Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Giáo dục - Đào tạo Trung học cơ sở Skkn một số biện pháp nâng cao chất lượng các tiết thực hành trong chương trình ...

Tài liệu Skkn một số biện pháp nâng cao chất lượng các tiết thực hành trong chương trình sinh học 7

.PDF
12
154
69

Mô tả:

Sáng kiến: MỘT SỐ BIỆN PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG CÁC TIẾT THỰC HÀNH TRONG CHƯƠNG TRÌNH SINH HỌC 7 1. Mở đầu 1.1. Lý do chọn sáng kiến Trong những thập niên gần đây xã hội đã có nhiều chuyển biến theo hướng văn minh hiện đại để đáp ứng với trình độ phát triển ngày càng cao, do đó đòi hỏi con người phải có kiến thức về khoa học trong đó có bộ môn sinh học. Để có thể tiến kịp với sự phát triển của các nước trên thế giới, ngay ở những khâu mở đầu chúng ta phải tạo nền tảng và trang bị một cách vững chắc, biết sử dụng kiến thức áp dụng đạt hiểu quả cao, muốn áp dung có hiệu quả thì phải có sự luyện tập, thực hành nhiều và thường xuyên. Môn Sinh học nói chung và Sinh học 7 nói riêng là bộ môn khoa học thực nghiệm. Kiến thức môn học thường gắn liền với thực tế, gần gũi với đời sống, đề cập các hiện tượng sinh học trong đời sống sản xuất thường xuyên gặp. Tuy nhiên, hầu hết học sinh mới chỉ học tốt phần lý thuyết, nhiều em chưa áp dụng được kiến thức vào giải thích các hiện tượng thực tế. Muốn cho học sinh thực sự nắm vững và vận dụng được những kiến thức được biết trong lý thuyết thì giáo viên phải tạo điều kiện cho các em thực hành. Vậy khi dạy bài thực hành người giáo viên cần chú ý những vấn đề gì? Phải làm rõ được các vấn đề nào? Qua thực tế giảng dạy, tôi nhận thấy một trong những khó khăn lớn nhất là học sinh còn khá lúng túng trong khâu thực hành. Những tiết thực hành đầu tiên, các em nói chuyện ồn ào, dụng cụ thực hành sử dụng tùy tiện, các nhóm được phân công chuẩn bị mẫu vật thì mang không đầy đủ. Các em không biết trong nhóm, mình sẽ phải làm gì? Hiệu quả của các tiết thực hành này khá thấp. Từ đó trong tôi nảy sinh rất nhiều câu hỏi: Tại sao kỹ năng thực hành của các em lại yếu? Cần làm gì để khắc phục tình trạng này? Phải làm thế nào để các em coi tiết thực hành như là một cơ hội để các em nghiên cứu, tìm tòi? Phải làm gì để nâng cao chất lượng của một tiết thực hành? Chính vì lẽ đó, tôi đã suy nghĩ rất nhiều để tìm ra các biện pháp nhằm nâng cao chất lượng của các bài dạy, đặc biệt là các bài thực hành. Với những lý do trên, tôi mạnh dạn đưa ra sáng kiến “Một số biện pháp nâng cao chất lượng các tiết thực hành trong chương trình Sinh học 7” 1 Điểm mới của sáng kiến: Sáng kiến được thực hiện thông qua việc vận dụng đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh, và được vận dụng phù hợp với nội dung và yêu cầu của từng tiết thực hành. Qua đó giúp học sinh tự tin vào bản thân, tự mình phát hiện và củng cố kiến thức, bồi dưỡng năng lực tự học, lòng yêu thích tự nhiên, biết vận dụng kiến thức vào thực tế đời sống. Sáng kiến “Một số biện pháp nâng cao chất lượng các tiết thực hành trong chương trình Sinh học 7” đưa ra một số biện pháp cụ thể nhằm giúp học sinh nâng cao kĩ năng thực hành – thí nghiệm. Các tiết dạy được xây dựng theo hướng lấy học sinh làm trung tâm của quá trình dạy - học, hạn chế dạy minh họa và qua đó tạo không khí sôi nổi, giúp các em tự tìm tòi kiến thức dưới sự hướng dẫn của giáo viên. Học sinh nắm được mục tiêu, đối tượng, các bước tiến hành, tự lực giải thích được kết quả thực hành, trên cơ sở đó khám phá kiến thức mới hoặc củng cố kiến thức lý thuyết và biết vận dụng vào giải thích thực tế hoặc sản xuất ở gia đình, địa phương, từ đó giúp học sinh phát huy vai trò chủ động trong học tập, nâng cao chất lượng của các bài thực hành, cũng như chất lượng bộ môn trong chương trình Sinh học 7. 