Tài liệu Skkn biện pháp nâng cao hiệu quả phương pháp học tập theo nhóm trong giảng dạy địa lý 8 ở trường trung học cơ sở

==================================================================== PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ I. LÝ DO VIẾT SÁNG KIẾN Học theo nhóm là một trong những phương pháp học tập có hiệu quả trong việc tổ chức hoạt động nhận thức cho học sinh THCS. Khi học theo nhóm học sinh sẽ được thảo luận theo từng vấn đề của bài học . Đó là cơ hội cho mọi học sinh tham gia hoạt động học tập . Học theo nhóm cũng là cơ hội cho học sinh học hỏi lẫn nhau, hổ trợ lẫn nhau về cách tìm kiếm những giải pháp để giải quyết những tình huống trong bài học . Khi học theo nhóm, học sinh có thể cùng nhau đạt được những điều mà các em không làm được một mình mà phải bằng cách là mọi người trong nhóm đóng góp một phần hiểu biết của mình rồi cả nhóm tập hợp thành một cách giải quyết tốt nhất nhiệm vụ nhận thức mà giáo viên giao cho . Qua đó tính tích cực , chủ động của học sinh được phát huy đến cao độ . Tuy nhiên trong thực tế giảng dạy hiện nay, phương pháp học theo nhóm vẫn còn một số giáo viên chưa nắm vững, ít khi thực hiện hoặc có thực hiện thì cũng mang tính hình thức, chưa phát huy được hiệu quả tích cực của nó . Vì vậy vấn đề đặt ra là phải có các biện pháp tổ chức học tập theo nhóm sao cho mang lại hiệu quả cao nhất theo đúng bản chất của phương pháp. Việc tổ chức học tập theo nhóm trong giảng dạy địa lý 8 là rất quan trọng. Nội dung môn địa lý 8 giúp các em tìm hiểu về địa lý Châu á và địa lý tự nhiên Việt Nam. Với những nội dung như trên nếu chỉ học tập theo hình thức cá nhân thì các em học sinh lớp 8 khó có thể đạt được mục tiêu học tập của từng bài học, mà các em cần được tổ chức học tập theo các nhóm, cùng giúp đỡ, tương trợ cho nhau trong học tập thì mới hoàn thành được nhiệm vụ học tập của môn địa lý lớp 8. Như vậy, để giảng dạy tốt chương trình địa lý ở trường THCS nói chung và chương trình địa lý 8 nói riêng rất cần thiết phải áp dụng có hiệu quả phương pháp học tập theo nhóm. Chính vì những lý do trên nên tôi đã chọn sáng kiến: “ Biện pháp nâng cao hiệu quả phương pháp học tập theo nhóm trong giảng dạy địa lý 8 ở trường trung học cơ sở”. II. MỤC TIÊU CỦA SÁNG KIẾN ==================================================================== Trêng THCS Nam ChÝnh 1 NguyÔn ThÞ Xu©n ==================================================================== Sáng kiến kinh nghiệm các biện pháp nâng cao hiệu quả phương pháp học tập theo nhóm trong giảng dạy địa lý 8 ở trường trung học cơ sở nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập địa lý 8 ở trường THCS. III. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU Trên cơ sở những lý do và mục tiêu nghiên cứu đã trình bày ở trên, sáng kiến tập trung vào những nhiệm vụ sau: 1. Nghiên cứu cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn của việc áp dụng các biện pháp nâng cao hiệu quả phương pháp học tập theo nhóm trong giảng dạy địa lý 8 ở trường THCS. 2. Các biện pháp áp dụng phương pháp học tập nhóm có hiệu quả trong giảng dạy địa lý 8 ở trường THCS. 3. Áp dụng phương pháp học tập nhóm trong thiết kế một số bài giảng cụ thể. 4. Thực nghiệm sư phạm nhằm đánh giá tính khả thi của sáng kiến. 5. Đánh giá những thuận lợi và khó khăn và đưa ra một số kiến nghị để việc áp dụng phương pháp học tập theo nhóm trong giảng dạy địa lý 8 ở trường THCS có hiệu quả hơn. IV. PHẠM VI NGHIÊN CỨU Các biện pháp nâng cao hiệu quả hoạt động nhóm trong giảng dạy địa lý 8 ở trường THCS. V. LỊCH SỬ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU Ở Việt Nam, việc áp dụng phương pháp học tập theo nhóm vào giảng dạy ở trường THCS nói chung và giảng dạy môn địa lý nói riêng đã được áp dụng từ năm học 2002-2003, về vấn đề này đã có một số cuốn sách, một số ấn phẩm được xuất bản: - Lý luận dạy học địa lý. Nguyễn Dược- Nguyễn Trọng Phúc. (Nhà xuất bản Đại học sư phạm, 2004) - Phương pháp dạy học địa lý theo hướng tích cực. Đặng Văn Đức- Nguyễn Thị Thu Hằng.(Nhà xuất bản Đại học sư phạm, 2004) - Phương pháp dạy học địa lý. Nguyễn Dược- Đặng Văn Đức- Nguyễn Trọng Phúc- Nguyễn Thị Thu Hằng.