Bé Gi¸o dôc vµ ®µo t¹o
Tr−êng ®¹i häc Kinh tÕ quèc d©n
--------0--------
NhiÖm vô hîp t¸c quèc tÕ vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ
theo nghÞ ®Þnh th− N¨m 2005
Tªn nhiÖm vô:
Nghiªn cøu ph−¬ng ph¸p luËn
x©y dùng chÝnh s¸ch x∙ héi n«ng th«n
cña céng hoµ liªn bang ®øc
vµ vËn dông cho ViÖt nam
Chñ nhiÖm : GS. TS. Mai Ngäc C−êng
Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n
6554
21/9/2007
Hµ Néi, n¨m 2006
1
Danh s¸ch
thµnh viªn chÝnh vµ céng t¸c viªn tham gia ®Ò tµi
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
1
2
3
4
Thµnh viªn chÝnh tham gia ®Ò tµi
GS.TS. Mai Ngäc C−êng
Tr−êng §¹i häc KTQD
Chñ nhiÖm
GS.TS. NguyÔn V¨n Th−êng
Tr−êng §¹i häc KTQD
Thµnh viªn
GS.TS. NguyÔn V¨n Nam
Tr−êng §¹i häc KTQD
Thµnh viªn
GS.TSKH. Lª §×nh Th¾ng
Tr−êng §¹i häc KTQD
Thµnh viªn
PGS.TS. Hoµng V¨n Hoa
Tr−êng §¹i häc KTQD
Thµnh viªn
PGS.TS. NguyÔn Ngäc HuyÒn
Tr−êng §¹i häc KTQD
Thµnh viªn
PGS.TS. NguyÔn Quèc tÕ
Tr−êng §H Kinh tÕ TP HCM Thµnh viªn
PGS.TS.NguyÔn ThÞ Nh− Liªm Tr−êng §H Kinh tÕ §µ N½ng Thµnh viªn
TS. Ph¹m Hång Ch−¬ng
Tr−êng §¹i häc KTQD
Thµnh viªn
Ths.NCS Hå ThÞ H¶i YÕn
Tr−êng §¹i häc KTQD
Thµnh viªn
Ths. Mai Ngäc Anh
Tr−êng §¹i häc KTQD
Thµnh viªn
Ths.NCS NguyÔn H¶i §¹t
Tr−êng §¹i häc KTQD
Thµnh viªn
Ths.NCS NguyÔn Phóc HiÒn
Tr−êng §¹i häc KTQD
Thµnh viªn
Ths. TrÞnh Mai V©n
Tr−êng §¹i häc KTQD
Thµnh viªn
CN. Tr−¬ng Tö Nh©n
Tr−êng §¹i häc KTQD
Thµnh viªn
CN. NguyÔn §×nh H−ng
Tr−êng §¹i häc KTQD
Thµnh viªn
C.éng t¸c viªn trong n−íc
PGS.TS. Kim V¨n ChÝnh
Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh
PGS. TS. NguyÔn V¨n §Þnh
Tr−êng §¹i häc KTQD
PGS.TS. §ç §øc B×nh
Tr−êng §¹i häc KTQD
PGS.TS §µo ThÞ Ph−¬ng Liªn
Tr−êng §¹i häc KTQD
TS. TrÇn ViÖt TiÕn
Tr−êng §¹i häc KTQD
TS. Ph¹m ThÞ §Þnh
Tr−êng §¹i häc KTQD
TS. Chu TiÕn Quang
ViÖn Qu¶n lý Kinh tÕ TW, Bé KH&§T
TS. Bïi V¨n Hång
Trung t©m nghiªn cøu BHXH ViÖt Nam
Lª V¨n Phóc
Trung t©m NCKH, BHXH ViÖt Nam
Ths. L−u ThÞ Thu Thuû
Trung t©m NCKH, BHXH ViÖt Nam
Ths. NguyÔn ThÞ Hiªn
ViÖn Qu¶n lý Kinh tÕ TW, Bé KH&§T
Ths. Lª ThÞ QuÕ
Trung t©m NCKH, BHXH ViÖt Nam
Lª Anh Dòng
Héi n«ng d©n ViÖt Nam
Phan Anh TuÊn
B¶o hiÓm x· héi n«ng d©n NghÖ An
Céng t¸c viªn n−íc ngoµi
GS.TSKH. Uwe Jens Nagel
§¹i häc tæng hîp Humboldt, CHLB §øc
GS.TS. Matthias Dennhhardt
§¹i häc tæng hîp Humboldt, CHLB §øc
GS.TS. Karl Jaster
§¹i häc tæng hîp Humboldt, CHLB §øc
TS. Astrid Haegar
§¹i häc tæng hîp Humboldt, CHLB §øc
2
Môc lôc
Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t......................................................................................... 5
Më ®Çu .................................................................................................................................... 6
Ch−¬ng I:nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ ph−¬ng ph¸p luËn x©y dùng
chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n: kinh nghiÖm céng hoµ liªn bang ®øc
vµ nhËn thøc cña viÖt nam hiÖn nay................................................................... 11
1.1. Ph−¬ng ph¸p luËn x©y dùng chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ë Céng hoµ
Liªn bang §øc................................................................................................................. 11
1.1.1. NhËn thøc vÒ thùc chÊt, vÞ trÝ vai trß cña chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n
ë Céng hoµ liªn bang §øc.............................................................................11
1.1.2. B¶o hiÓm x· héi vµ trî cÊp x· héi cho n«ng d©n - Néi dung chñ yÕu
cña chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ë CHLB §øc .............................................18
1.2. Mét sè kinh nghiÖm tõ nghiªn cøu ph−¬ng ph¸p luËn x©y dùng chÝnh
s¸ch x· héi n«ng th«n ë Céng hoµ Liªn bang §øc..................................................... 38
1.3. Ph−¬ng ph¸p luËn x©y dùng ChÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ë ViÖt Nam
hiÖn nay ........................................................................................................................... 58
1.3.1. Kh¸i qu¸t tranh luËn vÒ chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ë n−íc ta hiÖn
nay .................................................................................................................59
1.3.2. Thùc chÊt, vÞ trÝ vµ tÇm quan träng cña hÖ thèng chÝnh s¸ch x· héi
n«ng th«n .......................................................................................................61
1.3.3. Nh÷ng luËn cø khoa häc x¸c ®Þnh néi dung chÝnh s¸ch x· héi n«ng
th«n ë n−íc ta ................................................................................................69
1.3.4. Néi dung c¬ b¶n vÒ chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ë n−íc ta ...............75
Ch−¬ng II: Thùc tr¹ng chÝnh s¸ch x· héi trong n«ng th«n viÖt nam
hiÖn nay ............................................................................................................................... 89
2.1 ChÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ë n−íc ta tõ khi ®æi míi ®Õn nay.................. 89
2.1.1. ChÝnh s¸ch viÖc lµm, thu nhËp cho lao ®éng n«ng th«n .....................89
2.1.2. ChÝnh s¸ch xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cho khu vùc n«ng th«n n−íc ta ..... 102
2.1.3. ChÝnh s¸ch an sinh x· héi cho khu vùc n«ng th«n........................... 115
2.1.4. ChÝnh s¸ch cung cÊp dÞch vô x· héi c¬ b¶n ®èi víi n«ng th«n........ 131
2.2. §¸nh gi¸ chung vÒ t¸c ®éng cña chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ë n−íc ta
nh÷ng n¨m qua............................................................................................................. 145
2.2.1. Nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc vµ nguyªn nh©n ........................................ 145
2.2.2. Nh÷ng h¹n chÕ cña hÖ thèng chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n vµ nguyªn
nh©n ............................................................................................................ 152
3
Ch−¬ng III: Mét sè KhuyÕn nghÞ nh»m hoµn thiÖn ph−¬ng ph¸p luËn
x©y dùng hÖ thèng chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ë n−íc ta nh÷ng
n¨m tíi trªn c¬ së vËn dông kinh nghiÖm cña CHLB §øc .................... 165
3.1. KhuyÕn nghÞ vËn dông kinh nghiÖm vÒ ph−¬ng ph¸p luËn x©y dùng chÝnh
s¸ch x· héi n«ng th«n cña CHLB §øc vµo ®iÒu kiÖn cña ViÖt Nam........................ 165
3.1.1. NhËn thøc râ nh÷ng ®iÓm t−¬ng ®ång vµ kh¸c biÖt chñ yÕu gi÷a CHLB
