LêI C¶M ¥N
Kho¸ luËn nµy hoµn thµnh díi sù híng dÉn, gióp ®ì tËn t×nh
cña c« gi¸o Phan ThÞ Nga, vµ c¸c thÇy c« gi¸o tæ V¨n häc níc
ngoµi, khoa Ng÷ V¨n §¹i häc Vinh
T«i x in ch©n thµnh c¶m ¬n sù quan t©m cña c¸c thÇy, c« gi¸o
Vinh, th¸ng 5/2007
T¸c gi¶ kho¸ luËn
Më ®Çu
1 Lý do chän ®Ò tµi
Nh¾c ®Õn thµnh tùu næi bËt cña v¨n häc cæ ®iÓn Trung Quèc ngêi ta thêng nh¾c ®Õn: T¶n v¨n tríc TÇn, th¬ §êng, tõ Tèng, kÞch Nguyªn, TiÓu thuyÕt
Minh Thanh. Minh Thanh lµ thêi ®¹i hoµng kim cña tiÓu thuyÕt. Víi c¸c bé
Tam Quèc diÔn nghÜa, Thñy hö, T©y du ký, Liªu Trai chÝ dÞ, Kim B×nh Mai,
Nho l©m ngo¹i sö, Hång l©u méng…tiÓu thuyÕt ch¬ng håi Trung Hoa ®· ®¹t
®Õn tr×nh ®é mÉu mùc, bëi vËy ®îc gäi lµ tiÓu thuyÕt cæ ®iÓn.
Liªu Trai chÝ dÞ cña Bå Tïng Linh, Thñy Hö hËu truyÖn cña TrÇn ThÇm,
ThuyÕt Nh¹c toµn truyÖn cña TiÒn Th¸i... lµ thµnh tùu lín nhÊt cña giai ®o¹n
1
v¨n häc Trung Quèc ®êi Thanh. C¶ ba t¸c phÈm ®Òu th«ng qua nh÷ng h×nh tîng nghÖ thuËt mu«n mµu mu«n vÎ mµ ph¶n ¸nh cuéc sèng cña nh©n d©n, ®Ò
cao tinh thÇn d©n téc, trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp t¸i hiÖn cuéc sèng cña x· héi vµ
h¬i thë cña thêi ®¹i. NhËn ®Þnh vÒ "Liªu Trai chÝ dÞ", Lç TÊn viÕt: " Dïng ph¬ng ph¸p truyÒn kú ®Ó chÐp truyÖn ChÝ qu¸i, biÕn ¶o kh¸c thêng mµ nh x¶y ra
tríc m¾t"[87,12]. Liªu Trai chÞu ¶nh hëng râ rÖt tiÓu thuyÕt ChÝ qu¸i thêi
Ngôy TÊn vµ truyÒn kú ®êi §êng. Bëi vËy cã ngêi nh Kû Qu©n (Thêi KiÒn
long) cho ®ã lµ nhîc ®iÓm cña Liªu Trai v× mét t¸c phÈm mµ hai v¨n phong.
Nhng thùc ra, Bå Tïng Linh ®· tiÕp thu chç m¹nh, h¹n chÕ chç yÕu cña ChÝ
qu¸i lÉn truyÒn kú. So víi ChÝ qu¸i th× miªu t¶ têng tËn h¬n, tû mØ h¬n, so víi
TruyÒn kú th× c« ®äng h¬n, hµm sóc h¬n.
Do tiÕp thu thµnh tùu cña ChÝ qu¸i vµ TruyÒn kú. Liªu Trai khai th¸c
toµn chuyÖn l¹ (chÝ dÞ) ®Æc biÖt lµ chuyÖn chung sèng gi÷a ngêi vµ hå li tinh,
víi tëng tîng huyÒn diÖu cña t¸c gi¶ t¹o nªn mµu s¾c kú ¶o cña Liªu Trai,
c¶nh tîng d¬ng gian vµ ©m phñ xen kÏ nhau hÇu nh kh«ng cã g× bøc c¸ch.
Con ngêi vµ yªu tinh biÕn hãa hµng ngµy nh lµ mét sù b×nh thêng. MÆc dï nãi
chuyÖn ma quû nhng t¸c phÈm kh«ng g©y Ên tîng rïng rîn, mµ ngîc l¹i cã
phÇn gÇn gòi, th©n thiÕt. §iÒu ®ã, b¾t nguån tõ viÖc quan s¸t cuéc sèng, nhËn
thøc hiÖn thùc cuéc sèng s©u s¾c vµ thÊu ®¸o cña t¸c gi¶. Yªu qu¸i ë ®©y gióp
con ngêi chiÕn th¾ng thiªn tai nh©n häa. Lç TÊn viÕt: “c¸c s¸ch chÝ qu¸i thêi
Minh ®¹i ®Ó ®Òu s¬ lîc, l¹i l¾m ®iÒu hoang ®êng qu¸i ®¶n chØ cã ë Liªu Trai
b×nh dÞ mµ thÊm ®Ëm t×nh ngêi, khiÕn cho ngêi ®äc chuyÖn c¸c loµi hoa yªu
qu¸i, truyÖn Hå li tinh mµ kh«ng hÒ nghÜ r»ng ®ã lµ gièng kh¸c, xÐt cho cïng
søc hÊp dÉn cña Liªu Trai kh«ng ph¶i lµ ë ®Ò tµi qu¸i l¹ mµ vÉn ¬ tÝnh ch©n
thËt b¾t nguån tõ ch©n lý cuéc sèng”[87,12].Trong Liªu Trai chÝ dÞ, Bå Tïng
Linh x©y dùng kh¸ nhiÒu h×nh tîng nh©n vËt, nhng næi bËt nhÊt lµ h×nh tîng
nh©n vËt n÷. §äc Liªu Trai, nh©n vËt n÷ ®Ó l¹i cho ngêi ®äc nhiÒu Ên tîng s©u
s¾c. Nh©n vËt n÷ thêng kh«ng ph¶i lµ nh÷ng con ngêi b×nh thêng mµ lµ hå,
c¸o, tinh hoa, lµ qu¸i nhng mang l¹i h¬i Êm cña t×nh ngêi, ®em l¹i c¶m xóc
®Æc biÖt cho mçi ®éc gi¶. Hä ®Òu cã phÈm chÊt tèt ®Ñp, lu«n híng ®Õn t×nh
yªu vµ h«n nh©n tù do, kh«ng chÞu sù gß bã cña x· héi. V× vËy, cã nh÷ng nh©n
vËt h¹nh phóc, cã nh÷ng nh©n vËt chÞu bÊt h¹nh khæ ®au , nhung hÇu hÕt ®Òu
cã phÈm chÊt tèt ®Ñp. V× thÕ thi sÜ T¶n §µ khi dÞch Liªu Trai chÝ dÞ cã nhËn
xÐt: "TruyÖn KiÒu bao nhiªu c©u lôc b¸t mµ kh«ng c©u nµo gièng c©u nµo.
Liªu Trai chÝ dÞ bao nhiªu c©u chuyÖn lín nhá mµ kh«ng truyÖn nµo ph¶ng
2
phÊt truyÖn nµo"{88,12]. NÕu ®em so s¸nh víi tËp truyÖn ng¾n: "Kim cæ kú
quan" ®êi Minh th× vÒ mÆt kÕt cÊu Liªu Trai chÝ dÞ phøc t¹p h¬n, ®a d¹ng h¬n.
Liªu Trai chÝ dÞ ra ®êi ®Õn nay ®· h¬n ba thÕ kû, Lµ mét s¸ng t¹o míi
mÎ, hÊp dÉn trong kho tµng s¸ch chÝ dÞ Trung Quèc. Ngêi ®äc cã ®îc niÒm vui
nhê sù hãa th©n kú diÖu trong chèc l¸t ®Ó tho¸t khái c¶nh ®êi ngang tr¸i ®Ó
thùc hiÖn íc m¬, kh¸t väng, ®Æc biÖt lµ kh¸t väng yªu ®¬ng, kh¸t väng vÒ
nh÷ng ®iÒu thÇm kÝn nhÊt khi ®äc Liªu Trai. So víi tiÓu thuyÕt chÝ qu¸i chÝ dÞ,
Liªu Trai còng lµ t¸c phÈm cã ý thøc ch©m biÕm x· héi mét c¸ch s©u s¾c,
®ãng gãp nµy cña Bå Tïng Linh ®· ®a ®Õn cho thÓ lo¹i tiÓu thuyÕt chÝ dÞ Minh
Thanh mét néi dung hoµn toµn míi mÎ.
T×m hiªñ nh©n vËt n÷ trong Liªu Trai chÝ dÞ lµ ®Ó hiÓu mét c©ch nh×n vÒ
ngêi phô n÷ cña Bå Tïng Linh, võa ®Ó kh¸m ph¸ nh÷ng cèng hiÕn cña «ng
cho thÓ lo¹i tiÓu thuyÕt Trung Quèc.
2 LÞch sö vÊn ®Ò
Bå Tïng Linh lµ mét trong nh÷ng nhµ v¨n ®îc giíi phª b×nh, nghiªn
cøu dµnh cho sù u ¸i ®Æc biÖt. Kh«ng l¹ g× mµ Liªu Trai chÝ dÞ cã thÓ lµm say
mª tÊt c¶ nh÷ng ngêi Ýt häc. Bëi v× trong mäi x· héi vµ thêi ®¹i, c¸c yÕu tè v¨n
hãa truyÒn thèng lu«n sèng cuéc sèng cña chóng kh«ng chØ trong nh÷ng v¨n
hiÕn th tÞch hay c¸c c«ng tr×nh kh¶o cøu cña giíi trÝ thøc, mµ chñ yÕu vµ quan
träng nhÊt lµ cuéc sèng thêng nhËt víi nh÷ng mèi bËn t©m chung nhÊt cña
®«ng ®¶o nh©n d©n.
T¶n §µ, NguyÔn Kh¾c HiÕu trong "TiÓu thuyÕt cæ ®iÓn Trung Quèc"
(Nxb Gi¸o dôc t¸i b¶n lÇn thø 3) ®· ®a ra nhËn ®Þnh “Bé Liªu Trai nµy, chuyÖn
hå quû chiÕm qu¸ nöa, minh b¹ch lµ c©u chuyÖn bÞa ®Æt, mµ c¸i hay cø hay.
C¸i hay cña Liªu Trai nh ngµn v¹n c¶nh tr¹ng ë nh©n d©n ®Òu thu vµo nh÷ng
phiÕn ¶nh rÊt nhá bÐ, mµ c¶nh nµo t×nh Êy, nhËn cho kü thÊy ®îc râ rµng. L¹i
cã ý tëng quang minh chÝnh ®¹i, nh÷ng kiÕn thøc kho¸ng ®¹t cao siªu, ®Òu tïy
thÓ chuyÖn mîn måm ngêi ph¸t ra ng«n luËn, ®Æt lµm v¨n ch¬ng. Cho nªn, c¸i
hay kh«ng nh÷ng chØ lµ ®¸ng yªu mµ phÇn ®¸ng träng rÊt kh«ng Ýt. Cho nªn,
kh«ng thÓ coi nh mét bé tiÓu thuyÕt tÇm thêng, mµ còng kh«ng ph¶i nh Chøc
N÷, H»ng Nga, chØ thanh thó mµ kh«ng biÕt ®Õn nh©n thÕ. Êy lµ c¸i x¸c thùc
cña Liªu Trai”[130,3].
