Môc lôc
Néi dung
më ®Çu
Ch¬ng I: C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ vÊn ®Ò xo¸ ®ãi,
gi¶m nghÌo.
I. Kh¸i niÖm vµ thíc ®o nghÌo ®ãi.
1. Kh¸i niÖm nghÌo ®ãi.
2. Thíc ®o nghÌo ®ãi ë ViÖt Nam.
II. Quan ®iÓm cña Chñ nghÜa M¸c - Lªnin, t tëng Hå ChÝ Minh
quan ®iÓm cña §¶ng vµ Nhµ níc ta vÒ vÊn ®Ò xo¸ ®ãi, gi¶m
nghÌo.
1. Quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin, T tëng Hå ChÝ Minh vÒ
xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo
2. Quan ®iÓm cña §¶ng, nhµ níc ta vÒ c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m
nghÌo
III. T×nh h×nh c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ë níc ta hiÖn nay
1. T×nh h×nh ®ãi nghÌo vµ c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ë ViÖt
Nam
2. C«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ë tØnh H¶i D¬ng
Ch¬ng II: Thùc tr¹ng ®ãi nghÌo vµ c«ng t¸c xo¸ ®ãi
gi¶m nghÌo huyÖn Ninh Giang, tØnh H¶i D¬ng n¨m 20052007
I. §Æc ®iÓm tù nhiªn, kinh tÕ - x· héi huyÖn Ninh Giang cã ¶nh hëng ®Õn c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo
1. §Æc ®iÓm ®iÒu kiÖn tù nhiªn
2. §Æc ®iÓm kinh tÕ
3. §Æc ®iÓm d©n sè vµ chÊt lîng nguån lùc lao ®éng
4. §Æc ®iÓm v¨n ho¸, y tÕ, gi¸o dôc
II. Thùc tr¹ng ®ãi nghÌo vµ c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo huyÖn
Ninh Giang (2005 - 2007)
1. T×nh h×nh ®ãi nghÌo vµ c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ë huyÖn
Ninh Giang
2. KÕt qu¶ vµ h¹n chÕ cña c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo t¹i huyÖn
Ninh Giang
3. Nguyªn nh©n vµ bµi häc kinh nghiÖm
III. Th¸ch thøc c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cña huyÖn Ninh
Giang trong thêi gian tíi
Ch¬ng III. Mét sè gi¶m ph¸p nh»m ®Èy m¹nh c«ng t¸c
xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cña huyÖn Ninh Giang giai ®o¹n
2008 - 2010
I. Quan ®iÓm, ph¬ng híng, môc tiªu ch¬ng tr×nh xo¸ ®ãi gi¶m
nghÌo huyÖn Ninh Giang giai ®o¹n 2008 - 2010
1. Quan ®iÓm
2. Ph¬ng híng
3. Môc tiªu
II. Mét sè gi¶i ph¸p ®Èy m¹nh c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cña
huyÖn Ninh Giang 2008 - 2010
1. Gi¶i ph¸p chung
2. Gi¶i ph¸p cô thÓ
III. Mét sè kiÕn nghÞ
1. §èi víi Nhµ níc
2. §èi víi c¸c Bé, ngµnh Trung ¬ng
3. §èi víi TØnh
4. §èi víi HuyÖn, thÞ x·
5. §èi víi X·, thÞ trÊn
KÕt luËn
1
Trang
3
7
7
7
9
11
11
15
23
23
26
28
28
28
29
30
31
32
32
38
42
44
46
46
46
46
47
48
48
50
55
56
56
57
58
58
60
Tµi liÖu tham kh¶o
Phô lôc
63
65
2
Më ®Çu
1. TÝnh cÇn thiÕt cña ®Ò tµi
Sù ph¸t triÓn cña khoa häc - c«ng nghÖ ®Çu thÕ kû XXI ®· thóc ®Èy nÒn
kinh tÕ thÕ giíi ph¸t triÓn, toµn cÇu ho¸ vµ héi nhËp kinh tÕ lµm cho ®êi sèng
vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nh©n lo¹i ®îc n©ng lªn. Trªn thÕ giíi hiÖn nay vÉn
cßn trªn ba tû ngêi nghÌo ®ãi (1) , kh«ng ®îc hëng thô nh÷ng thµnh qu¶ cña
khoa häc - c«ng nghÖ ®em l¹i nh: ¨n, mÆc, ë, ®i l¹i… kh«ng ®ñ tiÒn ®Ó ch÷a
bÖnh khi èm ®au, kh«ng cã ®iÒu kiÖn ®Ó häc hµnh, h¹n chÕ sù giao lu tiÕp xóc
víi céng ®ång, lµ nguyªn nh©n g©y ra c¸c tÖ n¹n cho x· héi, t¹o nªn sù mÊt
c©n b»ng trong ph¸t triÓn kinh tÕ trªn toµn cÇu. §ãi nghÌo lu«n lµ lùc c¶n lín
nhÊt trªn con ®êng ph¸t triÓn cña loµi ngêi. §ãi nghÌo ®ang lµ mét trong
nh÷ng vÊn ®Ò cã tÝnh toµn cÇu. Ngµy nay, cuéc ®Êu tranh chèng nghÌo ®ãi
lu«n lµ th¸ch thøc lín ®èi víi c¸c nç lùc n©ng cao chÊt lîng cuéc sèng cña
nhiÒu quèc gia, trong ®ã cã ViÖt Nam. Gi¶m nghÌo ®ãi kh«ng chØ lµ mét
chiÕn lîc x· hé c¬ b¶n, mµ cßn lµ môc tiªu ph¸t triÓn thiªn niªn kû ( MDG).
Do vËy, vÊn ®Ò xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo x©y dùng mét x· héi thÞnh vîng ®ßi hái
ph¶i ®îc gi¶i quyÕt mét c¸ch cÊp b¸ch, lµ yÕu tè ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn bÒn
v÷ng.
ë níc ta, ngay sau c¸ch m¹ng th¸ng T¸m thµnh c«ng vÊn ®Ò xo¸ ®ãi
gi¶m nghÌo ®îc §¶ng, Nhµ níc ®Æc biÖt quan t©m, coi ®©y lµ nhiÖm vô chiÕn
lîc quan träng võa tríc m¾t, võa l©u dµi ®Ó thùc hiÖn môc tiªu “D©n giµu, níc
m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh”.
H¬n mêi l¨m n¨m qua, c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ë níc ta ®· ®¹t ®îc
nhiÒu thµnh tùu, cuéc sèng cña ®¹i bé phËn d©n c ®îc n©ng lªn, h¬n hai triÖu
hé ®· tho¸t nghÌo, hÇu hÕt ngêi nghÌo ®îc tiÕp cËn víi c¸c dÞch vô y tÕ, d©n
sè kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh, gi¸o dôc; c¸c ch¬ng tr×nh níc s¹ch n«ng th«n, vay
vèn tÝn dông, khai hoang, khuyÕn n«ng - khuyÕn l©m, xo¸ nhµ tranh tre nøa
l¸… do c¸c nguån lùc ®Çu t cho xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo t¨ng. NhËn thøc cña ngêi
d©n, ®Æc biÖt lµ ngêi nghÌo vµ c¸c cÊp chÝnh quyÒn cã sù thay ®æi
----------------------------------------------------------------
(1) Gi¸o dôc vµ thêi ®¹i, sè 4+5, H 2007, tr 22
®¸ng kÓ qua tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn cña ®Êt níc; c¬ chÕ chÝnh s¸ch vµ qu¸
tr×nh tæ chøc thùc hiÖn ngµy cµng ®îc ®æi míi, phï hîp víi yªu cÇu cña thùc
tiÔn. Víi nh÷ng thµnh tùu ®ã, ViÖt Nam ®· ®îc céng ®ång quèc tÕ c«ng nhËn
lµ mét ®iÓm s¸ng vÒ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo.
Tuy vËy, hiÖn nay ViÖt Nam vÉn lµ mét níc nghÌo, thu nhËp b×nh qu©n
®Çu ngêi thÊp, thµnh tùu xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cßn nhiÒu h¹n chÕ. Sè hé nghÌo
3
vµ t¸i nghÌo ë mét sè vïng cßn lín, tû lÖ hé nghÌo theo tiªu chuÈn míi cßn
cao. §êi sèng nh©n d©n vïng s©u, vïng xa, vïng thêng bÞ thiªn tai cßn nhiÒu
khã kh¨n; nhiÒu vïng d©n téc thiÓu sè cã tû lÖ hé nghÌo cao h¬n so víi b×nh
qu©n c¶ níc ®îc tæ chøc thùc hiÖn tèt, t¹o nªn sù mÊt c©n b»ng trong qu¸ tr×nh
ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vµ sù nghiÖp ®æi míi cña ®Êt níc.
HuyÖn Ninh Giang thuéc tØnh H¶i D¬ng ®îc thµnh lËp ngµy 01 th¸ng
04 n¨m 1996 tõ viÖc chia t¸ch huyÖn Ninh Thanh thµnh hai huyÖn Ninh Giang
vµ Thanh MiÖn. HuyÖn Ninh Giang (míi) hiÖn cã 27 x· vµ 01 thÞ trÊn; toµn
huyÖn cã diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn lµ 13.540 ha, d©n sè 150.083 ngêi.
Sau khi chia t¸ch, Ninh Giang lµ mét huyÖn khã kh¨n nhÊt so víi c¸c
huyÖn, thµnh phè trong c¶ tØnh. NÒn kinh tÕ ë ®iÓm xuÊt ph¸t qu¸ thÊp, s¶n
xuÊt hµng ho¸ chËm ph¸t triÓn vµ kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c vïng, c¬ së h¹
tÇng thÊp kÐm, l¹c hËu; mÆc dï kh«ng cßn hé ®ãi nhng tû lÖ nghÌo cao : N¨m
2001 tû lÖ hé nghÌo 17,02% so víi tØnh 11,36% cao nhÊt tØnh. N¨m 2005 tû lÖ
hé nghÌo theo chuÈn míi lµ 12,82% ( Trong khi toµn tØnh lµ 8,75%). §Õn nay,
do lµm tèt c«ng t¸c xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo, tû lÖ hé nghÌo ®· gi¶m ®¸ng kÓ song
Ninh Giang vÉn lµ huyÖn cã tû lÖ hé nghÌo cao nhÊt tØnh, t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi
cña huyÖn Ninh Giang vÉn cßn lµ vÊn ®Ò bøc xóc. V× vËy, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo
cña huyÖn Ninh Giang lµ nhiÖm vô cÊp b¸ch, ®ßi hái cÇn ®îc gi¶i quyÕt trong
thêi gian tíi.
