Tài liệu Pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiêp tại việt nam luận văn ths luật

MỤC LỤC Trang 1 MỤC LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT 4 MỞ ĐẦU 5 Chƣơng 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ THUẾ 9 THU NHẬP DOANH NGHIỆP VÀ ƢU ĐÃI THUẾ THU NHẬP DOANH NGHIỆP 1.1 Tổng quan về thuế thu nhập doanh nghiệp 9 1.1.1 Khái niệm, đặc điểm thuế TNDN 9 1.1.2 Vai trò của thuế TNDN 11 1.1.2.1 Thuế TNDN là khoản thu quan trọng của Ngân sách nhà nước 11 1.1.2.2 Thuế TNDN là công cụ quan trọng của Nhà nước trong 11 việc điều tiết vĩ mô nền kinh tế 1.1.2.3 Thuế TNDN là một công cụ của Nhà nước thực hiện chính 12 sách công bằng xã hội 1.2 Một số vấn đề cơ bản về Ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp 13 1.2.1 Khái niệm ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp 13 1.2.2 Vai trò của ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp 14 1.3 Ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp theo pháp luật của 16 một số nước trên thế giới Chƣơng 2. THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ ƢU ĐÃI 22 THUẾ THU NHẬP DOANH NGHIỆP Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 2.1 Sơ lược quá trình hình thành và phát triển pháp luật về 22 ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp ở Việt Nam 2.2 Nội dung cơ bản của pháp luật ưu đãi thuế TNDN tại Việt 26 Nam hiện nay 2.2.1 Điều kiện hưởng ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp -4- 27 2.2.2 Các nguyên tắc áp dụng ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp 29 2.2.3 Thu nhập hưởng ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp 32 2.2.4 Các hình thức ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp 33 2.2.4.1 Ưu đãi về thuế suất 33 2.2.4.2 Ưu đãi về thời gian miễn, giảm thuế 36 2.2.4.3 Một số ưu đãi khác 40 2.2.5 Thủ tục thực hiện ưu đãi thuế TNDN 43 2.3 Thực tiễn áp dụng pháp luật ưu đãi thuế TNDN ở Việt 44 Nam hiện nay 2.4 Những ưu điểm và hạn chế của pháp luật về ưu đãi thuế 55 TNDN ở Việt Nam 2.4.1 Những ưu điểm của pháp luật về ưu đãi thuế TNDN 56 hiện nay 2.4.2 Những hạn chế của pháp luật ưu đãi thuế TNDN hiện nay 66 Chƣơng 3: PHƢƠNG HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP 76 NHẰM HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ ƢU ĐÃI THUẾ TNDN Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 3.1 Phương hướng hoàn thiện pháp luật về ưu đãi thuế TNDN ở 76 Việt Nam 3.1.1 Định hướng về pháp luật ưu đãi thuế TNDN đến năm 2020 78 3.1.1.1 Pháp luật ưu đãi thuế TNDN phải góp phần chuyển dịch 78 cơ cấu kinh tế 3.1.1.2 Pháp luật ưu đãi thuế TNDN phải khắc phục những bất -5- 79 cập, hạn chế của pháp luật ưu đãi thuế TNDN hiện nay 3.1.1.3 Pháp luật ưu đãi thuế TNDN phải phù hợp với quá trình 80 cải cách hệ thống thuế, đáp ứng nhu cầu của hội nhập Quốc tế trong lĩnh vực tài chính 3.2 Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật về ưu đãi 81 thuế TNDN ở Việt Nam hiện nay 3.2.1 Kiến nghị hoàn thiện các quy định pháp luật về ưu đãi thuế 82 thu nhập doanh nghiệp 3.2.1.1 Về thuế suất thuế TNDN 82 3.2.1.2 Về ngành, lĩnh vực và địa bàn hưởng ưu đãi thuế TNDN 84 3.2.1.3 Về thủ tục hưởng ưu đãi thuế TNDN 87 3.2.1.4 Đảm bảo tính thống nhất về nội dung ưu đãi thuế TNDN 88 trong các văn bản pháp luật có liên quan 3.2.2 Kiến nghị về một số vấn đề liên quan khác 89 3.2.2.1 Về phía cơ quan, cán bộ quản lý thuế 89 3.2.2.2 Về phía doanh nghiệp 91 3.2.2.3 Các giải pháp hỗ trợ khác 92 KẾT LUẬN 95 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 97 PHỤ LỤC 100 -6- DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TNDN: Thu nhập doanh nghiệp DN: Doanh nghiệp KCN: Khu công nghiệp NSNN Ngân sách nhà nước OECD: Organization for Economic Cooperation and Development (Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế) WTO: World Trade Organization (Tổ chức Thương mại thế giới) FDI: Foreign Direct Investment (Đầu tư trực tiếp nước ngoài) -7- LỜI MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Như bất kỳ một quốc gia nào, đối với đời sống kinh tế xã hội của Việt Nam, thuế đóng vai trò là công cụ quan