Tài liệu Thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp xét xử của tòa án nhân dân qua thực tiễn tỉnh thừa thiên huế

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT TRƢƠNG CAO SƠN THẨM QUYỀN XÉT XỬ SƠ THẨM CÁC VỤ ÁN DÂN SỰ THEO CẤP XÉT XỬ CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN QUA THỰC TIỄN TỈNH THỪA THIÊN - HUẾ Chuyên ngành: Luật dân sự Mã số: 60 38 30 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Cán bộ hướng dẫn khoa học: TS TRẦN ANH TUẤN HÀ NỘI - 2012 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƯỜI CAM ĐOAN Trƣơng Cao Sơn MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các ký hiệu, các chữ viết tắt MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài ...................................................... 1 2. Tình hình nghiên cứu đề tài .......................................................................... 3 3. Mục đích nghiên cứu đề tài ........................................................................... 3 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 4 5. Tính mới và những đóng góp của đề tài ....................................................... 5 6. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 5 7. Cơ cấu của luận văn ...................................................................................... 6 Chƣơng 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THẨM QUYỀN XÉT XỬ SƠ THẨM CÁC VỤ ÁN DÂN SỰ THEO CẤP TÒA ÁN ......... 7 1.1. Khái niệm, đặc điểm và ý nghĩa của quy định về thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp Tòa án.............................................. 7 1.1.1. Khái niệm thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp Tòa án ...... 7 1.1.2. Đặc điểm về thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp Tòa án.................................................................................................... 11 1.1.3. Ý nghĩa của việc quy định về thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp Toà án.......................................................................... 13 1.2. Cơ sở khoa học của việc xây dựng các quy định về thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp Tòa án ...................................... 14 1.3. Sơ lược sự phát triển các quy định của pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam về thẩm quyền xét xử sơ thẩm dân sự theo cấp xét xử từ năm 1945 đến nay. ................................................................................ 17 1.3.1. Giai đoạn từ năm 1945 đến năm 1989 .................................................. 18 1.3.2. Giai đoạn từ năm 1989 đến năm 2004: ................................................. 19 1.3.3. Giai đoạn từ năm 2004 đến nay ............................................................ 22 Kết luận chƣơng 1 ......................................................................................... 25 Chƣơng 2: NỘI DUNG CÁC QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT TỐ TỤNG DÂN SỰ HIỆN HÀNH VỀ THẨM QUYỀN XÉT XỬ SƠ THẨM CÁC VỤ ÁN DÂN SỰ THEO CẤP TÒA ÁN .............. 26 2.1. Các quy định về thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự của Toà án cấp huyện .................................................................................. 26 2.1.1. Các tranh chấp về dân sự thuộc thẩm quyền xét xử sơ thẩm của Tòa án cấp huyện ......................................................................................... 26 2.1.2. Các tranh chấp về hôn nhân và gia đình thuộc thẩm quyền xét xử sơ thẩm của Tòa án cấp huyện................................................................... 38 2.1.3. Các tranh chấp về kinh doanh, thương mại thuộc thẩm quyền xét xử sơ thẩm của Tòa án cấp huyện .............................................................. 41 2.1.4. Các tranh chấp về lao động thuộc thẩm quyền xét xử sơ thẩm của Tòa án cấp huyện .................................................................................. 