S¸n
Plathelminth
S¸n d©y
Cestode
(h×nh sîi d©y,
nhiÒu ®èt)
S¸n l¸
Trematode
(h×nh l¸)
Sán lá gan
Sán lá phổi
Sán dây khác
Sán lá ruột
Sán dây lợn Sán dây bò
PGS.TS. NguyÔn V¨n §ề
Chñ nhiÖm Bé m«n
Môc tiªu
1. Tr×nh bµy ®-îc ®® sinh häc vµ chu kú chung vµ tõng
loµi SLSD chñ yÕu
2. Nªu ®-îc ®® dÞch tÔ tõng loµi SLSD chñ yÕu ë VN
3. Tr×nh bµy ®® bÖnh häc, chÈn ®o¸n vµ nguyªn t¾c
§T SLSD chñ yÕu
4. Nªu nguyªn t¾c vµ biÖn ph¸p PC tõng loµi SLSD chñ
yÕu
1. §¹i c-¬ng vÒ s¸n l¸ ký sinh
1.1. H×nh thÓ ngoµi: H×nh l¸, kh«ng cã ®èt, cã hÊp khÈu
(HK miÖng vµ HK bông).
1.2. H×nh thÓ trong: Kh«ng cã xoang th©n, èng tiªu ho¸ víi 2
èng ruét t¾c, hÇu hÕt lµ l-ìng tÝnh (trõ s¸n m¸ng), c¬ quan
sinh dôc cã tinh hoµn vµ buång trøng.
1.3. Chu kú ph¸t triÓn: S¸n l¸ cã chu kú phøc t¹p, qua nhiÒu
vËt chñ, trong ®ã cã èc nªn chóng cã liªn quan ®Õn m«i tr-êng
n-íc.
s¸n l¸ gan NhỎ
Clonorchis/Opisthorchis
2. §¹i c-¬ng vÒ s¸n l¸ gan nhá
• S¸n l¸ gan nhá g©y bÖnh ë ng-êi bao gåm 10 loµi, thuéc 2
hä s¸n l¸, ký sinh ë èng mËt vµ tói mËt cña gan, bÊt th-êng
cã thÓ ký sinh ë èng tôy.
• Hä Opisthorchidae gåm chñ yÕu lµ Clonorchis sinensis;
Opisthorchis felineus vµ Opisthorchis viverrini
• Hä Dicrocoeliidae gåm chñ yÕu Dicrocoelium dendriticum
hoÆc Dicrocoelium hospes…
T¹i ViÖt Nam
• §· x¸c ®Þnh sù l-u hµnh cña 3 loµi s¸n l¸ gan nhá thuéc 2 hä. §ã lµ
Clonorchis sinensis vµ Opisthorchis viverrini thuéc hä Opisthorchiidae;
Dicrocoelium dendriticum thuéc hä Dicrocoeliidae.
• Trong khu«n khæ bµi nµy chØ giíi thiÖu s¸n l¸ gan nhá Clonorchis
sinensis, Opisthorchis viverrini vµ Opisthorchis felineus thuéc hä
Opisthorchidae lµ s¸n l¸ truyÒn qua c¸ (fish borne trematode).
3. H×nh thÓ vµ sinh th¸i s¸n l¸ gan nhá
3.1. S¸n l¸ gan nhá tr-ëng thµnh:
• Con s¸n h×nh chiÕc l¸ nhá (b»ng h¹t thãc lÐp) mµu hång nh¹t hoÆc
•
•
•
•
n©u vµng.
KÝch th-íc tuú thuéc vËt chñ, sè l-îng s¸n.
KÝch th-íc dao ®éng tõ 4-20 mm, nãi chung dµi 10-20mm, réng 24mm, dµy 1 mm, cã 2 måm hót (hÊp khÈu).
HÊp khÈu miÖng lín h¬n hÊp khÈu bông.