Hai t¸c gi¶: NguyÔn Kh¾c Phi, L¬ng Duy Thø (gi¸o tr×nh v¨n häc
Trung Quèc( tËp 2), Nxb Gi¸o dôc, 1988), ®· tËp trung nghiªn cøu vÒ néi
dung trong bé truyÖn Liªu Trai chÝ dÞ cña Bå Tïng Linh. C¸c «ng ®· ®a ra
3
nhËn xÐt: "Liªu Trai tËp h¬n 400 truyÖn ng¾n viÕt vÒ nhiÒu ®Ò tµi, ®Ò cËp ®Õn
nhiÒu néi dung kh¸c nhau nhng chung quy cã thÓ chia lµm ba lo¹i chÝnh: v¹ch
trÇn chÕ ®é chÝnh trÞ ®en tèi, ®¶ kÝch tham quan « l¹i, cêng hµo ¸c b¸, bªnh
vùc nh÷ng ngêi l¬ng thiÖn bÞ ¸p bøc, bÞ oan øc, bÞ chµ ®¹p vµ tÖ h¹i cña chÕ ®é
khoa cö, cïng víi ®Ò tµi t×nh yªu h«n nh©n"[73,7]
Trung Quèc tiÓu thuyÕt tõ ®iÓn ( t¸c gi¶ xuÊt b¶n x·, B¾c Kinh, 1991)
Liªu Trai chÝ dÞ lµ tËp truyÖn ng¾n v¨n ng«n kiÖt xuÊt ®êi Thanh. T¸c gi¶ lµ Bå
Tïng Linh, s¸ch hoµn thµnh trong ®êi Khang Hy chia lµm 12 quyÓn, gåm 491
truyÖn, n¨m 1962 Trung Hoa th môc ®· s¾p xÕp xuÊt b¶n. TruyÖn trong s¸ch
phÇn lín lµ lÊy ®Ò tµi tiªn ma quû, cã nhiÒu mµu s¾c chñ nghÜa hiÖn thùc s©u
s¾c. Néi dung nãi chung lµ tè c¸o bän tham quan « l¹i, cêng hµo ¸c b¸ vµ chÕ
®é khoa cö môc n¸t, nhiÖt t×nh ca ngîi t×nh yªu vµ h«n nh©n ch©n chÝnh cña
thanh niªn nam n÷, ngoµi ra cßn cã mét Ýt truyÖn cæ lo¹i ngô ng«n cã ý nghÜa
gi¸o dôc. Néi dung chñ yÕu lµ v¹ch trÇn sù ®en tèi vµ môc n¸t cña x· héi
phong kiÕn ®ång thêi nãi lªn sù mong mái, ngîi ca cña t¸c gi¶ vÒ thÕ giíi lý tëng vµ nh÷ng con ngêi tèt ®Ñp. TËp truyÖn ®Çy ¾p nh÷ng sù tëng tîng l¹ lïng
®Ñp ®Ï, nh©n vËt ®îc s¸ng t¹o sèng ®éng ch©n thùc, t×nh tiÕt bÊt ngê, biÕn ¶o.
Lêi lÏ gät giòa hµm sóc, v¨n ch¬ng tr«i ch¶y linh ho¹t “T¶ quû, t¶ ma cao bËc
nhÊt, ch©m tham, ch©m b¹o thÊu x¬ng” [14,11]. §Òu cã phong c¸ch ®éc ®¸o
®Æc biÖt, chiÕm ®Þa vÞ rÊt cao trong lÞch sö truyÖn ng¾n cña níc ta. Nhng trong
s¸ch còng cßn tån t¹i quan niÖm lu©n lý phong kiÕn vµ mµu s¾c phong kiÕn”.
NhËn ®Þnh vÒ truyÖn ng¾n viÕt cho trÎ em cña nhµ v¨n §an M¹ch Hans
Christian Andersen(1805-1875), cã ngêi ®· nãi ®¹i ý lµ trong mçi truyÖn ng¾n
cña Andersen cã hai c©u chuyÖn, mét dµnh cho trÎ em vµ mét dµnh cho ngêi
lín. Còng cã thÓ ®a ra mét nhËn ®Þnh t¬ng tù vÒ Liªu Trai chÝ dÞ cña Bå Tïng
Linh, v× qu¶ thËt nhiÒu truyÖn trong t¸c phÈm - ®Æc biÖt lµ nh÷ng truyÖn cã lêi
b×nh còng hµm chøa trong hai c©u chuyÖn, mét lµ chuyÖn thÇn tiªn hå quû,
mét lµ chuyÖn ngêi. Nh÷ng truyÖn TiÒn lu, Long hý thï, §iÓu ng÷ trong quyÓn
X, Hång mao chiªn, §¹o hé trong quyÓn XII, T huÊn, M¹ ¸p trong quyÓn
XIII... Lµ nh÷ng vÝ dô kh¸ tiªu biÓu. ý ®å bµnh tríng thÕ lùc- chiÕm ®o¹t
thuéc ®Þa cña t b¶n Ph¬ng T©y ®èi víi Trung Quèc lóc bÊy giê cßn cha râ
rµng, song h×nh ¶nh tÊm nÖm Hång Mao cã thÓ mau lÑ “ më ré ra h¬n mét
mÉu” trong Hång mao chiªn ®· thÓ hiÖn nhËn thøc vµ dù c¶m vÒ tai ho¹ tíi tõ
Ph¬ng T©y t b¶n cña mét bé phËn trÝ thøc vµ nh©n d©n Trung Quèc thêi Bå
Tïng Linh. ý nghÜa hiÖn thùc cña Liªu Trai chÝ dÞ do ®ã nhiÒu khi trë nªn s¾c
4
nÐt vµ cã t¸c ®éng m¹nh mÏ l¹ thêng, v× yÕu tè thÇn kú ®· n©ng c¸nh cho trÝ tëng tîng kh«ng chØ cña t¸c gi¶ mµ cßn c¶ ngêi ®äc khi tiÕp xóc víi t¸c phÈm.
VÒ phÝa Bå Tïng Linh , danh hiÖu “DÞ Sö thÞ” cuèi lêi b×nh gÇn 200 truyÓn
trong Liªu Trai chÝ dÞ cßn Ýt nhiÒu cho thÊy «ng mong muèn bé s¸ch nay trë
thµnh mét bé “Sö l¹”, mét bé s¸ch ph¶n ¶nh hiÖn thùc th«ng qua thi ph¸p “
thuËt kú ký dÞ”[22,11] (thuËt chuyÖn hay, chÐp chuyÖn l¹) cña dßng truyÖn
truyÒn kú. Cã thÓ nghÜ r»ng nh÷ng truyÖn chØ cã phÇn “chÝ dÞ” còng ®îc Bå
Tïng Linh thu thËp ®Ó biªn so¹n theo ®êng híng nãi trªn, ®iÒu nµy khiÕn yÕu
tè thÇn kú ë ®©y mang mét néi dung chøc n¨ng phøc hîp.
Phïng TrÊn Loan nhµ nghiªn cøu ®êi Thanh ®· ®a ra nguyªn t¾c ®äc
Liªu Trai chÝ dÞ: “ph¶i lÊy con m¾t ®äc t¶ truyÖn mµ ®äc s¸ch nµy, v× t¶ truyÖn
réng, lín mµ Liªu Trai khÐo, kü.... ph¶i lÊy con m¾t ®äc Trang Tö mµ ®äc
s¸ch nµy v× trang tö chên vên, tng töng mµ Liªu Trai kh¸t khao, chÆt
chÏ....ph¶i lÊy con m¾t ®äc sö ký mµ ®äc s¸ch nµy v× sö ký h¬i v¨n cêng thÞnh
mµ Liªu Trai th× h¬i v¨n s©u kÝn ..... ph¶i lÊy con m¾t ®äc ng÷ Lôc cña hä
Tr×nh, hä Chu mµ ®äc s¸ch nµy, v× Tr×nh, Chu lý tinh mµ Liªu Trai t×nh ®óng”.
Dïng nh÷ng gi¸ trÞ tëng chõng ®èi lËp, Phïng TrÊn Loan ®· kh¼ng ®Þnh tiÕng
nãi ®a nghÜa hiÕm cã cña t¸c phÈm. Muèn hiÓu Liªu Trai ph¶i thÊy t¸c phÈm
võa cã chÊt phãng ®¹i, chÊt ngô ng«n, chÊt phóng thÕ vµ c¶ chÊt tiÕt luËn.
{105,9}. C¸c nhËn ®Þnh cña nh÷ng nhµ nghiªn cøu trªn ®Òu ®Ò cËp, kh¼ng
®Þnh gi¸ trÞ cña Liªu Trai song vÒ h×nh tîng nh©n vËt n÷ th× dêng nh cha cã
mét c«ng tr×nh riªng lÎ nµo, còng cha ®îc nghiªn cøu mét c¸ch hÖ thèng.
3 Môc ®Ých nghiªn cøu
Nghiªn cøu vÒ nh©n vËt n÷ trong Liªu Trai chÝ dÞ chóng t«i nh»m chØ ra
nh÷ng ®Æc ®iÓm, cña nh©n vËt, cïng nh÷ng biÖn ph¸p nghÖ thuËt ®îc sö dông
®Ó thÓ hiÖn nh©n vËt n÷. Trong mét chõng mùc nµo ®ã t×m hiÓu ý nghÜa cña
h×nh tîng nh©n vËt nµy.
4 Ph¹m vi nghiªn cøu
Kh¶o s¸t 432 truyÖn trong bé Liªu Trai chÝ dÞ ®îc tËp hîp trong bé Liªu
Trai (Nxb V¨n hãa Sµi Gßn, Sµi Gßn, 2005).
5 Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
5
§Ó t×m hiÓu nh©n vËt n÷ trong Liªu Trai chÝ dÞ, chóng t«i vËn dông ph¬ng ph¸p hÖ thèng gåm c¸c thao t¸c thèng kª, ph©n tÝch tæng hîp. Ngoµi ra,
chóng t«i cßn thùc hiÖn ph¬ng ph¸p so s¸nh - ®èi chiÕu.
6 CÊu tróc luËn v¨n : LuËn v¨n gåm 3 phÇn chÝnh
+ Më ®Çu
+ Néi dung: cã 3 ch¬ng
Ch¬ng 1: Nh©n vËt n÷ trong v¨n xu«i Trung Quèc cæ trung ®¹i.