Lµ mét c¸n bé ®îc häc tËp ch¬ng tr×nh cao cÊp lý luËn chÝnh trÞ t¹i Häc
viÖn ChÝnh trÞ - Hµnh chÝnh khu vùc I, t«i mong muèn ®îc vËn dông tri thøc
®· häc vµo n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ë huyÖn Ninh
Giang. H¬n n÷a ë tØnh H¶i D¬ng c¸c nghiªn cøu míi chØ ë d¹ng ph¸c th¶o,
cha hÖ thèng. XuÊt ph¸t tõ c¸c lý do trªn, t«i m¹nh d¹n chän “C«ng t¸c xo¸
®ãi, gi¶m nghÌo trªn ®Þa bµn huyÖn Ninh Giang, tØnh H¶i d¬ng, thùc tr¹ng
vµ gi¶i ph¸p ” lµm ®Ò tµi nghiªn cøu tèt nghiÖp Cao cÊp lý luËn chÝnh trÞ cña
m×nh.
2. Môc ®Ých, nhiÖm vô cña ®Ò tµi
2.1. Môc ®Ých nghiªn cøu cña ®Ò tµi: Nh»m kh¶o s¸t thùc tr¹ng c«ng
t¸c xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo ë huyÖn Ninh Giang, trªn c¬ së ®ã ®Ò xuÊt mét sè
gi¶i ph¸p c¬ b¶n ®Ó thùc hiÖn tèt ch¬ng tr×nh xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo cña huyÖn
trong thêi gian tíi.
2.2. NhiÖm vô nghiªn cøu cña ®Ò tµi : §Ó thùc hiÖn môc ®Ých trªn, ®Ò
tµi tËp trung gi¶i quyÕt 3 nhiÖm vô sau:
- Nghiªn cøu c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ c«ng t¸c xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo
4
- Nghiªn cøu thùc tr¹ng c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo huyÖn Ninh
Giang hiÖn nay qua ®ã chØ râ nguyªn nh©n dÉn ®Õn t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo cña
huyÖn Ninh Giang.
- §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p nh»m thùc hiÖn tèt c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m
nghÌo cña HuyÖn trong thêi gian tíi, gióp ngêi nghÌo, hé nghÌo v¬n lªn tho¸t
khái ®ãi nghÌo, nh»m môc ®Ých thu hÑp kho¶ng c¸ch giµu nghÌo cña nh©n d©n
trong HuyÖn.
3. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu cña ®Ò tµi
- Ph¬ng ph¸p chung: vËn dông nh÷ng nguyªn lý, quan ®iÓm, ph¬ng
ph¸p luËn cña Chñ nghÜa M¸c - Lªnin, T tëng Hå ChÝ Minh, quan ®iÓm cña
§¶ng vµ Nhµ níc vÒ vÊn ®Ò ®ãi, nghÌo.
- Ph¬ng ph¸p cô thÓ: Ngoµi ph¬ng ph¸p luËn trªn ®Ò tµi sö dông c¸c ph¬ng ph¸p cña X· héi häc nh: ph¬ng ph¸p An kÐt, ph¬ng ph¸p pháng vÊn s©u,
ph¬ng ph¸p ph©n tÝch tµi liÖu, ph¬ng ph¸p lÊy ý kiÕn chuyªn gia ®Ó nghiªn
cøu, ph©n tÝch, so s¸nh, tæng hîp ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng vµ nguyªn nh©n ®ãi
nghÌo cña huyÖn tõ ®ã ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p nh»m thùc hiÖn tèt c«ng t¸c
xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo.
4. Giíi h¹n néi dung vµ ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi.
VÊn ®Ò nghÌo ®ãi, thíc ®o nghÌo ®ãi, c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo rÊt
réng, trong ®iÒu kiÖn tµi liÖu vµ thêi gian cã h¹n, t«i xin tËp trung nghiªn cøu
c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cña huyÖn Ninh Giang tõ n¨m 2001 ®Õn n¨m
2007.
5. §ãng gãp míi cña ®Ò tµi .
§Ò tµi hÖ thèng ho¸ c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m
nghÌo. §¸nh gi¸ thùc tr¹ng c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cña ®Þa ph¬ng, ®Ò
xuÊt mét sè gi¶i ph¸p c¬ b¶n n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo
ë huyÖn Ninh Giang. KÕt qu¶ nghiªn cøu lµ tµi liÖu tham kh¶o phong phó cho
nh÷ng ngêi lµm c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ë ®Þa ph¬ng vµ c¸n bé qu¶n lý
c¸c cÊp.
6. KÕt cÊu cña ®Ò tµi
Ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn, phÇn néi dung cña ®Ò tµi gåm 3 ch¬ng
Ch¬ng I: C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo
Ch¬ng II: Thùc tr¹ng ®ãi nghÌo vµ c«ng t¸c xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo
cña huyÖn Ninh Giang tõ n¨m 2005 ®Õn n¨m 2007
Ch¬ng III: Mét sè gi¶i ph¸p nh»m ®Èy m¹nh c«ng t¸c xo¸ ®ãi,
gi¶m nghÌo huyÖn Ninh Giang giai ®o¹n 2008 - 2010.
5
Ch¬ng I:
C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ C«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m
nghÌo
I. Kh¸i niÖm vµ thíc ®o nghÌo ®ãi
1. Kh¸i niÖm nghÌo ®ãi
NghÌo lµ kh¸i niÖm ®îc ding rÊt l©u trªn thÕ giíi dïng ®Ó chØ møc
sèng cña mét nhãm d©n c, mét céng ®ång, mét quèc gia kh«ng cã kh¶ n¨ng
®¹t ®îc møc sèng tèi thiÓu.
§ãi nghÌo hiÖn nay ®ang lµ vÊn ®Ò cßn nhiÒu tranh c·i. T¹i héi nghÞ
vÒ chèng ®ãi nghÌo khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng do ESCAP tæ chøc vµo
th¸ng 9/1993 t¹i Bangkok ®· ®a ra ®Þnh nghÜa nghÌo nh sau:
NghÌo lµ t×nh tr¹ng mét bé phËn d©n c kh«ng ®îc hëng vµ tho¶ m·n
nh÷ng nhu cÇu c¬ b¶n cña con ngêi mµ nh÷ng nhu cÇu nµy ®îc x· héi thõa
nhËn ®ang thu hót sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vµ phong tôc tËp qu¸n cña ®Þa
ph¬ng.
NghÌo tuyÖt ®èi: Lµ t×nh tr¹ng mét bé phËn d©n c kh«ng ®îc hëng vµ
tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu c¬ b¶n, tèi thiÓu cña cuéc sèng nh: ¨n, mÆc, ë, níc
sinh ho¹t vµ vÖ sinh m«i trêng, ch¨m sãc søc khoÎ, gi¸o dôc.
NghÌo t¬ng ®èi: Lµ sù nghÌo khæ thÓ hiÖn sù bÊt b×nh ®¼ng trong
quan hÖ ph©n phèi cña c¶i x· héi gi÷a c¸c nhãm x· héi, c¸c tÇng líp d©n c,
c¸c vïng ®Þa lý.
Ngoµi c¸c ®Þnh nghÜa trªn, hiÖn nay cã hai trêng ph¸i nghiªn cøu vµ
hiÓu vÒ ®ãi nghÌo ®îc nhiÒu häc gi¶ trªn thÕ giíi chÊp nhËn nh:
Trêng ph¸i tiÕp cËn nghÌo theo nghÜa hÑp cho r»ng: NghÌo lµ mét
ph¹m trï chØ møc sèng cña mét céng ®ång, hay mét nhãm d©n c thÊp nhÊt so
víi møc sèng cña mét céng ®ång hay mét nhãm d©n c kh¸c.
6
Theo c¸ch hiÓu nµy, kh¸i niÖm ®ãi nghÌo ®îc hiÓu cã phÇn phiÕn diÖn,
cha bao qu¸t ®îc tÝnh chÊt tuyÖt ®èi cña vÊn ®Ò ®ãi nghÌo. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ
nghÌo ®ãi míi chØ ®îc ®¸nh gi¸ theo tiªu chuÈn nghÌo ®ãi t¬ng ®èi, trªn thùc
tÕ lóc nµo nã còng tån t¹i trong x· héi, cho dï ®ã lµ níc giµu nhÊt. NÕu ®øng
trªn ph¬ng diÖn so s¸nh møc sèng, møc thu nhËp cña c¸c nhãm d©n c th× lóc
nµo còng cã mét nhãm thÊp nhÊt, mét nhãm cao nhÊt vµ cã c¸c nhãm trung
b×nh trong x· héi. §ã chÝnh lµ ®ãi nghÌo t¬ng ®èi. H¬n n÷a, theo c¸ch hiÓu
nµy, t¨ng trëng kinh tÕ thêng kÐo theo t¨ng thu nhËp trung b×nh cña nhãm ngêi nghÌo nhÊt trong x· héi, nhng cã mét thùc tÕ, dï thu nhËp cña nhãm ngêi
nghÌo cã ®îc c¶i thiÖn, th× vÉn cã mét kho¶ng c¸ch ngµy cµng xa gi÷a thu
nhËp cña nhãm giµu vµ nhãm ngêi nghÌo khi nÒn kinh tÕ cã sù t¨ng trëng
nhanh. ChÝnh kho¶ng c¸ch cña nhãm ngêi nghÌo so víi nhãm ngêi giµu nãi
lªn møc ®é bÊt b×nh ®¼ng trong x· héi.
Víi trêng ph¸i tiÕp cËn theo nghÜa réng cho r»ng: C¨n nguyªn s©u xa
cña nghÌo ®ãi lµ do trong x· héi cã sù ph©n ho¸, mµ sù ph©n ho¸ ®ã chÝnh lµ
hÖ qu¶ cña chÕ ®é kinh tÕ vµ chÕ ®é x· héi.
C¸ch hiÓu nµy cho phÐp tiÕp cËn ngêi nghÌo mét c¸ch toµn diÖn, ®Æt
sù nghÌo ®ãi so s¸nh víi sù giµu cã vµo trong nh÷ng hoµn c¶nh lÞch sö cô thÓ.