44 2.2. Các quy định về thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự của Toà án cấp tỉnh ...................................................................................... 45 2.2.1. Các tranh chấp về dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại, lao động có tính phức tạp hoặc đòi hỏi kinh nghiệm chuyên môn... 46 2.2.2. Các tranh chấp về dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại, lao động có đương sự hoặc tài sản ở nước ngoài hoặc cần phải ủy thác tư pháp ............................................................. 51 2.2.3. Các vụ án dân sự thuộc thẩm quyền của Tòa án cấp huyện mà Tòa án cấp tỉnh cần thiết phải lấy lên để xét xử sơ thẩm ............................. 53 2.3. Các quy định về xử lý các vấn đề về thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp Tòa án ......................................................... 54 2.3.1. Các quy định về việc không thay đổi thẩm quyền giải quyết các vụ án dân sự theo cấp Toà án ..................................................................... 54 2.3.2. Các quy định về chuyển đơn khởi kiện, chuyển hồ sơ vụ án dân sự ......... 55 Kết luận chƣơng 2 ......................................................................................... 58 Chƣơng 3: THỰC TIỄN THỰC HIỆN CÁC QUY ĐỊNH VỀ THẨM QUYỀN XÉT XỬ SƠ THẨM CÁC VỤ ÁN DÂN SỰ THEO CẤP TÒA ÁN TẠI TỈNH THỪA THIÊN - HUẾ VÀ KIẾN NGHỊ .............59 3.1. Thực tiễn thực hiện các quy định về thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp Tòa án tại tỉnh Thừa Thiên - Huế ..................... 59 3.1.1. Tình hình thụ lý vụ việc dân sự sơ thẩm của ngành Tòa án nhân dân tỉnh Thừa Thiên - Huế từ khi BLTTDS năm 2004 có hiệu lực cho đến nay ........ 60 3.1.2. Những vướng mắc, bất cập trong thực tiễn áp dụng pháp luật về thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp Tòa án ............ 62 3.1.3. Các nguyên nhân của vướng mắc, bất cập trong việc thực hiện các quy định về thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp Toà án ..... 73 3.2. Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật về thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự của Tòa án nhân dân theo cấp Toà án ......... 75 3.2.1. Kiến nghị hoàn thiện các quy định của BLTTDS về thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp Tòa án ...................................... 75 3.2.2. Kiến nghị về tổ chức, đào tạo cán bộ .................................................... 79 Kết luận chƣơng 3 ......................................................................................... 80 KẾT LUẬN .................................................................................................... 82 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 83 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT TAND : Tòa án nhân dân BLTTDS : Bộ luật tố tụng dân sự LTCTAND : Luật tổ chức Tòa án nhân dân PLTTGQCVADS : Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án dân sự PLTTGQCVAKT : Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án kinh tế PLTTGQCTCLĐ : Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án lao động MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài Mỗi cơ quan nhà nước đều có thẩm quyền hoạt động trong một lĩnh vực nhất định để thực hiện chức năng nhiệm vụ mà luật đã quy định. Các cơ quan này tuyết đối không được phép hoạt động ra ngoài thẩm quyền của mình. Phạm vi hoạt động và quyền năng pháp lý của các cơ quan Nhà nước do pháp luật quy định được hiểu là thẩm quyền của các cơ quan Nhà nước đó. Sự phân định thẩm quyền là điều kiện cần thiết bảo đảm cho bộ máy Nhà nước hoạt động hiệu quả và không có sự chồng chéo lẫn nhau. Tòa án là một bộ phận cấu thành bộ máy Nhà nước. Trong hệ thống cơ quan tư pháp của Việt nam thì Tòa án là cơ quan thực hiện quyền tư pháp chủ yếu với chức năng, thẩm quyền giải quyết các vụ án dân sự, hình sự, hành chính và các vụ việc khác mà pháp luật quy định để bảo vệ pháp luật và công bằng xã hội. Như vậy, quyền xem xét giải