BKHCN-BYT
TTKHSXVXSB
BKHCN-BYT
TTKHSXVXSB
BKHCN-BYT
TTKHSXVXSB
Bé Khoa häc c«ng nghÖ – bé y tÕ
Trung t©m KHSX V¨cxin Sabin
135 Lß ®óc – Hµ néi
B¸o c¸o tæng kÕt khoa häc vµ kü thuËt §Ò tµi
Nghiªn cøu øng dông quy tr×nh c«ng nghÖ s¶n
xuÊt V¨cxin B¹i liÖt bÊt ho¹t tõ chñng Sabin
M· sè : KC.10-24
GS.TSKH NguyÔn V¨n MÉn
5857
05/6/2006
Hµ néi – 12/2005
B¶n quyÒn 2005 thuéc TTKHSXVXSB
§¬n xin sao chÐp toµn bé hoÆc tõng phÇn tµi liÖu nµy ph¶i göi ®Õn
Gi¸m ®èc TTKHSXVXSB trõ tr−êng hîp sö dông víi môc ®Ých nghiªn cøu.
Bé Khoa häc c«ng nghÖ – bé y tÕ
Trung t©m KHSX v¨cxin Sabin
135 Lß ®óc – Hµ néi
B¸o c¸o tæng kÕt khoa häc vµ kü thuËt ®Ò tµi
Nghiªn cøu øng dông quy tr×nh c«ng nghÖ s¶n
xuÊt V¨cxin B¹i liÖt bÊt ho¹t tõ chñng Sabin
M· sè : KC.10-24
GS.TSKH NguyÔn V¨n MÉn
Hµ néi – 12/2005
B¶n th¶o viÕt xong 11/2005
Tµi liÖu nµy ®−îc chuÈn bÞ trªn c¬ së kÕt qu¶ thùc hiÖn §Ò tµi cÊp Nhµ
n−íc, m· sè KC.10-24
§Ò tµI nghiªn cøu khoa häc c«ng nghÖ nhµ n−íc KC10-24
Nghiªn cøu øng dông quy tr×nh c«ng nghÖ s¶n
xuÊt V¨cxin B¹i liÖt bÊt ho¹t tõ chñng Sabin
Cè vÊn Khoa häc: GS.TSKH. Hoµng Thñy Nguyªn
Chñ nhiÖm ®Ò tµi : GS.TSKH. NguyÔn V¨n MÉn
C¸c c¸n bé tham gia:
1. TS NguyÔn ThÞ Quú
2. TS NguyÔn §¨ng HiÒn
3. PGS.TS Lª ThÞ Lu©n
4. Ths Cao Xu©n ThÞnh
5. Cn §Æng Mai Dung
6. Cn D−¬ng ThÞ Nga
7. Cn NguyÔn Thanh Thuû
8. Cn NguyÔn H¶i Thanh
C¬ quan thùc hiÖn:
Trung t©m Khoa häc S¶n xuÊt V¨cxin Sabin
Ch÷ viÕt t¾t
b¶ng c¸c kÝ hiÖu vµ ch÷ viÕt t¾t
ARN
AxÝt Ribonucleic
ATCC
American Type Correction Centre
BH
BÊt ho¹t
BSA
Bovin Serum Albumin
BT
Bµo thai
CCID50
Cell culture infective dose (liÒu g©y nhiÔm 50% nu«i tÕ bµo)
CDC
Dd
Dung dÞch
DMEM
Dubeco Minimum Essencial Medium
Du
Antigen-D unit (®¬n vÞ kh¸ng nguyªn D)
§¦MD
§¸p øng miÔn dÞch
§¦KT
§¸p øng kh¸ng thÓ
EDTA
Ethylene Diamine Tetraacetic Acid
Hep2C
Human Laryngocacinoma cincinati (tÕ bµo ung th− thanh qu¶n ng−êi)
HIV
Human
HRP
Horseradish peroxidase
HV§T
HiÓn vi ®iÖn tö
IgG
Immuno globulin G (globulin miÔn dÞch G)
IgM
Immuno globulin M (globulin miÔn dÞch M)
IgA
Immuno globulin A (globulin miÔn dÞch A)
IPV
Inactivated Polio Vaccine (V¨cxin B¹i liÖt bÊt ho¹t-V¨cxin B¹i liÖt chÕt)
IPVK
V¨cxin b¹i liÖt bÊt ho¹t s¶n xuÊt tõ tÕ bµo thËn khØ
IPVkBT
V¨cxin b¹i liÖt bÊt ho¹t s¶n xuÊt tõ tÕ bµo thËn khØ bµo thai
IPVV
V¨cxin b¹i liÖt bÊt ho¹t s¶n xuÊt tõ tÕ bµo Vero
JEM
JVKT
Japan Verver Kidney Tissue
kDa
Kilo Dalton
KHT
Kh¸ng huyÕt thanh
KHV§T
KÝnh hiÓn vi ®iÖn tö
KTT
KhØ tr−ëng thµnh
LHE
Lactabumin Hydrolysate Eagle (trong ®Öm Hanks)
Ch÷ viÕt t¾t
LH3E
Lactabumin Hydrolysate Eagle (trong ®Öm Earle)
LMC
LiÖt mÒm cÊp
M0
Tr−íc tiªm liÒu 1
M1
Sau tiªm liÒu 1
M2
Sau tiªm liÒu 2
M3
Sau tiªm liÒu 3
M199
M«i tr−êng 199
MEF
MEM
Minimum Essencial Medium
MGCB
MWCB
Master Working Cell Bank (Ng©n hµng tÕ bµo gièng)
MWCO
OPV
Oral Polio Vaccine (V¾c xin B¹i liÖt uèng)
P0
TÕ bµo tiªn ph¸t
P1
TÕ bµo tiªn ph¸t t¸ch lÇn 1
P2
TÕ bµo tiªn ph¸t t¸ch lÇn 1
PARKER
M«i tr−êng 199
PB
Phosphate Buffer
PBF
PJRI
Polio Japan Research Institute
POLIOVAC
Trung t©m Khoa häc S¶n xuÊt V¨cxin Sabin
PVDF
Polyvinyl-idene-difluoride
RD
TÕ bµo ung th− phæi ë ng−êi
SIV
Simian Immunodeficieny Virus (Virut g©y suy gi¶m miÔn dÞch khØ)
S-IPV
Sabin - Inactivated Polio Vaccine
SL
Siªu läc
SLT
Siªu ly t©m
SSL
Sau siªu läc
SV40
Simian virus 40
TB
TÕ bµo
TBH
Tr−íc bÊt ho¹t
TBS 1X
Tris-HCl buffed solution 1 lÇn
TCMR
Tiªm chñng më réng
Ch÷ viÕt t¾t
TCTQ
Tiªm chñng toµn quèc
TCYTTG
Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi
TKTF
TÕ bµo thËn khØ tiªn ph¸t
TTKHSXVXSB
Trung t©m KHSX v¨cxin Sabin
TSL
Tr−íc siªu läc
VERO
The kidney cells of an African Green Monkey (TÕ bµo thËn khØ xanh
ch©u phi)
VLDT
VËt liÖu di truyÒn
VRBL
Virót B¹i liÖt
WHO
World Health Organization (Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi)
Môc lôc
Môc lôc
Trang
Danh môc c¸c ký hiÖu vµ ch÷ viÕt t¾t
Môc lôc
§Æt vÊn ®Ò ............................................................................................................................ 1
Ch−¬ng 1 : Tæng quan .......................................................................................................... 3
1.1 Virut B¹i liÖt .................................................................................................................... 3
1.1.1 Ph©n lo¹i virut .............................................................................................................. 3
1.1.2 H×nh th¸i häc ................................................................................................................ 3
1.1.3 Thµnh phÇn ho¸ häc cña virut B¹i liÖt .......................................................................... 3
1.1.4 TÝnh chÊt miÔn dÞch häc ............................................................................................... 4
1.1.5 Sù nh©n lªn cña virut b¹i liÖt trong tÕ bµo c¶m thô ...................................................... 4
1.2 T×nh h×nh B¹i liÖt ë ViÖt nam .......................................................................................... 7
1.3 V¨cxin phßng bÖnh B¹i liÖt ............................................................................................. 7
1.3.1 LÞch sö cña v¨cxin B¹i liÖt ........................................................................................... 8
1.3.2 S¶n xuÊt v¨cxin B¹i liÖt bÊt ho¹t .................................................................................. 9
1.3.3 Kh¶ n¨ng b¶o vÖ cña v¨cxin IPV ............................................................................... 10
1.3.3.1 So s¸nh gi÷a 2 lo¹i v¨cxin OPV vµ IPV .................................................................. 11
1.3.3.2 Thanh to¸n B¹i liÖt ë ViÖt nam ................................................................................ 12
1.3.3.3 VÊn ®Ò sö dông v¨cxin sau khi ®· thanh to¸n B¹i liÖt ............................................. 12