§øc vµ ViÖt Nam ®Ó vËn dung kinh nghiÖm vÒ ph−¬ng ph¸p luËn x©y dùng
CSXH n«ng th«n vµo thùc tiÔn n−íc ta ....................................................... 165
3.1.2. B−íc ®i vËn dông ph−¬ng ph¸p luËn x©y dùng chÝnh s¸ch x· héi n«ng
th«n cña CHLB §øc cã thÓ vËn dông vµo ®iÒu kiÖn ViÖt Nam .................. 166
3.2 KhuyÕn nghÞ ph−¬ng h−íng hoµn thiÖn néi dung hÖ thèng chÝnh s¸ch x·
héi n«ng th«n ë n−íc ta nh÷ng n¨m tíi..................................................................... 169
3.2.1. Ph−¬ng h−íng hoµn thiÖn néi dung chÝnh s¸ch viÖc lµm cho n«ng d©n
nh÷ng n¨m s¾p tíi ...................................................................................... 169
3.2.2. Ph−¬ng h−íng hoµn thiÖn néi dung chÝnh s¸ch xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo
trong n«ng th«n thêi gian tíi ...................................................................... 176
3.2.3. Ph−¬ng h−íng x©y dùng vµ hoµn thiÖn néi dung hÖ thèng chÝnh s¸ch
an sinh x· héi cho n«ng d©n....................................................................... 183
3.2.4. Hoµn thiÖn chÝnh s¸ch cung cÊp c¸c dÞch vô x· héi c¬ b¶n cho n«ng
d©n .............................................................................................................. 191
3.3. KhuyÕn nghÞ vÒ nh÷ng ®iÒu kiÖn chñ yÕu ®Ó x©y dùng vµ hoµn thiÖn hÖ
thèng chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ë n−íc ta nh÷ng n¨m tíi................................. 194
3.3.1. TiÕp tôc t¹o ®éng lùc thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi trong khu vùc
n«ng th«n .................................................................................................... 194
3.3.2. Phèi hîp vµ sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c nguån ®Çu t− tõ ng©n s¸ch nhµ
n−íc nh»m thùc hiÖn chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n. ................................... 202
3.3.3. T¨ng c−êng vai trß nhµ n−íc trong viÖc cung cÊp dÞch vô c«ng phï
hîp víi ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa vµ héi
nhËp kinh tÕ quèc tÕ.................................................................................... 206
3.3.4. T¨ng c−êng luËt ho¸ c¸c chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n .................... 207
3.3.5. T¨ng c−êng n¨ng lùc qu¶n lý trong thùc hiÖn chÝnh s¸ch x· héi n«ng
th«n ............................................................................................................. 209
3.3.6. §a d¹ng ho¸ h×nh thøc thùc hiÖn CSXH n«ng th«n trªn c¬ së t¨ng
c−êng sù tham gia cña c¸c tæ chøc x· héi vµ cña ng−êi d©n. .................... 211
KÕt luËn............................................................................................................................. 214
Phô lôc............................................................................................................................... 216
Tµi liÖu tham kh¶o ....................................................................................................... 221
4
Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t
ASXH:
AOK
BHXH:
BKK:
An sinh x· héi
Tæ chøc b¶o hiÓm cho ng−êi lao ®éng
B¶o hiÓm x· héi
Tæ chøc b¶o hiÓm cña chñ doanh nghiÖp
vµ thµnh viªn héi ®ång qu¶n trÞ doanh nghiÖp
BHYT:
B¶o hiÓm y tÕ
C§KTC¢:
Céng ®ång kinh tÕ ch©u ¢u
CHLB :
Céng hoµ liªn bang
CNH, H§H : C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸
CSHT
C¬ së h¹ tÇng
CSXH:
ChÝnh s¸ch x· héi
CTMTQG:
Ch−¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia
DNNN:
Doanh nghiÖp nhµ n−íc
GD&§T :
Gi¸o dôc vµ ®µo t¹o
EU :
Liªn minh Ch©u ¢u
KCB:
Kh¸m ch÷a bÖnh
KCN:
Khu c«ng nghiÖp
KH&§T:
KÕ ho¹chvµ §Çu t−
L§,TB&XH : Lao ®éng, Th−¬ng binh vµ X· héi
LKK:
Tæ chøc b¶o hiÓm cho n«ng d©n
MTQGNS:
Môc tiªu quèc gia vÒ n−íc s¹ch
NLN:
NN&PTNT:
NSNN:
RVO:
TNL§:
THPT:
UBND:
X§GN:
XHCN:
N«ng, l©m, ng− nghiÖp
N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n
Ng©n s¸ch nhµ n−íc
H×nh thøc ph¸p lý s¬ khai cña BHXH
Tai n¹n lao ®éng
Trung häc phæ th«ng
Uû ban nh©n d©n
Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo
X· héi chñ nghÜa
5
Më ®Çu
1. TÝnh cÊp b¸ch cña nhiÖm vô
ViÖt Nam ®ang chuyÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. Sau gÇn 20 n¨m thùc hiÖn
®−êng lèi ®æi míi, ViÖt Nam ®· ®¹t ®−îc nh÷ng thµnh tùu quan träng vÒ kinh tÕ
x· héi: tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ kh¸ vµ æn ®Þnh, c¬ cÊu kinh tÕ chuyÓn dÞch
theo h−íng t¨ng tû träng c«ng nghiÖp vµ dÞch vô, gi¶m tû träng n«ng nghiÖp, xu
h−íng ®« thÞ ho¸ diÔn ra m¹nh mÏ, ®êi sèng nh©n d©n ®−îc c¶i thiÖn vµ tõng b−íc
®−îc n©ng lªn.
Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng thµnh c«ng ®ã, ViÖt Nam ®ang ph¶i ®èi mÆt
víi nh÷ng khã kh¨n. Lµ mét n−íc n«ng nghiÖp, víi gÇn 80% d©n c− sèng trong
n«ng nghiÖp n«ng th«n, t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp, thiÕu c«ng ¨n viÖc lµm cña ng−êi
lao ®éng cßn kh¸ nÆng nÒ, kho¶ng c¸ch thu nhËp gi÷a ng−êi lao ®éng, gi÷a c¸c
vïng vÉn ch−a ®−îc thu hÑp, vÊn ®Ò b¶o ®¶m x· héi cho ng−êi lao ®éng vµ d©n
c− trong n«ng th«n cßn nhiÒu khã kh¨n... Nh÷ng n¨m ®æi míi võa qua, §¶ng vµ
Nhµ n−íc ta cã nhiÒu chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt nh÷ng khã kh¨n trªn. Tuy
nhiªn, ®©y vÉn ®ang lµ vÊn ®Ò bøc xóc.
Cho ®Õn nay, ë ViÖt Nam ®· cã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu ®Ò cËp tíi
vÊn ®Ò cã liªn quan tíi chÝnh s¸ch x· héi nãi chung, chÝnh s¸ch thu nhËp nãi
riªng. Cã thÓ nªu lªn mét sè c«ng tr×nh ®· vµ ®ang ®−îc thùc hiÖn nh− sau.
Trong hÖ thèng ch−¬ng tr×nh khoa häc x· héi 1991-1995, nhµ n−íc cã
ch−¬ng tr×nh KX 04. “Nh÷ng luËn cø khoa häc cho viÖc ®æi míi c¸c chÝnh s¸ch
x· héi vµ qu¶n lý thùc hiÖn chÝnh s¸ch x· héi”, trong ®ã cã nhiÒu ®Ò tµi nghiªn
cøu vÒ vÊn ®Ò ®¶m b¶o x· héi ë ViÖt Nam. Trong hÖ thèng nµy cã ®Ò tµi KHXH
03.06: Qu¶n lý sù ph¸t triÓn x· héi trªn nguyªn t¾c tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi
trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN- lý luËn, chÝnh s¸ch vµ
gi¶i ph¸p do GS.TS.Ph¹m Xu©n Nam chñ tr× ®· nghiªn cøu nhiÒu vÊn ®Ò cã liªn
quan ®Õn chÝnh s¸ch x· héi nh− c«ng b»ng vµ tiÕn bé x· héi, lao ®éng vµ viÖc
lµm, ®ãi nghÌo, giíi vµ hoµ nhËp x· héi ®èi víi ®ång bµo d©n téc Ýt ng−êi.
6
Trùc tiÕp h¬n lµ trong cuèn s¸ch “Nghiªn cøu chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n
ViÖt Nam” do NXB ChÝnh trÞ quèc gia xuÊt b¶n n¨m 1996, c¸c t¸c gi¶ Bïi Ngäc
Thanh, NguyÔn H÷u Dòng, Ph¹m §ç NhËt T©n ®· nghiªn cøu vµ khuyÕn nghÞ
nhiÒu vÊn ®Ò liªn quan tíi CSXH n«ng th«n n−íc ta.