quyết các vụ việc dân sự, hình sự, hành chính…. và quyền ra các quyết định khi giải quyết các vụ việc đó là nội dụng quan trọng có mối quan hệ mật thiết tạo thành thẩm quyền chung của Tòa án. Để tạo điều kiện cho Tòa án phát huy vị trí, vai trò của mình trong bộ máy nhà nước, Quốc hội nước CHXHCN Việt nam đã ban hành nhiều văn bản pháp luật để quy định về thẩm quyền giải quyết các loại vụ việc trên cho Tòa án. Trước yêu cầu của phát triển kinh tế - xã hội, mở rộng quan hệ quốc tế, ngày 15 tháng 6 năm 2004 Quốc hội khoá XI thông qua Bộ luật tố tụng dân sự (BLTTDS) tại kỳ họp thứ 5. Việc ban hành BLTTDS đã đánh dấu một bước phát triển mới của hệ thống pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam. Đây là văn bản pháp luật quy định đầy đủ và có hệ thống các vấn đề về tố tụng dân sự như các nguyên tắc cơ bản của tố tụng dân sự; thẩm quyền của Tòa án 1 trong quá trình giải quyết các vụ việc dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại và lao động… Theo đó, BLTTDS đã xây dựng các quy định về thẩm quyền dân sự của Tòa án dưới nhiều góc độ khác nhau. Nếu xét theo nguyên tắc hai cấp xét xử thì thẩm quyền dân sự của Tòa án bao gồm thẩm quyền sơ thẩm dân sự và thẩm quyền phúc thẩm dân sự của Toà án thuộc về Toà án cấp sơ thẩm và Toà án cấp phúc thẩm. Nếu xét theo thẩm quyền sơ thẩm dân sự của Toà án thì có thể thấy BLTTDS đã xây dựng các quy định về thẩm quyền sơ thẩm dân sự của Tòa án theo hướng tách biệt 3 loại thẩm quyền là thẩm quyền sơ thẩm của Tòa án theo loại việc; thẩm quyền sơ thẩm của Tòa án các cấp và thẩm quyền sơ thẩm của Toà án theo lãnh thổ. Ở Việt Nam hiện nay, hệ thống Toà án được tổ chức theo đơn vị hành chính lãnh thổ. Do vậy, việc phân định thẩm quyền sơ thẩm các vụ việc dân sự giữa Toà án các cấp là cần thiết, nhằm tránh sự chồng chéo trong việc thực hiện nhiệm vụ giữa các Tòa án với nhau… góp phần tạo điều kiện cần thiết cho Tòa án nhanh chóng thụ lý, giải quyết các vụ việc dân sự. Ngoài ra, việc phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự giữa các Toà án còn tạo thuận lợi cho các bên đương sự chủ động yêu cầu Toà án bảo vệ được quyền và lợi ích hợp pháp của mình, tránh việc đùn đẩy về thẩm quyền giữa Toà án các cấp và giảm bớt những phiền phức, tạo điều kiện tốt nhất cho người dân có thể tiếp cận công lý. Việc xác định thẩm quyền của Tòa án một cách khoa học, hợp lý còn tạo điều kiện cho các thẩm phán có điều kiện nâng cao về chuyên môn nghiệp vụ nhằm góp phần nâng cao chất lượng giải quyết các vụ việc dân sự. Tuy nhiên, thực tiễn thực hiện các quy định về thẩm quyền sơ thẩm các vụ việc dân sự, đặc biệt là thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự giữa Toà án các cấp cho thấy các quy định của BLTTDS về vấn đề này còn có những hạn chế hoặc thiếu tính cụ thể dẫn tới những khó khăn, vướng mắc trong thực tiễn áp dụng. 2 Nhận thức được tầm quan trọng của các quy định về thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự giữa Toà án các cấp và qua những vướng mắc, bất cập được nghiên cứu, khảo sát và trải nghiệm từ thực tiễn thực hành nghề luật tại Toà án tỉnh Thừa Thiên Huế, học viên đã mạnh dạn lựa chọn đề tài: “Thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp xét xử của Tòa án nhân dân qua thực tiễn tỉnh Thừa Thiên - Huế” làm đề tài luận văn thạc sỹ của mình. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Qua quá trình tìm hiểu và sưu tầm tài liệu cho thấy đã có một số công trình nghiên cứu về vấn đề phân định thẩm quyền sơ thẩm dân sự của Tòa án nhân dân các cấp. Cụ thể là Luận án tiến sĩ “Phân cấp thẩm quyền giải quyết tranh chấp dân sự trong hệ thống Tòa án ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay” của Thạc sĩ Lê Thị Hà; Luận án thạc sĩ “Thẩm quyền xét xử sơ thẩm theo pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam” của tác giả Lê Hoài Nam, “Việc xác định thẩm quyền dân sự của Tòa án” của Mai Thị Ngọc…. Tuy nhiên, các công trình trên nghiên cứu ở góc độ rộng hoặc chỉ đề cập tới các khía cạnh