1.3.3.4 VÊn ®Ò nghiªn cøu s¶n xuÊt v¨cxin B¹i liÖt bÊt ho¹t cña NhËt b¶n ........................ 13
1.3.3.5 ViÖc sö dông IPV vµ OPV ë Mü ............................................................................. 14
1.4 ChiÕn l−îc sö dông v¨cxin IPV trªn thÕ giíi – liÒu dïng khuyÕn c¸o .......................... 15
Ch−¬ng 2 : VËt liÖu vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ............................................................... 18
2.1 VËt liÖu vµ nghiªn cøu s¶n xuÊt .................................................................................... 18
2.1.1 Chñng virut ................................................................................................................. 18
2.1.2 TÕ bµo ......................................................................................................................... 18
2.1.2.1 TÕ bµo thËn khØ tiªn ph¸t vµ thø ph¸t ...................................................................... 18
2.1.2.2 TÕ bµo th−êng trùc Vero .......................................................................................... 19
2.1.3 C¸c lo¹i m«i tr−êng .................................................................................................... 20
2.1.4 G©y nhiÔm virut .......................................................................................................... 20
2.1.5 Qu¸ tr×nh c« ®Æc vµ tinh chÕ kh¸ng nguyªn ............................................................... 21
2.1.5.1 Qu¸ tr×nh c« ®Æc vµ tinh chÕ kh¸ng nguyªn b»ng siªu läc ...................................... 21
2.1.5.2 Qu¸ tr×nh c« ®Æc vµ tinh chÕ kh¸ng nguyªn b»ng siªu ly t©m ................................. 22
2.1.5.3 Tinh chÕ ................................................................................................................... 23
2.1.5.4 KiÓm tra v¨cxin tinh chÕ qua c¸c giai ®o¹n ............................................................ 24
2.1.6 BÊt ho¹t virut týp 1, týp 2 vµ 3 ................................................................................... 25
Môc lôc
2.1.7 Pha v¨cxin .................................................................................................................. 25
2.1.8 S¬ ®å tãm t¾t ............................................................................................................... 26
2.2 VËt liÖu vµ ph−¬ng ph¸p kiÓm tra chÊt l−îng v¨cxin B¹i liÖt bÊt ho¹t tõ chñng Sabin ........... 28
2.2.1 §èi t−îng nghiªn cøu ................................................................................................. 28
2.2.1.1 V¨cxin B¹i liÖt bÊt ho¹t b¸n thµnh phÈm ................................................................ 28
2.2.1.2 V¨cxin B¹i liÖt bÊt ho¹t thµnh phÈm ....................................................................... 28
2.2.2 VËt liÖu vµ dông cô ..................................................................................................... 28
2.2.3 Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ............................................................................................ 30
2.2.3.1 KhØ s¹ch vµ sè liÖu tÕ bµo Vero dïng cho s¶n xuÊt ................................................. 30
2.2.3.2 X¸c ®Þnh hiÖu gi¸ v¨cxin ®¬n gi¸ qua c¸c giai ®o¹n s¶n xuÊt ................................. 30
2.2.3.3 X¸c ®Þnh týp virut cña v¨cxin ®¬n týp b»ng thö nghiÖm nhËn d¹ng ....................... 31
2.2.3.4 KiÓm tra an toµn ®Æc hiÖu cña v¨cxin ®¬n týp trªn sóc vËt thö nghiÖm .................. 32
2.2.3.5 X¸c ®Þnh quy tr×nh bÊt ho¹t virut B¹i liÖt ................................................................ 33
2.2.3.6 KiÓm tra protein ®Æc hiÖu cña virut B¹i liÖt ............................................................. 33
2.2.3.7 Ph−¬ng ph¸p tÝnh ®¬n vÞ kh¸ng nguyªn D .............................................................. 36
2.2.3.8 KiÓm tra tÝnh v« trïng cña v¨cxin ®¬n gi¸ vµ v¨cxin thµnh phÈm .......................... 37
2.2.3.9 X¸c ®Þnh hµm l−îng Formaldehyde/liÒu cña v¨cxin BTP vµ TP ............................. 37
2.2.3.10 X¸c ®Þnh hµm l−îng protein/liÒu cña v¨cxin BTP vµ TP ....................................... 38
2.2.3.11 KiÓm tra ®¸p øng miÔn dÞch trªn khØ ..................................................................... 39
Ch−¬ng 3 : KÕt qu¶ vµ bµn luËn ......................................................................................... 42
3.1 X©y dùng quy tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt v¾c xin b¹i liÖt bÊt ho¹t tõ chñng Sabin ......... 42
3.1.1 T¸ch tÕ bµo thËn khØ tr−ëng thµnh b»ng ph−¬ng ph¸p truyÒn dÞch trypsin - versen .............42
3.1.2 Nu«i tÕ bµo thËn khØ vµ Vero ...................................................................................... 43
3.1.3 G©y nhiÔm virut .......................................................................................................... 44
3.1.4 C« ®Æc hçn dÞch v¨cxin ®¬n type b»ng siªu läc .......................................................... 49
3.1.5 C« ®Æc tinh chÕ kh¸ng nguyªn b»ng siªu ly t©m ........................................................ 52
3.1.6 Tinh chÕ....................................................................................................................... 55
3.1.7 BÊt ho¹t kh¸ng nguyªn ............................................................................................... 60
3.1.8 Pha v¨cxin thµnh phÈm ............................................................................................... 63
3.2 KÕt qu¶ kiÓm tra chÊt l−îng v¨cxin b¹i liÖt bÊt ho¹t tõ chñng Sabin ................................... 64
3.2.1KiÓm tra khØ s¹ch vµ sè liÖu vÒ tÕ bµo Vero dïng cho s¶n xuÊt IPV ........................... 64
3.2.1.1 KiÓm tra khØ tr−íc khi dïng cho s¶n xuÊt ............................................................... 64
