BÁO CÁO KẾT QUẢ
NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN
I. Lời giới thiệu
Trong tiÕn tr×nh lÞch sö v¨n häc d©n téc th× v¨n häc tõ ®Çu thÕ kû XX ®Õn c¸ch
m¹ng th¸ng 8 n¨m 1945 cã mét vÞ trÝ rÊt quan träng. Nã lµ cÇu nèi gi÷a v¨n häc trung
®¹i ViÖt Nam tr-íc ®ã víi nÒn v¨n häc ViÖt Nam ®-¬ng ®¹i (sau c¸ch m¹ng th¸ng 8
®Õn nay). Nã còng xøng ®¸ng lµ b-íc ngoÆt träng ®¹i trong lÞch sö ph¸t triÓn v¨n häc
d©n téc.
V¨n häc giai ®o¹n ®Çu thÕ kû XX ®Õn c¸ch m¹ng th¸ng 8 - 1945 h×nh thµnh
hai khu vùc v¨n häc: V¨n häc hîp ph¸p (v¨n häc c«ng khai) vµ v¨n häc bÊt hîp ph¸p
(v¨n häc kh«ng c«ng khai). ë chuyªn ®Ò nµy, do thêi l-îng cã h¹n nªn chóng t«i xin
bµn ®Õn bé phËn v¨n häc bÊt hîp ph¸p ®ã lµ th¬ ca yªu n-íc trong tï. Nh÷ng s¸ng t¸c
cña bé phËn v¨n häc nµy tËp trung thÓ hiÖn vÎ ®Ñp t©m h«n cña ng-êi chiÕn sÜ c¸ch
m¹ng. Bªn c¹nh c¸c t¸c gi¶ Phan Béi Ch©u, Phan Ch©u Trinh, Sãng Hång, Tè H÷u th×
NguyÔn ¸i Quèc - Hå ChÝ Minh ®-îc biÓu hiÖn víi nhiÒu phÈm chÊt cao ®Ñp ®¸ng
quý.
V¨n th¬ NguyÔn ¸i Quèc – Hå ChÝ Minh cã mét vÞ trÝ ®Æc biÖt quan träng
trong ch-¬ng tr×nh gi¶ng d¹y ë c¸c tr-êng häc tõ bËc tiÓu häc ®Õn bËc ®¹i häc, ë bËc
THCS, trong ch¬ng tr×nh ng÷ v¨n 8 tËp 2, v¨n b¶n tiªu biÓu ®îc trÝch trong “NhËt
ký trong tï” lµ “Ng¾m tr¨ng” vµ “§i ®êng”. Kh¸m ph¸ vÎ ®Ñp t©m hån cña Hå ChÝ
Minh trong tËp th¬ ®Ó gióp häc sinh cñng cè, n©ng cao kiÕn thøc, hiÓu s©u h¬n vÎ ®Ñp
t©m hån cña B¸c trong hoµn c¶nh tï ®µy. Qua ®ã gi¸o dôc häc sinh häc tËp vµ lµm
theo tÊm g-¬ng ®¹o ®øc Hå ChÝ Minh. B-íc ®Çu rÌn kü n¨ng cho häc sinh lµm mét
bµi v¨n nghÞ luËn tæng hîp vÒ mét h×nh t-îng trong t¸c phÈm v¨n häc.
2 Tên sáng kiến : Vẻ đẹp tâm hồn Hồ Chí Minh qua 2 bài thơ " Ngắm Trăng và
Đi Đường "
3 Tác giả sáng kiến
Họ và tên: Trần Thị Kim Dung
Chức vụ : Giáo viên
Đơn vị : Trường THCS Khai Quang- Vĩnh Yên -Vĩnh Phúc
- Điện thoại :0986.702.223
Email: tranthikimdung.gvthcskhaiquang. vinhyenvinhphuc.edu.vn
4 Chủ đầu tư tạo ra sáng kiến : Trường THCS Khai Quang - Thành phố Vĩnh
Yên - Tỉnh Vĩnh Phúc
5 Lĩnh vực áp dụng sáng kiến
Chuyªn ®Ò nµy chóng t«i ¸p dông cho häc sinh giái líp 8.
6, Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu hoặc áp dụng thử : Năm học 2018-2019
7
7 Mô tả bản chất của sáng kiến
7.1 Nội dung sáng kiến
Sinh thêi chñ tÞch Hå ChÝ Minh kh«ng hÒ cã ý ®Þnh x©y dùng cho m×nh mét sù
nghiÖp v¨n ch-¬ng ®Ó l¹i cho ®êi, nh-ng thùc tÕ Ng-êi ®· trë thµnh mét nhµ v¨n, nhµ
th¬ lín. Nh÷ng s¸ng t¸c cña Ng-êi dï bÊt cø ë thÓ lo¹i nµo còng ®Òu to¸t lªn vÎ ®Ñp
1
t©m hån cña mét ng-êi céng s¶n vÜ ®¹i suèt ®êi kh«ng ngõng phÊn ®Êu v× ®éc d©n
téc, tù do cña Tæ quèc, v× h¹nh phóc cña nh©n d©n.
“NhËt ký trong tï”, tËp th¬ viÕt b»ng ch÷ H¸n, gåm 135 bµi th¬ ®-îc xem lµ
kiÖt t¸c sè mét trong toµn bé sù nghiÖp s¸ng t¸c v¨n ch-¬ng cña Ng-êi. TËp th¬ ®-îc
vÝ nh “mét hßn ngäc quý” mµ Hå ChÝ Minh ®· v« t×nh ®¸nh r¬i vµo kho tµng v¨n
häc ViÖt Nam. C¸i ®iÒu tëng chõng nh “v« t×nh” Êy ®· ®em ®Õn cho chóng ta mét
c¸ch hiÓu s©u s¾c vµ toµn diÖn vÒ t©m hån, nh©n c¸ch cña Hå ChÝ Minh - “mét bËc
®¹i nh©n, ®¹i trÝ, ®¹i dòng” ( Viªn ¦ng ).
ThËt vËy, “ NhËt ký trong tï” chÝnh lµ thøc ch©n dung tinh thÇn tù häa cña Hå
ChÝ Minh - ng-êi céng s¶n vÜ ®¹i trong chèn lao tï. TËp th¬ cho ta thÊy rÊt nhiÒu vÎ
®Ñp cao quý trong t©m hån cña Ng-êi nh-: b¶n lÜnh cña ng-êi céng s¶n víi ý chÝ
nghÞ lùc phi th-êng, tinh thÇn ®Êu tranh kiªn c-êng, bÊt khuÊt, phong th¸i ung dung
tù t¹i, l¹c quan, yªu ®êi, lu«n lµm chñ mäi hoµn c¶nh, niÒm kh¸t khao tù do ch¸y
báng vµ t©m hån nghÖ sÜ víi t×nh yªu thiªn nhiªn thiÕt tha, lßng nh©n ¸i cao c¶.
a. VÎ ®Ñp t©m hån cña Hå ChÝ Minh trong “NhËt ký trong tï“:
§Õn víi “NhËt ký trong tï” ta kh«ng chØ ®îc chøng kiÕn nhµ tï T-ëng Giíi
Th¹ch ®en tèi, tµn b¹o vµ x· héi Trung Quèc ®Çy rÉy nh÷ng bÊt c«ng ngang tr¸i mµ
cßn ®îc “chiªm ngìng” bøc ch©n dung tinh thÇn tù häa cña Hå ChÝ Minh “mét
h×nh mÉu cao ®Ñp cña con ng-êi míi trong thêi ®¹i míi, mét biÓu t-îng cña chñ
nghÜa nh©n v¨n víi ®Çy ®ñ ý nghÜa cña nã, mét tÊm g-¬ng tuyÖt vêi vÒ ng-êi céng
s¶n. Hå ChÝ Minh lµ mét con ng-êi ®Ñp cña thÕ kû, kÕt hîp hµi hßa trong b¶n th©n
m×nh nh÷ng phÈm chÊt kh¸c nhau: d©n téc vµ quèc tÕ, ph-¬ng §«ng vµ ph-¬ng T©y,
anh hïng vµ nghÖ sÜ, chÊt tr÷ t×nh vµ chÊt thÐp, võa rÊt mùc nh©n hËu l¹i võa triÖt ®Ó
c¸ch m¹ng, võa v« cïng b×nh dÞ l¹i võa kiÖt xuÊt, vÜ ®¹i” (Vâ Nguyªn Gi¸p).
a1. B¶n lÜnh cña ng-êi céng s¶n víi ý chÝ, nghÞ lùc phi th-êng, phong th¸i ung
dung tù t¹i, niÒm l¹c quan yªu ®êi, lu«n lµm chñ mäi hoµn c¶nh:
“NhËt ký trong tï” tríc hÕt lµ tiÕng nãi cña ngêi céng s¶n dï trong lao tï
vÉn gi÷ v÷ng ý chÝ chiÕn ®Êu vµ thÓ hiÖn tinh thÇn kiªn c-êng bÊt khuÊt, v-ît qua mäi
khã kh¨n gian khæ:
“Th©n thÓ t¹i ngôc trung
Tinh thÇn t¹i ngôc ngo¹i
Dôc thµnh ®¹i sù nghiÖp
Tinh thÇn c¸nh yÕu ®¹i“ .
BiÖn ph¸p tu tõ nghÖ thuËt næi bËt nhÊt trong bµi th¬ lµ t¸c gi¶ dïng phÐp ®èi.
Tr-íc hÕt, ®èi gi÷a c©u 1 vµ c©u 2, th©n thÓ víi tinh thÇn, trong ngôc víi ngoµi ngôc.
Nãi c¸ch kh¸c: gi÷a hoµn c¶nh vµ ý chÝ con ng-êi.
C©u 1, B¸c thõa nhËn mét thùc tÕ, mét hoµn c¶nh ®Æc biÖt (hay nãi theo ng«n
ng÷ v¨n häc lµ mét hoµn c¶nh ®iÓn h×nh): B¸c bÞ tï ®µy. Ch÷ “t¹i” ë ®Çu c©u 1 lµ sù
thõa nhËn, (kh«ng xem th-êng khinh b¹c tr-íc khã kh¨n, còng kh«ng ®óng møc vµ
kh¸ch quan lµ mét ®øc ®é, mét nh·n quan mang tÝnh khoa häc cña ng-êi chiÕn sÜ
céng s¶n).Thõa nhËn ®óng møc thùc tÕ kh¸ch quan ®Ó x¸c ®Þnh mét th¸i ®é, mét c¸ch
sèng tríc mét hoµn c¶nh. Ch÷ “t¹i” ë c©u 2 kh¼ng ®Þnh ®iÒu Êy. Nhng t¹i sao kÎ
thï hay nhµ tï cña chóng kh«ng thÓ giam ®-îc tinh thÇn cña B¸c. C¸i kh«ng gian cã
h¹n cña nhµ tï, nÕu so s¸nh víi kh«ng gian v« h¹n ngoµi nhµ tï mµ B¸c nãi ®Õn trong
c©u th¬, ta thÊy râ: tinh thÇn B¸c cao qu¸, lín qu¸, nhµ tï cña chóng, c¸i chÕ ®é cña
chóng hoµn toµn bÊt lùc. Mµ qu¶ vËy: t©m hån B¸c lu«n bay bæng trong c¸i kh«ng
2
gian réng lín, lóc th× mét xãm nói ven s«ng, lóc th× ngh×n dÆm b©ng khu©ng hån
n-íc cò, lóc t©m hån B¸c tr¶i réng ra theo dâi c¶ ph-¬ng ®«ng, c¶ Hoµn cÇu
… ý th¬ cho phÐp ta nghÜ: b¶n chÊt tinh thÇn cña B¸c to lín vÜ ®¹i. B¸c còng tù kh¼ng
®Þnh cho m×nh sù cè g¾ng v-¬n lªn bÒ mÆt ý chÝ ®Ó ®Ì bÑp c¸i hoµn c¶nh khã kh¨n
trªn. (“Thêi cuéc kh«ng bao giê cã mét gi¸ trÞ tuyÖt ®èi. ¶nh h-ëng cña nã tïy theo
mçi ng-êi. Tai häa cã thÓ lµ mét nÊc thang cho mét thiªn t-, lµ mét kho tµng cho
ng-êi kh«n lanh hoÆc mét vùc th¼m cho kÎ yÕu hÌn”. H.BANZ¾C).