khác nhau về thẩm quyền sơ thẩm dân sự của Tòa án các cấp. Đề tài về “Thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp xét xử của Tòa án nhân dân qua thực tiễn tỉnh Thừa Thiên - Huế” là công trình đầu tiên nghiên cứu chuyên sâu và toàn diện về thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự của Toà án các cấp thông qua thực tiễn tỉnh Thừa Thiên - Huế. 3. Mục đích nghiên cứu đề tài Trên cơ sở các quy định của BLTTDS và các văn bản hướng dẫn của các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền, mục đích nghiên cứu đề tài luận văn là luận giải và làm rõ một số vấn đề lý luận về thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp Tòa án, nội dung các quy định của pháp luật hiện hành về thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp Tòa án, từ đó xác định 3 những điểm không hợp lí, những hạn chế, bất cập của pháp luật hiện hành về vấn đề này. Bên cạnh đó, luận văn có nhiệm vụ nghiên cứu thực trạng áp dụng các quy định của pháp luật hiện hành về thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp Tòa án tại tỉnh Thừa Thiên - Huế nhằm xác định những bất cập, vướng mắc trong thực tiễn vận dụng tại địa phương, từ đó luận văn đề xuất một số kiến nghị nhằm hoàn thiện và thực hiện pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam về thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp Tòa án. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là một số vấn đề lý luận về thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự của Tòa án theo cấp Toà án; các quy định của BLTTDS về thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự của Tòa án theo cấp Toà án; thực tiễn thi hành các quy định này của pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam hiện hành. Tuy nhiên, trong khuôn khổ giới hạn của luận văn thạc sĩ luật học việc nghiên cứu đề tài chủ yếu tập trung trong các vấn đề sau: - Làm rõ một số vấn đề lý luận về thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp Toà án như khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa về thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp Toà án; sự phát triển của pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam về thẩm quyền sơ thẩm dân sự theo cấp Toà án. - Phân tích, đánh giá những quy định BLTTDS năm 2004 và Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của BLTTDS năm 2011 về thẩm quyền xét xử sơ thẩm dân sự của Tòa án nhân dân theo cấp. - Nghiên cứu thực trạng áp dụng các quy định của BLTTDS năm 2004 về thẩm quyền sơ thẩm dân sự của Tòa án theo cấp tại Toà án nhân dân tỉnh Thừa Thiên - Huế trong thời gian gần đây, từ đó chỉ ra được những bất cập, vướng mắc trong thực tiễn áp dụng. 4 5. Tính mới và những đóng góp của đề tài Luận văn được hoàn thành dựa trên sự nghiên cứu, phân tích lý luận kết hợp với phân tích thực trạng pháp luật, thực tiễn áp dụng các quy định pháp luật về thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp Tòa án tại tỉnh Thừa Thiên - Huế từ năm 2005 đến nay. Kết quả nghiên cứu của Luận văn đã có những điểm mới và đóng góp cơ bản sau đây: - Khái niệm, đặc điểm và ý nghĩa của việc quy định về thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp Tòa án. - Cơ sở khoa học của việc xây dựng các quy định về thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp Tòa án. - Lược sử các quy định của pháp luật Việt Nam về thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp Tòa án. - Phân tích và luận giải các quy định của pháp luật hiện hành về thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp Tòa án nhằm đánh giá thực trạng pháp luật và phát hiện những tồn tại, hạn chế của pháp luật hiện hành về vấn đề nghiên cứu. - Luận văn chỉ ra được những khó khăn, bất cập, vướng mắc trong quá trình áp dụng những quy định pháp luật về thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp Tòa án và đề xuất được những giải pháp khắc phục những tồn tại, bất cập đó. 6. Phƣơng pháp nghiên cứu Đề tài được hoàn thành dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, quan điểm duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật, đường lối, chính sách của Đảng và nhà nước qua các giai đoạn lịch sử. Việc thực hiện đề tài được tiến hành trên cơ sở các phương pháp nghiên cứu khoa học như phân tích, tổng hợp, so sánh, diễn giải, suy diễn logic v.v... 5 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn được kết cấu theo ba chương : Chương 1: Một số vấn đề lý luận về thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp Tòa án Chương 2: Nội dung các quy định của pháp luật tố tụng dân sự hiện hành về thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp Tòa án Chương 3: Thực tiễn thực hiện các quy định về thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp Tòa án tại tỉnh Thừa Thiên - Huế và kiến nghị. 6 Chương 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THẨM QUYỀN XÉT XỬ SƠ THẨM CÁC VỤ ÁN DÂN SỰ THEO CẤP TÒA ÁN 1.1. Khái niệm, đặc điểm và ý nghĩa của quy định về thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp Tòa án 1.1.1. Khái niệm thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp Tòa án Có thể thấy quan hệ dân sự (theo nghĩa rộng) bao gồm các quan hệ pháp luật dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại, lao động. Các quan hệ này hết sức đa dạng và phong phú, diễn ra hàng ngày trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội và gắn liền với bất cứ chủ thể nào. Các chủ thể tham gia vào quan hệ dân sự bao giờ cũng hướng tới những mục tiêu, lợi ích nhất định. Tuy nhiên, trong thực tế cuộc sống hiện nay, do sự đan xen về mặt lợi ích cũng như tính muôn màu muôn vẻ của các quan hệ dân sự làm phát sinh tranh chấp là điều không thể tránh khỏi. Nguyên nhân là do các chủ thể khi tham gia vào các quan hệ pháp luật dân sự có thể không hiểu đúng về quyền lợi của mình hoặc cố tình vi phạm quyền của các chủ thể khác để đạt được lợi ích. Những tranh chấp nảy sinh đòi hỏi sự can thiệp và phán xét của Toà án. Ngoài ra, có những loại việc phát sinh từ các quan hệ pháp luật về dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại, lao động mặc dù các bên không có tranh chấp nhưng cần phải có sự thừa nhận hoặc công nhận của Toà án đối với các quyền lợi của đương sự hoặc xác định những sự kiện pháp lý nhất định. Về lý luận thì vụ việc dân sự bao gồm vụ án dân sự và việc dân sự. Trong đó, vụ án dân sự bao gồm các tranh chấp phát sinh trong các lĩnh vực dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại, lao động mà các chủ thể không thể tự giải quyết được với nhau nên đã khởi kiện yêu cầu Tòa án 7 giải quyết. Có nghĩa là khi quyền và lợi ích của một hoặc các bên chủ thể trong các quan hệ pháp luật dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại, lao động bị xâm hại mà các bên không thể tự giải quyết được thì một trong các bên có quyền khởi kiện ra Tòa án để yêu cầu giải quyết. Còn việc dân sự là các việc phát sinh từ các quan hệ pháp luật về dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại, lao động nhưng các bên không có tranh chấp mà chỉ yêu cầu Toà án công nhận hoặc không công nhận các quyền lợi hoặc xác định những sự kiện pháp lý nhất định. Toà án có thẩm quyền thụ lý, giải quyết các tranh chấp theo yêu cầu khởi kiện của đương sự và các yêu cầu giải quyết việc dân sự phát sinh từ các quan hệ pháp luật về dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại, lao động. Trong phạm vi luận văn này, tác giả chỉ đi sâu vào nghiên cứu về thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự mà không có tham vọng nghiên cứu sâu về thẩm quyền sơ thẩm các việc dân sự của Toà án. Theo Từ điển Luật học của Nhà xuất bản Từ điển bách khoa năm 1999 thì thẩm quyền là “tổng hợp các quyền và nghĩa vụ hành động, quyết định của các cơ quan, tổ chức thuộc hệ thống bộ máy Nhà nước do luật pháp quy định như thẩm quyền của Toà án các cấp, thẩm quyền của Viện kiểm sát các cấp, của cơ quan Công an các cấp… Hành động, quyết định trong phạm vi thẩm quyền do luật pháp quy định là điều