Tài liệu Phát triển chương trình nhà trường ở trường trung học phổ thông chuyên hùng vương tỉnh phú thọ [full]

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HOÀNG VĂN CƢỜNG PHÁT TRIỂN CHƢƠNG TRÌNH NHÀ TRƢỜNG Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CHUYÊN HÙNG VƢƠNG, TỈNH PHÚ THỌ LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/ ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HOÀNG VĂN CƢỜNG PHÁT TRIỂN CHƢƠNG TRÌNH NHÀ TRƢỜNG Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CHUYÊN HÙNG VƢƠNG, TỈNH PHÚ THỌ Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 60.14.01.14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS Từ Đức Văn THÁI NGUYÊN - 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/ LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng , số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và chƣa hề đƣợc sử dụng trong bấ t cƣ́ mô ̣t công triǹ h nào. Tôi xin cam đoan rằng, mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã đƣợc cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã đƣợc chỉ rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, tháng 04 năm 2015 Tác giả Hoàng Văn Cƣờng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN i http://www.lrc-tnu.edu.vn/ LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành và kính trọng, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới: Các thầy giáo, cô giáo trƣờng đại học sƣ phạm - Đại học Thái nguyên và các thầy, cô giáo ngoài trƣờng tham gia giảng dạy các chuyên đề cao học quản lý giáo dục cho học viên cao học khóa XXI. Các đồng chí lãnh đạo sở Giáo dục và Đào tạo Phú Thọ, các đồng chí cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh trƣờng THPT chuyên Hùng Vƣơng, Phú Thọ (nơi tôi đang công tác); gia đình và bạn bè đã hỗ trợ các tƣ liệu, góp những ý kiến quý báu về chuyên môn, những ý tƣởng mới cho tôi trong công tác quản lý và quá trình thực hiện đề tài nghiên cứu khoa học này. Cuối cùng tôi xin đƣợc dành trọn tình cảm kính trọng và lòng biết ơn sâu sắc nhất với PGS.TS. Từ Đức Văn ngƣời trực tiếp hƣớng dẫn, đã tận tình giúp đỡ tôi trong suốt quá trình định hƣớng, chuẩn bị đề cƣơng, viết, sửa chữa, hoàn chỉnh và bảo vệ đề tài này. Tôi xin chân thành cảm ơn và tiếp thu những ý kiến phê bình và đóng góp của các nhà khoa học và bạn đọc để luận văn hoàn thiện hơn. Phú Thọ, ngày 10 tháng 04 năm 2015 Tác giả Hoàng Văn Cƣờng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN ii http://www.lrc-tnu.edu.vn/ MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ....................................................................................................... ii MỤC LỤC............................................................................................................iii CÁC CHỮ VIẾT TẮT .......................................................................................... iv MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 3 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu ................................................................. 3 4. Giả thuyết nghiên cứu...................................................................................... 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 3 6. Phạm vi nghiên cứu ......................................................................................... 4 7. Phƣơng pháp nghiên cứu ................................................................................. 4 8. Cấu trúc luận văn ............................................................................................. 5 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN CHƢƠNG TRÌNH NHÀ TRƢỜNG .................................................................................................. 6 1.1. Tổng quan lịch sử nghiên cứu vấn đề ........................................................... 6 1.1.1. Trên thế giới .......................................................................................... 6 1.1.2. Ở Việt Nam ............................................................................................ 6 1.2. Một số khái niệm cơ bản về chƣơng trình và phát triển chƣơng trình nhà trƣờng ............................................................................................................ 