SAÙNG KIEÁN KINH NGHIEÄM
NAÊM HOÏC 2002 – 2003
Ñôn vò : Tröôøng THPT Chaâu Vaên Lieâm
Giaùo vieân : NGUYEÃN VAÊN ÑAÈNG
Ñeà taøi :
REØN LUYEÄN TÖ DUY VAØ HÌNH THAØNH KYÕ NAÊNG
PHAÂN TÍCH NHAÂN VAÄT KHI DAÏY TAÙC PHAÅM
TRUYEÄN
I. ÑAËT VAÁN ÑEÀ :
Phaân tích nhaân vaät trong taùc phaåm truyeän laø moät vieäc laøm
thöôøng xuyeân trong giôø giaûng vaên cuûa thaày vaø troø. Vieäc phaân tích
aáy giuùp hoïc sinh coù ñieàu kieän ñi vaøo böùc tranh xaõ hoäi ñôøi soáng ñeå
nhaân thöùc saâu saéc veà con ngöôøi vaø töø ñoù coù theå boài döôõng tö töôûng
tình caûm cho mình. Beân caïnh ñoù, vieäc ñeán vôùi moät taùc phaåm vaên
chöông, ñi vaøo theá giôùi ngheä thuaät tinh vi, nhaân vaät laø moät hình
töôïng ñoäc ñaùo, soáng ñoäng, chöùa ñöïng nhieàu aån soá vaø yù nghóa tieàm
taøng, vieäc phaân tích phaùt hieän ñaëc ñieåm tính caùch nhaân vaät coøn laø
cô hoäi ñeå reøn luyeän naêng löïc tö duy, söï tinh teá, thoâng minh, saéc saûo
cuûa hoïc sinh. Vieäc laøm thöôøng xuyeân, muïc ñích yù nghóa quan troïng
nhöng thöïc teá keát quaû hieäu suaát khoâng cao, vaãn coøn nhieàu hoïc sinh
khi laøm baøi, phaân tích nhaân vaät khoâng bieát khai thaùc caùi gì, ñaùnh
giaù ra sao, thieáu lyù leõ, chæ keå chuyeän veà nhaân vaät. Roõ raøng laø hoïc
sinh chuùng ta khoâng naém chaéc lyù thuyeát veà phaân tích nhaân vaät,
naêng löïc suy luaän, nhaän xeùt, phaùn ñoaùn, lieân töôûng, töôûng töôïng,
khoâng ñöôïc reøn luyeän, phaùt huy nhieàu do caùch hoïc taäp thuï ñoäng,
nhai laïi kieán thöùc coù saün.
-1-
Töø ñoù, caàn thieát phaûi tìm giaûi phaùp reøn luyeän tö duy vaø hình
thaønh kyõ naêng phaân tích nhaân vaät cho hoïc sinh khi daïy taùc phaåm
truyeän.
II. CÔ SÔÛ CUÛA GIAÛI PHAÙP :
1/ Hình thaønh kyõ naêng phaân tích nhaân vaät thoâng qua vieäc
oân luyeän thöôøng xuyeân lyù thuyeát vaø thöïc haønh vaän duïng
phöông phaùp vaøo caùc baøi giaûng vaên phaân tích taùc phaåm truyeän.
2/ Phaùt huy tính tích cöïc hoïc taäp cuûa hoïc sinh veà caùc
maët :
- Ñoïc, hieåu taùc phaåm.
- Tham gia phaùt bieåu yù kieán caù nhaân, thaûo luaän, bình
luaän.
Veà nhaân vaät, trình baøy nhöõng phaùt hieän, khaùm phaù veà
nhaân vaät (bieát quan saùt, choïn chi tieát, tìm luaän cöù) söû duïng lyù
leõ, laäp luaän nhaän xeùt, phaùn ñoaùn. Töø ñoù reøn luyeän naêng löïc tö
duy.