Hai c©u th¬ tiÕp theo trong mét t-¬ng quan h÷u c¬ g¾n bã. YÕu tè nµy lµm tiÒn
®Ò thóc ®Èy yÕu tè kia. Hai ch÷ “®¹i” ë hai c©u rÊt kh¸c nhau. Ch÷ “®¹i” (§¹i sù
nghiÖp) lµ tõ bæ nghÜa cho sù nghiÖp. Nhng “®¹i” (trong c¸nh yÕu ®¹i) trë thµnh
tÝnh chÊt ®èi chiÕu miªu t¶. Tinh thÇn ë ®©y to lín chø kh«ng ph¶i cao. Cao chØ nãi
®îc chiÒu réng cña kh«ng gian. “®¹i” võa nãi ®îc chiÒu cao võa lµ bÒ réng. Víi
c¸ch dïng tõ nh- vËy, B¸c muèn nãi râ vÊn ®Ò møc ®é cña ý chÝ phÊn ®Êu, vÊn ®Ò
tÇm cì tinh thÇn cÇn cã ®Ó t-¬ng xøng víi sù nghiÖp lín lao cña B¸c: sù nghiÖp cøu
d©n, cøu n-íc.
Nh×n l¹i vÊn ®Ò, kh«ng ph¶i bµi th¬ chØ ®èi lËp ë c©u 1 víi c©u 2 mµ sù ®èi lËp cã
chñ ®Þnh, cã tÇng líp. §èi lËp víi c©u 1 lµ c©u 2, 3 vµ 4. B¸c kh«ng ph¶i lµm c¸i viÖc “cho
gièng”, “cho ra” th¬ §êng, tøc lµ cã ®èi cã ®¸p. B¶n th©n sù sèng, sù nghiÖp, suy nghÜa
cña B¸c cã sù ®èi lËp Êy. §ã lµ ®èi víi hoµn c¶nh khã kh¨n cÇn x¸c ®Þnh: tinh thÇn kh«ng
khuÊt phôc, ng-îc l¹i v-¬n lªn trªn, ®Ì bÑp hoµn c¶nh Êy. Muèn vËy ph¶i chó ý ®Õn lý
t-ëng, ®Õn sù nghiÖp, mét sù nghiÖp lín vµ tinh thÇn to lín, ba c©u th¬, ba ý tÇng tÇng líp
líp, ®Ì bÑp c¸i hoµn c¶nh kia.
Vµ bµi th¬ còng bçng hiÖn lªn hai h×nh ¶nh ®èi lËp: mét h×nh ¶nh cña th©n thÓ
bÞ giam cÇm vµ ®èi lËp, to lín h¬n ®Ì bÑp c¶ hoµn c¶nh Êy lµ con ng-êi víi tÊt c¶ ý
chÝ, nghÞ lùc tinh thÇn vµ lý t-ëng cao ®Ñp. NhiÒu bµi th¬ trong Ngôc trung nhËt ký
cã diÔn ®¹t hai h×nh ¶nh:
“MÆc dï bÞ trãi ch©n tay” (mét h×nh ¶nh)
“Vui say ai cÊm ra ®õng” (h×nh ¶nh kh¸c)
(Mét tï nh©n vµ mét thi nh©n)
Tù x¸c ®Þnh cho m×nh con ®-êng c¸ch m¹ng lµ con ®-êng ®Êu tranh gian khæ,
nªn vµo tï, sèng trong c¶nh bÞ ®µy ®äa thiÕu thèn, Hå ChÝ Minh vÉn gi÷ ®-îc th¸i ®é
b×nh th¶n. Nh÷ng “tai ¬ng” gÆp ph¶i ch¼ng qua còng chØ lµ thö th¸ch trªn ®êng ®êi,
ng-êi chiÕn sÜ c¸ch m¹ng ph¶i ph¸t huy hÕt søc m¹nh cña ý chÝ vµ nghÞ lùc ®Ó v-ît
lªn nh÷ng thö th¸ch ®ã. Hå ChÝ Minh th-êng lÊy quy luËt vËn ®éng cña tù nhiªn ®Ó
liªn t-ëng ®Õn nh÷ng quy luËt vËn ®éng cña x· héi vµ con ng-êi. Trong sù tuÇn hoµn
cña t¹o vËt, kh«ng cã c¶nh “®«ng tµn” lµm sao cã c¶nh “huy hoµng ngµy xu©n”. Cho
nªn nh÷ng n¨m th¸ng gian tru©n ch¼ng qua chØ lµ thêi gian thö th¸ch, rÌn luyÖn con
ng-êi thªm v÷ng vµng mét b¶n lÜnh, giµnh th¾ng lîi trong t-¬ng lai:
“VÝ kh«ng cã c¶nh ®«ng tµn
Th× ®©u cã c¶nh huy hoµng ngµy xu©n
NghÜ m×nh trong b-íc gian tru©n
Tai ¬ng rÌn luyÖn tinh thÇn thªm h¨ng“
( Tù khuyªn m×nh)
§äc “NhËt kÝ trong tï” chóng ta thÊy r»ng: tinh thÇn kh«ng hÒ cã ý nghÜa siªu
h×nh, tinh thÇn kh«ng t¸ch rêi thÓ ph¸ch cña con ng-êi mµ tr¸i l¹i chÝnh yÕu tè cao
3
quý trong con ng-êi, ®Ó cho con ng-êi cã thÓ v-¬n lªn cao lín h¬n tÇm vãc cña thÓ
x¸c mµ v-ît qua mäi gian khæ trªn ®-êng ®Êu tranh c¸ch m¹ng ®Ó ®i ®Õn th¾ng lîi.
Tinh thÇn Êy cña Hå ChÝ Minh cã lóc ®-îc béc lé mét c¸ch trùc tiÕp:
“Kiªn tr× vµ nhÉn n¹i
Kh«ng chÞu lïi mét ph©n
VËt chÊt tuy ®au khæ
Kh«ng nao nóng tinh thÇn“
(Bèn th¸ng råi)
Nh-ng còng cã khi kÝn ®¸o thÓ hiÖn trong nh÷ng sù vËt, sù viÖc b×nh th-êng
th«ng qua ®ã nªu lªn mét triÕt lý, mét ch©n lý. Ch¼ng h¹n: nghe tiÕng gi· g¹o lóc
chiÒu h«m, B¸c liªn t-ëng ®Õn sù rÌn luyÖn tu th©n:
“G¹o ®em vµo gi· bao ®au ®ín
G¹o gi· xong råi tr¾ng tùa b«ng
Sèng ë trªn ®êi ng-êi còng vËy
Gian nan rÌn luyÖn míi thµnh c«ng“.
(Nghe tiÕng gi· g¹o)
C©u th¬ kh«ng r¬i vµo h×nh thøc gi¸o huÊn, kh« khan, trõu t-îng mµ t¹o nªn
mét sù xóc ®éng trÇm l¾ng nhê sù kÕt hîp trÝ tuÖ víi c¶m xóc. Bµi th¬ cã gi¸ trÞ soi
®-êng, chØ lèi cho b¹n ®äc ph-¬ng h-íng hµnh ®éng, tÝch cùc chñ ®éng vµ v÷ng ch¾c
mét niÒm tin.
Nhê cã tinh thÇn kiªn ®Þnh, t©m thÕ ung dung tù t¹i, Hå ChÝ Minh ®· thùc hiÖn
“nh÷ng cuéc vît ngôc” vÒ tinh thÇn, søc m¹nh cña niÒm tin vµ khÝ ph¸ch ®· t¹o cho
ng-êi chiÕn sÜ mét thÕ ®øng cao h¬n h¼n c¸i hiÖn thùc ®en tèi cña nhµ tï T-ëng Giíi
Th¹ch. V× thÕ c©u th¬ cña B¸c l¹c quan, ung dung, thanh th¶n l¹ th-êng:
“§¸p thuyÒn th¼ng xuèng huyÖn Ung Ninh
Lñng l¼ng ch©n treo tùa gi¶o h×nh
Lµng xãm ven s«ng ®«ng ®óc thÕ
ThuyÒn c©u rÏ sãng nhÑ thªnh thªnh“.
(Gi÷a ®-êng ®¸p thuyÒn ®i Ung Ninh)
Bµi th¬ cã bèn c©u nhng chØ cã mét c©u gîi c¶nh tï ®µy “Lñng l¼ng ch©n treo
tù gi¶o h×nh”, c©u th¬ ®äc lªn ta thÊy xãt xa cho c¶nh ngêi tï bÞ gi¶i tíi gi¶i lui tõ
nhµ lao nµy ®Õn nhµ lao kh¸c trong t- thÕ hai ch©n bÞ treo ng-îc lªn dµn thuyÒn. Ba
c©u cßn l¹i nh- miªu t¶ mét ng-êi l·ng du ®i t×m c¶nh thó thiªn nhiªn vµ cuéc sèng
cña con ng-êi. T©m hån cña con ng-êi vÉn chung vui víi c¶nh lµng xãm trï phó ven
s«ng vµ m¾t vÉn dâi theo mét chiÕc thuyÒn c©u rÏ sãng ®i vÒ phÝa xa. KÓ c¶ nhan ®Ò
bµi th¬ còng ch¼ng cßn thÊy c¶nh tï ®µy. Toµn bé bµi th¬ hiÖn h÷u con ng-êi cao c¶
v-¬n lªn, lÊn ¸t, chÕ ngù hoµn c¶nh, coi th-êng cùc h×nh, lu«n t¹o cho m×nh mét t©m
thÕ ung dung, thanh th¶n. C¸i ung dung thanh th¶n Êy, Xu©n DiÖu cho lµ “lªn ®Õn
møc thÇn th¸nh”, ®ã lµ ®iÒu khã thÊy trong th¬ xa. H×nh ¶nh nh©n vËt tr÷ t×nh trong
bµi th¬ nµy khiÕn cho ta nhí ®Õn h×nh ¶nh «ng giµ trong “Giang tuyÕt” (LiÔu T«ng
Nguyªn), bÊt chÊp c¸i kh¾c nghiÖt, gi¸ l¹nh cña thêi tiÕt “Thiªn s¬n ®iÓu phi tuyÖt.
V¹n kÝnh tung nh©n diÖt” (L¹nh ®Õn møc chim bay vÒ tæ ngñ hÕt, con ngêi kh«ng
d¸m ra ®-êng), Êy thÕ mµ «ng giµ vÉn d¸m ngåi gi÷a tuyÕt trêi b¨ng gi¸ ®Ó ch×m ®¾m
vµo t©m tr¹ng, nçi niÒm cña m×nh. Nh- vËy, cã sù gÆp gì gi÷a hai con ng-êi trong
bµi th¬ nµy. §ã ®Òu lµ nh÷ng con ng-êi cao c¶ biÕt v-ît lªn trªn mäi hoµn c¶nh ®Ó
thÓ hiÖn khÝ ph¸ch lín lao cña m×nh.
4
Trong “NhËt ký trong tï” chÊt thÐp ®îc thÓ hiÖn kh¸ râ nÐt, nÕu chóng ta ®äc
kÜ tËp th¬ th× hÇu nh bµi nµo còng cã “ thÐp”, “tinh thÇn thÐp”. Nhng nã ®îc thÓ
hiÖn mét c¸ch gi¸n tiÕp chø kh«ng ph¶i trùc tiÕp. §óng nh- nhµ phª b×nh v¨n häc
Hoµi Thanh ®· ph¸t hiÖn: “Khi B¸c nãi trong th¬ cã thÐp ta còng cÇn t×m hiÓu thÕ nµo
lµ thÐp trong th¬, ta cÇn ph¶i hiÓu linh ho¹t míi ®óng. Kh«ng ph¶i cø nãi chuyÖn
thÐp, lªn giäng thÐp míi cã tinh thÇn thÐp”. Tinh thÇn thÐp lµ tinh thÇn kh«ng khuÊt
phôc, kh«ng tháa hiÖp ®èi víi chñ nghÜa ®Õ quèc, víi giai cÊp thï ®Þch. Vµ trong bµi
th¬ d-íi ®©y tinh thÇn thÐp ®-îc thÓ hiÖn lµ tinh thÇn lu«n gi÷ v÷ng niÒm tin, kh«ng
bÞ nao nóng tr-íc hoµn c¶nh cïng cùc, thiªn nhiªn kh¾c nghiÖt:
“Gµ g¸y lÇn ®ªm chöa tan
Chßm sao ®-a nguyÖt v-ît lªn ngµn
Ng-êi ®i cÊt b-íc trªn ®-êng th¼m
R¸t mÆt ®ªm thu trËn giã hµn“.
