Tài liệu Thực trạng và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thi hành án dân sự ở tỉnh bắc giang

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN VĂN CÔNG THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ THI HÀNH ÁN DÂN SỰ Ở TỈNH BẮC GIANG LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2012 1 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN VĂN CÔNG THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ THI HÀNH ÁN DÂN SỰ Ở TỈNH BẮC GIANG Chuyên ngành : Luật dân sự Mã số : 60 38 30 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: TS. Lê Thu Hà HÀ NỘI - 2012 2 MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các bảng 1.1. MỞ ĐẦU 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÍ LUẬN VỀ THI HÀNH ÁN DÂN SỰ 8 Khái niệm, bản chất và vai trò của thi hành án dân sự 8 1.1.1. Khái niệm, bản chất của thi hành án dân sự 8 1.1.2. Vai trò, ý nghĩa của thi hành án dân sự 12 1.2. Một số khái niệm trong thi hành án dân sự 14 1.2.1. Việc thi hành án dân sự 14 1.2.2. Khái niệm về cưỡng chế thi hành án 16 1.2.3. Hoãn thi hành án dân sự 18 1.2.4. Miễn, giảm thi hành dân sự 20 1.3. Khái quát về thi hành án dân sự ở tỉnh Bắc Giang 21 1.3.1. Đặc điểm tỉnh Bắc Giang 21 1.3.2. Cơ cấu tổ chức và hiện trạng đội ngũ cán bộ, công chức của cơ quan thi hành án dân sự ở tỉnh Bắc Giang 22 1.3.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến thi hành án dân sự ở tỉnh Bắc Giang 25 2.1. Chương 2: THỰC TRẠNG THI HÀNH ÁN DÂN SỰ Ở TỈNH BẮC GIANG 28 Tình hình thi hành án dân sự ở tỉnh Bắc Giang 28 2.1.1. Kết quả thi hành án dân sự trong một số năm (từ năm 2009 đến năm 2011) 29 2.1.2. Tình hình tổ chức cưỡng chế thi hành án dân sự 31 3 2.1.3. Về lập hồ sơ đề nghị xét miễn, giảm thi hành án 32 2.1.3. Về công tác phối hợp giữa cơ quan thi hành án dân sự với tòa án để giải quyết những khó khăn, vướng mắc do án tuyên không rõ, tuyên có sai sót, không thi hành được 33 Đánh giá thực trạng thi hành án dân sự ở tỉnh Bắc Giang trong giai đoạn hiện nay 33 2.2. 2.2.1. Những ưu điểm của thi hành án dân sự ở tỉnh Bắc Giang 33 2.2.2. Những hạn chế, bất cập, khó khăn của thi hành án dân sự ở tỉnh Bắc Giang 34 Nguyên nhân chủ yếu của hạn chế, bất cập, khó khăn trong thi hành án dân sự ở tỉnh Bắc Giang 43 Chương 3: 56 2.3. NHỮNG GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ THI HÀNH ÁN DÂN SỰ Ở TỈNH BẮC GIANG TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY 3.1. Tăng cường công tác rà soát, phân loại án 56 3.2. Công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về thi hành án dân sự 61 3.3. Nhóm giải pháp giải quyết tình trạng quá tải công việc 65 3.4. Tăng cường phối hợp và nâng cao hiệu quả hoạt động của Ban chỉ đạo thi hành án dân sự các cấp 67 3.5. Tăng cường công tác phối hợp với các cơ quan tư pháp và chính quyền cơ sở 68 3.6. Công tác lãnh đạo, chỉ đạo, kiểm tra tiến độ của thủ trưởng đơn vị 70 3.7. Một số giải pháp khác 72 KẾT LUẬN 76 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 78 4 Danh môc c¸c b¶ng Số hiệu bảng Tên bảng Trang 2.1 Thống kê việc thi hành án dân sự có điều kiện thi hành 29 2.2 Thống kê việc thi hành án dân sự chưa có điều kiện thi hành 30 5 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài Thi hành án dân sự có vai trò quan trọng trong hoạt động tư pháp nói chung và quá trình giải quyết vụ án nói riêng. Bản án, quyết định của Tòa án chỉ thực sự có giá trị khi được thi hành trên thực tế. Hoạt động thi hành án là công đoạn cuối cùng, bảo đảm cho bản án, quyết định của Tòa án được chấp hành, góp phần bảo đảm tính nghiêm minh của pháp luật và pháp chế xã hội chủ nghĩa; bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân và Nhà nước, góp phần giữ vững ổn định chính trị - xã