1.2. Phạm vi áp dụng sáng kiến Sáng kiến “Một số biện pháp nâng cao chất lượng các tiết thực hành trong chương trình Sinh học 7” được áp dụng dạy học môn Sinh học lớp 7 nói riêng và môn Sinh học ở trường THCS nói chung nơi bản thân đang công tác. 2. Nội dung 2.1. Thực trạng của nội dung cần nghiên cứu Môn Sinh học THCS nói chung và Sinh học 7 nói riêng là bộ môn khoa học thực nghiệm, nghĩa là từ những điều mắt thấy tai nghe, học sinh sẽ rút ra những kết luận khoa học, từ đó phát triển thành khái niệm, củng cố kiến thức, vận dụng kiến vào thực tế. Kiến thức sinh học được hình thành chủ yếu bằng phương pháp quan sát, mô tả, tìm tòi thực nghiệm …. Do đó, dạy học sinh học không chỉ có tranh ảnh, mô hình, vật mẫu, mà còn phải tiến hành thực hành, thí nghiệm nhằm tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh, điều này có ý nghĩa hết sức quan trọng. Số lượng các tiết thực hành trong chương trình theo hướng dẫn điều chỉnh nội dung dạy học của Bộ Giáo dục - Đào tạo là khá nhiều (Sinh học 7: 18/ 70 tiết). Vì vậy mà yêu cầu đặt ra cho giáo viên khá cao và học sinh cũng gặp nhiều khó khăn khi học các tiết thực hành. Do đó để dạy thành công một bài thực hành là vấn đề rất khó, nếu thực hành không thành công sẽ không đạt được yêu cầu bài học. Sự thành công của tiết dạy thực hành phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố khác nhau. 2 Qua thực tế quá trình giảng dạy, bản thân tôi nhận thấy kĩ năng thực hành của một số học sinh còn yếu, một số nhóm khi thực hành còn lộn xộn, chưa đảm bảo được nội dung, chưa đáp ứng được yêu cầu của bài thực hành. Lý do chính là do công tác chuẩn bị của học sinh và kể cả giáo viên chưa thực sự tốt. Các em chưa thực sự hợp tác trong quá trình thực hành, hầu như chỉ có một số ít học sinh chú tâm thực hiện, các em khác thì lơ là, tham gia cho có, chưa thể hiện được vai trò của bản thân trong quá trình thực hành. Một số bài, do giáo viên còn sợ học sinh không làm được, không đảm bảo thời gian của tiết học nên chuẩn bị mẫu rồi cho học sinh quan sát, việc này vô tình làm cho việc học tập của học sinh thêm thụ động. Sự hướng dẫn của giáo viên nhiều lúc chưa thực sự sát sao, dẫn đến các nhóm không biết nên làm như thế nào? Sự quản lý lớp học trong tiết thực hành nhiều khi còn hạn chế cũng ảnh hưởng đến chất lượng của tiết thực hành. Giáo viên chưa có sự phân công cụ thể cho các thành viên trong nhóm, dẫn tới các em thực hành lộn xộn, đôi lúc còn tranh giành nhau. Trong quá trình học, nhiều học sinh chưa nhận thấy được tầm quan trọng của các tiết học thực hành, các em xem các tiết đó như để chơi, thậm chí đôi lúc còn lợi dụng để làm những việc khác, không đúng quy trình của giáo viên hướng dẫn. Sự chuẩn bị của các em nhiều lúc chưa chu đáo, còn hời hợt, không xem trước nội dung, yêu cầu của bài thực hành dẫn tới việc lên lớp không biết