Ch¬ng 2: §Æc ®iÓm cña nh©n vËt n÷ trong Liªu Trai chÝ dÞ
Ch¬ng 3: NghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt n÷ trong Liªu Trai chÝ dÞ
+ KÕt luËn
Ngoµi ra cßn cã danh môc
+ Tµi liÖu tham kh¶o
6
Néi Dung
Ch¬ng 1
Nh©n vËt n÷ trong v¨n xu«i Trung Quèc cæ trung ®¹i
1.1 Nh©n vËt n÷ trong v¨n xu«i trung ®¹i Trung Quèc tríc Minh - Thanh
Phô n÷ lµ nh©n vËt quen thuéc trong c¸c nÒn v¨n häc c¸c d©n téc trªn
thÕ giíi. V¨n häc Trung Quèc ®· ®Ò cËp ®Õn nh©n vËt phô n÷ tõ rÊt sím. Trong
thÇn tho¹i cæ ®¹i Trung Hoa tinh thÇn ®Êu tranh bÊt khuÊt, ý chÝ chiÕn ®Êu
kh«ng biÕt mÖt mái trong h×nh tîng chim tinh vÖ (tinh vÖ lÊp biÓn): c«ng lao
s¸ng t¹o ra loµi ngêi, v¸ trêi cña N÷ Oa ®· kh¼ng ®Þnh vai trß lín lao ngêi phô
n÷.
Bé sö ký cña T M· Thiªn ®êi H¸n lµ bé s¸ch ghi chÐp nh÷ng sù kiÖn,
nh©n vËt lÞch sö Trung Quèc suèt 3000 n¨m tõ thêi Hoµng ®Õ ®Õn thêi H¸n Vò
§Õ, lÊy nh©n vËt lµm trung t©m, th«ng qua viÖc ghi chÐp cuéc ®êi, hµnh ®éng
cña nh©n vËt ®Ó ph¶n ¸nh lÞch sö Trung Quèc. Trong Sö ký, nh©n vËt phô n÷
xuÊt hiÖn rÊt Ýt (hä Ýt tham gia vµo viÖc lµm nªn lÞch sö ®Êt níc, d©n téc) nhng
kh«ng v× thÕ mµ vai trß cña hä mê nh¹t. L÷ HËu (L÷ HËu b¶n kû) lµ ngêi ®µn
bµ nhiÒu tham väng, giái giang trong viÖc trÞ níc vµ còng lµ ngêi ®µn bµ v«
cïng ®éc ¸c. Nh÷ng chÝnh s¸ch cai trÞ cña bµ võa lµm cho ®Êt níc ph¸t triÓn
võa k×m h·m quyÒn lîi cña nh©n d©n, cho nªn thêi kú nhiÕp chÝnh cña ngêi
®µn bµ nµy lµm cho nh©n d©n o¸n hên. Lèi viÕt sö ký ch©n thËt lÊy nh©n vËt
lÞch sö lµm h×nh tîng trung t©m Êy ®· ®îc c¸c nhµ v¨n ®êi sau kÕ thõa, häc
tËp.
§êi TÊn, tiÓu thuyÕt chÝ qu¸i, chÝ nh©n phån thÞnh. ChÝ qu¸i lµ nh÷ng
c©u chuyÖn vÒ thÇn th¸nh, ma quû dùa trªn c¬ së cña truyÒn thuyÕt, thÇn tho¹i.
ChÝ nh©n ghi l¹i c¸c c©u chuyÖn vÒ cuéc ®êi con ngêi. Thêi nµy thuyÕt lu©n
håi, nh©n qu¶ b¸o øng cña PhËt gi¸o trë thµnh niÒm an ñi tinh thÇn cho nh©n
d©n. Hä m¬ íc cã mét søc m¹nh thÇn linh cã thÓ thay ®æi sè phËn ®Çy bÊt
h¹nh. Lßng khao kh¸t tù do cïng tiÕng kªu ph¶n kh¸ng ®îc ph¶n ¸nh vµo
nh÷ng c©u chuyÖn cã tÝnh chÊt yªu ma, quû qu¸i nµy. Nh©n vËt phô n÷ ®· xuÊt
hiÖn nhng kh«ng nhiÒu, ®Òu chÞu sù ¸p bøc bãc lét cña chÕ ®é phong kiÕn.
“Su thÇn ký” (Can B¶o) lµ t¸c phÈm tiªu biÓu ph¶n ¸nh t tëng, t×nh c¶m
vµ phÈm chÊt cao quý cña nh©n d©n, ®Æc biÖt lµ h×nh tîng phô n÷. Ch¼ng h¹n
nh nh©n vËt V¬ng ThÞ trong chuyÖn “Vî chång Hµn B»ng” ngîi ca t×nh yªu
thñy chung cña V¬ng ThÞ vµ tinh thÇn ®Êu tranh dòng c¶m t×nh yªu bÒn chÆt
cña V¬ng ThÞ. Vua Tèng cíp vî Hµn B»ng lµ V¬ng ThÞ. Hµn B»ng t×m mäi
7
c¸ch chèng cù ®Ó ®o¹t l¹i ngêi vî dÞu hiÒn, thñy chung nªn bÞ vua bá tï. Hµn
B»ng tù s¸t, V¬ng ThÞ cïng vua lªn lÇu vµ nµng nh¶y tõ lÇu cao xuèng ®Ó gi÷
lßng thñy chung víi chång. V¬ng ThÞ dï sèng trong lÇu son g¸c tÝa giµu sang
nhng vÉn mét lßng, mét d¹ híng vÒ ngêi chång xa, c¶ ®Õn khi chÕt còng
kh«ng rêi. Su thÇn ký cßn ca ngîi sù th«ng minh, tinh thÇn dòng c¶m hy sinh
quªn m×nh cña nh©n vËt phô n÷. “Lý ký tr¶m xµ” lµ c©u truyÖn tiªu biÓu. Lý
Ký lµ ngêi con g¸i th«ng minh gan d¹ kh«ng chÞu lµ vËt hy sinh cóng r¾n.
Nµng thÊy ®îc sù mª tÝn qu¸ ®¸ng cña bän quan l¹i phong kiÕn bÌn cïng cha
bµn tÝnh kÕ ho¹ch chÐm ®Çu r¾n chÊm døt hñ tôc l¹c hËu mª tÝn cho nh©n d©n.
H×nh tîng nh©n vËt n÷ Lý Ký lµ minh chøng cho sù ph¶n kh¸ng chÕ ®é phong
kiÕn hµ kh¾c biÕn ngêi phô n÷ thµnh vËt hy sinh cho nh÷ng thÕ lùc ®éc ¸c
trong x· héi. Su thÇn ký cßn ca ngîi phÈm chÊt hiÕu th¶o cña ngêi ®µn bµ
§«ng H¶i (§«ng H¶i hiÕu phô). MÑ chång Chu Thanh th¬ng nµng d©u v× m×nh
nªn tù th¾t cæ chÕt. Em chång vu c¸o Chu Thanh giÕt mÑ m×nh, quan l¹i ®Þa
ph¬ng b¾t Chu Thanh tra kh¶o tµn khèc nhng nµng còng chÞu ®ùng chø kh«ng
tè c¸o em chång. Lóc hµnh h×nh, nµng chØ nguyÖn mét ®iÒu, nÕu m×nh cã téi
thùc th× xin m¸u ë vÕt chÐm ch¶y xu«i cßn nÕu v« téi th× xin m¸u chÐm ch¶y
ngîc. Sau khi hµnh h×nh, m¸u ch¶y ngîc b¾n c¶ trªn l¸ cê, trªn cét. Chu
Thanh chÕt råi, ®Þa ph¬ng Êy cßn bÞ h¹n h¸n 3 n¨m liÒn. TruyÖn cæ nµy tè c¸o
m¹nh mÏ bän quan l¹i kÐm cái, dèt n¸t cËy quyÒn giÕt h¹i ngêi v« téi mµ ngêi
v« téi l¹i lµ mét phô n÷ hiÕu th¶o tuyÖt vêi.
U Minh Lôc cña Lu NghÜa Kh¸nh thêi Nam B¾c triÒu kh«ng kÐm g× Su
thÇn ký cña Can B¶o. Trong U Minh Lôc truyÖn Lu ThÇn - NguyÔn TriÖu kÓ vÒ
cuéc t×nh duyªn gi÷a ngêi vµ thÇn: Lu ThÇn - NguyÔn TriÖu l¹c ®êng vµo nói
gÆp 2 tiªn n÷, hä cïng kÕt duyªn chång vî th¾m thiÕt. Toµn bé truyÖn thËt
l·ng m¹n, sèng ®éng, thÓ hiÖn ®îc lßng híng tíi ¸i t×nh lµnh m¹nh cña con
ngêi sèng trong buæi lo¹n ly. T×nh tiÕt siªu thùc nhng t©m lý nh©n vËt l¹i hiÖn
thùc.T¸c gi¶ n¾m v÷ng t©m lý nh©n vËt, t©m lý Êy l¹i ¨n khíp víi t©m lý vµ
kinh nghiÖm ngêi ®äc nªn ®îc tiÕp nhËn dÔ dµng.
TiÓu thuyÕt chÝ qu¸i Lôc triÒu phÇn nhiÒu miªu t¶ t×nh yªu gi÷a c¸c
thÇn linh, gi÷a ngêi vµ ma quû, thÕ nhng còng cã mét sè Ýt truyÖn miªu t¶
chuyÖn yªu ®¬ng cña con ngêi trÇn thÕ nh truyÖn “C« g¸i b¸n phÊn” chuyÖn
kÓ vÒ mét g· nhµ giµu nä yªu c« g¸i b¸n phÊn, v× lÔ gi¸o trãi buéc vµ ®Þa vÞ
hai gia ®×nh chªnh lÖch nªn g· trai nhµ giµu ch¼ng nãi g× víi cha mÑ m×nh mµ
còng ch¼ng mai mèi th¬ng lîng. ë phÇn ®Çu c©u chuyÖn, t¸c gi¶ th«ng qua
8
t×nh tiÕt c« g¸i b¸n phÊn mµ kh¾c häa mèi t×nh cña g· trai nhµ giµu. C« g¸i
b¸n phÊn ë vµo thÕ bÞ ®éng, ch¼ng hay biÕt g× vÒ viÖc chµng trai thêng xuyªn
®Õn mua phÊn. PhÇn sau c©u chuyÖn t×nh tiÕt tá ra dån dËp m¹nh mÏ ®Èy c«
g¸i thµnh trung t©m c©u chuyÖn. C« ta kh«ng hÒ trèn tr¸nh tr¸ch nhiÖm tríc
c¸i chÕt cña chµng trai trong cuéc truy hoan, th¶n nhiªn thõa nhËn mèi quan
hÖ víi g· trai nhµ giµu. §iÒu ®ã phÇn nµo béc lé sù quyÕt t©m hy sinh cho t×nh
yªu. Hãa ra chÝnh c« g¸i b¸n phÊn míi thùc sù si t×nh vît xa g· trai nhµ giµu
nä. ThÕ thuyÕt t©n ng÷ cña Lu NghÜa Kh¸nh lµ t¸c phÈm tiªu biÓu cho lo¹i tiÓu
thuyÕt chÝ nh©n, ghi l¹i nh÷ng cuéc ®êi cña nh÷ng nh©n vËt trong lÞch sö .