(Nhà xuất bản giáo dục, 1996) ==================================================================== Trêng THCS Nam ChÝnh 2 NguyÔn ThÞ Xu©n ==================================================================== - Một số vấn đề đổi mới phương pháp dạy học ở trường THCS. Trần Kiều, 2002. - Nguyễn Ngọc Quang: Lý luận dạy học, tập II. - Một số vấn đề đổi mới phương pháp dạy học môn địa lý ở trường THCS. Phạm Thu Phương.(Nhà xuất bản giáo dục, 2008) VI.PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết *Phương pháp thu thập tài liệu Căn cứ vào mục tiêu nhiệm vụ của đề tại tôi đã tiến hành thu thập tài liệu từ nhiều nguồn khác nhau như: - Các cuốn sách viết về vấn đề đổi mới phương pháp dạy học; áp dụng phương pháp học tập theo nhóm ở trường THCS của các tác giả: Nguyễn Dược; Đặng Văn Đức; Nguyễn Trọng Phúc; Nguyễn Thị Thu Hằng. - Các đề tài nghiên cứu khoa học, sáng kiến kinh nghiệm của các thầy, cô giáo về vấn đề áp dụng phương pháp học tập theo nhóm ở môn địa lý THCS. - SGK, SGV và những tài liệu bồi dưỡng giáo viên phục vụ cho việc giảng dạy địa lý 8. *Phương pháp nghiên cứu hệ thống cấu trúc Nội dung giảng dạy, phương pháp dạy học và phương tiện dạy học luôn có mối quan hệ chặt chẽ với nhau và được coi là một thể thống nhất. Tổ chức một giờ học có áp dụng phương pháp thảo luận nhóm phải quan tâm tới nội dung mỗi bài cụ thể, trình độ của giáo viên và khả năng của học sinh. 2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn *Phương pháp điều tra quan sát Để đề tài có giá trị cao đối với giáo viên địa lý 8 ở trường THCS ,tôi đã tiến hành điều tra về thực trạng dạy học địa lý nói chung và thực trạng dạy học địa lý lớp 8 nói riêng ở các trường THCS , đồng thời tiến hành điều tra về cơ sở vật chất của các trường như các trang thiết bị dạy học cần thiết( bản đồ, tranh ảnh, mô hình, bảng phụ). Tôi cũng tiến hành điều tra về tình hình giảng dạy có áp dụng phương pháp học tập theo nhóm ở môn địa lý lớp 8 THCS. Bằng phương pháp sử dụng phiếu khảo sát tôi đã tiến hành điều tra: ==================================================================== Trêng THCS Nam ChÝnh 3 NguyÔn ThÞ Xu©n ==================================================================== - 5 giáo viên dạy địa lý 8 ở các trường THCS thuộc thị xã Phú Thọ như: Phú Hộ, Phong Châu, SAĐEC, Trần Phú. - 200 học sinh lớp 8 ở 3 trường THCS ở thị xã Phú Thọ. *Phương pháp chuyên gia Để khảo sát về tính khả thi của đề tài tôi tiến hành tham khảo ý kiến của một số chuyên gia có kinh nghiệm , trình độ về chuyên môn và phương pháp giảng dạy. *Phương pháp thực nghiệm sư phạm Tôi đã tiến hành thực nghiệm khảo sát tình hình dạy học địa lý 8 ở một số trường THCS , thông qua những buổi toạ đàm với giáo viên về đổi mới phương pháp dạy học địa lý. Bên cạnh đó tôi cũng tiến hành điều tra thống kê kết quả học tập của học sinh ở các lớp 8 của trường THCS Phú Hộ và Phong Châu qua các bài kiểm tra từ đầu năm học đến trước khi thực nghiệm để làm kết quả với sau khi thực nghiệm từ đó nhận thấy hiệu quả của việc áp dụng phương pháp học tập theo nhóm trong giảng dạy địa lý 8 ở THCS. Tôi đã tiến hành dạy thực nghiệm 2 giáo án và đối chứng, tôi đã tiến hành phân tích cả định tính và định lượng để rút ra kết luận của đề tài. PHẦN II: NỘI DUNG CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC ÁP DỤNG CÁC BIỆN PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ PHƯƠNG PHÁP HỌC TẬP NHÓM TRONG GIẢNG DẠY ĐỊA LÝ 8 Ở THCS. I. CƠ SỞ LÝ LUẬN 1. Khái quát về phương pháp dạy học Phương pháp dạy học là những hình thức và cách thức, thông qua đó giáo viên và học sinh lĩnh hội những hiện thực tự nhiên và xã hội xung quanh trong những điều kiện học tập cụ thể. Mỗi phương pháp dạy học thường bao gồm các yêu tố: ==================================================================== Trêng THCS Nam ChÝnh 4 NguyÔn ThÞ Xu©n ==================================================================== - Mục tiêu định trước, - Hệ thống những hành động liên tiếp tương ứng, - Phương pháp hành động, - Quá trình biến đổi của đối tượng bị tác động, - Kết quả thực tế đạt được. Có thể nói phương pháp dạy học là cách thức hoạt động của giáo viên trong việc chỉ đạo, tổ chức hoạt động học tập của học sinh nhằm đạt mục tiêu dạy học. 2. Phương pháp dạy học địa lý Mỗi môn học có nội dung và phương tiện dạy học riêng, nên cũng có những phương pháp dạy