nên làm như thế nào. Các em cho rằng việc tiến hành thí nghiệm, thực hành quan sát hay tìm tư liệu viết báo cáo.... là không cần thiết, các em nghĩ rằng chỉ cần học thuộc những gì ghi nhận trên lớp là xong. Tiến hành thí nghiệm, tìm tư liệu... vừa mất thời gian, vừa không được gì nên việc thực hiện các yêu cầu của giáo viên về chuẩn bị các điều kiện cho thí nghiệm hay thực hành quan sát... thì nhiều học sinh có thói quen tiến hành một cách qua loa, chiếu lệ. Nói chung các em chưa thật sự tích cực và chưa có kỹ năng hoạt động hợp tác theo nhóm, chưa quen với việc tự mình làm chủ, tiến hành thực hành, thí nghiệm để tìm ra kiến thức mới nhằm củng cố, khắc sâu kiến thức đã học. Chính điều này đã làm kết quả các bài thực hành của học sinh chưa cao. Nhiều học sinh gặp khó khăn từ việc thực hành, thí nghiệm đến viết thu hoạch, báo cáo, thuyết trình trước lớp trên vật mẫu thí nghiệm hoặc qua báo cáo thực hành. * Kết quả khảo sát học sinh khi chưa áp dụng sáng kiến Tổng số học sinh khối 7 Giỏi SL % SL % 114 24 21,1 34 29,8 Khá 3 Trung bình SL % Yếu, kém SL % 41 15 35,9 13,2 2.2. Một số biện pháp nâng cao chất lượng các tiết thực hành Từ thực trạng nêu trên, qua thực tế giảng dạy và vận dụng đổi mới phương pháp dạy học, kết hợp với tìm tòi nghiên cứu, trao đổi kinh nghiệm với đồng nghiệp, bản thân tôi đã đúc rút được một số kinh nghiệm và đưa ra một số biện pháp nhằm nâng cao chất lượng các tiết thực hành môn Sinh học THCS nói chung và môn Sinh học 7 nói riêng như sau: 2.2.1. Yêu cầu sư phạm đối với tiết dạy thực hành, thí nghiệm Để đảm bảo một tiết thực hành được tiến hành thành công, giao viên cần chú ý một số yêu cầu sau: - Giáo viên phải đặt vấn đề rõ ràng, giải thích cụ thể mục đích yêu cầu, nội dung, các bước tiến hành của tiết thực hành thí nghiệm. - Hướng dẫn học sinh chuẩn bị mẫu vật đầy đủ. Giáo viên cần lưu ý hướng dẫn học sinh đảm bảo đủ thời gian để học sinh chuẩn bị. Bên cạnh đó, giáo viên cần chú ý đặc điểm hoạt động theo mùa của động vật để có kế hoạch chủ động chuẩn bị mẫu vật. - Đảm bảo các dụng cụ thực hành đầy đủ cho các nhóm. - Để đảm bảo yêu cầu rèn luyện kỹ năng cho mọi học sinh, cần phân công thực hành theo nhóm nhỏ, cố định để có thể quay vòng nhiệm vụ của các thành viên trong nhóm qua các tiết thực hành khác nhau. - Cần hướng dẫn học sinh ghi chép một cách khoa học những gì quan sát được trong quá trình thực hành thí nghiệm, những đặc điểm nổi bật .... Điều này là rất cần thiết vì học sinh có cơ sở giải thích, khái quát rút ra kết luận và hoàn thành báo cáo. - Trong quá trình học sinh tiến hành thực hành, giáo viên nên yêu cầu các em thực hành cẩn thận, gọn gàng, không gây ồn ào. - Cần phân phối thời gian cho các hoạt động thực hành hợp lí để đảm bảo học sinh làm hết nội dung thực hành. Giáo viên định lượng được thời gian của từng hoạt động, trên cơ sở đó khi thực hành trên lớp, giáo viên theo dõi thời gian để nhắc nhở học sinh thực hiện. - Yêu cầu học sinh trong báo cáo tường trình kết qủa, nhất thiết phải vẽ hình và chú thích đầy đủ. Để giúp học sinh làm quen với hoạt động này, giáo viên nên vẽ mẫu trên bảng cho học sinh quan sát ở những bài đầu, đồng thời hướng dẫn những yêu cầu của hình vẽ như: Hình vẽ phải trung thực, đúng với những quan sát trên mẫu vật thật, 4 vẽ đúng với tỉ lệ các