Theo Adamsmit, «ng tæ cña lý thuyÕt kinh tÕ thÞ trêng cho r»ng: “ChÝnh kh«ng
ph¶i v× lßng nh©n tõ, réng lîng cña ngêi hµng thÞt, ngêi lµm rîu bia hay ngêi
lµm b¸nh mú mµ chóng ta cã mét b÷a ¨n mµ v× sù quan t©m cña hä tíi lîi Ých
riªng cña hä” Theo «ng tõng c¸ nh©n chØ nghÜ tíi lîi Ých riªng cña m×nh nhng
cã mét bµn tay v« h×nh l¹i dÉn d¾t hä thóc ®Èy lîi Ých chung, sù ph©n c«ng lao
®éng vµ ho¹t ®éng cña thÞ trêng trë thµnh nguyªn nh©n chÝnh t¹o nªn cña c¶i
d©n téc. Nhng cuéc sèng l¹i n¶y sinh nh÷ng nghÞch lý: D©n téc cã thÓ giµu,
nhng ngêi d©n ®©u ph¶i lóc nµo còng sung síng, bé phËn d©n c nµy giµu lªn
trong khi bé phËn d©n c kh¸c l¹i nghÌo ®i. §ã chÝnh lµ kho¶ng c¸ch ph©n ho¸
giµu nghÌo trong mçi x· héi.
HiÖn nay, cã nhiÒu quan niÖm kh¸c nhau vÒ ®ãi nghÌo. Trªn c¬ së kÕ
thõa thµnh tùu nghiªn cøu vÒ nghÌo ®ãi trªn thÕ giíi c¸c nhµ khoa häc ViÖt
Nam ®a ra kh¸i niÖm vÒ ®ãi nghÌo nh sau:
* NghÌo: Lµ t×nh tr¹ng cña mét bé phËn d©n c cã møc sèng díi ngìng
quy ®Þnh cña sù nghÌo. Nhng ngìng quy ®Þnh nµy cßn phô thuéc vµo ®Æc ®iÓm
cô thÓ cña tõng ®Þa ph¬ng, tõng thêi kú, tøc lµ tuú thuéc vµo tõng giai ®o¹n
ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña tõng ®Þa ph¬ng vµ cña c¶ quèc gia.
Tuy nhiªn, nghÌo cßn ®îc ph©n chia thµnh c¸c møc kh¸c nhau:
7
- NghÌo tuyÖt ®èi lµ t×nh tr¹ng cña mét bé phËn d©n c thuéc diÖn
nghÌo kh«ng cã kh¶ n¨ng tho¶ m·n nhu cÇu tèi thiÓu cña cuéc sèng nh: thiÕu
¨n nhng kh«ng ®øt b÷a, mÆc kh«ng lµnh, kh«ng ®ñ Êm, kh«ng cã kh¶ n¨ng
ph¸t triÓn s¶n xuÊt.
- NghÌo t¬ng ®èi lµ t×nh tr¹ng cña mét bé phËn d©n c thuéc diÖn
nghÌo cã møc sèng díi møc trung b×nh cña céng ®ång vµ ®Þa ph¬ng n¬i hä
sinh sèng xÐt trªn mäi ph¬ng diÖn.
- §ãi: Lµ t×nh tr¹ng cña mét bé phËn d©n c nghÌo cã møc sèng díi
møc tèi thiÓu vµ thu nhËp kh«ng ®ñ ®¶m b¶o nhu cÇu vÒ vËt chÊt ®Ó duy tr×
cuéc sèng. §ã lµ nh÷ng hé d©n c h»ng n¨m c¬m kh«ng ®ñ ¨n, ¸o kh«ng ®ñ
mÆc thËm chÝ kh«ng cã nhµ ë, kh«ng ®ñ hµm lîng calo cung cÊp hµng ngµy ,
®øt b÷a, thêng vay mîn cña céng ®ång, thiÕu kh¶ n¨ng chi tr¶.
* §ãi gay g¾t : lµ t×nh tr¹ng cña mét bé phËn d©n c cã møc sèng díi
møc tèi thiÓu cña nhu cÇu, kh«ng ®ñ ¨n, kh«ng ®ñ mÆc, chÞu ®øt b÷a vµ hµm lîng calo cung cÊp cho mét ngêi mét ngµy lµ rÊt thÊp (díi 2.100 kalo/ ngêi/
ngµy).
Tuú thuéc vµo kh¶ n¨ng ®¶m b¶o nhu cÇu l¬ng thùc, thùc phÈm ®Ó
duy tr× cuéc sèng trong n¨m mµ ph©n lo¹i thµnh hé thiÕu ®ãi hoÆc hé ®ãi thêng xuyªn.
2. Thíc ®o ®ãi nghÌo ë ViÖt Nam
§ãi nghÌo cña mçi quèc gia kh¸c nhau sÏ kh¸c nhau vÒ møc ®é, sè lîng vµ thay ®æi theo thêi gian vµ kh«ng gian. Ngêi nghÌo cña quèc gia nµy cã
thÓ cã møc sèng trung b×nh so víi quèc gia kh¸c. Do vËy, ®ãi nghÌo mang ý
nghÜa t¬ng ®èi, ph¶n ¸nh mét hiÖn tîng kinh tÕ - x· héi, v¨n ho¸ g¾n liÒn tõng
thêi ®iÓm lÞch sö cô thÓ, víi ®iÒu kiÖn chñ quan, kh¸ch quan tõng quèc gia,
d©n téc. ViÖc ®¸nh gi¸ ®ãi nghÌo cÇn dùa vµo 2 néi dung sau:
- ChØ tiªu chÝnh lµ: Thu nhËp b×nh qu©n nh©n khÈu/th¸ng hoÆc n¨m ®îc
®o b»ng chØ tiªu gi¸ trÞ hiÖn vËt quy ®æi. Thu nhËp ë ®©y ®îc hiÓu lµ thu nhËp
thuÇn tuý. §èi víi hé n«ng d©n thu nhËp ®îc x¸c ®Þnh b»ng hiÖu sè thu nhËp
trõ ®i mäi chi phÝ s¶n xuÊt.
- ChØ tiªu phô lµ: Dinh dìng b÷a ¨n, nhµ ë, mÆc vµ c¸c ®iÒu kiÖn häc
hµnh, ch÷a bÖnh, ®i l¹i. . .
ë ViÖt Nam viÖc vËn dông c¸ch tÝnh cña thÕ giíi vµo viÖc x¸c ®Þnh
chuÈn mùc nghÌo ®ãi ®¶m b¶o hai yªu cÇu c¬ b¶n lµ: Ph¶n ¸nh ®óng thùc
tr¹ng ®ãi nghÌo ë níc ta, phï hîp víi kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt theo môc tiªu cña
ch¬ng tr×nh quèc gia xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo, tõng bíc hoµ nhËp vµ cã thÓ so
s¸nh víi chuÈn mùc quèc tÕ.
8
Theo c¸ch x¸c ®Þnh nh trªn chuÈn mùc ®ãi nghÌo ë ViÖt Nam ®îc
c«ng bè qua c¸c thêi kú cô thÓ nh sau:
* N¨m 1993: Hé ®ãi lµ hé cã thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi mét th¸ng
quy ®æi ra g¹o díi 13 kg ®èi víi thµnh thÞ, díi 8 kg ®èi víi n«ng th«n;
* N¨m 1997: ChuÈn mùc ®ãi nghÌo ®îc quy ®Þnh t¹i Th«ng b¸o sè
1751/TB - L§TBXH ngµy 20/5/1997 cña Bé Lao ®éng TBXH nh sau:
- Hé ®ãi lµ nh÷ng hé cã møc thu b×nh qu©n mét ngêi trong hé mét
th¸ng quy ra g¹o díi 13 kg t¬ng ®¬ng 45.000 ®ång.
- Hé nghÌo ®îc ph©n theo ba vïng cã møc thu b×nh qu©n quy ra g¹o:
+ Vïng n«ng th«n miÒn nói h¶i ®¶o díi 15kg/ngêi/th¸ng (t¬ng ®¬ng
55.000 ®ång).
+ Vïng n«ng th«n, ®ång b»ng, trung du díi 20kg/ngêi/th¸ng (t¬ng ®¬ng 70.000 ®ång).
+ Vïng thµnh thÞ díi 25kg/ngêi/th¸ng (t¬ng ®¬ng 90.000 ®ång).
* N¨m 2001: ChuÈn mùc hé nghÌo ®ãi ®îc ®iÒu chØnh theo QuyÕt ®Þnh
1143/2000/Q§ - L§TBXH, ngµy 01/11/2000 cña Bé L§TBXH vÒ viÖc ®iÒu
chØnh chuÈn mùc hé ®ãi nghÌo giai ®o¹n 2001 - 2005 nh sau:
Nh÷ng hé cã thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi díi møc quy ®Þnh nªu sau
®©y ®îc x¸c ®Þnh lµ hé nghÌo:
- Vïng n«ng th«n miÒn nói, h¶i ®¶o 80.000®/th¸ng, 960.000®/n¨m;
- Vïng n«ng th«n ®ång b»ng 100.000®/th¸ng, 1.200.000®/n¨m;
- Vïng thµnh thÞ 150.000®/th¸ng, 1.800.000®/n¨m.
* N¨m 2005: ChuÈn mùc hé nghÌo ®ãi ®îc ®iÒu chØnh theo QuyÕt ®Þnh
170/Q§ - TTg, ngµy 08/7/2005 cña Thñ tíng ChÝnh phñ vÒ viÖc ®iÒu chØnh
chuÈn mùc hé ®ãi nghÌo giai ®o¹n 2006 - 2010 nh sau:
- Vïng n«ng th«n ®ång b»ng díi 200.000 ®ång/ngêi/th¸ng, 2.400.000
®ång/ngêi/n¨m;
- Vïng thµnh thÞ díi 260.000 ®ång/ngêi/th¸ng, 3.120.000 ®ång/ngêi/n¨m.
Tãm l¹i: §ãi nghÌo lµ vÊn ®Ò kinh tÕ - x· héi, v¨n ho¸ biÓu hiÖn cña
nã lµ vÒ kinh tÕ, do s¶n xuÊt kÐm, thu nhËp thÊp kh«ng ®ñ ®Ó tho¶ m·n nhu
cÇu ¨n, mÆc, ë, ®i l¹i. §i liÒn víi ®ãi nghÌo lµ n¹n suy dinh dìng, n¹n thÊt
nghiÖp, thÊt häc, bÖnh tËt l©y lan, n¹n suy gi¶m thÞ lùc, tuæi thä. §ãi nghÌo ®·
kÐo theo sù gia t¨ng c¸c tÖ n¹n x· héi, lµm mÊt æn ®Þnh x· héi. Do vËy, xo¸
®ãi gi¶m nghÌo lµ vÊn ®Ò bøc xóc cña mçi quèc gia, d©n téc. §Ó gi¶i quyÕt nã
tríc hÕt lµ biÖn ph¸p kinh tÕ, tuy nhiªn, kh«ng xem nhÑ mÆt x· héi, chÝnh s¸ch
x· héi.