Trong cuèn s¸ch “Kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN ë ViÖt Nam” cña
PGS.TS.Mai Ngäc C−êng do Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia xuÊt b¶n n¨m
2001, t¹i ch−¬ng VIII, “§æi míi vÒ ph©n phèi thu nhËp vµ ®¶m b¶o b×nh ®¼ng x·
héi trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt
Nam”, t¸c gi¶ ®· ph©n tÝch vÊn ®Ò b¶n chÊt cña CSXH, vÊn ®Ò ®ãi nghÌo, vÊn ®Ò
ph©n phèi thu nhËp, tiÒn c«ng, tiÒn l−¬ng nãi chung ë ViÖt Nam hiÖn nay nãi
chung vµ trong n«ng nghiÖp, n«ng th«n, vïng s©u, vïng xa nãi riªng; ®ång thêi
®· khuyÕn nghÞ mét sè vÊn ®Ò vÒ ®¶m b¶o CSXH ë n−íc ta nh÷ng n¨m tíi.
NhiÒu ®Ò tµi hîp t¸c cña Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n víi Uû ban D©n
téc vµ MiÒn nói trong nh÷ng n¨m 1996-2000, c¸c ®Ò tµi cÊp Bé vµ cÊp c¬ së cã
liªn quan tíi lÜnh vùc CSXH kh¸c còng ®· ®−îc c¸c nhµ khoa häc nghiªn cøu, ®Ò
xuÊt nh»m gãp phÇn tõng b−íc x©y dùng vµ hoµn thiÖn hÖ thèng CSXH nãi
chung, trong khu vùc n«ng th«n nãi riªng ë ViÖt Nam.
Víi nh÷ng khÝa c¹nh kh¸c nhau, c¸c nghiªn cøu cña ViÖt Nam ®· ®Ò cËp tíi
nh÷ng vÊn ®Ò vÒ b¶n chÊt, m« h×nh tæ chøc, hÖ thèng qu¶n lý vµ khuyÕn nghÞ c¬
chÕ chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò x· héi n«ng th«n n−íc ta. Tuy nhiªn,
CSXH n«ng th«n cßn nhiÒu vÊn ®Ò bøc xóc. Trong bèi c¶nh chuyÓn sang nÒn
kinh tÕ thÞ tr−êng, ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ vµ héi nhËp kinh tÕ
diÔn ra m¹nh mÏ, viÖc lµm, thu nhËp, ®ãi nghÌo, ph©n ho¸ bÊt b×nh ®¼ng, y tÕ,
gi¸o dôc, v¨n ho¸, an sinh x· héi,... ®ang lµ nh÷ng vÊn ®Ò næi cém.
Cã nhiÒu nguyªn nh©n dÉn ®Õn nh÷ng tån t¹i trong CSXH n«ng th«n, trong
®ã vÊn ®Ò ph−¬ng ph¸p luËn x©y dùng chÝnh s¸ch cßn thiÕu nh÷ng luËn cø thËt sù
khoa häc, ®ßi hái ph¶i ®−îc tiÕp tôc nghiªn cøu hoµn thiÖn.
Lµ n−íc ®i ®Çu trong viÖc x©y dùng vµ thùc hiÖn CSXH trong nÒn kinh tÕ thÞ
tr−êng, CHLB §øc cã nhiÒu kinh nghiÖm trong x©y dùng CSXH n«ng th«n. V×
vËy, Nghiªn cøu ph−¬ng ph¸p luËn x©y dùng chÝnh s¸ch x∙ héi n«ng th«n cña
CHLB §øc vµ vËn dông cho ViÖt Nam lµ vÊn ®Ò cã ý nghÜa thiÕt thùc c¶ vÒ lý luËn
vµ thùc tiÔn.
7
2. Môc tiªu cña NhiÖm vô
2.1 Lµm râ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn liªn quan ®Õn ph−¬ng ph¸p luËn
x©y dùng CSXH n«ng th«n trªn c¬ së tham kh¶o kinh nghiÖm cña CHLB §øc.
2.2. Tõ thùc tr¹ng ViÖt Nam kÕt hîp víi kinh nghiÖm CHLB §øc, khuyÕn
nghÞ mét sè vÊn ®Ò vÒ ph−¬ng ph¸p luËn x©y dùng chÝnh s¸ch vÒ viÖc lµm, xo¸
®ãi gi¶m nghÌo, ASXH, c¸c chÝnh s¸ch cung cÊp dÞch vô x· héi c¬ b¶n trong
n«ng th«n ë ViÖt Nam nh÷ng n¨m tíi.
3. Ph¹m vi, ®èi t−îng nghiªn cøu
ChÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n lµ vÊn ®Ò lín, cã ph¹m vi réng. Cã thÓ ph©n
lo¹i CSXH n«ng th«n thµnh c¸c lÜnh vùc cã liªn quan ®Õn kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n
ho¸. Thªm n÷a, n«ng th«n lµ khu vùc cã nhiÒu ®èi t−îng sinh sèng, nh− n«ng
d©n, gi¸o viªn, b¸c sü, thî thñ c«ng, nh÷ng ng−êi bu«n b¸n nhá, c¸n bé, c«ng
chøc vÒ h−u,...trong ®ã, n«ng d©n chiÕm tû träng lín.
V× ph¹m vi vµ ®èi t−îng nghiªn cøu réng lín vµ ®a d¹ng, nªn trong khu«n
khæ nhiÖm vô nghiªn cøu theo NghÞ ®Þnh th− nµy, ®Ò tµi chñ yÕu ®Ò cËp ®Õn nh÷ng
CSXH n«ng th«n cã liªn quan ®Õn lÜnh vùc kinh tÕ, chñ yÕu lµ chÝnh s¸ch viÖc lµm,
chÝnh s¸ch X§GN, chÝnh s¸ch ASXH vµ chÝnh s¸ch cung cÊp c¸c dÞch vô x· héi c¬
b¶n cho ng−êi d©n n«ng th«n, tr−íc hÕt lµ n«ng d©n. ViÖc thu thËp nh÷ng tµi liÖu, sè
liÖu c¸c c«ng tr×nh ®· cã gi÷a hai n−íc CHLB §øc vµ ViÖt Nam cã liªn quan vµ ®Ò
xuÊt viÖc tiÕp tôc x©y dùng vµ hoµn thiÖn hÖ thèng CSXH n«ng th«n ë n−íc ta chñ
yÕu ë bèn lo¹i chÝnh s¸ch trong lÜnh vùc kinh tÕ nµy...
8
4. C¸ch tiÕp cËn, ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu, kü thuËt sÏ sö dông
- Phèi hîp víi c¸c nhµ khoa häc cña CHLB §øc, mµ trùc tiÕp lµ víi
Humboldt Universitat zu Berlin ®Ó cïng trao ®æi kinh nghiÖm, tæ chøc kh¶o s¸t
vµ nghiªn cøu ®Ò tµi.
- Sö dông c¸c tµi liÖu ®· c«ng bè trong vµ ngoµi n−íc. Dù ¸n thu thËp, biªn
dÞch tæng hîp c¸c c¸c tµi liÖu cã liªn quan vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn CSXH nãi
chung vµ trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp ViÖt Nam, CHLB §øc nãi riªng lµm khung
khæ lý thuyÕt cho toµn bé ®Ò tµi.
- §Ó lµm râ ph−¬ng ph¸p luËn x©y dùng CSXH trong lÜnh vùc n«ng th«n,
®Ò tµi tæ chøc c¸c ®oµn kh¶o s¸t nghiªn cøu nh÷ng kinh nghiÖm vÒ ph−¬ng ph¸p
x©y dùng CSXH n«ng th«n ë CHLB §øc. §ång thêi ®· tæ chøc c¸c ®oµn kh¶o
s¸t, pháng vÊn, thu thËp tµi liÖu t¹i mét sè ®Þa ph−¬ng ë ViÖt Nam nh− NghÖ An,
Thanh Ho¸, Hµ T©y, Phó Thä vµ Kon vµ mét sè c¬ quan tæng hîp nh− Bé Tµi
chÝnh, Bé KH&§T, Bé NN&PTNT, Bé L§TB&XH ®Ó trao ®æi víi c¸c nhµ l·nh
®¹o c¸c cÊp vµ nghiªn cøu t×nh huèng vÒ vÊn ®Ò chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ë
ViÖt Nam hiÖn nay
Tõ ®ã, ®· rót ra nh÷ng kinh nghiÖm thµnh c«ng vµ ch−a thµnh c«ng vÒ
ph−¬ng ph¸p x©y dùng CSXH n«ng th«n ë ViÖt Nam nh÷ng n¨m qua; lµm râ
nh÷ng c¶i c¸ch tiÕp tôc vÒ CSXH n«ng th«n thêi gian tíi.
- §Ò tµi ®· tæ chøc 1 Héi th¶o t¹i ViÖt Nam vµo th¸ng 4 n¨m 2006. Ngoµi
ra cßn tæ chøc nhiÒu cuéc héi nghÞ xin ý kiÕn chuyªn gia ë 2 n−íc ViÖt Nam vµ
CH LB §øc.
- Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn, ®Ò tµi ®· kÕt hîp ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ®Þnh tÝnh
vµ ®Þnh l−îng ®Ó x©y dùng hÖ ph−¬ng ph¸p luËn x©y dùng CSXH n«ng th«n ë ViÖt
Nam trªn c¬ së kinh nghiÖm CHLB §øc. VÒ ®Þnh tÝnh, ®Ò tµi ®· sö dông ph−¬ng ph¸p
truyÒn thèng, th«ng qua ph©n tÝch lý luËn vµ thùc tiÔn CSXH n«ng th«n hiÖn nay ®Ó
khuyÕn nghÞ CSXH n«ng th«n trong nh÷ng n¨m tíi. VÒ ®Þnh l−îng, ®· sö dông c¸c tµi
liÖu ®iÒu tra kh¶o s¸t cña ®Ò tµi vµ cña c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu kh¸c ®Ó x©y dùng c¸c
m« h×nh, biÓu ®å lµm râ c¸c t×nh huèng vÒ x©y dùng CSXH.
- §Ò tµi ®· c«ng bè 4 bµi b¸o trªn c¸c t¹p chÝ chuyªn ngµnh vµ sÏ xuÊt b¶n
cuèn s¸ch dùa trªn kÕt qu¶ nghiªn cøu trung gian lµm tµi liÖu tham kh¶o.
9
5.VÒ néi dung
§Ò tµi gåm phÇn më ®Çu, kÕt luËn, danh môc tµi liÖu tham kh¶o, c¸c phô
lôc sè liÖu ®iÒu tra vµ 3 ch−¬ng.
Ch−¬ng 1: Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ ph−¬ng ph¸p luËn x©y dùng chÝnh
s¸ch x· héi n«ng th«n: kinh nghiÖm CHLB §øc vµ nhËn thøc cña ViÖt Nam
hiÖn nay
Ch−¬ng 2: Thùc tr¹ng chÝnh s¸ch x· héi trong n«ng th«n ViÖt Nam
hiÖn nay
Ch−¬ng 3: Mét sè khuyÕn nghÞ nh»m hoµn thiÖn ph−¬ng ph¸p luËn
x©y dùng hÖ thèng chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ë n−íc ta nh÷ng n¨m tíi
trªn c¬ së vËn dông kinh nghiÖm cña CHLB §øc.
10
Ch−¬ng I
nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ ph−¬ng ph¸p luËn x©y dùng
chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n: kinh nghiÖm chlb ®øc vµ
nhËn thøc cña viÖt nam hiÖn nay
1.1. Ph−¬ng ph¸p luËn x©y dùng csxh n«ng th«n ë
chlb ®øc
1.1.1. NhËn thøc vÒ thùc chÊt, vÞ trÝ vai trß cña chÝnh s¸ch x· héi n«ng
th«n ë CHLB §øc
Nghiªn cøu vÒ CSXH nãi chung, CSXH n«ng th«n nãi riªng ®· ®−îc c¸c
nhµ khoa häc trªn thÕ giíi rÊt quan t©m. Trong s¸ch b¸o ®· xuÊt b¶n trªn thÕ giíi
cã nhiÒu quan niÖm kh¸c nhau vÒ vÊn ®Ò nµy, trong ®ã, c¸c nhµ kinh tÕ häc ë
CHLB §øc cã nhiÒu t− t−ëng quý gi¸.
Theo c¸c nhµ kinh tÕ häc CHLB §øc, c¸c ®iÒu kiÖn x· héi ®¶m b¶o cho
mét cuéc sèng tèt ®Ñp thùc sù chØ cã thÓ cã ë nh÷ng x· héi cã nÒn kinh tÕ thÞnh
v−îng. Mét hÖ thèng kinh tÕ vµ mét chÝnh s¸ch kinh tÕ c©n ®èi v× vËy, nã sÏ cã
t¸c dông vÒ mÆt x· héi do chç chóng t¹o ra mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn n¨ng ®éng,
t¹o ra nhiÒu c«ng ¨n viÖc lµm, dÉn tíi t¨ng s¶n xuÊt, t¨ng thu nhËp. SÏ lµ lý t−ëng
víi mét con ng−êi cã kh¶ n¨ng lµm viÖc, nÕu th«ng qua viÖc lµm ®Çy ®ñ, gi¸ c¶
æn ®Þnh, còng nh− mét sù t¨ng tr−áng phï hîp, kh«ng ¶nh h−ëng tíi m«i tr−êng,
t¹o ra ®−îc c¸c ®iÒu kiÖn cho phÐp con ng−êi kh«ng chØ tho¶ m·n ®−îc nhu cÇu
tiªu dïng hiÖn t¹i cña m×nh, trªn c¬ së thu nhËp theo n¨ng suÊt, mµ cßn dù phßng
cho tuæi giµ vµ nh÷ng rñi ro trong cuéc sèng.
Nh÷ng ng−êi v× bÊt cø lý do nµo ®ã kh«ng thÓ cã ®−îc møc thu nhËp cÇn
thiÕt th× ph¶i cÇn ®Õn sù gióp ®ì vµ trî cÊp x· héi, hoÆc lµ b»ng hµng ho¸ vµ c¸c
dÞch vô cÇn thiÕt cho cuéc sèng, hoÆc lµ b»ng c¸c ph−¬ng tiÖn ®Ó cã ®−îc c¸c
hµng ho¸ vµ dÞch vô ®ã.
Mét x· héi mang tÝnh x· héi cßn bao hµm c¶ viÖc b¶o vÖ kÎ yÕu tr−íc kh¶
n¨ng kÎ kh¸c lîi dông t×nh c¶nh cña hä. §iÒu nµy cã thÓ ®−îc thùc hiÖn th«ng
qua sù hîp t¸c céng ®ång (quyÒn tù do vµ kh¶ n¨ng liªn minh) hoÆc qua c¸c quy
®Þnh ph¸p lý.
11
C¸c nhµ kinh tÕ häc còng cho r»ng, cã nhiÒu ph−¬ng diÖn tiÕp cËn vÊn ®Ò x·
héi. Trªn ph−¬ng diÖn kinh tÕ, hai khÝa c¹nh ph¶i quan t©m lµ c¸c biÖn ph¸p
thuéc CSXH vµ nh÷ng chi phÝ cho chóng lµ nh÷ng tiªu thøc ph¶i ®−îc quan t©m.
Nh÷ng biÖn ph¸p thuéc CSXH ®−îc ¸p dông, ph¶i thÝch hîp ®Ó ®¹t môc tiªu ®Ò
ra. Víi môc tiªu ®· cho, c¸c biÖn ph¸p nµy so víi c¸c ph−¬ng ¸n kh¸c ph¶i Ýt tèn
kÐm vµ kh«ng ®−îc ®èi lËp víi c¸c nguyªn t¾c cña hÖ thèng kinh tÕ ®ang thèng
trÞ. §iÒu nµy còng cã nghÜa lµ CSXH ph¶i chó ý tíi mèi t−¬ng quan cña chÕ ®é
kinh tÕ mµ n−íc ®ã ®· lùa chän.
C¸c nhµ kinh tÕ häc CHLB §øc cho r»ng, cã hai yªu cÇu ®Æc biÖt trong x©y
dùng chÝnh s¸ch x· héi.
Mét lµ, CSXH ph¶i d−îc ®Æt trong khu«n khæ cña kinh tÕ thÞ tr−êng nh− lµ
nh÷ng nh©n tè x· héi. Nhµ n−íc x· héi kh«ng chØ bÞ giíi h¹n khi kh¶ n¨ng phôc
vô vËt chÊt cña x· héi ®·`®¹t ®−îc mµ cßn c¶ khi s¸ng kiÕn cña tõng thµnh viªn
bÞ tª liÖt vµ do ®ã, vïi dËp mÊt c¬ së ho¹t ®éng vËt chÊt. V× vËy, cÇn hÕt søc thËn
träng khi sö dông c¸c biÖn ph¸p CSXH nhÊt ®Þnh ®Ó can thiÖp. NÕu CSXH v−ît
qu¸ giíi h¹n mµ chÕ ®é kinh tÕ thÞ tr−êng cho phÐp th× sÏ xuÊt hiÖn nguy c¬
chÝnh s¸ch x· héi Êy tù nã t¹o ra nh÷ng bÊt c«ng x· héi mµ nã cã nhiÖm vô ph¶i
xo¸ bá. Vµ ng−îc l¹i, nÕu nh− nã ch−a ®ñ tÇm, sÏ cã t¸c ®éng tiªu cùc tíi sù ph¸t
triÓn kinh tÕ, x· héi
Hai lµ, CSXH ph¶i xuÊt ph¸t tõ quyÕt ®Þnh cã tÝnh nguyªn t¾c cña kinh tÕ
thÞ tr−êng, lµ nhµ n−íc ®¶m nhËn cµng Ýt cµng tèt viÖc s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ dÞch
vô, kÓ c¶ ®èi víi viÖc s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ dÞch vô phôc vô x· héi.