bộ phận, các cơ quan của mẫu vật, chú thích đầy đủ các bộ phận, nếu nhiều bộ phận cần chú thích, có thể đánh số 1, 2, 3...và ghi chú thích vào dưới hình vẽ sao cho ngay ngắn, đảm bảo hình vẽ sạch sẽ và đẹp. 2.2.2. Biện pháp cụ thể Để dạy một bài thực hành đạt hiệu quả cao, theo tôi, giáo viên cần thực hiện các biện pháp sau: - Xác định rõ loại bài thực hành: Giáo viên cần xác định rõ tiết thực hành mình dạy thuộc loại bài thực hành nào, từ đó phát huy ưu điểm và hạn chế khuyết điểm của từng loại bài thực hành này. - Công tác chuẩn bị: Để tiết thực hành thành công, thì khâu chuẩn bị đóng vai trò cực kì quan trọng, giáo viên cần cụ thể hóa nhiệm vụ của thầy và trò để chuẩn bị cho tốt, từ chuẩn bị mẫu vật đến chuẩn bị dụng cụ thí nghiệm thực hành…. - Tiến trình thực hiện: Các bước tiến hành tiết thực hành phải theo một quy trình hợp lý, nghiêm túc, gồm các khâu: + Ổn định tổ chức lớp + Giáo viên giới thiệu yêu cầu, mục tiêu, hướng dẫn thao tác thực hành + Học sinh tiến hành thực hành + Tổng kết, đánh giá tiết thực hành. 2.2.3. Thực hiện các biện pháp a) Xác định loại bài thực hành: Căn cứ vào nội dung, tính chất của các hoạt động thực hành, giáo viên có thể phân chia thành hai dạng bài thực hành như sau: * Bài thực hành hình thành kiến thức mới: Là loại bài mà qua việc thí nghiệm, thực hành giúp học sinh phát hiện, hình thành kiến thức mới. Nó được tiến hành đối với các nội dung mà học sinh chưa thấy, chưa biết. Loại bài thực hành này thường được thực hiện trong các giờ lên lớp các bài lý thuyết kiểu thực hành. Đối với loại bài thực hành này, giáo viên cần hướng dẫn từng bước các thao tác thực hành, hướng dẫn đến đâu học sinh làm theo đến đó và được thực hiện theo từng nội dung riêng biệt, sau mỗi nội dung, hướng dẫn cho học sinh rút ra kết luận. Ví dụ: “Tiết 15: Thực hành: Quan sát hình dạng ngoài và cách di chuyển của Giun đất”: Trong tiết học này, học sinh được tìm hiểu những kiến thức mới qua việc quan sát cấu tạo ngoài cách di chuyển của Giun đất. Học sinh có thể phát hiện được 5 sự khác nhau về cấu tạo ngoài của Giun đất so với Sán lá gan, Giun đũa... từ đó hình thành kiến thức về cấu tạo ngoài của Giun đất nói riêng và Giun đốt nói chung. Vì vậy, giáo viên cần hướng dẫn cụ thể cho học sinh cần quan sát theo trình tự như thế nào? Cần so sánh với Sán lá gan, Giun đũa ở đặc điểm nào? Làm thế nào để xác định các vòng tơ hay quan sát cách di chuyển? * Bài thực hành củng cố, minh họa: Là loại bài thực hành được thực hiện khi học sinh đã có vốn kiến thức lí thuyết. Trong chương trình, các bài thực hành đều bố trí ở cuối chương. Như vậy, các tiết thực hành này đều nhằm giúp học sinh củng cố và kiểm chứng những kiến thức đã học. Đặc điểm của dạng bài này là khó kích thích được tính ham muốn tìm tòi cho học sinh, tính chủ động, sáng tạo trong tiếp thu tri thức của học sinh bị hạn chế. Do đó, giáo viên cần thiết kế bài thực hành thật sinh động, khuyến khích học sinh ham muốn thực hành. Ví dụ: “Tiết 20: Thực hành: Quan sát hình dạng ngoài và hoạt động sống của một số thân mềm”: Đây là bài củng cố và mở rộng kiến thức về cấu tạo ngoài và hoạt động sống của đại diện của ngành Thân mềm đã học là Trai sông. Việc nắm được những kiến thức về Trai sông có thể dẫn tới việc học sinh không hứng thú trong việc tìm tòi, nghiên