Th¹ch Sïng tr¶m Mü Nh©n (Th¹ch Sïng giÕt ngêi ®Ñp) lµ mét trong nh÷ng
truyÖn hay cña “ThÕ thuyÕt t©n ng÷”. Th¹ch Sïng mét Phó Hµo ®êi TÊn lµm
Thø sö ®Êt Kinh Ch©u giÕt hµng lo¹t mü nh©n chØ v× mét lý do ®¬n gi¶n:
kh«ng mêi ®îc kh¸ch uèng rîu. Hµnh ®éng Th¹ch Sïng cho chÐm ®Çu ba mü
nh©n trong tiÖc rîu ®·i V¬ng thõa tíng vµ V¬ng tíng qu©n, th¸i ®é bµng
quang cña V¬ng tíng qu©n tríc sù b¨n kho¨n cña V¬ng thõa tíng lµ b»ng
chøng tè c¸o c¸c thÕ lùc thèng trÞ trong x· héi phong kiÕn coi khinh, chµ ®¹p
lªn th©n phËn ngêi phô n÷.
§Õn truyÒn kú ®êi §êng, h×nh tîng phô n÷, gÇn gòi víi cuéc sèng cña
con ngêi vµ phÈm chÊt ®¹o ®øc cña hä râ nÐt h¬n. TruyÒn kú ®êi §êng ph¸t
triÓn trªn nÒn t¶ng cña tiÓu thuyÕt chÝ qu¸i nhng chÝ qu¸i s¨n t×m chuyÖn l¹, ®Ò
cao sù linh thiªng, truyÒn kú ®êi §êng tuy kh«ng tr¸nh khái mµu s¾c kú l¹ nhng kh«ng r¬i vµo tËt hoang ®êng tr¸i lÏ. T¸c gi¶ ChÝ qu¸i ®em chuyÖn kú l¹
lµm sù thùc kh«ng cã ý thøc s¸ng t¹o v¨n nghÖ. Cßn t¸c gi¶ ®êi §êng th× "Cè
ý viÕt tiÓu thuyÕt, mÆc t×nh h cÊu, s¸ng t¸c tËn t×nh”[45,5]. Tõ §êng trë vÒ tríc, tiÓu thuyÕt Trung Quèc vÒ c¬ b¶n míi chØ lµ mÇm mèng, tuy ë thêi H¸n
Ngôy, Lôc TriÒu cã chót Ýt t¸c phÈm nhng v« luËn nh×n tõ gãc ®é kh¾c häa
nh©n vËt hay t¶ t×nh tiÕt cßn th« thiÓn, ®¬n gi¶n cha ®¹t ®Õn møc thµnh thôc.
Ph¶i ®îi ®Õn truyÒn kú ®êi §êng tiÓu thuyÕt Trung Quèc míi dÇn trëng thµnh,
míi cã ®îc h×nh tîng nghÖ thuËt t¬ng ®èi hoµn h¶o còng nh néi dung ®êi sèng
x· héi t¬ng ®èi réng r·i vµ giµnh ®îc vÞ trÝ kh«ng thÓ xem thêng trong lÞch sö
v¨n häc Trung Quèc. Thêi kú gi÷a §êng lµ thêi kú ph¸t triÓn rùc rì, thêi kú
phån vinh cña tiÓu thuyÕt truyÒn kú ®êi §êng, c¸c t¸c phÈm thÓ hiÖn chñ ®Ò
t×nh yªu, sè phËn bi kÞch cña ngêi phô n÷ cã thµnh tùu rùc rì nhÊt, còng lµ bé
phËn ®¹t thµnh tùu cao nhÊt cña tiÓu thuyÕt truyÒn kú ®êi §êng. Mét sè truyÖn
cã nh÷ng ®Æc s¾c vÒ nghÖ thuËt nh trÝ tëng tîng ®Ñp ®Ï, trµn ®Çy mµu s¾c l·ng
9
m¹n, l¹i rÊt chó träng ®Õn kh¾c häa h×nh tîng nh©n vËt nh "LiÔu NghÞ truyÖn".
Lý Oa truyÖn (TruyÖn nµng Lý Oa) Lý Oa lµ h×nh tîng phô n÷ xinh ®Ñp, rung
®éng lßng ngêi. MÆc dï ®Þa vÞ x· héi thÊp hÌn, nhng t©m hån nµng l¹i rÊt cao
®Ñp, nµng yªu th sinh Huúnh D¬ng hoµn toµn v« t chø kh«ng mµng vinh hoa
phó quý. T¸c phÈm thÓ hiÖn t×nh yªu chung thñy, x¶ th©n v× ngêi yªu cña nµng
Lý Oa ®ång thêi v¹ch trÇn tÖ n¹n cña chÕ ®é phong kiÕn, nhÊt lµ quan niÖm
m«n ®¨ng hé ®èi trong t×nh yªu, h«n nh©n. §Æt vµo hoµn c¶nh x· héi ®êi §êng, mét x· héi ®Æc biÖt chó träng ®¼ng cÊp, t¸c phÈm cã ý nghÜa phª ph¸n
hiÖn thùc m¹nh mÏ.
Trong c¸c truyÖn truyÒn kú ®êi §êng viÕt vÒ phô n÷ kh«ng thÓ kh«ng
nh¾c ®Õn Ho¾c TiÓu Ngäc cña Tëng Tö Phßng. TruyÖn vÒ mèi t×nh gi÷a chµng
th sinh Lý Ých vµ c« kü n÷ Ho¾c TiÓu Ngäc. Th«ng qua c©u chuyÖn t¸c gi¶
kh¾c häa thµnh c«ng h×nh tîng Ho¾c TiÓu Ngäc ngêi con g¸i chÞu ®ñ mäi ¸p
bøc phong kiÕn, ý thøc ®îc râ rµng th©n phËn vµ tiÒn ®å cña m×nh. B»ng bót
ph¸p l·ng m¹n, truyÖn kÓ Ho¾c TiÓu Ngäc phôc thï, gi¸ng xuèng ®Çu Lý Ých
sù trõng ph¹t cÇn cã. T¸c phÈm ®· kh¾c häa tÝnh c¸ch cña Ho¾c TiÓu Ngäc
hiÒn hßa chung t×nh mµ cøng cái quyÕt liÖt. Tõ ®ã biÓu hiÖn tinh thÇn chèng
®èi chÕ ®é phong kiÕn, ®ång thêi v¹ch trÇn kh«ng th¬ng tiÕc lßng say mª c«ng
danh phó quý cña bän trÝ thøc phong kiÕn. Còng nh Lý Oa truyÖn, thiªn
truyÖn nµy c«ng kÝch trùc tiÕp chÕ ®é m«n phiÖt ®¬ng thêi, chØ râ chÝnh nã lµ
hung thñ g©y nªn bi kÞch t×nh yªu. Oanh Oanh truyÖn (TruyÖn Nµng Th«i
Oanh Oanh) còng lµ t¸c phÈm cã tiÕng trong tiÓu thuyÕt t×nh yªu ®êi §êng, cã
¶nh hëng rÊt lín ®Õn v¨n häc ®êi sau. T×nh yªu cña Th«i Oanh Oanh vµ Tr¬ng
Sinh ®· gióp nµng ph¸ bá lao tï lÔ gi¸o phong kiÕn ®Ó råi cã nh÷ng hµnh ®éng
chèng l¹i chÝnh ®¹o ®øc phong kiÕn. H×nh tîng Oanh Oanh bµy tá ®ßi hái tù
do yªu ®¬ng còng nh lêi kªu gäi gi¶i phãng phô n÷ thêi bÊy giê.
TruyÖn truyÒn kú lµm nªn h×nh thøc chñ yÕu cho tiÓu thuyÕt v¨n ng«n
®êi Tèng vÒ sau. Nã tiÕp thu trÝ tëng tîng cña chÝ qu¸i cho nªn miªu t¶ h×nh tîng nh©n vËt t¬i s¸ng, t×nh tiÕt lµnh m¹nh ly kú, tr÷ t×nh ®Ëm ®µ, lêi v¨n trau
chuèt. Chñ ®Ò t tëng mµ tiÓu thuyÕt truyÒn kú ®Ò xuÊt nh chèng ¸p bøc phong
kiÕn, ®ßi hái tù do yªu ®¬ng… kh«ng nh÷ng thÓ hiÖn ®îc yªu cÇu cña quÇn
chóng ®¬ng thêi mµ cßn tiªu biÓu cho yªu cÇu cña x· héi.
§êi Tèng vÉn cßn tån t¹i chuyÖn chÝ qu¸i vµ truyÒn kú nhng vÉn lµ
chuyÖn thÇn tho¹i, chuyÖn thÇn tiªn ma qu¸i mang mµu s¾c qu¸i ®¶n vµ kh«ng
vît qua ®îc truyÒn kú ®êi §êng. TruyÖn kÓ ®êi Tèng Nguyªn mang mµu s¾c
10
hiÖn thùc h¬n c¶: thêi Tèng Nguyªn tiÓu thuyÕt cæ ®iÓn chia thµnh hai dßng
lín lµ TiÓu thuyÕt v¨n ng«n vµ TiÓu thuyÕt b¹ch tho¹i, nhng b¹ch tho¹i ph¸t
triÓn h¬n, nh÷ng tiÓu thuyÕt phong tôc hay truyÖn kÓ (tho¹i b¶n) rÊt ®îc quÇn
chóng nh©n d©n a thÝch vµ cã ¶nh hëng rÊt lín ®Õn sù ph¸t triÓn cña tiÓu
thuyÕt cæ ®iÓn Trung Quèc.
§êi Nguyªn ngoµi Tho¹i b¶n cßn cã t¹p kÞch cña c¸c quan gia næi tiÕng
nh Quan H¸n Khanh, V¬ng Thùc Phñ…
Quan H¸n Khanh næi tiÕng víi vë t¹p kÞch: §Ëu Nga Oan. Vë kÞch
miªu t¶ ch©n thùc cuéc sèng x· héi tµn khèc ®¬ng thêi, th«ng qua t×nh tiÕt
lßng o¸n giËn chÊt chøa cña mét ngêi ®µn bµ bÞ chÕt oan lµm cho ®Êt trêi rung
chuyÓn, ®¶ kÝch m¹nh mÏ nÒn chÝnh trÞ ®en tèi hñ b¹i cña x· héi phong kiÕn,
biÓu hiÖn v« cïng m·nh liÖt tinh thÇn ph¶n kh¸ng cña nh©n d©n bÞ ¸p bøc. V×
nçi oan khuÊt cña m×nh, nµng ®· hoµi nghi trËt tù phong kiÕn vµ tè c¸o x· héi
hiÖn thùc trong ®ã chÝnh nghÜa kh«ng ®îc ñng hé, b¶o vÖ. Trong lóc hµnh
h×nh, nµng ®· ®a ra ba ®iÒu íc, sau khi hµnh h×nh nh÷ng ®iÒu thÇn l¹ xuÊt
hiÖn. §iÒu nguyÖn íc ®· ®îc thùc hiÖn, hån §Ëu Nga hiÖn lªn, lµm cho nçi
oan khuÊt cña nµng cuèi cïng ®îc röa s¹ch. §Ëu Nga lµ mét h×nh tîng ®Ñp
vÒ ngêi phô n÷ Trung Quèc thÓ hiÖn ®Çy ®ñ quan ®iÓm chÝnh trÞ x· héi cña
Quan H¸n Khanh.