hội, tăng cường hiệu lực, hiệu quả của bộ máy nhà nước. Chính vì vậy, Hiến pháp năm 1992 đã quy định rõ: "Các bản án và quyết định của Tòa án nhân dân có hiệu lực pháp luật phải được các cơ quan nhà nước, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội, các đơn vị vũ trang nhân dân và mọi công dân tôn trọng; những người và đơn vị hữu quan phải nghiêm chỉnh chấp hành" [27]. Nhận thức tầm quan trọng của công tác thi hành án, từ khi thực hiện đường lối đổi mới đến nay, Đảng ta đã đề ra nhiều chủ trương, chính sách về thi hành án dân sự như: Nghị quyết Hội nghị lần thứ chín Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa IX ngày 03/02/2004 về tập trung thực hiện tốt công tác thi hành án, nhất là thi hành án dân sự, khắc phục cơ bản tình trạng tồn đọng kéo dài; Nghị quyết số 48-NQ/TW ngày 24/5/2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020: Xây dựng và hoàn thiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của các cơ quan tư pháp phù hợp với mục tiêu, định hướng chiến lược cải cách tư pháp; xác định đúng, đủ quyền năng và trách nhiệm pháp lý cho từng cơ quan, chức danh tư pháp... 6 Cải cách mạnh mẽ các thủ tục tố tụng tư pháp theo hướng dân chủ, bình đẳng, công khai, minh bạch, chặt chẽ, nhưng thuận tiện, bảo đảm sự tham gia và giám sát của nhân dân đối với hoạt động tư pháp [20]. Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/06/2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020: Tổ chức các cơ quan tư pháp và các chế định bổ trợ tư pháp hợp lý, khoa học và hiện đại về cơ cấu tổ chức và điều kiện, phương tiện làm việc; trong đó, xác định Tòa án có vị trí trung tâm và xét xử là hoạt động trọng tâm... Từng bước thực hiện việc xã hội hóa và quy định những hình thức, thủ tục để giao cho tổ chức không phải là cơ quan nhà nước thực hiện một số công việc thi hành án... Nghiên cứu chế định thừa phát lại; trước mắt, có thể tổ chức thí điểm tại một số địa phương, sau vài năm, trên cơ sở tổng kết, đánh giá thực tiễn sẽ có bước đi tiếp theo [21]. Thể chế hóa đường lối, chính sách của Đảng, Hội đồng Nhà nước trước đây, nay là Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã ban hành Pháp lệnh Thi hành án dân sự năm 1989, Pháp lệnh Thi hành án dân sự năm 1993 và gần đây là Pháp lệnh Thi hành án dân sự năm 2004 và Quốc hội đã ban hành Luật Thi hành án dân sự năm 2008. Do vậy, công tác thi hành án dân sự trong những năm qua đạt được một số kết quả đáng khích lệ, mà kết quả nổi bật nhất theo đánh giá của Chính phủ là: Hệ thống cơ quan thi hành án dân sự được hình thành trong cả nước, công tác thi hành án dân sự đã được triển khai và hoạt động có hiệu quả bước đầu. Tuy nhiên, bên cạnh đó, công tác thi hành án dân sự hiện vẫn đang đứng trước những khó khăn, thử thách to lớn với 7 nhiều vấn đề tồn tại, bất cập đang đặt ra cần được giải quyết. Hiệu quả công tác thi hành án dân sự chưa cao, chưa đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ và sự quan tâm của Đảng, Nhà nước và nhân dân; hoạt động thi hành án chưa thật sự bảo đảm được tính công bằng và nghiêm minh của pháp luật. Tồn tại lớn nhất trong công tác thi hành án dân sự những năm qua là tình trạng án "tồn đọng" kéo dài, với số lượng lớn ngày càng tăng, song chưa có biện pháp hữu hiệu để giải quyết. Theo thống kê của Bộ Tư pháp, năm 2009, các cơ quan thi hành án dân sự thụ lý 662.961 việc, đã thi hành xong 354.490 việc, đạt 81,05% số việc có điều kiện thi hành. Tuy nhiên, công tác thi hành án dân sự vẫn còn nhiều hạn chế, nhất là số lượng án tồn đọng. Tình trạng khiếu nại, tố cáo về thi hành án dân sự còn nhiều, nhiều vụ việc phức tạp, khiếu nại tố cáo gay gắt, kéo dài… Theo một thống kê tại Hội nghị chuyên đề triển khai công tác thi hành án dân sự năm 