cứu. Vì vậy, giáo viên cần hướng dẫn học sinh chuẩn bị mẫu vật thật đa dạng để các em thấy được sự đa dạng về hình dạng, cấu tạo và tập tính của Thân mềm. Bên cạnh đó, giáo viên nên yêu cầu các em phải nuôi trai sông, ốc sên trong lọ thuỷ tinh lớn không đậy nắp thì để quan sát cách di chuyển và hoạt động sống của chúng ..., qua đó kích thích sự tò mò của học sinh, giúp các em hứng thú hơn trong việc học tập. b) Chuẩn bị: Việc chuẩn bị có ý nghĩa rất quan trọng đối với môn Sinh học, đặc biệt là các tiết thực hành. Việc chuẩn bị chu đáo cho giờ thực hành có ý nghĩa quyết định sự thành công của bài giảng. Trong khâu chuẩn bị cần phối hợp sự chuẩn bị của cả giáo viên và học sinh. Học sinh tham gia chuẩn bị thực hành có ý nghĩa giáo dục ý thức trách nhiệm đồng thời cũng giảm nhẹ công việc của giáo viên, nhất là chuẩn bị vật mẫu. Trong khi sưu tầm mẫu vật, học sinh có điều kiện tìm hiểu đời sống, sự hoạt động của động vật, sơ bộ quan sát đặc điểm hình thái của động vật nên khi bước vào thực hành ít bị bỡ ngỡ. * Những công việc chuẩn bị của học sinh - Chuẩn bị vật mẫu: Nêu cụ thể số lượng, quy cách vật mẫu cho từng nhóm hoặc từng cá nhân. 6 - Chuẩn bị phương tiện thực hành: Một số dụng cụ phục vụ cho thực hành không đòi hỏi chuẩn bị ở mức cao và tương đối phổ biến, có thể giao cho học sinh chuẩn bị như chậu nuôi, bẹ chuối hoặc tấm xốp (để ghim mẫu), dao mỏng... Cũng cần quy định rõ số lượng cần chuẩn bị của từng nhóm, từng học sinh. Ví dụ: “Tiết 3: Thực hành: Quan sát một số Động vật nguyên sinh”: Đây là bài thực hành tương đối khó. Để chuẩn bị mẫu vật cho bài này, giáo viên cần xác định ngày dạy, hướng dẫn học sinh chuẩn bị nuôi cấy Động vật nguyên sinh (Trùng giày) trước ngày thực hành 5 ngày để có mẫu vật tốt nhất, hướng dẫn cụ thể các em cách lấy mẫu trùng roi... Cùng với đó, giáo viên hướng dẫn các em xem lại cách sử dụng kính hiển vi (cách lấy sáng, cách điều chỉnh kính để quan sát...), hướng dẫn các em xem lại cách làm tiêu bản tạm thời.... Hướng dẫn học sinh cách lấy mẫu vật Trùng roi như thế nào để đảm bảo có mẫu vật tốt để quan sát. - Một số nội dung các nhóm có thể có thể thực hiện trước ở nhà sau đó ghi kết quả để báo cáo trước lớp. Ví dụ: “Tiết 15: Thực hành: Quan sát hình dạng ngoài và cách di chuyển của Giun đất”: Đối với hoạt động đảo đất của Giun đất, giáo viên yêu cầu các nhóm nuôi Giun đất trong bình thuỷ tinh lớn, có chứa các lớp đất khác nhau trong một thời gian nhất định ở nhà, sau đó mang kết quả lên lớp để so sánh, thảo luận và rút ra kiến thức “Tiết 31: Thực hành quan sát cấu tạo ngoài và hoạt động sôngs của cá chép”: Nội dung xác định vai trò của các loại vây cá nên hướng dẫn học sinh thực hiện theo nhóm ở nhà, sau đó ghi lại kết quả lên lớp báo cáo, thảo luận và rút ra kiến thức. * Những công việc chuẩn bị của giáo viên - Kế hoạch thực hành: Cần xác định rõ mục tiêu, nội dung cần tiến hành trong giờ thực hành, cách hướng dẫn các thao tác thực hành khi thiết kế kế hoạch lên lớp. - Vật mẫu: Tuy đã giao cho học sinh chuẩn bị, nhưng giáo viên cần chuẩn bị dự phòng trong trường hợp học sinh không chuẩn bị được. Tôi còn nhớ rất rõ tiết thực hành 16: Mổ và quan sát cấu tạo trong của Giun đất, năm học 2014-2015, mặc dù tôi đã phân công học sinh chuẩn bị rất cụ thể, rõ ràng và hầu hết các