Sau vë §Ëu Nga oan cña Quan H¸n Khanh lµ T©y S¬ng Ký t¸c phÈm
thµnh c«ng nhÊt cña V¬ng Thùc Phñ. T©y S¬ng Ký t¶ c©u chuyÖn t×nh gi÷a Tr¬ng Sinh vµ Oanh Oanh. Tr¬ng Sinh vµ Oanh Oanh míi gÆp nhau lÇn ®Çu ®·
say mª nhau. Trong x· héi phong kiÕn do bÞ bøc têng lÔ gi¸o th©m nghiªm
ng¨n c¸ch, nam n÷ thanh niªn ®au khæ v× kh«ng cã dÞp gÇn gòi nhau, nªn rÊt
tù nhiªn n¶y sinh thø t×nh c¶m ®ã. Tõ khi gÆp nhau hai ngêi ®· thµnh thùc yªu
nhau, mª nhau v× s¾c, träng nhau v× tµi, hä ch¼ng nghÜ ®Õn gia thÕ, ®Þa vÞ, tµi
s¶n mµ ®«i bªn tù lùa chän. Hä vît qua lÔ gi¸o phong kiÕn ¨n ë víi nhau nh vî
chång, buéc mÑ Oanh Oanh ®øng tríc sù ®· råi mµ ph¶i chÊp nhËn. Khi mÑ
Oanh Oanh g¶ nµng cho TrÞnh H»ng, Tr¬ng Sinh vµ Oanh Oanh kh«ng chÞu
khuÊt phôc vÉn ®Êu tranh kiªn cêng giµnh l¹i t×nh yªu cña m×nh. Xung ®ét
trong vë kÞch còng chÝnh lµ xung ®ét gi÷a thÕ lùc cæ hñ ra søc b¶o vÖ lÔ gi¸o
vµ h«n nh©n phong kiÕn víi thÕ hÖ trÎ ®ßi hái tù do yªu ®¬ng, tù do kÕt h«n.
Ngoµi h×nh ¶nh Oanh Oanh trong T©y S¬ng Ký cßn næi lªn h×nh ¶nh Hång N¬ng mét n« tú cña Oanh Oanh th«ng minh tµi trÝ tuyÖt vêi gióp ®ì cho Oanh
Oanh vµ Tr¬ng Sinh ®Õn thµnh c«ng.
11
Nh×n chung trong v¨n xu«i Trung Quèc tõ thêi Ngôy TÊn ®Õn ®êi §êng
h×nh tîng nh©n vËt phô n÷ ®îc thÓ hiÖn ngµy cµng sinh ®éng, ®a d¹ng lµm
phong phó thªm cuéc sèng hiÖn thùc trong cuéc sèng mµ nam giíi gi÷ vai trß
chñ ®¹o.
1.2 Nh©n VËt phô n÷ trong v¨n xu«i Trung Quèc thêi Minh Thanh
Minh - Thanh (1368 - 1911) lµ thêi kú ph¸t triÓn cña tiÓu thuyÕt cæ ®iÓn
Trung Quèc. Cho ®Õn nay, khã ai cã thÓ ®a ra sè liÖu chÝnh x¸c vÒ nh÷ng bé
tiÓu thuyÕt xuÊt hiÖn trong thêi kú nµy, nhng ch¾c kh«ng díi 300 bé.
V¬ng triÒu Minh lµ v¬ng triÒu phong kiÕn cuèi cïng do giai cÊp ®Þa chñ
ngêi H¸n n¾m chÝnh quyÒn, nã ®îc x©y dùng trªn thµnh qu¶ cña cuéc khëi
nghÜa n«ng d©n réng lín vµo cuèi ®êi Nguyªn. §êi Minh còng lµ thêi kú në ré
m¹nh mÏ cña tiÓu thuyÕt cæ ®iÓn, thêi ®¹i hoµng kim cña tiÓu thuyÕt. §êi
Minh ngoµi nh÷ng bé tiÓu thuyÕt u tó nh Tam Quèc diÔn nghÜa, Thñy hö, T©y
du ký cßn cã Kim B×nh Mai, Phong ThÇn diÔn nghÜa, B¾c Tèng chÝ truyÖn,
th«ng tôc diÔn nghÜa… sù ra ®êi cña Kim B×nh Mai, Phong ThÇn diÔn nghÜa…
®¸nh dÊu bíc ph¸t triÓn míi cña tiÓu thuyÕt cæ ®iÓn Trung Quèc. Kim B×nh
Mai trùc tiÕp ph¶n ¸nh x· héi v¹ch trÇn tõng m¶ng cuéc sèng hiÖn thùc, ®Æt
nÒn mãng cho sù ra ®êi cña nh÷ng bé tiÓu thuyÕt dµi vÒ sau nh Nho l©m ngo¹i
sö, Hång l©u méng.
Kim B×nh Mai kh«ng miªu t¶ x· héi tõ ®êi sèng cung ®×nh (nh Tam
Quèc diÔn nghÜa) tõ sù vËt lén cña nh÷ng kÎ sèng ngoµi lÒ x· héi, kh«ng ®îc
che chë cña ph¸p luËt (nh Thñy hö), tõ ®êi sèng tinh thÇn ®æ vì cña gia ®×nh
quý téc (nh Hång l©u méng) mµ tõ cuéc sèng ®êi thêng cña mét con bu«n
h·nh tiÕn - s¶n phÈm cña x· héi tiÒn t b¶n chñ nghÜa cuèi Minh. Nh©n vËt
trung t©m lµ T©y M«n Kh¸nh ®· trë thµnh mét «ng vua cña c¶ vïng. H¾n giÕt
Vâ §¹i cíp Phan Kim Liªn mµ v« sù. H¾n gian d©m víi Lý B×nh Nhi råi vu
oan gi¸ häa ®uæi chång chÞ ta cíp ®o¹t tµi s¶n mµ c¶ hä nhµ chång kh«ng ai
d¸m hÐ r¨ng. H¾n thu n¹p bän c«n ®å, øc hiÕp Tèng HuÖ Liªn, bá tiÒn ra mua
mü n÷ d©ng §Þnh Qu¶n ®Ó kÕt giao quyÒn uy. Tõ ®Çu ®Õn cuèi t¸c phÈm Kim
B×nh Mai t¸c gi¶ ®Ò cËp ®Õn ®ñ h¹ng ngêi trong x· héi. Trªn th× cã ho¹n quan,
th¸i gi¸m, sèng c¹nh nhµ vua, miÖng nãi nh©n nghÜa ®Ó lµm ®iÒu x»ng bËy.
L¹i cã c¸c con sen quªn mÊt th©n phËn t«i ®ßi nh Thu Cóc, mét bän g¸i ®iÕm,
c« ®Çu nh Lý QuÕ Th, V¬ng Kinh cïng hµng lo¹t s s·i, ni c«, ®¹o sü, bµ mèi,
c« ®ång… tÊt c¶ ®Òu ®îc ®a vµo t¸c phÈm mét c¸ch sinh ®éng. Gi¸ trÞ hiÖn
thùc cña Kim B×nh Mai lµ ë chç ®· n¾m ®óng biÓu tîng ®ét xuÊt cña x· héi
12
phong kiÕn cuèi Minh. Nhµ bu«n h·nh tiÕn cïng víi nh÷ng quan hÖ phøc t¹p
do ®ång tiÒn v¹n n¨ng chi phèi. Kim B×nh Mai ®· ®a ®Õn cho v¨n ®µn mét bót
ph¸p míi - bót ph¸p t¶ ch©n kh¸ch quan. Víi bót ph¸p nµy, sù thùc ®êi sèng
®îc ph¬i trÇn vµ ngêi ®äc kh«ng bÞ chi phèi bëi ®Þnh híng cã s½n. Cã ngêi cho
r»ng Kim B×nh Mai lµ "d©m th" bëi m« t¶ ch©n thùc ®êi sèng khuª phßng mét
c¸ch trÇn trôi, kh«ng t« vÏ nhng ®ã lµ c¸ch nh×n cña tõng ngêi. Trong x· héi
phong kiÕn ngêi ta b¾t ne b¾t n¹t phô n÷, phô n÷ ph¶i cÊm cung, bã ch©n, cha
mÑ ®Æt ®©u con ngåi ®Êy. Ngêi phô n÷ kh«ng ®îc phÐp thÓ hiÖn nh÷ng r¹o rùc
t©m hån, tÊt nhiªn ®ßi hái t×nh dôc lµ ®iÒu cÊm kþ. Nhng t¸c gi¶ cña Kim B×nh
Mai ®· vît ra ngoµi lÔ gi¸o ®Ò cao cuéc sèng ch¨n gèi cña phô n÷ xem ®ã lµ
quyÒn chÝnh ®¸ng mµ hä ®îc hëng qua c¸c nh©n vËt Phan Kim Liªn, Lý B×nh
Nhi, Bµng Xu©n Mai vµ c¶ mét lò thª thiÕp cña T©y M«n Kh¸nh. V× vËy coi
Kim B×nh Mai lµ d©m th lµ hoµn toµn kh«ng cã c¬ së, lµ c¸ch nh×n kh¾c kû
cña c¸c nhµ nho.
Kh«ng ph¶i chØ cã Kim B×nh Mai míi ®ßi hái ®êi sèng khuª phßng
buång the cho nh©n vËt phô n÷ , ë Thñy hö còng vËy, kh«ng chØ cã Phan Kim
Liªn mµ c¶ Diªm Bµ TÝch, Phan X¶o V©n ®Òu ch×m ®¾m trong ®êi sèng t×nh
dôc. Cã ®iÒu t¸c gi¶ Thñy hö coi ®ã lµ tÊm g¬ng ph¶n diÖn ®Ó lµm næi bËt c¸i
th¸nh thiÖn cña c¸c anh hïng. Cßn víi T©y du ký th× nhµ H¸n häc x« viÕt VI.