2010 khu vực phía Bắc do Bộ Tư pháp tổ chức mới đây, hiện nay cả nước còn 270.925 án tồn đọng. Trong đó, 188.000 việc chưa có điều kiện thi hành án; hơn 89.000 việc người phải thi hành án ốm nặng, chưa xác định được nơi cư trú, người phải thi hành án không có tài sản; 98.754 án tồn đọng vì có kháng nghị; tuyên không rõ ràng, không phù hợp với thực tế, tài sản kê biên chưa xử lý được hoặc có khiếu nại Cùng với những thành quả trong công tác thi hành án dân sự của cả nước, công tác thi hành án dân sự ở Bắc Giang trong những năm gần đây cũng có những chuyển biến tích cực. Đặc biệt năm 2009, đã giải quyết xong 4.146 việc/4.461 việc có điều kiện thi hành, đạt 93% (thi hành xong hoàn toàn 3.648 việc/4.461 việc có điều kiện thi hành, đạt 82%); số tiền đã giải quyết được 19.056.960.000 đồng/22.062.131.000 đồng, đạt 86,3% (số tiền thực thu 14.936.118.000 đồng/22.062.131.000 đồng, đạt 68%); tăng 588 việc và 3.128.636.000 đồng số việc và tiền đã giải quyết xong so với cùng kỳ năm 8 2008. Bên cạnh những thành quả đó, công tác thi hành án dân sự ở tỉnh Bắc Giang còn gặp nhiều khó khăn do đặc điểm tình hình của địa phương, lượng án tồn đọng qua các năm còn nhiều và ngày càng tăng như năm 2008 chưa giải quyết được 303 việc có điều kiện thi hành (thi hành chưa xong hoàn toàn 718 việc có điều kiện thi hành), năm 2009 chưa giải quyết 315 việc có điều kiện thi hành (thi hành chưa xong 843 việc có điều kiện thi hành)... Đây là vấn đề rất bức xúc đặt ra trong công tác thi hành án dân sự ở tỉnh Bắc Giang hiện nay. Thực trạng này, một phần xuất phát từ nguyên nhân: ý thức tuân thủ pháp luật của một số bộ phận nhân dân nói chung và một số cơ quan, tổ chức, các nhà quản lý doanh nghiệp và cá nhân (kể cả chính quyền địa phương) còn yếu kém. Mặt khác, do chưa có sự phối hợp đồng bộ, chặt chẽ giữa các cơ quan bảo vệ pháp luật, cũng như cơ quan hữu quan trong quá trình thi hành án; cơ sở pháp lý về tổ chức và hoạt động thi hành án dân sự chưa được hoàn thiện, hệ thống các văn bản pháp lý về thi hành án dân sự chưa đầy đủ, chậm được bổ sung, sửa đổi kịp thời; cơ chế quản lý và cơ chế thi hành án hiện nay không hợp lý, gây cản trở và làm giảm hiệu quả công tác thi hành án nói chung và thi hành án dân sự nói riêng. Với tất cả những lý do nêu trên, việc chọn đề tài "Thực trạng và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thi hành án dân sự ở tỉnh Bắc Giang" làm luận văn thạc sĩ luật học là cấp thiết và có ý nghĩa thực tiễn. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Những năm gần đây, trước những đòi hỏi khách quan của công tác thi hành án dân sự, đã có một số công trình khoa học nghiên cứu về vấn đề thi hành án dân sự, cụ thể là: Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ "Những cơ sở lý luận và thực tiễn về chế định Thừa phát lại", mã số 95-98-114/ĐT do Viện Nghiên cứu Khoa học Pháp lý - Bộ Tư pháp và Sở Tư pháp Thành phố Hồ 9 Chí Minh chủ trì thực hiện; Đề tài nghiên cứu cấp Bộ: "Mô hình quản lý thống nhất công tác thi hành án", mã số 96-98- 027/ĐT do Cục Thi hành án dân sự - Bộ Tư pháp chủ trì thực hiện; Đề tài cấp Nhà nước đang thực hiện: "Luận cứ khoa học của việc đổi mới tổ chức và hoạt động thi hành án ở Việt Nam trong giai đoạn mới" do Bộ Tư pháp chủ trì; Đề tài: "Thi hành án dân sự, thực trạng và hướng hoàn thiện của Dự án VIE/98/001" do Bộ Tư pháp chủ trì thực hiện dự án. Một số luận án và công trình nghiên cứu khác như: Luận văn thạc sĩ luật học: "Các biện pháp cưỡng chế thi hành án dân sự, thực tiễn áp dụng và hướng hoàn thiện", của Nguyễn Công Long; Luận văn thạc sĩ luật học: "Hoàn thiện pháp luật thi hành án dân sự", của Nguyễn Thanh Thủy; Luận văn thạc sĩ luật học: "Xã hội hóa thi hành án dân sự ở Việt Nam", của Lê Xuân Hồng; Luận