học riêng, đó là phương pháp dạy học bộ môn. Môn địa lý cũng vậy, trong bản thân môn địa lý có nhiều nội dung khác nhau như địa lý tự nhiên, địa lý kinh tế xã hội… nên phương pháp dạy học địa lý có thể phân hoá ra: Phương pháp dạy học địa lý tự nhiên và phương pháp dạy học địa lý kinh tế xã hội. Ngoài ra do đặc trưng của môn học địa lý là luôn luôn phải gắn với bản đồ, với việc quan sát ngoài thực địa cho nên phương pháp dạy học địa lý cũng có sự khác biệt khá rõ rệt so với phương pháp dạy học các môn học khác. Đó cũng chính là nguyên nhân làm nảy sinh ra những phương pháp dạy học đặc trưng của bộ môn địa lý như: Phương pháp bản đồ, phương pháp thực địa... 3. Phương pháp học tập theo nhóm 3.1. Khái quát về phương pháp dạy học theo nhóm Phương pháp học tập theo nhóm là phương pháp đặt học sinh vào môi trường học tập(nghiên cứu, thảo luận) theo các nhóm học sinh. Một trong những lý do chính để sử dụng phương pháp này là nhằm khuyến khích học sinh trao đổi và biết cách làm việc hợp tác với người khác (vì vậy còn gọi là phương pháp dạy học hợp tác theo nhóm hay thảo luận nhóm). Học theo nhóm được sử dụng rộng rãi vì nó giúp mọi người tham gai tích cực vào quá trình học tập, lắng nghe, ghi lại và chia sẻ những kinh nghiệm và quan điểm khác nhau của mọi người, đưa ra ý kiến giải quyết một vấn đề chung. Mục tiêu của dạy học theo nhóm: tổ choc học sinh học tập theo nhóm không chỉ phát huy tính tích cực, tự giác, khả năng chủ động, sáng tạo trong hoạt động nhận ==================================================================== Trêng THCS Nam ChÝnh 5 NguyÔn ThÞ Xu©n ==================================================================== thức của học sinh, tạo điều kiện để mọi người cùng tham gia, chia sẻ kinh nghiệm, học hỏi lẫn nhau, chuẩn bị cho lao động phân công hợp tác trong cộng đồng mà qua cách học này nhiều kỹ năng xã hội cũng được hình thành và phát triển như: - Kỹ năng giao tiếp, - Kỹ năng giải quyết vấn đề, - Kỹ năng nói, diễn đạt, - Kỹ năng tập hợp và ghi chép tư liệu, - Kỹ năng báo cáo, - Ngoài ra khi tổ chức học tập theo nhóm giáo viên còn có cơ hội tận dụng ý kiến và kinh nghiệm của người học. 3.2. Những ưu điểm và nhược điểm của phương pháp dạy học theo nhóm *Ưu điểm: Phương pháp dạy học theo nhóm tạo thuận lợi cho học sinh được giao tiếp, sử dụng ngôn ngữ để trình bày những hiểu biết của mình cho bạn học nghe, đồng thời được lắng nghe và bàn bạc về những nội dung bạn trình bày. nhờ vào việc học trong nhóm, học sinh phát triển được năng lực tự đánh giá (trong khi so sánh ý kiến của mình và của các bạn trong nhóm với ý kiến của giáo viên) và sự tự tin ở bản thân. Ngoài ra phương pháp này còn giúp giáo viên đánh giá được kiến thức, kỹ năng, phương pháp làm việc và thái độ của học sinh. Khi làm việc theo nhóm học sinh sẽ sử lý các tài liệu mới, tự mình tìm hiểu và cùng các bạn trong nhóm xoay quanh một bài cụ thể, hoạt động thảo luận theo nhóm thường làm học sinh sôi nổi trong môi trường học tập, ngay cả học sinh nhút nhát ít phát biểu trong lớp cũng sẽ mạnh dạn tham gia xây dựng bài. Như vậy hoạt động nhóm mang lại cho học sinh những cơ hội thuận lợi để gắn bó với nhau hơn, tạo động cơ để học sinh tích cực hoạt động, đặt biệt khi có yếu tố cạnh tranh(thi đua) *Nhược điểm: - Sử dụng phương pháp này thường mất nhiều thời gian, - Phương pháp này chỉ thực sự có hiệu quả khi giáo viên tổ chức tốt và theo - dõi sát hoạt động của học sinh, - Một số học sinh có thể chiếm ưu thế trong phần thảo luận. II. CƠ SỞ THỰC TIỄN ==================================================================== Trêng THCS Nam ChÝnh 6 NguyÔn ThÞ Xu©n ==================================================================== 1.Tình hình giảng dạy môn địa lý 8 ở trường THCS *Về mặt nhận thức xu hướng giảng dạy của giáo viên hiện nay: Hiện nay tuy có nhiều tài liệu của nhiều tác giả bàn về xu hướng dạy học nhưng cơ bản có hai xu hướng chính là: Dạy học tích cực hóa hoạt động nhân thức của HS và dạy học thụ động. *Về phương pháp trình bày bài giảng: Giáo viên trình bày bài giảng còn học sinh lắng nghe và tự ghi là chủ yếu. *Về thiết kế bài giảng Đa số giáo viên đều thiết kế bài giảng dựa vào cấu trúc trong SGK *Về sử dụng các phương pháp dạy học Trong quá trình dạy học giáo viên