S¸n l-ìng tÝnh
• C¸c loµi s¸n l¸ gan nhá cã tÝnh chÊt g©y bÖnh, chu kú, ®-êng
l©y nhiÔm, chÈn ®o¸n, ®iÒu trÞ vµ phßng chèng t-¬ng tù nhau
nh-ng kh¸c nhau vÒ h×nh th¸i, chñ yÕu h×nh thÓ tinh hoµn,
Clonorchis sinensis cã tinh hoµn ph©n nhiÒu nh¸nh nhá,
Opisthorchis viverrini vµ Opisthorchis felineus cã tinh hoµn
ph©n thuú.
• 3.2. Trøng s¸n l¸ gan nhá
• Trøng s¸n l¸ gan nhá mµu vµng hoÆc n©u nh¹t kÝch th-íc 2630m x 15-17m h×nh h¹t võng, cã n¾p nhá.
5. DÞch tÔ häc s¸n l¸ gan nhá
• BÖnh ®-îc ph¸t hiÖn ë Calcutta- Ên §é (1874), sau ®ã ph¸t
hiÖn ë Trung Quèc, Liªn X« cò, TriÒu Tiªn, NhËt B¶n vµ c¸c
n-íc §«ng Nam ¸ .
• ThÕ giíi cã kho¶ng 20 triÖu ng-êi m¾c bÖnh nµy.
• ViÖt nam: Mathis vµ Liger ®· ph¸t hiÖn tõ n¨m 1911, cã
tr-êng hîp nhiÔm tíi 21.000 s¸n. §Õn nay (2009) Ýt nhÊt 32
tØnh cã bÖnh s¸n l¸ gan nhá l-u hµnh
Distribution of clonorchiasis/opisthorchiasis in Vietnam
In the North:
1.
Ha Giang: 0.6%
2.
Yen Bai: 0.6%
3.
Bac Kan: 0.2%
4.
Phu tho: 16.4%
5.
Bac Giang: 16.3%
6.
Quang Ninh 13.8%
7.
Hai Phong: 13.1%
8.
Thai Binh: 0.2%
9.
Ha Tay: 16-40,1%
10.
Ha Nam: 3%
11.
Nam Dinh: 3-37%
12.
Hoa Binh: 5%
13.
Ninh Binh:20-30%
14.
Thanh Hoa:11%
15.
Nghe An: 0.9%
16.
Lai Chau: 0.2%
17.
Dien Bien 4.1%
18.
Bac Ninh: 0.2%
19.
Tuyen Quang: 0.3%
20.
Son La: 0.2%
21.
Lao Cai: 0.5%
C. sinensis
O. viverrini
In the South:
22.
Da Nang: 0.3%
23.
Quang Nam: 4.6%
24.
Quang Ngai: 0.5%
25.
Binh Dinh: 11.9 %
26.
Phu Yen: 36.9 %
27.
28.
29.
30.
31.
32.
Khanh Hoa: 1.4%
Dak Lak: 7.6 %
Dak Nong: 3.3%
Lam Dong: 1.1%
TT-Hue: case report
Quang Tri: 32%
Identification of
species by
morphology and
molecular method
6. BÖnh häc
• S¸n l¸ gan nhá ký sinh trong ®-êng mËt g©y:
- Dµy gi·n ®-êng mËt, x¬ hãa kho¶ng cöa vµ tæ chøc gan,
- Tho¸i hãa mì gan, cã thÓ cæ tr-íng, gan to.
• NhiÔm l©u, èng tuþ bÞ dµy lªn, l¸ch s-ng vµ x¬ ho¸
• Cã thÓ g©y sái mËt, ®Æc biÖt g©y ung th- ®-êng mËt
cholangiocarcinoma
• Cã tr-êng hîp s¸n l¸ gan g©y ung th- èng tuþ.
7. ChÈn ®o¸n
• ChÈn ®o¸n l©m sµng:
•
•
•
•
•
Rèi lo¹n tiªu ho¸
Ëm ¹ch khã tiªu
®au tøc vïng gan
cã thÓ biÓu hiÖn viªm ®-êng mËt hoÆc viªm tôy...
ë trong vïng dÞch tÔ s¸n l¸ gan hoÆc ®· tõng ¨n gái c¸, ta cÇn nghÜ ®Õn
bÖnh s¸n l¸ gan.