văn thạc sĩ luật học: "Đổi mới tổ chức và hoạt động thi hành án dân sự ở Việt Nam", của Nguyễn Quang Thái; Luận văn thạc sĩ luật học: "Đổi mới thủ tục thi hành án dân sự ở Việt Nam", của Lê Anh Tuấn; Luận văn thạc sĩ luật học: "Thực trạng và giải pháp nâng cao hiệu quả thi hành án dân sự ở Việt Nam", của Lê Đình Vỹ... Bên cạnh đó là Giáo trình Luật Thi hành án dân sự Việt Nam của Trường Đại học Luật Hà Nội và các trường Đại học có chuyên ngành luật; một số bài viết đăng trên các tạp chí Dân chủ và pháp luật, Tạp chí Luật học, Tạp chí Nhà nước và pháp luật… Các công trình nêu trên đã có nội dung nghiên cứu về thi hành án dân sự ở những góc độ, khía cạnh và mức độ khác nhau. Ở một số công trình cũng đã đề cập đến vấn đề thực trạng và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thi hành án dân sự, nhưng chủ yếu đi sâu tìm hiểu những vấn đề có liên quan đến pháp luật, chưa có công trình nào nghiên cứu vấn đề thực trạng và giải pháp thi hành án dân sự của một địa phương nhất định, dựa trên điều kiện kinh tế, xã hội của địa phương để có những giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả trong công tác thi hành án ở địa phương. 10 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài 3.1. Mục tiêu Mục tiêu tổng quát của đề tài là tìm ra các luận cứ khoa học và thực tiễn cho việc đưa ra các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác thi hành án dân sự tỉnh Bắc Giang. 3.2. Nhiệm vụ Để đạt được mục tiêu đã đề ra cần phải thực hiện các nhiệm vụ cụ thể sau đây: - Làm rõ những cơ sở lý luận về thi hành án dân sự. - Đánh giá đúng đắn và toàn diện về thực trạng về thi hành án dân sự ở tỉnh Bắc Giang - Phân tích nguyên nhân của thực trạng đó. - Đưa ra những giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả thi hành án dân sự. 4. Phạm vi nghiên cứu "Thực trạng và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thi hành án dân sự ở tỉnh Bắc Giang" là một đề tài cụ thể tại tỉnh Bắc Giang, nhưng có tính khái quát cao, nội dung rất rộng, phong phú và phức tạp. Vì vậy, trong khuôn khổ luận văn thạc sĩ luật học, tác giả tập trung nghiên cứu cơ sở lý luận về thi hành án dân sự nói chung, thực tiễn thi hành án dân sự ở tỉnh Bắc Giang nói riêng; đánh giá và làm rõ thực trạng về công tác thi hành án dân sự tại tỉnh Bắc Giang và từ đó rút ra những giải pháp cụ thể trong công tác thi hành án dân sự nhằm nâng cao hiệu quả thi hành án dân sự ở tỉnh Bắc Giang trong giai đoạn hiện nay. 11 5. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp luận của việc nghiên cứu đề tài là chủ nghĩa duy vật biện chứng, duy vật lịch sử và phép biện chứng của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật. - Các phương pháp cụ thể được sử dụng kết hợp, đó là: Phương pháp nghiên cứu lịch sử, phương pháp phân tích, phương pháp so sánh, phương pháp thống kê, tổng hợp. 6. Ý nghĩa và những điểm mới của luận văn - Luận văn đã đưa ra và luận giải được một số quan điểm cơ bản về khái niệm thi hành án dân sự, tìm hiểu đặc điểm, bản chất của thi hành án dân sự, góp phần bổ sung, làm phong phú thêm cho hoạt động nghiên cứu khoa học về pháp luật thi hành án dân sự. - Từ việc đánh giá thực trạng thi hành án dân sự tại tỉnh Bắc Giang, tác giả đã đưa ra được những ưu, khuyết điểm về công tác thi hành án dân sự để từ đó có các giải pháp cụ thể nhằm hạn chế khuyết điểm. - Từ việc đánh giá thực tiễn thi hành án dân sự, tác giả đã phân tích những nguyên nhân và đưa ra những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thi hành án dân sự. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Một số vấn đề lí luận về thi hành án dân sự ở tỉnh Bắc Giang. Chương 2: Thực trạng thi hành án dân sự ở tỉnh Bắc Giang. Chương 3: Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thi hành án dân sự ở tỉnh Bắc Giang trong giai đoạn hiện nay. 12 Chương 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÍ LUẬN VỀ THI HÀNH ÁN DÂN SỰ Ở TỈNH BẮC GIANG 1.1. Khái niệm, bản chất và vai trò của thi hành án dân sự 1.1.1. Khái niệm, bản chất của thi hành án dân sự Việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự bao gồm nhiều giai đoạn khác nhau như xét xử, thi hành án dân sự... Việc giải quyết vụ việc dân sự tại tòa án tuy rất quan trọng nhưng mới chỉ là giai đoạn đầu của quá trình bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự. Trong giai đoạn này, tòa án mới chỉ làm rõ tình tiết của vụ việc dân sự và áp dụng quy phạm pháp luật quyết định quyền và nghĩa vụ của các đương sự. Quyền và nghĩa vụ của các đương sự trong vụ việc dân sự đã được tòa án quyết định muốn trở thành hiện thực thì phải thông qua việc thi hành án. Trong đó người có quyền thi hành án yêu cầu người có nghĩa vụ thi hành án phải thực hiện nghĩa vụ thi hành án của họ đối với mình và người có nghĩa vụ thi hành án phải thực hiện nghĩa vụ của mình vì lợi ích của người có quyền thi hành án. Thậm chí người phải thi hành án muốn tự nguyện thi hành án cũng phải làm đơn đề nghị cơ quan thi hành án cho thi hành bản án. Do vậy, theo nghĩa chung thì thi hành án dân sự là thực hiện bản án, quyết định dân sự của tòa án. Thi hành án dân sự xuất phát và gắn liền với hoạt động xét xử của tòa án. Tuy vậy, theo nghĩa một thuật ngữ pháp lí thì còn có các quan điểm khác nhau về thi hành án dân sự. + Quan điểm thứ nhất cho rằng: thi hành án dân sự là một dạng của hoạt động hành chính, bởi thi hành án dân sự là hoạt động mang tính điều hành và chấp hành mà điều hành và chấp hành là đặc trưng của hoạt động 13 hành chính. Mặt khác, thi hành án dân sự ở nước ta lại không do toà án - cơ hành tư pháp tổ chức. + Quan điểm thứ hai cho rằng: thi hành án dân sự là một dạng hoạt động hành chính - tư pháp vì thi hành án dân sự là hoạt động mang tính điều hành và chấp hành quyết định của tòa án - cơ quan tư pháp. Hơn nữa, trong quá trình thi hành án dân sự còn phải tiến hành các hoạt động mang tính hành chính như chứng thực bản sao giấy tờ, việc ủy quyền thi hành án dân sự, trước bạ chuyển quyền sở hữu nhà cho người được thi hành án. Theo quan điểm này, quá trình tố tụng mà trọng tâm là việc xét xử của Tòa án chấm dứt khi Tòa án ra phán quyết nhân danh Nhà nước, trong đó Tòa án đã xác định quyền, nghĩa vụ các bên, còn việc thi hành phán quyết đó là giai đoạn khác, không thuộc quá trình tố tụng. Thi hành án dân sự không phải là giai đoạn tố tụng, bởi vì: Thi hành án dân sự có mục đích khác với mục đích tố tụng, tố tụng là quá trình đi tìm sự thật của các vụ việc đã diễn ra trên thực tế, trên cơ sở đó đưa ra phương án giải quyết vụ việc theo đúng quy định của pháp luật, còn thi hành án dân sự là quá trình tiến hành các hoạt động nhằm thực hiện các bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật [4, tr. 21]. + Quan điểm thứ ba khẳng định, thi hành án là hoạt động tư pháp. Bởi vì, gốc của hoạt động thi hành án là bản án, quyết định của Tòa án và các quyết định theo quy định của pháp luật. Khi thực hiện nhiệm vụ, cơ quan thi hành án phải thi hành theo đúng quyết định của Tòa án chứ không phải theo mệnh lệnh hành chính. Thi hành án phần lớn thông qua vai trò hoạt động của các cá nhân những người được Nhà nước giao trách nhiệm thi hành các bản án, quyết định như Chấp hành viên, Giám thị viên hoặc các cơ quan tổ chức và người có thẩm quyền khác. Hoạt động hành chính trong lĩnh vực thi hành án chẳng qua cũng chỉ để đảm bảo phục vụ cho chức năng chính của cơ quan 14 thi hành án là tổ chức thi hành án theo quy định của pháp luật. Nếu cho rằng thi hành án (nhất là thi hành án dân sự) là giai đoạn độc lập có tính hành chính tư pháp vì hoạt động thi hành án được thực hiện chủ yếu bởi các cơ quan của Chính phủ là không hợp lý vì một hoạt động mang bản chất như thế nào không thể phụ thuộc nhiều vào chủ thể thực hiện nó. Theo quan điểm này, thì thi hành án dân sự gắn liền với hoạt động xét xử, mang tính tài sản, độc lập và do cơ quan tư pháp có thẩm quyền tổ chức thực hiện. Qua nghiên cứu, có thể thấy quan điểm thứ ba là có cơ sở khoa học hơn cả. Thi hành án dân sự gắn liền với hoạt động xét xử vì xét xử và thi hành án dân sự là hai mặt của quá trình bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự. Xét xử là tiền đề của thi hành án, không có xét xử thì không có thi hành. Ngược lại, thi hành án tiếp nối với xét xử làm cho bản án, quyết định hiệu lực trên thực tế nên có tác dụng củng cố kết quả xét xử. Thi hành án dân sự mang tính tài sản - đặc trưng của quan hệ dân sự. Trên thực tế, phần lớn các bản án, quyết định dân sự được đưa ra thi hành đều quyết định các vấn đề về tài sản như chia thừa kế, trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng v.v… Thông qua thi hành án dân sự, người phải thi hành án phải thực hiện các nghĩa vụ về tài sản của họ và người được thi hành án dân sự sẽ nhận được các quyền, lợi ích về tài sản. Thi hành án dân sự mang tính độc lập - đặc trưng của hoạt động tư pháp. Thi hành án là quá trình diễn ra phức tạp, trong đó cơ quan thi hành án dân sự thường phải chịu áp lực, tác động từ nhiều phía. Để bảo đảm hiệu quả của thi hành án dân sự thì cơ quan thi hành án dân sự và chấp hành viên phải được độc lập và không cá nhân, cơ quan, tổ chức nào được can thiệp trái pháp luật vào quá trình thi hành án dân sự. Vì vậy, khác với các văn bản pháp luật quy định về thi hành án dân sự được ban hành trước, Pháp lệnh Thi hành án 15 dân sự năm 2004 và Luật Thi hành án dân sự đã quy định cơ quan thi hành án dân sự tách khỏi các cơ quan tư pháp địa phương, không phụ thuộc về tổ chức và quản lí của các cơ quan này. Thi hành án dân sự do cơ quan thi hành án dân sự - cơ quan tư pháp tổ chức thực hiện. Việc thực hiện quyền tư pháp của Nhà nước do nhiều cơ quan tư pháp thực hiện và tòa án chỉ là một trong các cơ quan đó. Cơ quan thi hành án dân sự có chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn thực hiện quyền tư pháp của Nhà nước cho nên cơ quan thi hành án dân sự là một trong các cơ quan tư pháp. Ngoài ra, để thực hiện các bản án, quyết định được đưa ra thi hành trong quá trình thi hành án dân sự đôi khi các chủ thể tham gia thi hành án còn phải tiến hành các hoạt động như yêu cầu cơ quan có thẩm quyền chứng thực bản sao giấy tờ, việc ủy quyền thi hành án, trước bạ chuyển quyền sở hữu nhà cho người được thi hành án v.v… Tuy vậy, những hoạt động này không phải là hoạt động cơ bản, chỉ mang tính bổ trợ cho việc thi hành bản án, quyết định dân sự. Thi hành án dân sự là nhằm mục đích đưa bản án, quyết định dân sự ra thực hiện trên thực tế. Do vậy, đối tượng thi hành án dân sự trước hết phải là các bản án quyết định giải quyết các vụ việc dân sự, sau đó là các quyết định về tài sản trong bản án hình sự, hành chính của tòa án. Theo quy định của pháp luật, thủ trưởng cơ quan thi hành án dân sự có thẩm quyền ra quyết định thi hành án dân sự. Tuy vậy, bắt đầu từ năm 2003 pháp luật quy định đối tượng thi hành án dân sự không chỉ bao gồm bản án, quyết định dân sự của tòa án, bản án, quyết định dân sự của tòa án nước ngoài, quyết định của trọng tài nước ngoài được tòa án công nhận và cho thi hành ở Việt Nam mà còn bao gồm cả quyết định giải quyết tranh chấp của trọng tài thương mại Việt Nam. Theo quy định tại Điều 57 pháp lệnh trọng tài thương mại năm 2003, Điều 2 Pháp lệnh Thi