(Gi¶i ®i sím)
H×nh t-îng trung t©m cña bµi th¬ lµ ng-êi bÞ gi¶i ®i tõ s¸ng sím tinh m¬ khi
bãng ®ªm ch-a tµn. Kh«ng gian hiu qu¹nh, gi¸ rÐt, mét tiÕng gµ heo hót, mét chßm
sao vµ mét vÇn tr¨ng hiu l¹nh, mét ®Ønh nói mïa thu ®æ dµi xuèng con ®-êng xa
th¼m. ¢m thanh cµng v¾ng lÆng sau tiÕng gµ, chØ cßn tiÕng giã rÝt vµ mµu s¸ng l¹nh
cña tr¨ng thu. Trong c¶nh gian lao ®ã, ngêi tï “tay bÞ trãi giËt c¸nh khuûu, cæ mang
vßng xÝch” vÉn hiÖn lªn víi t thÕ cña mét ngìi chiÕn sü ra ®i v× nghÜa lín, mÆc cho
trËn giã thu l¹nh thæi tíi tríc mÆt “nghªnh diÖn thu phong trËn trËn hµn”, thiªn
nhiªn kh¾c nghiÖt, th©n phËn tï ®µy kh«ng gi¶m ®-îc ý chÝ vµ lßng quyÕt t©m cña
ng-êi chiÕn sü.
Cßn ë bµi th¬ “ §i ®êng” kh«ng chØ lµ sù ®óc kÕt mét cuéc ®i ®êng cô thÓ
mµ bao hµm mét th¸i ®é ®¸nh gi¸, nhËn thøc ®-îc suy nghÜ trong suèt c¶ chÆng
®-êng dµi trªn b-íc ®-êng ®êi nãi chung, trªn b-íc ®-êng c¸ch m¹ng nãi riªng:
“ §i ®êng míi biÕt gian lao
Nói cao l¹i nói cao trËp trïng“
Hai c©u th¬ gîi cho ng-êi ®äc vÒ c¸i gian lao th× Ýt mµ më ra mét kh«ng gian
b¸t ng¸t, ®iÖp trïng, ®Ñp ®Ï, hïng vÜ nhiÒu h¬n. Ch¼ng thÊy ®©u ®µy ¶i xÝch xiÒng, chØ
thÊy mét tr¸i tim tù do ®ang chiªm ng-ìng, ®¾m say th-ëng ngo¹n thiªn nhiªn cña
nhµ nghÖ sÜ. §»ng sau c©u th¬, ta b¾t gÆp mét t©m hån lín, tha thiÕt, ®Ñp ®Ï, mét trÝ
tuÖ mÉn c¶m cña bËc chÝ sÜ ®ang ®èi diÖn, chÞu ®ùng nh÷ng gian lao khñng khiÕp
nh-ng ®· biÕt v-ît lªn gian lao b»ng th¸i ®é lµm chñ, b»ng phong th¸i ung dung b×nh
tÜnh, víi c¸i nh×n minh mÉn, s¸ng suèt mµ khiªm tèn, gi¶n dÞ. Hai c©u cuèi cÊu tróc
theo mèi quan hÖ “®iÒu kiÖn - nh©n qu¶”. Khi ®· chiÕm lÜnh ®îc ®Ønh cao chãt vãt
th× mu«n dÆm n-íc non thu c¶ vµo tÇm m¾t:
“Nói cao lªn ®Õn tËn cïng
Thu vµo tÇm m¾t mu«n trïng níc non“.
Muèn v-ît qua c¸c líp nói lªn ®Ønh cao chãt vãt th× ph¶i cã quyÕt t©m vµ nghÞ
lùc lín, chØ cã thÕ míi giµnh ®-îc th¾ng lîi vÎ vang, thu ®-îc kÕt qu¶ tèt ®Ñp. Hai
c©u th¬ hµm chøa bµi häc quyÕt t©m v-ît khã, nªu cao ý chÝ vµ nghÞ lùc trong cuéc
sèng ®Ó ®¹t ®-îc ®Ønh cao cña phÈm chÊt ®¹o ®øc vµ kiÕn thøc khoa häc. Bµi häc ®i
®-êng qu¶ thËt lµ v« gi¸ ®èi víi bÊt cø ai.
VÎ ®Ñp t©m hån cña Hå ChÝ Minh trong “NhËt ký trong tï” cßn ®îc thÓ hiÖn
ë phong th¸i ung dung tù t¹i, lu«n lµm chñ b¶n th©n trong mäi hoµn c¶nh, mét tinh
5
thÇn l¹c quan, lu«n h-íng vÒ b×nh minh, mÆt trêi hång vµ sù tÊt th¾ng cña c¸ch m¹ng.
Trong bãng tèi cña tï ngôc, ng-êi vÉn ®Ó t©m hån m×nh h-íng ra ngoµi th-ëng thøc
®ªm tr¨ng ®Ñp, tr¨ng víi ng-êi ®· trë thµnh ng-êi b¹n tri ©m, tri kØ:
“Trong tï kh«ng r-îu còng kh«ng hoa
C¶nh ®Ñp ®ªm nay khã h÷ng hê
Ng-êi ng¾m tr¨ng soi ngoµi cöa sæ
Tr¨ng nhßm khe cöa ng¾m nhµ th¬“
(Ng¾m tr¨ng)
Khái ph¶i nãi l¹i tÊt c¶ sù ®µy ®o¹ mµ chÕ ®é nhµ tï T-ëng ®· dån B¸c: tõ c¶nh
muçi, rÖp, ghÎ lë, ¨n ®ãi, mÆc rÐt, bÞ gi¶i tíi gi¶i lui trªn ba chôc nhµ lao cña huyÖn x·, råi
èm ®au bÖnh tËt, søc kháe suy kiÖt… khiÕn cho B¸c - ®· giµ ngoµi n¨m m-¬i tuæi, th©n
thÓ tiÒu tôy ®Õn møc r¨ng rông, tãc b¹c, m¾t mê … Nh-ng bµi th¬ ®· cho thÊy søc m¹nh
tinh thÇn k× diÖu cña ng-êi tï c¸ch m¹ng - ng-êi tï Êy kh«ng chót bËn t©m vÒ nh÷ng thiÕu
thèn vËt chÊt cña nhµ tï, Ngêi vÉn ®Ó t©m hån m×nh t×m ®Õn “®èi diÖn ®µm t©m” víi
vÇng tr¨ng tri ©m:
“ Ngêi ng¾m tr¨ng soi ngoµi cöa sæ
Tr¨ng nhßm khe cöa ng¾m nhµ th¬“.
Tõ trong ngôc tèi, Ng-êi ng¾m tr¨ng qua song s¾t nhµ tï. T- thÕ ng¾m tr¨ng Êy rÊt
®Ñp, nh mét cuéc “vît ngôc tinh thÇn”. Tr¨ng vµ nhµ th¬, hai g¬ng mÆt trong s¸ng, hai
t©m hån thanh cao dï bÞ song s¾t nhµ tï ng¨n c¸ch vÉn gÇn gòi s©u nÆng ©n t×nh. Cã thÓ
nãi ®©y lµ hai c©u th¬ ®Ñp nhÊt, ®éc ®¸o nhÊt. §· mÊy ai ng¾m tr¨ng qua song s¾t nhµ tï?
T- thÕ ng¾m tr¨ng cña nhµ th¬ Hå chÝ Minh biÓu lé mét t©m hån thanh cao, mét phong
th¸i ung dung tù t¹i.
Trong gian khæ, ng-êi lu«n h-íng vÒ phÝa ¸nh s¸ng, ¸nh löa hång cña c« g¸i
bªn xãm nói:
“Chim mái vÒ rõng t×m chèn ngñ
Chßm m©y tr«i nhÑ gi÷a tÇng kh«ng
C« em xãm nói xay ng« tèi
Xay hÕt lß than ®· rùc hång“.
( ChiÒu tèi)
Còng cã khi lµ tia n¾ng hång - tia n¾ng cña hy väng rùc rì trµn ngËp lßng m×nh:
“Trong ngôc giê ®©y cßn tèi mÞt
¸nh hång tríc mÆt ®· bõng soi“
( Buæi sím)
Cã ®-îc tinh thÇn l¹c quan tuyÖt ®èi vµ tinh thÇn s¸ng chãi niÒm tin nh- vËy chÝnh v×
ng-êi ®· n¾m ®-îc quy luËt cña lÞch sö, quy luËt cña thiªn nhiªn vµ con ng-êi:
“Sù vËt xoay vÇn ®· ®Þnh s½n,
HÕt m-a lµ n¾ng höng lªn th«i;
§Êt trêi mét tho¸ng thu mµn -ít
S«ng nói mu«n trïng tr¶i gÊm ph¬i;
Trêi Êm hoa c-êi chµo giã nhÑ,
C©y cao chim hãt rén cµnh t-¬i;
Ng-êi cïng v¹n vËt ®Òu ph¬i phíi
HÕt khæ lµ vui vèn lÏ ®êi“.
(Trêi höng)
6
Nh- vËy ë bÊt kú hoµn c¶nh nµo, Hå ChÝ Minh ®Òu v-ît qua c¶nh t×nh cña
riªng m×nh ®Ó ®Õn víi cuéc ®êi “LÊy c¸i vui cña cuéc ®êi ®¸nh b¹i mäi ®au th¬ng”
hay “hßa lÖ thµnh th¬ t¶ nçi nµy”. §óng nh nhµ th¬ Tè H÷u ®· ngîi ca:
“ L¹i th¬ng nçi ®µy ®äa th©n B¸c
M-êi bèn tr¨ng tª t¸i g«ng cïm
¤i ch©n yÕu, m¾t mê, tãc b¹c
Mµ th¬ bay c¸nh h¹c ung dung“
a2. Lßng yªu n-íc thiÕt tha, s©u nÆng:
Hå ChÝ Minh sinh ra vµ lín lªn trong c¶nh n-íc mÊt nhµ tan, d©n n« lÖ. Ng-êi
kh«ng ®µnh lßng chøng kiÕn nçi ®au cña toµn d©n téc, ngµy 05 - 06 - 1911 - ngµy
®Þnh mÖnh ®· dÕn, Ng-êi ®· quyÕt ®Þnh ra t×m ®-êng cøu n-íc mang theo t©m hån,
t- t-ëng, dßng m¸u bÊt khuÊt cña «ng cha. Nh-ng Ng-êi kh«ng muèn theo ®i theo
vÕt xe ®æ cña c¸c anh hïng ®· thÊt b¹i trong sù nghiÖp cøu n-íc. Ng-êi chän con
®-êng sang ph-¬ng T©y, bëi ®©y lµ n¬i cã khoa häc kü thuËt ph¸t triÓn, cã khÈu hiÖu
“Tù do, b×nh ®¼ng, b¸c ¸i” ®· ch¹m vµo kh¸t väng ngµn ®êi cña c¸c d©n téc - ®ã lµ
con ®-êng c¸ch m¹ng v« s¶n. Dï bÊt cø ë ®©u, lµm g×, ngay c¶ khi bÞ vµo tï, bÞ tra
tÊn d· man Ng-êi vÉn lu«n trung thµnh víi con ®-êng ®ã. Ng-êi ®· tõng t©m sù:
“Suèt ®êi t«i chØ cã mét ham muèn, ham muèn tét bËc, lµ lµm sao cho níc ta ®îc
hoµn toµn ®éc lËp, d©n ta ®-îc hoµn toµn tù do, ®ång bµo ta ai còng cã c¬m ¬n, ¸o
mÆc, ai còng ®îc häc hµnh”. “NhËt ký trong tï” canh c¸nh mét tÊm lßng nhí, níc
th-¬ng d©n.
Bµi “èm nÆng” nh chøa ®Çy lÖ; nh÷ng dßng lÖ xãt th¬ng ®Êt níc trong
c¶nh lÇm than:
“Ngo¹i c¶m“ trêi Hoa c¬n nãng l¹nh,
“Néi th¬ng“ ®Êt ViÖt c¶nh lÇm than;
ë tï m¾c bÖnh cµng cay ®¾ng,
§¸ng khãc mµ ta cø h¸t trµn“.
BÞ tï téi n¬i xa xø, l¹i bÞ èm nÆng, nçi ®au khæ nh- nh©n lªn ngh×n v¹n lÇn.
Nçi ®au riªng cña th©n m×nh, víi B¸c cã ®¸ng kÕ chi! B¸c ®au ®ín, ®au khæ v« cïng
khi nghÜ ®Õn c¶nh lÇm than cña d©n téc. Bao nhiªu lÖ ®· tu«n trµn … Bµi th¬ ch÷
H¸n, c©u nµo còng cã ch÷ nãi lªn nçi ®au v× n-íc, v× d©n tr-íc th¶m häa bÞ ngo¹i
bang n« dÞch: ch÷ “c¶m” (c©u 1), ch÷ “th-¬ng” (c©u 2), ch÷ “t©n khæ” (c©u 3), ch÷
“thèng khèc” (c©u 4). “èm nÆng” b¸t ng¸t t×nh yªu níc, th¬ng d©n lµ thÕ!