Sªmanèp nãi: "C¸c nh©n vËt, ®Æc biÖt lµ Tr B¸t Giíi ®· kh«ng tõ chèi chiªm
ngìng c¸i ®Ñp h×nh hµi cña phô n÷ vµ ®· ph¶n øng lêi kªu gäi kh¾c kû b»ng
mét tiÕng thë dµi"[99-100,3]
Sù ph¸t triÓn cña tiÓu thuyÕt ®êi Thanh lµm næi râ tiÒm lùc nghÖ thuËt
to lín cña tiÓu thuyÕt b¹ch tho¹i. TiÓu thuyÕt ®êi Thanh, nhÊt lµ tiÓu thuyÕt trêng thiªn, ®¹i ®a sè lµ s¸ng t¸c cña c¸c c¸ nh©n chø kh«ng nh Tam Quèc diÔn
nghÜa, Thñy hö, T©y du ký ®· tr¶i qua qu¸ tr×nh l©u dµi cña truyÒn thuyÕt,
chuyÖn kÓ d©n gian råi míi tíi tay v¨n nh©n chØnh lý, viÕt nªn s¸ch æn ®Þnh.
TiÓu thuyÕt ®êi Minh trõ Kim B×nh Mai ra, c¸c cuèn kh¸c th× hoÆc t¶ c¸c anh
hïng xuÊt chóng nh L©m Xung, Vâ Tßng, Quan Vò, Tr¬ng Phi, T«n Ngé
Kh«ng hoÆc kÓ chuyÖn li kú, ma qu¸i, cßn tiÓu thuyÕt trêng thiªn ®êi Thanh
mét sè bé nh Nho l©m ngo¹i sö, Hång l©u méng, l¹i nh¾m vµo sinh ho¹t h»ng
ngµy cña gia ®×nh, nh¾m vµo nh©n vËt b×nh thêng trong cuéc sèng mµ miªu t¶.
Hång l©u méng (Tµo TuyÕt CÇn) lµ bé tiÓu thuyÕt trêng thiªn ph¶n ¸nh cuéc
sèng gia ®×nh ®¹i quý téc hä Gi¶. ThÕ giíi nh©n vËt trong Hång l©u méng ®éc
®¸o, phÇn lín lµ nh©n vËt phô n÷ víi nhiÒu thµnh phÇn ®Þa vÞ tõ bµ chñ, c« chñ
13
®Õn kÎ hÇu h¹, tõ quý téc ®Õn ngêi b×nh d©n, ngêi n«ng d©n. VÊn ®Ò chÝnh mµ
Hång l©u méng tËp trung ph¶n ¸nh lµ bi kÞch t×nh yªu kh«ng tù do, h«n nh©n
kh«ng tù chñ gi÷a Gi¶ B¶o Ngäc, L©m §¹i Ngäc vµ TiÕt B¶o Thoa. T×nh yªu
vµ h«n nh©n nam n÷ lµ lo¹i ®Ò tµi xa cò, sù vÜ ®¹i cña Hång l©u méng lµ ë chç
nã dïng lèi miªu t¶ nh thËt, t¶ ®îc c¨n nguyªn x· héi s©u s¾c tÊn bi kÞch vµ
mèi liªn hÖ néi t¹i trong t tëng tÝnh c¸ch cña nh©n vËt chÝnh trong t¸c phÈm.
H×nh ¶nh c¸c nh©n vËt n÷ râ nÐt nhÊt trong Hång l©u méng lµ L©m §¹i Ngäc,
TiÕt B¶o Thoa, V¬ng Hi Phîng, Th¸m Xu©n… mçi nh©n vËt n÷ ®îc t¸c gi¶
miªu t¶ mét c¸ch kh¸c nhau. L©m §¹i Ngäc xuÊt th©n tõ gia ®×nh trÝ thøc cã
nÒ nÕp, mÑ nµng mÊt sím, thêi gian sau cha còng qua ®êi, nµng ph¶i ë nhê
nhµ ngo¹i, lín lªn nµng cã kh¶ n¨ng dåi dµo, cã häc thøc s©u réng, phÈm chÊt
thanh cao, Ýt a cÇu lôy, phØnh nÞnh, ngay thËt víi b¶n th©n vµ víi c¶ ngêi kh¸c,
sèng néi t©m, thiÕt tha víi c¸i t×nh nhng nµng lµ tiÓu th quý téc bÞ lÔ gi¸o vµ
quan niÖm truyÒn thèng trãi buéc, khi ¸i t×nh ®Õn mÆc dï rÊt thiÕt tha, mong
muèn nµng l¹i kh«ng ®ñ søc tiÕp nhËn nã. Khi t×nh yªu ®· chÝn muåi th× l¹i r¬i
vµo bi kÞch kh«ng thÓ nµo vît qua ®îc sù s¾p xÕp theo gia phong, v× thÕ L©m
§¹i Ngäc ®· tõ gi· cuéc ®êi víi nçi ®au vÒ thÓ x¸c lÉn tinh thÇn. Nh©n vËt TiÕt
B¶o Thoa l¹i ®èi lËp víi L©m §¹i Ngäc còng lµ c« g¸i xinh ®Ñp tµi hoa nhng
s¾c s¶o, nµng tá ra l¹nh lïng nhng mÒm dÎo tØnh t¸o, khÐo lÐo. Nµng ®· dïng
c¸i kh«n khÐo cïng víi nh÷ng m¸nh khãe nhá ®Ó lÊy lßng mäi ngêi trong gia
®×nh hä Gi¶ mµ ai còng b»ng lßng bªnh vùc ®øng vÒ phÝa nµng. V¬ng Hi Phîng xinh ®Ñp th«ng minh, th¸o v¸t, tham lam vµ tµn nhÉn. ë c« héi tô tÊt c¶
c¸c yÕu tè víi ®Çy ®ñ b¶n tÝnh cña m×nh. Th¸m Xu©n còng lµ h×nh tîng nh©n
vËt n÷ mang bi kÞch lín cña t×nh mÑ con. Trong lóc ngêi mÑ tù hµo vÒ nµng
th× nµng l¹i khã chÞu chª mÑ lµ quª mïa, tõ chèi ngêi mÑ ®¸ng th¬ng, tr©ng
tr¸o tù hµo vÒ th©n phËn n« tµi cña m×nh. Th¸m Xu©n lµ lo¹i tay sai lý tëng mµ
chÕ ®é phong kiÕn a thÝch, ®¸nh gi¸ cao, mÉu ngêi cña t tëng chÝnh thèng.
Hµng tr¨m nh©n vËt trong Hång l©u méng kh«ng nh©n vËt nµo gièng nh©n vËt
nµo, tõ vÎ ®Ñp cho ®Õn tÝnh c¸ch, lêi ¨n tiÕng nãi, mçi nh©n vËt mét vÎ riªng.
L©m §¹i Ngäc kh¸c TiÕt B¶o Thoa, V¬ng Hi Phîng kh¸c Th¸m Xu©n vµ còng
kh¸c c¶ nh©n vËt n÷ kh¸c. §ã chÝnh lµ sù tµi t×nh trong c¸ch miªu t¶ nh©n vËt
cña Tµo TuyÕt CÇn. Tµo TuyÕt CÇn miªu t¶ nhiÒu phô n÷ mµ chñ yÕu l¹i lµ
nh÷ng thiÕu n÷ gièng nhau hoÆc na n¸ gièng nhau vÒ ®é tuæi, hoµn c¶nh sèng,
c¸ch sèng. Râ rµng ®iÒu ®ã lµm cho viÖc miªu t¶ gÆp nhiÒu khã kh¨n. Nhng
Tµo TuyÕt CÇn kh«ng nh÷ng cã thÓ miªu t¶ ®îc hÕt c¸ tÝnh cña tõng ngêi, mµ
14
®Õn c¶ nh÷ng tÝnh c¸ch gÇn gièng nhau, chØ kh¸c ë nh÷ng nÐt ®Æc trng hÕt søc
tinh tÕ, còng ®îc «ng kh¾c häa mét c¸ch tû mû. Ch¼ng h¹n tÝnh «n hßa thuÇn
hËu, dÞu dµng cña TËp Nh©n, tÝnh phãng kho¸ng béc trùc cña Sö T¬ng V©n
kh¸c víi tÝnh phãng kho¸ng béc trùc cña chÞ em Ba Vu, L©m §¹i Ngäc vµ
DiÖn Ngäc ®Òu quen tÝnh kiªu kú, c« ®éc, nhng hä l¹i cã ®iÓm kh¸c nhau, mét
ngêi nhËp thÕ cßn ngêi kia xuÊt thÕ. TÝnh kiªu kú c« ®éc cña §¹i Ngäc lµm
cho ngêi ta c¶m thÊy nãng, nhng ë ®iÓm nµy cña DiÖn Ngäc lµm cho ngêi ta
thÊy l¹nh. Díi ngßi bót cña «ng, ngay c¶ c¸c c« tú n÷, a hoµn ch¼ng ®îc d¹y
dç häc hµnh g× còng ®îc thÓ hiÖn rÊt râ nÐt, c¶m ®éng. Con ngêi v× nçi bÊt
h¹nh cña ngêi kh¸c mµ c¶m thÊy ®au khæ s©u s¾c nh Tö Quyªn, hay con ngêi
cã nhiÖt t×nh nång ch¸y nhng l¹i bÞ dËp t¾t phò phµng nh T×nh V¨n, kÎ n« tú
xinh ®Ñp, hiÒn dÞu bÞ c¸c «ng chñ hµnh h¹ lµm nhôc, bá r¬i nh Vu Tam Th råi
sau ®ã bÞ c¸c bµ chñ hµnh h¹, xØ nhôc ph¶i dÉn ®Õn c¸i chÕt oan øc, tñi
nhôc...®· tõng lµm cho ngêi ®äc c¶m ®éng ®Õn trµo níc m¾t. Th«ng qua bÊy
nhiªu h×nh tîng nh©n vËt n÷ ®îc kh¾c häa khÐo lÐo, nhÊt lµ th«ng qua nh÷ng
thiÕu n÷ trÎ trung bÞ chµ ®¹p, bÞ h·m h¹i, mçi ngêi mét c¸ch, Tµo TuyÕt CÇn
®· lín tiÕng chØ trÝch, ph¶n ®èi x· héi phong kiÕn mét c¸ch s©u s¾c. Cïng
song song víi c¸c bé trêng Thiªn tiÓu thuyÕt, ë ®êi Thanh cßn xuÊt hiÖn hai
bé tiÓu thuyÕt ®o¶n thiªn b»ng v¨n ng«n lµ Liªu Trai chÝ dÞ (Bå Tïng Linh) vµ
DuyÖt Vi Th¶o §êng ký (kû Quan) vµ nhØÒu tiÓu thuyÕt, truyÖn kÓ kh¸c.