kiện để đảm bảo trật tự pháp luật và pháp chế thống nhất, tránh được sự trùng lặp, lấn sân trong thực hiện chức năng, nhiệm vụ của cơ quan các cấp, các ngành. Vượt qua thẩm quyền, làm trái thẩm quyền trong ban hành các văn bản, quyết định là cơ sở pháp lý để hủy bỏ các văn bản ấy”[15]. Theo Từ điển tiếng Việt thì “Thẩm quyền là xem xét để kết luận và định đoạt một vấn đề theo pháp luật ” [Viện ngôn ngữ học (1997), Từ điển Tiếng Việt, Nxb Đà Nẵng, tr. 992]. Theo Từ điển luật học của Mỹ thì thẩm 8 quyền được hiểu là một khả năng cơ bản và tối thiếu để cơ quan công quyền xem xét và giải quyết một việc gì theo pháp luật [27. Black law (2001), Nxb. Publishing Co, tr. 298]. Theo từ điển Luật học của Việt Nam thì thẩm quyền là “ tổng hợp các quyền và nghĩa vụ hành động, quyết định của cơ quan, tổ chức thuộc hệ thống bộ máy nhà nước do pháp luật quy định” [Nguyễn Hữu Quỳnh (chủ biên), Từ điển Luật học (1999), Nxb Từ điển Bách Khoa, Hà Nội., tr. 459]. Theo Lenmeiunier, tác giả cuốn từ điển pháp luật thì thẩm quyền của Toà án được hiểu là “khả năng của một Toà án xem xét một vụ việc trong phạm vi pháp luật cho phép” [Lemeunier (1998), Dictionnaire Juiridique, La maison du dictionnaire, Paris , tr. 74]. Tiến sỹ Nguyễn Đức Mai cho rằng: “Thẩm quyền của Toà án là một thể thống nhất bao gồm hai yếu tố có liên quan chặt chẽ với nhau đó là thẩm quyền hình thức và thẩm quyền về nội dung. Thẩm quyền về hình thức thể hiện ở quyền hạn giải quyết, quyết định của Toà án đối với những vấn đề đã được xem xét” [Nguyễn Đức Mai (1993), Về thẩm quyền của Toà án cấp phúc thẩm, Tạp chí Toà án nhân dân (số 8), tr. 2]. Theo quy định tại Điều 127 Hiến pháp nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam thì “Toà án nhân dân tối cao, Toà án nhân dân địa phương, các Toà quân sự và các Toà án khác do luật định là những cơ quan xét xử của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam”. Trên cơ sở quy định này của Hiến pháp, Luật Tổ chức Toà án nhân dân năm 2002 đã quy định cụ thể là Toà án nhân dân có thẩm quyền xét xử các vụ án hình sự, dân sự, hành chính và giải quyết những việc khác theo quy định của pháp luật. Khi xét xử Toà án có quyền ban hành bản án và các quyết định, được đảm bảo thi hành bằng sức mạnh cưỡng chế của nhà nước thông qua hệ thống cơ quan thi hành án án dân sự. Theo giáo trình luật tố tụng dân sự Việt Nam thì thẩm quyền dân sự của Tòa án là quyền xem xét giải quyết các vụ việc và quyền hạn ra các quyết 9 định khi xem xét giải quyết các vụ việc đó theo thủ tục tố tụng dân sự của Tòa án [14]. Thẩm quyền sơ thẩm dân sự của Tòa án là một khái niệm rộng được nghiên cứu và đề cập trong hệ thống pháp luật ở nhiều nước trên thế giới. Ở nước ta, thẩm quyền sơ thẩm dân sự của Tòa án được hiểu “là quyền xem xét thụ lý giải quyết các vụ việc dân sự của Tòa án và quyền hạn ra các quyết định khi xem xét giải quyết vụ việc đó theo thủ tục tố tụng sơ thẩm dân sự”[2]. Thẩm quyền sơ thẩm dân sự của Tòa án được tiếp cận dưới ba góc độ là thẩm quyền theo loại việc, thẩm quyền theo cấp và thẩm quyền theo lãnh thổ. Trong đó, thẩm quyền sơ thẩm dân sự theo loại việc là nền tảng để xác định thẩm quyền sơ thẩm của Tòa án theo cấp và theo lãnh thổ. Luận văn không nghiên cứu về toàn bộ các vấn đề về thẩm quyền sơ thẩm dân sự của Tòa án mà chỉ tập trung triển khai nghiên cứu về một vấn đề của thẩm quyền sơ thẩm dân sự của Toà án là vấn đề đang có nhiều vướng mắc tại địa phương là thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp Toà án. Sơ thẩm vụ án dân sự là cấp xét xử thứ nhất trong quá trình giải quyết một vụ án dân sự. Pháp luật tố tụng dân sự không đưa ra khái niệm về thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự của Toà án. Tuy nhiên, dưới góc độ lý luận có thể đưa ra khái niệm về thẩm quyền xét xử sơ thẩm vụ án dân sự như sau: “Thẩm quyền xét xử sơ thẩm vụ án dân sự là thẩm quyền của Tòa án trong việc thụ lý, giải quyết lần đầu một vụ án dân sự theo thủ tục sơ thẩm”. Trên thế giới thì cách thức