Bµi th¬ “Kh«ng ngñ ®-îc” nãi lªn nçi thao thøc vµ giÊc méng ®Ñp trong mét
®ªm dµi gi÷a chèn tï ngôc:
“Mét canh ... hai canh ... l¹i ba canh
Tr»n träc b¨n kho¨n giÊc ch¼ng lµnh
Canh bèn, canh n¨m võa chîp m¾t,
Sao vµng n¨m c¸nh méng hån quanh“.
Thêi gian tr«i ®i nÆng nÒ, lª thª trong ngôc tèi. Qu¸ nöa ®ªm (canh ba) mµ B¸c
vÉn “tr»n träc, b¨n kho¨n”, kh«ng sao ngñ ®îc. §Õn canh n¨m (gÇn s¸ng) th× “võa
chîp m¾t” ®îc trong kho¶nh kh¾c, tø th× “Méng hån hoµn nhiÔu ngò tiªm tinh”.
(Hån méng ®· quÈn quanh n¬i ng«i sao n¨m c¸nh). “Ng«i sao n¨m c¸nh” tîng trng
cho h×nh ¶nh Tæ quèc th©n yªu. C¶ bµi th¬ lµ t×nh nhí n-íc, th-¬ng d©n v« bê bÕn,
ph¶n ¸nh mét t©m tr¹ng “®ªm m¬ níc, ngµy thÊy h×nh cña níc” ( “Ngêi ®i t×m
7
h×nh cña níc” - ChÕ Lan Viªn ).
Trong t©m hån ngêi chiÕn sÜ vÜ ®¹i, h×nh ¶nh “Tæ quèc” vµ “cè h-¬ng” lu«n
lu«n hiÖn lªn day døt, nh¾c nhë kh«n ngu«i.“Tøc c¶nh” lµ bµi tø tuyÖt thÓ hiÖn c¶m
høng yªu n-íc, yªu quª h-¬ng thiÕt tha nhÊt:
“Tæ quèc chung niªn v« tin tøc
Cè h¬ng mçi thËt väng håi ©m“
(N¨m trßn cè quèc t¨m h¬i v¾ng
Tin tøc bªn nhµ b÷a b÷a tr«ng)
Hai ch÷ “chung niªn” vµ “mçi thËt” nãi lªn nçi nh níc, nhí quª triÒn miªn,
day døt suèt ®ªm nµy, n¨m th¸ng. Ch÷ “väng” diÔn t¶ c¸i ®¨m ®¾m híng vÒ cè
quèc, cè h-¬ng. Cè quèc dï c¸ch xa ngh×n trïng mµ lßng vÉn h-íng vÒ (t©m hoµi cè
quèc) víi bao giÊc méng vµ mèi sÇu v-¬ng vÊn nh- ngµn v¹n mèi t¬ (v¹n lò ti). T×nh
c¶m thiªng liªng Êy ®· buéc chÆt t©m t©m hån ng-êi chiÕn sÜ vÜ ®¹i trong c¶nh ®äa
®µy xa xø víi hån thiªng s«ng nói. Ngêi xa th× “nhí níc ®au lßng con cuèc cuèc”
(Bµ HuyÖn Thanh Quan), cßn B¸c th× ®· “hßa lÖ thµnh th¬ t¶ nçi nµy”:
“T©m hoµi cè quèc thiªn ®êng lé,
Méng nhiÔu t©n sÇu, v¹n lò ti“
(Ngh×n dÆm b©ng khu©ng hån n-íc cò,
Mu«n t¬ v-¬ng vÊn méng sÇu nµy).
(§ªm thu)
Tr¸i tim cña B¸c lóc nµo còng bån chån nhí quª nhí níc “tin tøc bªn nhµ b÷a
b÷a tr«ng”. N»m trong ngôc tèi suèt n¨m canh thao thøc nhí níc, lóc míi ra tï l¹i
cµng nhí n-íc, nhí b¹n v« cïng:
“Båi håi d¹o bíc T©y Phong LÜnh,
Tr«ng l¹i trêi Nam nhí b¹n xa“
(Míi ra tï, häc leo nói)
VÇn th¬ nhí n-íc, nhí b¹n cßn kÝn ®¸o göi g¾m mét høa hÑn ngµy trë l¹i Tæ
quèc th©n yªu, ®Ó cïng th©n nh©n ®øng lªn “chÆt xiÒng, ph¸ ¸ch, giµnh l¹i non s«ng”.
a3. T×nh yªu th-¬ng mªnh m«ng ®èi víi con ng-êi vµ cuéc sèng:
Nhµ th¬ Tè H÷u ®· ph¶i thèt lªn r»ng:
“B¸c ¬i! tin B¸c mªnh m«ng thÕ
¤m c¶ non s«ng mäi kiÕp ngêi“
(B¸c ¬i)
§ång chÝ Ph¹m V¨n §ång còng nãi thªm: “T×nh nh©n ®¹o, t×nh th-¬ng ®ång
bµo ®ã lµ ®iÒu s©u s¾c vµ tèt ®Ñp nhÊt trong con ngêi Hå Chñ TÞch“
ë Hå ChÝ Minh lßng th-¬ng n-íc, th-¬ng d©n, th-¬ng nh©n lo¹i mang mét néi
dung míi, s©u s¾c, toµn diÖn. Tr-íc hÕt ®ã kh«ng ph¶i lµ lßng th-¬ng h¹i cña “bÒ
trªn” nh×n xuèng, cïng kh«ng ph¶i lµ sù ®éng lßng tr¾c Èn cña ngêi “®øng ngoµi”
tr«ng vµo mµ lµ sù ®ång c¶m cña nh÷ng ng-êi cïng c¶nh ngé ®· tõng tr¶i qua vµ
chøng kiÕn biÕt bao c¶nh ®au th-¬ng ngang tr¸i, bÊt c«ng. Còng lµ v×:
“Ngêi ®· ®ãi mét c¬n ®ãi ngµy x-a
V× Ng-êi ®· chÕt hai triÖu lÇn n¨m ®ãi bèn l¨m khñng khiÕp
Bëi v× Ng-êi ®· mÆc lªn mäi tÊm ¸o x¸c x¬
§· ®i ch©n ®Êt víi mçi ®«i ch©n trÇn cña ng-êi d©n mÊt n-íc
Bëi v× Ngêi ®· chøa chÊt nçi tñi nhôc cña ngêi cïng cùc“.
8
( ChÕ Lan Viªn )
Trong nhµ lao, nghe tiÕng s¸o sÇu th¶m cña ng-êi b¹n tï nhí quª h-¬ng, B¸c
th-¬ng c¶m vµ nh- thÊy hiÖn ra tr-íc m¾t mét lµng quª nµo ®ã, cã ng-êi thiÕu phô
b-íc lªn thªm mét tÇng lÇu ngãng vÒ ph-¬ng xa:
“Bçng nghe trong ngôc s¸o vi vu
Khóc nh¹c t×nh quª chuyÓn ®iÖu sÇu
Mu«n dÆm quan hµ, kh«n xiÕt nçi
Lªn lÇu ai ®ã ngãng tr«ng nhau“.
( Ng-êi b¹n tï thæi s¸o)
ë ®©y kh«ng cßn lµ nçi nhí th-¬ng hèi tiÕc cña ng-êi khuª phô ®· trãt xui
chång ra ®i lËp c«ng hÇu bµi “Khuª o¸n” cña V-¬ng X-¬ng Linh. Ngµy xu©n nhí
chång ngoµi chiÕn ®Þa, ng-êi thiÕu phô b-íc lªn thªm mét tÇng lÇu nh×n vÒ phÝa xa,
nh-ng chØ thÊy mét mµu d-¬ng liÔu xanh. Chñ ®Ò bµi th¬ cña Hå ChÝ Minh lµ chñ
nghÜa nh©n ¸i. Ng-êi th-¬ng c¶m c¶nh ngé xa c¸ch cña ng-êi b¹n tï vµ ng-êi khuª
phô qua tiÕng s¸o nhí quª h-¬ng. TiÕng s¸o ®· t¹o nªn mét niÒm ®ång c¶m s©u s¾c
gi÷a ba t©m hån, ba c¶nh ngé. Khóc nh¹c t- h-¬ng cña ng-êi b¹n tï còng cã thÓ gîi
lªn tÊm lßng nhí níc, nhí quª h¬ng xa c¸ch ngµn dÆm vµ “khuª nh©n” ë ®©y cã
thÓ lµ vî cña ng-êi b¹n tï mµ còng cã thÓ lµ nh©n d©n trong n-íc ®ang chê mong
ng-êi c¸n bé l·nh ®¹o trë vÒ.
Bµi th¬ thÓ hiÖn t×nh c¶m nh©n ®¹o cao quý cña Hå ChÝnh Minh. C¸i cao quý
cßn n»m ë phÇn “v« cïng” cña bµi th¬, phÇn “kh«ng nãi” cña bµi th¬ §êng, th¬ tø
tuyÖt. Trong khi th-¬ng vî chång ng-êi b¹n tï, B¸c còng bÞ ®µy ®äa ®au khæ vµ cã lÏ
B¸c lµ ng-êi ®¸ng th-¬ng nhÊt trong nhµ tï tµn b¹o ®ã. §ªm Ng-êi n»m trªn sµn ®¸
l¹nh “kh«ng ®Öm còng kh«ng ch¨n, gèi qu¾p lng cßng ngñ ch¼ng an”, cã nh÷ng
ngµy ph¶i ®i bé “n¨m m¬i ba c©y sè mét ngµy. ¸o mò dÇm ma r¸ch hÕt giµy”, l¹i
bÞ gi¶i ®i bÊt kÓ ngµy, ®ªm, khuya, sím, ®i m·i …. Cßn biÕt bao chuyÖn ®¸ng nãi
trong c¸i nhµ tï “RÖp bß læm ngæm nh xe cãc. Muçi lîn nghªnh ngang tùa m¸y
bay” nhng B¸c kh«ng nãi, B¸c ®· quªn ®i nçi ®au khæ cña riªng m×nh mµ ®em lßng
yªu th¬ng nh÷ng ngêi bÊt h¹nh “n©ng niu tÊt c¶ chØ quªn m×nh”.
B¸c kh«ng thÓ d»n lßng ®îc c¶nh “vî ngêi b¹n tï ®Õn th¨m chång”, chÕ ®é
tµn ¸c cña T-ëng Giíi Th¹ch nh- c¸nh song cöa s¾t cña nhµ thï ®· ng¨n c¸ch kh«ng
cho hä ®-îc gÆp nhau:
“Anh ®øng trong cöa s¾t
Em ®øng ngoµi cöa s¾t“
GÇn nhau trong tÊc gang
Mµ biÓn trêi c¸ch mÆt
MiÖng nãi ch¼ng nªn lêi
ChØ cßn nhê khãe m¾t
C¶nh t×nh ®¸ng th¬ng thËt“
(Vî ng-êi b¹n tï ®Õn nhµ lao th¨m chång)
Nhµ th¬ Tè H÷u cã nh÷ng vÇn th¬ thËt c¶m ®éng khi viÕt vÒ B¸c:
“Tr¨m thÕ kû mang tªn Ngêi: ¸i Quèc
B¹n mu«n ®êi cña thÕ giíi ®au th¬ng“
(Hå ChÝ Minh)
Qu¶ thùc B¸c dµnh t×nh th-¬ng cho tÊt c¶ mäi ng-êi trªn thÕ gian, kh«ng ph©n biÖt
9
giai cÊp, mµu da, Ng-êi ®· tõng nãi:
“R»ng ®©y bèn biÓn lµ nhµ
Vµng, ®en, tr¾ng, ®á ®Òn lµ anh em“.