9 1.2.1. Khái niệm về chƣơng trình .................................................................... 9 1.2.2. Chƣơng trình giáo dục ........................................................................... 9 1.2.3. Phát triển chƣơng trình giáo dục ......................................................... 11 1.3. Quan điểm, chính sách của Đảng và Nhà nƣớc về đổi mới giáo dục và đào tạo ................................................................................................................ 11 1.3.1. Quan điểm của Đảng và Nhà nƣớc về phát triển giáo dục và đào tạo .......... 11 1.3.2. Quan điểm của Đảng và Nhà nƣớc về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo .............................................................................. 13 1.4. Lý luận về phát triển chƣơng trình giáo dục phổ thông ............................. 14 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN iii http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 1.4.1. Tiếp cận phát triển chƣơng trình giáo dục phổ thông ......................... 14 1.4.2. Định hƣớng phát triển chƣơng trình giáo dục phổ thông Việt Nam ... 17 1.4.3. Qui trình phát triển chƣơng trình giáo dục phổ thông ......................... 20 1.5. Lý luận về phát triển chƣơng trình giáo dục trung học phổ thông chuyên ....... 25 1.5.1. Vị trí, vai trò của trƣờng THPT chuyên trong hệ thống giáo dục quốc dân............................................................................................... 25 1.5.2. Phát triển chƣơng trình giáo dục Trung học phổ thông chuyên .......... 27 1.6. Các yếu tố ảnh hƣởng đến phát triển chƣơng giáo dục trƣờng trung học phổ thông chuyên ............................................................................................... 28 1.6.1. Yếu tố chủ quan ................................................................................... 28 1.6.2. Yếu tố khách quan ............................................................................... 29 Tiểu kết chƣơng 1 .............................................................................................. 30 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG VỀ PHÁT TRIỂN CHƢƠNG TRÌNH NHÀ TRƢỜNG Ở TRƢỜNG THPT CHUYÊN HÙNG VƢƠNG, TỈNH PHÚ THỌ ...... 32 2.1. Đặc điểm giáo dục tỉnh Phú Thọ ................................................................ 32 2.1.1. Tình hình kinh tế-xã hội tỉnh Phú Thọ ................................................ 32 2.1.2. Khái quát về giáo dục của tỉnh Phú Thọ ............................................. 33 2.2. Chƣơng trình giáo dục ở trƣờng THPT Chuyên Hùng Vƣơng, tỉnh Phú Thọ.... 36 2.2.1. Đặc điểm, tình hình giáo dục của trƣờng ............................................ 36 2.2.2. Chƣơng trình giáo dục của nhà trƣờng ................................................ 38 2.3. Thực trạng về phát triển chƣơng trình giáo dục ở trƣờng THPT chuyên Hùng Vƣơng, tỉnh Phú Thọ ............................................................................... 41 2.3.1. Ƣu điểm ............................................................................................... 42 2.3.2. Hạn chế ................................................................................................ 43 2.4. Thực trạng các yếu tố ảnh hƣởng đến phát triển chƣơng trình giáo dục ở trƣờng THPT chuyên Hùng Vƣơng, tỉnh Phú Thọ ......................................... 43 2.4.1. Yếu tố chủ quan ................................................................................... 43 2.4.2. Yếu tố khách quan ............................................................................... 44 2.5. Đánh giá chung về chƣơng trình và chất lƣợng giáo dục của trƣờng THPT chuyên Hùng Vƣơng, tỉnh Phú Thọ........................................................ 45 2.5.1. Mặt mạnh ............................................................................................. 45 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN iv http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 2.5.2. Mặt yếu ................................................................................................ 