3.2.1.2 NhËt ký tÕ bµo vero dïng cho s¶n xuÊt ................................................................... 64
3.2.1.3 NhËn xÐt .................................................................................................................. 64
3.2.2 HiÖu gi¸ cña v¨cxin ®¬n týp qua c¸c giai ®o¹n s¶n xuÊt ............................................ 64
3.2.3 X¸c ®Þnh týp cña v¨cxin ®¬n týp b»ng thö nghiÖm nhËn d¹ng .................................. 67
3.2.4 KiÓm tra an toµn ®Æc hiÖu cña v¨cxin ®¬n týp trªn sóc vËt thö nghiÖm ..................... 68
3.2.5 KiÓm tra ®é sèng cña virut tr−íc vµ trong qu¸ tr×nh bÊt ho¹t ..................................... 68
Môc lôc
3.2.6 Protein ®Æc hiÖu cña virut B¹i liÖt .............................................................................. 70
3.2.7 TÝnh v« trïng cña v¨cxin ®¬n gi¸ vµ v¨cxin thµnh phÈm ........................................... 72
3.2.8 KÕt qu¶ ®¸p øng miÔn dÞch trªn khØ ........................................................................... 73
3.2.9 Hµm l−îng Formaldehyde cña v¨cxin thµnh phÈm .................................................... 81
3.2.10 Hµm l−îng protein cña v¨cxin thµnh phÈm .............................................................. 82
Ch−¬ng 4 : KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ .......................................................................................... 83
4.1 X©y dùng c«ng nghÖ s¶n xuÊt v¨cxin B¹i liÖt bÊt ho¹t tõ chñng Sabin ......................... 83
4.2 X©y dùng quy tr×nh kiÓm ®Þnh v¨cxin B¹i liÖt bÊt ho¹t tõ chñng Sabin ........................ 84
4.3 X©y dùng c«ng thøc pha v¨cxin B¹i liÖt bÊt ho¹t tõ chñng Sabin ................................. 85
4.4 X©y dùng tiªu chuÈn chÊt l−îng cho v¨cxin b¹i liÖt bÊt ho¹t tõ chñng Sabin ............... 85
4.5 KÕt qu¶ .......................................................................................................................... 86
Tµi liÖu tham kh¶o ............................................................................................................... 88
Phô lôc .....................................................................................................................................
Môc lôc
Danh môc c¸c b¶ng trong b¸o c¸o
Trang
B¶ng 1 : Tû lÖ trÎ 0 – 4 tuæi m¾c b¹i liªn quan ®Õn sè liÒu v¨cxin tiªm ............................. 10
B¶ng 2 : Kh¸ng thÓ trung hoµ ®−îc t¹o ra ë trÎ em t×nh nguyÖn cã ph¶n øng d− huyÕt thanh
©m tÝnh ®−îc tiªm phßng ....................................................................................... 14
B¶ng 3 : C«ng thøc pha dung dÞch Formaldehyde chuÈn .................................................... 38
B¶ng 4 : Pha lo·ng mÉu thö 10 lÇn ...................................................................................... 38
B¶ng 5 : M«i tr−êng sinh tr−ëng vµ m«i tr−êng duy tr× cña c¸c lo¹i tÕ bµo ........................ 43
B¶ng 6 : HiÖu gi¸ 13 lo¹t v¨cxin b¹i liÖt typ 1 s¶n xuÊt trªn TB thËn KTT ........................ 44
B¶ng 7 : HiÖu gi¸ 18 lo¹t v¨cxin b¹i liÖt typ 1 s¶n xuÊt trªn TB thËn khØ bµo thai ............. 44
B¶ng 8 : HiÖu gi¸ 7 lo¹t v¨cxin b¹i liÖt typ 1 s¶n xuÊt trªn tÕ bµo Vero ............................. 45
B¶ng 9 : HiÖu gi¸ 13 lo¹t v¨cxin b¹i liÖt typ 2 s¶n xuÊt trªn TB thËn KTT ........................ 46
B¶ng 10 : HiÖu gi¸ 12 lo¹t v¨cxin b¹i liÖt typ 2 s¶n xuÊt trªn TB thËn khØ bµo thai ........... 46
B¶ng 11 : HiÖu gi¸ 11 lo¹t v¨cxin b¹i liÖt typ 2 s¶n xuÊt trªn tÕ bµo Vero ......................... 47
B¶ng 12 : HiÖu gi¸ 7 lo¹t v¨cxin b¹i liÖt typ 3 s¶n xuÊt trªn TB thËn KTT ........................ 47
B¶ng 13 : HiÖu gi¸ 5 lo¹t v¨cxin b¹i liÖt typ 3 s¶n xuÊt trªn TB thËn khØ bµo thai ............. 48
B¶ng 14 : HiÖu gi¸ 11 lo¹t v¨cxin b¹i liÖt typ 3 s¶n xuÊt trªn tÕ bµo Vero ......................... 48
B¶ng 15 : HiÖu gi¸ v¨cxin b¹i liÖt 3 typ 1, 2, 3 s¶n xuÊt trªn 3 lo¹i tÕ bµo ......................... 48
B¶ng 16 : HiÖu gi¸ v¨cxin typ 1 sau siªu läc ...................................................................... 50
B¶ng 17 : HiÖu gi¸ v¨cxin typ 2 sau siªu läc ...................................................................... 50
B¶ng 18 : HiÖu gi¸ v¨cxin typ 3 sau siªu läc ...................................................................... 51
B¶ng 19 : HiÖu gi¸ v¨cxin typ 1 sau siªu ly t©m ................................................................. 52
B¶ng 20 : HiÖu gi¸ v¨cxin typ 2 sau siªu ly t©m ................................................................. 53
B¶ng 21 : HiÖu gi¸ v¨cxin typ 3 sau siªu ly t©m ................................................................. 54
B¶ng 22 : HiÖu gi¸ 3 typ trªn c¸c lo¹i tÕ bµo qua c¸c b−íc tiÕn hµnh ................................. 56
B¶ng 23 : Hµm l−îng protein toµn phÇn qua c¸c c«ng ®o¹n so víi thÓ tÝch c« ®Æc ............ 57
B¶ng 24 : HiÖu gi¸, sè l−îng ®Õn s¶n phÈm cuèi cïng cña typ 1, typ 2 vµ typ 3 ................ 61
B¶ng 25 : KiÓm tra khØ s¹ch cho s¶n xuÊt IPV 3 typ ........................................................... 64
B¶ng 26 : L« tÕ bµo Vero dïng cho s¶n xuÊt ...................................................................... 64
B¶ng 27 : HiÖu gi¸ v¨cxin b¸n thµnh phÈm typ 1 trªn tÕ bµo thËn khØ tiªn ph¸t vµ Vero ... 65
B¶ng 28 : HiÖu gi¸ v¨cxin b¸n thµnh phÈm typ 2 trªn tÕ bµo thËn khØ tiªn ph¸t vµ Vero ... 66
B¶ng 29 : HiÖu gi¸ v¨cxin b¸n thµnh phÈm typ 3 trªn tÕ bµo thËn khØ tiªn ph¸t vµ Vero ... 67
B¶ng 30 : KÕt qu¶ ®Þnh typ virut ......................................................................................... 68
B¶ng 31 : KÕt qu¶ kiÓm tra an toµn ®Æc hiÖu trªn ®éng vËt nhá .......................................... 68
B¶ng 32 : KÕt qu¶ kiÓm tra ®é sèng cña virut typ 1 tr−íc vµ trong qu¸ tr×nh bÊt ho¹t ....... 69
B¶ng 33 : KÕt qu¶ kiÓm tra ®é sèng cña virut typ 2 tr−íc vµ trong qu¸ tr×nh bÊt ho¹t ....... 69