TruyÖn ng¾n v¨n ng«n ®· tr¶i qua c¸c thêi ®¹i tõ chÝ qu¸i Lôc TriÒu (thÕ kû III
- VI) ®Õn truyÒn kú ®êi §êng ph¸t triÓn ®Õn Tèng - Nguyªn råi dÇn ®i vµo suy
kiÖt. Bå Tïng Linh víi Liªu Trai chÝ dÞ, mét ®Ønh nói l¹ nh« lªn, ®¹t thµnh tùu
cao nhÊt cña thÓ lo¹i truyÖn ng¾n v¨n ng«n. C¶ bé ®o¶n thiªn tiÓu thuyÕt gåm
500 truyÖn (c¶ Liªu Trai chÝ dÞ thËp di 68 truyÖn) t¶ hÕt mäi nçi bÊt b×nh cña
nh©n gian, ca ngîi nh÷ng mèi t×nh ®Ñp ®Ï, göi g¾m nçi c¨m uÊt lÎ loi cña mét
®êi kh«ng gÆp c¬ héi thÓ hiÖn tµi n¨ng. Liªu Trai chÝ dÞ chia lµm 46 quyÓn,
431 ch¬ng, Bå Tïng Linh ®Õn tuæi 50 míi viÕt xong vµ cho lµ døt kho¸t, tù
viÕt lÊy lêi ®Ò tùa: "Tai kh«ng ®îc nh Can B¶o, thêng thÝch viÖc su tÇm, t×nh
gièng víi Hoµng Ch©u, a nghe nãi chuyÖn quû. Råi th× cÇm bót, nh©n chÐp
thµnh ch¬ng, l©u råi tÊt th¶y ngêi bèn ph¬ng l¹i dïng èng lu tr¹m mµ göi ®Õn
cho, nh©n thÕ mµ sù vËt tù t¹p ®îc tèt, tÝch lòy ®îc nhiÒu thªm. ThÕ lµ nãi viÖc
gãp nhÆt dµnh dôm ®· l©u råi, song trong s¸ch còng cã nhiÒu sù tÝch lÊy tõ
truyÒn kú ®êi §êng råi chuyÓn hãa ra, ®iÒu nµy kh«ng tù nãi ra, ®ã lµ b¾t chíc
ngêi xa mµ dÊu ®i vËy"[95-96,9].
15
T¹i sao ®Õn ®êi Thanh mµ yÕu tè kú l¹ vÉn xuÊt hiÖn? Bëi v× nhµ Thanh
lµ triÒu ®¹i ngo¹i téc cuèi cïng cña Trung Quèc. Sèng trong x· héi cã nhiÒu
m©u thuÉn, ®êi sèng ngét ng¹t c¨ng th¼ng, nhµ Thanh chØ ®Ò cao lý häc vµ xö
téi c¸c nhµ v¨n d¸m mØa mai ch©m biÕm chÕ ®é. LuËt cña chóng ghi râ:
“phµm ®µo kÐp diÔn t¹p kÞch kh«ng ®îc ®ãng vai c¸c vua chóa, hoµng hËu,
cung phi, trung thÇn tiÕt liÖt. Ai vi ph¹m bÞ ph¹t tr¨m trîng nhng ®ãng thÇn
tiªn, nghÜa phu, ®¹o sÜ, liÖt phô, con hiÒn d©u th¶o th× ®îc ”[12,12]. V× vËy chØ
cã göi t©m t nguyÖn väng cña m×nh vµo yÕu tè kú l¹ ®Ó ®¸p øng ®ßi hái vÒ ®êi
sèng tinh thÇn cña nh©n d©n vµ tÇng líp thÞ d©n ®«ng ®¶o.
Bå Tïng Linh ®· dùa vµo nh÷ng c©u chuyÖn cã s½n vµ thÇn tho¹i d©n
gian, tæ chøc l¹i kÕt cÊu, x©y dùng l¹i nh©n vËt thªm bít c¸c t×nh tiÕt, tu søc
ng«n tõ… ®Ó t¸i t¹o thµnh nh÷ng thiªn truyÖn ng¾n hoµn toµn míi, hÊp dÉn
®èi víi b¹n ®äc, kh¸c so víi nh÷ng truyÖn vÆt v·nh ®êi Ngôy - TÊn vµ truyÒn
kú ®êi §êng. PhÇn lín c¸c truyÖn cña Liªu Trai chÝ dÞ ®· thÓ hiÖn sù s¸ng t¹o
®éc ®¸o cña nhµ v¨n, nh÷ng t×nh tiÕt lµm nßng cèt cho diÔn biÕn c¸c mèi quan
hÖ gi÷a c¶ yÕu tè kú l¹ vµ sù ph¸t triÓn tÝnh c¸ch nh©n vËt kh«ng phøc t¹p, c¸c
m©u thuÉn xung ®ét ë mçi truyÖn cã yÕu tè kú l¹ ®îc triÓn khai kh¸ ®«ng, tÇn
sè lÆp l¹i c¸c m« thøc nghÖ thuËt trong viÖc thÓ hiÖn c¸c mèi quan hÖ xung
®ét cèt truyÖn ë mét lo¹t t¸c phÈm viÕt vÒ nh©n vËt phô n÷ chiÕm khèi lîng
cùc lín. Lùc lîng nh©n vËt n÷ ®· lµm thµnh c¬ së ®¸ng tin cËy cho viÖc x¸c
®Þnh yÕu tè kú l¹ trong tiÓu thuyÕt v¨n ng«n nµy. Nhng nh×n chung c¸c truyÖn
trong Liªu Trai chÝ dÞ ®Òu mang d¸ng dÊp h×nh hµi néi dung vµ nghÖ thuËt
hoµn toµn míi mÎ, phong phó hÊp dÉn mét phÇn nhê sù xuÊt hiÖn thêng xuyªn
cña yÕu tè hoang ®êng, kú l¹. Nãi c¸ch kh¸c c¸i míi vµ hÊp dÉn trong mçi cèt
truyÖn Êy n»m trän trong c¸i thÇn mµ tõ t×nh tiÕt c©u chuyÖn cho ®Õn viÖc x©y
dùng c¸c nh©n vËt (®Æc biÖt lµ nh©n vËt phô n÷) ®· gãp phÇn lµm næi bËt bé
tiÓu thuyÕt Liªu Trai chÝ dÞ.
Bå Tïng Linh ®· kh«ng ®i theo l«gÝc th«ng thêng cña ngêi xa khi x©y
dùng cèt truyÖn nghÜa lµ c¸c nhµ v¨n thêi tríc ®ã Ýt ®Æt cho m×nh môc ®Ých
ph¶i nghÜ ra mét cèt truyÖn mµ hä thêng t¸i t¹o trªn c¬ së nh÷ng cèt truyÖn ®·
h×nh thµnh s½n, sau ®ã b»ng c¸ch tæ chøc l¹i kÕt cÊu, x©y dùng l¹i nh©n vËt
thªm bít c¸c t×nh tiÕt… ®Ó cho ra ®êi mét t¸c phÈm theo c¸ch tr×nh bµy riªng
cña hä. Bå Tïng Linh kh«ng lµm nh thÕ mµ c¸c truyÖn trong Liªu Trai chÝ dÞ
cã cèt truyÖn, cã kÕt cÊu hoµn toµn míi mÎ lµ s¸ng t¸c v¨n häc thùc sù chø
kh«ng ph¶i lµ mét c«ng tr×nh ghi chÐp (truyÖn chÐp ë Liªu Trai) nh Bå Tïng
16
Linh tù ®Ò trong lêi nhËn xÐt cña m×nh. Bëi v× cèt truyÖn ë c¸c truyÖn cã sù
ph¸t triÓn rÊt riªng biÖt kh«ng gièng nhau vµ còng kh«ng thÓ lÉn lén vµo nhau
®îc bëi c¸i ®iÓm nh×n kú ¶o hoang ®êng cña chÝnh t¸c gi¶ Bå Tïng Linh.
Nh÷ng chi tiÕt, nh÷ng yÕu tè mang tÝnh chÊt siªu nhiªn, hoang ®êng xuÊt hiÖn
theo tr×nh tù l«gÝc cña c©u chuyÖn, mÆc dï yÕu tè lo¹i nµy kh«ng xa l¹ ®èi víi
v¨n häc Trung Quèc tríc ®ã nhng ®èi víi Bå Tïng Linh ®· sö dông nã mét
c¸ch cã ý thøc vµ s¸ng t¹o. Thêng th× cã khi mét truyÖn ng¾n, yÕu tè kú ¶o
xuÊt hiÖn nh mét t×nh tiÕt, mét chi tiÕt nhá, víi môc ®Ých nèi kÕt c¸c hiÖn tîng
x¶y ra trong truyÖn. Nh÷ng chi tiÕt nh hån ma hiÖn vÒ hay n»m méng thÊy,
bÊt chît gÆp trªn ®êng lµ nh÷ng hiÖn tîng l¹. MÆc dï chØ lµ nh÷ng chi tiÕt nhá
bæ sung cho sù ph¸t triÓn cña cèt truyÖn nhng ®· cã t¸c dông lín trong viÖc
lµm cho cèt truyÖn thªm hÊp dÉn ®em l¹i kÕt thóc cã hËu gièng nh truyÖn cæ
tÝch.
Ch¼ng h¹n nh DÕ chäi, §Ëu ThÞ, Hång Ngäc, Hoµng Anh …lµ nh÷ng
dÉn chøng cô thÓ. ë “DÕ chäi”, ®øa con trai Thµnh Danh biÕn thµnh con dÕ:
“§Ëu ThÞ”, hån cña §Ëu ThÞ hiÖn vÒ tr¶ thï kÎ ®éc ¸c, ph¶n béi. YÕu tè kú
cßn xuÊt hiÖn trong c¸c truyÖn nh: TÞch Ph¬ng B×nh, Con g¸i «ng Lç, H¬ng
Ngäc, C¸t C©n,… nh÷ng truyÖn nµy ®· ®îc lu truyÒn trong d©n gian, vµ còng
cã nh÷ng chi tiÕt kú l¹ trªn, nhng Bå Tïng Linh ®· tæ chøc vµ x©y dùng nªn
mét cèt truyÖn hoµn toµn míi mÎ, trong ®ã yÕu tè kú kh«ng thÓ v¾ng mÆt.
§äc Liªu Trai chÝ dÞ ta b¾t gÆp thÕ giíi ma ®«ng ®¶o: ë ®©y ma lµ m« tÝp
nghÖ thuËt kú ¶o quen thuéc trong v¨n ch¬ng, lµ s¶n phÈm cña trÝ tëng tîng
s¸ng t¹o cña nghÖ sü thÓ hiÖn ngay tõ chÝnh h×nh ¶nh cña con ngêi, lµ ph¬ng
tiÖn ®éc ®¸o giµu tÝnh t¹o h×nh. V× nã lµ h×nh ¶nh vay mîn tõ thÕ giíi con ngêi, ®îc h×nh nh©n hãa vÒ mÆt h×nh thøc vµ nh©n hãa vÒ mÆt sinh ho¹t nªn cã
thÓ mîn cÆp kh¸i niÖm vËt chÊt - ph¶n vËt chÊt cña lý luËn häc hiÖn ®¹i cho dÔ
n¾m b¾t b¶n chÊt cña nã, Hå Li ma quû lµ ph¶n vËt chÊt cña con ngêi. Tõ ®ã
nã cho phÐp nh×n nhËn ®¸nh gi¸ con ngêi vµ cuéc ®êi tõ chiÒu ngîc l¹i nghÜa
lµ Bå Tïng Linh ®· dïng méng ®Ó nãi thùc, dïng c¸i ¶o ®Ó nãi c¸i thùc trong
nghÖ thuËt x©y dùng vµ tæ chøc t¸c phÈm.