9
II. quan ®iÓm cña chñ nghÜa m¸c - lªnin, t tëng hå chÝ
minh vµ quan ®iÓm cña ®¶ng, nhµ níc ta vÒ xo¸ ®ãi gi¶m
nghÌo
1. Quan ®iÓm cña Chñ nghÜa M¸c - Lªnin, T tëng Hå ChÝ Minh vÒ
xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo
1.1. Quan ®iÓm cña Chñ nghÜa M¸c - Lªnin
§ãi nghÌo vµ ph©n ho¸ giµu nghÌo lµ hiÖn tîng cã tÝnh lÞch sö x· héi,
tån t¹i tõ xa xa. Do tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ë mçi giai ®o¹n lÞch sö
kh¸c nhau, cã nh÷ng biÓu hiÖn kh¸c nhau ë mçi thêi kú. Bªn c¹nh nh÷ng ngêi
giµu cã, kh¸ gi¶ vµ nh÷ng ngêi b×nh d©n, cßn mét sè bé phËn sèng nghÌo khæ,
thiÕu ¨n, thiÕu mÆc, thiÕu tri thøc vµ v¨n ho¸, kh«ng cã ®iÒu kiÖn ch¨m sãc
søc kháe, ch÷a bÖnh, kh«ng cã ®iÒu kiÖn tho¶ m·n nhu cÇu c¬ b¶n vµ cuéc
sèng tèi thiÓu cña con ngêi. §ãi nghÌo kh«ng chØ xuÊt hiÖn vµ tån t¹i díi chÕ
®é c«ng x· nguyªn thuû, chÕ ®é n« lÖ, chÕ ®é phong kiÕn víi tr×nh ®é ph¸t
triÓn thÊp cña lùc lîng s¶n xuÊt, mµ trong thêi ®¹i ngµy nay, khi mµ nh÷ng
thµnh tùu khoa häc kü thuËt v« cïng to lín ®· lµm t¨ng ®¸ng kÓ lîng cña c¶i
vËt chÊt vµ sù giµu cã cho con ngêi, th× mét bé phËn kh«ng nhá nh©n lo¹i vÉn
cßn l©m vµo c¶nh ®ãi nghÌo. Do ®ã, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®ãi nghÌo lu«n ®îc ®Æt
ra nh mét nhiÖm vô quan träng, mét môc tiªu cña sù ph¸t triÓn ®èi víi mäi
quèc gia, d©n téc. Cã nhiÒu c¸ch lý gi¶i vµ gi¶i quyÕt kh¸c nhau ®èi víi hiÖn tîng ®ãi nghÌo, phô thuéc vµo nh©n sinh quan vµ thÕ giíi quan cña mçi con
ngêi, mçi trêng ph¸i, mçi giai cÊp, mçi chÕ ®é chÝnh trÞ. §èi víi níc ta, viÖc
xem xÐt hiÖn tîng ®ãi nghÌo ®ßi hái ph¶i lu«n ®øng trªn quan ®iÓm cña Chñ
nghÜa M¸c - Lªnin, T tëng Hå ChÝ Minh, trªn lËp trêng c¸ch m¹ng cña giai
cÊp c«ng nh©n.
Theo C.M¸c vµ Ph.¡ngghen, nguån gèc s©u xa cña t×nh tr¹ng ®ãi
nghÌo lµ ë chÕ ®é t h÷u, t nh©n, t b¶n chñ nghÜa vÒ t liÖu s¶n xuÊt, chÕ ®é ngêi
¸p bøc bãc lét ngêi. §ãi nghÌo lµ s¶n phÈm cña sù ph©n bè kh«ng ®Òu vÒ
quyÒn lùc trong x· héi. Trong “Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n”, C. M¸c vµ
Ph.¡ngghen viÕt “trong nh÷ng thêi ®¹i lÞch sö tríc hÇu nh kh¾p mäi n¬i,
chóng ta ®Òu thÊy x· héi hoµn toµn chia thµnh nh÷ng ®¼ng cÊp kh¸c nhau,
mét c¸i thang chia thnµh nh÷ng nÊc thang ®Þa vÞ x· héi ”1 . Khi x· héi chuyÓn
sang Chñ nghÜa t b¶n, c¸i hè ph©n biÖt giµu nghÌo ch¼ng nh÷ng kh«ng mÊt ®i
mµ kho¶ng c¸ch ngµy cµng s©u réng “ ngêi lao ®éng trë thµnh mét ngêi nghÌo
khæ vµ n¹n nghÌo khæ cßn t¨ng lªn nhanh h¬n lµ d©n sè vµ cña c¶i”2 “ giai
cÊp t s¶n hiÖn ®¹i sinh ra tõ trong lßng x· héi phong kiÕn ®· bÞ diÖt vong,
1
2
C-M¸c - Ph.¡ngghen, Toµn tËp, tËp IV. Nxb Sù thËt, H. 1987, tr. 582.
C-M¸c - Ph.¡ngghen, Toµn tËp, tËp IV. Nxb Sù thËt, H. 1987, tr. 582.
10
kh«ng xo¸ ®îc nh÷ng ®èi kh¸ng giai cÊp. . . tuy nhiªn, ®Æc ®iÓm thêi ®¹i cña
giai cÊp t s¶n lµ ®¬n vÞ ho¸ nh÷ng ®èi kh¸ng giai cÊp. X· héi ngµy cµng chia
thµnh hai phe lín thï ®Þch nhau, hai giai cÊp lín hoµn toµn ®èi lËp nhau, giai
cÊp t s¶n vµ giai cÊp v« s¶n”3. Do ®ã, chØ cã xo¸ bá chÕ ®é t h÷u, chÕ ®é bãc
lét míi cã thÓ gi¶i phãng giai cÊp v« s¶n vµ quÇn chóng lao ®éng, lµm cho hä
tho¸t khái ®ãi nghÌo, lÇm than, lµm cho hä trë thµnh nh÷ng ngêi tù do vµ lµm
chñ, tiÕn tíi mét x· héi c«ng b»ng, v¨n minh,“ x· héi kh«ng thÓ sèng díi sù
thèng trÞ cña giai cÊp t s¶n n÷a, nh thÕ cã nghÜa lµ giai cÊp t s¶n kh«ng cßn t¬ng dung víi sù tån t¹i cña x· héi n÷a ”4.
V.I. Lªnin khi ph©n tÝch con ®êng h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn Chñ nghÜa
t b¶n ë Nga, Ngêi ®· chØ râ “sù ph¸t triÓn cña Chñ nghÜa t b¶n lÉn sù bÇn
cïng ho¸ cña nh©n d©n, kh«ng cßn lµ hiÖn tîng ngÉu nhiªn n÷a. Hai hiÖn tîng ®ã tÊt nhiªn ph¶i ®i kÌm sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ dùa trªn
sù ph©n c«ng x· héi”5. Trong bíc chuyÓn tõ “chÝnh s¸ch céng s¶n thêi chiÕn”
sang “chÝnh s¸ch kinh tÕ míi ” V.I.Lªnin cßn chØ râ cïng víi sù ph¸t triÓn
kinh tÕ hµng ho¸, theo c¬ chÕ thÞ trêng, tù do c¹nh tranh th× sù ph©n ho¸ giµu
nghÌo còng trë thµnh tÊt yÕu ®èi víi ®êi sèng céng ®ång d©n c; ®Æc biÖt lµ ®èi
víi d©n c chóng ta, mét khi n«ng th«n ®· trë thµnh ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ th×
“ ®¹o ®øc cña hä tÊt nhiªn sÏ ph¶i x©y dùng trªn ®ång Róp b»ng mäi m¸nh
khoÐ bu«n b¸n, t×nh h×nh ®· nh vËy th× dï kh«ng cã mét gian lËn nµo, n«ng
d©n vÉn cã thÓ ph©n ho¸ thµnh kÎ giµu ngêi nghÌo sù b×nh ®¼ng xa kia, b©y
giê kh«ng ®øng v÷ng næi tríc nh÷ng biÕn ®éng cña thÞ trêng. §ã kh«ng ph¶i
lµ mét sù suy luËn, ®ã lµ sù thËt” 6. V.I.Lªnin chñ tr¬ng thóc ®Èy kinh tÕ hµng
ho¸, dïng lîi Ých vËt chÊt, coi ®ã nh mét nh©n tè kÝch thÝch, mét ®ßn bÈy kinh
tÕ, ®Ó khuyÕn khÝch mäi ngêi lao ®éng, gi¶i phãng søc s¶n xuÊt, ph¸t triÓn
kinh tÕ. §ã lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó Xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo, nhÊt lµ ë
n«ng th«n, trong cuéc sèng x©y dùng x· héi míi.
1.2. T tëng Hå ChÝ Minh vÒ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo
TiÕp thu vµ vËn dông s¸ng t¹o Chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµo ®iÒu kiÖn
ViÖt Nam; Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· x©y dùng lý luËn vÒ c¸ch m¹ng gi¶i
phãng d©n téc, chèng thùc d©n, giµnh ®éc lËp tù do cho Tæ quèc... Ham muèn
®Õn tét bËc cña Ngêi lµ ®ång bµo ta ai còng cã c¬m ¨n, ¸o mÆc, ai còng ®îc
häc hµnh vµ tiÕn bé. Ngêi chØ ra r»ng “chóng ta hy sinh phÊn ®Êu ®Ó giµnh
®éc lËp. Chóng ta ®· giµnh ®îc råi... chóng ta ®Êu tranh giµnh ®îc tù do, ®éc
C-M¸c - Ph.¡ngghen, Toµn tËp, tËp IV. Nxb Sù thËt, H. 1987, tr. 582.
C-M¸c - Ph.¡ngghen, Toµn tËp, tËp IV. Nxb Sù thËt, H. 1987, tr. 582.
