Tài liệu Skkn giảng dạy yếu tố tình huống truyện trong các truyện ngắn vợ nhặt, chiếc thuyền ngoài xa và những đứa con trong gia đình

1 SỞ GD&ĐT QUẢNG NAM SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM GIẢNG DẠY YẾU TỐ TÌNH HUỐNG TRUYỆN TRONG CÁC TRUYỆN NGẮN “VỢ NHẶT”, “CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA” VÀ “NHỮNG ĐỨA CON TRONG GIA ĐÌNH” Người viết: TRƯƠNG VĂN QUANG Trường: THPT chuyên Nguyễn Bỉnh Khiêm Năm học 2012-2013 2 I.Tên đề tài Giảng dạy yếu tố tình huống truyện trong các truyện ngắn “Vợ nhặt”, “Chiếc thuyền ngoài xa” và “Những đứa con trong gia đình” II.Đặt vấn đề Việc giảng dạy yếu tố tình huống truyện trong các truyện ngắn “Vợ nhặt”, “Chiếc thuyền ngoài xa” và “Những đứa con trong gia đình” cần thiết phải được có một vị trí xứng đáng khi tiến hành phân tích các tác phẩm này ở chương trình Ngữ văn 12 Nâng cao. Việc giảng dạy đó nhất thiết phải gắn liền với việc trang bị cho học sinh những kiến thức lí luận đơn giản nhưng sâu sắc về tình huống truyện. Nếu không, những bài giảng về tác phẩm sẽ đặt học sinh vào thế phải chấp nhận một cách thụ động. Và do vậy, học sinh cũng sẽ dễ dàng quên nhanh những loại kiến thức mang tính áp đặt như vậy. III.Cơ sở lý luận Cùng như thơ ca, việc đi sâu vào thế giới của truyện ngắn cũng có con đường riêng của nó. Con đường riêng dẫn vào không gian và thời gian cũng như sự tình của truyện ngắn cũng tuân thủ những đặc thù của thể loại từng được xem là một lát cắt của cuộc sống này. Có thể kể ra những yếu tố đặc thù của truyện ngắn như phương thức tự sự, lời kể, cốt truyện và không thể không nhắc đến một yếu tố từng được xem là xương sống của một truyện ngắn - yếu tố tình huống truyện. Khi khẳng định như vậy, người viết Sáng kiến kinh nghiệm (SKKN) này vẫn biết truyện ngắn hiện đại và đặc biệt là hậu hiện đại đã xuất hiện những đại biểu tên tuổi như Thuận, Hồ Anh Thái, Nguyễn Đình Tú,...đang mở ra những cách viết mang tính thể nghiệm đáng được chú ý về cách kể chuyện theo dòng ý thức, thậm chí theo kiểu vô thức với hiện thực được lắp ghép từ những mảnh ghép cuộc sống tưởng chừng như ngẫu nhiên, rời rạc có vẻ như bất chấp tình huống truyện. Tình huống truyện không phải là tất cả giá trị của một truyện ngắn. Và không phải tất cả nhà văn đều quan tâm như nhau đến việc xây dựng nó trong tác phẩm của mình. Tuy vậy, khi đối diện với những tác phẩm có sự đầu tư về xây dựng tình huống truyện, việc có một kiến thức đầy đủ về mặt lí luận và một cách phân tích có sơ sở khoa học về nó là cần thiết. Nhất là đối với việc đọc hiểu tác phẩm truyện ngắn trong chương trình Ngữ văn 12 - lớp cuối cùng của chương trình trung học phổ thông, lớp đối mặt với mùa thi Tốt nghiệp trung học phổ thông và đại học. IV.Cơ sở thực tiễn Đối với học sinh 12 học theo chương trình Chuẩn trong các trường trung học phổ thông nói chung, việc được trang bị những kiến thức lí luận cơ bản nhất để có thể tự mình tìm hiểu và phân tích yếu tố tình huống truyện được đặt ra trong một số tác phẩm truyện ngắn trong chương