B¶ng 34 : KÕt qu¶ kiÓm tra ®é sèng cña virut typ 3 tr−íc vµ trong qu¸ tr×nh bÊt ho¹t ....... 70
Môc lôc
B¶ng 35 : KÕt qu¶ v« trïng cña v¨cxin ®¬n gi¸ ................................................................... 72
B¶ng 36 : KÕt qu¶ v« cña v¨cxin thµnh phÈm ..................................................................... 72
B¶ng 37 : KÕt qu¶ theo dâi l©m sµng khØ tiªm v¨cxin b¹i liÖt bÊt ho¹t ®−îc s¶n xuÊt trªn tÕ
bµo thËn khØ Macaca mulatta (IPV0105)............................................................. 73
B¶ng 38 : KÕt qu¶ theo dâi l©m sµng khØ tiªm v¨cxin b¹i liÖt bÊt ho¹t ®−îc s¶n xuÊt trªn tÕ
bµo Vero (IPV0205) ........................................................................................... 74
B¶ng 39 : KÕt qu¶ theo dâi l©m sµng khØ tiªm mÉu ®èi chøng (Imovax Polio) .................. 75
B¶ng 40 : KÕt qu¶ theo dâi khØ tiªm v¨cxin b¹i liÖt bÊt ho¹t pha theo c«ng thøc NhËt b¶n
míi (IPV0305) .................................................................................................... 76
B¶ng 41 : HiÖu gi¸ kh¸ng thÓ trung hoµ typ 1 trªn khØ sau tiªm v¨cxin b¹i liÖt bÊt ho¹t tam
liªn theo c«ng thøc cña NhËt b¶n ....................................................................... 76
B¶ng 42 : HiÖu gi¸ kh¸ng thÓ trung hoµ typ 2 trªn khØ khi tiªm v¨cxin IPVs theo c«ng thøc
cña NhËt b¶n tr−íc ®©y ë c¸c nång ®é kh¸c nhau .............................................. 77
B¶ng 43 : HiÖu gi¸ kh¸ng thÓ trung hoµ typ 3 trªn khØ khi tiªm v¨cxin IPVs theo c«ng thøc
cña NhËt b¶n tr−íc ®©y ë c¸c nång ®é kh¸c nhau .............................................. 78
B¶ng 44 : HiÖu gi¸ kh¸ng thÓ trung hoµ b¹i liÖt trªn khØ khi tiªm v¨cxin IPVs theo c«ng
thøc (3 Du typ 1 : 100 Du typ 2 : 100 Du typ 3) cña NhËt b¶n .......................... 79
B¶ng 45 : KÕt qu¶ ®Þnh l−îng Formaldehyde cña v¨cxin thµnh phÈm ................................ 81
B¶ng 46 : KÕt qu¶ ®Þnh l−îng protein cña v¨cxin thµnh phÈm ........................................... 82
B¶ng 47 : Mét sè kÕt qu¶ kiÓm ®Þnh v¨cxin b¹i liÖt bÊt ho¹t s¶n xuÊt tõ chñng gi¶m ®éc lùc
Sabin ................................................................................................................... 82
Môc lôc
Danh môc c¸c h×nh, ¶nh trong b¸o c¸o
Trang
H×nh 1 : S¬ ®å cÊu tróc gen cña virut b¹i liÖt ........................................................................ 4
H×nh 2 : CÊu tróc gen cña virut b¹i liÖt vµ c¸c s¶n phÈm cña chóng ..................................... 6
¶nh 1 : §µn khØ nu«i t¹i ®¶o RÒu – Qu¶ng Ninh ................................................................ 18
¶nh 2 : HÖ thèng siªu läc .................................................................................................... 22
¶nh 3 : M¸y siªu ly t©m ...................................................................................................... 23
¶nh 4 : Cét tinh chÕ ............................................................................................................ 24
¶nh 6a : Khu nu«i khØ tiªm ®¸p øng miÔn dÞch .................................................................. 41
¶nh 6b : LÊy m¸u khØ tiªm ®¸p øng miÔn dÞch ................................................................... 41
¶nh 7 : §iÖn di c¸c lo¹t v¨cxin typ 1 sau siªu ly t©m ......................................................... 53
¶nh 8 : §iÖn di c¸c lo¹t v¨cxin typ 2 sau siªu ly t©m ......................................................... 54
¶nh 9 : §iÖn di c¸c lo¹t v¨cxin typ 3 sau siªu ly t©m ......................................................... 55
¶nh 10 : T¸ch rêi virut sau siªu ly t©m ............................................................................... 55
¶nh 11 : Bá cÆn sau siªu ly t©m .......................................................................................... 55
¶nh 12 : §iÖn di tinh chÕ c¸c giai ®o¹n .............................................................................. 58
¶nh 13a : H×nh ¶nh KHV§T typ III sau siªu läc ............................................................... 59
¶nh 13b : H×nh ¶nh KHV§T typ III sau siªu ly t©m .......................................................... 59
¶nh 13c : H×nh ¶nh KHV§T typ III sau tinh chÕ ............................................................... 59
¶nh 14a : H×nh ¶nh HV§T virut v¨cxin typ 1 sau bÊt ho¹t ................................................ 62
¶nh 14b : H×nh ¶nh HV§T virut v¨cxin typ 2 sau bÊt ho¹t ................................................ 62
¶nh 14c : H×nh ¶nh HV§T virut v¨cxin typ 3 sau bÊt ho¹t ................................................. 63
¶nh 15 : Protein ®Æc hiÖu cña v¨cxin b¹i liÖt bÊt ho¹t s¶n xuÊt trªn tÕ bµo thËn khØ (IPVK),
Vero (IPVV), v¨cxin chuÈn Imovax) b»ng ph−¬ng ph¸p Western Blot ............................... 70
¶nh 16a : Sau tinh chÕ týp 1 ............................................................................................... 71
¶nh 16b : MiÔn dÞch HV§T g¾n vµng typ 1 ....................................................................... 71
¶nh 17a : Sau tinh chÕ týp 2 ............................................................................................... 71
¶nh 17b : MiÔn dÞch HV§T g¾n vµng typ 2 ....................................................................... 71
¶nh 18a : Sau tinh chÕ týp 3 ............................................................................................... 72
¶nh 18b : MiÔn dÞch HV§T g¾n vµng typ 3 ....................................................................... 72
®Æt vÊn ®Ò
BÖnh b¹i liÖt do viru Polio lµ mét bÖnh nhiÔm khuÈn cÊp tÝnh rÊt nguy hiÓm ®èi trÎ
em. BÖnh cã thÓ g©y hËu qu¶ liÖt c¬ vËn ®éng vµ ®Ó l¹i di chøng liÖt suèt ®êi, ®Æc biÖt
nghiªm träng nÕu nh− g©y liÖt h« hÊp cã thÓ ®e däa tíi tÝnh m¹ng.
§Ó ng¨n chÆn bÖnh b¹i liÖt, biÖn ph¸p dù phßng ®Æc hiÖu lµ sö dông v¨cxin b¹i liÖt.
