Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Lª ThÞ Ngäc BÝnh - K29G V¨n
Lêi c¶m ¬n
Trong qu¸ tr×nh t×m hiÓu, nghiªn cøu ®Ò tµi, ®îc sù gióp ®ì
hÕt søc tËn t×nh, trùc tiÕp cña c« gi¸o Ph¹m ThÞ Hoµ - Gi¶ng viªn
tæ Ng«n ng÷, cïng c¸c thÇy c« trong khoa Ng÷ v¨n - Trêng
§HSP Hµ Néi 2, kho¸ luËn ®· ®îc hoµn thµnh vµo ngµy 15-52007.
Qua ®©y, em xin tr©n träng c¶m ¬n tíi c« gi¸o híng dÉn
cïng toµn thÓ c¸c thÇy c« vµ c¸c b¹n ®· gióp ®ì vµ t¹o ®iÒu kiÖn
tèt nhÊt cho em trong suèt thêi gian thùc hiÖn kho¸ luËn nµy.
Hµ Néi, ngµy 8 th¸ng 5 n¨m 2007
Sinh viªn
Lª ThÞ Ngäc BÝnh
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Lª ThÞ Ngäc BÝnh - K29G V¨n
Lêi cam ®oan
T«i xin cam ®oan kho¸ luËn nµy lµ thµnh qu¶ nghiªn cøu
cña b¶n th©n t«i. Nh÷ng kÕt qu¶ thu ®îc lµ hoµn toµn ch©n thùc
vµ cha cã trong mét ®Ò ¸n nghiªn cøu nµo.
Më ®Çu
1. Lý do chän ®Ò tµi
Mçi ®o¹n v¨n lµ mét chØnh thÓ thèng nhÊt nhá n»m trong chØnh thÓ
thèng nhÊt lín lµ v¨n b¶n. TÝnh chÝnh thÓ thèng nhÊt Êy ®îc t¹o thµnh nhê sù
s¾p xÕp c¸c ng«n tõ vµ h¬n hÕt lµ qua c¸c ph¬ng diÖn liªn kÕt c©u trong mçi
®o¹n v¨n.
Liªn kÕt c©u trong ®o¹n v¨n gåm hai ph¬ng diÖn: liªn kÕt néi dung vµ
liªn kÕt h×nh thøc cña c©u. Trong ®ã phÐp nèi lµ mét trong nh÷ng ph¬ng tiÖn
liªn kÕt c©u n»m trong ph¬ng diÖn liªn kÕt h×nh thøc.
Nam Cao lµ mét t¸c gia v¨n häc lín cña ViÖt Nam. NhiÒu t¸c phÈm cña
«ng ®îc chän gi¶ng trong ch¬ng tr×nh phæ th«ng, ®îc c¸c nhµ v¨n, nhµ lÝ
luËn, phª b×nh v¨n häc, c¸c thÕ hÖ gi¸o viªn vµ häc sinh t×m tßi nghiªn cøu. Së
dÜ t¸c phÈm cña «ng cã søc sèng bÒn bØ nh vËy kh«ng chØ bëi néi dung s©u
s¾c cña t¸c phÈm mµ cßn bëi nghÖ thuËt «ng sö dông thËt tµi t×nh vµ tinh tÕ,
ph¶n ¸nh ch©n thùc h¬i thë cña cuéc sèng. Trong mçi kiÖt t¸c v¨n häc Êy,
chóng t«i nhËn thÊy viÖc «ng dïng c¸c ph¬ng tiÖn liªn kÕt c©u trë nªn quen
thuéc vµ ®éc ®¸o ®èi víi ngêi ®äc. §Ó thÊy râ h¬n n÷a thµnh c«ng vÒ nghÖ
thuËt cña Nam Cao (nãi chung) vµ ph¬ng diÖn liªn kÕt c©u trong mçi t¸c
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Lª ThÞ Ngäc BÝnh - K29G V¨n
phÈm cña «ng (nãi riªng), trªn c¬ së ®ã ®èi chiÕu vµo néi dung t¸c phÈm mµ
Nam Cao muèn híng tíi, ®ã lµ lÝ do khiÕn t«i chän ®Ò tµi “kh¶o s¸t ph¬ng
tiÖn liªn kÕt thÓ hiÖn phÐp nèi trong mét sè t¸c phÈm cña Nam Cao”.
2. LÞch sö vÊn ®Ò
2.1. Ph¬ng thøc liªn kÕt nèi lµ mét trong 4 ph¬ng thøc liªn kÕt v¨n
b¶n ®îc c¸c nhµ ng«n ng÷ häc quan t©m. Tuy nhiªn, ë hai giai ®o¹n kh¸c
nhau l¹i cã nh÷ng quan niÖm vÒ liªn kÕt vµ phÐp nèi kh¸c nhau.
Quan niÖm thø nhÊt thÞnh hµnh ë giai ®o¹n “c¸c ng÷ ph¸p v¨n b¶n” coi
liªn kÕt thuéc mÆt cÊu tróc cña hÖ thèng ng«n ng÷. ë ViÖt Nam, ®i theo quan
®iÓm thø nhÊt lµ TrÇn Ngäc Thªm, vµ ®îc «ng tr×nh bµy chi tiÕt trong “HÖ
thèng liªn kÕt v¨n b¶n tiÕng ViÖt” (Nxb Gi¸o dôc, H, 1999). Theo «ng, c¸c
ph¬ng thøc liªn kÕt ®îc chia thµnh 3 lo¹i:
+ Lo¹i 1: C¸c ph¬ng thøc liªn kÕt chung cho ba lo¹i ph¸t ng«n gåm cã
phÐp lÆp, phÐp ®èi, phÐp thÕ ®ång nghÜa, phÐp liªn tëng, phÐp tuyÕn tÝnh.
+ Lo¹i 2: Lµ c¸c ph¬ng thøc liªn kÕt hîp nghÜa gåm cã phÐp thÕ ®¹i tõ,
phÐp tØnh lîc yÕu, phÐp nèi láng.
+ Lo¹i 3: Lµ c¸c ph¬ng thøc liªn kÕt trùc thuéc gåm cã phÐp tØnh lîc
m¹nh, phÐp nèi chÆt.
XÐt riªng phÐp nèi, TrÇn Ngäc Thªm ®· ph©n lo¹i thµnh phÐp nèi láng
vµ phÐp nèi chÆt. ¤ng ®· nghiªn cøu kh¸ kÜ vÊn ®Ò nµy vµ chØ ra r»ng liªn kÕt
v¨n b¶n thuéc vÒ cÊu tróc chø kh«ng thuéc hÖ thèng.
- Quan niÖm thø hai thÞnh hµnh vµo gi÷a nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kØ XX
vµ ngµy cµng ®îc phæ biÕn réng r·i. §i theo quan niÖm nµy lµ c¸c nhµ ng«n
ng÷ häc chøc n¨ng nh Halliday vµ Hasan. Kh¸c víi quan niÖm thø nhÊt c¶
liªn kÕt thuéc vÕ cÊu tróc, hai t¸c gi¶ ®· tr×nh bµy c¸ch hiÓu vµ quan niÖm vÒ
liªn kÕt v¨n b¶n thuéc vÒ hÖ thèng, coi hÖ thèng lµ ph¹m trï trung t©m cña lÝ
thuyÕt. PhÐp nèi - theo Halliday - lµ ph¬ng thøc liªn kÕt cã t¸c dông b¸o hiÖu
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Lª ThÞ Ngäc BÝnh - K29G V¨n
c¸c quan hÖ cã kh¶ n¨ng nhËn biÕt ®Çy ®ñ b»ng c¸ch tham kh¶o nh÷ng phÇn
kh¸c nhau trong v¨n b¶n.