nhóm đề chuẩn bị mẫu vật rất tốt. Tuy nhiên, có một nhóm ở lớp 71 không hiểu lí do gì mà các em không chuẩn bị mẫu vật và một nhóm ở lớp 7 3 các em chuẩn bị nhưng Giun đất rất nhỏ, không mổ được. Nếu như tiết đó, tôi chủ quan, không chuẩn bị mẫu vật thì có lẽ các nhóm đó không có mẫu vật để thực hành được. 7 Ngoài ra, giáo viên nên chuẩn bị các tiêu bản, mẫu mổ trước khi thực hành để học sinh có điều kiện đối chiếu, so sánh mẫu của mình với của thầy Ví dụ: Giáo viên có thể mổ sẵn mẫu tôm ngâm chìm trong nước trước ở nhà để khi các nhóm hoàn thành xong khâu mổ có thể đối chiếu, so sánh (bài thực hành: mổ và quan sát tôm sông). Các tranh vẽ liên quan tới bài thực hành cũng cần được bổ sung giúp học sinh dễ dàng xác định các bộ phận, các cơ quan quan sát được trên mẫu vật của các em. - Dụng cụ thực hành cho học sinh làm việc: như bộ đồ mổ, khay mổ, kính lúp, kính hiển vi, chậu nuôi... phải đầy đủ, hiệu quả. - Dự kiến chia nhóm học sinh: Mỗi nhóm khoảng nên có khoảng từ 4 – 6 học sinh, việc chia nhóm nên làm ngay từ bài thực hành đầu tiên và cố định trong suốt quá trình học để tạo điều kiện cho học sinh quay vòng trong các bài thực hành. (Giáo viên cần lưu ý chia nhóm càng nhỏ càng tốt để giúp tất cả học sinh có điều kiện thực hành như nhau, đồng thời tránh ồn ào, lộn xộn). Ở mỗi nhóm, cần xác định nhiệm vụ cụ thể của từng thành viên trong nhóm. Ở các bài thực hành tiếp theo nhiệm vụ của các học sinh được thay đổi luân phiên, đảm bảo học sinh nào cũng được tham gia tất cả các khâu. Đồng thời, phân công cụ thể chỗ ngồi của các nhóm để các em tự giác chuẩn bị trong quá trình học tạo phòng thực hành. c) Tiến hành giờ thực hành: Giờ thực hành được thực hiện theo quy trình sau: - Ổn định tổ chức lớp, kiểm tra sự chuẩn bị của học sinh - Giáo viên giới thiệu mục tiêu của bài thực hành, hướng dẫn thao tác thực hành. Khi giới thiệu các thao tác cần ngắn gọn trong khoảng 5 phút, vì vậy cần chuẩn bị kỹ có thể ghi tóm tắt các bước tiến hành quan sát và mổ, sơ đồ giới thiệu phương pháp mổ ... trên bảng phụ hoặc máy chiếu để không mất thời gian, đồng thời giúp học sinh dễ nắm bắt được trình tự các thao tác khi tiến hành thực hành. Việc hướng dẫn nội dung quan sát cũng cần suy nghĩ sắp xếp hoàn, chỉnh hợp lí để tiết kiệm mẫu, đồng thời xác định hệ thống câu hỏi hướng học sinh vào hoạt động quan sát kết hợp với suy nghĩ tìm lời giải thích hợp. - Học sinh tiến hành thực hành: Đây là hoạt động chủ yếu của giờ thực hành. Nếu bài thực hành quy định một tiết thì thời gian dành cho hoạt động này từ 25 đến 30 phút. Hoạt động thực hành có thể hai nội dung: + Học sinh báo cáo kết quả quan sát, thí nghiệm ở nhà. 8 + Học sinh thực hành mổ hoặc thí nghiệm quan sát cấu tạo trong. Vẽ hình, làm báo cáo tường trình. Trong quá trình học sinh thực hành, giáo viên thường xuyên theo dõi sự làm việc của các nhóm, nhắc nhở những em chưa cố gắng, động viên khích lệ những học sinh làm tốt uốn nắn sửa chữa những thao tác chưa chính xác. Cũng có thể đến từng nhóm lắng nghe sự trao đổi của học sinh về những vấn đề do giáo viên đặt ra hoặc trả lời những thắc mắc của học sinh nảy sinh trong quá tŕnh thưc hành. + Học sinh làm báo cáo tường trình gồm hình vẽ và trả lời câu hỏi. - Tổng kết đánh giá thực hành: Phân tích kết quả thí nghiệm, nhắc nhở rút kinh