Tõ nh÷ng luËn cø khoa häc cña viÖc nghiªn cøu CSXH, CHLB §øc ®· x©y
dùng lªn mét hÖ thèng vÒ CSXH, trong ®ã nh÷ng vÊn ®Ò nguyªn lý chung vµ
nh÷ng lÜnh vùc cô thÓ vÒ lao ®éng viÖc lµm, tiÒn l−¬ng thu nhËp, vÊn ®Ò vÒ giíi,
vÒ tÖ n¹n x· héi, vÊn ®Ò CSXH trong c¸c lÜnh vùc gi¸o dôc, n«ng nghiÖp n«ng
th«n... Sù vËn hµnh cña c¸c hÖ thèng nµy ®· gióp cho nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng x·
héi ë CHLB §øc nãi chung, trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp n«ng th«n nãi riªng ph¸t
triÓn m¹nh mÏ. Tuy nhiªn, sù vËn ®éng ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, xu h−íng héi
nhËp kinh tÕ thÕ giíi m¹nh mÏ ®ang ®Æt ra nh÷ng vÊn ®Ò míi, ®ßi hái chÝnh s¸ch
x· héi ë CHLB §øc ph¶i tiÕp tôc hoµn thiÖn.
12
Trong lÜnh vùc khoa häc ë CHLB §øc, vÊn ®Ò CSXH n«ng th«n ®−îc tranh
luËn kh¸ s«i næi vµ vÉn cßn ch−a thËt sù thèng nhÊt cho ®Õn ngµy nay. Sù ch−a
thèng nhÊt nµy cã liªn quan tíi vÊn ®Ò kh¸i niÖm, ®Æc tr−ng, vÞ trÝ, ph¹m vi
CSXH n«ng th«n vµ mèi quan hÖ gi÷a CSXH n«ng th«n víi chÝnh s¸ch n«ng
nghiÖp. Nghiªn cøu ph−¬ng ph¸p x©y dùng CSXH n«ng th«n cña CHLB §øc, ta
cã thÓ rót ra mét sè vÊn ®Ò sau ®©y:
1.1.1.1.VÒ kh¸i niÖm, b¶n chÊt chÝnh s¸ch x∙ héi n«ng nghiÖp vµ chÝnh
s¸ch x∙ héi n«ng th«n
Khi nãi tíi CSXH n«ng nghiÖp, hay CSXH cho n«ng d©n lµ nãi chÝnh s¸ch
x· héi ®èi víi nh÷ng n«ng d©n thuÇn tuý, cßn nãi CSXH n«ng th«n lµ nãi tíi
CSXH cho c¶ n«ng d©n vµ d©n c− phi n«ng nghiÖp trong n«ng th«n.
Râ rµng ng−êi d©n s¶n xuÊt trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp chØ lµ mét bé phËn
nh÷ng ng−êi d©n sèng ë n«ng th«n. Ngoµi nh÷ng d©n c− lµm viÖc trong lÜnh vùc
n«ng nghiÖp, trong n«ng th«n cßn mét bé phËn d©n c− phi n«ng nghiÖp. §Æc biÖt
trong qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, ë c¸c n−íc ph¸t triÓn hiÖn nay cã xu
h−íng gia t¨ng sè d©n n«ng th«n kh«ng ph¶i lµ n«ng d©n. Nh÷ng ng−êi nµy, hoÆc
lµ tr−íc ®©y lµm viÖc, sinh sèng ë c¸c thµnh phè, c¸c khu c«ng nghiÖp, nay ®Õn
tuæi nghØ h−u, vÒ sinh sèng ë n«ng th«n; HoÆc do qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu
kinh tÕ, sù ph¸t triÓn c¸c ngµnh nghÒ phi n«ng nghiÖp cã xu h−íng gia t¨ng, lµm
cho d©n c− c¸c ngµnh lµm viÖc trong c¸c lÜnh vùc kinh tÕ kh¸c nhau t¹i c¸c vïng
n«ng th«n t¨ng lªn. TÊt c¶ ®iÒu ®ã lµm thay ®æi tû träng n«ng d©n vµ ng−êi phi
n«ng nghiÖp t¹i c¸c vïng n«ng th«n. Kh¸ch thÓ cña CSXH n«ng th«n lµ nh÷ng
c− d©n sèng ë n«ng th«n. Nh−ng v× c¸c tÇng líp c− d©n sèng ë n«ng th«n lµ phøc
t¹p, ®a d¹ng, kh«ng ®ång nhÊt trong c¸i nh×n chÝnh trÞ x· héi, v× thÕ, khi x©y
dùng CSXH n«ng th«n, ë CHLB §øc ph¶i x©y dùng cho c¸c ®èi t−îng d©n c−
kh¸c nhau. HiÖn nay, ë CHLB §øc, ngoµi chÝnh s¸ch x· héi cho n«ng d©n, cßn
cã CSXH cho b¸c sü, CSXH cho thî thñ c«ng.
Theo c¸c nhµ khoa häc CHLB §øc, CSXH n«ng nghiÖp lµ nh÷ng biÖn
ph¸p vµ qu¶n lý ®Æc biÖt, c«ng khai vµ theo ph¸p luËt cña nhµ n−íc hay cña c¸c
hiÖp héi kh¸c nh»m ®¶m b¶o x· héi cho quÇn chóng nh©n d©n. Theo ®ã, CSXH
n«ng nghiÖp lµ nh÷ng biÖn ph¸p ASXH cho n«ng d©n. Nã ®−a ra sù ®èi xö vµ
13
nh÷ng biÖn ph¸p h×nh thµnh riªng biÖt cho n«ng d©n. Nã lµ mét bé phËn cña
CSXH n«ng th«n.
C¸c nhµ khoa häc CHLB §øc ph©n biÖt rÊt râ CSXH n«ng nghiÖp víi
chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp x· héi. Theo hä, chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp x· héi lµ chÝnh
s¸ch theo ®uæi c¸c t¸c ®éng x· héi, c¸c môc ®Ých cã c©n nh¾c, chñ yÕu, trªn
ph¹m vi réng. C¸c môc ®Ých cña chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp x· héi theo ®uæi lµ
nh÷ng vÊn ®Ò cã tÇm quan träng thiÕt yÕu nh− luËt ®Êt ®ai, t×nh h×nh tµi chÝnh cña
ngµnh n«ng nghiÖp, ®µo t¹o nguån lùc cho n«ng nghiÖp, thùc hiÖn c¸c liªn kÕt
trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp, di c− tõ khu vùc nµy sang khu vùc kh¸c, hoÆc
chuyÓn dÞch lao ®éng tõ ngµnh nµy sang ngµnh kh¸c... TÊt c¶ nh÷ng chÝnh s¸ch
víi néi hµm nh− thÕ ®−îc gäi lµ chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp x· héi. NhiÒu nhµ
nghiªn cøu CHLB §øc ñng hé t− t−ëng nµy. Ch¼ng h¹n, theo Priebe, nhiÖm vô
cña chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp x· héi lµ “®µo t¹o nghiÖp vô trong n«ng nghiÖp, hç
trî liªn kÕt x· héi, di c− tõ vïng n«ng th«n nµy ®Õn vïng kh¸c, tõ ngµnh nghÒ
nµy sang ngµnh nghÒ kh¸c, x©y dùng chÝnh s¸ch ruéng ®Êt x· héi, ®Þnh h−íng
cho xÝ nghiÖp gia ®×nh, c¶i thiÖn cÊu tróc n«ng nghiÖp, nh÷ng c¶i c¸ch vÒ quyÒn
lao ®éng n«ng nghiÖp, còng nh− khuyÕn khÝch ®Þnh vÞ c«ng nghiÖp nh÷ng khu
vùc n«ng th«n” .
MÆc dï cã nh÷ng ®iÒu chØnh x· héi th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch nh− trªn, th×
mét “CSXH n«ng nghiÖp x· héi” nh− thÕ còng kh«ng thÓ ®−îc gäi lµ “CSXH
n«ng nghiÖp”. C¸c nhµ khoa häc ®· chØ ra r»ng, nh÷ng ®Æc tr−ng x· héi cña mét
thÓ chÕ chÝnh trÞ kh«ng chøng minh ®−îc tÝnh ph¸p luËt cña CSXH ®ã. Theo häc,
cÇn ph¶i ph©n biÖt râ rµng mét mÆt lµ “CSXH n«ng nghiÖp” vµ mÆt kia lµ “chÝnh
s¸ch n«ng nghiÖp vÒ mÆt x· héi”.