trọng của Nhà nước để quản lý, điều tiết sản xuất kinh doanh cũng như phân phối tiêu dùng, thúc đẩy kinh tế phát triển. Có được một hệ thống chính sách thuế phù hợp, đồng bộ, hoàn thiện và luôn theo kịp sự vận động phát triển của thực tiễn là điều kiện cần thiết và cấp bách. Theo tinh thần đó, Đảng và Nhà nước ta trong quá trình vận hành, đổi mới nền kinh tế đã rất chú trọng đến cải cách hệ thống thuế. Trong hệ thống đó thì ưu đãi thuế là một trong những yếu tố không thể thiếu của tất cả các sắc thuế. Chính sách ưu đãi thuế không những thể hiện sự quan tâm của Nhà nước đối với các đối tượng nộp thuế khi họ gặp các rủi ro khách quan dẫn đến tổn thất tài sản hoặc thu nhập, mà quan trọng hơn, nó còn là công cụ để nhà nước quản lý, điều tiết vĩ mô nền kinh tế - xã hội. Việt Nam đã chính thức trở thành thành viên của tổ chức WTO vào cuối năm 2006. Sự kiện này mang lại nhiều cơ hội và cả những thách thức không nhỏ đối với chúng ta. Muốn tận dụng tốt các cơ hội, chúng ta phải nỗ lực ở nhiều vấn đề, trong đó việc thu hút vốn đầu tư của các nhà đầu tư trong và ngoài nước vào những lĩnh vực, những vùng cần khuyến khích cũng là một vấn đề quan trọng. Muốn vậy, chúng ta cần phải có những chính sách ưu đãi thoả đáng để các nhà đầu tư mạnh dạn bỏ vốn kinh doanh. Một trong những chính sách khuyến khích được nhiều nhà đầu tư quan tâm đến đó là ưu đãi về thuế, đặc biệt là ưu đãi thuế TNDN. Trong bối cảnh lạm phát ngày càng tăng cao như hiện nay, chi phí doanh nghiệp phát sinh là rất lớn. Do vậy, để doanh nghiệp yên tâm, ổn định sản xuất, kinh doanh, Nhà nước hơn lúc nào hết cần đặc biệt quan tâm đến các chính sách ưu đãi về thuế thu nhập doanh nghiệp. Chính từ thực tiễn này, tác giả đã chọn đề tài “Pháp luật về ưu đãi thuế TNDN tại Việt Nam” để nghiên cứu. -8- 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Trong thời gian qua, các công trình nghiên cứu về thuế và thuế TNDN ở Việt Nam khá đa dạng. Tuy nhiên, những công trình nghiên cứu sâu sắc về thuế TNDN, đặc biệt về pháp luật ưu đãi thuế TNDN kể từ khi Luật thuế TNDN năm 2008 chính thức có hiệu lực thi hành còn rất hạn chế. “Chính sách ưu đãi thuế Thu nhập doanh nghiệp ở Việt Nam” (2007) của tác giả Cao Thu Thủy là một đề tài nghiên cứu khá đầy đủ các vấn đề pháp lý cũng như thực trạng pháp luật ưu đãi thuế TNDN ở Việt Nam, đồng thời, đề tài cũng đưa ra các giải pháp mang tính đột phá, phù hợp với tình hình thực tiễn của Việt Nam. Tuy nhiên, nghiên cứu của đề tài mới chỉ dừng lại ở mốc thời gian trước năm 2008 – thời điểm Luật thuế TNDN mới nhất được ban hành. “Pháp luật thuế thu nhập doanh nghiệp và giải pháp chống chuyển giá ở Việt Nam” (2010) của tác giả Lê Văn Hải lại mới chỉ tập trung nghiên cứu ở mảng chống chuyển giá ở Việt Nam, trong đó nội dung có liên quan đến pháp luật thuế TNDN. Với những cải cách của pháp luật thuế trong các năm gần đây, đặc biệt, kể từ khi Luật thuế TNDN sửa đổi năm 2008 có hiệu lực với rất nhiều những thay đổi về pháp luật ưu đãi thuế TNDN như thay đổi về thuế suất thuế TNDN, về lĩnh vực, địa bàn hưởng ưu đãi.... thì ưu đãi thuế TNDN hiện nay còn là một vấn đề nghiên cứu tương đối mới. Sau hơn 3 năm triển khai các quy định mới theo Luật thuế TNDN 2008, tác giả nhận thấy cần có một nghiên cứu kỹ lưỡng, một cái nhìn toàn diện để đánh giá lại hiệu quả và tính đúng đắn của Luật thuế TNDN 2008, đồng thời tìm ra những điểm hạn chế, thiếu sót của pháp luật về ưu đãi thuế TNDN để khắc phục và hoàn thiện trong thời gian tới. -9- 3. Mục đích nghiên cứu đề tài Chọn đề tài “Pháp luật về ưu đãi thuế TNDN tại Việt Nam” làm công trình nghiên cứu, tác giả mong muốn sẽ có được cái nhìn đầy đủ, cụ thể, chính xác và toàn diện về các quy định pháp luật liên quan đến ưu đãi thuế TNDN ở nước ta hiện nay. Qua đó góp phần củng cố kiến thức cho bản thân và phục vụ cho công tác tìm hiểu, nghiên cứu của các bạn sinh viên, học viên cao học khác về ưu đãi thuế TNDN. Hơn thế nữa, người viết còn mong muốn thông qua luận văn để đưa ra một số kiến nghị hoàn thiện pháp luật ưu đãi thuế TNDN nhằm tạo môi trường thuận lợi cho các doanh nghiệp hoạt động sản xuất kinh