46 2.5.3. Nguyên nhân của những hạn chế......................................................... 46 2.5.4. Bài học kinh nghiệm ............................................................................ 46 Tiểu kết chƣơng 2 .............................................................................................. 48 Chƣơng 3: ĐỀ XUẤT MỘT QUI TRÌNH PHÁT TRIỂN CHƢƠNG TRÌNH NHÀ TRƢỜNG Ở TRƢỜNG THPT CHUYÊN HÙNG VƢƠNG, TỈNH PHÚ THỌ .......................................................................................................... 49 3.1. Các định hƣớng và nguyên tắc phát triển chƣơng trình ............................. 49 3.1.1. Định hƣớng phát triển chƣơng trình giáo dục của nhà trƣờng ............ 49 3.1.2. Các nguyên tắc đề xuất biện pháp ....................................................... 49 3.2. Đề xuất một qui trình phát triển chƣơng trình nhà trƣờng ở trƣờng THPT chuyên Hùng Vƣơng............................................................................... 50 3.2.1. Giai đoạn thiết kế chƣơng trình ........................................................... 50 3.2.2. Giai đoạn triển khai, thực hiện chƣơng trình ...................................... 51 3.2.3. Giai đoạn đánh giá chƣơng trình ......................................................... 52 3.3. Mối quan hệ giữa các yếu tố của qui trình phát triển chƣơng trình giáo dục nhà trƣờng ................................................................................................... 53 3.4. Thực hiện thiết kế chƣơng trình một số môn học ở trƣờng THPT Chuyên Hùng Vƣơng, Phú Thọ ......................................................................... 54 3.4.1. Mục tiêu thiết kế: . ............................................................................... 54 3.4.2. Nội dung thiết kế: ................................................................................. 54 3.4.4. Phƣơng pháp tiến hành và kết quả....................................................... 55 3.5. Đánh giá qui trình phát triển chƣơng trình nhà trƣờng .............................. 77 3.5.1. Ƣu điểm ............................................................................................... 77 3.5.2. Hạn chế ................................................................................................ 78 Tiểu kết chƣơng 3 .............................................................................................. 79 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ..................................................................... 80 1. Kết luận .......................................................................................................... 80 2. Khuyến nghị................................................................................................... 81 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................. 83 PHỤ LỤC ............................................................................................................... Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN v http://www.lrc-tnu.edu.vn/ CÁC CHỮ VIẾT TẮT CHỮ VIẾT TẮT NGUYÊN CHỮ CT Chƣơng trình GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo SGK Sách giáo khoa THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông UBND Ủy ban nhân dân Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN iv http://www.lrc-tnu.edu.vn/ MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Ngày nay, với sự phát triển nhanh chóng của khoa học và công nghệ, làm cho các quốc gia trên thế giới có những biến đổi sâu sắc, đó là sự chuyển dịch từ nền kinh tế hậu công nghiệp sang nền kinh tế tri thức và xu thế toàn cầu hóa. Những thay đổi to lớn đó của thời đại, đòi hỏi mỗi quốc gia muốn tồn tại và phát triển thì cần phải đào tạo đƣợc một nguồn nhân lực chất lƣợng cao đáp ứng yêu cầu phát triển của xã hội. Vì thế, ngày nay, hơn bao giờ hết, các quốc gia trên thế giới đã và đang tích cực lựa chọn các giải pháp phát triển giáo dục và đào tạo nhằm nâng cao chất lƣợng giáo dục và đào tạo ở tất cả các cấp học, bậc học - nơi cung cấp nguồn nhân lực đáp ứng những đổi thay to lớn trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Một trong những giải pháp phát triển giáo dục và đào tạo đƣợc các nƣớc quan tâm nhiều nhất là phát triển chƣơng trình nhà trƣờng theo hƣớng tiếp cận năng lực ngƣời học. Đối với một nƣớc đang phát triển nhƣ Việt Nam, phát triển giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nƣớc và hội nhập quốc tế càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Nghị quyết Hội nghị Trung ƣơng 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đã khẳng định giáo dục và đào tạo nƣớc ta trong những năm qua đã đạt đƣợc những thành tựu quan trọng góp phần to lớn vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc đồng thời chỉ ra những hạn chế, yếu kém, bất cập trong hoàn cảnh hiện nay; từ đó Nghị quyết đã thể hiện quyết tâm của Đảng, Nhà Nƣớc và toàn dân ta về công cuộc đổi mới giáo dục và đào tạo, hƣớng đến một nền giáo dục chất lƣợng cao, hiệu quả hơn, hiện đại hơn đáp ứng yêu cầu của đất nƣớc trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế; đó là sự đổi mới toàn diện từ quan điểm, tƣ tƣởng chỉ đạo đến mục tiêu, nội dung, phƣơng pháp, cơ chế, chính sách, điều kiện bảo đảm thực hiện. Từ đây việc đổi mới chƣơng trình giáo dục trong các nhà trƣờng hay trong các cơ sở giáo dục đã trở nên cấp thiết nhằm thực hiện đổi mới căn Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN 1 http://www.lrc-tnu.edu.vn/ bản và toàn diện giáo dục và đào tạo theo Nghị quyết 29-NQ/TW khóa XI của Đảng ta. Trƣờng THPT Chuyên Hùng Vƣơng tỉnh Phú thọ đƣợc thành lập từ năm 1982, đến nay đã có hơn 30 năm xây dựng và phát triển. Trong hơn 30 năm qua, nhà trƣờng đã đào tạo đƣợc 9.462 học sinh ra trƣờng, bồi dƣỡng đƣợc 8.059 học sinh giỏi cấp tỉnh, 909 học sinh giỏi cấp quốc gia và 12 học sinh đạt huy chƣơng Olympic quốc tế các môn Toán, Vật lí, Hóa học, Sinh học. Các thế hệ học sinh của nhà trƣờng đã và đang trƣởng thành trên những lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội, đóng góp xứng đáng trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Nhà trƣờng thực sự là cái nôi bồi dƣỡng nhân tài cho tỉnh và cho đất nƣớc, đƣợc Đảng và Nhà nƣớc trao tặng nhiều phần thƣởng cao quý. Cùng với các trƣờng THPT chuyên khác trong cả nƣớc, trƣờng THPT chuyên Hùng Vƣơng tỉnh Phú Thọ đƣợc Bộ Giáo dục và Đào tạo giao quyền tự chủ xây dựng chƣơng trình các môn chuyên trên nền chƣơng trình giáo dục phổ thông. Từ đó, nhà trƣờng thƣờng xuyên tiến hành điều chỉnh chƣơng trình giảng dạy các môn chuyên một cách thích hợp nhằm nâng cao chất lƣợng và hiệu quả giáo dục, quá trình đó đã giúp nhà trƣờng có đƣợc những kinh nghiệm thực tiễn nhất định trong công tác phát triển chƣơng trình nhà trƣờng. Tuy nhiên, trƣớc yêu cầu nhiệm vụ đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu phát triển đất nƣớc trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, công tác giáo dục của trƣờng cần phải nâng cao chất lƣợng, hiệu quả hơn nữa. Muốn làm đƣợc điều đó, đòi hỏi trƣớc hết phải nghiên cứu, đề xuất các biện pháp phát triển chƣơng trình chuyên một cách khoa học, có hệ thống, vừa phải kế thừa những thành quả, kinh nghiệm xây dựng chƣơng trình trƣớc đây, vừa phải tiếp cận những lý thuyết xây dựng, phát triển chƣơng trình mang tính hiện đại; góp phần đắc lực chuẩn bị đào tạo nguồn nhân lực chất lƣợng cao, đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nƣớc. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN 2 http://www.lrc-tnu.edu.vn/ Với các lý do nêu trên, chúng tôi chọn nghiên cứu đề tài “Phát triển chƣơng trình nhà trƣờng ở trƣờng trung học phổ thông Chuyên Hùng Vƣơng, tỉnh Phú Thọ”. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở lý luận và đánh giá thực trạng về chƣơng trình giáo dục của nhà trƣờng, đề xuất một qui trình phát triển chƣơng trình nhà trƣờng nhằm nâng cao chất lƣợng và hiệu quả giáo dục của trƣờng. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Chƣơng trình giáo dục phổ thông cấp trung học phổ thông; Chƣơng trình chuyên sâu các môn chuyên cấp trung học phổ thông. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Qui trình phát triển chƣơng giáo dục nhà trƣờng ở trƣờng THPT Chuyên Hùng Vƣơng, tỉnh Phú Thọ. 4. Giả thuyết nghiên cứu Chƣơng trình giáo dục ở trƣờng THPT Chuyên Hùng Vƣơng, tỉnh Phú Thọ trong những năm qua cơ bản đã đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ của nhà trƣờng và đạt đƣợc những kết quả rất đáng khích lệ. Song trƣớc yêu cầu đổi mới giáo dục và đào tạo hiện nay, chƣơng trình giáo dục của trƣờng vẫn còn có những bất cập và cần phải đổi mới. Nếu có một qui trình phát triển chƣơng trình theo một quá trình tuần hoàn, liên tục đảm bảo chƣơng trình giáo dục của trƣờng luôn phù hợp với đặc điểm đối tƣợng học sinh lại vừa đạt đƣợc mục tiêu giáo dục của trƣờng thì kết quả giáo dục sẽ đƣợc nâng cao. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Xác định cơ sở lý luận về phát triển chƣơng trình nhà trƣờng phổ thông. 5.2. Khảo sát, đánh giá thực trạng về chƣơng trình giáo dục của trƣờng THPT Chuyên Hùng Vƣơng, tỉnh Phú Thọ. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN 3 http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 5.3. Đề xuất một qui trình phát triển chƣơng trình giáo dục ỏ trƣờng THPT Chuyên Hùng Vƣơng, tỉnh Phú Thọ. Vận dụng qui trình đó vào việc thiết kế chƣơng trình một số môn chuyên, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo ngày nay. 6. Phạm vi nghiên cứu - Đề tài này chỉ tập trung nghiên cứu phát triển chƣơng trình các môn chuyên Toán, Vật lý, Hóa học ở trƣờng THPT Chuyên Hùng Vƣơng, tỉnh Phú Thọ. - Khách thể khảo sát: Cán bộ quản lý, giáo viên có kinh nghiệm lâu năm ở trƣờng THPT Chuyên Hùng Vƣơng và học sinh tiêu biểu của trƣờng trong 5 năm trở lại đây, bao gồm: + Cán bộ quản lý và giáo viên của trƣờng (Ban giám hiệu, tổ trƣởng chuyên môn, giáo viên giỏi): 40- 50 ngƣời. + Phỏng vấn sâu một số Cán bộ quản lý một số trƣờng THPT chuyên các tỉnh bạn: 10 - 15 ngƣời. + Học sinh đã ra trƣờng và học sinh đang học ở trƣờng: 100- 120 em. 7. Phƣơng pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận - Lý luận về quản lý và đổi mới giáo dục và đào tạo. - Lý luận về chƣơng trình và phát triển chƣơng trình giáo dục - Nghiên cứu về mục tiêu, nhiệm vụ của trƣờng THPT chuyên. - Lý luận về học sinh giỏi: Một số quan điểm về học sinh giỏi, đặc điểm học tập của học sinh giỏi. - Lý luận về phát triển chƣơng trình giáo dục ở các trƣờng THPT chuyên. 7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.1. Phương pháp điều tra 7.2.2 Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia - Phỏng vấn cán bộ quản lý của trƣờng, một số trƣờng chuyên của các tỉnh bạn. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN 4 http://www.lrc-tnu.edu.vn/ - Phỏng vấn cán bộ, giáo viên trực tiếp giảng dạy các môn chuyên ở trƣờng THPT Chuyên Hùng Vƣơng. - Thăm dò bằng phiếu đối với cán bộ giáo viên có kinh nghiệm dạy học và bồi dƣỡng học sinh giỏi của trƣờng THPT Chuyên Hùng Vƣơng. 7.2.3. Phương pháp tổng kết kinh nghiệm 7.3. Sử dụng toán thống kê trong nghiên cứu luận văn 8. Cấu trúc luận văn Ngoài các phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung chính của luận văn đƣợc trình bày trong 3 chƣơng: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận về phát triển chƣơng trình nhà trƣờng. Chƣơng 2: Thực trạng về phát triển chƣơng trình nhà trƣờng ở trƣờng THPT Chuyên Hùng Vƣơng, tỉnh Phú Thọ. Chƣơng 3: Đề xuất một qui trình phát triển chƣơng trình nhà trƣờng ở trƣờng THPT Chuyên Hùng Vƣơng, tỉnh Phú Thọ. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN 5 http://www.lrc-tnu.edu.vn/ Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN CHƢƠNG TRÌNH NHÀ TRƢỜNG 1.1. Tổng quan lịch sử nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Trên thế giới Ngay từ những năm cuối thế kỷ trƣớc với sự phát triển nhanh chóng của của khoa học và công nghệ nhất là công nghệ thông tin, làm cho thế giới phát triển nhanh chóng và có xu thế toàn cầu hóa. Trong bối cảnh đó, mỗi quốc gia muốn phát triển đòi hỏi phải tự khẳng định mình nhờ vào nguồn nhân lực với trình độ cao. Từ đó việc đổi mới nền giáo dục quốc dân đƣợc nhiều nƣớc tính đến và quyết tâm xây dựng, họ kì vọng có một nền giáo dục mới, hƣớng theo giáo dục suốt đời, hƣớng vào ngƣời học, với mong muốn sao cho sau khi học xong phổ thông ngƣời học có thể sẵn sàng tham gia vào đời sống xã hội, có thể sẵn sàng bƣớc vào lao động sản xuất