1.1.1.2. VÞ trÝ cña chÝnh s¸ch x∙ héi n«ng nghiÖp
§Ó lµm râ vÞ trÝ cña CSXH n«ng nghiÖp, chóng ta cÇn ph©n tÝch mèi quan
hÖ gi÷a CSXH n«ng nghiÖp vµ chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp (hay chÝnh s¸ch n«ng
th«n). VÒ vÊn ®Ò nµy cã nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau. Tùu trung l¹i cã ba quan ®iÓm:
1/ CSXH n«ng nghiÖp lµ mét bé phËn cña chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp, hay lµ
mét bé phËn cña chÝnh s¸ch n«ng th«n.
2/ CSXH n«ng nghiÖp lµ mét ph©n hÖ thuéc hÖ thèng cña CSXH.
14
3/ CSXH n«ng nghiÖp võa lµ bé ph©n cña chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp, võa lµ
bé ph©n cña CSXH.
- VÒ quan ®iÓm coi CSXH n«ng nghiÖp lµ mét bé phËn cña chÝnh s¸ch
n«ng nghiÖp hoÆc mét bé phËn cña chÝnh s¸ch n«ng th«n. Cã thÓ nªu lªn mét
sè vÝ dô sau ®©y:
HiÖp −íc thµnh lËp Céng ®ång kinh tÕ ch©u ¢u (C§KTC¢) cho r»ng,
chÝnh s¸ch x· héi vÒ n«ng nghiÖp lµ mét bé phËn cña chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp.
Ngay tõ n¨m 1960 Uû ban kinh tÕ x· héi cña C§KTC¢ ®· ñng hé viÖc ®−a chÝnh
s¸ch x· héi vµo chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp chung; khi bµy tá ý kiÕn ®èi víi nh÷ng
®Ò nghÞ do uû ban cña C§KTC¢ ®−a ra vÒ viÖc thiÕt lËp vµ ¸p dông chÝnh s¸ch
n«ng nghiÖp chung, Héi ®ång ®· coi r»ng chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp chung ph¶i
chøa ®ùng c¸c biÖn ph¸p phèi hîp tæ chøc thuéc bèn lÜnh vùc sau: 1. ChÝnh s¸ch
c¬ cÊu, 2. ChÝnh s¸ch thÞ tr−êng vµ gi¸ c¶, 3. ChÝnh s¸ch th−¬ng m¹i, 4. ChÝnh
s¸ch x· héi”.
Vredeling còng ñng hé luËn thuyÕt vÒ mét ”CSXH vÒ n«ng nghiÖp nh− lµ
mét phÇn cña chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp chung”. Theo quan ®iÓm cña «ng th× “néi
dung ®iÒu luËt vÒ n«ng nghiÖp cña hiÖp ®Þnh C§KTC¢ bao hµm ý nghÜa cã mét
CSXH vÒ n«ng nghiÖp thèng nhÊt trong chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp. Tuy nhiªn,
nh÷ng bé tr−ëng vÒ c¸c vÊn ®Ò x· héi cßn nghi ngê viÖc h×nh thµnh mét chÝnh
s¸ch x· héi vÒ n«ng nghiÖp n»m trong chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp thèng nhÊt. Hä
muèn t¸ch phÇn CSXH nãi chung ra khái chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp”.
MÆc dï vËy, quan ®iÓm cña C§KTC¢ còng kh«ng thËt sù ch¾c ch¾n vµ
nhÊt qu¸n, c¸c nhµ khoa häc §øc thêi bÊy giê ®· phª ph¸n quan ®iÓm nµy cña
C§KTC¢. Trong cuèn Landwirchaftliche sozialpolitik und soziale sicherheit in
der Landwirtschaft, Dr Walter Wanggler viÕt: “Th¸i ®é cña Uû ban C§KTC¢ vÒ
vÊn ®Ò nµy kh«ng râ rµng. Dï hä hÇu nh− kh«ng nh¾c tíi CSXH vÒ n«ng nghiÖp
trong nh÷ng ®Ò nghÞ ®Çu tiªn cña m×nh vÒ chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp chung vµo
n¨m 1959, th× cuèi cïng trong c¸c ®Ò nghÞ ®−a ra ë v¨n b¶n chÝnh thøc c«ng bè
vµo n¨m sau ®ã l¹i ®−îc chó ý tíi. Theo c«ng bè nµy, chÝnh s¸ch chung vÒ n«ng
nghiÖp ph¶i ”bao gåm nh÷ng lÜnh vùc quan träng nhÊt cña chÝnh s¸ch n«ng
nghiÖp ®−¬ng thêi”, vµ chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp ph¶i bao gåm chÝnh s¸ch cÊu
15
tróc, chÝnh s¸ch thÞ tr−êng n«ng nghiÖp, chÝnh s¸ch th−¬ng m¹i vµ CSXH trong
n«ng nghiÖp, nh÷ng chÝnh s¸ch cÇn ph¶i theo ®uæi cña céng ®ång. ChÝnh s¸ch
cuèi cïng trong sè ®ã ®−îc ®Þnh nghÜa lµ ”thµnh phÇn cña chÝnh s¸ch x· héi
chung”, víi c¸c nguyªn t¾c vµ nç lùc cã gi¸ trÞ cho tÊt c¶ c¸c nhãm ngµnh nghÒ,
“CSXH vÒ n«ng nghiÖp” ph¶i “hoµ nhËp vµo CSXH nãi chung cña céng ®ång”.
Ngµy nay, c¸c nhµ khoa häc ë c¸c n−íc ph¸t triÓn còng cho r»ng, CSXH n«ng
nghiÖp lµ bé phËn cña chÝnh s¸ch n«ng th«n. T¹i Héi th¶o “T−¬ng lai cña chÝnh
s¸ch n«ng th«n” ®−îc tæ chøc t¹i Siena, Italy tõ 11-12 th¸ng 7/2002, c¸c nhµ khoa
häc c¸c n−íc OECD cho r»ng, chÝnh s¸ch n«ng th«n cã ph¹m vi réng lín, bao gåm
ba bé phËn lµ chÝnh s¸ch thu nhËp, chÝnh s¸ch c¬ cÊu vµ CSXH n«ng nghiÖp.
- Quan ®iÓm coi CSXH n«ng nghiÖp lµ mét ph©n hÖ thuéc hÖ thèng
chÝnh s¸ch x∙ héi.
Mét trong nh÷ng ng−êi ®Çu tiªn ®−a ra quan niÖm nµy lµ nhµ kinh tÕ häc
ng−êi §øc lµ Von der Goltz. Trong cuèn s¸ch “N«ng nghiÖp vµ c¸c chÝnh s¸ch n«ng
nghiÖp” cña trung t©m nghiªn cøu n«ng nghiÖp Bonn, Von der Goltz ®· sö dông kh¸i
niÖm “CSXH thuéc vÒ n«ng nghiÖp”. Theo t− t−ëng cña «ng, CSXH n«ng nghiÖp ®−a
ra nh÷ng quy t¾c chuÈn mùc vÒ chÝnh s¸ch quan träng nhÊt nh»m thùc hiÖn nh÷ng
quan hÖ x· héi lµnh m¹nh h¬n ë n«ng th«n. ¤ng ®· ph©n biÖt ba bé phËn chÝnh s¸ch,
®ã lµ: “chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp gi¶i quyÕt nh÷ng tranh chÊp trong së h÷u gäi lµ chÝnh
s¸ch së h÷u, chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt c¸c vÇn ®Ò x· héi ®−îc gäi lµ CSXH vµ chÝnh s¸ch
khuyÕn khÝch viÖc ph¸t triÓn n«ng nghiÖp”.
- Quan ®iÓm coi chÝnh s¸ch x∙ héi n«ng nghiÖp võa bé phËn cña chÝnh
s¸ch n«ng nghiÖp, võa lµ bé phËn cña chÝnh s¸ch x∙ héi. Theo quan ®iÓm nµy,
CSXH n«ng nghiÖp võa cã mèi quan hÖ víi chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp, võa cã mèi
quan hÖ víi CSXH. Trong cuèn s¸ch: ChÝnh s¸ch x· héi vµ sù ®¶m b¶o x· héi
trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp (Landwirchaftliche sozialpolitik und soziale
sicherheit in der Landwirtschaft), Dr.Walter Wanggler viÕt: “CSXH n«ng nghiÖp
ph¶i ®−îc nh×n nhËn mét c¸ch cã hÖ thèng nh− lµ mét phÇn cña CSXH chø
kh«ng chØ lµ cña chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp”.
Nh− thÕ, th«ng qua thùc hiÖn CSXH n«ng nghiÖp, mét mÆt ®¶m b¶o thùc
hiÖn nh÷ng néi dung cña chÝnh s¸ch kinh tÕ, mÆt kh¸c, nã thùc hiÖn nh÷ng vÊn
®Ò ®¶m b¶o x· héi cho ng−êi n«ng d©n.