Vµ ®Æc biÖt cµng lµ ng-êi vÊt v¶ khæ cùc th× B¸c l¹i cµng th-¬ng, th-¬ng
ng-êi b¹n tï chØ cã c¸i ch¨n b»ng giÊy båi, ®ªm thu còng nh- B¸c, tr»n träc ngñ
ch¼ng yªn:
“S¸ch xa, vë míi khÐo ®em båi
Ch¨n giÊy h¬n kh«ng ®· h¼n råi
Gi-êng ngäc, mµn thªu ai cã thÊu
Trong lao kh«ng ngñ biÕt bao ngêi“
(ChiÕc ch¨n giÊy cña ng-êi b¹n tï)
B¸c th-¬ng ng-êi tï c¬ b¹c nghÌo kh«ng cã g× ¨n tr-íc c¸i c¶nh ngµy ngµy no
r-îu thÞt cña kÎ kh¸c, ®µnh chÞu n-íc m¾t bät måm tu«n. Th-¬ng ng-êi b¹n tï ®ªm
qua cßn dùa l-ng vµo B¸c, s¸ng nay ®· chÕt cøng:
“H«m qua cßn ë bªn t«i
H«m nay anh ®· vÒ n¬i suèi vµng“
(Mét ngêi tï cê b¹c “chÕt cøng“)
Sèng trong nhµ tï hµ kh¾c cña bän T-ëng Giíi Th¹ch ®· khèn khæ, nh÷ng lÇn
bÞ gi¶i ®i qua nhµ tï kh¸c, B¸c cµng khæ h¬n. Lµ tï nh©n, ch©n bÞ XiÒng, tay bÞ trãi,
bÞ gi¶i ®i bÊt kÓ n¾ng m-a B¸c vÉn nghÜ vµ ®em lßng th-¬ng ng-êi lao ®éng trªn
®-êng h¬n lµ nghÜ ®Õn m×nh. XÐt ®Õn cïng, gi÷a ng-êi tï nh©n vµ phu lµm ®-êng th×
dÉu sao ng-êi phu lµm ®-êng vÉn dÔ chÞu h¬n. Nh-ng nh×n thÊy c¶nh lao ®éng nÆng
nhäc cña hä, Ng-êi ®· xóc ®éng:
“D·i n¾ng, dÇm ma ch¼ng nghØ ng¬i
Phu ®êng vÊt v¶ l¾m ai ¬i“
(Phu lµm ®-êng)
B¸c th-¬ng ng-êi phu ®-êng v× ph¶i lµm viÖc trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¾c
nghiÖp mµ vÉn tËn tôy víi c«ng viÖc, “ngùa xe hµnh kh¸ch” h×nh ¶nh tÊp nËp trªn
®êng ®i lµ kÕt qu¶ cña nh÷ng ngêi phu lµm ®êng “d·i giã dÇm ma” nÆng nhäc,
vÊt v¶, vËy mµ mÊy ai biÕt:
“BiÕt c¶m ¬n anh ®îc mÊy ngêi?“
C©u th¬ võa nãi lªn mét sù thËt ®-îm chót cay ®¾ng võa nh- nh¾c nhë, nh¾n
nhñ mäi ng-êi h·y biÕt ¬n nh÷ng ng-êi lµm ®-êng. Bµi th¬ cã gèc rÔ s©u xa trong
nÒn t¶ng t- t-ëng cña d©n téc. Tõ t- t-ëng ©n nghÜa, Ng-êi ®· ph¸t triÓn tinh thÇn
nh©n ®¹o céng s¶n cao c¶ khiÕn cho bµi th¬ cã gi¸o dôc gi¸ trÞ s©u s¾c.
Víi nh÷ng ng-êi tï nh©n, Hå ChÝ Minh cßn nãi thay cho hä nçi uÊt øc cña t©m
hån:
“Thanh minh lÊt thÊt ma phïn
Tï nh©n nghe thÊm nçi buån xãt xa“
(TiÕt thanh minh)
B¸c lu«n bªnh vùc cho nh÷ng ngêi “cïng héi cïng thuyÒn”, th¬ng cho
nh÷ng ng-êi ®i ®-êng nghÌo khæ, gi÷a bao nhiªu h×nh ¶nh bÒ bén, t©m trÝ B¸c ®· ©u
yÕm ghi l¹i h×nh ¶nh mét c¸i qu¸n nhá bªn ®-êng chØ cã ch¸o hoa vµ muèi tr¾ng
nh-ng kh¸ch qua ®-êng vÉn lÊy lµm chç dõng ch©n.
§Æc biÖt, B¸c danh t×nh th-¬ng cho nh÷ng sinh linh bÐ nhá ph¶i chÞu c¶nh lao
tï rÊt v« cí. Bµi th¬ tø tuyÖt më ®Çu b»ng c©u th¬ rÊt l¹:
10
“Oa …! Oa …!Oa…!“
¢m thanh non nít ®ã kh«ng thÓ cã trong nhµ ngôc ®îc.TiÕng khãc “oa…oa”
cña ®øa trÎ muèn xÐ c¶ nhµ ngôc ®ã cø déi vµo tr¸i tim yªu th-¬ng mªnh m«ng cña
B¸c. ¢m thanh non nít ®ã kÓ lÓ víi B¸c (h-¬ng hoa hång còng ®· vµo thÊu trong
ngôc kÓ lÓ víi B¸c sù bÊt b×nh. Nh- lµ ch¸u bÐ vµ hoa hång ®Òu biÕt «ng chñ bót cña
tê b¸o” Ngêi cïng khæ”). TiÕng khãc nãi víi B¸c mét niÒm cay ®¾ng trong “ngµn
v¹n ®iÒu cay ®¾ng trªn ®êi”:
“ Cha trèn kh«ng ®i lÝnh níc nhµ
Nªn nçi th©n em võa nöa tuæi
Ph¶i theo mÑ ®Õn ë nhµ pha“
( Ch¸u bÐ trong nhµ lao T©n D-¬ng )
Bän T-ëng Giíi Th¹ch cã lÖ b¾t lÝnh, nh-ng chÝnh quyÒn quèc d©n ®¶ng T-ëng
Giíi Th¹ch kh«ng ®¹i diÖn quyÒn lîi cña nh©n d©n, c¸c quèc gia ®ã chØ ®¹i diÖn cho
bän ng-êi bãc lét, tµn b¹o. Kh«ng ai ®i lÝnh ®Ó b¶o vÖ cho c¸i chÕ ®é môc n¸t cña
T-ëng Giíi Th¹ch. V× thÕ nh©n d©n ®· ph¶n kh¸ng, bän cÇm quyÒn cµng tµn b¹o.
Chóng gië trß ®µn ¸p vî con cña ng-êi trèn lÝnh.
Bµi th¬ võa mang gi¸ trÞ hiÖn thùc võa thÓ hiÖn tinh thÇn nh©n ®¹o s©u s¾c cña
ngêi tï vÜ ®¹i Hå ChÝ Minh. Trong “NhËt ký trong tï”, Hå ChÝ Minh cßn dµnh t×nh
th-¬ng cho nh÷ng ng-êi phô n÷ gÆp c¶nh ngé Ðo le, hä ph¶i chÞu nçi sÇu ®au c«
qu¹nh v× chång ph¶i vµo lÝnh:
“BiÒn biÖt anh ®i kh«ng trë l¹i
Buång the tr¬ träi, thiÕp «m sÇu
Quan trªn xãt nçi em c« qu¹nh
Nªn l¹i mêi em t¹m ë tï“.
(Gia quyÕn ng-êi bÞ b¾t lÝnh)
Cã nh÷ng ®ªm kh«ng ngñ, B¸c nghe thÊy tiÕng khãc chång cña ng-êi vî trÎ
mµ trong lßng xãt thay:
“Hìi «i! chµng hìi, hìi chµng ¬i!
Cã sù v× sao véi l¸nh ®êi
§Ó thiÕp tõ nay ®©u thÊy ®-îc
Con ngêi t©m ý hîp mêi m¬i“
(Nöa ®ªm nghe tiÕng khãc chång)
Bµi th¬ khÐp l¹i, nh-ng tiÕng khãc ai o¸n cø ¸m ¶nh t©m trÝ ng-êi ®äc m·i
kh«ng ngu«i.
Trong tr¸i tim mªnh m«ng “«m c¶ non s«ng mäi kiÕp ngêi” - Hå ChÝ Minh ®·
dµnh mét gãc tr¸i tim m×nh cho nh÷ng n«ng d©n lao ®éng vÊt v¶ ®Êt Trung Hoa,
Ng-êi còng lo c¸i lo cña hä:
“Nghe nãi xu©n nµy trêi ®¹i h¹n
Mêi ph©n, thu ho¹ch chØ vµi ph©n“
(§ång chÝ)
Nh-ng Ng-êi còng vui c¸i vui cña hä:
“Kh¾p chèn n«ng d©n cêi hín hë
§ång quª vang dËy tiÕng ca vui“
(C¶nh ngoµi ®ång)
Cã thÓ thÊy chñ nghÜa nh©n ®¹o c¸ch m¹ng cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh trong
11
“NhËt ký trong tï” thËt bao la, ®é lîng. TÊm lßng nh©n ¸i, bao dung ®é l-îng ®ã
ch¾c ch¾n ®· c¶m hãa ®-îc nhiÒu ng-êi trong c¸i nhµ tï thèi n¸t cña chÕ ®é quèc d©n
§¶ng.
X-a kia, nhµ v¨n nh©n ®¹o chñ nghÜa NguyÔn Du ®· tõng ch¾t chiu nh÷ng tÊm
lßng nh©n ¸i cßn sãt l¹i ë nh÷ng n¬i tèi t¨m ®Çy ¸p bøc. Ai ngê, ë chèn lÇu xanh cña
tó bµ, ë gia ®×nh Ho¹n Th- l¹i cßn nh÷ng t©m hån trong tr¾ng, th-¬ng ng-êi nh- M·
KiÒu, qu¶n gia. §ã lµ nh÷ng ®ãa hoa sen cßn sãt l¹i trªn ®èng bïn nhÇy nhôa cña x·
héi phong kiÕn. Trong nhµ ngôc cña bän Quèc d©n ®¶ng, Hå ChÝ Minh còng rÊt quý
träng, n©ng niu nh÷ng t©m hån trong s¹ch, l-¬ng thiÖn cßn sãt l¹i. Ng-êi tá lßng biÕt
¬n “khoa trëng hä Ngò, khoa viÖn hä Hoµng” ®· ©n cÇn th¨m hái vµ gióp ®ì tï nh©n
“thËt gièng nh mïa ®«ng rÐt míi gÆp ®îc ngµy n¾ng Êm”. Ngêi khen ngîi
“trëng ban hä M¹c” ë T©n D¬ng vÐt tiÒn tói mua c¬m cho tï nh©n, tèi ®Õn cëi trãi
hä ngñ, kh«ng dïng uy quyÒn chØ dïng nh©n nghÜa.
Trong bµi “Tiªn sinh hä Qu¸ch”, Ngêi kh¼ng ®Þnh mét niÒm tin ®Çy tÝnh chÊt
nh©n ¸i vµo b¶n chÊt l-¬ng thiÖn cña con ng-êi. Nh÷ng ngêi “trong tuyÕt” “cho
than” tuy r»ng Ýt, nhng trªn ®êi vÉn cßn lo¹i nh thÕ.
T tëng nh©n v¨n cña Hå ChÝ Minh “NhËt ký trong tï” cßn mang néi dung
míi, chÊt l-îng míi ë chç: lßng th-¬ng yªu nh©n d©n, nh©n lo¹i, ng-êi cïng khæ cña
Ng-êi kh«ng chØ dõng l¹i ë “t×nh th¬ng trõu tîng” ë sù c¶m th«ng, ë lßng tin, mµ
trªn c¬ së n¾m v÷ng lý luËn, ph-¬ng ph¸p luËn khoa häc c¸ch m¹ng, Ng-êi ®· ®i s©u
t×m hiÓu, v¹ch râ nguån gèc cña mäi nghÌo khæ, mäi ¸p bøc bãc lét, mäi bÊt c«ng
trªn ®êi. Tõ ®ã ®· g¾n lßng yªu th-¬ng nh©n d©n, nh©n lo¹i ng-êi cïng khæ víi lßng
c¨m ghÐt, lªn ¸n mäi chÕ ®é bÊt c«ng, lªn ¸n chñ nghÜa ®Õ quèc, thùc d©n … t×m ra
con ®-êng ®óng ®¾n, khoa häc ®Ó tõng b-íc ®¹t tíi gi¶i phãng d©n téc, gi¶i phãng
con ng-êi.
Do ®ã chñ nghÜa nh©n ®¹o Hå ChÝ Minh lµ chñ nghÜa nh©n ®¹o khoa häc.