doanh và thúc đẩy thu hút đầu tư nước ngoài vào Việt Nam… 4. Phạm vi nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu nội dung các quy định về ưu đãi thuế TNDN hiện nay và thông qua các báo cáo, thống kê, đánh giá của một số chuyên gia, cùng với sự so sánh số liệu có liên quan của các nước trên thế giới để đưa ra các nhận xét và kiến nghị. Do thời gian có hạn nên tác giả chủ yếu sử dụng các số liệu trong Báo cáo của Cục thuế TP. Hà Nội - với đặc điểm là Thủ đô của cả nước, là khu vực tập trung nhiều doanh nghiệp với các thành phần, lĩnh vực kinh doanh khác nhau - như một dẫn chứng cụ thể, đại diện cho số liệu về ưu đãi thuế TNDN của cả nước, nhằm làm rõ hơn tình hình thực hiện nội dung ưu đãi của thuế TNDN ở Việt Nam hiện nay. 5. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp phân tích - tổng hợp: Luận văn đi theo hướng phân tích từng vấn đề lý luận liên quan đến pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp để từ đó tổng hợp lại các vấn đề cơ bản nhất, đánh giá ưu - nhược điểm của pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp hiện nay. - 10 - - Phương pháp so sánh: Với cách tiếp cận bằng cách so sánh pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp của Việt Nam qua các giai đoạn, luận văn giúp chúng ta có cái nhìn toàn diện hơn về lịch sự phát triển của vấn đề ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp, cũng như làm nổi bật lên được điểm tích cực hay hạn chế của chính sách ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp hiện tại. - Phương pháp lôgic: nội dung của luận văn được sắp xếp một cách khoa học, từng chương, mục được triển khai theo hướng lôgic, dễ hiểu, thuận lợi trong quá trình đánh giá vấn đề. 6. Kết cấu đề tài Đề tài gồm 3 chương: Chương 1. Những vấn đề chung về thuế thu nhập doanh nghiệp và ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp. Chương 2. Thực trạng pháp luật về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp ở Việt Nam hiện nay Chương 3. Phương hướng và giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về ưu đãi thuế TNDN ở Việt Nam hiện nay. - 11 - Chƣơng 1 NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ THUẾ THU NHẬP DOANH NGHIỆP VÀ ƢU ĐÃI THUẾ THU NHẬP DOANH NGHIỆP 1.1 Tổng quan về thuế Thu nhập doanh nghiệp 1.1.1 Khái niệm, đặc điểm thuế Thu nhập doanh nghiệp Nói đến khái niệm thuế Thu nhập doanh nghiệp, trước tiên, chúng ta cần tìm hiểu khái niệm "Thu nhập", vậy thu nhập là gì? Thông thường, thu nhập của một tổ chức hoặc cá nhân thường được nhận biết qua các đặc điểm sau: - Thu nhập luôn luôn gắn với một chủ thể nhất định trong nền kinh tế, xã hội - thể hiện tính sở hữu của thu nhập. - Việc xác định thu nhập của chủ thể khác nhau trong môt thời gian nhất định được biểu hiện dưới hình thức giá trị - là hình thức thông qua đó có thể biết được tổng số thu nhập từ các nguồn khác nhau của một cá nhân hay một pháp nhân khác. - Thu nhập được hình thành thông qua quá trình phân phối lần đầu và phân phối lại thu nhập quốc dân. Qua các đặc điểm trên, có thể đưa ra khái niệm chung về thu nhập: Thu nhập là những khoản thu dưới dạng tiền tệ hoặc hiện vật của các tổ chức hoặc cá nhân nhận được từ các hoạt động sản xuất kinh doanh dịch vụ, từ lao động, từ quyền sở hữu, quyền sử dụng về tài sản, tiền vốn mà có hoặc các khoản thu nhập khác mà xã hội dành cho trong một thời kỳ nhất định thường là một năm. Căn cứ vào tiêu chí khác nhau người ta chia ra các loại thu nhập nhằm đáp ứng các yêu cầu quản lý khác nhau như thu nhập doanh nghiệp, thu nhập cá nhân, thu nhập thường xuyên, thu nhập không thường xuyên, thu nhập từ lao động và các thu nhập khác. - 12 - Thuế thu nhập là một loại thuế trực thu đánh trực tiếp vào thu nhập thực tế của các tổ chức và cá nhân. Thuế thu nhập gồm có thuế thu nhập doanh nghiệp và thuế thu nhập cá nhân. Thuế TNDN hay còn gọi là thuế thu nhập công ty xuất hiện khá sớm trong lịch sử phát triển của thuế, ra đời bắt nguồn từ các lý do chủ yếu sau đây: từ yêu cầu thực hiện chức năng tái phân phối thu nhập, đảm bảo công bằng xã hội và nhu cầu tài chính của nhà nước. Chính vì thuế TNDN