Cã 2 lo¹i v¨cxin phßng bÖnh b¹i liÖt lµ v¨cxin bÊt ho¹t cña Salk (IPV) vµ v¨cxin uèng gi¶m
®éc lùc cña Sabin (OPV). V¨cxin Sabin kÝch thÝch c¬ thÓ t¹o nªn miÔn dÞch t¹i chç vµ miÔn
dÞch dÞch thÓ. Tuy nhiªn, dïng v¨cxin Sabin cã nh−îc ®iÓm lµ chñng Sabin ®−îc t¹o ra tõ
chñng hoang d¹i lµm gi¶m ®éc lùc nªn trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tù nhiªn, virut Sabin cã
thÓ g©y ®ét biÕn vµ cã xu h−íng trë vÒ céi nguån cña nã, cã ®éc lùc ®Æc biÖt lµ typ 3.
V¨cxin IPV chØ g©y miÔn dÞch dÞch thÓ, ng¨n ngõa virut x©m nhËp vµo hÖ thÇn kinh trung
−¬ng. V¨cxin nµy virut b¹i liÖt ®· bÞ bÊt ho¹t nªn cã thÓ phèi hîp víi OPV ®Ó phßng bÖnh
b¹i liÖt. Trong qu¸ tr×nh thanh to¸n bÖnh b¹i liÖt viÖc sö dông v¨cxin sèng gi¶m ®éc lùc
cña Sabin lµ thÝch hîp vµ hiÖu qu¶ nhÊt. §Õn nay, ViÖt Nam mÆc dï bÖnh b¹i liÖt ®· ®−îc
thanh to¸n tõ n¨m 2000 song vÉn cÇn thiÕt cho trÎ míi sinh uèng phßng bÖnh b¹i liÖt b»ng
v¨cxin OPV. Dù kiÕn cña Tæ chøc Y tÕ thÕ giíi ®Õn n¨m 2005 sÏ thanh to¸n bÖnh b¹i liÖt
trªn ph¹m vi toµn cÇu, nh−ng trªn thùc tÕ ch−a thÓ thùc hiÖn ®−îc. N¨m 2001, 3 khu vùc ®·
®−îc c«ng nhËn thanh to¸n b¹i liÖt bao gåm : Trung Mü, T©y Th¸i b×nh d−¬ng vµ Ch©u
¢u, cßn c¸c vïng kh¸c vÉn ch−a thanh to¸n ®−îc bÖnh b¹i liÖt : T©y ¸, §«ng nam ¸, Trung
®«ng, Nam phi… Do ®ã dÞch b¹i liÖt cã thÓ lan trµn sang c¸c n−íc ®· thanh to¸n bÖnh b¹i
liÖt. Indonexia lµ n−íc ®· thanh to¸n ®−îc bÖnh b¹i liÖt n¨m 2000 nh−ng do virut b¹i liÖt
hoang d¹i tõ trung Phi x©m nhËp vµo ®· g©y ra nh−ng ca b¹i liÖt míi, lan trµn thµnh vô
dÞch nhá, cã tíi h¬n 300 ca m¾c b¹i liÖt do virut hoang d¹i vµ h¬n 40 tr−êng hîp cã liªn
quan ®Õn virut v¨cxin. Nh− vËy ®Ó b¶o vÖ thµnh qu¶ thanh to¸n bÖnh b¹i liÖt lµ v« cïng
khã kh¨n. Tr−íc t×nh h×nh ®ã Tæ Chøc Y TÕ ThÕ giíi khuyÕn c¸o tõ nay ®Õn 2010 tÊt c¶
c¸c n−íc vÉn sö dông v¨cxin b¹i liÖt cho trÎ em nh− v¨cxin b¹i liÖt sèng gi¶m ®éc lùc
(OPV) hoÆc v¨cxin b¹i liÖt bÊt ho¹t (IPV), nh−ng sau 2010 chØ sö dông v¨cxin IPV ®Ó
phßng bÖnh b¹i liÖt do chñng hoang d¹i hoÆc b¹i liÖt liªn quan ®Õn v¨cxin.
T¹i n−íc ta, sö dông IPV nhËp ngo¹i cho trÎ em <1 tuæi th× thËt khã kh¨n v× kinh
phÝ sÏ lªn ®Õn 350 tû ®ång cho 5 triÖu liÒu v¨cxin. §iÒu kiÖn phßng thÝ nghiÖm cña Trung
T©m (còng nh− nhiÒu c¬ së nghiªn cøu ë ViÖt Nam) kh«ng thÓ dïng chñng virut b¹i liÖt
1
hoang d¹i ®Ó s¶n xuÊt v× trong qu¸ tr×nh thÝ nghiÖm virut hoang d¹i cã thÓ theo ®−êng th¶i
ra ngoµi, nguy c¬ g©y nªn dÞch b¹i liÖt.
XuÊt ph¸t tõ t×nh h×nh ®ã, Trung t©m Khoa häc S¶n xuÊt v¨cxin Sabin ®Þnh
h−íng nghiªn cøu s¶n xuÊt v¨cxin b¹i liÖt bÊt ho¹t dïng chñng gi¶m ®éc lùc cña Sabin
theo c«ng nghÖ cña NhËt B¶n ®Ó phôc vô cho trÎ em cña ViÖt Nam, víi ®Ò tµi cÊp Nhµ
n−íc “Nghiªn cøu øng dông quy tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt V¨cxin B¹i liÖt bÊt ho¹t tõ
chñng Sabin” m∙ sè KC-10-24.
Víi môc tiªu cña ®Ò tµi :
1. S¶n xuÊt ®−îc v¨cxin b¹i liÖt bÊt ho¹t trªn tÕ bµo thËn khØ vµ trªn tÕ bµo vero
2. §¸nh gi¸ tÝnh an toµn vµ hiÖu lùc cña v¨cxin nµy trong phßng thÝ nghiÖm theo
tiªu chuÈn ViÖt Nam vµ tiªu chuÈn cña TCYTTG.
2
Ch−¬ng 1
Ch−¬ng I
Tæng quan
1.1 Virut b¹i liÖt
Virut B¹i liÖt (VRBL) ®−îc Landsteiner vµ Popper ph¸t hiÖn n¨m 1909 sau khi tiªm
dÞch tuû sèng cña mét trÎ bÞ chÕt v× b¹i liÖt vµo n·o khØ [5,8].
1.1.1 Ph©n lo¹i virut
Virut B¹i liÖt cã tªn lµ virut Polio. Lµ thµnh viªn cña nhãm virut ®−êng ruét, hä
Picornaviridae [4,73,106]. Bao gåm 3 typ kh¸ng nguyªn [134].
Typ 1: tªn gäi lµ Brunhilde víi c¸c chñng ®¹i diÖn lµ Mahoney (Mü) vµ 1942 (ViÖn
Pasteur Paris).
Typ 2: chñng gèc lµ Lansing víi c¸c chñng ®¹i diÖn lµ MEF vµ 1523 (ViÖn Pasteur
Paris).
Typ 3: chñng gèc lµ Leon víi c¸c chñng ®¹i diÖn lµ Saukett vµ 1226 (ViÖn Pasteur
Paris) (5,73).
Typ 1 lµ nguyªn nh©n chÝnh cña c¸c vô dÞch lín chiÕm 80-90%. Trong khi ®ã typ 2
vµ 3 gÆp Ýt h¬n tuú theo tõng n−íc vµ tõng vïng ®Þa lý kh¸c nhau.