NÕu ®em so s¸nh yÕu tè kú ¶o trong truyÖn cña Bå Tïng Linh víi H.de
Balzac th× dÔ dµng nhËn thÊy nÕu ta lîc yÕu tè kú ¶o ®ã th× cèt truyÖn hiÖn
thùc vÉn ®øng v÷ng vµ cã gi¸ trÞ. Ch¼ng h¹n “MiÕng Da Lõa”, nÕu ta bá ®i
yÕu tè kú ¶o MiÕng Da Lõa ra khái c©u chuyÖn th× c©u chuyÖn vÉn ph¸t triÓn
17
b×nh thêng nhng MiÕng Da Lõa lµ yÕu tè gãp phÇn ph¶n ¸nh x· héi s©u s¾c
h¬n, ®Çy ®ñ h¬n.
Bå Tïng Linh l¹i lÊy nh÷ng yÕu tè kú ¶o dÉn d¾t cèt truyÖn, nÕu thiÕu
v¾ng yÕu tè kú ¶o th× cèt truyÖn sÏ khã mµ ®øng v÷ng ®îc. Do vËy, yÕu tè kú
¶o trong bé truyÖn cña «ng lµ rÊt quan träng gi÷ vai trß dÉn d¾t cèt truyÖn ph¸t
triÓn.
Bå Tïng Linh tõ suy nghÜ vÒ thêi cuéc, vÒ b¶n th©n vµ nh÷ng íc väng
lín kh«ng thùc hiÖn ®îc nªn c¸c nh©n vËt trong hµng lo¹t t¸c phÈm cã liªn
quan ®Õn c¸i kú ¶o, chÞu sù t¸c ®éng cña c¸i kú ¶o. Do vËy mµ rÊt Ýt truyÖn
cña Bå Tïng Linh l¹i kh«ng cã mÆt yÕu tè kú mµ Bå Tïng Linh ®· mang ®Õn
cho chóng ta nh÷ng suy c¶m vÒ mét vÎ ®Ñp "cæ tÝch hiÖn ®¹i" ë mçi c©u
chuyÖn cã yÕu tè kú ¶o.
Nãi c¸ch kh¸c, h cÊu vµ tëng tîng lµ vÊn ®Ò quan träng xuyªn suèt
trong tËp truyÖn nµy. ë ®©y víi trÝ tëng tîng phong phó, h cÊu nghÖ thuËt ë
tr×nh ®é cao, ®ét biÕn so víi t duy nghÖ thuËt c¸c nhµ nho cïng thêi, Bå Tïng
Linh ®· thÓ hiÖn bíc nh¶y vät quan träng trong quan niÖm vÒ cuéc sèng cña
con ngêi thêi ®¹i lóc bÊy giê, c¸ch nh×n cña t¸c gi¶ vÒ nh©n vËt, vÒ thÕ giíi
con ngêi mang mµu s¾c tëng tîng.
ThÕ giíi nh©n vËt trong Liªu Trai chÝ dÞ rÊt ®«ng ®¶o, gåm nh©n vËt
nam n÷ nh©n vËt trÝ thøc, vµ nh©n vËt thuéc c¸c thµnh phÇn trong x· héi.
Trong sè ®ã xuÊt hiÖn nhiÒu vµ chiÕm sè lîng nhiÒu nhÊt lµ nh©n vËt n÷. Kh¶o
s¸t Liªu Trai chÝ dÞ (tËp 1 vµ tËp 2, nhµ xuÊt b¶n v¨n hãa Sµi Gßn n¨m 2005)
gåm 432 truyÖn th× cã ®Õn 165 truyÖn viÕt vÒ nh©n vËt n÷. Nh©n vËt n÷ cã khi
thuéc lùc lîng siªu nhiªn, cã khi lµ con ngêi trÇn thÕ cã khi nh©n vËt n÷ võa
mang yÕu tè hoang ®êng kú l¹ l¹i võa mang ®Æc ®iÓm cña con ngêi b×nh thêng. Cã nhiÒu truyÖn nh©n vËt phô n÷ chØ lµ nh©n vËt phô nhng phô n÷ lµ nh©n
vËt trung t©m chiÕm kho¶ng 35% tæng sè s¸ng t¸c cña Bå Tïng Linh.
ThÕ giíi nh©n vËt n÷ trong Liªu Trai chÝ dÞ phong phó vµ ®a d¹ng. Hä lµ
nh÷ng nh©n vËt cã vai trß chñ ®¹o trong gia ®×nh, lµ ngêi vî, ngêi mÑ, ngêi
con; Hä xuÊt th©n tõ nhiÒu thµnh phÇn cña x· héi, lµ khuª n÷, kü n÷, d©n n÷ ;
Hä lµ ma, lµ hå, lµ quû, lµ tiªn, lµ qu¸i trong thÕ giíi siªu nhiªn, l¹i ®îc thÓ
hiÖn tõ nhiÒu th©n phËn. Nh©n vËt n÷ trong Liªu Trai chÝ dÞ v× vËy võa thùc l¹i
võa h. Sù h h thùc thùc Êy ®· lµm cho h×nh tîng phô n÷ trë nªn ®Ñp vµ hÊp dÉn
h¬n. C¸c nh©n vËt xÐt vÒ mÆt chøc n¨ng cã thÓ ph©n thµnh nhiÒu lo¹i nh©n vËt.
18
Trong sè 165 truyÖn viÕt vÒ nh©n vËt n÷ th× cã ®Õn 110 truyÖn nh©n vËt
n÷ lµ thÇn linh ma qu¸i, 54 truyÖn lµ ngêi thêng. Ngoµi ra cã 13 truyÖn viÕt vÒ
nh©n vËt n÷ nöa ngêi nöa qu¸i.
VÒ v¨n xu«i trung ®¹i thêi Minh Thanh viÕt vÒ nh©n vËt n÷ : NhiÒu, gi÷
vai trß quan träng trong t¸c phÈm, cã nh÷ng nÐt míi so víi tríc vÒ kh¸c väng
sèng, vÒ t×nh yªu – h¹nh phóc.
19
Ch¬ng 2
§Æc ®iÓm cña nh©n vËt n÷ trong Liªu Trai chÝ dÞ
Trong Liªu Trai chÝ dÞ phÈm chÊt cña nh©n vËt ®îc miªu t¶ theo chuÈn
mùc, khu«n phÐp cña ®¹o ®øc phong kiÕn. Ngêi phô n÷ díi chÕ ®é phong
kiÕncã th©n phËn thËt ®¸ng th¬ng. Hä lµ n¹n nh©n cña hñ tôc träng nam khinh
n÷. Hä còng lµ nh÷ng ngêi cã t©m hån- ®¹o ®øc cao ®Ñp.
Bå Tïng Linh nh×n thÊy phÈm chÊt tèt ®Ñp cña hä, c¶m th«ng s©u s¾c
cho cuéc ®êi vµ sè phËn cña hä b»ng c¸ch viÕt thiªn ®o¶n thiªn liªn hoµn tiÓu
thuyÕt b»ng v¨n ng«n bÊt hñ nµy.
2 ®Æc ®iÓm cña nh©n vËt n÷ trong Liªu Trai chÝ dÞ
2.1 Sù thuû chung trong t×nh yªu
Liªu Trai chÝ dÞ ®· thÓ hiÖn ngêi phô n÷ trong mèi quan hÖ víi gia ®inh
vµ x· héi. T¸c gi¶ ®· ®Æt ngêi phô n÷ trong bèi c¶nh gia ®×nh cô thÓ ®Ó hä cã
®iÒu kiÖn béc lé nh©n phÈm, tÝnh c¸ch cña m×nh. X· héi phong kiÕn Trung
Hoa ®Ò cao c¸c ®øc tÝnh “ c«ng, dung, ng«n, h¹nh ”cña ngêi phô n÷. Mét nhµ
v¨n ®· tõng nãi : “DÞu dµng, kiªn nhÉn, chÞu ®ùng ”®ã lµ nh÷ng tõ ng÷ dÖt nªn
phÈm chÊt cña ngêi phô n÷. Bå Tïng Linh còng ngîi ca, kh¼ng ®Þnh nh÷ng
phÈm chÊt Êy. Ngêi phô n÷ trong t¸c phÈm cña «ng hiÖn lªn víi nh÷ng phÈm
chÊt cao ®Ñp, tiÕt th¸o m¹nh mÏ, ®Êu tranh b¶o vÖ t×nh yªu h¹nh phóc. Cho dï
nh©n vËt n÷ lµ con ngêi trÇn tôc hoÆc thuéc lùc lîng siªu nhiªn, thÇn th¸nh th×
hä ®Òu cã nh÷ng phÈm chÊt trong s¸ng ®Ñp ®¸ng ngîi ca. Bå Tïng Linh ®· tËp
trung ph¶n ¸nh nh÷ng ®øc tÝnh tèt ®Ñp cña hä ®ång thêi lý gi¶i c¨n nguyªn næi
khæ mµ ngêi phô n÷ ph¶i g¸nh chÞu.
Trong Liªu Trai chÝ dÞ, nh÷ng phô n÷ dï sèng n¬i trÇn thÕ hay chèn
diªm gian, ®Òu cã kh¸t väng sèng tù do, tù t¹i. Hä gièng nhau ë tinh thÇn
dòng c¶m tÊn c«ng vµo hiÖn thùc xÊu xa, ®Êu tranh kiªn quyÕt víi thÕ lùc tµn
¸c. Ch¼ng h¹n ngêi con g¸i hä VÖ trong truyÖn “Hång Ngäc”, H¬ng Ngäc,
Gi¸ng TuyÕt trong truyÖn “ H¬ng Ngäc ” Anh Ninh ( Anh Ninh ), HiÖp N÷
( HiÖp N÷ ), A Tiªm ( A Tiªm ), Thôy V©n (Thôy V©n ), San H« ( San H« )...
“®Òu coi khinh trËt tù phong kiÕn gi÷ trän mèi t×nh trong tr¾ng thuû
chung”[126,11]. Hä kh«ng hÒ tÝnh to¸n so ®o trong t×nh yªu, bÊt chÊp m«n
®¨ng hé ®èi, tù phã cho m×nh sø mÖnh l¹ chän ngêi yªu. Hä yªu nhau lÊy
nhau kh«ng ph¶i hiÕu kú hay mª s¾c. V« luËn ngêi yªu cña hä lµ hå ly ma
qu¸i yªu tinh cña hoa, yªu tinh cña c¸, hå quû, hä vÉn t«n träng nhau vµ cã sù
20
- Xem thêm -