ë ViÖt Nam, ®i theo quan niÖm thø hai vµ cã nhiÒu øng dông vµo tiÕng
ViÖt lµ GS. DiÖp Quang Ban. C¸ch hiÓu, c¸ch ph©n tÝch vÒ phÐp liªn kÕt ®îc
«ng tr×nh bµy kh¸ chi tiÕt trong nhiÒu bµi viÕt ë t¹p chÝ ng«n ng÷ hay s¸ch do
«ng viÕt. ë mçi trang viÕt cña m×nh, «ng còng dµnh nhiÒu thêi gian cho viÖc
nghiªn cøu phÐp nèi.
Bªn c¹nh nh÷ng bµi viÕt, cuèn s¸ch cña c¸c t¸c gi¶ TrÇn Ngäc Thªm,
DiÖp Quang Ban... ®îc nãi trªn, còng cã nhiÒu t¸c gi¶ kh¸c ®i nghiªn cøu vÒ
phÐp nèi, nh:
NguyÔn §øc D©n, Lª §«ng, Ph¬ng thøc liªn kÕt cña tõ nèi, t¹p chÝ
Ng«n ng÷ sè 1, 1985, tr.32 - 39.
L¬ng §×nh Dòng, phÐp nèi vµ mét vµi suy nghÜ vÒ ph¬ng ph¸p d¹y
phÐp nèi trong tiÕng ViÖt, t¹p chÝ ng«n ng÷ sè 6, 2005, tr. 38 - 47.
2.2. Nam Cao lµ nhµ v¨n hiÖn thùc xuÊt s¾c trong nÒn v¨n häc ViÖt
Nam hiÖn ®¹i. §· cã hµng tr¨m bµi b¸o, hµng chôc c«ng tr×nh v¨n häc, khoa
häc lín nhá nghiªn cøu vÒ nh÷ng s¸ng t¸c cña «ng, ®óng nh chÝnh t¸c gi¶
cña chuyªn luËn “Chñ nghÜa hiÖn thùc Nam Cao” nhËn thÊy: “Cho ®Õn nay,
thËt khã cã mét ®Æc ®iÓm c¬ b¶n nµo cña néi dung vµ h×nh thøc nghÖ thuËt
trong s¸ng t¸c cña Nam Cao cha ®îc c¸c nhµ nghiªn cøu, lÝ luËn, phª b×nh
ph¸t hiÖn” (lêi më ®Çu). Nh vËy, trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc nh lý luËn v¨n häc,
v¨n häc, ng«n ng÷... th× hÇu hÕt sù nghiÖp s¸ng t¸c, cuéc ®êi hay t¸c phÈm cña
«ng ®Òu cã mÆt.
2.2.1. XÐt riªng ë lÜnh vùc ng«n ng÷, chóng t«i nhËn thÊy t¸c phÈm cña
Nam Cao còng ®îc nghiªn cøu ë nhiÒu cÊp ®é kh¸c nhau.
+ Trong cuèn “Ph©n tÝch t¸c phÈm Nam Cao trong nhµ trêng” (Nxb
Gi¸o dôc, H, 2005), t¸c gi¶ NguyÔn V¨n Tïng ®· nhËn ®Þnh: “§é dµi thêi gian
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Lª ThÞ Ngäc BÝnh - K29G V¨n
cµng xa, sù nghiÖp v¨n häc Nam Cao cµng ®îc kh¼ng ®Þnh. T¸c phÈm cña
«ng qua sù tiÕp nhËn cña nhiÒu thÕ hÖ ®éc gi¶ ®îc ph¸t hiÖn thªm nhiÒu gi¸
trÞ nghÖ thuËt míi”.
DÉn theo GS Hµ Minh §øc trong giíi thiÖu “Nam Cao t¸c phÈm” tËp 1,
Nxb V¨n häc 1976, «ng còng nhËn ®Þnh: “Nam Cao ®· m¹nh d¹n ®i theo lèi
riªng, nghÜa lµ «ng kh«ng ®Õm xØa g× ®Õn së thÝch cña ®éc gi¶. Nhng tµi n¨ng
cña «ng ®· ®em ®Õn cho v¨n ch¬ng mét lèi v¨n míi, s©u xa, chua ch¸t vµ tµn
nhÉn, thø tµn nhÉn cña mét ngêi biÕt tin ë tµi m×nh, ë thiªn chøc m×nh” (nhËn
xÐt cña mét nhµ phª b×nh ®¬ng thêi).
+ T¸c gi¶ Phong Lª trong cuèn s¸ch “Nam Cao - ngêi kÕt thóc vÎ
vang trµo lu v¨n häc hiÖn thùc” (Nxb §HQG H, 2003), ®· viÕt: “... n¨m m¬i
n¨m c¸ch m¹ng ®· lµm thay ®æi tËn gèc rÔ nh÷ng nÒn t¶ng vËt chÊt vµ tinh
thÇn cña x· héi - ®ã chÝnh lµ c¬ së cho sù ph¸t triÓn vît bËc cña ng«n ng÷, vµ
c¸c thÕ hÖ b¹n ®äc h«m nay, trong giao lu víi thêi ®¹i, lµ líp ngêi cã nh÷ng
nhu cÇu phæ biÕn vµ tiÕp nhËn rÊt hiÖn ®¹i th× míi thÊy ®¸ng quý vµ ®¸ng “sî”
biÕt bao kh¶ n¨ng mét nhµ v¨n nh Nam Cao, lu«n ®a ®îc con thuyÒn ng«n
ng÷ cña m×nh vµo dßng sèng cuén ch¶y cña d©n téc, khiÕn cho nã lu«n lu«n
gÆp ®îc nh÷ng bÕn bê thêi sù”.
ë cÊp ®é v¨n b¶n, nhiÒu t¸c gi¶ ®· lµm s¸ng tá søc hÊp dÉn cña truyÖn
ng¾n Nam Cao vÒ mÆt kÕt cÊu v¨n b¶n vµ cÊu tróc truyÖn ng¾n. Còng trong
cuèn “Lêi giíi thiÖu Nam Cao t¸c phÈm” (tËp 1 - Nxb V¨n häc, 1976), GS. Hµ
Minh §øc cã viÕt: “truyÖn ng¾n cña Nam Cao nhiÒu mµu vÎ. Cã nh÷ng truyÖn
ng¾n chØ qua vµi trang mµ dùng ®îc mét tÝnh c¸ch mét cuéc ®êi vµ rÊt nhiÒu
®æi thay... Cã nh÷ng s¸ng t¸c mµ cèt truyÖn ®¬n s¬ mµ l¹i g©y nhiÒu xóc
®éng”.
Nghiªn cøu vÒ v¨n ch¬ng Nam Cao nãi chung, chóng t«i thÊy cã kh¸
nhiÒu bµi viÕt tiªu biÓu vµ xuÊt s¾c.
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Lª ThÞ Ngäc BÝnh - K29G V¨n
1. T×m hiÓu chøc n¨ng cña ®o¹n miªu t¶ trong t¸c phÈm tù sù cña Nam Cao
Chuyªn ngµnh Ng«n ng÷ häc (Bïi ThÞ B×nh - K27H V¨n).
2. TÝnh hÖ thèng cña tõ ng÷ trong truyÖn ng¾n Nam Cao
Chuyªn ngµnh Ng«n ng÷ häc (Khóc BÝch Ngäc - K27 H V¨n)
3. H×nh tîng ngêi phô n÷ trong v¨n Nam Cao tríc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m
Chuyªn ngµnh V¨n häc ViÖt Nam (NguyÔn ThÞ Hoµ - K25D V¨n)
4. §Æc ®iÓm ng«n ng÷ nghÖ thuËt trong c¸c s¸ng t¸c cña Nam Cao víi
viÖc d¹y häc c¸c t¸c phÈm cña Nam Cao trong nhµ trêng PT.
Chuyªn ngµnh Ph¬ng ph¸p v¨n (NguyÔn ThÞ Thu H»ng - K26A V¨n)
vµ cßn mét sè bµi viÕt kh¸c cña nhiÒu t¸c gi¶ còng viÕt vÒ ®Ò tµi Nam Cao.
Tuy nhiªn, hÇu hÕt c¸c bµi viÕt ®Òu ®i s©u nghiªn cøu vÒ gi¸ trÞ s©u s¾c
cña néi dung còng nh h×nh thøc nghÖ thuËt cña Nam Cao nãi chung mµ cha
®i nghiªn cøu kü vµo c¸c ph¬ng tiÖn thÓ hiÖn ®Ó lµm nªn nh÷ng gi¸ trÞ nghÖ
thuËt ®ã. Bëi vËy, phÐp liªn kÕt mµ Nam Cao sö dông trong mçi t¸c phÈm cña
«ng vÉn lµ vÊn ®Ò cßn ®ang bá ngá vµ bµi viÕt sau sÏ ®i s©u h¬n vÒ tÝnh liªn
kÕt trong t¸c phÈm cña Nam Cao vµ cô thÓ lµ ph¬ng tiÖn thÓ hiÖn phÐp nèi.
3. Môc ®Ých nghiªn cøu
Nh»m lµm s¸ng tá gi¸ trÞ cña ph¬ng tiÖn liªn kÕt thÓ hiÖn phÐp nèi qua
mét sè t¸c phÈm cña Nam Cao
4. Ph¹m vi nghiªn cøu
Ph¬ng tiÖn thÓ hiÖn phÐp nèi qua mét sè t¸c phÈm tiªu biÓu cña Nam Cao.
5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
- Kh¶o s¸t, thèng kª, ph©n lo¹i.
- So s¸nh, ph©n tÝch ng«n ng÷.
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Lª ThÞ Ngäc BÝnh - K29G V¨n
Néi dung
Ch¬ng 1
C¬ së lÝ luËn
1.1. C¸c ph¬ng diÖn liªn kÕt c©u trong ®o¹n v¨n
1.1.1. Liªn kÕt h×nh thøc
- Theo DiÖp Quang Ban, liªn kÕt h×nh thøc lµ “hÖ thèng c¸c ph¬ng
thøc liªn kÕt h×nh thøc” vµ nh÷ng c¸i ®îc liªn kÕt víi nhau trong v¨n b¶n lµ
c©u ph¸t ng«n. C¸ch ph©n lo¹i c©u ph¸t ng«n trong v¨n b¶n cã liªn quan ®Õn
viÖc m« t¶ liªn kÕt h×nh thøc, v× vËy mµ trë nªn cÇn thiÕt.
- Trong TiÕng ViÖt, hÖ thèng c¸c dÊu hiÖu liªn kÕt h×nh thøc ®o¹n v¨n
gåm bao nhiªu ph¬ng tiÖn? Tr¶ lêi cho c©u hái nµy còng nhiÒu ý kiÕn vµ lµ
vÊn ®Ò cÇn th¶o luËn. Theo quan niÖm cña TrÇn Ngäc Thªm, trong cuèn “HÖ
thèng liªn kÕt v¨n b¶n TiÕng ViÖt”, «ng ®· chia thµnh 10 ph¬ng tiÖn lµ:
1. PhÐp lÆp
6. PhÐp thÕ ®¹i tõ
2. PhÐp ®èi
7. PhÐp tØnh lîc yÕu
3. PhÐp thÕ ®ång nghÜa
8. PhÐp tØnh lîc m¹nh
4. PhÐp liªn tëng
9. PhÐp nèi láng
5. PhÐp tuyÕn tÝnh
10. PhÐp nèi chÆt
1.1.2. Liªn kÕt néi dung
ThÕ nµo lµ liªn kÕt néi dung? Theo TrÇn Ngäc Thªm, liªn kÕt néi dung
nghÜa lµ tÊt c¶ c¸c c©u trong ®ã ®Òu phèi hîp víi nhau mét c¸ch hµi hoµ bæ
sung cho nhau ®Ó cïng thÓ hiÖn mét néi dung.
Liªn kÕt néi dung trong ®o¹n v¨n ®îc t¸ch thµnh hai b×nh diÖn lµ liªn
kÕt chñ ®Ò vµ liªn kÕt logic. Hai mÆt nµy g¾n bã chÆt chÏ vµ lång vµo nhau
cïng thÓ hiÖn tÝnh nhÊt qu¸n vµ chØnh thÓ cho ®o¹n v¨n.
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Lª ThÞ Ngäc BÝnh - K29G V¨n
Liªn kÕt chñ ®Ò ®ßi hái toµn ®o¹n v¨n (còng nh v¨n b¶n) ph¶i xoay
quanh mét chñ ®Ò nhÊt ®Þnh, chñ ®Ò nµy thÓ hiÖn qua phÇn nªu cña c¸c ph¸t
ng«n. Nãi c¸ch kh¸c, liªn kÕt chñ ®Ò lµ liªn kÕt ý hay liªn kÕt vÒ mÆt nghÜa
cña ®o¹n v¨n.
Cßn liªn kÕt logic, theo c¸c nhµ nghiªn cøu lµ sù s¾p xÕp ph©n bè c¸c ý,
lµ sù tæ chøc c¸c mèi quan hÖ, liªn kÕt quan hÖ gi÷a c¸c ý víi nhau. §ã lµ
h×nh thøc c¬ cÊu tæ chøc bªn trong cña c¸c thµnh tè néi dung ®o¹n v¨n theo
nh÷ng quan hÖ hîp lý trong ®ã c¸c thµnh tè ®îc bè trÝ, s¾p ®Æt theo nh÷ng
quy luËt logic cña t duy.
Nh vËy, liªn kÕt logic thêng ®îc quy vµo ph¹m trï liªn kÕt néi dung
cña ®o¹n v¨n, nhng ë b×nh diÖn kh¸c víi liªn kÕt chñ ®Ò. Trong sè c¸c
ph¬ng thøc liªn kÕt cã hai ph¬ng thøc ®îc dµnh riªng ®Ó thÓ hiÖn c¸c quan
hÖ ng÷ nghÜa trong liªn kÕt logic lµ ph¬ng thøc nèi vµ ph¬ng thøc tuyÕn
tÝnh.
1.2. HiÖn tîng nèi liªn kÕt vµ phÐp nèi láng
1.2.1. HiÖn tîng nèi liªn kÕt
- Theo TrÇn Ngäc Thªm, c¬ së cho viÖc liªn kÕt hai ph¸t ng«n lµ sù tån
t¹i cña c¸c quan hÖ trong ®ã cã c¸c quan hÖ ng÷ nghÜa gi÷a chóng. ë phÐp
tuyÕn tÝnh nh÷ng quan hÖ ®ã n»m ë d¹ng tiÒm Èn. NÕu nh÷ng quan hÖ ®ã ®îc
thÓ hiÖn ra b»ng nh÷ng ph¬ng tiÖn tõ vùng th× ta cã hiÖn tîng nèi liªn kÕt
hay c¸c phÐp nèi nãi chung.
- Tuú thuéc vµo tÝnh chÊt cña c¸c ph¬ng tiÖn nèi mµ trong hiÖn tîng
nèi liªn kÕt cÇn ph©n biÖt hai trêng hîp:
+ NÕu sù cã mÆt cña c¸c ph¬ng tiÖn nèi cã kh¶ n¨ng lµm thay ®æi cÊu
tróc nßng cèt cña ph¸t ng«n, khiÕn nã phô thuéc vµo chñ ng«n kh«ng chØ vÒ
mÆt néi dung mµ c¶ vÒ mÆt cÊu tróc th× ta cã phÐp nèi chÆt.
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Lª ThÞ Ngäc BÝnh - K29G V¨n
+ Cßn nÕu sù cã mÆt cña c¸c ph¬ng tiÖn nèi chØ lµm cho ph¸t ng«n
chøa nã phô thuéc vµo chñ ng«n vÒ mÆt néi dung mµ kh«ng ®éng ch¹m g× ®Õn
mÆt cÊu tróc th× ta cã phÐp nèi láng.
1.2.2. PhÐp nèi láng
1.2.2.1. Kh¸i niÖm vÒ phÐp nèi láng
PhÐp nèi láng lµ ph¬ng thøc liªn kÕt thÓ hiÖn ë sù cã mÆt trong kÕt
ng«n nh÷ng ph¬ng tiÖn tõ vùng (tõ, côm tõ) kh«ng lµm biÕn ®æi cÊu tróc cña
nã vµ diÔn ®¹t mét quan hÖ ng÷ nghÜa hai ng«i mµ “ng«i” cßn l¹i lµ chñ ng«n
(theo TrÇn Ngäc Thªm).
VÝ dô:
“Ngêi con g¸i thêi Êy mÆt ph¶i trßn, m¾t ph¶i dµi, r¨ng ®en h¹t na,
l«ng mµy kÎ nhá (1). Vµ ph¶i cã da cã thÞt (2)”.
(“M¸ hång” - NguyÔn Kh¶i)
ë ®o¹n v¨n trªn, quan hÖ tõ vµ cã t¸c dông nèi kÕt gi÷a c©u (1) víi c©u
(2), bæ sung thªm th«ng tin cho ph¸t ng«n ®i tríc, liªn kÕt ph¸t ng«n ®i tríc
víi ph¸t ng«n chøa nã.
XÐt vÒ h×nh thøc, quan hÖ tõ “vµ” kh«ng lµm ¶nh hëng ®Õn cÊu tróc
cña c©u còng nh cña ®o¹n v¨n. VÒ néi dung, nã cã t¸c dông nhÊn m¹nh ng÷
nghÜa cña ®o¹n lµ “ngêi con g¸i thêi Êy ph¶i cã da cã thÞt”.
1.2.2.2. Ph©n lo¹i
a) KiÓu nèi láng cã ph¬ng tiÖn nèi lµ c¸c tõ vµ côm tõ lµm thµnh phÇn
chuyÓn tiÕp.
- Thµnh phÇn chuyÓn tiÕp thuéc lo¹i thµnh phÇn phô, ngoµi nßng cèt,
nã mang tÝnh chÊt “chªm xen” cho nªn viÖc thªm hoÆc bít nã hoµn toµn
kh«ng ¶nh hëng g× ®Õn cÊu tróc nßng cèt cña ph¸t ng«n.
VÝ dô:
“T«i chê trong chèc l¸t (1). Bçng cã chiÕc xe ®ç phÞch tríc cæng (2)”.
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Lª ThÞ Ngäc BÝnh - K29G V¨n
Ta thÊy ph¸t ng«n thø (2) lµ mét c©u ®Æc trng cã chøa tõ “bçng” lµm
thµnh phÇn chuyÓn tiÕp. Thµnh phÇn chuyÓn tiÕp nµy chØ ra:
+ Ph¸t ng«n chøa nã kh«ng ph¶i lµ ph¸t ng«n ®Çu tiªn trong v¨n b¶n,
tríc ph¸t ng«n nµy cßn cã Ýt nhÊt mét ph¸t ng«n kh¸c liªn kÕt víi nã.
+ Sù kiÖn nªu ra trong ph¸t ng«n chøa nã diÔn ra trong cïng mét thêi
gian víi sù kiÖn trong chñ ng«n.
- C¸c yÕu tè tõ vùng lµm thµnh phÇn chuyÓn tiÕp cã cÊu t¹o vµ nguån
gèc rÊt ®a d¹ng. Chóng cã thÓ lµ:
+ C¸c tõ nh: tho¹t tiªn, cuèi cïng, ®ång thêi, bçng nhiªn, ch¼ng h¹n,
v¶ l¹i, thËm chÝ, sù thËt, ®Æc biÖt...
+ C¸c kÕt hîp cè ®Þnh ho¸ (thêng lµ song tiÕt) nh: tiÕp theo, thø hai,
ngoµi ra, h¬n n÷a, mÆt kh¸c, tr¸i l¹i, ngîc l¹i, tãm l¹i, nh×n chung...
+ C¸c kÕt hîp cã xu híng cè ®Þnh ho¸. Lo¹i nµy cã m« h×nh cÊu t¹o
c¬ b¶n:
M« h×nh “®éng tõ + tr¹ng tè chØ c¸ch thøc”: nãi c¸ch kh¸c, nãi kh¸c
®i, nãi ®óng ra, nãi mét c¸ch tãm t¾t, nãi (mét c¸ch) chÝnh x¸c h¬n, ... Nhãm
nµy cã nguån gèc rót gän tõ vÕ thø nhÊt cña c¸c c©u qua l¹i. ë d¹ng ®ang xÐt,
c¸c ph¬ng tiÖn nèi láng nµy ®øng t¸ch biÖt h¼n khái vÕ sau cña ph¸t ng«n mµ
nã tham gia. Do vËy tÝnh chÊt chªm xen cña chóng còng béc lé râ rÖt. C¸c kÕt
hîp nµy cã xu híng rót gän tiÕp tôc b»ng bá bít ®éng tõ.
M« h×nh “tõ nèi + ®¹i tõ” :
Víi tõ nèi lµ giíi tõ, ta cã: trªn ®©y, tríc ®©y, sau ®ã, tõ ®ã, do vËy...
Víi tõ nèi lµ liªn tõ, ta cã :v× vËy, bëi v×, nh thÕ, tuy thÕ...
Nhãm nµy mang tÝnh chÊt trung gian.
M« h×nh tËn cïng b»ng “lµ” víi hai d¹ng:
“§¹i tõ + lµ” nh: thÕ lµ, vËy lµ
“Danh tõ + lµ” nh: nghÜa lµ, kÕt qu¶ lµ...
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Lª ThÞ Ngäc BÝnh - K29G V¨n
Nhãm nµy mang tÝnh chÊt gi¸p ranh gi÷a phÐp nèi láng víi phÐp thÕ ®¹i
tõ (hoÆc phÐp tØnh lîc). DÊu hiÖu ®Ó nhËn diÖn phÐp nèi láng lµ dÊu phÈy cã
gi¸ trÞ t¸ch chóng ra vÒ mÆt cÊu tróc. Khi kh«ng cã dÊu phÈy, nh÷ng yÕu tè
nµy trë thµnh c¸c thµnh phÇn trong cÊu tróc cña ph¸t ng«n.
VÝ dô:
1 - “Hai mô Bä Muçm cø võa ®¸nh võa kªu, lµm cho hä nhµ Bä Muçm
ë gÇn ®Êy nghe tiÕng. ThÕ lµ, c¶ mét bän Bä Muçm lèc nhèc ch¹y ra.”
(T« Hoµi - DÕ MÌn phiªu lu kÝ)
2 - “Mét ngµy cuèi thu, t«i vµ Tròi lªn ®êng. [H«m Êy, níc ®Çm
trong xanh (...) giã hiu hiu thæi nh giôc lßng kÎ ra ®i]. ThÕ lµ t«i rêi quª
h¬ng lÇn thø hai.”
(T« Hoµi - DÕ MÌn phiªu lu kÝ)
ë vÝ dô 1, phÐp nèi láng “thÕ lµ” lµm thµnh phÇn chuyÓn tiÕp. Cßn trong
vÝ dô 2, ph¸t ng«n “thÕ lµ t«i rêi quª h¬ng...” râ rµng lµ kh«ng cßn chøa
thµnh phÇn chuyÓn tiÕp n÷a. §ã lµ mét c©u quan hÖ ®ång nhÊt víi ®¹i tõ “thÕ”
lµm chñ ng÷, cßn bæ ng÷ lµ mét có.
b) KiÓu cã ph¬ng tiÖn nèi lµ c¸c tõ lµm phô tè cã nghÜa so s¸nh.
XÐt vÒ mÆt chøc n¨ng trong ph¸t ng«n, c¸c yÕu tè nµy cã thÓ ®îc chia
lµm hai nhãm:
- C¸c tõ lµm phô tè trong ®éng ng÷. Nhãm nµy gåm c¸c phô tõ so s¸nh
nh: còng, l¹i, vÉn, cµng, cßn, cø, nèt... vµ c¸c trî ®éng tõ nh: “thªm”. Khi
sö dông, c¸c phô tõ nµy cßn cã thÓ kÕt hîp l¹i ®Ó bæ sung nghÜa cho nhau (vÝ
dô: l¹i còng, vÉn cø, vÉn cßn...).
Sù cã mÆt cña c¸c yÕu tè nµy kh«ng g©y ¶nh hëng ®Æc biÖt nµo ®èi víi
cÊu tróc cña ph¸t ng«n. Chóng ho¹t ®éng gièng hÖt nh nh÷ng phô tè kh¸c
kh«ng cã chøc n¨ng nèi láng. Chøc n¨ng nèi láng ë c¸c tõ nµy lµ do ng÷
nghÜa cña chóng quy ®Þnh.
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Lª ThÞ Ngäc BÝnh - K29G V¨n
- C¸c tõ cã nghÜa so s¸nh lµm phô tè trong danh ng÷.
Nhãm nµy gåm nh÷ng phô tõ ®øng tríc danh tõ nh “riªng, cßn” vµ
®øng sau danh tõ nh “kh¸c, n÷a”. C¸c tõ nµy còng lµm phô tè gièng hÖt nh
nh÷ng phô tè kh«ng cã chøc n¨ng liªn kÕt kh¸c vµ chøc n¨ng nèi láng ë ®©y
còng do ng÷ nghÜa cña chóng quy ®Þnh.
c) TÊt c¶ c¸c ph¬ng tiÖn nèi láng cßn cã thÓ ®îc ph©n lo¹i theo c¸c
quan hÖ ng÷ nghÜa mµ chóng biÓu hiÖn.
Nãi chung, c¸c ph¬ng tiÖn nèi kh«ng chØ thÓ hiÖn mét lo¹i quan hÖ
logic thuÇn tuý, mµ chia thµnh hai lo¹i râ rÖt: quan hÖ ®Þnh vÞ (trong kh«ng
gian, thêi gian) vµ quan hÖ logic.
Trong quan hÖ logic l¹i cã thÓ ph©n biÖt logic diÔn ®¹t vµ logic sù vËt.
d) Trong tÊt c¶ c¸c ph¬ng tiÖn nèi láng ®· xÐt, cã nh÷ng tõ, côm tõ sau
®©y cã liªn kÕt dù b¸o: tríc tiªn, tho¹t tiªn, thø nhÊt, díi ®©y, sau ®©y... Sù
cã mÆt cña c¸c ph¬ng tiÖn nµy lu«n dù b¸o tríc sù xuÊt hiÖn cña c¸c ph¸t
ng«n, c¸c ®o¹n v¨n (thø hai, thø ba...) tiÕp theo. C¸c ph¬ng tiÖn nµy cã thÓ
lµm thµnh phÇn chuyÓn tiÕp dïng ®Ó më ®Çu tr×nh tù diÔn ®¹t.
1.3. PhÐp nèi chÆt
1.3.1. Kh¸i niÖm
Theo TrÇn Ngäc Thªm, phÐp nèi chÆt lµ ph¬ng thøc cña ng÷ trùc thuéc
thÓ hiÖn b»ng sù cã mÆt cña tõ nèi (liªn tõ, giíi tõ) ë chç b¾t ®Çu (liªn kÕt håi
quy) hoÆc chç kÕt thóc (liªn kÕt dù b¸o) cña nã, t¹o thµnh mét quan hÖ ng÷
nghÜa hai ng«i gi÷a ng÷ trùc thuéc víi chñ ng«n.
Trong phÐp nèi chÆt, sù cã mÆt cña c¸c tõ nèi nh: “nhng”, “bëi v×”...
lµm cho ph¸t ng«n trë nªn kh«ng hoµn chØnh vÒ mÆt cÊu tróc vµ biÕn nã thµnh
ng÷ trùc thuéc.
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Lª ThÞ Ngäc BÝnh - K29G V¨n
1.3.2. Ph©n lo¹i
C¸c ph¬ng tiÖn nèi chÆt cã thÓ ph©n lo¹i theo nh÷ng quan hÖ ng÷
nghÜa mµ chóng thÓ hiÖn, vµ ®îc biÓu diÔn nh b¶ng ph©n lo¹i sau:
1.3.2.1. Quan hÖ ®Þnh vÞ
- §Þnh vÞ thêi gian
+ Thêi gian kÕ tiÕp: råi, ®Õn, tõ.
+ Thêi gian ®¶o: tríc, sau
+ Thêi gian ®ång thêi: vµ
- §Þnh vÞ kh«ng gian
+ Kh«ng gian t©m: ë, t¹i, trong, gi÷a...
+ Kh«ng gian biªn : c¹nh, bªn, gÇn, ngoµi...
+ Kh«ng gian ®Þnh híng: tõ, ®Õn, tíi...
1.3.2.2. Quan hÖ logic diÔn ®¹t
- Tr×nh tù diÔn ®¹t
+ §¼ng lËp: vµ, víi, cïng...
+ TuyÓn chän: hay, hoÆc...
- ThuyÕt minh bæ sung: nh, r»ng...
1.3.2.3. Quan hÖ logic sù vËt
- Nh©n qu¶: nguyªn nh©n: v×, bëi...; §iÒu kiÖn: tuy, dï, dÉu...; Gi¶ thiÕt:
hÔ, gi¸...; híng ®Ých: ®Ó, cho...; KÕt qu¶: nªn, th×, mµ...
- T¬ng ph¶n - ®èi lËp: nhng, song...
- Së h÷u - ph¬ng tiÖn:
+ Së h÷u: cña
+ Ph¬ng tiÖn: b»ng, víi...
1.3.3. ë c¸c ng÷ trùc thuéc nèi cã liªn kÕt håi quy, ph¬ng tiÖn nèi chÆt lu«n
lu«n ®øng ®Çu ph¸t ng«n. Cho nªn dÊu hiÖu chÝnh ®Ó nhËn diÖn phÐp nèi chÆt
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Lª ThÞ Ngäc BÝnh - K29G V¨n
håi quy lµ sù cã mÆt cña tõ nèi ë ®Çu ph¸t ng«n. Tuy nhiªn cÇn chó ý tíi hai
trêng hîp:
- Ph©n biÖt ng÷ trùc thuéc nèi víi c©u qua l¹i:
VÝ dô:
(1)
“§Ó giµnh th¾ng lîi, c¸ch m¹ng nhÊt ®Þnh ph¶i do giai cÊp c«ng
nh©n l·nh ®¹o. V× nã lµ giai cÊp tiªn tiÕn nhÊt, gi¸c ngé nhÊt”
(Hå ChÝ Minh)
(2)
“V× cha gét röa s¹ch chñ nghÜa c¸ nh©n, cho nªn cã ®¶ng viªn
cßn “kÓ c«ng” víi §¶ng”.
(Hå ChÝ Minh)
Trong hai vÝ dô trªn, ë vÝ dô (1) “v×” lµ ph¬ng tiÖn nèi chÆt gi÷a c¸c
ph¸t ng«n, vµ ph¸t ng«n chøa nã míi lµ ng÷ trùc thuéc.
Cßn ë vÝ dô (2), ph¸t ng«n b¾t ®Çu b»ng “v×” lµ c©u qua l¹i vµ “v×” ë ®©y
lµ bé phËn cña cÆp h« ng÷.
- Ph©n biÖt ng÷ trùc thuéc nèi víi c©u cã tr¹ng ng÷.
VÝ dô:
(1)
“T«i sÏ trë vÒ Hµ Néi sau. B»ng tµu ho¶ hoÆc « t« chë hµng”
(Hång Nhu - ThuyÒn ®i trong ma ng©u)
(2)
“B»ng c¸i s¾c mÆt «n hoµ dÔ d·i, NghÞ QuÕ nh×n vµo chÞ DËu”
(Ng« TÊt Tè - T¾t ®Ìn)
Ph¸t ng«n cã “b»ng” ë vÝ dô (1) lµ ng÷ trùc thuéc liªn kÕt b»ng phÐp nèi
chÆt, cßn ph¸t ng«n cã “b»ng” ë vÝ dô (2) lµ c©u ®¬n cã tr¹ng ng÷.
1.3.4. HÇu hÕt c¸c ph¬ng tiÖn nèi chÆt ®Òu cã kh¶ n¨ng liªn kÕt dù
b¸o. ë chøc n¨ng nµy, thêng lµ ph¬ng tiÖn nèi chØ nguyªn nh©n (v×, do,...)
vµ c¸c ph¬ng tiÖn nèi minh ho¹ (r»ng, nh).
1.3.5. §«i khi, cã thÓ gÆp nh÷ng ng÷ trùc thuéc dêng nh chØ chøa
ph¬ng tiÖn nèi. HiÖn tîng nµy lµ kÕt qu¶ cña sù xuÊt hiÖn phèi hîp c¶ liªn
kÕt nèi håi quy lÇn liªn kÕt tØnh lîc dù b¸o ë cïng ph¸t ng«n. C¸c ng÷ trùc
thuéc lo¹i nµy thêng tËn cïng b»ng dÊu ba chÊm hoÆc dÊu hai chÊm.
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Lª ThÞ Ngäc BÝnh - K29G V¨n
Ch¬ng 2
Kh¶o s¸t ph¬ng tiÖn liªn kÕt thÓ hiÖn phÐp nèi láng
trong mét sè t¸c phÈm tiªu biÓu cña Nam Cao
2.1. KÕt qu¶ thèng kª
Trªn c¬ së lÝ luËn cña ch¬ng 1, ¸p dông cho mét sè t¸c phÈm tiªu biÓu
cô thÓ cña c¸c nhµ v¨n kh¸c nhau, chóng t«i ®Òu thu ®îc nh÷ng kÕt qu¶ nhÊt
®Þnh.
ë bµi viÕt nµy, chóng t«i chØ ®i nghiªn cøu s©u vµo c¸c t¸c phÈm cña
nhµ v¨n Nam Cao. Sau khi kh¶o s¸t sè liÖu t¸c phÈm chóng t«i thèng kª ®îc
t¸c gi¶ ®· sö dông 1350 ph¬ng tiÖn liªn kÕt c©u thÓ hiÖn qua phÐp nèi láng
trong 19 t¸c phÈm (gåm c¶ truyÖn ng¾n vµ tiÓu thuyÕt) cña «ng.
2.2. Ph©n lo¹i
Qua viÖc kh¶o s¸t thèng kª ë trªn, chóng t«i ®· ph©n lo¹i ®îc c¸c
ph¬ng tiÖn thÓ hiÖn phÐp nèi láng kh¸c nhau trªn cïng mét t¸c phÈm. Tuy
nhiªn, xÐt theo tÇn sè xuÊt hiÖn tõ nhiÒu nhÊt ®Õn Ýt nhÊt c¸c ph¬ng tiÖn nèi
láng, trong 19 t¸c phÈm (c¶ truyÖn ng¾n vµ tiÓu thuyÕt) cña Nam Cao, chóng
t«i ®· ph©n lo¹i cô thÓ nh sau:
- KiÓu nèi láng cã ph¬ng tiÖn nèi lµ c¸c tõ vµ côm tõ lµm thµnh phÇn
chuyÓn tiÕp ®îc xuÊt hiÖn nhiÒu nhÊt trong t¸c phÈm víi 577 lÇn xuÊt hiÖn.
- KiÓu nèi láng cã ph¬ng tiÖn nèi lµ c¸c tõ lµm phô tè cã nghÜa so s¸nh
víi 420 lÇn xuÊt hiÖn.
- KiÓu nèi láng cã c¸c tõ, côm tõ cã liªn kÕt dù b¸o xuÊt hiÖn víi 290
lÇn.
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Lª ThÞ Ngäc BÝnh - K29G V¨n
- KiÓu nèi láng ®îc ph©n lo¹i theo quan hÖ ng÷ nghÜa mµ chóng biÓu
hiÖn còng xuÊt hiÖn trong c¸c t¸c phÈm cña Nam Cao, tuy nhiªn xuÊt hiÖn Ýt,
víi tÇn sè thÊp, víi 120 lÇn trong 19 t¸c phÈm cña Nam Cao.
2.3. Ph©n tÝch kÕt qu¶ thèng kª
2.3.1. HiÖu qu¶ cña viÖc sö dông kiÓu nèi láng cã ph¬ng tiÖn nèi lµ
c¸c tõ vµ côm tõ lµm thµnh phÇn chuyÓn tiÕp
B¶n th©n kh¸i niÖm “thµnh phÇn chuyÓn tiÕp” ®· chØ ra r»ng mäi yÕu tè
lµm nhiÖm vô nµy ®Òu cã chøc n¨ng liªn kÕt ph¸t ng«n. §©y lµ lo¹i ph¬ng
tiÖn nèi láng cã sè lîng lín nhÊt vµ tÇn sè sö dông cao nhÊt.