1.1.2 H×nh th¸i häc
VRBL cã h×nh cÇu cÊu tróc 20 mÆt (104), ®−êng kÝnh kho¶ng 30nm, kh«ng vá,
träng l−îng ph©n tö 6,8 x 106 dalton. Tû träng cña virut lµ 1,34 g/cm3 trong caseum
chloride. Bao bäc xung quanh lâi ARN lµ mét vá capsit. Capsit bao gåm 60 tiÓu ®¬n vÞ
(Capsome) gièng hÖt nhau xÕp ®èi xøng, mçi tiÓu ®¬n vÞ ®−îc cÊu t¹o bëi mét trong 4
chuçi polypeptit lµ VP1, VP2, VP3 vµ VP4 [104,137]. B»ng ph−¬ng ph¸p hiÓn vi ®iÖn tö vµ
siªu cÊu tróc ng−êi ta biÕt chi tiÕt vÒ cÊu tróc cña h¹t virut hoµn chØnh.
1.1.3 Thµnh phÇn ho¸ häc cña virut
AxÝt nucleic : Lµ ARN mét sîi d−¬ng, cã chiÒu dµi 2,4 µm, träng l−îng ph©n tö 2,5
× 106 dalton cuén l¹i vµ n»m gän trong vá capsit [5,46,64]. §Çu 5' cã mét ®o¹n polypeptÝt
gäi ®−îc lµ VPg gåm 11 axit amin g¾n vµo vµ ®Çu 3' cã mét ®u«i Poly A. Genom chøa
kho¶ng 7.450 baz¬ kh«ng kÓ ®u«i PolyA [104].
§Çu 5' cã kho¶ng 740 baz¬ chiÕm 10% VLDT vµ ®Çu 3' cã kho¶ng 70 baz¬ chiÕm
1% VLDT lµ c¸c ®o¹n kh«ng phiªn dÞch.
3
Ch−¬ng 1
Khung ®äc më ®−îc chia lµm 3 vïng chiÕm 89 % VLDT. §©y lµ trung t©m di
truyÒn cña virut.
Cßn ®Çu 5' cã liªn quan mËt thiÕt ®Õn ®éc lùc thÇn kinh vµ tÝnh æn ®Þnh cña virut
[32,33,34,52,104].
Kho¶ng 7.500 baz¬
Vïng phiªn dÞch
VPg
Vïng 1
Vïng 2
Vïng kh«ng phiªn dÞch ®Çu 5’
Poly A
Vïng 3
Vïng kh«ng phiªn dÞch ®Çu 3’
H×nh 1: S¬ ®å cÊu tróc gen cña virut B¹i liÖt
1.1.4 TÝnh chÊt miÔn dÞch häc
MiÔn dÞch thô ®éng ®−îc truyÒn tõ mÑ sang con. Kh¸ng thÓ nµy chØ xuÊt hiÖn ë trÎ
s¬ sinh sau ®ã gi¶m dÇn vµ biÕn mÊt khi trÎ ®−îc 6 th¸ng tuæi [138].
MiÔn dÞch chñ ®éng lµ sù §¦MD khi c¬ thÓ bÞ nhiÔm virut tù nhiªn hay do dïng
v¨cxin. §©y lµ lo¹i miÔn dÞch quan träng mµ loµi ng−êi ®· biÕt øng dông ®Ó phßng bÖnh
b»ng c¸ch dïng v¨cxin. Khi c¬ thÓ bÞ nhiÔm VRBL hoÆc dïng v¨cxin, c¬ thÓ sÏ t¹o ra MD
®Æc hiÖu chèng l¹i VRBL. Kh¸ng thÓ ®Æc hiÖu chñ yÕu lµ miÔn dÞch dÞch thÓ (18,54) bao
gåm IgM, IgG vµ IgA.
Nh÷ng ng−êi bÞ thiÕu hôt miÔn dÞch khi bÞ nhiÔm VRBL kÓ c¶ virut v¨cxin Sabin
®Òu cã nguy c¬ m¾c bÖnh B¹i liÖt [11]. ChÝnh v× vËy mµ v¨cxin Sabin bÞ chèng chØ ®Þnh ®èi
víi nh÷ng ng−êi nµy. Cßn ®èi víi v¨cxin IPV cã thÓ dïng ®−îc khi ng−êi ®ã cã nguy c¬
m¾c bÖnh cao.
Mét sè yÕu tè lµm gi¶m kh¶ n¨ng miÔn dÞch t¹i chç nh− nh÷ng ng−êi c¾t bá tuyÕn
gi¸p vµ tuyÕn h¹nh nh©n [11]. ë trong mét sè vô dÞch ng−êi ta thÊy trÎ em d−íi 5 tuæi, phô
n÷ cã thai, trÎ suy dinh d−ìng cã tû lÖ m¾c bÖnh cao h¬n [19,137].
1.1.5 Sù nh©n lªn cña VRBL trong tÕ bµo c¶m thô
VRBL còng gièng nh− c¸c virut kh¸c, nã b¾t buéc ph¶i nh©n lªn trong tÕ bµo c¶m
thô. Dùa vµo tÝnh chÊt nµy mµ ng−êi ta ®· ph©n lËp vµ nghiªn cøu s©u ®−îc vÒ virut vµ s¶n
xuÊt v¨cxin.
Sù nh©n lªn cña VRBL ®· ®−îc biÕt tõ n¨m 1913. Dùa vµo tÝnh −a thÇn kinh cao cña
4
Ch−¬ng 1
VRBL ng−êi ta ®· dïng m« n·o vµ tuû sèng ®Ó nu«i cÊy virut. N¨m 1949, lÇn ®Çu tiªn
Enders ®· thµnh c«ng trong viÖc nu«i cÊy VRBL trªn tÕ bµo m« cña ®éng vËt cã vó trong
phßng thÝ nghiÖm [19,123]. TiÕp sau ®ã «ng ®· kh¼ng ®Þnh VRBL cã kh¶ n¨ng nhËy c¶m
víi nu«i cÊy tÕ bµo thËn khØ tiªn ph¸t. §©y lµ mét ph¸t hiÖn quan träng t¹o tiÒn ®Ò cho viÖc
s¶n xuÊt v¨cxin phßng B¹i liÖt kÓ c¶ OPV vµ IPV. Ngµy nay nhiÒu nhµ s¶n xuÊt v¨cxin B¹i
liÖt trªn thÕ giíi vÉn cßn sö dông tÕ bµo nµy. Ngoµi tÕ bµo thËn khØ tiªn ph¸t VRBL cßn
nhËy c¶m víi mét sè dßng tÕ bµo th−êng trùc kh¸c nh− HEp-2 cã nguån gèc tõ tÕ bµo ung
th− biÓu m« ng−êi, RD cã nguån gèc tõ tÕ bµo ung th− phæi cña ng−êi, tÕ bµo Vero cã
nguån gèc tõ thËn khØ xanh Phi Ch©u. Nh÷ng dßng tÕ bµo nµy ®−îc sö dông réng r·i trong
c¸c phßng thÝ nghiÖm vÒ B¹i liÖt [137].