hành án dân sự năm 2004 và Điều 121 Luật Cạnh tranh năm 16 2004 thì quyết định của trọng tài thương mại, hội đồng xử lí vụ việc cạnh tranh cũng được thi hành theo thủ tục thi hành án dân sự. Kế thừa các quy định này, Điều 1 Luật Thi hành án dân sự năm 2008 tiếp tục quy định đối tượng thi hành án dân sự bao gồm bản án, quyết định dân sự, hình phạt tiền, tịch thu tài sản, truy thu tiền, tài sản thu lợi bất chính, xử lí vật chứng, tài sản, án phí và quyết định dân sự trong bản án, quyết định hình sự, phần tài sản trong bản án, quyết định hành chính của tòa án, bản án, quyết định dân sự của tòa án nước ngoài, quyết định của trọng tài nước ngoài được tòa án công nhận và cho thi hành ở Việt Nam, quyết định xử lí vụ việc cạnh tranh có liên quan đến tài sản của bên phải thi hành án của hội đồng xử lí vụ việc cạnh tranh và quyết định của trọng tài thương mại Việt Nam. Vì vậy, theo nghĩa pháp lí thì thi hành án dân sự là một dạng hoạt động tư pháp trong việc thực hiện bản án, quyết định dân sự của tòa án và các quyết định của các cơ quan, tổ chức khác được đưa ra thi hành theo quy định của pháp luật. 1.1.2. Vai trò, ý nghĩa của thi hành án dân sự Thi hành án dân sự có vai trò quan trọng trong hoạt động tư pháp nói chung và quá trình giải quyết vụ án nói riêng. Bản án, quyết định của Tòa án chỉ thực sự có giá trị khi được thi hành trên thực tế. Hoạt động thi hành án là công đoạn cuối cùng, bảo đảm cho bản án, quyết định của Tòa án được chấp hành, góp phần bảo đảm tính nghiêm minh của pháp luật và pháp chế xã hội chủ nghĩa; bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân và Nhà nước, góp phần giữ vững ổn định chính trị - xã hội, tăng cường hiệu lực, hiệu quả của bộ máy nhà nước. Chính vì vậy, Hiến pháp năm 1992 đã quy định rõ: "Các bản án và quyết định của Tòa án nhân dân có hiệu lực pháp luật phải được các cơ quan nhà nước, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội, các đơn vị vũ trang nhân dân và mọi công dân tôn trọng; những người và đơn vị hữu quan phải nghiêm chỉnh chấp hành" [27]. 17 * Thi hành án dân sự góp phần giữ gìn trật tự, kỷ cương an toàn xã hội, tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa Công tác thi hành án nói chung, thi hành án dân sự nói riêng có một ý nghĩa, vai trò quan trọng trong hoạt động Nhà nước. Thông qua hoạt động thi hành án, những phán quyết của Tòa án nhân danh Nhà nước, thể hiện ý chí của Nhà nước được trở thành hiện thực, công lý xã hội được thực hiện. Quá trình giải quyết một vụ án chỉ kết thúc khi bản án quyết định của Tòa án được thi hành kịp thời và đầy đủ. Nếu công tác thi hành án dân sự không được quan tâm và không có hiệu quả thì sẽ ảnh hưởng tiêu cực, tác động đến toàn bộ hoạt động của cơ quan điều tra, truy tố, xét xử, trật tự kỷ cương xã hội bị vi phạm, quyền lực nhà nước bị xem thường, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân bị xâm hại. Thi hành án dân sự đạt hiệu quả sẽ mang lại niềm tin cho nhân dân đối với tính nghiêm minh của pháp luật, góp phần lập lại kỷ cương, tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa. Ngược lại, một bản án, quyết định của Tòa án có hiệu lực pháp luật mà không được thi hành trên thực tế cho thấy sự thiếu nghiêm minh của pháp luật, dễ gây ra sự mất đoàn kết, xung đột kéo dài trong nhân dân, tạo kẽ hở để các phần tử phản động lợi dụng tuyên truyền, lôi kéo nói xấu chế độ, kích động thù hận, gây chia rẽ trong nội bộ nhân dân. * Thi hành án là thước đo hiệu quả hoạt động xét xử của Tòa án và hoạt động tư pháp khác Hoạt động điều tra, truy tố và xét xử diễn ra rất phức tạp và tốn kém, song những hoạt động đó có thể chỉ là con số không nếu như bản án, quyết định của Tòa án không được đưa ra thi hành trên thực tế. Với ý nghĩa đó, thi