHS, định khung hình phạt hoặc định tội danh trong một số trƣờng hợp. Ví dụ nhƣ: Dấu hiệu tái phạm nguy hiểm là một trong những dấu hiệu định khung tăng nặng của Tội cố ý gây thƣơng tích (khoản 2 Điều 134 BLHS năm 2015) hoặc có thể là cơ sở định tội đối với một số trƣờng hợp phạm tội chƣa đủ yếu tố cấu thành nhƣng có tình tiết chƣa đƣợc xóa án tích (Điểm b khoản 1 Điều 172, 173, 174,…BLHS năm 2015). Ba là, án tích còn làm hạn chế quyền của một số ngƣời liên quan. Ngoài việc gây ra những hậu quả bất lợi cho chính bản thân ngƣời bị kết án thì trong một số trƣờng hợp nó cũng làm hạn chế quyền của một số ngƣời liên quan.Ví dụ nhƣ nếu muốn dự tuyển vào ngành công an nhân dân mà có ngƣời thân (cha, mẹ) đã từng có tiền án, kể cả trƣờng hợp đã đƣợc xóa án tích thì vẫn không đƣợc xét tuyển, sơ 11 tuyển vào lực lƣợng Công an nhân dân1. Cụ thể, nhƣ trƣờng hợp của em Trƣơng Hƣơng L (Nghệ An) trong kỳ thi tuyển sinh cao đẳng, đại học năm 2017 em đạt số điểm là 26.5, số điểm cao nhất của khối D nhƣng vì lý do mẹ của em đã từng phạm tội và bị kết án nên em không đƣợc xét tuyển vào trƣờng Công an nhân dân, mặc dù mẹ em đã đƣợc xóa án tích trƣớc đó.2 1.1.2. Xóa án tích và ý nghĩa của xóa án tích Nếu nhƣ án tích đã để lại cho ngƣời bị kết án rất nhiều hậu quả pháp lý bất lợi thì quy định xóa án tích lại thể hiện đều ngƣợc lại, nó nhằm tạo điều kiện cho những ngƣời thành tâm hối cãi, muốn trở thành con ngƣời lƣơng thiện cơ hội xóa bỏ đi những “dấu vết” bất lợi đó. Xóa án tích là một quy định quan trọng, thể hiện chính sách nhân đạo của Nhà nƣớc đối với sự nỗ lực cải tạo của ngƣời bị kết án, nhằm xóa bỏ đi quá khứ đã từng phạm tội, xóa bỏ những định kiến của xã hội, giúp họ tái hòa nhập cộng đồng, trở thành ngƣời có ích. Với những ý nghĩa quan trọng nhƣ vậy thì việc nghiên cứu cụ thể, có hệ thống về xóa án tích là cần thiết, có ý nghĩa không chỉ mang tính lý luận mà còn mang tính thực tiễn sâu sắc. Cũng giống nhƣ vấn đề án tích, mặc dù đƣợc hình thành từ khi ban hành BLHS đầu tiên, tuy nhiên đến nay khái niệm này vẫn chƣa đƣợc định nghĩa trong một văn bản pháp lý nào mà nó tồn tại rất nhiều quan điểm khác nhau. Th.S Đinh Văn Quế: “Xóa án tích là xóa bỏ bản án hình sự đối với một ngƣời đã bị tòa kết án. Chế định xóa án tích thể hiện nguyên tắc “ngƣời đã chấp hành xong hình phạt, khi có đủ các điều kiện thì đƣợc xóa án tích”, ngƣời đƣợc xóa án tích coi nhƣ chƣa bị kết án và đƣợc cơ quan quản lý cơ sở dữ liệu LLTP cấp giấy chứng nhận, nếu họ phạm tội mới thì không bị tính là tái phạm, tái phạm nguy hiểm” [15-tr.361]. Điểm a khoản 1 Mục II của Thông tƣ số 53/2012/TT-BCA ngày 15/8/2012 của Bộ Công an quy định tiêu chuẩn chính trị của cán bộ, chiến sĩ Công an nhân dân. 2 Giang Ngân, “Thêm trường hợp không được xét tuyển vào công an vì lý lịch”, Đăng trên báo VietNamNet ngày 19/8/2016. 1 12