5 V.I.Lªnin, Toµn tËp, tËp I. Nxb Sù thËt, H.1978, tr. 125.
6 V.I.Lªnin, Toµn tËp, tËp I. Nxb Sù thËt, H.1978, tr. 490,491.
3
4
11
lËp råi mµ d©n c chÕt ®ãi, chÕt rÐt th× tù do ®éc lËp còng kh«ng lµm g×. D©n
chØ biÕt râ gi¸ trÞ cña tù do ®éc lËp khi mµ d©n ®îc ¨n no, mÆc ®ñ”7. V× vËy,
Ngêi lu«n c¨n dÆn c¸n bé ph¶i hÕt søc ch¨m lo cho ®êi sèng nh©n d©n.
H¬n ai hÕt, B¸c nhËn thÊy ®ãi nghÌo, l¹c hËu, dèt n¸t lµ kÎ thï néi
x©m, lµm suy yÕu ®Êt níc vµ chÕ ®é. Ngay tõ khi c¸ch m¹ng míi thµnh c«ng,
t¹i phiªn häp ngµy 3/5/1945 cña Héi ®ång ChÝnh phñ, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh
®· ®Ò ra nhiÖm vô hµng ®Çu lµ “giÕt giÆc ®ãi, giÆc dèt vµ giÆc ngo¹i x©m” tõ
nhËn thøc ®ã B¸c Hå chñ tr¬ng ®Èy m¹nh gia t¨ng s¶n xuÊt, ph¸t triÓn kinh tÕ,
võa kh¸ng chiÕn, võa kiÕn quèc. T tëng cña B¸c lµ x©y dùng mét Nhµ níc cña
d©n, do d©n vµ v× d©n, vµ tõng bíc phÊn ®Êu cho ®Êt níc phó cêng, nhµ nhµ
phån thÞnh.
Sau khi miÒn B¾c ®îc gi¶i phãng ngµy 13/6/1955 khi bµn vÒ “®¹o ®øc
c¸ch m¹ng” B¸c Hå chØ ra r»ng “kh«ng ph¶i chóng ta ham chuéng khæ h¹nh
vµ bÇn cïng. Tr¸i l¹i, chóng ta phÊn ®Êu hy sinh v× chóng ta muèn x©y dùng
mét x· héi ai còng Êm no, sung síng”.
Tôc ng÷ cã c©u “d©n dÜ vi thiªn” nghÜa lµ d©n lÊy ¨n lµ trêi, nÕu kh«ng
cã ¨n lµ kh«ng cã trêi, l¹i cã c©u: “cã thùc míi vùc ®îc ®¹o” nghÜa lµ kh«ng
cã ¨n th× ch¼ng lµm ®îc viÖc g×.
Khi miÒn B¾c b¾t tay vµo x©y dùng Chñ nghÜa x· héi, mét lÇn n÷a B¸c
l¹i c¨n dÆn c¸n bé §¶ng vµ chÝnh quyÒn ph¶i quan t©m ®Õn ®êi sèng cña nh©n
d©n. Ngêi nãi “chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ ChÝnh phñ lµ hÕt søc ch¨m nom ®Õn
®êi sèng nh©n d©n. NÕu d©n ®ãi §¶ng vµ ChÝnh phñ cã lçi, nÕu d©n rÐt §¶ng
vµ ChÝnh phñ cã lçi. V× vËy, c¸n bé §¶ng vµ ChÝnh phñ tõ trªn xuèng díi ®Òu
ph¶i hÕt søc quan t©m ®Õn ®êi sèng nh©n d©n, ph¶i l·nh ®¹o, tæ chøc gi¸o dôc
nh©n d©n t¨ng gia s¶n xuÊt vµ tiÕt kiÖm. D©n ®ñ ¨n, ®ñ mÆc th× chÝnh s¸ch cña
§¶ng vµ ChÝnh phñ ®a ra dÔ dµng thùc hiÖn. NÕu d©n ®ãi, rÐt, dèt th× chÝnh
s¸ch cña ta dï hay mÊy còng kh«ng ®îc thùc hiÖn”.
Nh vËy, quan ®iÓm chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµ T tëng Hå ChÝ Minh vÒ
xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo trë thµnh c¬ së lý luËn chung cho viÖc nh×n nhËn, ®¸nh
gi¸ vÒ hiÖn tîng ®ãi nghÌo trong lÞch sö ph¸t triÓn x· héi nãi chung vµ ViÖt
Nam vÒ c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo mét c¸ch kh¸ch quan khoa häc.
2. Quan ®iÓm cña §¶ng vµ Nhµ níc ta vÒ c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m
nghÌo
§¶ng céng s¶n ViÖt Nam lÊy Chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµ T tëng Hå ChÝ
Minh lµm nÒn t¶ng t tëng.
7
Hå ChÝ Minh, Toµn tËp, tËp 4, Nxb CTQG 1995, tr. 152.
12
Trong qu¸ tr×nh l·nh ®¹o C¸ch m¹ng ViÖt Nam, §¶ng ta lu«n kiªn
®Þnh con ®êng “d©n giµu, níc m¹nh”. Ngay tõ khi c¸ch m¹ng th¸ng 8/1945
thµnh c«ng, §¶ng ta ®· quan t©m thÝch ®¸ng ®Õn viÖc xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo,
x©y dùng mét x· héi cã ®êi sèng vËt chÊt ngµy cµng t¨ng, ®êi sèng tinh thÇn
ngµy cµng phong phó tiÕn bé. Ra søc ph¸t triÓn s¶n xuÊt, lµm kinh tÕ v¬n lªn
tho¸t khái ®ãi nghÌo, tiÕn tíi ®ñ ¨n, kh¸ gi¶ vµ giµu cã. Ai cã råi th× v¬n lªn
giµu cã h¬n n÷a. ChØ vît qua ®ãi nghÌo, l¹c hËu míi tiÕn tíi ph¸t triÓn vµ ph¸t
triÓn bÒn v÷ng, tÊt c¶ v× h¹nh phóc cña nh©n d©n, ®ã lµ mÆt tÝch cùc c¬ b¶n
nhÊt cña Chñ nghÜa x· héi.
ThÊm nhuÇn t tëng cña §¶ng vÒ giÆc néi x©m “®ãi nghÌo, l¹c hËu, dèt
n¸t” kh¾p mäi vïng cña ®Êt níc ta ®· dÊy lªn phong trµo thi ®ua lao ®éng s¶n
xuÊt, ph¸t triÓn kinh tÕ, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. Do vËy, tõ ngµy c¸ch m¹ng thµnh
c«ng ®êi sèng cña nh©n d©n lao ®éng nghÌo khæ ®· kh«ng ngõng ®îc c¶i thiÖn
vµ n©ng cao. §Æc biÖt lµ tõ sau 1975, gi¶i phãng miÒn Nam thèng nhÊt ®Êt níc, ®a c¶ níc ®i lªn x©y dùng Chñ nghÜa x· héi. NhiÖm vô ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi lu«n lµ vÊn ®Ò cèt yÕu cña chÕ ®é x· héi chñ nghÜa, víi t tëng xuyªn
suèt lµ t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ph¶i ®i ®«i víi viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn
®Ò x· héi, tõng bíc thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ cho
phÐp trong ®ã vÊn ®Ò xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ®îc xem lµ mang tÝnh chiÕn lîc
trong chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt níc. VÊn ®Ò nµy ®· ®îc c¸c
NghÞ quyÕt §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc cña §¶ng kho¸ IV, V, VI ®Ò cËp, ®Õn
§¹i héi §¹i biÓu lÇn thø VII cña §¶ng, trong phÇn “ChiÕn lîc æn ®Þnh vµ ph¸t
triÓn ®Õn n¨m 2000” chØ râ “nh©n d©n lµm chñ nh©n ¸i cã v¨n ho¸, cã kû c¬ng, xo¸ bá ¸p bøc bÊt c«ng, t¹o ®iÒu kiÖn cho mäi ngêi cã cuéc sèng Êm no,
tù do h¹nh phóc”8. Xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo lµ vÊn ®Ò kinh tÕ - x· héi bøc xóc cÇn
gi¶i quyÕt ®Ó tiÕp tôc ®æi míi vµ ph¸t triÓn ®Êt níc theo híng c«ng nghiÖp ho¸,
hiÖn ®¹i ho¸. Theo quan ®iÓm cña §¶ng ta, xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo lµ ®iÒu kiÖn,
lµ tiÒn ®Ò gi÷ v÷ng æn ®Þnh chÝnh trÞ vµ x· héi. §ång thêi lµ ®iÒu kiÖn c¬ b¶n
®¶m b¶o cho c«ng cuéc ®æi míi theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa giµnh th¾ng
lîi. Xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo thÓ hiÖn: ®êng lèi chÝnh trÞ, b¶n chÊt giai cÊp ®óng
®¾n cña §¶ng vµ Nhµ níc ta. §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VII cña
§¶ng x¸c ®Þnh “t¨ng trëng kinh tÕ ph¶i g¾n liÒn víi tiÕn bé vµ c«ng b»ng x·
héi ngay trong tõng bíc ph¸t triÓn, c«ng b»ng x· héi thÓ hiÖn ë c¸c kh©u ph©n
phèi hîp lý t liÖu s¶n xuÊt lÉn c¶ kh©u ph©n phèi kÕt qu¶ s¶n xuÊt, còng nh ë
®iÒu kiÖn ph¸t triÓn n¨ng lùc cña mäi thµnh viªn trong céng ®ång”9.
8
9
§CSVN: ChiÕn lîc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ n¨m 2000. Nxb Sù thËt 1994, tr. 8.
§CSVN: V¨n kiÖn Héi nghÞ ®¹i biÓu toµn quèc gi÷a nhiÖm kú kho¸ VII, Nxb CTQG, H.1994, tr. 74
13
§Õn §¹i héi VIII, §¶ng ta tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh: “X©y dùng nÒn kinh tÕ
hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng, ®i ®«i víi t¨ng cêng vai trß qu¶n lý cña Nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. T¨ng trëng
kinh tÕ g¾n liÒn víi c«ng b»ng x· héi”10, “kinh tÕ thÞ trêng cã nh÷ng mÆt tiªu
cùc, m©u thuÉn víi b¶n chÊt Chñ nghÜa x· héi. §ã lµ xu thÕ ph©n ho¸ giµu
nghÌo qu¸ møc, t©m lý sïng b¸i ®ång tiÒn vµ chµ ®¹p lªn ®¹o ®øc nh©n phÈm.