16
1.1.1.3. Néi dung chÝnh s¸ch x∙ héi n«ng nghiÖp
Dï theo quan ®iÓm CSXH n«ng nghiÖp lµ bé phËn cña chÝnh s¸ch ph¸t
triÓn n«ng nghiÖp, lµ mét bé phËn cña CSXH, hay võa lµ bé phËn cña chÝnh s¸ch
n«ng nghiÖp, võa lµ bé phËn cña CSXH, c¸c nhµ khoa häc §øc còng thèng nhÊt
víi nhau vÒ néi hµm cña CSXH n«ng nghiÖp. VÊn ®Ò nµy ®· ®−îc c¸c nhµ khoa
häc th¶o luËn tõ nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû XX. Năm 1956, nhµ kinh tÕ CHLB
§øc lµ Abel, trong khi tiÕp tôc t− t−ëng cña Von der Goltz ®Ó giải thÝch vÒ CSXH
n«ng nghiÖp, ®· ®−a ra kh¸i niÖm “CSXH thuéc vÒ n«ng nghiÖp” vµ víi néi hµm
cña kh¸i niÖm nµy, «ng gäi ®ã lµ chÝnh s¸ch b¶o ®¶m (an sinh) x· héi thuéc vÒ
n«ng nghiÖp.
Tõ ®ã ®Õn nay, khi bµn tíi CSXH n«ng nghiÖp, c¸c nhµ khoa häc CHLB
§øc chñ yÕu ®Ò cËp ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò thuéc vÒ c¸c chÝnh s¸ch thu nhËp, b¶o
hiÓm vµ trî cÊp cho n«ng d©n. Hay nãi c¸ch kh¸c ®ã lµ c¸c chÝnh s¸ch thuéc vÒ
lÜnh vùc an sinh x· héi cho n«ng d©n.
Còng trong cuèn s¸ch trªn, khi ph©n tÝch nh÷ng vÊn ®Ò CSXH n«ng
nghiÖp, Dr Walter Wanggler ®Ò cËp ®Õn ba chÝnh s¸ch c¬ b¶n lµ: ChÝnh s¸ch b¶o
hiÓm tuæi giµ, chÝnh s¸ch BHYT vµ chÝnh s¸ch b¶o hiÓm tai n¹n cho n«ng d©n.
Trong gãp ý cña Bé n«ng nghÖp vµ dinh d−ìng CHLB §øc cho viÖc hoµn
thiÖn CSXH n«ng nghiÖp, còng ®Ò cËp tíi ba vÊn ®Ò lµ b¶o hiÓm tuæi giµ, BHYT vµ
ch¨m sãc søc khoÎ cho n«ng d©n vµ b¶o hiÓm tai n¹n cho n«ng d©n.
Trong bµi viÕt tr×nh bµy t¹i Héi th¶o khoa häc gi÷a c¸c nhµ khoa häc
CHLB §øc vµ c¸c nhµ nghiªn cøu cña ViÖt Nam t¹i CHLB §øc ngµy
30/11/2005, t¹i Beclin, Dr.Astrid Hager còng chØ ra, CSXH n«ng nghiÖp bao gåm
chÝnh s¸ch b¶o hiÓm h−u trÝ, BHYT vµ b¶o hiÓm tai n¹n cho n«ng d©n. Theo
Dr.Astrid Hager, vÒ mÆt lÞch sö, h×nh thøc ®Çu tiªn cña CSXH n«ng nghiÖp lµ
b¶o hiÓm tai n¹n cho n«ng d©n. H×nh thøc nµy cã tõ n¨m 1869. Lo¹i b¶o hiÓm
nµy bao gåm b¶o hiÓm tai n¹n vµ bÖnh nghÒ nghiÖp ®èi víi n«ng d©n. §Õn n¨m
1956, xuÊt hiÖn h×nh thøc b¶o hiÓm h−u trÝ cho n«ng d©n. Cuèi cïng, n¨m 1972,
cã thªm h×nh thøc BHYT nh»m b¶o hiÓm rñi ro bÖnh tËt vµ b¶o hiÓm ch¨m sãc
søc khoÎ cho ng−êi giµ kh«ng tù ch¨m sãc m×nh.
Nh×n chung, theo quan ®iÓm c¸c nhµ khoa häc CHLB §øc, CSXH n«ng
nghiÖp chÝnh lµ nh÷ng chÝnh s¸ch b¶o hiÓm vµ trî cÊp x· héi cho n«ng d©n.
17
1.1.2. B¶o hiÓm x· héi vµ trî cÊp x· héi cho n«ng d©n - Néi dung chñ
yÕu cña chÝnh s¸ch x· héi n«ng th«n ë CHLB §øc
1.1.2.1. B¶o hiÓm x∙ héi ë CHLB §øc
a. Kh¸i qu¸t chung vÒ b¶o hiÓm x∙ héi ë CHLB §øc
Thø nhÊt, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn
BHXH cña CHLB §øc ra ®êi g¾n liÒn víi thêi kú b¾t ®Çu cña ®¹i c«ng
nghiÖp trªn c¬ së quyÕt ®Þnh cña §¹i ®Õ Wilhem I vÒ viÖc x©y dùng mét hÖ thèng
b¶o hiÓm cho ng−êi lao ®éng.
Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña hÖ thèng BHXH cña CHLB §øc tr¶i qua h¬n mét
tr¨m n¨m, cã thÓ chia thµnh c¸c giai ®o¹n sau ®©y:
-Tõ 1883 ®Õn 1914: §Æc ®iÓm quan träng nhÊt cña giai ®o¹n nµy lµ sù ra
®êi cña h×nh thøc ph¸p lý ®Çu tiªn cña BHXH (RVO). Víi sù ra ®êi cña RVO, ba
lo¹i h×nh b¶o hiÓm lµ B¶o hiÓm y tÕ, B¶o hiÓm tai n¹n vµ B¶o hiÓm h−u trÝ ®−îc
hÖ thèng hãa vµ ®Æt d−íi sù ®iÒu chÝnh chung thèng nhÊt cña RVO. RVO trë
thµnh c¬ së ph¸p lý thèng nhÊt chung ®Çu tiªn cña hÖ thèng b¶o hiÓm x· héi cho
®Õn n¨m 1989.
-Tõ 1914 ®Õn 1945: Giai ®o¹n nµy g¾n liÕn víi hai cuéc chiÕn tranh thÕ
giíi thø nhÊt vµ thø hai mµ §øc cã liªn hÖ mËt thiÕt vµ sù tån t¹i cña nhµ n−íc
§øc quèc x· (1933 - 1945). Trong giai ®o¹n nµy ®· cã nhiÒu nç lùc hoµn thiÖn
vÒ tæ chøc, tµi chÝnh vµ ho¹t ®éng kiÓm tra ®èi víi c¸c tæ chøc BHYT. Tuy nhiªn
®iÒu nµy còng ®· dÉn ®Õn mét thay ®æi c¬ b¶n trong c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña
BHXH. Theo ®ã, nguyªn t¾c tù qu¶n bÞ xãa bá, thay vµo ®ã lµ sù qu¶n lý trùc
tiÕp cña nhµ n−íc §øc quèc x·. §èi t−îng b¾t buéc cña b¶o hiÓm y tÕ nhµ n−íc
®−îc më réng cho nh÷ng ng−êi nghØ h−u(1941). Giai ®o¹n nµy còng g¾n liÒn víi
sù ra ®êi cña hiÖp héi b¶o hiÓm §øc ®Çu tiªn.
- Tõ 1945 ®Õn 1969: Giai ®o¹n nµy g¾n liÒn víi sù thµnh lËp cña nhµ n−íc
Liªn bang vµ nguyªn t¾c tù qu¶n theo ®ã ®−îc thiÕt lËp trë l¹i. Giai ®o¹n nµy
®¸nh dÊu mèc ph¸t triÓn cña b¶o hiÓm h−u trÝ qua sù ra ®êi cña hiÖp héi b¶o
hiÓm h−u trÝ. Sù c¶i c¸ch l−¬ng trong n¨m 1957 dÉn ®Õn sù thèng nhÊt gi÷a b¶o
hiÓm h−u trÝ cho ng−êi lao ®éng trùc tiÕp vµ nh©n viªn v¨n phßng.
-Tõ 1969 ®Õn 1997: Vµo n¨m 1974, luËt vÒ BHXH tiÕp tôc ®−îc söa ®æi.