tổ chức hệ thống Tòa án có thể theo đơn vị hành chính lãnh thổ hoặc không theo đơn vị hành chính lãnh thổ. Điều này phụ thuộc vào truyền thống, lịch sử và ý chí của nhà lập pháp mỗi nước. Thông thường thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp Toà án được xác định dựa trên dấu hiệu về tính chất phức tạp hay đơn giản của tranh chấp dân sự, điều kiện giải quyết vụ việc của các cấp Tòa án, tính khách quan trong việc giải quyết tranh chấp dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại, lao động...v.v. 10 Ở nước ta hiện nay, trong hệ thống các cơ quan tư pháp thì Tòa án là cơ quan thực hiện quyền tư pháp chủ yếu. Tòa án thực hiện thẩm quyền của mình trong việc xét xử các vụ án hình sự, dân sự, hành chính và các việc khác theo quy định của pháp luật để bảo vệ pháp luật và đảm bảo công bằng xã hội. Trong các Tòa án chỉ có Tòa án nhân dân cấp huyện và Tòa án nhân dân cấp tỉnh là có thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự. Do vậy, việc phân định thẩm quyền xét xử sơ thẩm giữa Tòa án các cấp được thực hiện giữa Tòa án cấp tỉnh và Tòa án cấp huyện. Kết quả nghiên cứu cho thấy, các giáo trình về luật tố tụng dân sự của các cơ sở đào tạo luật cũng chưa đưa ra một khái niệm cụ thể về thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp Toà án. Tuy nhiên, về lý luận thì thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự không thể thuộc về Toà án cấp cao nhất trong hệ thống tổ chức Toà án, bởi vì như vậy sẽ tước đi của đương sự quyền kháng cáo phúc thẩm và quyền khiếu nại theo thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm. Qua nghiên cứu lý luận và xuất phát từ cách thức tổ chức Toà án của Việt Nam có thể định nghĩa về thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp Toà án như sau: “ Thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự của Tòa án theo cấp là quyền của một cấp Tòa án cụ thể, cấp tỉnh hoặc cấp huyện, trong việc xem xét thụ lý giải quyết các vụ án dân sự và quyết định giải quyết các vụ án đó theo thủ tục tố tụng dân sự sơ thẩm, được xác định trên cơ sở tính chất của vụ án dân sự, tổ chức hoạt động và khả năng giải quyết tranh chấp của các cấp Tòa án”. 1.1.2. Đặc điểm về thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp Tòa án Thứ nhất: Thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp Toà án là thẩm quyền của Toà án lần đầu tiên xem xét giải quyết các vụ án dân sự 11 căn cứ vào tính chất đơn giản hay phức tạp của vụ án dân sự, tổ chức hoạt động và điều kiện giải quyết tranh chấp của các cấp Tòa án hoặc các dấu hiệu khác mà pháp luật có quy định. Đây là đặc điểm phân biệt thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp Toà án với thẩm quyền của Toà án theo loại việc được xác định dựa trên dấu hiệu về tính chất của quan hệ pháp luật tranh chấp và thẩm quyền sơ thẩm dân sự của Tòa án theo lãnh thổ được xác định trên các dấu hiệu về nơi cư trú, nơi có trụ sở của một trong các bên đương sự, nơi có bất động sản hoặc nơi phát sinh sự kiện hoặc các dấu hiệu khác mà pháp luật có quy định. Thứ hai: Thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp Toà án là loại thẩm quyền được xác định dựa trên cấp Toà án, theo đó có thể xác định một cấp Toà án nào đó có quyền xem xét giải quyết vụ án dân sự và quyền hạn ra các quyết định khi giải quyết các vụ án đó. Đặc điểm này cho phép phân biệt với thẩm quyền sơ thẩm của Toà án theo loại việc và theo lãnh thổ. Thẩm quyền sơ thẩm dân sự của Toà án theo loại việc chỉ giúp xác định được vụ việc có thuộc thẩm giải quyết của Toà án theo thủ tục tố tụng dân sự hay không, trên cơ sở đó phân định được những việc thuộc thẩm quyền của Toà án và các cơ quan Nhà nước, các tổ chức khác. Còn thẩm quyền sơ thẩm dân sự của Toà án theo lãnh thổ là loại thẩm quyền mà dựa vào đó có thể xác định một cách chính xác Toà án cụ thể nào sẽ có quyền xem xét và ra các quyết định để giải quyết các vụ việc. Thứ ba: Thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp Toà án được xác định dựa