địa lý thường sử dụng phối hợp nhiều phương pháp dạy học khác nhau nhưng chủ yếu là các phương pháp dạy học truyền thống. đối với các phương pháp dạy học tích cực có tác dụng phát huy tư duy của học sinh, giáo viên ít sử dụng và sử dụng chưa đúng với bản chất của phương pháp. Các phương tiện dạy học tuy có được sử dụng hợp lý hơn nhưng vẫn nặng về thầy khai thác cho HS nắm tri thức. 2. Tình hình giảng dạy địa lý 8 có áp dụng phương pháp học tập nhóm ở trường THCS. Từ năm học 2002 – 2003 khi bắt đầu thực hiện đổi mới chương trình và phương pháp giảng dạy, mỗi giáo viên hàng năm đều được tập huấn về đổi mới phương pháp, trong đó mới nhất là phương pháp tổ chức cho học sinh thảo luận nhóm . Đến nay đã gần 5 năm thực hiện, nhưng qua các tiết dự giờ, tham khảo giáo án và trao đổi chuyên môn với đồng nghiệp gần đây, tôi thấy vẫn còn một số giáo viên hiểu chưa đúng, lúng túng trong thực hiện và thực hiện chưa có hiệu quả phương pháp thảo luận nhóm . Những hạn chế đó thể hiện như sau : - Phần lớn các tiết có tổ chức thảo luận nhóm đều vượt quá thời gian một tiết dạy ( cháy giáo án ), hoặc để đảm bảo thời gian thì giáo viên cắt xén thời gian của các phần , các khâu khác dẫn đến phân phối thời gian trong tiết dạy không hợp ly. - Thực hiện không đầy đủ các bước của quy trình thảo luận nhóm như chỉ nêu câu hỏi cho học sinh thảo luận rồi cho các nhóm báo cáo. Sau đó giáo viên nhận xét đúng , sai, đầy đủ hay chưa đầy đủ nội dung của các nhóm và chuẩn xác kiến thức rồi ==================================================================== Trêng THCS Nam ChÝnh 7 NguyÔn ThÞ Xu©n ==================================================================== ghi bảng cho học sinh ghi theo . Làm như vậy sẽ thiếu một bước quan trọng là cho học sinh trong nhóm hoặc các nhóm khác nhận xét, bổ sung làm rõ vấn đề . Vì thế mỗi nhóm chỉ quan tâm đến câu hỏi của nhóm mình mà không cần biết đến câu hỏi của nhóm khác dẫn đến kết quả là học sinh nhận thức không đầy đủ nội dung bài học. - Một số giáo viên lại có quan niệm là tổ chức bao nhiêu nhóm thì phải đưa ra bấy nhiêu câu hỏi nên khi tổ chức 6 nhóm thì đưa ra 6 câu hỏi thảo luận . Khi các nhóm thảo luận và lần lượt báo cáo xong 6 câu trả lời, tiếp đến học sinh các nhóm nhận xét , bổ sung chéo lẫn nhau và cuối cùng giáo viên nhận xét , chuẩn xác xong 6 đơn vị kiến thức thì cũng sắp hết thời gian tiết học . Phần thảo luận nhóm kéo quá dài như vậy sẽ gây nên tâm lí nhàm chán trong học sinh, làm cho tiết học lẽ ra sinh động nhưng lại trở nên không sinh động . - Có giáo viên muốn rút ngắn thời gian thảo luân nhóm để đảm bảo thời gian tiết dạy bằng cách đưa ra những câu hỏi rất đơn giản ở dạng “ câu hỏi đóng” ( dạng đúng, sai, có, không ) hoặc nhìn vào sách giáo khoa hay hình ảnh là đã biết được nội dung trả lời, làm cho cuộc thảo luận trở nên tẻ nhạt, mang tính hình thức . Học sinh trong nhóm không cần đóng góp ý kiến, chỉ cần một mình thư ký hoặc nhóm trưởng mở sách giáo khoa, ghi lai nội dung trả lời là xong, không cần phải xin ý kiến các bạn trong nhóm - Chưa có hình thức, biện pháp kích thích những học sinh lười biếng hoặc học sinh yếu tham gia thảo luận . Vì vậy trong nhóm chỉ có một số ít học sinh hoạt động . - Tổ chức qui mô nhóm không hợp lý : một lớp học có khoảng 40 học sinh mà chỉ tổ chức có 2 nhóm ( đối với phòng học có 2 dãy bàn ) hoặc 4 nhóm ( đối với phòng học có 4 dãy bàn ) thì rất khó thảo luận , nhiều học sinh không có chổ ngồi, phải đứng vây quanh gây mất trật tự và chỉ mang tính hình thức ……… Tóm lại vì nhận thức còn hạn chế về phương pháp thảo luận nhóm như đã nêu trên nên nhiều giáo viên rất ít tổ chức thảo luận nhóm thường xuyên trong giảng dạy mà chỉ tổ chức khi có người dự giờ, khi tổ chức thì cũng mang tính hình thức để thể hiện là có đổi mới phương pháp chứ ít khi mang lại hiệu quả . Bản thân tôi cũng mắc phải một số hạn chế khi thực hiện phương pháp thảo luận nhóm trong năm đầu thực hiện đổi mới chương trình và phương pháp giảng dạy . Tôi đã thống kê lại phần rút kinh ==================================================================== Trêng THCS Nam ChÝnh 8 NguyÔn ThÞ Xu©n ==================================================================== nghiệm sau tiết dạy trong giáo án địa lý lớp 8 năm học 2009 - 