tác động lớn tới sự phân phối thu nhập, tiền lương, tác động đến khả năng khai thác, thu hút vốn đầu tư, tác động tới việc di chuyển vốn và có thể làm thay đổi cơ cấu kinh tế… nên Chính phủ của các quốc gia luôn quan tâm và hướng tới việc hoàn thiện loại thuế này. Trên thế giới ngày nay, ở các nước phát triển, thuế TNDN giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong việc đảm bảo và ổn định nguồn thu ngân sách nhà nước và thực hiện phân phối thu nhập. Mức thuế áp dụng cho các chủ thể thuộc đối tuợng nộp thuế TNDN là khác nhau và phụ thuộc vào quan điểm điều tiết thu nhập và mục tiêu đặt ra trong phân phối thu nhập của từng quốc gia hoặc vùng lãnh thổ trong từng giai đoạn lịch sử nhất định của quốc gia hoặc vùng lãnh thổ đó. Tuy nhiên, đa số các nước đều áp dụng thuế suất thuế TNDN theo tỷ lệ phần trăm cố định để đảm bảo công bằng và thuận lợi trong công tác quản lý thu nộp thuế. Đồng thời, thuế TNDN ở các nước đều có quy định về chế độ ưu đãi thuế, miễn giảm thuế. Tuy nhiên do chính sách, chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của từng quốc gia là khác nhau mà các nước có sự quy định về ưu đãi thuế cho ngành nghề, lĩnh vực đầu tư khác nhau. Ở Việt Nam, thuế TNDN cũng có qui định về mức thuế suất ưu đãi, về các trường hợp được miễn, giảm thuế cho các đối tượng kinh doanh trong các ngành nghề, lĩnh vực, địa bàn khuyến khích đầu tư theo chủ trương phát triển kinh tế - xã hội của Đảng và Nhà nước. - 13 - Xét theo loại thuế thì thuế TNDN là loại thuế trực thu, đánh vào thu nhập của các cơ sở kinh doanh nhằm đảm bảo sự đóng góp công bằng, hợp lý giữa các cá nhân, tổ chức sản xuất kinh doanh hàng hóa, dịch vụ có thu nhập, góp phần thúc đẩy sản xuất kinh doanh phát triển. 1.1.2 Vai trò của thuế TNDN 1.1.2.1 Thuế TNDN là khoản thu quan trọng của Ngân sách nhà nƣớc Phạm vi áp dụng của thuế thu nhập doanh nghiệp rất rộng, gồm cá nhân, nhóm kinh doanh, hộ cá thể và các tổ chức kinh tế có hoạt động sản xuất, kinh doanh hàng hoá, dịch vụ có phát sinh lợi nhuận. Nền kinh tế thị trường nước ta ngày càng phát triển và ổn định, tăng trưởng kinh tế được giữ vững ngày càng cao, các chủ thể hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ ngày càng mang lại nhiều lợi nhuận thì khả năng huy động nguồn tài chính cho ngân sách Nhà nước thông qua thuế thu nhập doanh nghiệp ngày càng dồi dào. Ở Việt nam, tỷ trọng thuế thu nhập doanh nghiệp trong tổng số thu Ngân sách Nhà nước (trừ dầu thô) năm 2004 là 24%; năm 2005 là 24,5%, năm 2006 là 24,1%, năm 2007 là 24,4%, năm 2008 là 30% (Báo cáo Bộ Tài chính năm 2004 - 2008). Cùng với xu hướng tăng trưởng kinh tế, quy mô của các hoạt động kinh tế ngày càng được mở rộng, hiệu quả kinh doanh ngày càng cao sẽ tạo ra nguồn thu về thuế TNDN ngày càng lớn cho Ngân sách nhà nước. 1.1.2.2 Thuế TNDN là công cụ quan trọng của Nhà nƣớc trong việc điều tiết vĩ mô nền kinh tế - Nhà nước ban hành một hệ thống pháp luật về thuế thu nhập doanh nghiệp áp dụng chung cho các cơ sở sản xuất kinh doanh thuộc mọi thành phần kinh tế, tạo sự bình đẳng trong cạnh tranh, góp phần thúc đẩy sản xuất phát triển. Như vậy, với các doanh nghiệp cùng sản xuất một mặt hàng như nhau, có nguyên liệu và thị trường như nhau, nếu cơ sở sản xuất nào càng hạ - 14 - thấp được giá thành sản phẩm thì càng thu được nhiều lợi nhuận và càng phát triển mạnh, ngược lại thì dễ dẫn tới bị phá sản. - Thông qua việc xác định phạm vi thu thuế và không thu thuế, Nhà nước thể hiện sự ưu đãi của mình đối với một số đối tượng trong xã hội không phải nộp thuế hoặc thể hiện sự khuyến khích của Nhà nước đối với việc phát triển của một lĩnh vực ở một vùng nào đó. - Ngoài việc quy định thuế suất chung cho các cơ sở sản xuất, kinh doanh, Nhà nước cũng đưa ra thuế suất ưu đãi để áp dụng đối với từng ngành nghề, mặt hàng, lĩnh vực thể hiện mức độ khuyến khích hay không khuyến khích của Nhà nước đối với những ngành nghề, mặt hàng, lĩnh vực đó trong nền kinh tế. - Không những chỉ khuyến khích đầu tư bằng việc định ra một thuế suất hợp lý, mà thuế thu nhập doanh nghiệp còn được sử dụng là một biện pháp khuyến khích bỏ vốn