§i vµo kinh tÕ thÞ trêng, ph¶i kiªn quyÕt ®Êu tranh kh¾c phôc, h¹n chÕ tèi ®a
nh÷ng khuynh híng tiªu cùc ®ã”11. “§Ó ph¸t triÓn søc s¶n xuÊt, cÇn ph¸t huy
kh¶ n¨ng cña mäi thµnh phÇn kinh tÕ, thõa nhËn thùc tÕ lµ cã bãc lét vµ sù
ph©n ho¸ giµu nghÌo nhÊt ®Þnh trong x· héi, nhng ph¶i lu«n quan t©m, b¶o vÖ
lîi Ých cña ngêi lao ®éng, võa khuyÕn khÝch lµm giµu hîp ph¸p, võa coi träng
xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo, tõng bíc thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi, tiÕn tíi lµm cho
mäi ngêi, mäi nhµ ®Òu kh¸ gi¶ ”12. Râ rµng lµ ®ãi nghÌo ®i liÒn víi l¹c hËu,
chËm ph¸t triÓn lµ lùc c¶n lín nhÊt ®èi víi sù ph¸t triÓn. Xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo
lµ tiÒn ®Ò cña sù ph¸t triÓn. §Õn lît nã, sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi v÷ng ch¾c,
g¾n liÒn t¨ng trëng kinh tÕ víi c«ng b»ng x· héi, sÏ lµ nh©n tè b¶o ®¶m thµnh
c«ng c«ng cuéc xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo.
Thùc chÊt ®©y lµ mèi quan hÖ t¸c ®éng qua l¹i cã tÝnh nh©n qu¶ gi÷a
®ãi nghÌo víi l¹c hËu, chËm ph¸t triÓn, gi÷a xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo víi ph¸t
triÓn. §ãi nghÌo kh«ng chØ lµ mét thùc tÕ diÔn ra ë níc ta mµ cßn lµ mét hiÖn
tîng phæ biÕn ë hÇu hÕt c¸c níc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi.
Trong hoµn c¶nh nÒn kinh tÕ níc ta hiÖn nay xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo xuÊt
ph¸t ®iÓm, lµ tiÒn ®Ò cña sù ph¸t triÓn vµ chØ cã ph¸t triÓn thùc sù v÷ng ch¾c
nÒn kinh tÕ, cïng víi viÖc ¸p dông c¸c gi¶i ph¸p c«ng b»ng x· héi kh¸c míi
gi¶i quyÕt ®îc t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo. §¸nh gi¸ thµnh tùu cña ®Êt níc sau 10
n¨m ®æi míi, b¸o c¸o chÝnh trÞ t¹i §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII ®·
kh¼ng ®Þnh “®êi sèng vËt chÊt cña phÇn lín nh©n d©n ®îc c¶i thiÖn. Sè hé cã
thu nhËp b×nh qu©n vµ hé giµu t¨ng lªn, hé nghÌo gi¶m”13 “phong trµo xo¸
®ãi gi¶m nghÌo vµ c¸c ho¹t ®éng ngµy cµng më réng, ®ang trë thµnh mét nÐt
®Ñp míi trong x· héi ta”14. Tuy nhiªn, §¹i héi còng chØ ra mét trong nh÷ng
khuyÕt ®iÓm yÕu kÐm: “sù ph©n ho¸ giµu nghÌo gi÷a c¸c vïng, gi÷a thµnh thÞ
vµ n«ng th«n vµ gi÷a c¸c tÇng líp d©n c t¨ng nhanh. §êi sèng mét bé phËn
§CSVN: V¨n kiÖn Héi nghÞ ®¹i biÓu toµn quèc gi÷a nhiÖm kú kho¸ VIII. Nxb CTQG, H.1996, tr. 72,73
§CSVN: V¨n kiÖn Héi nghÞ ®¹i biÓu toµn quèc gi÷a nhiÖm kú kho¸ VIII. Nxb CTQG, H.1996, tr.72,73
12 §CSVN: V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc gi÷a nhiÖm kú kho¸ VIII. Nxb CTQG, H.1996, tr. 72,73
13 §CSVN: V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc kho¸ VIII. Nxb CTQG, H.1996, tr. 51, 62, 64, 65.
( 14), (15 ) s®d, tr.64 - 65
10
11
14
14
nh©n d©n, nhÊt lµ ë mét sè vïng c¨n cø ®Þa c¸ch m¹ng vµ kh¸ng chiÕn cò,
vïng ®ång bµo d©n téc cßn qu¸ khã kh¨n”15.
Quan ®iÓm cña §¶ng coi xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo kh«ng ph¶i chØ lµ vÊn ®Ò
kinh tÕ - x· héi thuÇn tuý. §©y lµ vÊn ®Ò kÕt hîp gi÷a kinh tÕ vµ x· héi. Do ®ã,
ph¶i ®¶m b¶o sù thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ chÝnh s¸ch
x· héi.
Quan ®iÓm nµy ph¶i ®îc qu¸n triÖt trong nhËn thøc vµ trong thùc tiÔn
gi¶i quyÕt tõng vÊn ®Ò cô thÓ, trªn c¶ lÜnh vùc kinh tÕ víi c¸c vÊn ®Ò x· héi
cña qu¶n lý Nhµ níc. §ãi nghÌo cã c¶ nguyªn nh©n kinh tÕ lÉn nguyªn nh©n
x· héi. HËu qu¶ ®ãi nghÌo t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn hiÖn tîng ph¸t triÓn kinh tÕ
vµ th«ng qua kinh tÕ, t¸c ®éng tíi t×nh h×nh x· héi, thËm chÝ t¸c ®éng ®Õn c¶
chÝnh trÞ. Ph©n ho¸ giµu nghÌo trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng kh«ng chØ lµ ph©n
ho¸ thu nhËp, tµi s¶n mµ cßn c¶ trong lèi sèng, vÞ thÕ kinh tÕ, quan hÖ x· héi,
tÖ n¹n x· héi, chÊt lîng d©n c. CÇn qu¸n triÖt quan ®iÓm kÕt hîp kinh tÕ víi x·
héi trong xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo lµm c¬ së cho tÝnh ®ång bé vÒ gi¶i ph¸p vµ m«
h×nh ph¸t triÓn, còng nh x¸c lËp ph¬ng thøc lång ghÐp c¸c ch¬ng tr×nh, dù ¸n
víi nhau, phôc vô cho môc ®Ých xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo.
XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ níc ta hiÖn nay xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo vÒ kinh tÕ lµ
®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo vÒ v¨n ho¸ - x· héi, trong c¸c
môc tiªu do §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc kho¸ VIII ®Ò ra trong giai ®o¹n tõ
n¨m 1996 ®Õn n¨m 2000 §¶ng ta chØ râ “xo¸ ®ãi, tiÕp tôc gi¶m nghÌo, c¶i
thiÖn ®iÒu kiÖn ¨n, ë, häc hµnh, ch÷a bÖnh, ®i l¹i, n©ng cao møc hëng thô v¨n
ho¸ cho nh©n d©n ®Æc biÖt c¸c vïng n«ng th«n miÒn nói”16. §¶ng ta kh«ng
phñ nhËn tÝnh kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn
hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng, tÊt yÕu sÏ ph¶i: “ thõa nhËn sù tån t¹i l©u dµi cña
c¸c h×nh thøc thuª mín lao ®éng kh¸c”. Song, mÆt kh¸c §¶ng x¸c ®Þnh kh«ng
thÓ ®Ó nã “biÕn thµnh hÖ thèng trÞ, dÉn tíi sù ph©n ho¸ x· héi thµnh hai cùc
®èi lËp ph©n phèi l¹i hîp lý thu nhËp, khuyÕn khÝch lµm giµu hîp ph¸p ®i ®«i
víi xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo, kh«ng ®Ó diÔn ra chªnh lÖch qu¸ ®¸ng vÒ møc sèng
vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn gi÷a c¸c vïng c¸c tÇng líp d©n c”17.
§Ó xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo cã hiÖu qu¶ thiÕt thùc, tÝch cùc vµ v÷mg ch¾c
cÇn ph¶i qu¸n triÖt ph¬ng ch©m chñ ®éng, tù lùc v¬n lªn ®Ó gi¶i quyÕt t¹i chç,
céng ®ång tr¸ch nhiÖm hç trî ph¸t triÓn. Yªu cÇu xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo ë níc
ta ph¶i ph¸t huy tÝnh tù s¸ng t¹o cña quÇn chóng nh©n d©n, cña b¶n th©n ngêi
nghÌo, còng nh tr¸ch nhiÖm to lín cña Nhµ níc vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng vµ
15
16
17
§CSVN: V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc kho¸ VIII. Nxb CTQG, H.1996, tr.69.
§CSVN: V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc kho¸ VIII. Nxb CTQG, H.1996, tr. 66.
15
toµn thÓ céng ®ång x· héi. Quan ®iÓm, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ níc ViÖt
Nam ta vÒ xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo hÕt søc c«ng khai vµ râ rµng, ®Çy ®ñ vµ toµn
diÖn. ChÝnh t¹i Héi nghÞ thîng ®Ønh thÕ giíi vÒ ph¸t triÓn x· héi ë
Copenhaghen (§an M¹ch) th¸ng 3/1995 thay mÆt ChÝnh phñ ViÖt Nam, Thñ tíng Vâ V¨n KiÖt ph¸t biÓu “chóng t«i cam kÕt thùc hiÖn môc tiªu xo¸ ®ãi,
gi¶m nghÌo trªn toµn thÕ giíi, th«ng qua ho¹t ®éng quèc gia kiªn quyÕt vµ sù
hîp t¸c quèc tÕ, coi ®©y nh mét ®ßi hái b¾t buéc vÒ mÆt ®¹o ®øc x· héi, chÝnh
trÞ, kinh tÕ nh©n lo¹i”18. §¹i héi VIII ®· ®Ò ra ch¬ng tr×nh xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo
víi ph¬ng ch©m thùc hiÖn “x©y dùng vµ ph¸t triÓn quü xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo
b»ng nhiÒu nguån vèn trong níc vµ ngoµi níc, qu¶n lý chÆt chÏ ®Çu t ®óng
®èi tîng vµ cã hiÖu qu¶”19.
Môc tiªu cña ch¬ng tr×nh nµy lµ: “gi¶m tû lÖ hé ®ãi nghÌo cña c¶ níc
tõ 20 - 25% hiÖn nay, xuèng cßn 10% vµo n¨m 2000, b×nh qu©n gi¶m 300.000
hé trong mét n¨m”20.