trên thẩm quyền của Toà án theo loại việc. Xét trong quá trình xác định thẩm quyền sơ thẩm dân sự của Toà án thì thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp Toà án là hệ quả của việc xác định thẩm quyền của Toà án theo loại việc và là cơ sở để xác định thẩm quyền sơ thẩm dân sự của Toà án theo lãnh thổ. 12 Thứ tư: Thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp Toà án được xác định không thuộc về Toà án cấp cao nhất trong hệ thống tổ chức Toà án, nhằm đảm bảo quyền tiếp cận công lý, quyền kháng cáo phúc thẩm và quyền khiếu nại theo thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm của đương sự. 1.1.3. Ý nghĩa của việc quy định về thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp Toà án Việc xây dựng hợp lý các quy định về thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp Toà án sẽ là nền tảng cho việc xác định thẩm quyền sơ thẩm của Tòa án theo lãnh thổ được nhanh chóng, đúng pháp luật. Tránh được sự chồng chéo trong việc thực hiện nhiệm vụ giữa giữa Tòa án cấp trên và Tòa án cấp dưới. Ngoài ra, nó còn tạo điều kiện thuận lợi cho việc thi hành án dân sự, đảm bảo sự phối hợp giữa Tòa án và cơ quan thi hành án. Còn đối với đương sự thì việc Tòa án xác định đúng thẩm quyền xét xử sơ thẩm theo cấp Toà án sẽ tạo điều kiện thuận lợi để các đương sự có thể tham gia bảo vệ quyền và lợi ích hợp của mình trước Tòa án. Với sự phân định rõ thẩm quyền giữa Tòa án cấp tỉnh và Tòa án cấp huyện sẽ tạo điều kiện cho các đương sự xác định đúng Tòa án để gửi đơn, tránh tình trạng gửi nhầm đơn đến Tòa án không có thẩm quyền giải quyết…gây mất thời gian và những tổn thất không đáng có. Ngoài ra, nếu tình trạng gửi nhầm đơn xảy ra, thì thông qua việc xác định thẩm quyền của mình, Tòa án nhận đơn có thể mau chóng, kịp thời chuyển đơn khởi kiện tới Tòa án có thẩm quyền giải quyết. Các quy định về thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp Toà án được xây dựng là cơ sở pháp lý để tránh việc đương sự lạm dụng quyền khởi kiện để cùng một lúc khởi kiện ở nhiều cấp Tòa án khác nhau gây lãng phí thời gian giải quyết của Tòa án. 13 1.2. Cơ sở khoa học của việc xây dựng các quy định về thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự theo cấp Tòa án Việc xác định thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án dân sự của Tòa án theo cấp phải luôn đảm bảo cho hệ thống Tòa án hoạt động một cách có hiệu quả, nhịp nhàng, không chồng chéo lên nhau khi thực hiện nhiệm vụ của mình. Đồng thời tạo sự thuận lợi cho các đương sự tham gia tố tụng từ đó góp phần bảo vệ lợi ích của nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự. Vì vậy, việc xây dựng các quy định của pháp luật về vấn đề này phải dựa trên những tiêu chí nhất định như sau: - Việc xây dựng các quy định về thẩm quyền sơ thẩm dân sự của Tòa án theo cấp phải phù hợp với đường lối của Đảng về hoạt động tư pháp Hiện nay, với sự phát triển không ngừng của nền kinh tế- xã hội cùng với sự hội nhập toàn cầu, thì đường lối của Đảng về hoạt động tư pháp có vai trò quan trọng hơn bao giờ hết. Đường lối của Đảng chính là nền tảng, là “kim chỉ nam” để sửa đổi, bổ sung hệ thống pháp luật tố tụng dân sự nói chung và các quy định về thẩm quyền của Tòa án theo cấp nói riêng. Để nhanh chóng xây dựng, hoàn thiện nhà nước pháp quyền theo định hướng xã hội chủ nghĩa, tạo thuận lợi cho nhân dân thì chủ trương hiện nay là cần phải mở rộng thẩm quyền sơ thẩm cho Toà án nhân dân cấp huyện, tạo điều kiện cho Toà án cấp tỉnh có thể tập trung nguồn lực vào công tác xét xử phúc thẩm, giám đốc thẩm, tái thẩm. - Việc xây dựng các quy định về thẩm quyền sơ thẩm dân sự của Tòa án theo cấp phải căn cứ vào tính chất phức tạp của từng loại vụ việc Cùng với sự phát triển không ngừng của nền kinh tế xã hội trong xu hướng hội nhập toàn cầu như hiện nay thì các quan hệ dân sự, hôn nhân gia đình, kinh doanh, thương mại, lao động diễn ra ngày càng sôi động và phong phú hơn. Điều này cũng đã gây không ít khó khăn cho ngành Tòa án vì số 14