đầu tư vào các ngành nghề, mặt hàng, các vùng mà Nhà nước cần tập trung khuyến khích đẩy mạnh sản xuất, khai thác tiềm năng về vốn trong dân cư và của các nhà đầu tư nước ngoài, hỗ trợ các doanh nghiệp khắc phục khó khăn, rủi ro để phát triển sản xuất bằng việc sử dụng biện pháp miễn, giảm thuế thu nhập doanh nghiệp theo mức độ khác nhau. 1.1.2.3 Thuế TNDN là một công cụ của Nhà nƣớc thực hiện chính sách công bằng xã hội Một trong những mục tiêu của thuế thu nhập doanh nghiệp là điều tiết thu nhập, đảm bảo sự công bằng trong phân phối thu nhập xã hội. Thuế thu nhập doanh nghiệp được áp dụng cho các loại hình doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế, không những đảm bảo bình đẳng công bằng về chiều ngang mà còn cả công bằng về chiều dọc. Về chiều ngang, bất kể một doanh nghiệp nào kinh doanh bất cứ hình thức nào nếu có thu nhập chịu thuế thì phải nộp thuế thu nhập doanh nghiệp. Về chiều dọc, cùng một ngành nghề không phân biệt quy mô kinh doanh nếu có thu nhập chịu thuế thì đều phải nộp thuế thu - 15 - nhập doanh nghiệp. Với mức thuế suất thống nhất, doanh nghiệp nào có thu nhập cao thì phải nộp thuế nhiều hơn doanh nghiệp có thu nhập thấp. 1.2 Một số vấn đề cơ bản về ƣu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp 1.2.1 Khái niệm ƣu đãi thuế Thu nhập doanh nghiệp Ưu đãi thuế là một trong những yếu tố không thể thiếu trong tất cả các sắc thuế vì chính sách ưu đãi thuế không những thể hiện sự quan tâm của nhà nước đối với các đối tượng nộp thuế khi họ gặp các rủi ro khách quan dẫn đến tổn thất tài sản hoặc thu nhập, thể hiện sự cân bằng giữa quyền lợi và nghĩa vụ của người nộp thuế mà quan trọng hơn nữa, chính sách thuế là công cụ để nhà nước quản lý, điều tiết vĩ mô nền kinh tế - xã hội. Gần đây, do tác động của quá trình toàn cầu hóa, cạnh tranh giữa các quốc gia ngày càng gay gắt hơn nên nhiều nước trên thế giới và trong khu vực đã sử dụng thuế TNDN, đặc biệt là nội dung ưu đãi thuế TNDN, như là một công cụ quan trọng để tăng sức hấp dẫn thu hút đầu tư. Hiện nay, các quốc gia thường sử dụng chính sách ưu đãi, miễn giảm thuế thu nhập để thực hiện mục tiêu điều tiết nền kinh tế xã hội của mình. Thông thường, các nước áp dụng chế độ ưu đãi, miễn giảm thuế cho các lĩnh vực quan trọng, các ngành mũi nhọn hoặc có lợi thế phát triển và các ngành tạo ra sản phẩm có sức cạnh tranh cao ở từng nước… Tuy nhiên, trong chế độ ưu đãi, miễn giảm thuế thu nhập doanh nghiệp có sự khác biệt lớn giữa các nước, điều này được lý giải bởi lý do: - Về mặt chủ quan: chế độ ưu đãi, miễn, giảm thuế phụ thuộc vào chủ trương, chính sách, chiến lược phát triển kinh tế xã hội của mỗi quốc gia. Mỗi quốc gia theo đuổi những mục tiêu kinh tế của riêng mình nhằm đưa đất nước phát triển nhanh, vững chắc và sớm khắc phục được những khiếm khuyết nội tại trong chính nền kinh tế của quốc gia đó. - 16 - - Về mặt khách quan: do điều kiện phát triển kinh tế cũng như các điều kiện tự nhiên, lịch sử truyền thống văn hóa, xã hội của từng nước có sự khác nhau. Vì vậy, để phù hợp với điều kiện khách quan đó, các nhà nước phải có những quy định về ưu đãi, miễn giảm thuế để có thể thích ứng được mong muốn chủ quan của mình. Như vậy, pháp luật về ưu đãi thuế TNDN được hiểu là những quy định về những biện pháp, những lợi ích nhằm giảm bớt gánh nặng về thuế TNDN cho các nhà đầu tư, khuyến khích và thu hút đầu tư mà Nhà nước dành cho những doanh nghiệp hoặc những nhóm doanh nghiệp nhất định (ưu đãi về thuế suất, thời gian miễn, giảm thuế...) so với những đối tượng chịu thuế khác trong cùng điều kiện nhất định. 1.2.2 Vai trò của ƣu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp Cùng với các quy định khác trong pháp luật về thuế thu nhập doanh nghiệp, ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp đóng góp một vai trò to lớn để thực hiện các chức năng của thuế thu nhập doanh nghiệp. Một số đóng góp có thể thấy rõ của ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp như sau: - Ưu đãi thuế TNDN tức là hình thức cho người nộp thuế được hưởng những điều kiện thuận lợi khi nộp thuế TNDN. Thông qua thực hiện các quy định