2010 và chất lượng bộ môn địa 8 trong năm hc này như sau : Khối Số dạy bài Số bài có tổ Số lần hoạt Số lần hoạt Chất lượng chức hoạt động động nhóm động nhóm bộ môn nhóm có hiệu quả 8 CHƯƠNG II: CÁC BIỆN PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ PHƯƠNG PHÁP HỌC TẬP THEO NHÓM TRONG GIẢNG DẠY ĐỊA LÝ 8 Ở TRƯỜNG THCS I/ Chuẩn bị hoạt động nhóm: - Trước khi đưa hoạt động nhóm vào một bài dạy giáo viên cần phải trả lời được các câu hỏi sau : - Mục tiêu của hoạt nhóm trong bài này là gì ? Liệu nó có phù hợp với các mục tiêu tổng thể của bài giảng không ? - Hoạt động này cần bao nhiêu thời gian ? Thời gian còn lại có đủ để hoàn thành bài dạy không ? - Hoạt động này yêu cầu giáo viên và học sinh cần chuẩn bị những phương tiện, thiết bị gì ? học sinh cần phải tham khảo trước các tài liệu nào ? Liệu những yêu cầu đó thầy và trò có đáp ứng được không ? II/ Chọn câu hỏi ( nêu vấn đề ) cho học sinh thảo luận : - Việc chuẩn bị câu hỏi cho các nhóm thảo luận là một khâu quan trọng . Những câu hỏi quá đơn giản sẽ làm cho thời gian thảo luận buồn tẻ và rất dễ đi đến tình trạng thờ ơ của nhiều học sinh . Do đó nên chuẩn bị những “ câu hỏi mở” tức là câu hỏi có nhiều hướng phát triển, nhiều cách lí giải, đòi hỏi học sinh phải tư duy và trình bày nhiều ý kiến, thậm chí có phần tranh luận để tìm ra kết quả đúng nhất thì mới lôi cuốn được nhiều học sinh tham gia . - Mặt khác khi chọn vấn đề thảo luận cần lưu ý là phải xem xét, nghiên cứu xem học sinh đã biết gì, cảm thấy gì,suy nghĩ gì về vấn đề giáo viên đưa ra để tránh trường hợp quá sức học sinh thì buổi thảo luận cũng sẽ mất đi ý nghĩa . ==================================================================== Trêng THCS Nam ChÝnh 9 NguyÔn ThÞ Xu©n ==================================================================== - Nội dung thảo luận có thể lấy từ các câu hỏi khó trong sách giáo khoa hoặc khi khai thác tình huống mâu thuẩn trong lúc giảng bài để cho học sinh thảo luận tìm phương án giải quyết . - Các câu hỏi thảo luận nên cân nhắc kỹ và chuẩn bị trước trong phiếu học tập, hoặc tiện nhất là viết sẳn trong bảng phụ .Những câu hỏi cần phải tham khảo nhiều tài liệu mới trả lời được thì giáo viên nên phổ biến ở cuối tiết trước ( trong phần dặn dò ) và giới thiệu cụ thể tên tài liệu tham khảo . Cần lưu ý là mức độ và dung lượng kiến thức trong mỗi câu hỏi phải tương đối đồng đều nhau, tránh trường hợp giao cho nhóm này câu hỏi quá dễ còn nhóm kia thì quá khó . III/ Cách xếp nhóm : Vấn đề đặt ra là xếp bao nhiêu học sinh vào một nhóm là vừa ? - Cần phải suy nghĩ cẩn thận khi chia học sinh thành nhóm . Nếu chia nhóm không hợp lí thì hoạt động nhóm sẽ thất bại ngay từ đầu vì giáo viên bị mất khả năng kiểm soát lớp . - Kinh nghiệm thực tiển cho thấy xếp từ 4 đến 8 học sinh vào một nhóm là hoạt động có hiệu quả nhất và nhanh nhất vì khi giáo viên yêu cầu thảo luận nhóm thì từng cặp bàn ( loại 4 chổ ngồi = nhóm 8 HS ; loại 2 chổ ngồi = nhóm 4 HS ), ít tốn thời gian di chuyển và không gây mất trật tự . Mặt khác nhóm có ít học sinh th× mỗi học sinh đều phải hoạt động, Số lượng nhóm ít nhất phải gấp đôi số lượng câu hỏi thảo luận . Nghĩa là một câu hỏi thì ít nhất phải có hai nhóm cùng thảo luận câu hỏi đó thì mới thực hiện được khâu quan trọng tiếp theo là nhận xét đánh giá lẫn nhau giữa các nhóm . Nhóm này có ý kiến thảo luận khác với nhóm bạn, hoặc đề xuất kết quả hợp lý hơn nhóm bạn thì cuộc thảo luận mới sôi nổi . IV/ Để hoạt động thảo luận nhóm đạt hiệu quả, giáo viên phải thực hiện đầy đủ các bước sau : - Cử trưởng nhóm điều khiển thảo luận và thư ký ghi những ý kiến của các thành viên trong nhóm . - Phổ biến rõ các câu hỏi thảo luận cho từng nhóm ( đã chuẩn bị sẵn trong phiếu học tập ) , giải thích rõ yêu cầu thực hiện cho từng câu hỏi để học sinh đi đúng hướng và qui định thời gian thảo luận sao cho hợp lí . Tuyệt đối không phát trước các dụng cụ ==================================================================== Trêng THCS Nam ChÝnh 10 NguyÔn ThÞ Xu©n ==================================================================== trình bày (giấy khổ to, bảng phụ, viết……) trước khi hướng dẫn thảo luận vì nếu phát trước học sinh sẽ tiến hành hoạt động chứ không nghe hướng dẫn - Trong thời gian các nhóm thảo luận, giáo