Qu¸ tr×nh nh©n lªn cña VRBL trong tÕ bµo
Gièng nh− c¸c virut ®−êng ruét kh¸c, VRBL chøa vËt liÖu di truyÒn (lâi) lµ ARN
mét sîi d−¬ng. Qu¸ tr×nh nh©n lªn cña chóng cã mét sè ®iÓm kh¸c víi c¸c lo¹i virut kh¸c
nh− b¶n th©n ARN cña virut khi vµo trong tÕ bµo sÏ ho¹t ®éng nh− ARN th«ng tin
(mARN). Qu¸ tr×nh nµy bao gåm 5 giai ®o¹n: (a) giai ®o¹n hÊp phô vµ x©m nhËp, (b) giai
®o¹n cëi ¸o hay huû bá vá capsit, (c) giai ®o¹n tæng hîp ARN vµ c¸c protein virut, (d) giai
®o¹n l¾p r¸p vµ (e) giai ®o¹n gi¶i phãng virut. Toµn bé qu¸ tr×nh nh©n lªn cña VRBL ®−îc
thùc hiÖn ë trong bµo t−¬ng cña tÕ bµo [5].
(a) Giai ®o¹n hÊp phô vµ x©m nhËp: VRBL b¸m vµo c¸c thô thÓ ®Æc biÖt trªn bÒ mÆt
cña tÕ bµo c¶m thô. Sau ®ã chóng x©m nhËp vµo bªn trong tÕ bµo b»ng c¬ chÕ thùc bµo.
B¶n chÊt c¸c thô thÓ cña VRBL trªn bÒ mÆt tÕ bµo chñ lµ lipo-protein [126]. Trong s¶n
xuÊt v¨cxin B¹i liÖt còng nh− trong qu¸ tr×nh ph©n lËp VRBL giai ®o¹n hÊp phô virut lµ rÊt
quan träng. Vµ chÊt l−îng tÕ bµo nu«i cÊy còng quyÕt ®Þnh kh¶ n¨ng vµ møc ®é hÊp phô
cña virut lªn bÒ mÆt tÕ bµo.
(b) Giai ®o¹n cëi ¸o: giai ®o¹n nµy x¶y ra ngay sau khi virut x©m nhËp vµo bµo
t−¬ng tÕ bµo. ViÖc th¸o bá vá capxit ®−îc thùc hiÖn d−íi sù tham gia cña men proteaza cña
tÕ bµo. ARN ®−îc gi¶i phãng ra sÏ lµm khu«n mÉu ®Ó tæng hîp c¸c thµnh phÇn cña h¹t
virut míi.
(c) Giai ®o¹n tæng hîp c¸c thµnh phÇn cña virut: Sau khi tho¸t vá, ARN tån t¹i tù do
trong bµo t−¬ng cña tÕ bµo. Chóng ho¹t ®éng nh− mét mARN vµ tæng hîp nªn mét
polyprotein cã träng l−îng ph©n tö 220 kDal d−íi t¸c ®éng cña men ARN-polymeraza cã
5
Ch−¬ng 1
s½n trong tÕ bµo. Tõ polyprotein nµy t¸ch ra thµnh c¸c protein trung gian P1, P2, P3. Tõ
protein P1 sÏ tæng hîp nªn c¸c protein cÊu tróc cña virut nh− VP1, VP2, VP3, VP4. Protein
P2 sÏ tæng hîp nªn protein 2A (men proteaza), 2B, 2C. Protein P3 sÏ tæng hîp nªn protein
3A, 3C (men proteaza), VPg vµ men polymeraza. (H×nh3)
Tæng hîp ARN: ARN (+) cña virut ®−îc dïng lµm khu«n mÉu ®Ó tæng hîp nªn
ARN sîi (-). TiÕp theo chóng lÊy ARN (-) nµy lµm khu«n mÉu ®Ó tæng hîp nªn c¸c sîi
ARN (+) míi cña virut. Qu¸ tr×nh sao chÐp nµy ®−îc thùc hiÖn tõ ®Çu 3' d−íi t¸c ®éng cña
men sao chÐp ARN.
Kho¶ng 7.500 baz¬
VPg
Vïng phiªn dÞch
Vïng 1
Vïng 2
Poly A
Vïng 3
Vïng kh«ng phiªn dÞch ®Çu 3'
Vïng kh«ng phiªn dÞch ®Çu
5'
Polyprotein (220 kDal.)
P1
VP4 VP2 VP3 VP1
P2
P3
2A 2B 2C
Protease
VPg
3A
3C
3D
Polymerase
H×nh 2: CÊu tróc gen cña VRBL vµ c¸c s¶n phÈm cña chóng [106]
(d) Giai ®o¹n l¾p r¸p
C¸c sîi ARN (+) míi ®−îc tæng hîp sÏ g¾n víi VPg vµ ®−îc bao bäc bëi vá capsit
®Ó t¹o thµnh h¹t virut míi. §Çu tiªn VP4 ®−îc liªn kÕt víi ARN ë ®Çu 5'. C¸c protein kh¸c
VP1, VP2, VP3 tËp hîp l¹i thµnh c¸c capsomer. C¸c capsomer nµy tËp hîp l¹i thµnh mét
vá capsit vµ bao bäc lÊy ARN ®Ó h×nh thµnh nªn h¹t virut míi.
C¸c h¹t virut míi ®−îc l¾p r¸p hoµn chØnh sÏ tËp trung t¹i bµo t−¬ng cña tÕ bµo t¹o
6
Ch−¬ng 1
thµnh c¸c tinh thÓ virut mµ d−íi d¹ng tiÓu thÓ trong bµo t−¬ng tÕ bµo khi ta nhuém vµ soi trªn
kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö. C¸c tiÓu thÓ nµy ®Èy lÖch nh©n tÕ bµo vÒ mét phÝa s¸t víi mµng tÕ bµo.
(e) Giai ®o¹n gi¶i phãng virut: VRBL ®−îc gi¶i phãng ra ngoµi nhê qu¸ tr×nh tÕ bµo tho¸i
hãa vµ mµng tÕ bµo bÞ ph¸ vì ®Ó toµn bé sè virut ®−îc gi¶i phãng ra ngoµi.
Ng−êi ta tÝnh r»ng mçi chu kú nh©n lªn cña virut kÐo dµi kho¶ng 6 giê. Sè l−îng
virut ®−îc t¹o ra trong 1 tÕ bµo ®¹t kho¶ng 100.000 h¹t.
1.2 T×nh h×nh bÖnh B¹i liÖt ë ViÖt Nam
V¨cxin B¹i liÖt uèng (OPV) ®−îc ®−a vµo sö dông tõ n¨m cuèi cña thËp niªn 50. Nã ®·
lµm gi¶m h¼n sè ng−êi m¾c bÖnh hµng n¨m vµ ng¨n chÆn hÇu hÕt c¸c vô dÞch lín x¶y ra.
ë ViÖt Nam bÖnh B¹i liÖt ®· xuÊt hiÖn tõ l©u vµ ®· hoµnh hµnh nhiÒu n¨m trong
toµn quèc. N¨m 1952 vô dÞch B¹i liÖt lín ®Çu tiªn ®−îc ph¸t hiÖn ë Hµ Néi cã kho¶ng
1500 ng−êi m¾c. Trong 3 n¨m liªn tôc 1957, 1958, 1959 ®· x¶y ra 3 vô dÞch lín ë Hµ Néi
vµ MiÒn b¾c ViÖt Nam víi hµng ngµn ng−êi m¾c trong ®ã 80-90% lµ trÎ < 3tuæi. Vô dÞch
n¨m 1959 víi tû lÖ m¾c trªn toµn miÒn b¾c lµ 44,99/100.000 d©n, cßn riªng Hµ néi tû lÖ
m¾c lµ 226/100.000 d©n [9,12]. V¨cxin B¹i liÖt (Sabin) ®−îc sö dông ®Çu tiªn ë MiÒn B¾c
tõ th¸ng 12 n¨m 1959 do Liªn X« cung cÊp víi sè l−îng Ýt. Tõ cuèi n¨m 1961 ®Çu n¨m
1962 b¾t ®Çu dïng v¨cxin Sabin do ViÖt Nam s¶n xuÊt vµ dïng liªn tôc cho ®Õn ngµy nay.