nghiệm về thao tác chưa chính xác, giải đáp thắc mắc của học sinh. + Nhận xét biểu dương các cá nhân, nhóm làm tốt, có thể giáo viên cho điểm khuyến khích, nhắc nhở những học sinh chưa cố gắng trong chuẩn bị mẫu, trong thực hành. + Thu báo cáo tường trình. + Thu dọn dụng cụ, mẫu vật và vệ sinh phòng học. Ví dụ: “Tiết 3: Thực hành: Quan sát một số Động vật nguyên sinh”: Nội dung bài thực hành nên được thực hiện theo các bước sau: - Kiểm tra mẫu vật của các nhóm. - Nêu nội dung, yêu cầu của bài thực hành mà các nhóm cần làm được. - Yêu cầu học sinh nhắc lại cách sử dụng kính hiển vi, cách làm tiêu bản đã được thực hiện trong chương trình lớp 6. - Giáo viên có thể hướng dẫn cách làm tiêu bản tạm thời để quan sát. - Cho học sinh quan sát tranh ảnh về trùng giày và trùng roi để các nhóm nhân biết được đối tượng cần quan sát. - Yêu cầu học sinh tiến hành thực hành: lần lượt quan sát hình dạng, cách di chuyển của trùng giày và trùng roi - Khi các nhóm đã quan sát được giáo viên yêu cầu tất cả các thành viên quan sát, sau đó kiểm tra kết quả bài làm của các em để củng cố, bổ sung kiến thức cho các em. 9 - Nếu các nhóm làm không được cần chỉ rõ cho em biết được vì sao kết quả không tốt, nguyên nhân do mẫu vật không tốt hay do sử dụng kính chưa đúng từ đó rút kinh nghiệm cho các tiết sau. - Giáo viên cần nhận xét cụ kết quả của các nhóm trước toàn lớp, nhóm nào làm tốt, nhóm nào làm chưa được. Giải đáp những câu hỏi của các nhóm nếu có. Sau đó củng cố lại kiến thức bằng tranh ảnh hoặc máy chiếu. - Cuối cùng giáo viên hướng dẫn học sinh viết báo cáo, cách vẽ hình. Yêu cầu các em thu dọn dụng cụ và vệ sinh phòng thực hành. d) Xử lý các tình huống có thể xảy ra trong giờ thực hành: Giáo viên cần dự kiến một số tình huống có thể xảy ra trong quá trình thực hành để có biện pháp xử lý kịp thời, phù hợp. Ví dụ một số tình huống sau: - Tình huống 1: Học sinh không chuẩn bị mẫu vật đầy đủ: Giáo viên cần dự kiến số nhóm trong lớp để chuẩn bị mẫu vật dự trù, dự phòng trường hợp học sinh không chuẩn bị kịp, hoặc không có mẫu vật. - Tình huống 2: Học sinh làm mất, làm hỏng dụng cụ thí nghiệm: Giáo viên cần dặn dò, hướng dẫn học sinh sử dụng dụng cụ đúng cách, an toàn, biết cách giữ gìn dụng cụ. Khi chuẩn bị dụng cụ thực hành cho học sinh, giáo viên cần chuẩn bị dư ra một số bộ, phòng trường hợp học sinh làm hỏng, mất dụng cụ, thì giáo viên sẽ phát kịp thời. - Tình huống 3: Những nhóm có học sinh yếu kém, chưa thực hiện tốt các thao tác thực hành, giáo viên cần thường xuyên đi đến những nhóm này để hỗ trợ, giúp đỡ kịp thời cho các em, để các em luôn có cảm giác không bị bỏ rơi, từ đó hứng thú thực hành hơn. * Kết quả khảo sát học sinh sau khi thực hiện sáng kiến Tổng số học sinh khối 7 114 Giỏi SL 28 % 24,5 Khá SL 39 % 34,1 Trung bình SL 43 % 37,9 Yếu, kém SL 4 % 3,5 Tuy vẫn còn học sinh làm bài kiểm tra đạt điểm yếu, vẫn còn học sinh có hạn chế trong việc thực hành, song so với đầu năm tỉ lệ học sinh đạt điểm khá giỏi có tăng, tỉ lệ học sinh yếu kém có giảm đã nói lên sự chuyển biến từng bước của giáo viên trong việc đổi mới phương pháp trong dạy học nói chung và dạy các bài thực hành nói riêng. 