III. BIEÄN PHAÙP THÖÏC HIEÄN :
1/ Cuûng coá kieán thöùc neàn veà ngheä thuaät xaây döïng nhaân
vaät trong taùc phaåm töï söï qua baûng toùm taét (baûng A) vaø phöông
phaùp phaân tích nhaân vaät (baûng B). Söû duïng thöôøng xuyeân trong
giôø giaûng vaên phaân tích taùc phaåm truyeän coù phaân tích nhaân vaät.
2/ Thöïc haønh phaân tích nhaân vaät trong giôø giaûng vaên.
3/ Söû duïng heä thoáng caâu hoûi ñeå daãn daét hoïc sinh phaân
tích.
-2-
BAÛNG A
NGHEÄ THUAÄT XAÂY DÖÏNG NHAÂN VAÄT
Tieáng noùi nhaän thöùc
cuûa
NV
nhaø vaên
cuoäc soáng
Tieáng noùi quan ñieåm
ngheä thuaät
Caùc maët khaéc hoïa veànhaân vaät
:
+ Lai lòch : teân tuoåi, ngheà
nghieäp, hoaøn caûnh, thôøi ñaïi
sinh soáng.
+ Dieän maïo beân ngoaøi
(maét, muõi, aên maëc,…)
+ Tính caùch beân trong
(taâm hoàn, nhaân phaåm, caù
tính,…)
+ Soá phaän cuoäc ñôøi.
Phöông tieän khaéc hoïa : Söû
duïng caùc chi tieát coù giaù trò
bieåu hieän yù nghóa
+ Hình daùng, y phuïc …
+ Cöû chæ, ngoân ngöõ, thaùi ñoä,
haønh ñoäng.
+ Ñôøi soáng noäi taâm (suy
nghó…)
+ Quan heä, moâi tröôøng,
con ngöôøi, ñoà vaät,…
Buùt phaùp : Taû thöïc, laõng
maïn, ñaëc taû, veõ phaùc…
BAÛNG B
PHÖÔNG PHAÙP PHAÂN TÍCH NHAÂN VAÄT
Xaùc ñònh tính caùch
nhaân vaät
Yeâu caàu
töôûng TPVH
Ñaùnh giaù nhaân vaät
Hieåu yù nghóa, tö
Caùch phaân tích :
1/ Phaân tích nhaân vaät theo
quaù trình phaùt trieån.
2/ Phaân tích nhaân vaät theo
moái quan heä ñoái vôùi moâi
tröôøng, hoaøn caûnh, tình
huoáng.
3/ Phaân tích nhaân vaät theo
caáu truùc, phaân tích caùc chi tieát
coù yù nghóa bieåu hieän.
4/ Phaân tích nhaân vaät theo
moái quan heä töông ñoàng,
töông phaûn vôùi ñoái töôïng.
Ñaùnh giaù nhaân vaät :
- Giaù trò thaåm myõ hình töôïng
(neùt rieâng, neùt chung, söï soáng
ñoäng, söùc haáp daãn)
- Giaù trò nhaân thöùc giaùo duïc
con ngöôøi
-3-
THÖÏC HAØNH PTNV TRONG TIEÁT
GIAÛNG VAÊN
(Keát hôïp heä thoáng caâu hoûi)
HÌNH THAØNH KYÕ NAÊNG
PTNV
Phaùt trieån naêng löïc tö duy
4/ Tieát daïy minh hoïa
Chuû ñeà : Phaân tích veû ñeïp cuûa hình töôïng nhaân vaät Nguyeät trong
truyeän Maûnh Traêng Cuoái Röøng cuûa Nguyeãn Minh Chaâu.
HEÄ THOÁNG CAÂU HOÛI
Heä thoáng caâu hoûi daãn
daét phaân trích töø toång
quaùt chi tieát cuï theå.
Töø ñôn giaûn, kieåm tra
kieán thöùc phöùc taïp, yeâu
caàu suy luaän, laäp luaän.