hoặc tiếp tục học ở trình độ cao hơn song họ phải có khả năng thích ứng cao theo kịp với sự phát triển của của thời đại. Nhiều quốc gia đã chuyển hƣớng giáo dục, xây dựng lại chƣơng trình giáo dục phổ thông, chuyển từ chƣơng trình tiếp cận nội dung sang chƣơng trình tiếp cận năng lực ngƣời học; các nƣớc này coi đó nhƣ một giải pháp tự nhiên để có thể loại bỏ những bất cập, yếu kém của nền giáo dục phổ thông hiện có. Đến nay đã có nhiều nƣớc xây dựng chƣơng trình giáo dục phổ thông theo tiếp cận năng lực, nhƣ các nƣớc: Oxtrayria, Niudilan, Đan Mạch, v.v. Một số nƣớc tiến hành phân cấp quản lí chƣơng trình theo chƣơng trình quốc gia và chƣơng trình nhà trƣờng, chẳng hạn nhƣ các nƣớc: Oxtrayria, Niudilan. Từ đó nhiều chuyên gia giáo dục trên thế giới đã tập chung nghiên cứu các mô hình xây dựng và phát triển chƣơng trình giáo dục có giá trị nhƣ: Mô hình Tyler; Mô hình Taba; Mô hình Saylor, Alexander và Lewi; Mô hình Oliva. 1.1.2. Ở Việt Nam Tại Việt Nam từ nhiều năm nay Bộ Giáo dục và Đào tạo đã chỉ đạo các trƣờng THPT chuyên trong cả nƣớc tự xây dựng chƣơng trình các môn chuyên Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 6 trên cơ sở Khung phân phối chƣơng trình cấp THPT do Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành, đây chính là những cơ sở bƣớc đầu trong việc nghiên cứu phát triển chƣơng trình nhà trƣờng. Đặc biệt hƣớng tới việc đổi mới chƣơng trình và sách giáo khoa giáo dục phổ thông sau năm 2015 theo hƣớng tiếp cận năng lực, tháng 6 năm 2013 Bộ Giáo dục và Đào tạo đã chỉ đạo một số đơn vị giáo dục thực hiện thí điểm phát triển chƣơng trình giáo dục nhà trƣờng phổ thông, đó là: 1. Trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội và trƣờng THCS-THPT Nguyễn Tất Thành thuộc trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội, Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội. 2. Trƣờng Đại học Sƣ phạm TP. Hồ Chí Minh và trƣờng THPT thực hành thuộc trƣờng Đại học Sƣ phạm TP. Hồ Chí Minh, Sở Giáo dục và Đào tạo TP. Hồ Chí Minh. 3. Trƣờng Đại học Sƣ phạm Thái Nguyên và trƣờng THPT Thái Nguyên thuộc trƣờng Đại học Sƣ phạm Thái Nguyên; trƣờng phổ thông Vùng cao Việt Bắc; Sở Giáo dục và Đào tạo Thái Nguyên. 4. Đại học Vinh và trƣờng THPT Chuyên thuộc trƣờng Đại học Vinh; trƣờng THPT Lê Viết Thuật (Nghệ An) và Sở Giáo dục và Đào tạo Nghệ An. 5. Khoa Sƣ phạm trƣờng Đại học Cần Thơ và trƣờng THPT thực hành thuộc trƣờng Đại học Cần Thơ, Sở Giáo dục và Đào tạo Cần Thơ. 6. Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam (KHGDVN) và các Trƣờng phổ thông cơ sở thực nghiệm, trƣờng THPT thực nghiệm thuộc Viện KHGDVN. Ngoài ra Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng khuyến khích các trƣờng/khoa sƣ phạm và các trƣờng phổ thông khác trên phạm vi cả nƣớc tự nguyện tham gia từng phần hoặc toàn bộ các hoạt động thí điểm phát triển chƣơng trình giáo dục nhà trƣờng phổ thông. Việc thí điểm phát triển chƣơng trình giáo dục nhà trƣờng phổ thông nhằm mục đích: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN 7 http://www.lrc-tnu.edu.vn/ - Khắc phục hạn chế của chƣơng trình (CT), sách giáo khoa (SGK) hiện hành, góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học, hoạt động giáo dục của các trƣờng phổ thông tham gia thí điểm. - Củng cố cơ chế phối hợp và tăng cƣờng vai trò của các trƣờng sƣ phạm, trƣờng phổ thông thực hành sƣ phạm và các trƣờng phổ thông khác trong các hoạt động thực hành, thực nghiệm sƣ phạm và phát triển CT giáo dục nhà trƣờng phổ thông. - Bồi dƣỡng năng lực nghiên cứu khoa học giáo dục, phát triển CT giáo dục nhà trƣờng phổ thông cho đội ngũ giảng viên các trƣờng/khoa sƣ phạm, giáo viên các trƣờng phổ thông tham gia thí điểm. - Góp phần chuẩn bị cơ sở lý luận, cơ sở thực tiễn đổi mới chƣơng trình, SGK giáo dục phổ thông sau năm 2015. Thí điểm phát triển chƣơng trình giáo dục nhà trƣờng phổ thông theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh và theo các nguyên tắc sau: - Nâng cao đƣợc kết quả thực hiện mục tiêu giáo dục của chƣơng trình giáo dục phổ thông hiện hành do Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành. - Đảm bảo tính lôgic của mạch kiến thức và tính thống nhất giữa các môn học và các hoạt