10 3. Kết luận Sau khi áp dụng sáng kiến, bản thân tôi nhận thấy trong quá trình thực hiện tuy còn gặp không ít khó khăn cả về khách quan và chủ quan, nhưng cũng đã đạt được những kết quả khá tích cực. Giáo viên chủ động, tự tin khi lên lớp, linh hoạt trong quá trình tổ chức tiết thực hành, làm chủ được thời gian, khắc phục tình trạng lộn xộn trong giờ học và tình trạng giáo viên làm việc thay học sinh... được khắc phục. Học sinh có kỹ năng thực hành tương đối tốt. Học sinh tham gia tiết thực hành với tâm trạng hào hứng, chủ động, có ý thức tự nghiên cứu trước nội dung các bài thực hành ở nhà để chuẩn bị tốt cho tiết thực hành. Quá trình chuẩn bị được thực hiện cẩn thận và đầy đủ. Chất lượng các tiết thực hành được nâng cao. 3.1. Ý nghĩa của sáng kiến Trong phạm vi nội dung của sáng kiến, tôi chỉ giới thiệu một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả của các tiết thực hành trong chương trình Sinh học 7. Việc tổ chức các hoạt động thực hành - thí nghiệm, thực hành - quan sát phù hợp với loại hình bài, đối tượng học sinh sẽ đem lại hiệu quả trong học tập, hình thành ở học sinh các kĩ năng như: Kĩ năng tìm kiếm và xử lý thông tin khi đọc SGK tìm hiểu cách tiến hành thí nghiệm, kĩ năng tiến hành thực hành, thí nghiệm và quan sát thí nghiệm, kĩ năng tự tin khi trình bày kết quả làm việc của nhóm, kĩ năng giải quyết vấn đề giải thích các hiện tượng thực tế, tư duy sáng tạo.... Có như vậy học sinh sẽ lĩnh hội kiến thức một cách chủ động, sâu sắc hơn, góp phần nâng cao chất lượng học tập, đem lại niềm vui, sự hứng thú cho học sinh. Hơn thế nữa nó còn góp phần thay đổi phương pháp dạy học truyền thống bằng phương pháp mới nhằm phát huy tính tích cực, tự giác, tính độc lập, sáng tạo của học sinh. Đồng thời nó cũng góp phần làm thay đổi cách kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh, từ kiểm tra - đánh giá bằng lý thuyết suông chuyển sang kiểm tra đánh giá cả kỹ năng thực hành và khả năng vận dụng kiến thức vào thực tế cuộc sống. Từ nhận thức đó trong năm qua, tôi đã đúc kết và áp dụng tương đối thành công nội dung theo sáng kiến đã chọn này để giảng dạy môn Sinh học tại trường THCS. Tiết thực hành không còn là tiết học nhàm chán nữa. Đặc biệt, việc dạy tốt các bài thực hành giúp các em học sinh yếu, học sinh cá biệt có ý thức hơn và hứng thú hơn trong việc học tập, tìm hiểu kiến thức. Điều này đã cho thấy tầm quan trọng của các tiết thực hành và việc đổi mới phương pháp dạy thực hành. 11 3.2. Kiến nghị, đề xuất Để đảm bảo việc dạy tốt các bài thực hành trong môn Sinh học 7 đạt hiệu quả cao, tôi xin có một số kiến nghị như sau: Cần sự kết hợp, phối hợp của nhà trường, địa phương và hội cha mẹ học sinh . . . nhằm giúp đỡ và tạo điều kiện cho một số tiết thực hành Sinh học như: Tìm hiểu một số động vật có tầm quan trọng kinh tế ở địa phương, Tham quan thiên nhiên... được thực hiện có hiệu quả và có tác dụng trong việc giáo dục học sinh. Trên đây là những kinh nghiệm của bản thân tôi nhằm đưa ra những biện pháp để dạy tốt một bài thực hành Sinh vật lớp 7. Những kinh nghiệm này có thể chưa hoàn thiện và chắc chắn vẫn còn thiếu sót, tôi mong muốn có thể cùng chia sẻ với các bạn đồng nghiệp và nhận được những đóng góp chân thành từ các đồng nghiệp để có được những giải pháp hay cho việc dạy các tiết thực hành nói riêng và môn Sinh học nói chung. Xin chân thành cảm ơn! 12
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan