Vận dụng một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học Ngữ văn THCS
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
SƠ YẾU LÍ LỊCH
- Họ và tên: Đặng Thị Bích Nhuần.
- Sinh ngày: 11/03/1977
- Năm vào ngành: 1998
- Chức vụ: Giáo viên
- Đơn vị công tác: Trường THCS Thượng Lâm
- Trình độ chuyên môn: Đại học Văn
- Hệ đào tạo: Từ xa
- Bộ môn giảng dạy: Môn Ngữ văn lớp 6A; 9A,B
------------------------------------------------------------------------------------------------------------GV: Đặng Thị Bích Nhuần - Trường THCS Thượng Lâm
1
Vận dụng một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học Ngữ văn THCS
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
Đề tài:
VẬN DỤNG MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP VÀ KỸ THUẬT
DẠY HỌC TÍCH CỰC TRONG DẠY HỌC NGỮ VĂN THCS
A. PHẦN MỞ ĐẦU
I. BỐI CẢNH ĐỀ TÀI
Năm học 2010 -2011 là năm học thứ chín tiếp tục thực hiện thay SGK
giáo dục phổ thông. Năm học tiếp tục thực hiện Chỉ thị 40 của Bộ Giáo dục về
đổi mới phương pháp dạy học.
Nghị quyết Trung ương hai BCH Trung ương Đảng khoá VIII yêu cầu
phải đổi mới phương pháp dạy học, khắc phục lối truyền thụ một chiều, phát huy
tính tích cực học tập, rèn luyện thói quen, nề nếp tư duy sáng tạo cho học sinh.
Năm học 2010 – 2011 là năm học với chủ đề: “ Đối mới công tác quản lí,
nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, xây dựng trường học thân thiện, học
sinh tích cực”.
II. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI:
Hiện nay vấn đề đổi mới phương pháp dạy học Ngữ văn theo hướng dạy
học tích cực lấy người học làm trung tâm đã và đang được triển khai rộng rãi
trong các nhà trường THCS và thu được những kết quả đáng kể. Tuy nhiên trong
quá trình thực hiện việc đổi mới phưong pháp dạy học Ngữ văn theo hướng tích
cực đã có những vướng mắc, khó khăn nhất định. Như ta đã biết, tác phẩm văn
chương có giá trị thường đa nghĩa mà sự tiếp nhận của người đọc, cảm lại mang
tính chủ quan sâu sắc. Vì vậy, không có một cách hiểu duy nhất đúng, duy nhất
đầy đủ về một áng văn chương kiệt tác hay một đơn vị ngôn ngữ.
Bởi vậy việc vận dụng linh hoạt các phương pháp dạy học là môi trường
thuận lợi để HS bàn bạc những vấn đề về nội dung, ý nghĩa của một văn bản văn
học hay một đơn vị ngôn ngữ, là biện pháp tích cực để khai thác những hướng
khác nhau trong cảm nhận văn chương, giúp HS cảm, hiểu sâu sắc, thấu đáo giá
trị tác phẩm, có cách tiếp cận độc lập sáng tạo, đảm bảo mỗi HS đều được đối
thoại, được tôn trọng, được bình đẳng trước tác phẩm, đơn vị ngôn ngữ. Mặt
khác, về phía học sinh việc tự học, tự trau dồi vốn kiến thức còn hạn chế nên
trong giờ học Ngữ văn chưa thật sự phát huy được năng lực vốn có. Với giáo
viên việc đầu tư thiết kế bài dạy học theo hướng tích cực cũng còn hạn chế.
Vậy làm thế nào để có thể ứng dụng tốt phương pháp dạy học Ngữ văn theo
hướng dạy - học tích cực lấy học sinh làm trung tâm. Đó là vấn đề mà bản thân
tôi đã từng trăn trở, thực hiện trong suốt thời gian qua. Nhưng với phạm vi bài
viết tôi không có tham vọng đề cập đến nhiều vấn đề, chỉ xin nêu: “ Vận dụng
------------------------------------------------------------------------------------------------------------GV: Đặng Thị Bích Nhuần - Trường THCS Thượng Lâm
2
Vận dụng một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học Ngữ văn THCS
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học Ngữ văn
THCS”.
III. PHẠM VI VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU.
1. Phạm vi nghiên cứu.
Đề tài tập trung giới thiệu và giải quyết những vấn đề vận dụng linh
hoạt các phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học Ngữ văn THCS
hiện nay.
2. Đối tượng nghiên cứu.
Áp dụng trong việc dạy - học Ngữ văn cho học sinh trường THCS
Thượng Lâm nói riêng và học sinh trường THCS nói chung.
IV. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU.
1. Đối với giáo viên:
- Sáng tạo về phương pháp dạy học phát huy tính chủ động, tích cực, tự
giác, tự học tập của học sinh.
- Trong quá trình dạy học thể hiện mối quan hệ tích cực giữa giáo viên và
học sinh, giữa học sinh với giáo viên; tiến hành thông qua việc tổ chức các hoạt
động học tập của học sinh, kết hợp giữa học tập cá thể với học tập hợp tác, làm
việc theo nhóm.
- Chú trọng đến việc rèn luyện các kĩ năng, năng lực hành động, vận dụng
kiến thức, tăng cường thực hành và gắn nội dung bài học với thực tế cuộc sống.
- Thiết kế tổ chức, hướng dẫn học sinh thực hiện các hoạt động học tập với
các hình thức đa dạng, phong phú, có sự hấp dẫn, phù hợp với đặc trưng bài học,
với đặc điểm và trình độ học sinh, với điều kiện cụ thể của lớp, trường và địa
phương.
2. Đối với học sinh .
- Tích cực suy nghĩ, chủ động tham gia các hoạt động học tập, tự khám phá
và lĩnh hội kiến thức, rèn luyện kĩ năng, xây dựng thái độ và hành vi đúng đắn.
- Mạnh dạn trình bày và bảo vệ ý kiến, quan điểm cá nhân; tích cực thảo
luận, tranh luận, đặt câu hỏi cho bản thân, cho thầy (cô), cho bạn.
- Biết tự đánh giá và đánh giá các ý kiến, quan điểm, các sản phẩm hoạt
động học tập của bản thân và bạn bè.
V. ĐIỂM MỚI TRONG KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU.
1. Quán triệt mục tiêu giáo dục.
2. Đảm bảo tính khoa học và sư phạm.
3. Thể hiện tinh thần đổi mới phương pháp dạy học.
4. Đáp ứng yêu cầu phát triển cửa từng đối tượng học sinh .
5. Đảm bảo tính khả thi.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------GV: Đặng Thị Bích Nhuần - Trường THCS Thượng Lâm
3
Vận dụng một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học Ngữ văn THCS
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
B. PHẦN NỘI DUNG
I. CƠ SỞ LÍ LUẬN.
Trước khi đưa ra những vận dụng cụ thể phương pháp đổi mới dạy học
Ngữ văn theo hướng tích cực lấy học sinh làm trung tâm. Điều tôi muốn trình
bày ở đây đó là những nhận thức được từ những chuyên đề về đổi mới phương
pháp dạy học.
Quan niệm về PPDH tích cực
Luật Giáo dục, Điều 24.2, đã ghi: "Phương pháp giáo dục phổ thông phải
phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động của học sinh; phù hợp với đặc điểm
của từng lớp học, từng môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kỹ
năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui,
hứng thú học tập cho học sinh”. Vậy, tính tích cực là gì ? biểu hiện của nó trong
dạy học thế nào? khi nào thì coi một phương pháp dạy học là phương pháp tích
cực ?
Từ điển Tiếng Việt (Hoàng Phê chủ biên) giải thích : tích cực là: (1) có ý
nghĩa, có tác dụng khẳng định, tác dụng thúc đẩy sự phát triển; (2) tỏ ra chủ
động, có những hoạt động nhằm tạo ra sự biến đổi theo hướng phát triển; (3)
hăng hái, tỏ ra nhiệt tình đối với nhiệm vụ, với công việc.” Vận dụng vào dạy
học, sự tích cực thể hiện ở thái độ chủ động, hăng hái, nhiệt tình (của giáo viên
đối với việc dạy, của học sinh trong việc học) và thông qua các hoạt động (dạy
và học tích cực ấy) mà tạo ra sự biến đổi theo hướng phát triển (của cả thầy và
trò).
Nhà giáo dục học Kharlamôp thì cho rằng: “Tính tích cực là trạng thái
hoạt động của chủ thể, nghĩa là của người hành động. Tính tích cực nhận thức là
trạng thái hoạt động của học sinh đặc trưng bởi khát vọng học tập, cố gắng trí
tuệ và nghị lực cao trong quá trình nắm vững kiến thức”. Nghĩa là, “tích cực”
bao gồm cả tích cực bên trong thể hiện ở những vận động tư duy, trí nhớ, những
chấn động của các cung bậc tình cảm, cảm xúc và tích cực bên ngoài lộ ra ở thái
độ, hành động đối với công việc. Điều đó có nghĩa là phương pháp dạy học tích
cực là phương pháp khi vận dụng sẽ vừa đòi hỏi vừa thúc đẩy sự tích cực bên
trong (tư duy, tình cảm) và tích cực bên ngoài (thái độ, hành động) của giáo viên
và học sinh .
Khi phân tích cụ thể vấn đề này, các nhà giáo dục còn chỉ rõ, tích cực
nhận thức, nếu xét dưới góc độ triết học là thái độ, cải tạo của chủ thể nhận thức
đối với đối tượng nhận thức. Tức là tài liệu học tập được phản ánh vào não của
học sinh phải được biến đổi, được vận dụng linh hoạt vào các tình huống khác
nhau để cải tạo hiện thực và cải tạo cả bản thân.
Nếu xét dưới góc độ tâm lí học thì tích cực nhận thức là mô hình tâm lý
hoạt động nhận thức. Đó là sự kết hợp giữa các chức năng nhận thức, tình cảm,
ý chí, trong đó chủ yếu là nhận thức của học sinh . Mô hình này luôn luôn biến
đổi, tuỳ theo nhiệm vụ nhận thức cụ thể mà các em phải thực hiện . Chính sự
biến đổi liên tục bên trong của mô hình tâm lý hoạt động nhận thức là đặc trưng
------------------------------------------------------------------------------------------------------------GV: Đặng Thị Bích Nhuần - Trường THCS Thượng Lâm
4
Vận dụng một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học Ngữ văn THCS
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
của tính tích cực nhận thức ở học sinh. Sự biến đổi này càng năng động bao
nhiêu thì càng thể hiện tính tích cực ở mức độ cao bấy nhiêu.
Tính tích cực của học sinh có hai mặt tự phát và tự giác. Mặt tự phát của
tính tích cực biểu hiện ở sự tò mò, hiếu kì, hiếu động, sôi nổi trong hoạt động.
Đó chính là những yếu tố tiềm ẩn, bẩm sinh của trẻ em, cần coi trọng và bồi
dưỡng trong quá trình dạy học. Còn mặt tự giác thể hiện ở óc quan sát, hành vi
tự phê phán, nhận xét trong tư duy, tò mò khoa học. Đây chính là trạng thái tâm
lí tích cực có mục đích và đối tượng rõ rệt, có hoạt động để chiếm lĩnh đối tượng
đó.
Hạt nhân cơ bản của tính tích cực nhận thức là hoạt động tư duy. Giáo
viên có thể căn cứ vào những biểu hiện sau (theo các cấp độ từ thấp lên cao) để
phát hiện tính tích cực của học sinh :
- Bắt chước: gắng sức làm theo mẫu hành động của thầy, của bạn…
- Tìm tòi: độc lập giải quyết vấn đề nêu ra, tìm kiếm cách giải quyết khác
nhau về một số vấn đề…
- Sáng tạo: tìm ra cách giải quyết mới, độc đáo, hữu hiệu.
- Chú ý học tập, hăng hái tham gia phát biểu ý kiến, ghi chép…
- Tốc độ học tập nhanh.
- Ghi nhớ những điều đã học.
- Hiểu bài và có thể trình bày lại nội dung bài học.
- Hoàn thành tốt những nhiệm vụ học tập được giao.
- Đọc thêm và làm các bài tập khác ngoài những công việc được thầy giao.
- Hứng thú học tập, có nhiều biểu hiện sáng tạo trong học tập.
- Biết vận dụng những kiến thức đã học vào thực tiễn.
Tính tích cực có liên quan đến nhiều phẩm chất và hoạt động tâm lý nhận
thức của con người. Cụ thể là động cơ tạo ra hứng thú, hứng thú lại là tiền đề
của tự giác. Hứng thú và tự giác là hai yếu tố tâm lý tạo nên tính tích cực. Tính
tích cực sản sinh nếp tư duy độc lập. Suy nghĩ độc lập là mầm mống của sáng
tạo. Như thế, để đạt được mức độ độc lập, sáng tạo trong nhận thức, giáo viên
phải thường xuyên phát huy tính tích cực học tập ở học sinh .
Tích cực hoá là một tập hợp các hoạt động nhằm làm chuyển biến vị trí
của người học từ thụ động sang chủ động, từ đối tượng tiếp nhận tri thức
sang chủ thể tìm kiếm tri thức để nâng cao hiệu quả học tập. Tất cả các
phương pháp nhằm tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh đều được
coi là phương pháp dạy học tích cực.
Một phương pháp dạy học nào đó tự nó không tích cực hay tiêu cực. Đồng
thời phương pháp nào cũng gắn liền với người sử dụng phương pháp . Cho nên,
một phương pháp dạy học có phát huy được tính tích cực học tập của học sinh
hay không còn tùy thuộc vào năng lực của người giáo viên sử dụng nó. Tức là,
bất kì cách thức tổ chức dạy học nào được thực hiện tạo nên những “chấn động”,
------------------------------------------------------------------------------------------------------------GV: Đặng Thị Bích Nhuần - Trường THCS Thượng Lâm
5
Vận dụng một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học Ngữ văn THCS
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
khiến các em có những vận động trí tuệ cảm xúc đều là phương pháp dạy học
tích cực.
“Không nên đặt đối lập những nguyên tắc dạy học cổ điển với những
nguyên tắc lý luận dạy học gọi là mới. Mỗi nhóm nguyên tắc đó có một ý nghĩa
bản chất, và nếu suy nghĩ sâu sắc hơn về từng hệ thống những nguyên tắc đó thì
sẽ thấy chúng đều nhấn mạnh từ những khía cạnh khác nhau sự cần thiết phát
huy tính tích cực của học sinh trong quá trình học tập.Vì thế không thể coi
những nguyên tắc dạy học cổ điển hình như đã lỗi thời cũng như tưởng không
nên tưởng rằng chỉ dựa vào những nguyên tắc lý luận dạy học “mới” mới có thể
giải quyết được mọi vấn đề và mọi khó khăn của dạy học. Vận dụng các phương
pháp dạy học thế nào, phát huy được tính tích cực của học sinh hay không và
phát huy đến mức độ nào là tuỳ thuộc rất lớn vào trình độ chuyên môn, nghiệp
vụ, vào khả năng tổ chức học sinh hoạt động học tập của giáo viên .
II. THỰC TRẠNG CỦA VẤN ĐỀ.
1. Thực tế giảng dạy.
Trong những năm qua nhìn chung các nhà trường đã đưa dần phương pháp
tích cực. “Lấy học sinh làm trung tâm” việc dạy học Ngữ văn đạt hiệu quả cao
hơn, học sinh đã chủ động làm việc trên lớp. Nhưng ở một số tiết dạy vẫn còn
những giáo viên chưa định hình rõ hướng đi trong việc đổi mới phương pháp.
Có những trường hợp giáo viên vẫn nặng nề diễn giải lý thuyết suông, không
phân tích được hoặc hướng cho các em đi vào trọng tâm kiến thức, không để cho
các em tự khám phá tìm hiểu.
2. Thực trạng đối với học sinh.
Qua điều tra khảo sát, phỏng vấn đối tượng hầu hết các em đều cho rằng:
Trong một tiết học các em chưa thật sự phát huy tính năng động sáng tạo. Các
em tiếp thu kiến thức trên những kết luận có sẵn. Chứ chưa tự tìm hiểu để lĩnh
hội cảm nhận tác phẩm, không được bày tỏ quan điểm cá nhân với thầy, với bạn.
Vì thế mà kết quả, chất lượng học tập của các em còn rất khiêm tốn. Cụ thể là:
Năm học 2009- 2010.
Tổng hợp chất lượng
Sĩ
TT Lớp Môn số
Giỏi
Khá
SL
%
SL
0
7
%
TB
SL
%
Kém
SL
%
SL %
4
12.6%
0
0
1
9A
Văn 32
0
2
9B
Văn 40
4
10% 31 77.5%
12.5%
0
0
0
0
4
5.5% 38 52.8% 26 36.2%
4
5.5%
0
0
Tổng hợp
cả khối 9
72
21.8% 21 56.6%
Yếu
5
Từ những thực trạng nêu trên đòi hỏi cần phải có giải pháp đó là vấn đề đổi
mới phương pháp dạy học Ngữ văn theo hướng tích cực.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------GV: Đặng Thị Bích Nhuần - Trường THCS Thượng Lâm
6
Vận dụng một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học Ngữ văn THCS
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
III. VẬN DỤNG MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP VÀ KĨ THUẬT DẠY HỌC
TÍCH CỰC CÓ THỂ SỬ DỤNG TRONG DẠY HỌC NGỮ VĂN THCS.
1. Phương pháp tổ chức học sinh hoạt động tiếp nhận tác phẩm trong
giờ học văn ( phát huy vai trò bạn đọc sáng tạo của học sinh trong giờ học
tác phẩm văn chương)
Trên cơ sở những nội dung nghiên nêu trên, ta xác định hệ thống các hoạt
động tổ chức, hướng dẫn học sinh hoạt động tiếp nhận tác phẩm văn học trong
nhà trường:
a. Hoạt động cảm nhập ban đầu (tạo tâm thế, định hướng chú ý).
Nhiệm vụ của hoạt động này là kiến tạo môi trường cảm thụ, giúp học
sinh thoát khỏi những không gian riêng tư, cá nhân bên ngoài chuyển vào
không gian thẩm mỹ, tạm gạt bỏ những bộn bề của đời thường để “tham dự” vào
cuộc giao tiếp nghệ thuật với nhà văn. Bằng những cách tác động nào đó, giáo
viên phải tạo được ở học sinh một tâm thế tiếp nhận, thu hút được sự chú ý của
các em đối với bài học, gây được hứng thú tiếp nhận và một ý thức sẵn sàng
nhập cuộc đầy mê say với khát vọng trở thành bạn đọc sáng tạo của nhà văn.
b. Hoạt động tri giác ngôn ngữ nghệ thuật.
Hoạt động này nằm trong giai đoạn đầu của quá trình cảm thụ tác phẩm từ
lớp vỏ đến lớp hình. Quá trình nhận thức thẩm mỹ chỉ thực sự bắt đầu khi người
đọc làm sống dậy những kí hiệu, những con chữ câm lặng trên trang giấy. Tác
dụng của hoạt động tri giác ngôn ngữ là giúp học sinh cảm nhận tác phẩm ở cấp
độ chỉnh thể, bước đầu hình dung được cuộc sống mà nhà văn đã miêu tả trong
tác phẩm và giọng điệu nghệ thuật của người nghệ sĩ. Đây cũng là hoạt động tạo
tiền đề cho hoạt động tưởng tượng tái hiện tiếp theo.
VD 1: Để giúp học sinh bao quát tác phẩm, giáo viên tổ chức cho học
sinh đọc văn bản, xác định bố cục văn bản. Dưới đây là phần tổ chức hoạt động
tri giác ngôn ngữ nghệ thuật văn bản Cô bé bán diêm của một GV:
Hoạt động của GV và HS
Kết quả tri giác cần đạt
GV: yêu cầu học sinh tóm tắt
những sự việc chính trong văn bản
(SGK).
- Dựa vào kết quả tóm tắt, giáo viên
yêu cầu học sinh xác định bố cục.
- Giáo viên yêu cầu học sinh trình
bày nhận xét về trình tự diễn biến
qua các phần (bố cục) của truyện.
Bố cục của văn bản: 3 phần
1. Hoàn c¶nh cña c« bÐ b¸n
diªm.
2. Những mộng tưởng của cô bé
bán diêm
3. Cái chết thương tâm của em bé
Trình tự sự việc diễn ra như vậy
là hợp lí
------------------------------------------------------------------------------------------------------------GV: Đặng Thị Bích Nhuần - Trường THCS Thượng Lâm
7
Vận dụng một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học Ngữ văn THCS
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
VD 2: Để giúp HS nhận ra giọng điệu ở phần đầu văn bản “Cô Tô”
(Nguyễn Tuân), giáo viên có thể định hướng cho học sinh hoạt động tri giác
ngôn ngữ nghệ thuật như sau:
Hoạt động của GV và HS
Kết quả tri giác cần đạt
? Dựa vào phần chuẩn bị bài ở nhà,
em hãy trình bày cách đọc văn bản
“Cô Tô”. Đọc diễn cảm đoạn văn
bản từ đầu đến "mùa sóng ở đây".
Học sinh trình bày đúng yêu cầu
đọc và đọc đoạn văn với nhịp vừa
phải, giọng tình cảm, ấm áp, trong
sáng.
`c. Hoạt động tái hiện hình tượng.
Nhiệm vụ của hoạt động này là kích hoạt trí tưởng tượng của học sinh,
khiến các em nhìn ra bức tranh thiên nhiên và đời sống con người mà nhà văn đã
khắc họa trong tác phẩm. Điều cần chú ý là giáo viên không tưởng tượng tái
hiện thay học sinh . Giáo viên nên kiên trì gợi mở để học sinh nhận thức được
cuộc sống trong tác phẩm qua trí tưởng tượng của chính các em. Nói cách khác,
giáo viên phải có biện pháp giúp học sinh chuyển thế giới hình tượng trong tác
phẩm thành những hiện tượng tâm lý tinh thần trong đầu các em để các em có
thể sống với nó và trải nghiệm cùng các nhân vật.
VD: Để xâu chuỗi lại hệ thống kiến thức sau khi học sinh được hướng
dẫn tiếp nhận tác phẩm “Sang thu”, cô giáo có thể tổ chức để học sinh tái hiện
lại nội dung, nghệ thuật của bài thơ vào sơ đồ). Dưới đây là sơ đồ HS đã hoàn
thành yêu cầu của giáo viên :
------------------------------------------------------------------------------------------------------------GV: Đặng Thị Bích Nhuần - Trường THCS Thượng Lâm
8
Vận dụng một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học Ngữ văn THCS
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
2. Kĩ thuật dạy học tích cực.
a. Kĩ thuật “ Các mảnh ghép”
Là kĩ thuật tổ chức hoạt động học tập hợp tác kết hợp giữa cá nhân, nhóm
và liên kết giữa các nhóm nhằm giải quyết một nhiệm vụ phức hợp, kích thích
sự tham gia tích cực của học sinh : nâng cao vai trò của cá nhân trong quá trình
hợp tác (Không chỉ nhận thức hoàn thành nhiệm vụ ở Vòng 1 mà còn phải
truyền đạt kết quả và hoàn thành nhiệm vụ ở Vòng 2).
- Vòng 1 : Hoạt động theo nhóm, mỗi nhóm được giao một nhiệm vụ (Ví
dụ : nhóm 1 : nhiệm vụ A; nhóm 2: nhiệm vụ B, nhóm 3: nhiệm vụ C, …); Đảm
bảo mỗi thành viên trong nhóm đều trả lời được tất cả các câu hỏi trong nhiệm
vụ được giao, trình bày được kết quả câu trả lời của nhóm.
- Vòng 2 : Hình thành nhóm mới (1 người từ nhóm 1, 1 người từ nhóm 2
và 1 người từ nhóm 3 …), sau khi chia sẻ thông tin vòng 1, nhiệm vụ mới sẽ
được giao cho nhóm vừa thành lập để giải quyết và trình bày kết quả nhiệm vụ
vòng 2.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------GV: Đặng Thị Bích Nhuần - Trường THCS Thượng Lâm
9
Vận dụng một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học Ngữ văn THCS
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
VD: Ngữ văn 9 tiết 64: Đối thoại, độc thoại và độc thoại nội tâm trong văn
bản tự sự.( áp dụng kĩ thuật các mảnh ghép)
GV: Cho HS quan sát đoạn trích (SGK).
- Vòng 1: GV chia lớp thành 3 nhóm thực hiện nhiệm vụ sau:
+ Nhóm 1: Thực hiện câu a) trong sgk: Trong ba câu đầu đoạn trích, ai nói
với ai? Tham gia câu chuyện có ít nhất mấy người? Dấu hiệu nào cho thấy đó là
một cuộc trò chuyện trao đổi qua lại ?
+ Nhóm 2: Thực hiện câu b): "- Hà nắng gớm về nào...” ông Hai nói với ai
? Đây có phải là một câu đối thoại không ? Vì sao ? Trong đoạn trích còn câu
nào thuộc kiểu câu này.
+ Nhóm 3: Thực hiện câu c): Những câu như: ‘ Chúng nó cũng là trẻ con
làng Việt gian đấy ư? Chúng nó cũng bị người ta rẻ rúng hắt hủi đấy ư?..” là
những câu ai hỏi ai? Tại sao những câu này không có gạch đầu dòng như những
câu đã nêu ở điểm (a) và (b)?
- Vòng 2: Hình thành nhóm mới gồm 6 em ( 2 em từ nhóm 2,3; 2 em từ
nhóm 1,3; 2 em từ nhóm 2,1) cùng chia sẻ thông tin đã tìm hiểu ở vòng 1 và
giao nhiệm vụ mới - Thực hiện câu hỏi d) trong sgk:
- Các hình thức diễn đạt trên có tác dụng như thế nào trong việc thể hiện diễn
biến của câu chuyện và thái độ của những người tản cư trong buổi trưa ông Hai
gặp họ? Đặc biệt chúng đã giúp nhà văn thể hiện thành công những diễn biến
tâm lí của nhân vật ông Hai như thế nào?
- Các hình thức trên có điểm gì giống và khác nhau?
- Nhóm cử đại diện trình bày kết quả vòng 2.
* GV chốt lại kiến thức bài học. ( Ghi nhớ - SGK).
b. Kĩ thuật “khăn phủ bàn”.
- Là kĩ thuật tổ chức hoạt động học tập mang tính hợp tác kết hợp giữa hoạt
động cá nhân và nhóm nhằm kích thích, thúc đẩy sự tham gia tích cực, tăng
cường tính độc lập, trách nhiệm của cá nhân học sinh , phát triển mô hình có sự
tương tác giữa các học sinh.
- Thực hiện kĩ thuật “khăn phủ bàn” qua 2 giai đoạn:
+ Giai đoạn học sinh hoạt động độc lập: Các thành viên trong nhóm ngồi
vào vị trí như hình vẽ minh họa, hoạt động tư duy tập trung vào câu hỏi (hoặc
chủ đề,…), sau đó trình bày ý kiến của bản thân vào ô quy định trong "khăn trải
bàn" độc lập tương đối với các thành viên khác;
+ Giai đoạn học sinh hoạt động tương tác: các thành viên chia sẻ và thảo
luận các câu trả lời, sau đó viết ý kiến chung của cả nhóm vào ô giữa tấm khăn
phủ bàn.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 10
-GV: Đặng Thị Bích Nhuần - Trường THCS Thượng Lâm
Vận dụng một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học Ngữ văn THCS
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
VD1:
KĨ THUẬT KHĂN PHỦ BÀN
Văn bản : THÁNH GIÓNG ( lớp 6)
Vấn đề : Chi tiết Gióng cưỡi ngựa sắt bay về trời có ý nghĩa gì ?
1/ Gióng đánh giặc vì muốn giúp nước, không cần danh lợi nên không muốn ở
lại để được vua ban chức tước, bổng lộc.
2/ Gióng được Trời phái xuống, hoàn thành nhiệm vụ rồi nên Trời rút về.
3/ Gióng không phải con người bình thường nên không ở trần gian được.
4/ Gióng không muốn danh lợi
Ý kiến thống nhất sau khi thảo luận :
- Là người có công đánh giặc nhưng Gióng không hề màng danh lợi. Người Việt
Nam sẵn sàng cống hiến khi đất nước cần, không đòi hỏi quyền lợi.
- Việc đánh giặc giữ nước của nhân dân ta được trời đất ủng hộ.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 11
-GV: Đặng Thị Bích Nhuần - Trường THCS Thượng Lâm
Vận dụng một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học Ngữ văn THCS
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1. Gióng đánh giặc vì muốn giúp nước,
không cần danh lợi nên không muốn ở
ở lại để được vua ban thưởng chức tước,
bổng lộc.
2. Gióng được Trời
phái xuống, hoàn
thành nhiệm vụ rồi
nên Trời rút về
- Là người có công đánh giặc
nhưng không hề màng danh lợi.
Người Việt Nam sẵn sàng cống hiến
khi đất nước cần, không đòi hỏi
quyền lợi.
- Việc đánh giặc giữ nước của nhân
dân ta đựoc trời đất ủng hộ.
4. Gióng không
muốn danh lợi.
3. Gióng không phải con người
bình thường nên không ở trần gian được.
VD2: Vận dụng kĩ thuật này vào việc hướng dẫn học sinh khám phá về ý nghĩa
sâu sắc ở khổ thơ cuối bài thơ “Sang thu” của Hữu Thỉnh.
c. Kĩ thuật “KWL”.
Là kĩ thuật dạy học nhằm tạo điều kiện cho người học nêu được những
điều đã biết liên quan đến chủ đề, những điều muốn biết về chủ đề trước khi
học và những điều đã học được sau khi học.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 12
-GV: Đặng Thị Bích Nhuần - Trường THCS Thượng Lâm
Vận dụng một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học Ngữ văn THCS
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Dựa trên sơ đồ KWL, người học tự đánh giá được sự tiến bộ của mình
trong việc học, đồng thời giáo viên biết được kết quả học tập của người học, từ
đó điều chỉnh việc dạy học cho hiệu quả.
K (Điều đã biết)
W (Điều muốn biết)
L (Điều học được)
Người học điền nhữngNgười học điền những điềuSau khi học xong chủ
điều đã biết về chủ đề /muốn biết về chủ đề / bàiđề/bài học, người học điền
bài học trước khi học
học
những điều đã học được
VD:An-đéc-xen
đượcCô bé bán diêm có phải là Cô bé bán diêm có tính
mệnh danh là "người kểtruyện cổ tích không? Vìsao chất của cổ tích: là hiện
chuyện cổ tích" với nhiều
thực trong mộng tưởng của
tác phẩm nổi tiếng …
những trẻ em nghèo, bất
hạnh.
d. Kĩ thuật “ Sơ đồ tư duy”.
Là kĩ thuật dạy học nhằm tổ chức và phát triển tư duy, giúp học sinh chuyển tải
thông tin vào bộ não rồi đưa thông tin ra ngoài bộ não một cách dễ dàng, đồng
thời là phương tiện ghi chép sáng tạo và hiệu quả:
+ Mở rộng, đào sâu và kết nối các ý tưởng.
+ Bao quát được các ý tưởng trên một phạm vi sâu rộng.
Cách tiến hành :
- Từ một chủ đề lớn, tìm ra các chủ đề liên quan.
- Từ mỗi chủ đề nhỏ lại tìm ra những yếu tố/nội dung liên quan.
-> Sự phân nhánh cứ tiếp tục và cá yếu tố/nội dung luôn được kết nối với
nhau. Sự liên kết này sẽ tạo ra một “Bức tranh tống thể” mô tả về chủ đề
lớn một cách đầy đủ và rõ ràng.
VĐ liên quan
VĐ liên quan
Chủ đề
Đổi mới giáo dục
VĐ liên quan
VĐ liên quan
------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 13
-GV: Đặng Thị Bích Nhuần - Trường THCS Thượng Lâm
Vận dụng một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học Ngữ văn THCS
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
VĐ liên quan
* Ưu điểm:
- Sáng tạo hơn.
- Tiết kiệm thời gian.
- Ghi nhớ tốt hơn.
- Nhìn thấy bức tranh tổng thể.
- Tổ chức và phân loại đối tượng HS.
VD: Kỹ thuật dạy học bằng sơ đồ tư duy
Trích đoạn dạy phần tổng kết nội dung bài “Đồng chí” ( Chính Hữu)
-Lớp 9.
Cùng
chí hướng
Cùng
cảnh ngộ
Đồng cảm
Cơ sở của
Tình đồng chí
Biểu hiện của
tình đồng chí
…
chia sẻ
…
ĐỒNG CHÍ
( Chính Hữu)
------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 14
-GV: Đặng Thị Bích Nhuần - Trường THCS Thượng Lâm
Vận dụng một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học Ngữ văn THCS
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
…
…
Vẻ đẹp của
tình đồng chí
Sức mạnh của
tình đồng chí
…
…
* Kĩ thuật “ Sơ đồ tư duy” vận dụng rất hiệu quả trong các phần tổng kết
nội dung,nghệ thuật bài học và phần tổng kết Tiếng việt trong dạy học Ngữ
Văn ở trường THCS.
IV. HIỆU QUẢ CỦA SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM.
- Từ việc vận dụng một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực nói
trên vào thực tế các tiết dạy Ngữ văn tôi đã nhận thấy
- Các tiết dạy học Ngữ văn đã thực sự trở nên sinh động cuốn hút sự say mê
của học sinh, các em đã thực sự làm việc, được phát huy tính tích cực chủ động,
năng lực sáng tạo của mình.
- Học sinh đã có sự chuẩn bị bài chu đáo, chủ động làm việc trên lớp, giáo
viên tạo điều kiện cho học sinh phát biểu ý kiến xây dựng bài, phát huy tư duy,
quan điểm cá nhân của các em.
- Các em đã tận dụng được tiềm năng tư duy, ngôn ngữ của mình chủ động
chiếm lĩnh tri thức và vận dụng hệ thống kiến thức đó rất hiệu quả.
Kết quả cụ thể như sau:
Năm học 2009- 2010.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 15
-GV: Đặng Thị Bích Nhuần - Trường THCS Thượng Lâm
Vận dụng một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học Ngữ văn THCS
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Tổng hợp chất lượng
Sĩ
TT Lớp Môn số
Giỏi
Khá
TB
Yếu
Kém
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
1
9A
Văn
32
0
0
7
21.8
21
56.6
4
12.6
0
0
2
9B
Văn
40
4
10
31
77.5
5
12.5
0
0
0
0
72
4
5.5
38
52.8
26
36.2
4
5.5
0
0
Tổng hợp
cả khối
Năm học 2010-2011.
Tổng hợp chất lượng
Sĩ
TT Lớp Môn số
Giỏi
Khá
TB
Yếu
SL
%
SL
%
SL
%
SL
Kém
% SL
%
1
9A
Văn
30
0
0
11
37
19
63
0
0
0
0
2
9B
Văn
31
10
32.2
16
51.6
5
16.2
0
0
0
0
61
10
16.4
27
44.3
24
39.3
0
0
0
0
Tổng hợp
cả khối
BIỂU ĐỒ SO SÁNH, ĐỐI CHIẾU KẾT QUẢ MÔN NGỮ VĂN
NĂM HỌC 2009- 2010 VÀ NĂM HỌC 2010 - 2011
------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 16
-GV: Đặng Thị Bích Nhuần - Trường THCS Thượng Lâm
Vận dụng một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học Ngữ văn THCS
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
BIỂU ĐỒ SO SÁNH, ĐỐI CHIẾU KẾT QUẢ MÔN NGỮ VĂN 9
NĂM HỌC 2009- 2010 VÀ NĂM HỌC 2010 - 2011
Nhìn vào biểu đồ trên rõ ràng việc vận dụng phương pháp và kỹ thuật dạy học
theo hướng “tích cực” lấy học sinh làm trung tâm đã đem lại kết quả cao, cụ
thể:
Tỉ lệ học sinh giỏi tăng 10,9%;
Tỉ lệ học sinh khá giảm 9,5%;
Tỉ lệ học sinh trung bình tăng 3.1%
không còn học sinh yếu .
Đó là kết quả của quá trình đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực ở
môn Ngữ văn ở bậc THCS.
C. PHẦN KẾT LUẬN
I. NHỮNG BÀI HỌC KINH NGHIỆM.
1. Đổi mới là công việc đầy hứng thú nhưng cũng không ít khó khăn và phức
tạp. Chúng ta cần tránh tư tưởng ngại khó, tư tưởng bảo thủ đồng thời cũng
tránh xu hướng quá khích, phủ nhận và quay với truyền thống.