• ChÈn ®o¸n cËn l©m sµng:
• XÐt nghiÖm ph©n hoÆc dÞch t¸ trµng t×m trøng s¸n lµ chÈn ®o¸n x¸c
®Þnh
ChÈn ®o¸n(tiÕp)
• XÐt nghiÖm hç trî chÈn ®o¸n:
• Siªu ©m gan:
• C«ng thøc m¸u: b¹ch cÇu ¸i toan, chøc n¨ng gan.
• MiÔn dÞch häc: víi ®é chÝnh x¸c phô thuéc nguån
kh¸ng nguyªn hay kh¸ng thÓ sö dông lµm chuÈn.
8. §iÒu trÞ
• §iÒu trÞ hµng lo¹t t¹i céng ®ång:
Praziquantel 40mg/kg/liÒu duy nhÊt
• §iÒu trÞ ca bÖnh:
Praziquantel 25mg/kg/lÇn x 3 lÇn/ngµy x 1 ngµy.
9. Phßng bÖnh
• Kh«ng ¨n gái c¸ hoÆc c¸ ch-a nÊu chÝn d-íi mäi
h×nh thøc.
• §iÒu trÞ ®Æc hiÖu cho bÖnh nh©n nhiÔm s¸n l¸
gan
• Qu¶n lý ph©n tèt vµ kh«ng cho c¸ ¨n ph©n ng-êi.
s¸n l¸ gan lín
Fasciola
1. Nguyªn nh©n g©y bÖnh
• BÖnh s¸n l¸ gan lín (Fascioliasis) do loµi s¸n l¸ lín
Fasciola hepatica hoÆc Fasciola gigantica g©y nªn
• Loµi s¸n nµy chñ yÕu ký sinh ë ®éng vËt ¨n cá nhtr©u, bß, cõu, l¹c ®µ...vµ g©y bÖnh ë ng-êi.
2. H×nh thÓ
• H×nh chiÕc l¸, th©n dÑt vµ bê máng, cã kÝch th-íc 20-30mm x 512mm, mµu tr¾ng hång hoÆc x¸m ®á, hÊp khÈu miÖng nhá,
kÝch th-íc 1mm, hÊp khÈu bông to h¬n, kÝch th-íc 1,6mm.
• Thùc qu¶n ng¾n, èng tiªu ho¸ kh¸ dµi, ph©n nhiÒu nh¸nh nhá.
• Tinh hoµn n»m sau buång trøng vµ ph©n nh¸nh.
• Trøng cã kÝch th-íc trung b×nh 140 x 80m(dao ®éng 130-150m
x 60-90m), cã khi tíi 152-198m x 72-94m, trung b×nh 172,3 x
89,6m.
4. DÞch tÔ bÖnh s¸n l¸ gan lín
4.1. Trªn thÕ giíi.
• Fascola hepatica ®-îc Linnaeus t×m ra n¨m 1758 vµ F.
gigantica ®-îc Cobbold t×m ra n¨m 1856 t¹i NhËt B¶n
• F. hepatica l-u hµnh ë TriÒu Tiªn, T©n Ghine, T©y Iran vµ mét
sè vïng NhËt B¶n
• F. gigantica l-u hµnh ë Th¸i Lan, Malaysia, Singapore vµ
Indonesia
• C¶ hai loµi ph©n bè ë Trung Quèc, §µi Loan, ViÖt Nam, Lµo,
Campuchia vµ Philippines
4.2.S¸n l¸ gan lín ë ViÖt Nam:
• Fasciola gigantica ®-îc Codvelle vµ céng sù th«ng b¸o 1928.
• N¨m 1997-2000: TrÇn Vinh HiÓn vµ cs th«ng b¸o cã 500 tr-êng
hîp nhiÔm F. hepatica t¹i miÒn Nam ph©n bè ë 12 tØnh.
• N¨m 2003-2012, NguyÔn V¨n §Ò vµ cs ®· th«ng b¸o bÖnh nh©n
s¸n l¸ gan lín t¹i 25 tØnh ë miÒn B¾c, 27 tØnh miÒn Nam, ®-a
tæng sè tØnh cã bÖnh nh©n s¸n l¸ gan lín lµ 52 tØnh.
- Xem thêm -