pháp luật về ưu đãi thuế TNDN, Nhà nước đã điều tiết nền kinh tế một cách linh hoạt, tùy thuộc vào điều kiện cụ thể của nền kinh tế để đạt được những mục tiêu đã đặt ra. Tác dụng kích thích của các quy định pháp luật về ưu đãi thuế TNDN được xem như một hình thức Nhà nước cấp phát vốn trực tiếp cho các doanh nghiệp và các tầng lớp dân cư. Tùy thuộc vào yêu cầu quản lý, Nhà nước có thể tăng hoặc giảm quy mô và mức độ của các ưu đãi thuế để kích thích tăng tích lũy và tích tụ vốn trong các doanh nghiệp và dân cư. Như vậy, vai trò đầu tiên của Ưu đãi thuế TNDN là cùng với các quy định khác của pháp luật thuế TNDN, góp phần thực hiện vai trò điều tiết nền kinh tế quốc dân. - 17 - - Ưu đãi thuế TNDN góp phần tạo nguồn thu cho NSNN Như chúng ta đã biết, NSNN được tập hợp từ nhiều nguồn thu khác nhau, nhằm đảm bảo yêu cầu chi tiêu chung cho nhu cầu công cộng như giáo dục, y tế, môi trường... Trong tất cả các nguồn thu đó, số thu từ thuế, trong đó có thuế TNDN chiếm tỷ trọng đóng góp cao nhất. Hầu như mọi khoản chi tiêu của NSNN đều dựa vào sự đóng thuế của người dân. Vì vậy, xã hội có trách nhiệm phải tôn trọng người nộp thuế, những người thông qua hành vi của mình đóng góp tài chính cho nhà nước một cách trực tiếp hoặc gián tiếp. Nhà nước thông qua hệ thống pháp luật về ưu đãi thuế TNDN tạo môi trường đầu tư kinh doanh thuận lợi, đảm bảo công bằng, bình đẳng trong cạnh tranh, thực hiện giảm mức thuế suất chung để khuyến khích doanh nghiệp có thêm nguồn lực tài chính, tăng tích lũy, tích tụ đổi mới thiết bị, đẩy mạnh đầu tư phát triển, nâng cao năng lực cạnh tranh. Từ đó, thúc đẩy nền kinh tế phát triển, góp phần tạo nguồn thu cho NSNN. - Ưu đãi thuế TNDN là công cụ điều hòa thu nhập, thực hiện công bằng xã hội. Sự phát triển của một đất nước là thành quả của sự nỗ lực của cả cộng đồng, mỗi thành viên trong xã hội đều có những đóng góp nhất định. Tuy nhiên, kinh tế thị trường cùng với sự phát triển mạnh mẽ về kinh tế nhưng kéo theo đó là sự chênh lệch về mức sống, về thu nhập giữa các tầng lớp dân cư trong xã hội, khoảng cách giàu – nghèo ngày càng gia tăng. Chính vì vậy, nhà nước cần phải can thiệp vào quá trình phân phối thu nhập, của cải xã hội. Và thuế chính là công cụ để Nhà nước thực hiện vai trò này, đặc biệt, pháp luật về ưu đãi thuế TNDN góp phần quan trọng trong việc điều hòa thu nhập, thực hiện công bằng xã hội. - Ưu đãi thuế TNDN góp phần thúc đẩy sản xuất, kinh doanh phát triển, khuyến khích đầu tư và thay đổi cơ cấu kinh tế. Với các chính sách ưu đãi theo vùng, miền, ngành nghề đặc biệt, ưu đãi thuế TNDN đã tác động, tạo thuận lợi hơn cho hoạt động sản xuất kinh - 18 - doanh ở một số ngành, vùng để khuyến khích sản xuất kinh doanh phát triển nhằm tạo ra một cơ cấu hợp lý, đúng với mục tiêu phát triển kinh tế, xã hội do Nhà nước đặt ra. Mặt khác, thông qua ưu đãi về thuế suất và miễn, giảm thuế cho các dự án đầu tư sẽ góp phần thu hút vốn đầu tư nước ngoài, tạo động lực phát triển kinh tế, khuyến khích người dân bỏ vốn thành lập doanh nghiệp mới, đầu tư xây dựng dây chuyền sản xuất mới, mở rộng quy mô, đổi mới công nghệ, cải thiện môi trường sinh thái... Bên cạnh nhưng đóng góp to lớn mà ưu đãi thuế TNDN mang lại thì cũng không thể không nhắc tới một số hạn chế của loại ưu đãi này, đó là nó làm cho hệ thống thuế thêm phần phức tạp, gây khó khăn cho công tác quản lý thuế... Chính vì vậy, việc áp dụng các quy định pháp luật về ưu đãi thuế TNDN cần phải rất linh hoạt. Với các nước đang phát triển, cần phải xây dựng hệ thống pháp luật về ưu đãi thuế TNDN phù hợp để thu hút được vốn đầu tư nước ngoài mà vẫn khuyến khích được các doanh nghiệp trong nước. 1.3 Ƣu đãi thuế TNDN theo pháp luật của một số nƣớc trên thế giới Việc nghiên cứu, so sánh những điểm khác biệt giữa các quốc gia, vùng lãnh thổ trong pháp luật thuế nói chung và thuế TNDN nói riêng ngoài việc thu thập được kinh nghiệm về quản lý thuế, còn giúp cơ quan thuế so sánh, đối chiếu được những khác biệt, đặc biệt trong hoạt động quản lý thuế đối với các công ty xuyên quốc gia để hoàn thiện pháp luật thuế nước mình. Ngoài những nguyên tắc