- Giaùo vieân ñeà xuaát caùc
luaän ñieåm phaân tích.
- Giaùo vieân chæ caùc maët
mieâu taû veà NV (baûng A)
vaø löu yù hoïc sinh caùch
phaân tích caùc ñieåm baûng
B
* Haõy neâu nhöõng thoâng
tin veà NV ta ñang phaân
tích : teân, ngheà nghieäp,
NOÄI DUNG CÔ BAÛN
(Noäi dung ghi daïng daøn baøi ñeà
cöông toång quaùt vôùi caùc yù lôùn,
sau ñoù boå sung yù nhoû. Cuï theå
phaàn khi phaân tích).
1/ Nguyeät : Moät con ngöôøi soáng
coù lyù töôûng
- Nguyeät : Coâ gaùi TNXP laøm
nhieäm vuï xaây döïng vaø baûo veä
tuyeán ñöôøng Mieàn Taây trong
nhöõng naêm 70 (thôøi kyø hoøa bình
-4-
hoaït ñoäng coâng taùc ? (lai vaø choáng chieán tranh phaù hoaïi
lòch)
cuûa Myõ ôû Mieàn Baéc)
- Em ñaõ töøng baét gaëp
nhöõng TNXP trong caùc
TPVN hay ca khuùc naøo ?
- GV ñoïc hoïc sinh nghe
baøi thô Laù Ñoû (Nguyeãn
Ñình Thi)
(PT4 so saùnh taùc
phaåm khaùc)
* Em coù hieåu duïng yù
cuûa Nguyeãn Minh Chaâu
khi ñaët teân nhaân vaät laø
Nguyeät ?
- Coù moái quan heä gì vôùi
teân taùc phaåm vaø buùt phaùp
mieâu taû nhaân vaät ?
(PT3 khai thaùc chi tieát
coù yù nghóa)
(Hình aûnh coâ gaùi TNXP ngaøy aáy
coù trong baøi thô Laù Ñoû (NÑT)
hay ca khuùc Coâ Gaùi Môû Ñöôøng
(Xuaân Giao)
-“Nguyeät laø Traêng” (lôøi cuûa
Laõm) (Laõm ngaém nhìn …)
Maûnh : gôïi lieân töôûng
vaät thanh, Teân TP
nhoû,
yeáu
MTCR
Traêng : traêng non ñaàu
thaùng
Cuoái röøng : nôi xa heo
huùt
(Teân TP coù yù nghóa aån duï hình
aûnh coâ gaùi treû ñeïp ñang coâng taùc
nôi röøng xa heo huùt …)
Buùt phaùp mieâu taû veû ñeïp
* Em coù cho laø Nguyeät Nguyeät : ñoàng nhaát (Traêng)
* Nguyeät coù caùch soáng ñeïp :
choïn caùch soáng ñeïp ? Vì
- Töï nguyeän ñi lao ñoäng xaây
sao ? Chöùng toû ?
(PT2 phaân tích quan heä döïng caùc tuyeán ñöôøng MT sau
khi rôøi gheá nhaø tröôøng. Hình aûnh
hoaøn caûnh)
“Nguyeät ñang ñöùng cheo leo …”
-5-
* Em hieåu gì veà moái quan
heä tình caûm giöõa Nguyeät
– Laõm ?
* Thöû bình luaän veà moái
tình naøy? Cô sôû cuûa tình
yeâu ?
(PT2 nhaân vaät, quan heä
hoaøn caûnh)
* Em coù bieát moái tình
naøo trong vaên hoïc gioáng
nhö Nguyeät – Laõm?
(PT4 – lieân töôûng so
saùnh)
* Qua lôøi keå cuûa Laõm, veû
ñeïp cuûa Nguyeät hieän leân
qua 2 chaëng treân 2
phöông dieän khaùc nhau.
Hai phöông dieän ñoù laø
gì ? Töø ñaâu ñeán ñaâu ?