Tríc thùc tr¹ng trªn còng nh nhËn thøc râ nguyªn nh©n c¬ b¶n dÉn ®Õn
®ãi nghÌo. §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX mét lÇn n÷a kh¼ng ®Þnh chñ
tr¬ng c¬ b¶n cña xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo “thùc hiÖn ch¬ng tr×nh xo¸ ®ãi, gi¶m
nghÌo th«ng qua nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ, so víi t×nh h×nh tõng ®Þa ph¬ng sím
®¹t môc tiªu kh«ng cßn hé ®ãi, gi¶m m¹nh c¸c hé nghÌo. TiÕp tôc t¨ng trëng
nguån vèn xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo, më réng c¸c h×nh thøc tÝn dông trî gióp ngêi
nghÌo s¶n xuÊt, kinh doanh. Cã chÝnh s¸ch trî gi¸ n«ng s¶n, ph¸t triÓn viÖc
lµm vµ nghÒ phô nh»m t¨ng thu nhËp cña c¸c hé n«ng d©n. Thùc hiÖn c¸c
chÝnh s¸ch x· héi b¶o ®¶m an toµn cuéc sèng mäi thµnh viªn céng ®ång, bao
gåm b¶o hiÓm x· héi ®èi víi ngêi lao ®éng thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, cøu
trî x· héi nh÷ng ngêi gÆp rñi ro, bÊt h¹nh”.21
Trong chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi 2001 - 2010 ®· cô thÓ ho¸ chñ
tr¬ng hoµn thµnh môc tiªu chiÕn lîc vÒ xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo nh sau: “b»ng
nguån lùc cña Nhµ níc vµ toµn thÓ x· héi, t¨ng ®Çu t x©y dùng kÕt cÊu h¹
tÇng, cho vay vèn, trî gióp ®µo t¹o nghÒ, cung cÊp th«ng tin, chuyÓn giao
c«ng nghÖ gióp ®ì tiªu thô s¶n phÈm... ®èi víi nh÷ng vïng nghÌo, x· nghÌo
vµ xãm d©n c nghÌo. Chñ ®éng di rêi mét bé phËn nh©n d©n kh«ng cã ®Êt
canh t¸c vµ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt ®Ó lËp nghiÖp ë nh÷ng vïng cã tiÒm n¨ng. Nhµ
níc t¹o m«i trêng thuËn lîi, khuyÕn khÝch mäi ngêi d©n v¬n lªn lµm giµu
chÝnh ®¸ng vµ gióp ®ì ngêi nghÌo. Thùc hiÖn trî cÊp x· héi ®èi víi nh÷ng ngB¸o Hµ Néi míi 30/12/1996.
§CSVN: V¨n kiÖn §¹i héi §¶ng toµn quèc kho¸ VIII. Nxb CTQG, H. 1996, tr.125.
20 s®d, tr.125
21 §CSVN: V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc kho¸ IX. Nxb CTQG, H. 2001, tr.106.
18
19
16
êi cã hoµn c¶nh ®Æc biÖt kh«ng thÓ lao ®éng, kh«ng cã ngêi b¶o trî, nu«i dìng. PhÊn ®Êu ®Õn n¨m 2010 vÒ c¬ b¶n kh«ng cßn hé nghÌo, thêng xuyªn
cñng cè thµnh qu¶ xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo”22.
Trong ®Þnh híng ph¸t triÓn ngµnh, lÜnh vùc vµ vïng giai ®o¹n 2006 2010, §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø X chØ râ: “tiÕp tôc ®Èy m¹nh xo¸
®ãi, gi¶m nghÌo; ®a d¹ng ho¸ c¸c nguån lùc vµ ph¬ng thøc thùc hiÖn xo¸ ®ãi,
gi¶m ngheo theo híng ph¸t huy cao néi lùc vµ kÕt hîp sö dông cã hiÖu qu¶ sù
trî gióp cña quèc tÕ. Nhµ níc tËp trung ®Çu t x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng kinh
tÕ, x· héi vµ trî gióp vÒ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt, n©ng cao kiÕn thøc ®Ó ngêi nghÌo,
hé nghÌo, vïng nghÌo tù v¬n lªn tho¸t nghÌo vµ c¶i thiÖn møc sèng mét c¸ch
bÒn v÷ng… §Èy m¹nh viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®Æc biÖt vÒ trî gióp ®Çu t
ph¸t triÓn s¶n xuÊt, nhÊt lµ ®Êt ë, níc s¹ch, ®µo t¹o nghÒ, ®µo t¹o viÖc lµm
cho ®ång bµo d©n téc thiÓu sè nghÌo... c¶ níc phÊn ®Êu ®Õn n¨m 2010 tû lÖ
hé nghÌo cßn 10 - 11% (theo tiªu chÝ míi)”23.
Nhµ níc ta ®· ph¸t ®éng phong trµo xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo b¾t ®Çu tõ
Thµnh phè Hå ChÝ Minh n¨m 1992. NghÞ quyÕt §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc
kho¸ VII thÓ hiÖn chñ tr¬ng víi ph¬ng ch©m: “cïng víi qu¸ tr×nh ®æi míi,
t¨ng trëng kinh tÕ ph¶i tiÕn hµnh c«ng t¸c xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo, thùc hiÖn
c«ng b»ng x· héi, tr¸nh sù ph©n ho¸ giµu nghÌo qu¸ møc cho phÐp”. §¹i héi
§¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII ®· ®a ch¬ng tr×nh xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo lµ mét
trong mêi mét ch¬ng tr×nh kinh tÕ - x· héi víi môc tiªu vµ gi¶i ph¸p ®Õn n¨m
2000. TiÕp ®ã, Ban chÊp hµnh Trung ¬ng ®· ban hµnh ChØ thÞ sè 23/CT - T¦,
ngµy 29/11/1997 vÒ l·nh ®¹o c«ng t¸c xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo. §Õn nay chñ tr¬ng cña §¶ng, Nhµ níc ®· ®i vµo cuéc sèng. Xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo ®· trë
thµnh phong trµo s©u réng ë c¶ 64 tØnh, thµnh phè trªn ph¹m vi c¶ níc.
§Ó thùc hiÖn môc tiªu trªn §¶ng vµ ChÝnh phñ ®· cã nhiÒu ChØ thÞ,
QuyÕt ®Þnh l·nh ®¹o, chØ ®¹o thùc hiÖn, vÝ dô: ChØ thÞ sè 23/CTTW ngµy
29/11/1997 vÒ viÖc l·nh ®¹o thùc hiÖn c«ng t¸c xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo, ChÝnh
phñ ®· cã QuyÕt ®Þnh 133/1998/Q§ - TTg ngµy 23/7/1998 vÒ viÖc phª duyÖt
ch¬ng tr×nh môc tiªu xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo giai ®o¹n 1998 - 2000. Tuy nhiªn
®Õn n¨m 2000 c¶ níc vÉn cßn kho¶ng 11% sè hé nghÌo.
§Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®ãi nghÌo trªn ph¹m vi toµn quèc th× kh«ng thÓ
chØ cã ph¸t ®éng phong trµo mµ cÇn thiÕt ph¶i cã sù chØ ®¹o, tæ chøc thùc hiÖn
cña Nhµ níc. ChÝnh phñ ®· ban hµnh QuyÕt ®Þnh sè 05/1998/Q§ - TTg, ngµy
S®d tr.211-212
§¶ng céng s¶n ViÖt Nam: V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc kho¸ X. Nxb CTQG Hµ Néi 2006, trang
189, 217.
22
23
17
14/1/1998 vÒ qu¶n lý ch¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia; QuyÕt ®Þnh sè 133/Q§ TTg, ngµy 23/7/1998 phª duyÖt ch¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia vÒ xo¸ ®ãi,
gi¶m nghÌo giai ®o¹n 1998 - 2000; QuyÕt ®Þnh sè 135/1998/Q§ - TTg, ngµy
31/7/1998 vÒ phª duyÖt ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi c¸c x· ®Æc biÖt
khã kh¨n; QuyÕt ®Þnh sè 143/2001/Q§ - TTg, ngµy 27/9/2001 vÒ phª duyÖt
ch¬ng tr×nh xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ viÖc lµm giai ®o¹n 2001 - 2005; QuyÕt
®Þnh sè 134/2004/Q§ - TTg, ngµy 20/7/2004 cña Thñ tíng ChÝnh phñ vÒ mét
sè chÝnh s¸ch hç trî ®Êt s¶n xuÊt, ®Êt ë, nhµ ë vµ níc sinh ho¹t cho hé ®ång
bµo d©n téc thiÓu sè nghÌo, ®êi sèng khã kh¨n…
Xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo lµ mét chñ tr¬ng lín, quyÕt s¸ch lín cña §¶ng vµ
Nhµ níc ta. ChiÕn lîc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo kh«ng chØ cã ý nghÜa toµn diÖn vÒ
chÝnh trÞ - x· héi, kinh tÕ - an ninh - quèc phßng mµ cßn lµ môc tiªu nh©n ®¹o
tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi. ChØ cã trªn c¬ së l·nh ®¹o cña §¶ng vµ qu¶n lý
cña Nhµ níc, phong trµo xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo míi thùc hiÖn th¾ng lîi.
§Ó b¶o ®¶m kh«ng bÞ chÖch híng ph¸t triÓn x· héi chñ nghÜa, thùc
hiÖn ®æi míi theo ®óng môc tiªu “d©n giµu níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n
chñ v¨n minh” cÇn nhÊt qu¸n nh÷ng vÊn ®Ò cã ý nghÜa quan ®iÓm vµ ph¬ng
ph¸p nhËn thøc chØ ®¹o, ®ã lµ:
- §¶m b¶o hÖ thèng chÝnh s¸ch, ph¸p luËt qu¶n lý vµ gi¸o dôc x· héi
sao cho Nhµ níc trong chøc n¨ng qu¶n lý kinh tÕ cña m×nh, cã thÓ kiÓm so¸t
vµ kiÒm chÕ ®îc sù gia t¨ng ®ãi nghÌo, ®Ó sù ph©n ho¸ giµu nghÌo kh«ng vît
qu¸ giíi h¹n cho phÐp, kh«ng ®Ó mÊt ®i nh÷ng b¶o ®¶m x· héi, lµm tæn h¹i
®Õn lîi Ých cña c¸c tÇng líp c¬ b¶n (c«ng nh©n, n«ng d©n, trÝ thøc, c¸c gia
®×nh chÝnh s¸ch x· héi).