chung của pháp luật thuế TNDN, tại đa số các nước phát triển, phần thu nhập phát sinh từ tất cả các hoạt động kinh doanh và thuơng mại, cũng như các khoản thu nhập không bắt nguồn từ hoạt động kinh doanh đều là đối tượng bị đánh thuế. Đa số các quốc gia đánh thuế trên lợi nhuận từ chuyển nhượng tài sản, với mức thuế suất giống như mức thuế suất áp dụng trong trường hợp thuế TNDN, nhưng cũng có một số ít trường hợp được miễn thuế để tái đầu tư vào hoạt động kinh doanh. Để hạn chế hiện tượng gian lận và trốn thuế, tại nhiều quốc gia tất cả các chi tiêu liên quan đến - 19 - quá trình tạo ra doanh thu hoặc quá trình bảo dưỡng tài sản đều được khấu trừ trước khi đánh thuế. Vào đầu những năm 1990, các nước OECD đều cho phép các công ty chuyển các khoản lỗ của mình sang các năm tiếp theo, tối đa là trong vòng 5 năm. Một vài nước cũng đã cho phép khấu trừ khoản lỗ này ngược về từ một đến ba năm trước đó. Tất cả các quốc gia đều cho phép khấu hao nhưng cách thực hiện thì khác nhau giữa các nước. Do việc tính toán một mức khấu hao kinh tế chính xác là rất khó thực hiện xét cả trên phương diện quản lý và kỹ thuật, nên các phương pháp chuẩn như phuơng pháp đường thẳng hay phương pháp giảm dần đã được chuẩn hóa. Tại nhiều nước, các quy tắc khấu hao này được sử dụng phổ biến hơn các quy tắc khác. Liên quan đến ưu đãi, miễn giảm thuế TNDN, thông thường hình thức khấu hao tăng dần, với một tỷ lệ khấu hao cao hơn mức danh nghĩa sẽ được sử dụng. Tuy nhiên, có thể thấy rằng, không có một cách thức minh bạch nào để quyết định giảm thuế vì sẽ rất khó đánh giá chính xác số thu thuế đã bị bỏ qua. Mức thuế suất áp dụng tại các nước phát triển cũng rất khác nhau. Tuy nhiên, mức thuế suất cao nhất đang có xu hướng giảm đi trong các năm gần đây theo như Bảng 1 đã chỉ rõ. Đôi khi xu hướng này xuất phát từ sự "cạnh tranh" về thuế giữa các quốc gia gây nên. BẢNG 1. Quá trình thay đổi mức thuế suất thuế TNDN tại một số nƣớc OECD Nƣớc Năm 2000 Năm 2005 Năm 2011 Australia 33 % 30% 30% Canada 29 % 34.2 27.6% Pháp 33 % 34.95% 34.4% Đức 45 % 38.9% 30.2% Italy 36 % 33% 27.5% Nhật 38 % 39.54% 39.5% Thụy điển 28 % 28% 26.3% Anh 33 % 30% 26% Mỹ 35 % 39.28% 39.2% Ghi chú: OECD - Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế - 20 - Như vậy, nhìn vảo Bảng trên ta dễ dàng nhận thấy: năm 2011, Nhật Bản là nước giữ mức thu thuế suất Thuế TNDN cao nhất trong các nước OECD - ở mức 39.5%, tuy nhiên, gần đây nhất, ngày 1/4/2012, Nhật Bản đã chính thức áp dụng cắt giảm thuế thu nhập doanh nghiệp từ 39,5% xuống còn 36,8% một năm. Vì vậy, với tổng 39,2% ở cả hai cấp bang và liên bang, Mỹ đang là nước có mức thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp cao nhất thế giới. Tại các nước Asean có sự khác biệt lớn giữa các quốc gia trong việc áp dụng thuế TNDN. Ở Inđonexia có 3 mức thuế suất là 10 %, 15 %, 30 % và miễn thuế cho các ngành công nghiệp đuợc coi là có đóng góp vào sự phát triển công nghiệp quốc gia. Ở Hàn Quốc, áp dụng hai mức thuế suất là 15% đối với thu nhập dưới 100 triệu won và 25% đối với các thu nhập cao hơn. Các trường hợp khuyến khích thuế bao gồm cả miễn thuế toàn bộ và thuế tín dụng. Các doanh nghiệp vừa và nhỏ đươc hưởng lợi từ các hình thức miễn giảm này, cụ thể là được miễn giảm xuống còn 15%. Đối với Philippin thì mức thuế suất thuế TNDN có xu hướng giảm và hiện đang ở mức 32%. Philippin áp dụng một thời gian miễn thuế là 6 năm cho các dự án tiên phong mới đăng ký hoạt động. Singapor áp dụng mức thuế suất 26% và miễn thuế từ 5 đến 10 năm cho các doanh nghiệp hoạt động trong các ngành công nghiệp tiên phong. Cuối cùng là Thái Lan với mức thuế suất là 30%. Hình thức miễn thuế trong 3 năm cũng được áp dụng cho các dự án xuất khẩu của các doanh nghiệp hoạt động trong khu vực kuyến khích công nghiệp. Kinh nghiệm của các nước khác về ưu đãi, miễn giảm thuế TNDN liên quan đến hoạt động đầu tư đã được sử dụng rộng rãi ở các nước đang phát triển khoảng 10 đến 15 năm về trước. Xu hướng này có nhiều thay đổi trong một vài năm qua sau một loạt nghiên cứu và khảo sát cho thấy rằng những ưu đãi về thuế không có tác động và ảnh hưởng