hành án dân sự là một hoạt động không thể thiếu được trong quá trình bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự. Thông qua thi hành án, kết quả của công tác xét xử được củng cố, hiệu lực các bản án, quyết định của Tòa án được đảm bảo. Mặt khác, thi hành án dân sự còn là giai đoạn kiểm nghiệm 18 qua thực tiễn những phán quyết của Tòa án, phản ánh, trung thực chất lượng và hiệu quả của hoạt động xét xử. Vì nếu như bản án tuyên đúng với bản chất, hiện thực khách quan, có lý, có tình thì trong quá trình thi hành án sẽ thuận lợi hơn những trường hợp bản án, quyết định của Tòa án không đúng sự thật, không phù hợp với thực tế khách quan. Thực tế cho thấy có nhiều vụ việc đương sự không tự nguyện thi hành hoặc gửi đơn khiếu nại, tố cáo đi nhiều nơi không phải vì cơ quan thi hành án làm sai mà vì không đồng tình với quyết định của Tòa án nên cố tình trì hoãn việc thi hành án. * Thi hành án dân sự góp phần nâng cao ý thức pháp luật của nhân dân Đặc thù của thi hành án dân sự là sự kết hợp chặt chẽ giữa vai trò chủ động, phát huy trách nhiệm của Chấp hành viên, cơ quan thi hành án và sự chỉ đạo của chính quyền địa phương, sự phối hợp các cơ quan tổ chức có liên quan và sự đồng tình của quần chúng, tạo ra sức mạnh tổng hợp, nâng cao ý thức trách nhiệm của cộng đồng. Trong hoạt động thi hành án dân sự, thi hành án không chỉ là hoạt động nghiệp vụ riêng của cơ quan thi hành án, Chấp hành viên mà còn là trách nhiệm của các cấp ủy Đảng, chính quyền địa phương, đoàn thể xã hội và mọi thành viên trong cộng đồng. Thông qua công tác thi hành án, ý thức pháp luật của nhân dân, vai trò, trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức được nâng lên. 1.2. Một số khái niệm trong thi hành án dân sự 1.2.1. Việc thi hành án dân sự Việc thi hành án dân sự, cụm từ này trong Từ điển tiếng Việt cũng như các văn bản pháp luật về thi hành án dân sự chưa có khái niệm chính thức, song theo qui định của pháp luật về thi hành án dân sự hiện hành và ngữ pháp tiếng Việt, cho thấy: 19 Theo ngữ pháp tiếng Việt thì cụm từ "thi hành" là một động từ để chỉ hành động hoặc không hành động; "án dân sự" để chỉ bản án, quyết định dân sự theo quy định của pháp luật về dân sự và tố tụng dân sự; Căn cứ pháp luật để thủ trưởng cơ quan thi hành án dân sự ban hành Quyết định thi hành án dân sự là Điều 35, 36 Luật Thi hành án dân sự năm 2008, Điều 5 Nghị định số 58/2009/NĐ-CP ngày 13/7/2009 của Chính phủ về qui định chi tiết và hướng dẫn một số điều của Luật Thi hành án dân sự, Điều 2 Thông tư liên tịch số 14/2010/TTLT-BTP-TANDTC-VKSNDTC ngày 26/7/2010 của Bộ Tư pháp - Tòa án nhân dân tối cao - Viện Kiểm sát nhân dân tối cao và Quyết định dân sự trong Bản án, quyết định được thi hành theo qui định tại Điều 2 Luật Thi hành án dân sự; Tại khoản 3 Điều 36 Luật Thi hành án dân sự qui định: "Trong thời hạn 02 ngày làm việc, kể từ ngày ra Quyết định thi hành án, Thủ trưởng cơ quan thi hành án dân sự phải phân công Chấp hành viên tổ chức thi hành Quyết định thi hành án đó" [32]; tại Điều 20 Luật Thi hành án dân sự qui định nhiệm vụ, quyền hạn của Chấp hành viên: Kịp thời tổ chức thi hành vụ việc được phân công; ra các quyết định về thi hành án theo thẩm quyền; thi hành đúng nội dung Bản án, quyết định; áp dụng các qui định của pháp luật về trình tự, thủ tục thi hành án, bảo đảm lợi ích của nhà nước, quyền lợi ích hợp pháp của đương sự… [32]. Vì vậy, việc thi hành án dân sự cần được hiểu là: việc tổ chức thi hành quyết định thi hành án dân sự của thủ trưởng cơ quan thi hành án dân sự theo qui định của pháp luật về thi hành án dân sự. Việc thi hành án dân sự bao gồm việc thi hành án dân sự có điều kiện thi hành và việc thi hành án dân sự chưa có điều kiện thi hành. Việc thi hành 20