Chóng ta cã thÓ t×m thÊy ë “NhËt ký trong tï” nãi riªng, th¬ B¸c nãi chung nh÷ng bµi
häc s¸ng ngêi tÝnh nh©n v¨n. Qua ®ã, cµng thªm yªu mÕn, tr©n träng phÈm chÊt cao
quý trong con ng-êi Hå ChÝ Minh. PhÈm chÊt Êy sÏ m·i m·i lµ tÊm g-¬ng s¸ng ®Ó
chóng ta häc tËp, noi theo.
a4. T©m hån nghÖ sÜ víi t×nh yªu thiªn nhiªn ®¾m say:
C¸i hay v« song cña “NhËt ký trong tï” kh«ng chØ ë chÊt ngêi céng s¶n Hå
ChÝ Minh, ë tr¸i tim mªnh m«ng “«m c¶ non s«ng mäi kiÕp ngêi” mµ cßn ë t©m hån
nghÖ sü tr-íc nh÷ng biÕn th¸i tinh vi cña thiªn nhiªn, t¹o vËt. §©y lµ sù tiÕp nèi, kÕ
thõa v¨n ch-¬ng truyÒn thèng:
“Th¬ xa yªu c¶nh thiªn nhiªn ®Ñp
M©y, giã, tr¨ng, hoa, tuyÕt, nói, s«ng“
(C¶m t-ëng ®äc thiªn gia thi)
Tuy nhiªn, ®äc kÜ nh÷ng bµi th¬ ta thÊy c¶nh miªu t¶ thiªn nhiªn trong th¬ B¸c
vÉn cã mét ®-êng lèi, mét phong c¸ch riªng. Sèng trong tï, B¸c ph¶i chÞu bao nhiÒu
khæ ¶i, nh-ng b¸c ®· quªn ®i nçi ®au khæ cña riªng m×nh. Víi tÊm lßng -u ¸i, B¸c
quan t©m, ®ång c¶m, th-¬ng yªu hÕt th¶y nh÷ng con ng-êi bÊt h¹nh, nh÷ng c¶nh ngé
trí trªu, th-¬ng t©m vµ s©u s¾c h¬n n÷a lµ B¸c quan t©m ®ång c¶m víi thiªn nhiªn.
Trong tËp th¬ B¸c dµnh cho thiªn nhiªn mét ®Þa vÞ danh dù. KÓ tõ khi bÞ b¾t
giam cho ®Õn khi t¹i ngo¹i, chÕ ®é lao tï cña Quèc d©n ®¶ng cã bao giê dµnh cho B¸c
(nãi riªng) nh÷ng ng-êi tï (nãi chung) nh÷ng giê phót tho¶i m¸i, th- th¸i ®Ó ng¾m
12
phong c¶nh ®©u. Êy thÕ nh-ng, tõ sau c¸nh cöa nÆng trÞch cña buång giam, qua mét
lç th«ng h¬i nhá xÝu, B¸c vÉn më réng t©m hån ®Ó ®ãn chµo, ®Ó thu hót lÊy nh÷ng g×
cßn cã thÓ gäi lµ nguån vui mµ câi vËt bªn ngoµi cßn cã thÓ cung cÊp cho ®êi sèng
néi t©m cña con ng-êi l-¬ng thiÖn. Cã g× ®©u! Mét tia n¾ng mÆt trêi lóc ban mai, mét
luång giã m¸t lÉn víi mïi hoa tõ ngoµi s©n tho¶ng tíi, hay mét t¶ng bãng ®en thÉm
cña mét lïm c©y, hay chØ lµ c¸i nhÊp nh¸nh cña chßm sao B¾c §Èu.
“Mêi bèn tr¨ng tª t¸i” trong g«ng cïm, xiÒng xÝch, l¹i bÞ gi¶i tíi gi¶i lui qua
phÇn ®Êt m-êi ba huyÖn, th× c¶m øng ®èi víi thiªn nhiªn cña B¸c lµ biÓu hiÖn mét
th¸i ®é muèn v-ît lªn c¸i hiÖn thùc bi ®¸t Êy:
“MÆc dï bÞ trãi ch©n tay
Chim ca rén nói, h-¬ng bay ng¸t rõng
Vui say ai cÊm ta ®õng
§êng xa ©u còng bít chõng qu¹nh hiu“
(Trªn ®-êng)
Cèt c¸ch ng-êi ®i ®-êng thËt lµ vÜ ®¹i. B¹o lùc kh«ng lay chuyÓn ®-îc tinh
thÇn cña Ng-êi, xiÒng xÝch kh«ng ®Ì bÑp ®-îc ý chÝ cña Ng-êi. Ng-êi vÉn ung dung
nh- mét du kh¸ch th-ëng ngo¹n vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn. §ã lµ th¸i ®é th¸ch thøc giai
cÊp thèng trÞ ph¶n ®éng ®-¬ng thêi. Lµm sao chóng nã cã thÓ cÊm ®-îc tinh thÇn yªu
®êi, yªu cuéc sèng, vui say víi thiªn nhiªn t-¬i ®Ñp cña Ng-êi. Th¸i ®é sèng l¹c
quan, yªu ®êi ®ã chóng ta cßn b¾t gÆp trong nhiÒu bµi th¬ kh¸c n÷a. Trong tï, Ng-êi
còng ng¾m tr¨ng, bÞ gi¶i ®i trªn thuyÒn, hai ch©n bÞ treo lñng l¼ng trªn mòi thuyÒn.
Ng-êi vÉn ung dung ng¾m c¶nh:
“Lµng xãm ven s«ng ®«ng ®óc thÕ
ThuyÒn c©u rÏ sèng nhÑ thªnh thªnh“
(Gi÷a ®-êng ®¸p thuyÒn ®i Ung Ninh)
X-a kia, ng-êi ph-¬ng §«ng ®· tõng quan niÖm: vò trô lµ mét khèi thèng
nhÊt: “thiªn ®Þa v¹n vËt nhÊt thÓ” (Trêi ®Êt víi con ngêi cã mèi quan hÖ kh¨ng khÝt
khã t¸ch rêi). Trong th¬ Hå ChÝ Minh, nhÊt lµ nh÷ng vÇn th¬ ®-îc s¸ng t¸c trong tï,
ta thÊy ¶nh h-ëng cña quan niÖm x-a Êy kh¸ râ nÐt, con ng-êi vµ thiªn nhiªn kh«ng
chØ lµ mét tæng thÓ hµi hßa “cßn non, cßn níc, cßn ngêi” mµ cßn cã sù t¬ng giao
t-¬ng c¶m. C¶nh víi ng-êi, sù vËt kh¸ch quan vµ c¸i t«i chñ thÓ tr÷ t×nh soi bãng vao
nhau, hßa quyÖn kh¨ng khÝt víi nhau:
“Ngêi ng¾m tr¨ng soi ngoµi cöa sæ
Tr¨ng nhßm khe cöa ng¾m nhµ th¬“- (Ng¾m tr¨ng)
“H¬ng hoa bay thÊu vµo trong ngôc
KÓ víi tï nh©n nçi bÊt b×nh“.
(C¶nh chiÒu h«m)
NÕu kh«ng lµ mét t©m hån nghÖ sÜ th× cã lßng nµo, cßn th× giê ®©u mµ nghÜ
®Õn nh÷ng thó vui nh- thÕ, nh÷ng thó vui tuy cã phÇn thanh cao nh-ng xa l¹ vµ cã thÓ
nãi lµ viÓn v«ng biÕt bao trong thùc tÕ phò phµng cña cuéc ®êi tï téi.
Cã nh÷ng lóc:
“N¨m m¬i ba c©y sè mét ngµy
¸o mò dÇm m-a r¸ch hÕt giµy”.
L¹i thªm c¸i gi¸ rÐt kh¾c nghiÖt cña thiªn nhiªn:
13
“Gi¸ s¾c g¬m mµi tùa ®¸ nói
RÐt nh dïi nhän chÝch cµnh c©y“.
Vµ ®Æc biÖt nhÊt lµ ë t thÕ “trãi ch©n tay ngÆt nghÌo”, Êy thÕ mµ t©m hån cña
ng-êi tï vÉn më réng ch¸o ®ãn c¶nh s¾c t-¬i ®Ñp:
“§Êt trêi tho¸ng thu mµn ít
S«ng nói mu«n trïng tr¶i gÊm ph¬i
Trêi Êm, hoa c-êi chµo giã nhÑ
C©y cao, chim hãt rén cµnh t¬i“.
(Trêi höng)
Ng¾m c¶nh - ®ã lµ mét c¸ch lµm cho t©m hån th- th¸i, trong mét chõng mùc
nµo ®ã, nã lµm v¬i ®i nçi buån qu¹nh v¾ng, c« ®¬n:
“Tù do thëng ngo¹n ai ng¨n ®îc
C« qu¹nh ®-êng xa, vîi Ýt nhiÒu“.
(Trªn ®-êng)
§«i khi, ph¶i ®èi diÖn víi c¶nh “R¸t mÆt, ®ªm thu, trËn giã hµn” th× trong s©u
th¼m t©m hån ng-êi nghÖ sü vÉn c¶m nhËn ®-îc sù chuyÓn biÕn tinh tÕ cña thiªn
nhiªn, h¬i Êm cña ®Êt trêi trong ®ªm s-¬ng gi¸ l¹nh:
“Ph¬ng §«ng mµu tr¾ng chuyÓn sang hång
Bãng tèi ®ªm tµn, quÐt s¹ch kh«ng
H¬i Êm bao la trïm vò trô
Ngêi ®i, thi høng bçng thªm nång“.
(Gi¶i ®i sím)
Trong sù liªn hÖ víi con ng-êi th× thiªn nhiªn lu«n lµ h÷u h×nh, h÷u linh, h÷u
t©m. ChÝnh v× thÕ thiªn nhiªn th-êng ®-îc dïng ®Ó bµy tá c¸i sù v« ng«n (kh«ng thÓ
nãi nªn lêi), v× nhiÒu lý do, c¸ch thøc nhê thiªn nhiªn béc lé t©m tr¹ng cña m×nh lµ
biÓu hiÖn cña sù kh¸t khao giao hßa vò trô, nã ®· t¹o ra mét thñ ph¸p: “t¶ c¶nh ngô
t×nh”, ®©y lµ mét thñ ph¸p nghÖ thuËt phæ biÕn vµ quen thuéc trong th¬ v¨n x-a.
Trong th¬ x-a, thiªn nhiªn vò trô ®· ®-îc dùng lªn nh- mét c¸i ph«ng, c¸i nÒn
®Ó «m Êp gi÷a h×nh ¶nh con ng-êi víi nh÷ng phÈm chÊt cao quý cña nã. §iÒu nµy
thËt ®óng bµi th¬ d-íi ®©y:
“Nói Êp «m m©y, m©y Êp nói
Lßng s«ng g-¬ng s¸ng, bôi kh«ng mê
Båi håi d¹o b-íc T©y phong lÜnh
Tr«ng l¹i trêi Nam, nhí b¹n xa“.
(Míi ra tï tËp leo nói)
Miªu t¶ c¶nh nói non hïng vÜ, lßng s«ng s¸ng nh- g-¬ng chØ lµ c¸i cí ®Ó t¸c
gi¶ béc lé tÊm lßng trong s¸ng, thñy chung son s¾t ®èi víi quª h-¬ng, ®Êt n-íc. Bµi
th¬ tËp trung ®-îc nhiÒu cèt c¸ch vÜ ®¹i vµ tµi hoa cña Hå ChÝ Minh. T×nh yªu thiªn nhiªn
hßa víi t×nh yªu Tæ quèc. KhÝ ph¸ch cøng cái, gang thÐp trong phong th¸i ung dung thanh
th¶n. Bót ph¸p cã sù hµi hßa tuyÖt vêi gi÷a c¶nh vµ t×nh, gi÷a hiÖn thùc vµ t©m tr¹ng, gi÷a
nh¹c vµ häa. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu Êy ®Ó nãi lªn r»ng: sau khi ra tï, lßng ng-êi vÉn trong suèt
nh- dßng s«ng, kh«ng chót bôi mê.
Nh vËy, trong “NhËt ký trong tï” thiªn nhiªn kh«ng chØ lµ ngêi b¹n tri ©m, tri kû
mµ cßn lµ n¬i gi¸n tiÕp thÓ hiÖn tinh thÇn “thÐp”, t×nh thÇn ®Êu tranh bÊt khuÊt, kiªn cêng
cña ng-êi chiÕn sü céng s¶n vÜ ®¹i tr-íc xµ lim, b¸ng sóng.
a5. Kh¸t väng ®éc lËp, tù do:
14
Tù do lµ mét vÊn ®Ò mang tÝnh x· héi, ®îc ®Æt ra ë mäi thêi ®¹i “con ngêi
sinh ra vèn lµ tù do” vµ chóng ta ai còng biÕt c©u nãi næi tiÕng trong “b¶n Tuyªn
ng«n ®éc lËp n¨m 1776 cña níc Mü”: “TÊt c¶ mäi ngêi ®Òu sinh ra cã quyÒn b×nh
®¼ng. T¹o hãa cho hä nh÷ng quyÒn kh«ng ai cã thÓ x©m ph¹m ®-îc; trong nh÷ng
quyÒn Êy, cã quyÒn ®îc sèng, quyÒn ®îc tù do, vµ quyÒn mu cÇu h¹nh phóc”.