KÕt qu¶ sè vô dÞch lín kh«ng x¶y ra n÷a. ChØ cßn nh÷ng tr−êng hîp m¾c bÖnh lÎ tÎ. N¨m
1961 víi 529 ca chiÕm tû lÖ 3,9/100.000 d©n . §Õn n¨m 1965 sè m¾c chØ cßn 0,66/100.000
d©n gi¶m 70 lÇn [16].
Sau khi gi¶i phãng miÒn nam thèng nhÊt ®Êt n−íc n¨m 1975 bÖnh B¹i liÖt xuÊt hiÖn
ë nhiÒu n¬i trong c¶ n−íc nhÊt lµ c¸c tØnh phÝa Nam [11].
N¨m 1981 ViÖt Nam tiÕn hµnh ch−¬ng tr×nh TCMR cho trÎ d−íi 1 tuæi. §Õn n¨m
1986 ch−¬ng tr×nh ®−îc më réng trªn ph¹m vi c¶ n−íc. Ch−¬ng tr×nh uèng v¨cxin phßng B¹i
liÖt ®· ®¹t ®−îc kÕt qu¶ cao. Trong nh÷ng n¨m 80 ®¹t 87% vµ trong nh÷ng n¨m 90 ®¹t trªn
90%. KÓ tõ n¨m 1993 hµng n¨m cßn tæ chøc 2 ®ît nh÷ng ngµy tiªm chñng toµn quèc cho trÎ
d−íi 5 tuæi uèng 2 liÒu v¨cxin B¹i liÖt ®¹t trªn 99%. Do ®ã t×nh h×nh m¾c bÖnh B¹i liÖt gi¶m
®i râ rÖt. N¨m 1993, n¨m b¾t ®Çu chiÕn dÞch nh÷ng ngµy TCTQ cã 152 ca B¹i liÖt trong toµn
quèc. N¨m 1994 cßn 31 ca. N¨m 1995 cßn 12 ca, ®Õn 1996 chØ cßn 2 ca vµ n¨m 1997 chØ
cßn 1 ca. Tõ ®ã ®Õn nay kh«ng cßn ca B¹i liÖt do virut hoang d¹i nµo ®−îc ph¸t hiÖn.
1.3 V¨cxin phßng bÖnh B¹i liÖt
7
Ch−¬ng 1
1.3.1 LÞch sö cña v¨cxin B¹i liÖt
HiÖn nay trªn thÞ tr−êng cã 2 lo¹i v¨cxin B¹i liÖt:
- V¨cxin chÕt (cßn ®−îc gäi lµ v¨cxin B¹i liÖt bÊt ho¹t): ®−îc lµm tõ nh÷ng h¹t
virut ®· bÞ bÊt ho¹t kh«ng cã kh¶ n¨ng g©y nhiÔm trïng.
- V¨cxin sèng gi¶m ®éc lùc: ®−îc lµm tõ nh÷ng h¹t virut cßn kh¶ n¨ng g©y nhiÔm
nh−ng ®· ®−îc lµm gi¶m ®éc lùc ®Õn møc kh«ng cßn kh¶ n¨ng g©y liÖt n÷a.
* Tr−íc n¨m 1955
Nh÷ng th«ng b¸o sím nhÊt vÒ sù g©y ®−îc miÔn dÞch cho ng−êi ®èi víi bÖnh B¹i liÖt
lµ cña Brodie vµ Park n¨m 1936 vµ Kolmer -1936. Nh÷ng t¸c gi¶ nµy ®· dïng ph−¬ng ph¸p
ho¸ häc ®Ó bÊt ho¹t hçn dÞch virut thu ®−îc sau khi g©y nhiÔm virut vµo hÖ thèng thÇn kinh
trung −¬ng cña khØ [28,68]. Vµo thêi gian ®ã kh¶ n¨ng kiÓm tra vÒ tÝnh an toµn cña v¨cxin
ch−a ®−îc tèt do ®ã v¨cxin cßn g©y ra nhiÒu tai biÕn.
H¬n mét thËp kû sau, vµo n¨m 1948 Morgan ®· chøng minh r»ng hçn dÞch virut B¹i
liÖt typ 2 ®−îc bÊt ho¹t b»ng Formaldehyde cã kh¶ n¨ng g©y ®¸p øng miÔn dÞch trªn khØ.
Còng theo ph−¬ng ph¸p ®ã ng−êi ta ®· thùc hiÖn ®èi víi virut typ 1 [86]. Nghiªn cøu trªn
chuét ®· kh¼ng ®Þnh r»ng virut bÊt ho¹t typ 2 g©y ®−îc ®¸p øng miÔn dÞch trªn loµi gÆm
nhÊm [71]. N¨m 1952 tiÕn hµnh thö nghiÖm trªn ®−êi −¬i vµ 6 ng−êi t×nh nguyÖn cho thÊy
kh¸ng thÓ tån t¹i trªn 6 th¸ng (60). Nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu nµy cho thÊy virut bÊt ho¹t
b»ng Formalin cã kh¶ n¨ng g©y ®¸p øng miÔn dÞch b¶o vÖ c¬ thÓ khái bÞ bÖnh B¹i liÖt.
Mét ph¸t hiÖn r»ng virut B¹i liÖt cã kh¶ n¨ng nh©n lªn trªn c¸c nu«i cÊy tÕ bµo m«
thÇn kinh cña ng−êi vµ khØ [47,122]. Sau ®ã ng−êi ta biÕt ®−îc r»ng virut B¹i liÖt cã kh¶
n¨ng nh©n lªn trªn nu«i cÊy tÕ bµo thËn khØ [113]. Hçn dÞch virut nµy ®−îc bÊt ho¹t b»ng
Formalin vµ cã kh¶ n¨ng g©y ®¸p øng miÔn dÞch. HiÖu lùc b¶o vÖ cña c¶ 3 typ v¨cxin bÊt
ho¹t b»ng formalin ®· ®−îc chøng minh qua mét thö nghiÖm lín trªn thùc ®Þa cña Thomas
Francis n¨m 1954 [49,50,118]. KÕt qu¶ cña thö nghiÖm nµy cho thÊy v¨cxin cã hiÖu lùc
b¶o vÖ ®¹t 80-90% trong ®ã typ 1 lµ 60-70%, typ 2 vµ 3 lµ 90 vµ trªn 90%. Sù kh¸c biÖt
gi÷a c¸c typ vµ hiÖu lùc thÊp h¬n so víi dù kiÕn lµ do sù cã mÆt cña Merthiolate
(Thimerosal), mét chÊt dïng lµm chÊt b¶o qu¶n. Trong ®ã hµm l−îng cña chÊt nµy trong
typ 1 lín h¬n typ 2 vµ 3 [118]. VÊn ®Ò nµy ®−îc chøng minh mét c¸ch râ rµng khi ng−êi ta
thay thÕ Merthiolate b»ng chÊt kh¸c.
* Sau n¨m 1955
8
- Xem thêm -