- Con ®êng c¬ b¶n lµ v÷ng ch¾c ®Ó xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo hîp víi môc
tiªu ph¸t triÓn ph¶i lµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt, chø kh«ng chØ thuÇn tuý cøu trî x·
héi do ®ã ph¶i t¹o nguån lùc ®Ó xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo. BiÖn ph¸p ph¶i ®ång bé,
toµn diÖn phèi hîp Nhµ níc vµ nh©n d©n, c¶ trong níc lÉn quèc tÕ.
- ë níc ta, träng ®iÓm xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo lµ n«ng d©n, n«ng nghiÖp,
nhÊt lµ vïng s©u, vïng xa, c¬ së c¸ch m¹ng vµ kh¸ng chiÕn cò.
Qua c¸c V¨n kiÖn, NghÞ quyÕt ®êng lèi chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ níc ë ViÖt Nam, cã thÓ kh¸i qu¸t 5 quan ®iÓm lín ®èi víi c«ng cuéc xo¸ ®ãi
gi¶m nghÌo.
Mét lµ: xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo cÇn ph¶i g¾n víi t¨ng trëng kinh tÕ vµ
c«ng b»ng x· héi.
Hai lµ: xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo lµ c«ng viÖc cña toµn x· héi, lµ nhiÖm vô
chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸ cña toµn §¶ng, toµn d©n, cña mäi cÊp, mäi ngµnh.
18
Do ®ã, cÇn huy ®éng cho ®îc søc m¹nh tæng hîp cña mäi nguån lùc trong níc
vµ quèc tÕ, Nhµ níc vµ nh©n d©n, cña c¸c tæ chøc doanh nghiÖp vµ cña b¶n
th©n ngêi nghÌo.
Ba lµ: xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo lµ chñ tr¬ng quyÕt s¸ch lín cña §¶ng vµ
Nhµ níc ta. Ch¬ng tr×nh xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo cã ý nghÜa toµn diÖn vÒ chÝnh trÞ,
kinh tÕ - x· héi, quèc phßng - an ninh, mang tÝnh nh©n ®¹o, c«ng b»ng x· héi,
thuéc vÒ chÕ ®é x· héi chñ nghÜa cña chóng ta.
Bèn lµ: ch¬ng tr×nh xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo lµ nhiÖm vô chiÕn lîc l©u dµi,
cÇn tiÕn hµnh ®ång bé, ¨n khíp víi ch¬ng tr×nh quèc gia, víi kinh tÕ - x· héi
kh¸c.
N¨m lµ: cÇn hç trî trùc tiÕp, cã u ®·i cho ngêi nghÌo vÒ t liÖu s¶n
xuÊt, kiÕn thøc kü thuËt, c¬ së h¹ tÇng, c¸c dÞch vô kinh tÕ - x· héi… Trªn
quan ®iÓm tiÕp søc chø kh«ng ph¶i lµ cÊp ph¸t cho kh«ng, cøu trî vµ hç trî ®Ó
ngêi nghÌo ph¸t huy néi lùc, v¬n lªn tù cøu lÊy m×nh.
nay
iii. T×nh h×nh c«ng t¸c xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo ë níc ta hiÖn
1. T×nh tr¹ng ®ãi nghÌo vµ c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ë ViÖt
Nam
§ãi nghÌo lµ mét vÊn ®Ò mang tÝnh x· héi toµn cÇu. Trong nh÷ng n¨m
gÇn ®©y, thùc hiÖn c«ng cuéc ®æi míi ®Êt níc, chóng ta chuyÓn ®æi tõ nÒn
kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, quan liªu, bao cÊp sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng,
®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, mét bé phËn d©n c cã ®iÒu kiÖn vÒ c¬ së vËt chÊt,
kü thuËt ®· v¬n lªn ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt trë thµnh nh÷ng hé kh¸, giµu, cã
nh÷ng hé trë lªn cùc giµu. Tr¸i l¹i, mét bé phËn d©n c kh«ng cã ®iÒu kiÖn ®Ó
ph¸t triÓn s¶n xuÊt th× vÉn ph¶i chÞu c¶nh ®ãi nghÌo. §Õn n¨m 1992 c¶ níc
vÉn cßn trªn 30% sè hé sèng trong t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi; ®Æc biÖt lµ ë c¸c
vïng n«ng th«n miÒn nói, vïng s©u, vïng xa víi kho¶ng 1300 x· ®Æc biÖt khã
kh¨n, ë nh÷ng vïng nµy c¬ së h¹ tÇng cßn thiÕu thèn, ®êi sèng cña nh©n d©n
cßn gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n. Theo b¶ng xÕp h¹ng chung ViÖt Nam hiÖn nay lµ
mét trong nh÷ng quèc gia nghÌo nhÊt thÕ giíi.
§ãi nghÌo lµ hËu qu¶ cña rÊt nhiÒu nguyªn nh©n, ë ViÖt Nam nh÷ng
nguyªn nh©n chÝnh g©y ra ®ãi nghÌo cã thÓ ph©n ra ba nhãm sau:
- Nhãm nguyªn nh©n do ®iÒu kiÖn tù nhiªn - x· héi; khÝ hËu kh¾c
nghiÖt, thiªn tai (lò lôt, h¹n h¸n), ®Êt ®ai c»n cçi, ®åi nói cao, ®é dèc lín; hËu
qu¶ cña chiÕn tranh ®Ó l¹i, d©n sè t¨ng nhanh…
- Nhãm nguyªn nh©n chñ quan cña ngêi nghÌo nh: thiÕu kiÕn thøc lµm
¨n, lêi lao ®éng, m¾c c¸c tÖ n¹n x· héi, b¶o thñ kh«ng chÞu ®æi míi;
19
- Nhãm nguyªn nh©n thuéc vÒ c¬ chÕ chÝnh s¸ch: viÖc ban hµnh c¸c
chÝnh s¸ch kh«ng kÞp thêi, kh«ng ®ång bé, cha linh ho¹t, ®«i khi chÝnh s¸ch
ban hµnh phï hîp víi khu vùc nµy nhng l¹i kh«ng phï hîp víi khu vùc kh¸c.
XuÊt ph¸t tõ thùc tr¹ng ®ãi nghÌo, thùc tiÔn cña ®Êt níc vµ mong
muèn cña nh©n d©n. §¶ng, Nhµ níc ta ®· ph¸t ®éng phong trµo xo¸ ®ãi, gi¶m
nghÌo b¾t ®Çu tõ Thµnh phè Hå ChÝ Minh n¨m 1992. NghÞ quyÕt §¹i héi §¹i
biÓu toµn quèc kho¸ VII thÓ hiÖn chñ tr¬ng víi ph¬ng ch©m: “cïng víi qu¸
tr×nh ®æi míi, t¨ng trëng kinh tÕ ph¶i tiÕn hµnh c«ng t¸c xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo,
thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi, tr¸nh sù ph©n ho¸ giµu nghÌo qu¸ møc cho phÐp”.
§¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII ®· ®a ch¬ng tr×nh xo¸ ®ãi, gi¶m
nghÌo lµ mét trong mêi mét ch¬ng tr×nh kinh tÕ - x· héi víi môc tiªu vµ gi¶i
ph¸p ®Õn n¨m 2000. TiÕp ®ã, Ban chÊp hµnh Trung ¬ng ®· ban hµnh ChØ thÞ sè
23/CT - T¦, ngµy 29/11/1997 vÒ l·nh ®¹o c«ng t¸c xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo. §Õn
nay chñ tr¬ng cña §¶ng, Nhµ níc ®· ®i vµo cuéc sèng. Xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo
®· trë thµnh phong trµo s©u réng ë c¶ 64 tØnh, thµnh phè trªn ph¹m vi c¶ níc.
§Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®ãi nghÌo trªn ph¹m vi toµn quèc th× kh«ng thÓ
chØ cã ph¸t ®éng phong trµo mµ cÇn thiÕt ph¶i cã sù chØ ®¹o, tæ chøc thùc hiÖn
cña Nhµ níc. ChÝnh phñ ®· ban hµnh QuyÕt ®Þnh sè 05/1998/Q§ - TTg, ngµy
14/1/1998 vÒ qu¶n lý ch¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia; QuyÕt ®Þnh sè 133/Q§ TTg, ngµy 23/7/1998 phª duyÖt ch¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia vÒ xo¸ ®ãi,
gi¶m nghÌo giai ®o¹n 1998 - 2000; QuyÕt ®Þnh sè 135/1998/Q§ - TTg, ngµy
31/7/1998 vÒ phª duyÖt ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi c¸c x· ®Æc biÖt
khã kh¨n; QuyÕt ®Þnh sè 143/2001/Q§ - TTg, ngµy 27/9/2001 vÒ phª duyÖt
ch¬ng tr×nh xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ viÖc lµm giai ®o¹n 2001 - 2005; QuyÕt
®Þnh sè 134/2004/Q§ - TTg, ngµy 20/7/2004 cña Thñ tíng ChÝnh phñ vÒ mét
sè chÝnh s¸ch hç trî ®Êt s¶n xuÊt, ®Êt ë, nhµ ë vµ níc sinh ho¹t cho hé ®ång
bµo d©n téc thiÓu sè nghÌo, ®êi sèng khã kh¨n…
Th«ng qua viÖc thùc hiÖn c¸c ch¬ng tr×nh xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, do
§¶ng vµ Nhµ níc khëi xíng hiÖn nay ViÖt Nam ®· cã 4.354 triÖu lît hé vay
vèn tÝn dông u ®·i; 51.136 hé ®îc hç trî ®Êt s¶n xuÊt, trªn 2 triÖu lît ngêi ®îc
híng dÉn c¸ch lµm ¨n, khuyÕn n«ng, khuyÕn ng th«ng qua 50 ngµn líp tËp
huÊn kü thuËt vµ 6 ngµn m« h×nh tr×nh diÔn; h¬n 1000 c«ng tr×nh h¹ tÇng thiÕt
yÕu ®· ®îc ®Çu t ë 997 x· nghÌo; trªn 11 triÖu lît ngêi nghÌo ®îc cÊp thÎ
BHYT; 13,5 triÖu ngêi nghÌo ®îc cÊp giÊy kh¸m ch÷a bÖnh miÔn phÝ, 17 triÖu
lît ngêi nghÌo ®îc kh¸m ch÷a bÖnh miÔn phÝ; 15 triÖu lît häc sinh nghÌo vµ
d©n téc thiÓu sè ®îc miÔn gi¶m häc phÝ; 2,5 triÖu lît häc sinh nghÌo d©n téc
thiÓu sè ®îc cÊp, mîn s¸ch gi¸o khoa vµ hç trî vë viÕt; hç trî lµm míi vµ söa
20
- Xem thêm -