(PT1 quaù trình phaùt
trieån)
vaø baûo veä nhöõng maïch maùu giao
thoâng trong chieán tranh …
- Chaáp nhaän gian khoå, nguy
hieåm, hieán daâng tuoåi xuaân, coù
maët nôi Toå quoác ñang caàn.
2/ Tình yeâu ñeïp :
* Tin lôøi chò Tính, tình yeâu cuûa
Nguyeät ñoái vôùi Laõm ñöôïc nhen
leân vaø lôùn daàn duø chöa bieát maët
Laõm vaø höùa heïn.
* Ñeïp laõng maïn, trong saùng vaø
beàn vöõng
- Tình yeâu gaén lieàn vôùi lyù
töôûng (Laõm troán nhaø ñi tuyeån boä
ñoäi)
- Vöõng beàn vöôït leân thöû thaùch,
bom ñaïn cheát choùc vaø lôøi caàu
thaân Tình yeâu : laøm Laõm caûm
phuïc ngöôõng moä ñeán ngaïc nhieân.
* Tình yeâu cuûa Nguyeät gôïi lieân
töôûng Mî Nöông ñoái vôùi Tröông
Chi, yeâu moät ngöôøi khoâng taàm
thöôøng, bieát soáng vì lyù töôûng cao
ñeïp.
3/ Veû ñeïp cuûa Nguyeät boäc loä
trong chuyeán ñi cuøng Laõm :
a) Veû ngoaøi :
- Veû ñeïp cuûa Nguyeät ñöôïc
mieâu taû qua buùt phaùp ñoàng nhaát
-6-
* Caùc chi tieát naøo noùi veà
veû ñeïp cuûa Nguyeät ?
- Em coù nhaän xeùt gì veà
caùch mieâu taû veû ñeïp
trong ñoaïn ñaàu
(PT1 quaù trình phaùt
trieån)
* Nhaän xeùt gì veà thaùi ñoä
cuûa Laõm (ngöôøi ngaém)
tröôùc veû ñeïp cuûa Nguyeät.
(Toång hôïp baèng 1 sô ñoà
toùm taét)
(PT1 quaù trình phaùt
trieån)
* Chi tieát “traêng laën” vaø
tình huoáng caên thaúng cuûa
cuoäc chieán ñaáu coù giaù trò
(Nguyeät vaø Traêng), hieän daàn leân
trong söï khaùm phaù cuûa Laõm (gaén
lieàn vôùi vò trí cuûa Nguyeät…)
- Ñaàu tieân laø tieáng noùi “trong
laém, cöùng coûi”…
- Döôùi aùnh ñeøn gaàm haét xuoáng
maët ñöôøng “moät goùt chaân hoàng
hoàng saïch seõ…” veû ñeïp trong
saùng, thanh khieát.
- Döôùi aùnh ñeøn xe xích “taám
thaân maûnh deû…, moät veû ñeïp giaûn
dò vaø maùt meû nhö söông nuùi…”
veû ñeïp töôi maùt, trong saùng
- “Aùnh traêng soi thaúng vaøo
khuoân maët Nguyeät” laøm ngôøi leân
moät veû ñeïp laï thöôøng, töøng sôïi
toùc saùng leân … veû ñeïp ñaày söùc
haáp daãn, cuoán huùt say ngaém (Hoa
giaûi nguyeät, nguyeät in moät taám…)
Veû ñeïp beân ngoaøi cuûa Nguyeät
ñaõ ñöôïc phaùt trieån ñeán ñænh cao
hoaøn myõ.