động giáo dục. - Đảm bảo tổng thời lƣợng của các môn học và các hoạt động giáo dục trong mỗi năm học không ít hơn thời lƣợng quy định trong chƣơng trình hiện hành. - Đảm bảo tính khả thi với quyết tâm cao, tinh thần chủ động, tích cực, sáng tạo của các cơ sở giáo dục tham gia thí điểm. - Có sự phối hợp chặt chẽ, thƣờng xuyên giữa các cơ quan quản lý giáo dục, các trƣờng/khoa sƣ phạm với các trƣờng trƣờng phổ thông tham gia thí điểm. Đến nay các trƣờng tham gia thí điểm đã hoàn thành các nội dung theo yêu cầu và bƣớc đầu thu đƣợc những kết quả và những bài học kinh nghiệm bổ ích trong việc phát triển chƣơng trình nhà trƣờng và đổi mới giáo dục và đào tạo. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN 8 http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 1.2. Một số khái niệm cơ bản về chƣơng trình và phát triển chƣơng trình nhà trƣờng 1.2.1. Khái niệm về chương trình Theo Từ điển Tiếng Việt (NXB Giáo dục - 1998), Chƣơng trình đƣợc giải nghĩa: - Là “Các mục, các vấn đề, các nhiệm vụ đề ra và đƣợc sắp xếp theo trình tự thực hiện trong một thời gian”. - Là: “Nội dung kiến thức về một môn học ấn định cho từng lớp, từng cấp, trong từng năm”. [15, tr46] 1.2.2. Chương trình giáo dục 1.2.2.1. Khái niệm về chương trình giáo dục - Ngay từ thế kỷ trƣớc, các chuyên gia giáo dục trên thế giới đã đƣa ra rất nhiều định nghĩa về chƣơng trình giáo dục song đến nay vẫn còn nhiều ý kiến khác nhau trong việc định nghĩa về chƣơng trình giáo dục. Sự khác nhau đó tuỳ thuộc vào quan niệm của các nhà nghiên cứu và các nhà thực hành khi suy nghĩ và thiết kế chƣơng trình. Theo K.Frey, chƣơng trình giáo dục đƣợc định nghĩa nhƣ sau: “Chƣơng trình giáo dục là sự trình bày, diễn tả có hệ thống việc dạy học đƣợc dự kiến trong một khoảng thời gian xác định mà sản phẩm của sự trình bày đó là một hệ thống xác định các thành tố khác nhau nhằm chuẩn bị, thực hiện và đánh giá một cách tối ƣu việc dạy - học”.[10, tr34] Đây là định nghĩa đƣợc nhiều nhà nghiên cứu và thực hành quan tâm. Ngày nay, quan niệm về chƣơng trình giáo dục đã rộng hơn, đó không chỉ là việc trình bày mục tiêu cuối cùng và bảng danh mục các nội dung giảng dạy. Chƣơng trình vừa cần cụ thể hơn, bao quát hơn, vừa là một phức hợp bao gồm các bộ phận cấu thành: Mục tiêu học tập; Phạm vi, mức độ và cấu trúc nội dung học tập; Các phƣơng pháp, hình thức tổ chức học tập; Đánh giá kết quả học tập. Nhƣ vậy, cấu trúc của chƣơng trình bao gồm hai thành phần chính: sự hình dung trƣớc những thành tích mà ngƣời học sẽ đạt đƣợc sau một thời gian Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN 9 http://www.lrc-tnu.edu.vn/ học tập và cách thức, phƣơng tiện, con đƣờng, điều kiện để mong muốn đó trở thành hiện thực. Có thể xem định nghĩa sau đây đã bao hàm đƣợc những ý đó: Chương trình giáo dục là sự trình bày có hệ thống một kế hoạch tổng thể các hoạt động giáo dục trong một thời gian xác định, trong đó nêu lên các mục tiêu học tập mà người học cần đạt được, đồng thời xác định rõ phạm vi, mức độ nội dung học tập, các phương tiện, phương pháp, cách thức tổ chức học tập, cách đánh giá kết quả học tập v.v nhằm đạt được các mục tiêu học tập đề ra. (Nguyễn Hữu Chí, Viện KHGD 2002) [10, tr36]. Nhƣ vậy, những thành phần cơ bản của một chƣơng trình giáo dục có thể là: Nhu cầu đào tạo; Mục đích, mục tiêu đào tạo; Nội dung đào tạo; Phƣơng thức đào tạo; Các hình thức tổ chức hoạt động đào tạo; Các hình thức kiểm tra đánh giá kết quả đào tạo. - Còn tại Việt Nam, chƣơng trình giáo dục đƣợc định nghĩa nhƣ sau: Điều 6 Luật Giáo dục năm 2005 định nghĩa về chƣơng trình giáo dục nhƣ sau: “Chương trình giáo dục thể hiện mục tiêu giáo dục; quy định chuẩn kiến thức, kỹ năng, phạm vi và cấu trúc nội dung giáo dục, phương pháp và hình thức tổ chức hoạt động giáo dục, cách thức đánh giá kết quả giáo dục đối với các môn học ở mỗi lớp, mỗi cấp học hoặc trình độ đào tạo”. 1.2.2.2. Phân loại chương trình giáo dục Có thể phân loại chƣơng trình giáo dục theo cấp độ quản lý chƣơng trình nhƣ sau: - Chƣơng trình giáo dục cấp Quốc gia: Đƣợc nhà nƣớc (Bộ GD&ĐT) tổ chức xây dựng và ban hành, có thể coi chƣơng trình giáo dục cấp Quốc gia là “bản sơ đồ thiết kế cơ bản của giáo dục”, làm cơ sở để thực hiện chính sách, chế độ thi cử, cấp bằng tốt nghiệp, phát triển học liệu, sách giáo khoa, thiết bị giáo dục, đào tạo bồi dƣỡng giáo viên …Cấu trúc của chƣơng trình cấp Quốc Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN 10 http://www.lrc-tnu.edu.vn/ gia bao gồm: Mục tiêu và chuẩn đầu ra; Lĩnh vực, môn học và hoạt động; Kế hoạch giáo dục; Hƣớng dẫn thực hiện kế hoạch giáo dục. - Chƣơng trình giáo dục cấp địa phƣơng: Là sự điều chỉnh từ chƣơng trình giáo dục cấp Quốc gia để phù hợp với, vùng miền và điều kiện cụ thể của từng địa phƣơng trên cơ sở những quy định cụ thể về thời lƣợng và những nội dung đƣợc điều chỉnh từ chƣơng trình giáo dục cấp quốc gia. - Chƣơng trình giáo dục nhà trƣờng: Là sự phát triển chƣơng trình từ chƣơng trình giáo dục cấp Quốc gia, chƣơng trình giáo dục cấp địa phƣơng trên cơ sở căn cứ vào mục tiêu, chuẩn đầu ra, nội dung dạy học…. Từ chƣơng trình giáo dục cấp Quốc gia mỗi trƣờng căn cứ vào điều kiện cụ thể của mình sẽ đề xuất mục tiêu, sứ mạng và cách thực thi riêng để đảm bảo chất lƣợng giáo dục của trƣờng mình. 1.2.3. Phát triển chương trình giáo dục 1.2.3.1. Phát triển: Là quá trình biến đổi hoặc làm biến đổi từ ít đến nhiều, từ hẹp đến rộng, từ thấp đến cao. 1.2.3.2. Phát triển chương trình giáo dục: Là một quá trình làm cho chƣơng trình ngày càng hoàn thiện hơn, đáp ứng tốt hơn so với yêu cầu đòi hỏi của thực tiễn, thông qua việc thiết kế chƣơng trình hoặc điều chỉnh chƣơng trình; là quá trình liên tục, khép kín, tuần hoàn. 1.3. Quan điểm, chính sách của Đảng và Nhà nƣớc về đổi mới giáo dục và đào tạo 1.3.1. Quan điểm của Đảng và Nhà nước về phát triển giáo dục và đào tạo Quan điểm của Đảng và Nhà nƣớc về phát triển giáo dục và đào trong thời kỳ đổi mới đƣợc thể hiện trong Hiến pháp nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Luật Giáo dục; Báo cáo Chính trị các Đại hội VIII, IX, X và XI của Đảng; Chiến lƣợc phát triển giáo dục 2011-2020; đã chỉ rõ những quan điểm chỉ đạo phát triển giáo dục nƣớc ta. Đó là: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN 11 http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 1- Phát triển giáo dục phải thực sự là quốc sách hàng đầu, là sự nghiệp của Đảng, Nhà nƣớc và của toàn dân. Tăng cƣờng sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nƣớc, nâng cao vai trò các tổ chức, đoàn thể chính trị, kinh tế, xã hội trong phát triển giáo dục. Đầu tƣ cho giáo dục là đầu tƣ phát triển. Thực hiện các chính sách ƣu đãi đối với giáo dục, đặc biệt là chính sách đầu tƣ và chính sách tiền lƣơng; ƣu tiên ngân sách nhà nƣớc dành cho phát triển giáo dục phổ cập và các đối tƣợng đặc thù. 2- Xây dựng nền giáo dục có tính nhân dân, dân tộc, tiên tiến, hiện đại, xã hội chủ nghĩa, lấy chủ nghĩa Mác - Lênin và tƣ tƣởng Hồ Chí Minh làm nền tảng. Thực hiện công bằng xã hội trong giáo dục, nâng cao chất lƣợng giáo dục vùng khó để đạt đƣợc mặt bằng chung, đồng thời tạo điều kiện để các địa phƣơng và các cơ sở giáo dục có điều kiện bứt phá nhanh, đi trƣớc một bƣớc, đạt trình độ ngang bằng với các nƣớc có nền giáo dục phát triển. Xây dựng xã hội học tập, tạo cơ hội bình đẳng để ai cũng đƣợc học, học suốt đời, đặc biệt đối với ngƣời dân tộc thiểu số, ngƣời nghèo, con em diện chính sách. 3- Đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục theo hƣớng chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa, dân chủ hóa, hội nhập quốc tế, thích ứng với nền kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa, phát triển giáo dục gắn với phát triển khoa học và công nghệ, tập trung vào nâng cao chất lƣợng, đặc biệt chất lƣợng giáo dục đạo đức, lối sống, năng lực sáng tạo, kỹ năng thực hành để một mặt đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc, đảm bảo an ninh quốc phòng; mặt khác phải chú trọng thỏa mãn nhu cầu phát triển của mỗi ngƣời học, những ngƣời có năng khiếu đƣợc phát triển tài năng. 4- Hội nhập quốc tế sâu, rộng về giáo dục trên cơ sở bảo tồn và phát huy bản sắc dân tộc, giữ vững độc lập, tự chủ, định hƣớng xã hội chủ nghĩa. Mở rộng giao lƣu hợp tác với các nền giáo dục trên thế giới, nhất là với các nền Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN 12 http://www.lrc-tnu.edu.vn/