trình 12 xem như là không có gì. Những gì 3 được viết trong sách giáo khoa và tài liệu chuẩn kiến thức kĩ năng 12 không đủ cho cả thầy và trò tiếp cận vấn đề một cách cần thiết nhất. Người dạy phải bằng kiến thức tự tìm hiểu và nghiên cứu riêng, tự sắp xếp thời gian để bổ sung kiến thức cho học trò vì chương trình không phân bố lượng thời gian riêng để giảng dạy yếu tố tình huống truyện. Ở chương trình Nâng cao tình hình có sáng sủa hơn. Sách giáo khoa ít nhiều có đề cập đến đơn vị kiến thức này dưới dạng kiến thức lí luận. Nhưng sự kết hợp giữa kiến thức lí luận và thực tiễn sinh động của tác phẩm thực sự là một vấn đề vẫn chưa được đặt ra. Việc kết hợp lí luận với việc phân tích tình huống truyện trong những truyện ngắn nổi rõ yếu tố này để củng cố kiến thức lí luận và để nhận diện vấn đề đầy đủ hơn trong những tác phẩm cụ thể nhằm nâng cao kiến thức và đáp ứng yêu cầu của các đề thi đại học và học sinh giỏi vẫn chưa được đặt ra hoặc giả có đặt ra thì vẫn chưa hướng đến một cách làm mang tính cụ thể, khoa học. Người viết Sáng kiến kinh nghiệm này cũng thực tình chỉ quan tâm đầy đủ đến vấn đề giảng dạy này từ vài năm nay và nhận ra một điều thành tâm muốn chia sẻ với bạn bè đồng nghiệp: nếu người thầy có ý thức tổ chức tiết dạy của mình theo hướng trang bị kiến thức về tình huống truyện cho học sinh rồi dùng kiến thức đó soi rọi vào các tác phẩm nổi trội về tình huống truyện như “Vợ nhặt”, “Chiếc thuyền ngoài xa” và “Những đứa con trong gia đình”, tin rằng học sinh sẽ nắm rất vững vấn đề, có thể vận dụng kiến thức đó vào thực tế bài thi cũng như thực tiễn đọc tác phẩm sau này khi vào đời. V.Nội dung đề tài Để giúp học sinh hiểu sâu sắc vai trò và diễn biến của tình huống truyện trong các truyện ngắn “Vợ nhặt”, “Chiếc thuyền ngoài xa” và “Những đứa con trong gia đình”, người viết SKKN đã cùng các em đối thoại triệt để về phần khái niệm tình huống truyện cũng như việc phân loại các tình huống truyện. Những đơn vị kiến thức được đối thoại là: 1.Khái niệm a.Định nghĩa: Tình huống truyện là cái hoàn cảnh riêng được tạo nên bởi một sự kiện đặc biệt trong truyện khiến tại đó, cuộc sống hiện lên đậm đặc nhất và ý đồ tư tưởng của tác giả cũng được bộc lộ sắc nét nhất. Hoặc: Tình huống truyện là cái tình thế xảy ra truyện, là khoảnh khắc được tạo nên bởi một sự kiện đặc biệt khiến cho tại đó, cuộc sống hiện lên đậm đặc nhất và ý đồ tư tưởng của tác giả cũng được bộc lộ sắc nét nhất. b.Miêu tả: -Tình thế đặc biệt của truyện (trước và sau đó không vậy) được tạo nên bởi một sự kiện đặc biệt có liên quan sâu sắc đến nhân vật trung tâm của truyện. 