Nh÷ng söa ®æi nµy tËp trung theo h−íng më réng ®èi t−îng b¾t buéc tham gia
18
b¶o hiÓm x· héi, t¨ng thªm dÞch vô vµ thóc ®Èy viÖc n©ng cao chÊt l−îng cña
dÞch vô, gi¶m sù khång kÒnh cña bé m¸y tæ chøc cña c¸c tæ chøc b¶o hiÓm x·
héi th«ng qua viÖc s¸t nhËp nhiÒu tæ chøc cïng lo¹i trong mét m¸i nhµ chung. Sù
thay ®æi nµy còng dÉn ®Õn kÕt qu¶ lµ n«ng d©n, sinh viªn, ng−êi tµn tËt, häa sü,
ký gi¶ ®−îc x¸c ®Þnh lµ ®èi t−îng b¾t buéc cña BHYT nhµ n−íc. §iÒu nµy còng
®ång nghÜa víi sù t¨ng ®ét biÕn cña chi phÝ cho viÖc thùc hiÖn c¸c dÞch vô b¶o
hiÓm y tÕ trong BHYT nhµ n−íc.
Tõ 01/01/1989 luËt ®æi míi trong lÜnh vùc søc kháe ra ®êi vµ trë thµnh c¬
së ph¸p lý cho lo¹i h×nh BHYT thay cho RVO tr−íc ®©y. LuËt nµy thóc ®Èy viÖc
thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu dù b¸o sím bÖnh. X©y dùng vµ thùc hiÖn
c¸c dÞch vô b¶o hiÓm liªn quan ®Õn nhu cÇu cña nh÷ng ng−êi tµn tËt, nh÷ng
ch¨m sãc ®Æc biÖt.
Víi sù ®æi míi n¨m 1995 trong lÜnh vùc x· héi ®· cã nh÷ng t¸c ®éng m¹nh
mÏ dÉn ®Õn nh÷ng thay ®æi lín trong lÜnh vùc BHXH, ®Æc biÖt lµ BHXH cho n«ng
d©n. Nh÷ng thay ®æi nµy tËp chung ë c¸c vÊn ®Ò sau: Nh÷ng quy ®Þnh vÒ ®èi t−îng
b¶o hiÓm (b¾t buéc hay kh«ng b¾t buéc) theo h−íng më réng c¸c ®èi t−îng b¾t
buéc; Thêi gian b¶o hiÓm b¾t buéc tèi thiÓu cã thÓ ®−îc céng dån c¸c thêi kú tham
gia chø kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i lµ liªn tôc nh− tr−íc ®©y; Kh«ng cã sù ph©n biÖt møc
nghÜa vô b¶o hiÓm trong vµ ngoµi thêi gian thùc hiÖn nghÜa vô tèi thiÓu; Thêi gian
h−ëng c¸c hç trî (thÊt nghiÖp, nu«i con nhá d−íi 3 tuæi) vÉn ®−îc tÝnh vµo thêi gian
thùc hiÖn nghÜa vô tèi thiÓu nÕu ®Õn thêi ®iÓm h−ëng lîi cña dÞch vô ng−êi tham gia
b¶o hiÓm b¾t buéc vÉn ch−a hoµn thµnh thêi gian tèi thiÓu.
- Tõ 1997 ®Õn nay: Vµo n¨m 1997 luËt vÒ BHYT tiÕp tôc ®−îc ®æi míi
theo h−íng gi¶m c¸c g¸nh nÆng vÒ nghÜa vô ®ãng gãp trong lÜnh vùc BHYT.
§ång thêi b¶o vÖ quyÒn hñy bá hîp ®ång cña ng−êi tham gia b¶o hiÓm. Giai
®o¹n nµy g¾n liÒn víi sù kiÖn møc t−êng Berlin. Sù thèng nhÊt n−íc §øc dÉn ®Õn
sù thèng nhÊt cña hÖ thèng BHXH ë khu vùc T©y §øc vµ khu vùc §«ng §øc.
Theo ®ã, tõ 01/01/1991 luËt BHXH cña T©y §øc ®−îc ®−a vµo ¸p dông t¹i khu
vùc §«ng §øc cò. Tæ chøc cña hÖ thèng BHYT nhµ n−íc còng thay ®æi m¹nh
mÏ. Nh÷ng thay ®æi nµy h−íng vµo hai môc tiªu c¬ b¶n lµ: T¨ng c−êng sù c¹nh
tranh gi÷a c¸c tæ chøc BHYT trong hÖ thèng BHYT nhµ n−íc vµ gi÷a c¸c tæ chøc
19
nµy víi hÖ thèng BHYT t− nh©n (BHYT lµ lo¹i h×nh duy nhÊt tån t¹i sù c¹nh
tranh nµy); T¹o ra sù c©n b»ng vÒ cÊu tróc rñi ro trong lÜnh vùc søc kháe, cô thÓ
lµ c©n b»ng gi÷a c¸c rñi ro cao víi c¸c rñi ro thÊp qua nguyªn t¾c t−¬ng trî.
N¨m 1995 ®¸nh dÊu sù ra ®êi cña lo¹i h×nh b¶o hiÓm th©n thÓ. Tuy nhiªn
®©y còng cã thÓ xem lµ mét sù më réng dÞch vô cña BHYT.
Tõ 01/01/2000 mét sù ®æi míi tiÕp theo vÒ luËt trong lÜnh vùc BHYT nhµ
n−íc ®−îc ra ®êi. Theo ®ã, sù ®æi míi h−íng vµo viÖc thóc ®Èy chÊt l−îng vµ
hiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¸c ho¹t ®éng b¶o vÖ vµ ch¨m sãc søc kháe. Vai trß cña b¸c
sü gia ®×nh ®−îc nhÊn m¹nh (ng−êi ®−îc b¶o hiÓm buéc ph¶i thùc hiÖn viÖc
kh¸m ®Çu tiªn tõ b¸c sü gia ®×nh chø kh«ng trùc tiÕp ®Õn th¼ng c¸c bÖnh viÖn, trõ
tr−êng hîp khÈn cÊp. B¸c sü gia ®×nh ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm hoµn toµn vÒ viÖc
viÕt giÊy x¸c nhËn èm ®au còng nh− chuyÓn ®iÒu trÞ vµ tr¸ch nhiÖm víi viÖc sö
dông c¸c biÖn ph¸p ®iÒu trÞ hîp lý).
Tõ n¨m 2003 luËt ®iÒu chØnh trong lÜnh vùc BHYT nhµ n−íc tiÕp tôc ®−îc
®æi míi. Theo ®ã kÝch thÝch sù tham gia phßng ngõa cña ng−êi ®−îc b¶o hiÓm vµ
h¹n chÕ c¸c rñi ro thuéc vÒ hµnh vi (mçi ng−êi ®−îc b¶o hiÓm bëi BHYT nhµ
n−íc sÏ ph¶i tù nép 10 Euro cho lÇn kh¸m ®Çu tiªn cña mçi quý. §iÒu nµy gãp
phÇn h¹n chÕ nh÷ng cuéc viÕng th¨m b¸c sü kh«ng cÇn thiÕt).
Tõ 2005, víi sù ®æi míi cña luËt b¶o hiÓm h−u trÝ nhµ n−íc, tuæi nghØ h−u ®èi
víi ng−êi lao ®éng sÏ 67 tuæi thay v× 65 nh− tr−íc ®©y. §iÒu nµy xuÊt ph¸t tõ nguyªn
nh©n cña d©n sè giµ do tû lÖ sinh ngµy cµng thÊp vµ g¸nh nÆng cho ng−êi ®ang lµm
viÖc ®èi víi ng−êi nghØ h−u ngµy cang t¨ng (HiÖn nay lµ tû lÖ 2,5 ng−êi ®i lµm g¸nh
v¸c 1 ng−êi nghØ h−u. Dù tÝnh ®Õn n¨m 2035 tû lÖ nµy sÏ lµ 1/1). Møc thu nhËp cña
ng−êi nghØ h−u còng sÏ gi¶m xuèng bëi hÖ sè l−¬ng h−u theo thu nhËp khi ®ang lµm
viÖc sÏ gi¶m xuèng vµ viÖc ¸p thuÕ thu nhËp ®èi víi ng−êi nghØ h−u.
Víi truyÒn thèng h¬n 100 n¨m, hÖ thèng BHXH cña Céng hßa Liªn bang
§øc ngµy nay gåm cã 5 lo¹i h×nh b¶o hiÓm sau ®©y: B¶o hiÓm y tÕ: 1883; B¶o
hiÓm tai n¹n lao ®éng: 1884; B¶o hiÓm h−u trÝ: 1889; B¶o hiÓm thÊt nghiÖp: 1927
vµ B¶o hiÓm th©n thÓ 1995. Trong 5 lo¹i h×nh b¶o hiÓm nãi trªn, vÒ thùc chÊt cã
thÓ coi b¶o hiÓm th©n thÓ lµ mét bé phËn cña BHYT. Bëi v× khi c¸c dÞch vô cña
BHYT ®−îc lùa chän th× c¸c dÞch vô vÒ b¶o hiÓm th©n thÓ còng mÆc nhiªn ®−îc
lùa chän theo ®ã.
20
- Xem thêm -
.PDF 
227 
49 
119 