2. Đổi mới và vận dụng các phương pháp dạy học tích cực là công việc của
mọi cán bộ và phụ thuộc rất nhiều vào đội ngũ giáo viên - những người trực tiếp
tổ chức, điều khiển các giờ dạy học Ngữ văn nói riêng và dạy học THCS nói
chung. Bởi vậy, chúng ta cần phải thực sự trăn trở suy nghĩ, tìm tòi vận dụng
triệt để các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực.
3. Giáo viên cần phải hiểu thấu về “Phương pháp dạy học tích cực lấy người
học làm trung tâm” là như thế nào? Làm thế nào để đổi mới mà phù hợp với
chuẩn kiến thức- kĩ năng với năng lực tư duy của học sinh, với môi trường thực
tế và cơ sở vật chất của địa phương.
4. Vận dụng các phương pháp và kĩ thuật dạy học trong việc thiết kế những
giáo án nhằm phát huy được tính tích cực của học sinh thông qua các hoạt động
------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 17
-GV: Đặng Thị Bích Nhuần - Trường THCS Thượng Lâm
Vận dụng một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học Ngữ văn THCS
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
độc lập, hoạt động nhóm giữa học sinh với giáo viên, giữa giáo viên với học
sinh.
II. Ý NGHĨA CỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU.
Vận dụng phương pháp dạy học phát huy tính chủ động, tích cực, tự giác
học tập của học sinh là chú trọng rèn luyện phương pháp tư duy, năng lực tự
học, tự nghiên cứu; tạo niền vui, hứng khởi, nhu cầu hành động và thái độ tự tin
trong học tập cho học sinh; thể hiện mối quan hệ tích cực giữa giáo viên và học
sinh, giữa học sinh với học sinh, kết hợp giữa học tập cá thể với học tập hợp tác,
làm việc theo nhóm.
Qua đề tài nghiên cứu giúp giáo viên lựa chọn nội dung, phương pháp.
Trong đó chú trọng đến việc:
- Rèn luyện các kĩ năng, năng lực hành động, vận dụng kiến thức, tăng
cường thực hành và gắn nội dung bài học với thực tiễn cuộc sống.
- Sử dụng có hiệu quả phương tiện, thiết bị dạy học được trang bị hoặc do
GV và HS tự làm, quam tâm đến ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học.
- Động viên, khuyến khích kịp thời sự tiến bộ của HS trong quá trình học
tập; đa dạng hoá nội dung, các hình thức, cách thức đánh giá và tăng cường hiệu
quả của việc đánh giá.
III. NHỮNG KHUYẾN NGHỊ ĐỀ XUÂT.
- Với kinh nghiệm nhỏ bé của bản thân trong quá trình giảng dạy, tôi xin
được đưa ra việc vận dụng một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực
trong dạy học Ngữ Văn để các đồng chí tham khảo, đóng góp ý kiến bổ sung để
cùng nhau xây dựng các giờ dạy có hiệu quả hơn.
- Đề nghị phòng Giáo dục, hằng năm các sáng kiến kinh nghiệm được xếp
loại cần được biên soạn lại và phổ biến về các cơ sở trường học để giáo viên
tham khảo và vận dụng nhằm tăng tính khả thi của các đề tài nghiên cứu.
- Một trong những yếu tố tác động trong các phương pháp dạy học tích
cực là phương tiện vật chất, công nghệ thông tin. Vậy nhà trường cần thu hút các
nguồn đầu tư xây dựng, cung cấp phương tiện, công nghệ và có biện pháp sử
dụng hợp lí, đúng liều lượng sẽ thích hợp với hứng thú, mục tiêu học tập và có
thể dẫn đến biến đổi sâu sắc trong quan hệ giáo dục với tình hình hiện nay./.
Mỹ đức, ngày 8/5/2011
------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 18
-GV: Đặng Thị Bích Nhuần - Trường THCS Thượng Lâm
Vận dụng một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học Ngữ văn THCS
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Đặng Thị Bích Nhuần
Ý KIẾN ĐÁNH GIÁ, XẾP LOẠI
CỦA HỘI ĐỒNG KHOA HỌC TRƯỜNG
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
Ý KIẾN ĐÁNH GIÁ, XẾP LOẠI
CỦA HỘI ĐỒNG KHOA HỌC CƠ SỞ
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
TÀI LIỆU THAM KHẢO
- Luật giáo dục.
- Từ điển Tiếng việt ( Hoàng Phê chủ biên).
- Tài liệu tập huấn giáo viên: Dạy học, kiểm tra đánh giá theo chuẩn
kíên thức – Kĩ năng trong chương trình giáo dục phổ thông ( NXB Hà
Nội năm 2010).
- SKG, SGV Ngữ văn THCS( NXBGD).
------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 19
-GV: Đặng Thị Bích Nhuần - Trường THCS Thượng Lâm
Vận dụng một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học Ngữ văn THCS
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
MỤC LỤC
Trang
A. MỞ ĐẦU
I. Bối cảnh đề tài
2
II. Lí do chọn đề tài
2
III. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu
3
IV. Mục đích nghiên cứu
3
V. Điểm mới trong kết quả nghiên cứu
3
B. NỘI DUNG
I. Cơ sở lí luận
4
II. Thực trạng vấn đề
6
III. Vận dụng một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực
7
------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 20
-GV: Đặng Thị Bích Nhuần - Trường THCS Thượng Lâm
- Xem thêm -