“Tuyªn ng«n nh©n quyÒn vµ d©n quyÒn cña c¸ch m¹ng Ph¸p 1789” cóng nãi thªm:
“ngêi ta sinh ra tù do vµ b×nh ®¼ng vÒ quyÒn lîi vµ lu«n lu«n ®îc tù do vµ b×nh
®¼ng vÒ quyÒn lîi”. Trong “NhËt ký trong tï” ta b¾t gÆp kh¸t väng lín nhÊt lµ kh¸t
väng tù do, hai ch÷ “tù do” ®îc nh¾c ®i nh¾c l¹i mêi ba lÇn ®· trë thµnh nçi ¸m
¶nh cña ng-êi ®äc: n¬i tù do, c¶nh tù do, trêi tù do, ngµy tù do, ng-êi tù do, ®· lµ
ngêi tù do th× “MÆc dï bÞ trãi ch©n tay” vÉn vui ®îc víi c¶nh “chim ca rén nói
h¬ng bay ng¸t rõng”. §ªm kh«ng ngñ ®îc, mçi lóc viÕt xong mét bµi th¬ còng
chÝnh lµ lóc nhµ th¬ “Nhßm qua cöa sæ ng¾m trêi tù do”. MÆc dï bÞ g«ng cïm trong
ngôc nhng chîp m¾t con ngêi tù do ®· thÊy “Sao vµng n¨m c¸nh méng hån quanh”
hoÆc “M¬ thÊy cìi rång lªn thîng giíi” Tù do lµm cho con ngêi thªm lín, nhng
tù do còng lín lªn sõng s÷ng nhê cã con ng-êi nh- Hå ChÝ Minh. NiÒm khao kh¸t tù
do Êy cã nguån gèc s©u xa tõ sù nhËn thøc cay ®¾ng ®au khæ v× bÞ mÊt tù do:
“Trªn ®êi ngµn v¹n ®iÒu cay ®¾ng
Cay ®¾ng chi b»ng mÊt tù do“.
Ng-êi hiÓu r»ng ®éc lËp, tù do lµ c¸i quý nhÊt trªn ®êi, mÊt tù do mµ mÊt tÊt
c¶, con ng-êi sÏ bÞ ®µy ®äa ngang b»ng víi sóc vËt:
“Mçi viÖc mçi lêi kh«ng tù chñ
§Ó cho ng-êi d¾t tùa tr©u bß“
(C¶nh binh khiªng lîn cïng ®i, II)
Cã ®éc lËp cho tæ quèc th× míi cã tù do cho mçi ng-êi. Tæ quèc ®ang trong
t×nh c¶nh n« lÖ th× c¸ nh©n còng bÞ t-íc ®o¹t tù do. Trong nhµ tï Quèc d©n ®¶ng, Hå
ChÝ Minh bÞ c©u thóc trong mäi chuyÖn: ®i l¹i, ¨n uèng, sinh ho¹t hµng ngµy thËm
chÝ kh«ng ®-îc tù do ng¾m mét vÇng tr¨ng thu, ®ãn mét tia n¾ng hång buæi sím. V×
thÕ trong lßng Ng-êi lóc nµo còng tr«ng ngãng chê ®Õn ngµy tù do:
“Ng©m th¬ ta vèn kh«ng ham
Nh-ng mµ trong ngôc biÕt lµm chi ®©y
Ngµy dµi ng©m ngîi cho khu©y
Võa ng©m võa ®îi ®Õn ngµy tù do“.
(Më ®Çu tËp nhËt ký)
NiÒm khao kh¸t tù do cã khi ®-îc béc lé trùc tÕp, còng cã khi béc lé gi¸n tiÕp.
Bµi th¬ “Ng¾m tr¨ng” cã lÏ lµ bµi th¬ hay nhÊt thÓ hiÖn kh¸t väng tù do mét c¸ch
gi¸n tiÕp:
“Trong tï kh«ng r-îu cïng kh«ng hoa
C¶nh ®Ñp ®ªm nay khã h÷ng hê
Ng-êi ng¾m tr¨ng soi ngoµi cöa sæ
Tr¨ng nhßm khe cöa ng¾m nhµ th¬“.
Tõ trong bãng tèi ngôc tï Ng-êi vÉn h-íng vÒ vÇng tr¨ng s¸ng, Ng-êi kh¼ng
®Þnh mét t©m thÕ: “Th©n thÓ ë trong lao - Tinh thÇn ë ngoµi lao”. Ng¾m tr¨ng v× yªu
tr¨ng còng lµ yªu tù do.
Nh- vËy ®Ó thÊy r»ng mét con ng-êi vÜ ®¹i nh- Hå ChÝ Minh khi ph¶i sèng
trong c¶nh lao tï th× còng nh- bao tï nh©n kh¸c: lu«n khao kh¸t ®-îc tù do vµ tr¨n
15
trë nh÷ng ®au ®ín cña cuéc ®êi.
b. NghÖ thuËt biÓu hiÖn vÎ ®Ñp t©m hån cña Hå ChÝ Minh trong “NhËt ký trong
tï“:
“NhËt ký trong tï” cã nhiÒu ®Æc ®iÓm nghÖ thuËt ®éc ®¸o vÒ c¸i t«i tr÷ t×nh, vÒ
kh«ng gian, thêi gian nghÖ thuËt, vÒ quan niÖm con ng-êi, vÒ ng«n ng÷. Ng«n ng÷
gi¶n dÞ mµ hµm sóc, nhiÒu Èn dô, nhiÒu t-îng tr-ng, cÊu t¹o theo nhiÒu tÇng ý nghÜa,
më ra nhiÒu liªn trëng trong t©m t ngêi ®äc theo kiÓu “thi t¹i ng«n ngo¹i” (“C¶nh
chiÒu tèi”, “Gi¶i ®i sím”, “Häc ®¸nh cê”, “Cét c©y sè”, “Nghe tiÕng gi· g¹o” …).
Roger Denux – nhµ v¨n Ph¸p ®· nhËn xÐt rÊt tinh tÕ r»ng: “Th¬ Ngêi nãi Ýt mµ gîi
nhiÒu, lµ lo¹i th¬ cã mµu s¾c thanh ®¹m, cã ©m thanh trÇm l¾ng, kh«ng ph« diÔn mµ
nh- cè khÐp l¹i trong ®-êng nÐt ®Ó cho ng-êi ®äc tù th-ëng thøc lÊy c¸i phÇn ý ë
ngoµi lêi. Ph¶i yªn lÆng mét m×nh ®äc th¬ Ng-êi, ph¶i thØnh tho¶ng ngõng l¹i ®Ó suy
nghÜa míi c¶m thÊy hÕt c¸i ©m vang cña nã vµ nghe nh÷ng ©m vang Êy cø ng©n dµi
m·i. Nh-ng nghÖ thuËt næi bËt nhÊt lµm ngêi s¸ng vÎ ®Ñp t©m hån cña Hå ChÝ Minh
trong tËp th¬ ®ã chÝnh lµ sù kÕt hîp hµi hßa gi÷a phong vÞ cæ ®iÓn vµ tinh thÇn hiÖn
®¹i.
“NhËt ký trong tï” mang ®Ëm mµu s¾c cæ ®iÓn. B¸c ®· sö dông nhiÒu tø th¬,
nhiÒu h×nh ¶nh mang d¸ng dÊp cña th¬ ®êng: “Väng nguyÖt”, “§i ®êng”, c¸c h×nh
¶nh c«, v©n, quyÖn, ®iÓu, giao väng, øc h÷u.
TËp nhËt ký ®-îc viÕt b»ng ch÷ H¸n víi thÓ lo¹i phæ biÕn lµ th¬ tø tuyÖt. TËp
th¬ còng dµnh mét vÞ trÝ trang träng cho thiªn nhiªn, ®ã lµ sù kÕ thõa lèi th¬ cæ:
“Th¬ xa yªu c¶nh thiªn nhiªn ®Ñp
M©y, giã, tr¨ng, hoa, tuyÕt, nói, s«ng“
(C¶m t-ëng ®äc thiªn gia thi)
Thiªn nhiªn trong th¬ B¸c còng hiÖn ra trong t- thÕ mét ng-êi b¹n, mét ng-êi
tri kû, chia sÎ mäi niÒm vui, nçi buån:
“Hoa hång në, hoa hång l¹i rông
Hoa tµn, hoa në còng v« t×nh
H-¬ng hoa bay thÊu vµo trong ngôc
KÓ víi tï nh©n nçi bÊt b×nh“.
(C¶nh chiÒu h«m)
Thiªn nhiªn hiÖn ra b»ng nh÷ng nÐt bót chÊm ph¸ nh»m ghi l¹i c¸i “thÇn” cña
c¶nh:
“Chim mái vÒ rõng t×m chèn ngñ
Chßm m©y tr«i nhÑ gi÷a tÇng kh«ng
C« em xãm nói xay ng« tèi
Xay hÕt lß than ®· rùc hång“
(ChiÒu tèi)
Phong th¸i ung dung tù t¹i cña Hå ChÝ Minh còng mang cèt c¸ch cña mét nhµ
hiÒn triÕt Ph-¬ng §«ng.
“NhËt ký trong tï” mang mµu s¾c cæ ®iÓn nhng l¹i rÊt hiÖn ®¹i. TËp th¬ võa
gièng th¬ §-êng mµ kh«ng h¼n lµ th¬ §-êng. B¸c dµnh t×nh c¶m ®Æc biÖt cho thiªn
nhiªn nh-ng Ng-êi ®Õn víi thiªn nhiªn víi t©m thÕ kh¸c th¬ §-êng. Trong th¬
§-êng, con ng-êi lu«n c¶m thÊy bÐ nhá, rîn ngîp tr-íc thiªn nhiªn, quan hÖ gi÷a
con ngêi víi thiªn nhiªn lµ vÜnh h»ng. Cßn trong “NhËt ký trong tï”, con ngêi lu«n
lµ trung t©m cña bøc tranh thiªn nhiªn, nhiÒu lóc cßn v-¬n lªn lµm chñ:
16
“§i ®-êng míi míi biÕt gian lao
Nói cao råi l¹i nói cao trËp trïng
Nói cao lªn ®Õn tËn cïng
Thu vµo tÇm m¾t mu«n trïng n-íc non”
(§i ®-êng)
Bµi th¬ gîi cho ng-êi ®äc vÒ c¸i gian lao th× Ýt mµ më ra mét kh«ng gian b¸t
ng¸t, ®iÖp trïng, ®Ñp ®Ï, hïng vÜ nhiÒu h¬n. Ch¼ng thÊy ®©u ®µy ¶i xÝch xiÒng, chØ
thÊy mét tr¸i tim tù do ®ang chiªm ng-ìng, ®¾m say th-ëng ngo¹n thiªn nhiªn cña
nhµ nghÖ sÜ. §»ng sau c©u th¬, ta b¾t gÆp mét t©m hån lín, tha thiÕt, ®Ñp ®Ï, mét trÝ
tuÖ mÉn c¶m cña bËc chÝ sÜ ®ang ®èi diÖn, chÞu ®ùng nh÷ng gian lao khñng khiÕp
nh-ng ®· biÕt v-ît lªn gian lao b»ng th¸i ®é lµm chñ, b»ng phong th¸i ung dung b×nh
tÜnh, víi c¸i nh×n minh mÉn, s¸ng suèt mµ khiªm tèn, gi¶n dÞ.
Phong th¸i ung dung tù t¹i cña B¸c trong “NhËt ký trong tï” bÒ ngoµi th× gièng
víi c¸c nhµ th¬ x-a nh-ng b¶n chÊt th× l¹i hoµn toµn kh¸c. C¸c nhµ nho x-a ung dung
thanh th¶n khi ®· ë bªn lÒ cña cuéc ®êi th©y kÖ mäi cuéc th¨ng trÇm cña thÕ sù
(NguyÔn Tr·i vÒ C«n S¬n, NguyÔn B×nh Khiªm ë Am B¹ch V©n). Cßn ë B¸c lµ phong
th¸i ung dung, thanh th¶n cña mét ng-êi chiÕn sÜ dµy d¹n, ®øng gi÷a sãng to giã lín
mµ vÉn b×nh, tù tin v× ®· n¾m ®-îc nh÷ng quy luËt cña cuéc sèng, lÞch sö.
Tinh thÇn hiÖn ®¹i ®-îc thÓ hiÖn trong tËp th¬ cßn lµ t- t-ëng, t×nh c¶m cña
mét nhµ c¸ch m¹ng, mét ng-êi chiÔn sÜ céng s¶n trong thêi ®¹i míi.