viên nhất thiết không được làm việc khác mà phải thường xuyên đi kiểm tra hoạt động của từng nhm ®Ĩ nắm được em nào hoạt động, em nào không, và lắng nghe các em trao đổi có đúng hướng không . Nếu phát hiện có thành viên trong nhóm không tham gia hoạt động, giáo viên có thể trực tiếp yêu cầu học sinh đó tham gia phát biểu . -Ví dụ : “ em A, em hãy nêu ý kiến của em cho cả nhóm nghe về vấn đề mà nhóm em đang thảo luận” .Nếu thấy nhóm nào gặp khó khăn giáo viên không giải đáp thắc mắc ngay, mà chỉ giúp học sinh hướng tư duy hoặc cung cấp các nguồn dữ liệu , tư liệu cần thiết cho việc làm sáng tỏ vấn đề . Giáo viên nên dành sự giúp đỡ cho các nhóm như nhau, không dành thời gian quá nhiều cho một nhóm hay một cá nhân nào. - Giáo viên nên có lời cảnh báo trước khi hết thời gian thảo luận . - Ví dụ : “chúng ta chỉ còn 2 phút, các em thống nhất ý kiến đi” - Khi hết thời gian thảo luận, giáo viên yêu cầu một em thay mặt nhóm trình bày kết quả thảo luận . Tuỳ nội dung c©u hỏi, tuỳ điều kiện từng trường, học sinh có thể trình bày bằng nhiều cách khác nhau ( dùng đèn chiếu, bảng phụ, giấy khổ to……). Khi học sinh các nhóm lên trình bày, giáo viên không nên đưa ra các câu hỏi chất vấn làm học sinh lúng túng hoặc đưa ra câu trả lời đúng, sai lập tức mà phải để ngỏ cho cả lớp thảo luận . - Để tiết kiệm thời gian, mỗi câu hỏi giáo viên có thể chỉ yêu cầu một vài nhóm trình bày kết quả ( nếu các nhóm cùng thảo luận một câu hỏi ) , các nhóm không được yêu cầu trình bày kết quả thì có nhiệm vụ nhận xét, bổ sung phần trình bày của nhóm bạn nhằm đảm bảo tất cả đều có cơ hội đóng góp ý kiến, qua đó giáo viên cũng đánh giá được kết quả thảo luận của các nhóm này . Khi học sinh các nhóm khác nhận xét bổ sung, giáo viên phải lắng nghe cẩn thận và ghi tóm tắt lên bảng những điểm cơ bản của mỗi ý kiến phát biểu để phát hiện những mâu thuẩn giữa các ý kiến , nếu có ý kiến khác nhau thì kịp thời nêu vấn đề cho hoc sinh tiếp tục giải ==================================================================== Trêng THCS Nam ChÝnh 11 NguyÔn ThÞ Xu©n ==================================================================== quyết, tuy nhiên không nên để cuộc thảo luận chệch hướng hoặc kéo dài vì một vấn đề nhỏ. - Khi các nhóm không còn ý kiến bổ sung, giáo viên phải dành đủ một khoảng thời gian thích đáng trong giờ giảng để nhận xét các ý kiến của học sinh và thực hiẹn một quá trình phản hồi đầy đủ và hoàn chỉnh các thông tin học sinh cần ghi nhớ mà giáo viên đã chuẩn bị trước trong bảng phụ hay phim trong…. Sau đó giáo viên đặt câu hỏi kiểm tra một số em xem các em đã nắm được vấn đề chưa. Cuối cùng giáo viên cũng nên khuyến khích, động viên học sinh tiếp tục tham gia phát biểu trong những lần sau bằng cách tỏ thái độ hài lòng, khen ngợi kịp thời những câu trả lời của học sinh, hoặc cho điểm những học sinh xuất sắc. V/ Biện pháp khuyến khích mọi thành viên trong nhóm tham gia thảo luận - Trong các tài liệu hướng dẫn yêu cầu giáo viên cho mỗi nhóm tự bầu nhóm trưởng, thư ký . Tuy nhiên qua thực tế áp dụng chúng tôi thấy không hiệu quả bằng việc giáo viên chỉ định và bồi dưỡng lần lượt từng học sinh trong nhóm luân phiên theo thứ tự làm nhóm trưởng hoặc thư ký . Làm như vậy để mỗi học sinh đều có khả năng hướng dẫn thảo luận trong nhóm mình . Kinh nghiệm này theo chúng tôi là có thể chấp nhận được vì nó giúp cho mọi học sinh đều có điều kiện để bồi dưỡng cho mình năng lực tổ chức, điều khiển hoạt động học tập và nâng cao hứng thú tìm tòi, nghiên cứu, tránh được thói quen cả nhóm chỉ trông chờ, ỷ lại vào một vài thành viên nổi trội trong nhóm mình . - Đối với những lớp chưa có phong trào và thói quen học tập tốt, giáo viên cũng không nên để cho nhóm tự cử đại diện báo cáo kết quả thảo luận mà giáo viên chỉ định bất kì một thành viên trong nhóm ( chú ý những học sinh có thái độ lơ là ) đứng lên báo cáo kết quả thảo luận của nhóm và giáo viên có thể đặt thêm một số câu hỏi phụ yêu cầu học sinh đó lí giải những nội dung vừa trình bày để kiểm tra xem học sinh đó có tham gia thảo luận không, có hiểu vấn đề không, qua đó giáo viên có thể cho điểm tuỳ theo mức độ . Có như vậy thì mọi thành viên trong nhóm mới tập trung tham gia thảo luận, khắc phục được tình trạng chỉ có nhóm trưởng và thư kí