- Töø thaùi ñoä thôø ô, khoâng thieän
caûm, Laõm daàn bò chinh phuïc,
cuoán huùt… “Khoâng daùm nhìn
Nguyeät laâu…”
b) Veû ñeïp cuûa phaåm chaát nhaân
caùch beân trong :
-7-
gì trong vieäc theå hieän
- Veû ñeïp beân trong, baûn chaát
tính caùch nhaân vaät.
con ngöôøi laø phaàn toái, khoù nhaän
bieát vaø coù ñaët nhaân vaät vaøo tình
huoáng caêng thaúng, tính caùch con
* Phaân tích thaùi ñoä, ngoân ngöôøi coù ñieàu kieän bieåu hieän.
ngöõ, cöû chæ, haønh ñoäng
- Veû ñeïp ñöôïc mieâu taû trong
cuûa Nguyeät trong töøng quaù trình phaùt trieån.
tình huoáng, em hieåu gì veà
* Nguyeät tröôùc ñoaïn ñöôøng
tính caùch cuûa coâ ?
nguy hieåm, vaãn thaûn nhieân noùi
(PT2+3 : NV qua caùc chi “anh cöù yeân taâm…” con ngöôøi
tieát vaø tìnhh uoáng)
ñaày töï tin, vöõng vaøng…
- Nguyeät tröôùc ñoaïn
* Nguyeät choã ñöôøng khoù ñi,
nguy hieåm
Nguyeät “chuùng em raûi bao nhieâu
- Nguyeät ñeán choã khoù ñaù…” con ngöôøi coù yù thöùc,
ñi ?
traùch nhieäm coâng taùc.
- Nguyeät ñeán choã
* Nguyeät ñeán choã xuoáng
xuoáng xe
xe : “Anh ñaõ cho em ñi nhôø…”
- Nguyeät ñeán choã xe
qua ngaàm? (Tình huoáng con ngöôøi soáng coù tình nghóa,
trung haäu.
khoù khaên baát ngôø)
* Xe ñi qua ngaàm, Nguyeät thaùo
- Nguyeät luùc maùy bay
tôùi (Tình huoáng ñoái maët vaùt, linh hoaït
* Nguyeät khi thaáy maùy bay aäp
vôùi caùi cheát)
tôùi saün saøng chieán ñaáu hy sinh
…
PT1 : NV trong quaù trình ñeå baûo veä ngöôøi vaø xe “Anh bò
phaùt trieån (veû ñeïp, phaåm thöông thì xe cuõng maát, anh cöù
chaát con ngöôøi ñaõ ñöôïc naáp ôû ñaây…”
* Khi thaùo chaïy, Nguyeät trôû
phaùt trieån ñænh cao)
thaønh ngöôøi daãn ñöôøng nhö aùnh
-8-
* Em haõy giaûi thích thaùi
ñoä cuûa Laõm ñoái vôùi
Nguyeät ? Vì sao ?
(Nhìn chieác caàu bò bom
ñaïn phaù saäp ñeå suy nghó
veà söùc taøn phaù gheâ gôùm
cuûa chieán tranh roài caûm
nhaän söï kyø dieäu, nieàm
tin vaø tình yeâu vaøo cuoäc
soáng con ngöôøi Vieät
Nam Chuû ñeà taùc
phaåm.
* Döïa vaøo PPPT (baûng
B). Em cho vaøi nhaän xeùt
ñaùnh giaù veà Nguyeät treân
moät soá maët.
traêng soi …
* Luùc bieát mình bò thöông
“maùu loang ñoû caùnh tay aùo xanh
Nguyeät vaãn thaûn nhieân nhìn veát
thöông cöôøi”… theå hieän thaùi ñoä
xem thöôøng. Caâu noùi “Ñaây laø
giang sôn cuûa em roài … leân trôøi
ñöôïc !” boäc loä tính caùch cuûa con
ngöôøi ñaày töï tin, laïc quan, vöõng
chaéc nieàm tin chieán thaéng. Bom
ñaïn aùc lieät taøn baïo cuûa keû thuø
khoâng laøm cho con ngöôøi khieáp
sôï.