XÐt trong t¸c phÈm cña Nam Cao, do thêi lîng cã h¹n, chóng t«i chØ
nghiªn cøu s©u vµo mét sè t¸c phÈm tiªu biÓu cña «ng giai ®o¹n 1930 - 1945
(giai ®o¹n v¨n häc hiÖn thùc phª ph¸n). Thùc chÊt cña thµnh phÇn chuyÓn tiÕp
lµ thµnh phÇn phô ngoµi nßng cèt c©u, nã mang tÝnh chÊt “chªm xen” ®a ®Èy
cho c©u v¨n chø kh«ng lµm thay ®æi cÊu tróc, trËt tù nßng cèt cña c©u. C¸c
yÕu tè ®Ó cÊu t¹o nªn thµnh phÇn chuyÓn tiÕp nµy cã nguån gèc rÊt ®a d¹ng vµ
phong phó. Chóng cã thÓ lµ c¸c tõ: tho¹t tiªn, cuèi cïng, ®ång thêi... Cã thÓ lµ
c¸c kÕt hîp cè ®Þnh ho¸ hay c¸c kÕt hîp cã xu híng cè ®Þnh ho¸. Vµ ë yÕu tè
nµo, Nam Cao còng sö dông rÊt thµnh c«ng trong t¸c phÈm cña m×nh.
2.3.1.1. Tríc hÕt chóng t«i ph©n tÝch c¸c yÕu tè tõ vùng lµ c¸c tõ
nh: tho¹t tiªn, cuèi cïng, ®ång thêi, bçng nhiªn, ch¼ng h¹n, v¶ l¹i, thËm chÝ,
song le, sù thËt, ®Æc biÖt,... trong 19 t¸c phÈm cña Nam Cao.
- Tõ “V¶ l¹i” cã tÇn sè ho¹t ®éng kh¸ cao trong chøc n¨ng liªn kÕt v¨n
b¶n còng nh liªn kÕt c¸c c©u trong t¸c phÈm cña Nam Cao. Nã thÓ hiÖn râ
vai trß chªm xen.
VÝ dô:
“... TiÕng bµ b¶i h¶i. H¬i nãi to mét chót, nã ®· ra ®»ng lç tai. V¶ l¹i,
chã nhµ giµu d÷ l¾m...”
(Mét b÷a no - Nam Cao)
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Lª ThÞ Ngäc BÝnh - K29G V¨n
“... KiÖn? Nhu ®i kiÖn chång? ¤i chao! Míi nghe Nhu kh«ng thÓ hiÓu
r»ng: ngêi ta cÇn kiÖn nhau ®Ó b¾t nhau yªu... V¶ l¹i mét ngêi nh Nhu, chØ
chöi mét c©u ®· ngîng lêi råi, b©y giê ®øng ra kiÖn, ®Ó h¹ch téi mét ngêi
chång mµ cha bao giê Nhu d¸m nãi nöa lêi chèng cìng...”
(ë hiÒn - Nam Cao)
Trong liªn kÕt trªn lêi, tõ “v¶ l¹i” còng ®îc sö dông kh¸ phæ biÕn.
VÝ dô:
“ Anh l¾c ®Çu, nãi nh ngêi chùc khãc:
- §· ®µnh, èm th× ch¾c ngêi ta còng ph¶i cho m×nh nghØ [...] ThiÖt ®Õn
ngêi ta th× ngêi ta ph¶i xãt... V¶ l¹i m×nh ¨n c¬m, lÊy c«ng cña ngêi ta,
m×nh ph¶i nghÜ”.
(§iÕu V¨n - Nam Cao)
Nh vËy, víi chøc n¨ng ph¬ng tiÖn nèi láng cña liªn kÕt lêi nãi hay
liªn kÕt v¨n b¶n trong t¸c phÈm cña Nam Cao, tõ “v¶ l¹i” chñ yÕu dïng ®Ó bæ
sung, nhÊn m¹nh ng÷ nghÜa cho ®o¹n v¨n hoÆc cho lêi nãi cña t¸c gi¶ hay cña
nh©n vËt trong t¸c phÈm. Do ®ã, nã thêng cã trong c¸c tæ hîp tõ cã chøc
n¨ng nèi láng kiÓu “v¶ l¹i lµ...”, “v¶ l¹i ®i n÷a...”
Bªn c¹nh tõ “v¶ l¹i”, Nam Cao còng sö dông thµnh c«ng c¸c tõ: “®ång
thêi”, “bçng nhiªn”, “ch¼ng h¹n”... trong t¸c phÈm vµ còng víi tÇn sè xuÊt
hiÖn cao.
2.3.1.2. Víi c¸c kÕt hîp cè ®Þnh ho¸ nh: “tiÕp theo”, “thø hai”, “ngoµi
ra”, “h¬n n÷a”... th× viÖc lµm thµnh phÇn chuyÓn tiÕp vµ lµm ph¬ng tiÖn nèi
láng lµ nh÷ng chøc n¨ng ®iÓn h×nh cña chóng.
Trong t¸c phÈm cña m×nh, Nam Cao còng thêng xuyªn sö dông c¸c
kÕt hîp cè ®Þnh ho¸ nµy.
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Lª ThÞ Ngäc BÝnh - K29G V¨n
VÝ dô:
“... Bëi nÕu kh«ng cã C©m th× HiÒn kh«ng d¸m ngñ ë nhµ. Nã ®ßi ra hÌ
nhµ bµ Hai ngñ víi C©m. V¶ l¹i cho C©m ngñ còng kh«ng thiÖt g×. Tr¸i l¹i lµ
kh¸c n÷a. C©m coi nhµ giïm cho”.
(TruyÖn ngêi hµng xãm - Nam Cao)
Cã thÓ dÔ dµng nhËn ra c¸ch sö dông tõ nèi “Tr¸i l¹i” trong ®o¹n v¨n
trªn. “Tr¸i l¹i” cã chøc n¨ng nèi kÕt ph¸t ng«n tríc vµ sau nã. ChÝnh ph¸t
ng«n sau bæ sung lµm râ ý nghÜa tr¸i ngîc mµ ph¸t ng«n “tr¸i lµ kh¸c n÷a”
mang l¹i. Qua ph¸t ng«n sau “C©m coi nhµ giïm cho” ®· lµ râ nghÜa “tr¸i l¹i”
lµ nh thÕ nµo. §ã lµ hµnh ®éng mang lîi v× “coi nhµ” lµ hµnh ®éng mang lîi,
tr¸i nghÜa víi “ngñ nhê” lµ hµnh ®éng g©y thiÖt.
Ngoµi ra, c¸c kÕt hîp cè ®Þnh ho¸ cßn l¹i còng xuÊt hiÖn nhng víi tÇn
sè sö dông thÊp h¬n so víi tõ “tr¸i l¹i” trong s¸ng t¸c cña Nam Cao.
2.3.1.3. HiÖu qu¶ trong viÖc sö dông ph¬ng tiÖn nèi láng lµ c¸c kÕt
hîp cã xu híng cè ®Þnh ho¸ trong t¸c phÈm cña Nam Cao
Víi lo¹i nµy, gåm 3 m« h×nh cÊu t¹o t¬ng øng trong t¸c phÈm cña
m×nh mµ Nam Cao sö dông:
- M« h×nh “®éng tõ + tr¹ng tè chØ c¸ch thøc”
C¸c ph¬ng tiÖn nèi láng ë d¹ng nµy thêng ®øng t¸ch biÖt h¼n khái vÕ
sau cña ph¸t ng«n mµ nã tham gia. Do vËy, tÝnh chÊt chªm xen cña chóng
còng béc lé râ. Trong t¸c phÈm cña Nam Cao, ngêi ®äc thêng thÊy xuÊt
hiÖn c¸c tõ nh: “Nãi c¸ch kh¸c”, “nãi ®óng ra”, “nãi mét c¸ch tãm t¾t”...