làm việc, còn các học sinh khác (đa số là những học sinh yếu hoặc lười ==================================================================== Trêng THCS Nam ChÝnh 12 NguyÔn ThÞ Xu©n ==================================================================== biếng ) cứ ngồi làm việc riêng hoặc có thái độ ỷ lại, bất hợp tác, chờ đến khi nào giáo viên đưa kết quả chuẩn xác rồi ghi vào mµ kh«ng hiÓu b¶n chÊt vÊn ®Ò. CHƯƠNG III: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM I. Tổ chức thực nghiệm Tôi đã tiến hành thực nghiệm giảng dạy tại 4 lớp 8 ở trường THCS Phú Hộ- Thị xã Phú Thọ: Lớp 8….; Bài 29: Đặc điểm các khu vực địa hình Lớp 8…; Bài 30: Thực hành: Đọc bản đồ địa hình Việt Nam II. Kết quả thực nghiệm Trong nh÷ng tiÕt d¹y thùc nghiÖm trªn t«i ®Òu linh ho¹t ¸p dông c¸c biªn ph¸p ®· nªu trªn trong phÇn tæ chøc th¶o luËn nhãm cho häc sinh, những biện pháp trên giúp cho những lần tổ chức thảo luận nhóm có hiệu quả rõ rệt : - Cuộc thảo luận diễn ra nhanh gọn, đúng theo thời gian dự kiến. - Tất cả thành viên trong nhóm đều tích cực tham gia thảo luận và mạnh dạn tranh luận với các nhóm khác . - Các thành viên trong nhóm đều có khả năng điều khiển nhóm thảo luận hoặc tổng hợp ý kiến thảo luận của nhóm với vai trò là nhóm trưởng hay thư kí . - Đặc biệt là khả năng tư duy của học sinh tiến bộ rõ rệt . Các em không còn thói quen chép lại toàn bộ những nội dung trong sách có liên quan đến câu hỏi vào bài kiểm tra, mặc dù đó là câu hỏi đòi hỏi học sinh phải tư duy ( phân tích, giải thích, so sánh…) . Những hiệu quả nói trên phần nào được minh chứng qua bảng thống kê sau : ( Số liệu được thống kê trong giáo án và sổ điểm cũ ) Năm học Khối Số Số bài có Số lần Số lần HĐ Chất bài HĐ nhóm HĐ nhóm nhóm hiệu quả dạy lượng có môn ==================================================================== Trêng THCS Nam ChÝnh 13 NguyÔn ThÞ Xu©n bộ ==================================================================== PHẦN III : KẾT LUẬN I. KẾT LUẬN 1. Qua quá trình nghiên cứu sáng kiến đã giải quyết được những vấn đề sau: - Nghiên cứu cơ sở lý luận của việc áp dụng phương pháp học tập theo nhóm trong giảng dạy địa lý 8 ở trường THCS. - Tìm hiểu được thực trạng của việc áp dụng phương pháp học tập theo nhóm trong giảng dạy địa lý 8 ở trường THCS làm cơ sở thực tiễn cho đề tài. - Xây dựng được một số biện pháp nhằm áp dụng có hiệu quả phương pháp học tập theo nhóm trong giảng dạy địa lý 8 ở trường THCS. - Áp dụng các biện pháp đó vào một số bài giảng cụ thể trong chương trình địa lý 8 ở trường THCS. - Thực nghiệm sư phạm thành công và khẳng định tính khả thi của đề tài 2. Tuy nhiên trong qua trình thực hiện sáng kiến còn nhiều khó khăn, hạn chế như: - Bản thân chưa có nhiều kinh nghiệm trong giảng dạy do số năm công tác ít nên việc thiết kế giáo án và giảng dạy thực nghiệm theo phương pháp học tập theo nhóm còn một số thiếu sót. - Viêc áp dụng phương pháp học tập theo nhóm trong giảng dạy địa lý 8 ở trường THCS mặc dù sẽ mang lại hiệu quả cao nhưng lại phụ thuộc vào nhiều yếu tố: năng lực, khả năng tổ chức của giáo viên; các phương tiện dạy học trong nhà trường… II. KIẾN NGHỊ, ĐỀ XUẤT Để việc áp dụng phương pháp học tập theo nhóm trong giảng dạy địa lý 8 ở trường THCS đạt hiệu quả cao theo tôi cần phải thực hiện tốt một số vấn đề sau đây: Ở bước chuẩn bị : ==================================================================== Trêng THCS Nam ChÝnh 14 NguyÔn ThÞ Xu©n ==================================================================== - Phải nắm vững qui trình hoạt động nhóm, - Phải xác định rõ mục tiêu hoạt động trong bài giảng, - Phải lựa chọn chủ đề thảo luận cho phù hợp mục tiêu bài học và đối tượng học sinh, - Phải dự kiến khá chính xác thời gian hoạt động, - Thầy và trò phải chuẩn bị đủ điều kiện, phương tiện, thiết bị phục vụ cho hoạt động, - Phải cho học sinh nắm được những nhiệm vụ cụ thể khi làm việc trong nhóm và thấy được lợi ích của nó để học sinh có hứng thú tham gia hoạt động. Trong quá trình hoạt động : - Phải tạo không khí lớp học thoải mái, sinh động, - Khuyến khích những học sinh kém tự tin phát biểu, - Hỗ trợ cho những học sinh kém khả năng diễn đạt có thể diễn đạt được ý kiến của mình, - Định hướng cho học sinh thảo luận đúng hướng, làm sáng tỏ những điểm học sinh có thể hiểu sai vấn đề. - Quan sát các nhóm để nhận biết tình hình thảo luận mà kịp thời uốn nắn, - Định lại trọng tâm, đặt câu hỏi gợi ý khi học sinh bị lúng túng, - Tôn trọng tất cả các ý kiến, quan điểm, khuyến khích học sinh suy nghĩ và phát biểu, khen ngợi những nổ lực của học sinh. Cuối hoạt động : - Tóm tắt phần thảo luận, - Đưa ra kết luận đúng, - Nhấn mạnh trọng tâm vấn đề, - Liên hệ trở lại kết quả thảo luận của học sinh để đánh giá khả năng nhận thức của học sinh, - Kiểm tra lần cuối xem cả lớp hiểu vấn đề chưa. Từ lí luân vận dụng vào thực tiển đã cho thấy tổ chức một hoạt động thảo luạn nhóm có hiệu quả sẽ đem lại hiệu quả rất lớn cho một tiết dạy . Tuy nhiên để tạo một hoạt ==================================================================== Trêng THCS Nam ChÝnh 15 NguyÔn ThÞ Xu©n ==================================================================== động nhóm có kết quả như mong muốn là một việc làm tương đối khó, lí do khách quan cũng có, chủ quan cũng có nhưng tôi nghĩ rằng gi¸o viªn nµo cũng c thĨ ¸p dơng được với điều kiện là giáo viên phải có nhận thức đúng đắn về phương pháp, phải dành nhiều thời gian đầu tư suy nghĩ, lập kế hoạch cụ thể, chuẩn bị chu đáo và phải mạnh dạn thực hành. Tóm lại : Muốn nâng cao hiệu quả thảo luận nhóm giáo viên phải dốc hết nhiệt tình, tâm hồn cho nghề nghiệp, phải tìm ra những giải pháp tốt nhất phù hợp với điều kiện thực tế giảng dạy ở cơ sở, phải tạo cho học sinh có nề nếp, thói quen làm việc theo nhóm . Thầy tổ chức hoạt động tốt, trò học tốt, chắc chắn là hiệu quả của một hoạt động thảo luận theo nhóm sẽ được nâng cao . TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Phương pháp dạy học địa lý. Nguyễn Dược- Đặng Văn Đức- Nguyễn Trọng Phúc- Nguyễn Thị Thu Hằng (Nhà xuất bản Giáo dục, 1996) 2. Phương pháp dạy học địa lý theo hướng tích cực. Đặng Văn Đức- Nguyễn Thu Hằng (Nhà xuất bản Đại học sư phạm, 2004) 3. Lý luận dạy học địa lý. Nguyễn Dược, Nguyễn Trọng Phúc (Nhà xuất bản Đại học sư phạm, 2004) 4. Một số vấn đề về đổi mới phương pháp dạy học ở trường THCS. Trần Kiều.2002 5. Một số vấn đề đổi mới phương pháp dạy học môn địa lý THCS. Phạm Thu Phương (Nhà xuất bản giáo dục,2008). ==================================================================== Trêng THCS Nam ChÝnh 16 NguyÔn ThÞ Xu©n ==================================================================== ==================================================================== Trêng THCS Nam ChÝnh 17 NguyÔn ThÞ Xu©n ==================================================================== MỤC LỤC Phần I. Đặt vấn đề....................................................................................... I. Lý do viết sáng kiến……………………………………………... II. Mục tiêu của sáng kiến………………………………………….. III. Nhiệm vụ nghiên cứu……………………………………............. IV. Phạm vị nghiên cứu…………………………………………….... V. Lịch sử vấn đề nghiên cứu………………………………………. VI. Phương pháp nghiên cứu………………………………………… Phần II. Nội dung ……………………………………………………… Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của sáng kiến…………………….. I. Cơ sở lý luận……………………………………………………… II. Cơ sở thực tiễn…………………………………………………... Chương 2: Các biện pháp nâng cao hiệu quả của việc áp dụng phương pháp học tập theo nhóm trong giảng dạy địa lý 8 ở trường THCS………………………………………………………………............ I. Chuẩn bị hoạt động nhóm…………………………………... II. Lựa chọn vấn đề cho học sinh thảo luận……………………. III. Cách xếp nhóm………………………………………............ IV. Các bước thực hiện thảo luận nhóm…………………............ V. Biện pháp khuyến khích các thành viên trong nhóm tham gia thảo luận…………………………………………... Chương 3: Thực nghiệm sư phạm………………………………............ I. Tổ chức thực nghiệm…………………………………………….. II. Kết quả thực nghiệm……………………………………………. Phần kết luận……………………………………………………………. I. Kết luận……………………………………………………... II. Kiến nghị, đề xuất…………………………………………...10 Tài liệu tham khảo.............................................................................12 ==================================================================== Trêng THCS Nam ChÝnh 18 NguyÔn ThÞ Xu©n ==================================================================== ==================================================================== Trêng THCS Nam ChÝnh 19 NguyÔn ThÞ Xu©n