đáng kể gì đến luồng vốn đầu tư trong nước. Kết quả là thời gian được miễn giảm đã bị xóa bỏ hoàn toàn ở các nước phát triển. Hiện nay, ở các nước OECD chỉ sử dụng tín dụng thuế - 21 - đầu tư (investment tax credit) hoặc giảm giá nhanh chóng (accelerated depreciation) mà cả hai hình thức này đều là mục tiêu tốt để thu hút đầu tư. Ở các nước đang phát triển, bao gồm cả các nước ASEAN đều duy trì nhiều hình thức ưu đãi thuế, xem đây là một trong những công cụ hữu hiệu để thu hút vốn đầu tư nước ngoài. Trong các nước ASEAN, Malaysia là một trong những ví dụ điển hình về thành công trong thu hút FDI để thực hiện công nghiệp hóa. Từ một nước nông nghiệp lạc hậu, đa sắc tộc, tích luỹ nội địa thấp, Malaysia luôn coi trọng nguồn vốn FDI đối với sự phát triển nền kinh tế đất nước vì coi đây là yếu tố then chốt để thực thiện công nghiệp hóa. Từ quan điểm trên, quốc gia này luôn tích cực cải thiện môi trường đầu tư của mình để thu hút đầu tư nước ngoài. Nhờ đó, dòng FDI đổ vào Malaysia ngày càng tăng và đã đóng góp to lớn tạo ra sự tăng trưởng nhanh của nền kinh tế nước này trong nhiều năm qua. Tại Malaysia, ưu đãi thuế dành cho lĩnh vực sản xuất gồm 2 loại: ưu đãi dành cho doanh nghiệp đi tiên phong (Pioneer Status: PS) và hỗ trợ cho hoạt động đầu tư (Investment Tax Allowance: ITA). Các ưu đãi này được cấp cho doanh nghiệp trên cơ sở giá trị gia tăng của hoạt động sản xuất, công nghệ áp dụng, hay mức độ liên kết công nghiệp mà dự án đầu tư đem lại. Các dự án được hưởng ưu đãi được coi là các hoạt động hay sản phẩm khuyến khích đầu tư. Doanh nghiệp đạt các tiêu chuẩn của doanh nghiệp đi tiên phong sẽ được giảm thuế TNDN trong vòng 5 năm, theo đó, doanh nghiệp chỉ phải nộp 30% số thu nhập chịu thuế bắt đầu từ ngày đi vào sản xuất (Production Day), ngày mà số lượng sản phẩm đạt ít nhất 30% công suất. Ngoài ưu đãi dành cho doanh nghiệp đi tiên phong, nhà đầu tư có thể nộp đơn đăng ký được hưởng chế độ ITA. Nếu được chấp thuận, doanh nghiệp sẽ được hưởng mức trợ cấp 60% đối với chi phí mua sắm trang thiết bị (nhà xưởng, máy móc và các trang thiết bị cho dự án) trong vòng 5 năm - 22 - kể từ ngày bắt đầu mua sắm trang thiết bị phục vụ sản xuất. Nếu không muốn hưởng ITA, doanh nghiệp có thể thay thế bằng 70% thu nhập chịu thuế kể từ khi ITA có hiệu lực. Các khoản hỗ trợ doanh nghiệp chưa hưởng có thể được chuyển sang năm tiếp theo cho đến khi sử dụng hết. Phần còn lại 30% thu nhập chịu thuế sẽ được áp dụng mức thuế tương đương mức thuế áp dụng với doanh nghiệp cùng ngành. Ngoài các ưu đãi cơ bản như trên, doanh nghiệp đầu tư vào các lĩnh vực sản xuất còn được hưởng một số ưu đãi đặc thù theo ngành như: (i) Ưu đãi dành cho việc chuyển các hoạt động sản xuất vào địa bàn ưu đãi đầu tư; (ii) Ưu đãi dành cho doanh nghiệp công nghệ cao; (iii) Ưu đãi dành cho các dự án chiến lược có tầm quan trọng quốc gia; (iv) Ưu đãi cho doanh nghiệp vừa và nhỏ; (v) Ưu đãi đối với các dự án có tính chất liên kết công nghiệp; (vi) Ưu đãi cho công nghiệp sản xuất máy móc và thiết bị; (vii) Ưu đãi dành cho công nghiệp chế biến vùng cọ nguyên liệu. Ngoài ra, còn có một số ưu đãi khác dành cho lĩnh vực sản xuất như hỗ trợ tái đầu tư, hỗ trợ mua sắm trang thiết bị để duy trì chất lượng nguồn điện (nhằm giảm chi phí sản xuất cho doanh nghiệp do sự cố mất điện gây ra). Các nước khác trong khu vực, mặc dù có thuế suất phổ thông cao hơn nước ta nhưng lại có nhiều chính sách ưu đãi miễn, giảm thuế hơn. Đơn cử, Indonesia thuế suất là 30% nhưng thực hiện miễn thuế đối với doanh nghiệp mới thành lập thuộc một số ngành, ưu đãi thuế đối với vùng khó khăn, cho phép giảm tối đa 5% giá trị tài sản thực tế đã đầu tư trong 6 năm. Tương tự như vậy, Thái Lan là nước có điều kiện đầu tư tốt hơn Việt Nam cũng đều thực hiện nhiều chính sách ưu đãi thuế TNDN hơn nước ta. Còn Trung Quốc, mặc dù thu hẹp đối tượng được ưu đãi thuế nhưng chỉ áp thuế 20% đối với DN nhỏ và vừa; áp thuế 15% đối với DN sử dụng công nghệ cao, công nghệ mới và mở rộng ưu đãi đối với DN đầu tư mạo hiểm, dự án đầu tư trong lĩnh vực bảo vệ môi trường, nước sạch, năng lượng, đối với địa bàn - 23 -