ChÝnh sù kÕt hîp nhuÇn nhÞ gi÷a mµu s¾c cæ ®iÓn vµ tinh thÇn hiÖn ®¹i trong
“NhËt ký trong tï” ®· lµm næi bËt vÎ ®Ñp t©m hån cña Hå ChÝ Minh. T©m hån cña
mét thi nh©n, nh-ng l¹i mang trong m×nh cèt c¸ch cña ng-êi chiÕn sÜ céng s¶n vÜ ®¹i.
3. §¸nh gi¸:
V¨n tøc lµ ng-êi, v¨n th¬ Hå ChÝ Minh lµ ®¹o ®øc, t- t-ëng t×nh c¶m, lµ nhÞp
sèng s«i næi, phong phó cña Ngêi. “NhËt ký trong tï” ®· ph¶n ¸nh mét c¸ch ch©n
thËt vµ c¶m ®éng mét t©m hån lín, mét trÝ tuÖ lín, mét dòng khÝ lín cña ng-êi chiÕn
sÜ vÜ ®¹i trong c¶nh tï ®µy. Tinh thÇn nh©n ®¹o, t×nh yªu thiªn nhiªn, yªu cuéc ®êi lµ
c¸i t×nh bao la b¸t ng¸t. ý chÝ nghÞ lùc phi th-êng, phong th¸i ung dung lµm chñ hoµn
c¶nh lµ chÊt “thÐp” s¸ng ngêi. “ThÐp” vµ “T×nh” hßa quyÖn trong nhau vµ ®îc thÓ
hiÖn rÊt s©u s¾c. §óng nh- nhµ th¬ Hoµng Trung Th«ng ®· ngîi ca:
“T«i ®äc tr¨m bµi tr¨m ý ®Ñp
¸nh ®Ìn táa r¹ng m¸i ®Çu xanh
VÇn th¬ cña B¸c vÇn th¬ thÐp
Mµ vÉn mªnh m«ng b¸t ng¸t t×nh”.
§Õn víi “NhËt ký trong tï” ta may m¾n cã ®îc bøc ch©n dung tinh thÇn tù
häa cña Hå ChÝ Minh. Tõ 135 bµi th¬ ®îc “viÕt díi gi¸ treo cæ” ®Òu næi bËt sù hµi
hßa thèng nhÊt gi÷a con ng-êi cao c¶ víi con ng-êi b×nh th-êng. Hå ChÝ Minh mang
trong m×nh sù vÜ ®¹i nh-ng còng rÊt ®çi gi¶n dÞ, méc m¹c, gÇn gòi.
VÎ ®Ñp t©m hån Êy kh«ng ph¶i tù nhiªn mµ cã, mµ nã cã céi nguån s©u xa. VÎ
®Ñp ®ã b¾t nguån tõ truyÒn thèng yªu n-íc bÊt khuÊt cña gia ®×nh, tõ truyÒn thèng
®Êu tranh c¸ch m¹ng kiªn c-êng cña quª h-¬ng xø NghÖ, l¹i ®-îc thai nghÐn trong
hoµn c¶nh n« lÖ ®au th-¬ng cña d©n téc, ®-îc rÌn luyÖn trong thö th¸ch nghiÖt ng·
cña nhµ tï ®Õ quèc, ®Æc biÖt nhÊt lµ kh¶ n¨ng v-ît lªn hoµn c¶nh víi b¶n lÜnh phi
th-êng vµ nh·n quan xuÊt chóng cña ng-êi céng s¶n vÜ ®¹i.
§i t×m hiÓu vÎ ®Ñp t©m hån cña Hå ChÝ Minh trong tËp th¬ cµng gióp chóng ta
17
hiÓu râ h¬n vÒ con ng-êi B¸c. VÎ ®Ñp t©m hån cao quý cña Ng-êi ®· lµm r¹ng rì vÎ
®Ñp ®¹o ®øc truyÒn thèng cña con ng-êi ViÖt Nam, trë thµnh di s¶n tinh thÇn v« gi¸
®Ó mçi chóng ta ®-îc häc tËp, noi theo
c Kết luận
X-a nay, nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc trë thµnh bÊt hñ, bao giê còng chinh phôc
ngêi ®äc b»ng chÝnh vÎ ®Ñp ®Ých thùc cña nã. “NhËt ký trong tï” lµ mét t¸c phÈm
nh vËy. “Ai më cuèn s¸ch nµy sÏ gÆp mét con ngêi” (Wan – Uyt - Man). Gi¸ trÞ
hµng ®Çu cña tËp th¬ lµ ë bøc ch©n dung tinh thÇn tù häa cña Hå ChÝ Minh. §ã lµ
ch©n dung cña mét nhµ c¸ch m¹ng, mét nhµ yªu n-íc vÜ ®¹i, còng lµ mét nhµ nh©n
®¹o chñ nghÜa lín, mét nhµ v¨n hãa, nhµ th¬ lín. §ã lµ “con ngêi ViÖt Nam ®Ñp
nhÊt”, nhng còng lµ con ngêi cña nh©n lo¹i, cña mäi thêi ®¹i, “mét con ngêi ®·
qua mét sù ch¾t läc trong s¸ng nhÊt, ®· ®îc n©ng lªn ®Õn mét tÇm vãc lín” (Phªlich
Pita R«®righªt). Tõ khi ra ®êi cho ®Õn nay, “ NhËt ký trong tï” ®· kh¼ng ®Þnh ®îc
søc sèng l©u bÒn trong t©m hån d©n téc. N¨m 2013 tËp th¬ ®· ®-îc thñ t-íng ChÝnh
phñ c«ng nhËn lµ “ b¶o vËt quèc gia“.
Chuyªn ®Ò nµy chóng t«i dõng l¹i ë viÖc t×m hiÓu vÎ ®Ñp t©m hån cña Hå ChÝ
Minh trong “NhËt ký trong tï”. Trong ph¹m vi vµ thêi gian nghiªn cøu cã h¹n ch¾c
ch¾n sÏ kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. V× vËy, t«i rÊt mong nhËn ®-îc nh÷ng ý
kiÕn ®ãng gãp cña c¸c ®ång nghiÖp ®Ó chuyªn ®Ò nµy ®-îc hoµn thiÖn h¬n.
Bµi d¹y minh häa:
VẺ ĐẸP TÂM HỒN CỦA HỒ CHÍ MINH QUA 2 BÀI THƠ
“NGẮM TRĂNG” VÀ “ĐI ĐƯỜNG”.
A. MỤC TIÊU:
- Qua hai bài thơ , HS hiểu được vẻ đẹp tâm hồn của Bác – Vị lãnh tụ vĩ đại
của dân tộc Việt Nam; hiểu được phong cách thơ của Người.
- Rèn cho HS kĩ năng làm văn nghị luận.
- Trau dồi tư tưởng, đạo đức, lối sống cao đẹp.
B. PHƯƠNG TIỆN:
- Bài soạn, bảng phụ, máy chiếu.
C. TIẾN TRÌNH:
1. Ổn định:
2. Kiểm tra bài :
- Hỏi : Hãy giới thiệu hoàn cảnh sáng tác của hai bài thơ “ Ngắm trăng” và
“Đi đường”? Qua hai bài thơ đã cho thấy được vẻ đẹp nào của Bác?
* Định hướng:
+Vẻ đẹp tâm hồn của một người nghệ sĩ thể hiện ở tình yêu thiên nhiên .
+ Vẻ đẹp tâm hồn của một người chiến sĩ thể hiện ở phong thái ung dung, lạc
quan ; khát vọng tự do ; chí nghị lực phi thường .
3. Bài mới:
- GV dẫn dắt vào bài: Gới thiệu mục tiêu bài học.
* ĐỀ: VẺ ĐẸP TÂM HỒN CỦA HỒ CHÍ MINH QUA 2 BÀI THƠ
“NGẮM TRĂNG” VÀ “ĐI ĐƯỜNG”.
18
? Khi lµm mét bµi v¨n, th«ng th-êng
em sÏ thùc hiÖn nh÷ng b-íc nµo?
- T×m hiÓu ®Ò vµ t×m ý
- LËp dµn bµi
- ViÕt bµi v¨n
- §äc l¹i vµ söa ch÷a.
I. Tìm hiểu đề và tìm ý:
- Xác định kiểu bài và vấn đề nghị luận * Tìm hiểu đề:
?
- Kiểu bài: Nghị luận phân tích , chứng
minh về một vấn đề trong tác phẩm VH
- Vấn đề trên cần được làm rõ bằng
- Nội dung: Vẻ đẹp tâm hồn của Bác
những ý nào?
qua 2 bài thơ.
- Phạm vi : 2 bài thơ + “Nhật kí trong
tù”
* Tìm ý:
+Vẻ đẹp tâm hồn của một người nghệ sĩ
thể hiện ở tình yêu thiên nhiên .
+ Vẻ đẹp tâm hồn của một người chiến
sĩ thể hiện ở phong thái ung dung, lạc
quan ; khát vọng tự do ; chí nghị lực
phi thường .
II. Dàn bài:
* Mở bài:
- Dẫn dắt :
+ Cách 1: Giới thiệu về tác giả và tập
- Hãy nêu nội dung phần mở bài?
“Nhật kí trong tù”
+ Cách 2: Trực tiếp giới thiệu hai bài
thơ.
- Nêu vấn đề: Vẻ đẹp tâm hồn của Bác
qua hai bài thơ.
* Thân bài:
1/ Hoàn cảnh sáng tác 2 bài thơ :
- Thân bài , em sẽ triển khai những nội - Tháng 8/1942, Bác bị chính quyền
dung cụ thể nào?
Tưởng Giới Thạch bắt giam ở Quảng
- Giới thiệu khái quát hoàn cảnh sáng
Tây – Trung Quốc. Trong thời gian 14
tác của 2 bài thơ?
tháng , Người phải trải qua rất nhiều
nhà tù.
- Hai bài thơ được sáng tác trong hoàn
cảnh ấy:
+ Ngắm trăng: bị giam cầm trong nhà
lao.
+ Đi đường: bị xiềng xích và giải đi bộ
trên đường núi, hiểm trở.
=>Khái quát: Dù trong hoàn cảnh nào
ta cũng bắt gặp vẻ đẹp tâm hồn của Bác.
19
=> GV chốt và chuyển ý:
- Tình yêu thiên nhiên của Bác được
biểu hiện trong mỗi bài thơ như thế
nào?
(HS nêu biểu hiện – GV chốt ý)
- GV phân tích tư liệu dẫn chứng:
- GV phân tích, liên hệ bài “Trên
đường”
- GV chốt và chuyển ý:
- Phong thái ung dung, lạc qua của Bác
được biểu hiện trong mỗi bài thơ như
thế nào?
(HS nêu biểu hiện – GV chốt ý)
- GV phân tích, liên hệ bài :
2/ Chứng minh vẻ đẹp tâm hồn :
a/ Vẻ đẹp tâm hồn của một người nghệ
sĩ thể hiện ở tình yêu thiên nhiên.
* Trong bài “Ngắm trăng”:
- Bác vượt lên hoàn cảnh để chiêm
ngưỡng ánh trăng với niềm xúc động,
bối rối:
Trong tù không rượu cũng không hoa
Cảnh đẹp đêm nay khó hững hờ
- Bác coi thiên nhiên như người bạn tri
âm:
“Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ”
“Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ
* Trong bài “Đi đường”:
- Bác say đắm trước cảnh đẹp thiên
nhiên:
“Núi cao rồi lại núi cao trập trùng”
Núi cao lên đến tận cùng
Thu vào tầm mắt muôn trùng nước
non”
=> Khái quát: Thiên nhiên trong thơ
Bác có thể là ánh trăng, núi rừng, cỏ
cây hoa lá… nhưng đều hiện lên thật
trong sáng. Thiên nhiên giống như một
đối tượng để Bác tâm tình. Đặc biệt hơn
, thiên nhiên ấy luôn là hiện thân cho
cái đẹp. Vì vậy, Bác tìm đến với thiên
nhiên chính là hướng đến cái đẹp.
b. Vẻ đẹp tâm hồn của một người
chiến sĩ:
b.1/ Thể hiện ở phong thái ung dung,
lạc quan.
* Trong bài “Ngắm trăng”:
- Cho thấy thái độ bất chấp hoàn cảnh
để hướng đến ánh trăng.
“Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ”
- Bác không coi mình là tù nhân mà
cho mình là “thi nhân”:
“Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ.”
* Trong bài “Đi đường”:
- Trong hoàn cảnh chuyển ngục đầy khó
khăn, Bác không coi mình là tù nhân,
20
- Xem thêm -