4 -Tình thế đặc biệt đó thể hiện dụng công nghệ thuật của tác giả nhằm làm cho cuộc sống trong tác phẩm hiện lên đậm đặc nhất và ý đồ tư tưởng của tác giả cũng được bộc lộ sắc nét nhất, tính cách nhân vật cũng bộc lộ chân xác nhất. -Tình huống truyện thường có vai trò gây đột biến, tạo ra bước ngoặt, sự biến đổi bất ngờ trong cuộc đời, trong tâm trạng hoặc nhận thức của nhân vật. -Tình huống truyện có khi diễn ra rất nhanh gắn với một thời điểm tức thời của truyện nhưng có khi lại diễn ra trong cả một quá trình vận động của nhân vật. -Không phải loại tình huống truyện nào cũng dễ nhận ra và đều hiển hiện rõ trên bề mặt sự kiện của tác phẩm. Những tình huống gắn với tâm trạng hay nhận thức của nhân vật thường không rõ bằng những tình huống thuộc loại hành động. 2.Phân loại Cách phân chia các loại tình huống truyện không phải bao giờ cũng rõ ràng. Có truyện thiên về loại tình huống truyện này nhưng có loại thiên về loại tình huống truyện khác. Có 3 loại tình huống truyện thường được các tác giả chú tâm xây dựng. a.Tình huống hành động: Chủ yếu xoay quanh hành động có tính bước ngoặt của nhân vật. Hành động này có chức năng làm thay đổi cảnh ngộ, trạng huống hoặc một đoạn đời của nhân vật. b.Tình huống tâm trạng: Chủ yếu xoay quanh tâm trạng, cảm xúc có tính phát khởi, gây biến đổi của nhân vật khi đối diện với tình thế đặc biệt diễn ra trong cảnh huống có liên quan đến bản thân (được đặt ra trong truyện). Loại tình huống này thường gặp trong những kiểu truyện trữ tình, không có cốt truyện, đậm yếu tố lãng mạn mà dòng diễn biến tâm lí nhân vật là hạt nhân cốt lõi làm nên cấu trúc của truyện (loại truyện ít diễn biến, nghèo về hành động, đối tượng chủ yếu mà nhà văn khám phá là thế giới nội tâm tinh tế, là trạng thái cảm xúc mơ hồ của nhân vật trước cuộc sống). So với tình huống hành động, loại tình huống tâm trạng khó nhận ra hơn. c.Tình huống nhận thức: Chủ yếu xoay quanh tình thế chứa đựng giây phút “giác ngộ” chân lí của nhân vật (sự nhận thức lại về ý nghĩa thật sự của một vấn đề, một lĩnh vực nào đó trong quan niệm hoặc trong đời sống). Nhà văn đặt nhân vật vào một tình huống đầy bất ngờ, nghịch lí để từ đó nhân vật hiểu ra, vỡ lẽ ra và nhận thức được những vấn đề mà trước đó họ hiểu chưa đầy đủ hoặc chưa hiểu hay thậm chí đã ngộ nhận về nó. Sau khi tất cả học sinh đã hiểu được bản chất của tình huống truyện (không nhầm tình huống và tình tiết; không nhầm tình huống nhận thức với tình huống tâm trạng,...), giáo viên cho học sinh chuẩn bị bài tập ở nhà. Các phần tình huống truyện được lồng ghép vào tiết đọc hiểu tác phẩm. Ví dụ: việc nhận diện và phân 5 tích yếu tố tình huống truyện của truyện ngắn “Vợ nhặt” được thực hiện ở những tiết đọc hiểu truyện ngắn “Vợ nhặt”. Đến tiết ôn tập kiểm tra học kì, người viết SKKN cho từng tổ đúc kết lại vấn đề theo 3 truyện ngắn được chỉ định là truyện ngắn “Vợ nhặt”, “Chiếc thuyền ngoài xa”, “Những đứa con trong gia đình”. Kiến thức của phần này như sau: 1.Truyện ngắn “Vợ nhặt”: a.Tình huống: - Tình huống của truyện ngắn “Vợ nhặt” thuộc loại tình huống hành động tình huống nhặt vợ. Đó là tình huống một người đàn ông nghèo, quê kệch, dân ngụ cư, khó có khả năng lấy được vợ lại được một người đàn bà theo không trong một nạn đói khủng khiếp khi mà người đàn ông đó cũng chưa chắc đã tự nuôi nổi mình (chỉ sau hai lần gặp, ba câu nói đùa và ăn bốn bát bánh đúc). - Tình huống diễn ra ngay từ đầu truyện, lập tức đưa người đọc vào ngay trung tâm câu chuyện vừa éo le vừa cảm động. - Tình huống đầy khác thường (đầy thương cảm, đầy trân trọng, đầy nỗi buồn, đầy niềm vui) mở ra một loạt diễn biến tâm lí khác thường của các nhân vật trong tác phẩm (tâm trạng ngạc nhiên, vừa mừng vừa lo âu, thương cảm của xóm ngụ cư, mẹ Tràng và ngay cả Tràng). b.Ý nghĩa: Tố cáo bối cảnh xã hội đẩy con người vào thế bị rẻ rúng về nhân phẩm; cảm thương nỗi bi thảm của con người trước nạn đói; trân trọng khát khao hạnh phúc và niềm tin, niềm hi vọng của người lao động nghèo vào ngày mai. 2.Truyện ngắn “Chiếc thuyền ngoài xa”: a.Tình huống: - Tình huống của truyện ngắn “Chiếc thuyền ngoài xa” thuộc loại tình huống nhận thức. Đó là tình huống nhận thức của người phóng viên ảnh tên là Phùng (và ít nhiều là của cả nhân vật Đẩu nữa). Nhân vật Phùng đã đi từ sự nhận thức chưa đầy đủ đến nhận thức đầy đủ trong cách nhìn về cuộc sống và con người, về mối quan hệ giữa nghệ thuật và cuộc đời. - Tình huống mở ra từ đầu truyện, kéo dài theo diễn biến của truyện và khép lại bằng một nhận thức vừa đau xót vừa hân hoan ở cuối truyện (nhận thức này được bộc lộ gián tiếp qua việc Nguyễn Minh Châu để hiện lên trong tâm thức người phóng viên Phùng bức ảnh lẽ ra phải chụp được về cảnh thuyền và biển buổi sớm thay cho bức ảnh đã chụp được). - Tình huống nhận thức (từ chưa đầy đủ đến đầy đủ chứ không phải là từ ngộ nhận đến nhìn nhận một cách đúng đắn) trong “Chiếc thuyền ngoài xa” diễn ra trong cả một quá trình tự nhận thức của nhân vật trên cả hai tọa độ cuộc đời và nghệ thuật. + Tọa độ cuộc đời: Nhân vật Phùng (từng là một người lính) hai lần bất ngờ chứng kiến cảnh bạo hành dã man của người đàn ông thuyền chài (dùng thắt lưng 6 lính ngụy đánh vợ trong khi người đàn bà đứng yên, nhẫn nhục chịu đựng) đã bật ra những suy nghĩ: người đàn ông có khả năng từng là lính ngụy (?), y là con người man rợ, người đàn bà hàng chài dứt khoát phải ly dị với người đàn ông vũ phu đó thì cuộc đời mới có được hạnh phúc. Trên cơ sở những suy nghĩ chưa đầy đủ và toàn diện đó, Phùng đã nhờ sự can thiệp của Đẩu để tách người đàn bà ra khỏi cuộc đời người đàn ông kia nhằm có được hạnh phúc. Câu chuyện và lý lẽ đơn sơ nhưng đầy thực tế, đầy sức nặng cuộc đời của người đàn bà hàng chài ở tòa án cũng như lời van nài của người đàn bà đã làm Phùng (và cả Đẩu) bàng hoàng cảm thấy “không thể nào hiểu được”. Cái không-hiểu-nổi trên bề mặt nhận thức đó phản chiếu một sự nhận thức đã-hiểu-nổi về một cuộc đời đa sự, con người đa đoan (chữ dùng của Nguyễn Minh Châu). + Tọa độ nghệ thuật (mối quan hệ giữa nghệ thuật và đời sống): Người nghệ sĩ Phùng đối diện, rung động, ghi nhận bức ảnh về cảnh biển tuyệt đẹp trong sương sớm loang loáng ánh mặt trời khi một chiếc thuyền lưới vó từ từ vào bờ. Anh nhận thức rõ bản thân cái đẹp chính là đạo đức, làm thăng hoa và thánh thiện tâm hồn con người ngắm nhìn. Khi chiếc thuyền - hiện thân cho cái đẹp, biểu tượng cho hiện thực cuộc đời đầy sóng gió nhọc nhằn - vào bờ, người nghệ sĩ bất ngờ đối diện với một hiện thực khác quái đản đầy phũ phàng: chiếc thuyền đem lên bờ một gia đình thuyền chài đầy bạo hành, đầy bấp bênh khó nhọc. Người đàn ông trên chiếc thuyền dùng thắt lưng quất dã man vào thân xác người vợ. Chính người đàn ông đó đã bạo hành vợ mình theo quy luật “ba ngày một trận nhẹ, năm ngày một trận nặng”. Phùng bàng hoàng nhận thức thêm một điều là lắm khi bên trong những cái ngỡ là đẹp, là đạo đức lại ẩn chứa cái không đẹp, cái phi đạo đức. Bức ảnh về cảnh thuyền vào bờ ở đầu truyện (bức ảnh đã chụp) ngỡ đâu là một thành công của người nghệ sĩ (Phùng đã đặt hết tâm hồn vào nó, bức ảnh được nhiều người ca ngợi) thì đến cuối truyện Phùng đã nhận thức một cách nghiêm túc đó chính là một tác phẩm thất bại của mình (người nghệ sĩ đã đứng quá xa để nhìn đời, đứng quá xa và nhìn qua lớp sương mờ hư ảo nên không tái hiện và lột tả hết nỗi khó nhọc, lam lũ của con người). Bức ảnh cuối truyện là bức ảnh lẽ ra Phùng phải chụp được (có thêm hình ảnh lam lũ của người đàn bà hàng chài từ tác phẩm bước ra cuộc đời). Bức ảnh đó gián tiếp gửi đến người đọc nhận thức đầy đủ của Phùng về mối quan hệ giữa nghệ thuật và cuộc đời, nhà văn và cuộc sống. b.Ý nghĩa: Phải nhìn cuộc đời và con người từ nhiều chiều mới mong hiểu hết. Nghệ thuật phải gắn chặt với cuộc đời, người nghệ sĩ phải rút ngắn khoảng cách giữa mình và cuộc đời, phải sống sâu với cuộc đời. Phải nhìn đời bằng đôi mắt thấu hiểu, bao dung và đầy trắc ẩn. Lê Ngọc Chương trong bài viết “Chiếc thuyền ngoài xa, một ẩn dụ nghệ thuật của Nguyễn Minh Châu” có một lời khuyên: “Cuộc đời vốn dĩ là nơi sản sinh ra cái đẹp của nghệ thuật nhưng không phải bao giờ cuộc đời cũng là nghệ thuật, và rằng con người ta cần có một khoảng cách để chiêm ngưỡng 7 vẻ đẹp của nghệ thuật nhưng nếu muốn khám phá những bí ẩn bên trong thân phận con người và cuộc đời thì phải tiếp cận với cuộc đời, đi vào bên trong cuộc đời và sống cùng cuộc đời.”). 3.Truyện ngắn “Những đứa con trong gia đình”: a.Tình huống: - Tình huống của truyện ngắn “Những đứa con trong gia đình” thuộc loại tình huống hành động. Đó là tình huống người chiến sĩ trẻ tên Việt bị thương, bị lạc đồng đội phải nằm lại chiến trường sau trận đánh giữa đơn vị của Việt với một chiến đoàn lính Mỹ. Trong tình thế đặc biệt đó, sau những lần ngất đi tỉnh lại, nhân vật của Nguyễn Thi đã hồi tưởng lại những kỷ niệm về gia đình, đồng đội. - Tình huống diễn ra ngay từ đầu truyện. Gắn với cách kể chuyện theo kiểu người kể chuyện giấu mặt nhưng cách kể và giọng điệu lại gắn với nhân vật truyện (nhân vật Việt), tình huống truyện của tác phẩm đã góp phần làm bộc lộ những phẩm chất cần thiết của hai nhân vật Việt và Chiến và làm hiện rõ dần lên cuộc sống của một gia đình nông dân Nam bộ giàu truyền thống cách mạng mà nhiều người trong gia đình đó đã hoặc bị giặc giết hại hoặc bị giặc khủng bố. - Hỗ trợ cho tình huống hành động của truyện (Việt phải nằm lại chiến trường, tất cả diễn ra qua hồi ức), Nguyễn Thi đã chủ động chọn kết cấu đồng hiện để khắc họa hợp lí cuộc sống và con người trong tác phẩm. Cách trần thuật theo dòng ý thức giúp những vách ngăn không gian và thời gian bị xoá bỏ để mạch truyện đi về thoải mái giữa quá khứ và hiện tại, giữa cái đang hiện lên trước mặt và những gì đã ẩn vào quá khứ. Kết cấu truyện tưởng chừng lỏng lẻo nhưng có mạch liên kết ngầm của cảm xúc, là hệ quả của hành động truyện. b.Ý nghĩa: Chính sự kết hợp giữa tình cảm gia đình và tình yêu Tổ quốc cũng như sự gắn bó giữa truyền thống gia đình và truyền thống dân tộc đã góp phần tạo nên động lực tinh thần lớn lao thôi thúc thế hệ trẻ miền Nam đứng lên đánh Mỹ. VI.Kết quả nghiên cứu (kết quả việc thực hiện) So với cách dạy thiên về việc buộc học sinh chấp nhận kiến thức hoặc không nhắc gì đến lý thuyết tình huống truyện trước đây từng được bản thân tôi thực hiện ở các lớp nâng cao (12 chuyên Anh, 12 chuyên Văn) hoặc lớp bồi dưỡng học sinh giỏi dự thi quốc gia, cách dạy được trình bày trong Sáng kiến kinh nghiệm này được học sinh hưởng ứng hơn vì sự truyền tải kiến thức có hệ thống hơn, có nhiều ưu điểm hơn, vấn đề được học sinh nhớ lâu hơn. Rất khó để đưa ra một thông số cụ thể nhằm khẳng định sự tiến bộ của học sinh xét thuần tuý về lĩnh vực lí luận văn học vì không có một đề thi nào (kể cả đề học sinh giỏi cấp quốc gia) chỉ tập trung kiểm tra về một vấn đề lí luận văn học như vấn đề tình huống truyện. Ở các đề kiểm tra, kiến thức và kĩ năng lí luận bao giờ cũng chan hoà vào kiến thức và kĩ năng phân tích các vấn đề văn học. Tuy vậy, người viết SKKN này đã có những 8 cách kiểm tra khác nhau về sự lĩnh hội của các em học sinh 12 chuyên Anh, 12 chuyên Văn của trường THPT chuyên Nguyễn Bỉnh Khiêm về vấn đề tình huống truyện như cùng đối thoại về các vấn đề được tiếp nhận, cho các em tự trình bày sự tiếp nhận, ra những bài tập buộc các em phải vận dụng các quan điểm lí luận để phân tích các vấn đề liên quan đến tình huống truyện ở các tác phẩm chương trình 11. Qua những lần kiểm tra như vậy, người viết SKKN qua tổng hợp xin được đưa ra một con số mang tính chính xác tương đối về vấn đề như sau: Lớp 12 chuyên Anh (30 học sinh): -Hiểu và phân tích sâu sắc: 10 -Hiểu và phân tích được: 17 -Hiểu: 3 Lớp chuyên Văn (34 học sinh): -Hiểu và phân tích sâu sắc: 10 -Hiểu và phân tích được: 24 9 VII.Kết luận Cũng như các đồng nghiệp trong tổ Ngữ văn THPT chuyên Nguyễn Bỉnh Khiêm và trong toàn tỉnh, bản thân tôi sau mỗi tiết dạy đều có ý thức nhìn nhận lại những gì còn hạn chế để không lặp lại sự hạn chế đó một lần nữa cũng như nhận ra những gì là ưu điểm để khái quát thành những kinh nghiệm nhỏ trong giảng dạy. Điều bản thân tôi được chia sẻ lần này với đồng nghiệp là cách dạy, cách đối thoại với các em học sinh học chương trình Nâng cao về vấn đề yếu tố tình huống truyện trong các truyện ngắn “Vợ nhặt”, “Chiếc thuyền xa” và “Những đứa con trong gia đình”. Dừng ở thời điểm viết sáng kiến kinh nghiệm này, những gì được bản thân tôi tổ chức thành SKKN này là những gì tôi thật sự tâm huyết qua nghiên cứu lẫn thực hành. 10 VIII.Đề nghị Thật sự là hạnh phúc nếu những điều người viết SKKN này trình bày được đồng nghiệp đón nhận và trân trọng. Và cũng thật vui nếu những gì được trình bày được đồng nghiệp phản biện trên tinh thần hướng đến một cách dạy có ích cho tất cả chúng ta. 11 IX.Phần phụ lục ĐỀ: TÌNH HUÔNG NHẬN THỨC TRONG TRUYỆN NGẮN “CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA” CỦA NGUYỄN MINH CHÂU I/PHÂN TÍCH ĐỀ II/GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ 1/Cảm nhận chung 2/Phân tích -Nhan đề của truyện ẩn chứa một thông điệp nghệ thuật sâu sắc. Hình tượng “chiếc thuyền ngoài xa” là hình ảnh vừa mang nghĩa thực vừa đồng thời có ý nghĩa biểu tượng. Chiếc thuyền không chỉ là phương tiện làm ăn sinh sống của người dân hàng chài trong truyện, gắn với cuộc đời lênh đênh, bấp bênh của họ mà còn là hình ảnh biểu tượng cho hiện thực cuộc sống rộng lớn. Từ “ngoài xa” gợi lên khoảng cách giữa người nghệ sĩ và hiện thực cuộc sống mà anh đang có ý định miêu tả, tái hiện. Hình ảnh chiếc thuyền ngoài xa là gợi lên mối quan hệ giả định giữa hiện thực cuộc sống và nghệ thuật. Ngắm từ xa, chiếc thuyền-cuộc sống có thể rất đẹp và thơ mộng. Nhưng khi đến gần, tiếp cận cuộc sống có thể người nghệ sĩ sẽ nhận ra những nghịch lí và có cả khổ đau giữa lòng hiện thực ấy. Phải chăng, để hiểu và nắm bắt đúng bản chất của cuộc sống, người nghệ sĩ cần rút ngắn khoảng cách giữa mình và hiện thực, giữa nghệ thuật và cuộc đời  tình huống nhận thức. -Mỏi mong nhận thức là một mỏi mong có thật và đầy khắc khoải ở Nguyễn Minh Châu. Nguyễn Minh Châu luôn quan niệm con người như một thế giới bí ẩn mà loài người không bao giờ giải mã hết những thông số về nó: “Mỗi con người đều chứa đựng trong lòng những nét đẹp đẽ, kì diệu đến nỗi cả một đời cũng chưa đủ để nhận thức, khám phá tất cả những cái đó”. Ông mỏi mong đi sâu vào tâm hồn con người để phát hiện những vẻ đẹp khuất lấp. Cái nhìn hiện thực của nhà văn luôn trĩu nặng tình thương và nỗi lo âu với con người. Với ông, “Người viết văn là một người rất nặng nợ với đời” (Trang giấy trước đèn). Sự nặng nợ đó ở người nghệ sĩ “vừa là một niềm hân hoan, say mê, vừa là một nỗi đau đớn, khắc khoải, một mối quan hoài thường trực về số phận, hạnh phúc của những người xung quanh mình” (Ngày xuân phỏng vấn các nhà văn, Báo văn nghệ). -Loại tình huống nhận thức: Tình huống nhận thức của người phóng viên ảnh tên là Phùng (và ít nhiều là của cả nhân vật Đẩu nữa). Nhân vật Phùng đã đi từ lầm lẫn, ngộ nhận đến hiểu biết, “giác ngộ” trong cách nhìn về cuộc sống và con người, về mối quan hệ giữa nghệ thuật và cuộc đời). -Phùng đối diện, rung động, ghi nhận bức ảnh về cảnh biển tuyệt đẹp trong sương sớm loang loáng ánh mặt trời khi một chiếc thuyền lưới vó từ từ vào bờ. Anh nhận 12 thức rõ bản thân cái đẹp chính là đạo đức, làm thăng hoa và thánh thiện tâm hồn con người ngắm nhìn. -Khi chiếc thuyền hiện thân cho cái đẹp, biểu tượng cho cuộc đời vào bờ, người nghệ sĩ bất ngờ đối diện với một hiện thực khác quái đản đầy phũ phàng: chiếc thuyền đem