HoÆc cã thÓ t¸c gi¶ rót gän b»ng c¸ch bá bít ®éng tõ nh: “®óng ra”, “c¸ch
kh¸c”, “mét c¸ch tãm t¾t”... HÇu hÕt nh÷ng tõ nµy ®Òu cã nguån gèc rót ra tõ
vÕ thø nhÊt cña c©u qua l¹i (nh: “NÕu nãi mét c¸ch tãm t¾t th×...”).
VÝ dô:
“... §µn anh th× bãp nÆn hµ hiÕp, gian gi¶o, v« liªm sØ, chuyªn sèng
b»ng må h«i níc m¾t cña con em (1). Nãi tãm l¹i, trong c¸ch sèng, trong
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Lª ThÞ Ngäc BÝnh - K29G V¨n
viÖc mu sinh, trong sù giao tiÕp cña ngêi díi ®èi víi ngêi trªn, cña ngêi
nä ®èi víi ngêi kia, ch¼ng cã mét chót g× cã thÓ gäi lµ l¹c thó (2)...”.
(Sèng mßn - Nam Cao)
Ph©n tÝch vÝ dô trªn ta thÊy, tæ hîp tõ “nãi tãm l¹i” ®· lµm nhiÖm vô
liªn kÕt c©u (1) vµ c©u (2) víi nhau. ë ®©y, “nãi tãm l¹i” mang hai chøc n¨ng:
nã võa cã chøc n¨ng chuyÓn tiÕp vµ võa cã chøc n¨ng dÉn nhËp cho mét nhËn
®Þnh vÒ quy luËt cuéc sèng mµ t¸c gi¶ n¾m b¾t ®îc.
- M« h×nh “tõ nèi + ®¹i tõ”: Víi tõ nèi lµ giíi tõ, ta cã: trªn ®©y, tríc
®©y, sau ®ã, tõ ®ã, do vËy v.v...
Víi tõ nèi lµ liªn tõ, ta cã: v× vËy, bëi vËy, nh thÕ, tuy thÕ v.v...
XÐt mét c¸ch cô thÓ, nh÷ng tõ nèi nµy mang tÝnh chÊt trung gian. NghÜa
lµ mét mÆt, chóng cã xu híng cè ®Þnh ho¸, ®iÒu ®ã thÓ hiÖn ë sù lÆp l¹i
thêng xuyªn víi tÇn sè cao. ë viÖc sö dông hoÆc tiÕp thu theo c¶ khèi. ë gãc
®é nµy, chóng ®îc xem nh nh÷ng ph¬ng tiÖn nèi láng.
MÆt kh¸c, nh÷ng kÕt hîp thuéc nhãm nµy l¹i vÉn cha chuyÓn thµnh
côm tõ cè ®Þnh hoµn toµn, tõng yÕu tè cña chóng vÉn gi÷ nguyªn ®îc ý nghÜa
vµ chøc n¨ng riªng cña m×nh. Díi gãc ®é nµy, trong tiÕng ViÖt cã thÓ t¸ch
riªng c¸c ®¹i tõ vµ coi chóng lµ ph¬ng tiÖn cña phÐp thÕ ®¹i tõ. VÒ mÆt chøc
n¨ng trong ph¸t ng«n phÇn lín c¸c kÕt cÊu nµy sÏ lµm tr¹ng ng÷.
§i s©u vµo ph©n tÝch t¸c phÈm cña Nam Cao, chóng t«i nhËn thÊy viÖc
Nam Cao sö dông thµnh c«ng ph¬ng tiÖn liªn kÕt víi m« h×nh lµ “tõ nèi + ®¹i
tõ”. Trong tõng hoµn c¶nh, tõng trêng hîp cô thÓ mµ ngêi ®äc dÔ dµng ph©n
biÖt ®îc ®©u lµ phÐp nèi, ®©u lµ phÐp thÕ ®¹i tõ.
VÝ dô:
(1) Tr«ng thÊy vî chång «ng, Thø kh«ng thÓ kh«ng nghÜ ®Õn vî chång
m×nh. Gi¸ y ®øng víi Liªn, th× ngêi ngoµi tr«ng còng na n¸ thÕ th«i. Còng
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Lª ThÞ Ngäc BÝnh - K29G V¨n
chång diÖn t©y, vî ®Æc nhµ quª. Ngêi l¹ cã thÓ b¶o lµ chñ víi con sen, chÞ
vó.. Tuy vËy, Thø ghÐt «ng”.
(Sèng mßn - Nam Cao)
(2) “... §i mét qu·ng thËt xa råi, y míi l¹i thÊy nh tiÕc dÞp, bíc ngËp
ngõng vµ quay ®Çu nh×n l¹i. Nhng ngêi ®µn bµ ®· ®i khái chç Êy råi. Y thë
dµi, vµ l¹i cói ®Çu, ®i lñi thñi, võa ®i võa ngÉm nghÜ ®Õn tÊt c¶ nh÷ng c¸i khæ
cña ®êi y. Cø nh vËy, y vÒ nhµ...”
(Sèng mßn - Nam Cao)
VÝ dô (1) nªn quy vÒ phÐp nèi láng. Cßn vÝ dô (2) nªn quay vÒ phÐp thÕ
®¹i tõ bëi tÝnh thay thÕ cña ®¹i tõ qu¸ râ.
Trong vÝ dô (1), tæ hîp “tuy vËy” ®øng ®Çu c©u lµm liªn tè chØ quan hÖ
nhîng bé - t¬ng ph¶n víi phÇn c©u ®øng sau nã (Thø ghÐt «ng), trong ®ã
“vËy” thay thÕ cho ý trong c©u ®øng tríc. Trªn c¬ së ®øng ®Çu c©u vµ thay
thÕ nh vËy, tæ hîp “tuy vËy” thuéc vÒ phÐp nèi.
Cßn ë vÝ dô (2) tæ hîp tõ “cø nh vËy” còng ®øng ®Çu c©u nhng thay
thÕ cho hµnh ®éng ®i cña ®èi tîng nãi tíi (Thø ®i). Do ®ã “Cø nh vËy” ®îc
xÐt lµm phÐp thÕ ®Ó liªn kÕt c©u trong ph¸t ng«n.
Cïng víi Nam Cao, c¸c nhµ v¨n hiÖn thùc phª ph¸n x· héi chñ nghÜa
30 - 45 còng sö dông rÊt nhiÒu c¸c tæ hîp tõ liªn kÕt c©u thÓ hiÖn phÐp nèi
thuéc m« h×nh “tõ nèi + ®¹i tõ” trong t¸c phÈm cña m×nh.
NguyÔn C«ng Hoan lµ nhµ v¨n cïng thêi víi Nam Cao. Trong tõng
trêng hîp cô thÓ, «ng còng sö dông phÐp nèi hoÆc phÐp thÕ ®¹i tõ, gióp ngêi
®äc hiÓu s©u h¬n gi¸ trÞ néi dung t¸c phÈm.
VÝ dô:
(1)
“Xa nay, kh«ng ai biÕt chÕt ®Õn lÇn thø hai ®Ó ®îc bµi häc kinh
nghiÖm vÒ c¸ch chÕt.V× vËy, vÉn cã nhiÒu ngêi chÕt mét c¸ch ngê nghÖch”.
(ThÞt ngêi chÕt - NguyÔn C«ng Hoan)
- Xem thêm -