- Veû ñeïp cuûa Nguyeät ñaõ phaùt
trieån ñeán ñieåm ñænh, daãn ñeán thaùi
ñoä hoaøn toaøn bò chinh phuïc cuûa
Laõm “Loøng anh daáy leân tình yeâu
Nguyeät gaàn nhö meâ muoäi”
- Töø tính caùch cuûa Nguyeät,
NMC (qua nhaân vaät Laõm) suy
nghó veà CNAHCM cuûa con ngöôøi
Vieät Nam thôøi choáng Myõ. “Tình
yeâu vaø nieàm tin vaøo cuoäc soáng,
caùi sôïi chæ xanh oùng aùnh aáy, bao
nhieâu bom ñaïn gioäi xuoáng cuõng
khoâng heà ñöùt”.
* Keát luaän, ñaùnh giaù veà veû ñeïp
cuûa hình töôïng Nguyeät.
- Veû ñeïp keát hôïp söï giaûn dò,
-9-
* Cho HS nghe baøi ca
“Coâ gaùi môû döôøng” (ñeå
naâng cao caûm xuùc vaø trí
töôûng töôïng).
meàm maïi cuûa ngöôøi phuï nöõ
truyeàn thoáng vôùi söï raén roûi, quaû
quyeát cuûa ngöôøi thanh nieân thôøi
ñaïi caùch maïng.
- Veû ñeïp haøi hoøa giöõa neùt
ngoaøi vaø neùt trong. Taâm hoàn
phaåm chaát cao ñeïp taïo thaønh veû
ñeïp lyù töôûng.
- Ca ngôïi veû ñeïp taâm hoàn cuûa
con ngöôøi Vieät Nam thôøi choáng
Myõ cöùu nöôùc, khaúng ñònh söùc
maïnh, tình yeâu vaø nieàm tin vaøo
cuoäc soáng, söùc maïnh cuûa chuû
nghóa anh huøng caùch maïng seõ
chieán thaéng söï taøn baïo cuûa keû
thuø…
IV. KEÁT QUAÛ HOÏC TAÄP :
- Phaùt huy ñöôïc tính tích cöïc hoïc taäp cuûa hoïc sinh
- Lôùp hoïc sinh ñoäng, naâng cao höùng thuù hoïc taäp.
- Daàn daàn reøn luyeän ñöôïc naêng löïc tö duy, hoïc sinh bieát
quan saùt, chuù yù caùc chi tieát coù yù nghóa, bieát ñaët nhaân vaät treân
nhieàu phöông dieän ñeå nhaän xeùt, phaân tích ñaùnh giaù, bieát duøng
lyù leõ, laäp luaän. Giaûm bôùt hieän töôïng phaân tích vaên hoïc chæ laø
keå veà nhaân vaät …
V. KINH NGHIEÄM RUÙT RA :
- 10 -
- Söï thaønh coâng cuûa vieäc reøn luyeän kyõ naêng PTNV laø söï
kieân trì, thöïc haønh thöôøng xuyeân, vaän duïng phöông phaùp ñeå
hình thaønh kyõ naêng.
- Phöông phaùp tích cöïc hoïc taäp ñoøi hoûi hoïc sinh coù söï ñaàu
tö baøi hoïc, ñoïc hieåu taùc phaåm, toùm taét coát truyeän vaø chuaån bò
noäi dung baøi hoïc theo nhöõng caâu hoûi daën doø tröôùc.
+ Coù theå taïo ra khoâng khí thaûo luaän, tranh luaän khi bình
luaän veà nhaân vaät.
+ Khi phaân tích xong, caàn cuûng coá hoïc sinh veà phöông
phaùp phaân tích NV ñaõ ñöôïc vaän duïng trong baøi hoïc. Caàn quan
nieäm raèng hình thaønh phöông phaùp phaân tích coøn quan troïng
hôn truyeàn ñaït noäi dung kieán thöùc.
+ Söû duïng baûng A vaø baûng B trong quaù trình phaân tích ñeå
cuï theå hoùa ngheä thuaät xaây döïng nhaân vaät trong taùc phaåm töï söï
vaø caùc caùch khai thaùc khi phaân tích.
- 11 -
- Xem thêm -