lên bờ một gia đình thuyền chài đầy bạo hành, đầy bấp bênh khó nhọc. Người đàn ông trên chiếc thuyền dùng thắt lưng quất dã man vào thân xác người vợ. Chính người đàn ông đó đã bạo hành vợ mình theo quy luật “ba ngày một trận nhẹ, năm ngày một trận nặng”. Phùng bàng hoàng nhận ra một điều là lắm khi bên trong những cái ngỡ là đẹp, là đạo đức lại ẩn chứa cái không đẹp, cái phi đạo đức. -Phùng đã có những hành động để chống lại người đàn ông bạo hành: can ngăn, đánh trả, nhờ luật pháp can thiệp để tách người đàn ông ra khỏi cuộc đời người phụ nữ hàng chài. Anh tin rằng chân lí thuộc về mình. Người đàn bà nạn nhân của bạo hành lên tiếng bảo vệ người chồng vũ phu của mình và cho rằng Phùng (và Đẩu) đã không thấu hiểu họ: “Mong các chú cách mạng thông cảm cho, đám đàn bà hàng chài ở thuyền chúng tôi cần phải có người đàn ông để chèo chống khi phong ba, để cùng làm ăn nuôi nấng đặng một sắp con nhà nào cũng trên dưới chục đứa. Ông trời sinh ra người đàn bà là để đẻ con, rồi nuôi con cho đến khi khôn lớn cho nên phải gánh lấy cái khổ. Đàn bà ở thuyền chúng tôi phải sống cho con chứ không thể sống cho mình như ở trên đất được ! Mong các chú lượng tình cho cái sự lạc hậu. Các chú đừng bắt tôi bỏ nó !”. Phùng lại bàng hoàng nhận ra mình đã nhận thức chưa đầy đủ về con người và cuộc đời. -Bức ảnh về cảnh thuyền vào bờ được nhiều người ca ngợi, chỉ mình nghệ sĩ Phùng nhận thức đó là sự thất bại của nghệ thuật vì người nghệ sĩ đã đứng quá xa để nhìn đời. Đứng quá xa và nhìn qua lớp sương mờ hư ảo đẹp đẽ nên không tái hiện và lột tả hết nỗi khó nhọc, lam lũ của đời. -Ý nghĩa: Cuộc đời đa sự, con người đa đoan. Phải nhìn cuộc đời và con người từ nhiều chiều mới mong hiểu hết. Nghệ thuật phải gắn chặt với cuộc đời, người nghệ sĩ phải rút ngắn khoảng cách giữa mình và cuộc đời, phải sống sâu với cuộc đời. Phải nhìn đời bằng đôi mắt thấu hiểu, bao dung và đầy trắc ẩn. (Lê Ngọc Chương trong bài viết “Chiếc thuyền ngoài xa, một ẩn dụ nghệ thuật của Nguyễn Minh Châu”: “Cuộc đời vốn dĩ là nơi sản sinh ra cái đẹp của nghệ thuật nhưng không phải bao giờ cuộc đời cũng là nghệ thuật, và rằng con người ta cần có một khoảng cách để chiêm ngưỡng vẻ đẹp của nghệ thuật nhưng nếu muốn khám phá những bí ẩn bên trong thân phận con người và cuộc đời thì phải tiếp cận với cuộc đời, đi vào bên trong cuộc đời và sống cùng cuộc đời.”) 3/Đánh giá: -Tình huống làm nên diễn biến đầy thu hút của truyện. 13 X.Tài liệu tham khảo -Chuẩn kiến thức kĩ năng 12 chương trình Chuẩn -Chuẩn kiến thức kĩ năng 12 chương trình Nâng cao -Tình huống truyện dưới góc độ lí luận – Nguyễn Cao Sơn -Ngữ văn ôn thi tốt nghiệp và tuyển sinh – Lê Huy Bắc (chủ biên) -Những truyện ngắn trong chương trình trung học phổ thông – Hoài Nam -... -... 14 XI.Mục lục TT NỘI DUNG TRANG 1 1. Tên đề tài 1 2 2. Đặt vấn đề 1 3 3. Cơ sở lý luận 1 4 4. Cơ sở thực tiễn 1-2 5 5. Nội dung đề tài 2-7 6 6. Kết quả nghiên cứu 7-8 7 7. Kết luận 9 8 8. Đề nghị 10 9 9. Phần phụ lục 11-12 10 10. Tài liệu tham khảo 13 11 11. Mục lục 14