Tài liệu Giáo dục giá trị văn hóa truyền thống cho sinh viên đại học sư phạm ngoại ngữ trong bối cảnh hội nhập quốc tế

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM ------------------ NGUYỄN THỊ THU HUYỀN GIÁO DỤC GIÁ TRỊ VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGOẠI NGỮ TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ Chuyên ngành : Lí luận và lịch sử giáo dục Mã số: 9.14.01.02 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học : PGS.TS. Trần Huy Hoàng PGS.TS. Nguyễn Thị Hồng Vân Hà Nội, 2022 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả, số liệu trình bày trong luận án là trung thực và chưa được công bố trong bất kì công trình nghiên cứu nào khác. Tác giả xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan này. Tác giả Nguyễn Thị Thu Huyền ii LỜI CẢM ƠN Tôi xin được gửi lời tri ân sâu sắc tới PGS.TS Trần Huy Hoàng và PGS.TS Nguyễn Thị Hồng Vân - những nhà nghiên cứu và cũng là những người thầy tận tâm, tâm huyết đã hướng dẫn và động viên tôi trong suốt quá trình thực hiện luận án cũng như đã chia sẻ cho tôi những kinh nghiệm học tập, nghiên cứu quý báu để tôi có thể hoàn thành luận án này. Tôi xin trân trọng cảm ơn Đảng Ủy, Ban Giám Hiệu Trường Quốc Tế - Đại học Quốc Gia Hà Nội, Phòng Tổ chức hành chính, Khoa Ngôn ngữ Ứng dụng nơi tôi đang công tác đã tạo điều kiện, giúp đỡ, ủng hộ để tôi hoàn thành nhiệm vụ học tập, nghiên cứu. Tôi cũng gửi lời cảm ơn đến các thầy giáo, cô giáo, các sinh viên chuyên ngành sư phạm ngoại ngữ ở các trường Đại học ngoại ngữ - Đại học Quốc gia Hà Nội, trường Đại học sư phạm Hà Nội, trường - Đại học ngoại ngữ - Đại học Huế và trường Đại học sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh đã hợp tác, giúp đỡ tôi hoàn thành luận án. Cuối cùng, tôi xin được gửi lời cảm ơn chân thành đến những người thân trong gia đình, đến những bạn bè thân thiết đã luôn khích lệ, động viên, tạo điều kiện thuận lợi để tôi có thể hoàn thành luận án này. Trong hạn chế về mặt thời gian, điều kiện nghiên cứu cũng như do còn có những hạn chế về mặt kinh nghiệm, luận án không thể tránh được những thiếu sót. Tôi mong nhận được sự góp ý, chỉ bảo của các nhà khoa học, các thầy giáo, cô giáo, các anh, chị, em bạn bè đồng nghiệp để luận án thêm hoàn thiện. Tác giả luận án Nguyễn Thị Thu Huyền iii MỤC LỤC MỞ ĐẦU ...............................................................................................................................1 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA GIÁO DỤC GIÁ TRỊ VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGOẠI NGỮ TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ ...........................................................................................9 1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu về giáo dục giá trị văn hóa truyền thống ..9 1.1.1. Các công trình nghiên cứu về giá trị và giáo dục giá trị.................................9 1.1.2. Các công trình nghiên cứu về văn hóa, giá trị văn hóa và giá trị văn hóa truyền thống ............................................................................................................. 10 1.1.3. Các công trình nghiên cứu về giáo dục giá trị văn hóa truyền thống và giáo dục giá trị văn hóa truyền thống trong các trường đại học..................................12 1.1.4. Nhận định chung ...............................................................................................14 1.2. Các khái niệm cơ bản .................................................................................................16 1.2.1. Khái niệm giá trị văn hóa .................................................................................16 1.2.2. Khái niệm giá trị văn hóa truyền thống ............................................................22 1.2.3. Khái niệm giáo dục giá trị văn hóa truyền thống .............................................30 1.3. Giáo dục giá trị văn hóa truyền thống cho sinh viên đại học sư phạm ngoại ngữ ...............................................................................................................................32 1.3.1. Các đặc điểm của sinh viên đại học sư phạm ngoại ngữ và yêu cầu đặt ra với giáo dục giá trị văn hóa truyền thống .....................................................................32 1.3.2. Các con đường giáo dục giá trị văn hóa truyền thống .......................................34 1.3.3. Quá trình hình thành giá trị nói chung và giá trị văn hóa nói riêng ..................38 1.3.4. Mô hình và các thành tố của mô hình giáo dục giá trị văn hóa truyền thống ....40 1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến giáo dục giá trị văn hóa truyền thống cho sinh viên đại học sư pham ngoại ngữ .................................................................................................44 1.4.1. Yếu tố nhà trường ................................................................................................44 1.4.2. Tính tích cực, chủ động và tự giáo dục của sinh viên ..........................................45 1.4.3. Yếu tố gia đình ......................................................................................................46 1.4.4. Bối cảnh hội nhập quốc tế ....................................................................................46 Kết luận chương 1 ................................................................................................................49 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA GIÁO DỤC GIÁ TRỊ VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGOẠI NGỮ TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ ...................................................................50 2.1. Kinh nghiệm giáo dục giá trị văn hóa truyền thống cho thế hệ trẻ của một số nước trên thế giới .................................................................................................................50 2.1.1. Giáo dục giá trị văn hóa truyền thống được thể hiện qua quan điểm, chủ trương của nhà nước và cần được thể chế hóa bằng các chính sách, bộ luật .................50 2.1.2. Giáo dục giá trị văn hóa truyền thống thông qua tuyên truyền, truyền thông .....51 2.1.3. Giáo dục giá trị văn hóa truyền thống thông qua việc đa dạng hóa các loại hình hoạt động ................................................................................................... 53 iv 2.1.4. Giáo dục giá trị văn hóa truyền thống được thể hiện trong mục đích, mục tiêu giáo dục của chương trình giáo dục tổng thể ..........................................................55 2.1.5. Giáo dục giá trị văn hóa truyền thống thông qua xây dựng môi trường văn hóa học đường ................................................................................................................................. 56 2.1.6. Huy động sức mạnh toàn dân trong giáo dục giá trị văn hóa truyền thống ........57 2.1.7. Kết hợp với giáo dục các giá trị văn hóa tinh hoa của nhân loại với giáo dục giá trị văn hóa truyền thống ...........................................................................................57 2.1.8. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam ......................................................................58 2.2. Thực trạng giáo dục giá trị văn hóa truyền thống cho sinh viên đại học sư phạm ngoại ngữ...............................................................................................................................59 2.2.1. Thực trạng giáo dục giá trị văn hóa truyền thống qua việc tích hợp vào nội dung các môn học khoa học xã hội trong khung chương trình sư phạm ngoại ngữ ......59 2.2.2. Tổ chức khảo sát về thực trạng giáo dục giá trị văn hóa truyền thống cho sinh viên đại học sư phạm ngoại ngữ .............................................................................67 2.2.2.1. Mô tả khảo sát ...................................................................................................67 2.2.2.2. Kết quả khảo sát ................................................................................................71 2.2.2.3. Nhận xét về khảo sát thực trạng ........................................................................85 Kết luận chương 2 ................................................................................................................87 CHƯƠNG 3: MÔ HÌNH VÀ BIỆN PHÁP GIÁO DỤC GIÁ TRỊ VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGOẠI NGỮ ................88 3.1. Mô hình giáo dục giá trị văn hóa truyền thống cho sinh viên đại học sư phạm ngoại ngữ...............................................................................................................................88 3.1.1. Nguyên tắc đề xuất mô hình giáo dục giá trị văn hóa truyền thống cho sinh viên đại học sư phạm ngoại ngữ.....................................................................................88 3.1.2. Mô hình giáo dục giá trị văn hóa truyền thống cho sinh viên đại học sư phạm ngoại ngữ ..............................................................................................................89 3.2. Biện pháp giáo dục giá trị văn hóa truyền thống cho sinh viên đại học sư phạm ngoại ngữ ..............................................................................................................................100 3.2.1. Tích hợp nội dung giáo dục giá trị văn hóa truyền thống vào nội dung một số học phần khoa học - xã hội trong chương trình sư phạm ngoại ngữ.........................100 3.2.2. Đa dạng hóa các loại hình hoạt động của Đoàn thanh niên, Hội sinh viên trong giáo dục giá trị văn hóa truyền thống cho sinh viên đại học sư phạm ngoại ngữ ..................................................................................................................................107 3.2.3. Xây dựng môi trường văn hóa học đường cho sinh viên đại học sư phạm ngoại ngữ ........................................................................................................................118 3.2.4. Hướng dẫn sinh viên sư phạm ngoại ngữ tự giáo dục giá trị văn hóa truyền thống ...............................................................................................................................125 Kết luận chương 3 ................................................................................................................130 CHƯƠNG 4: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ......................................................................131 4.1. Khái quát về thực nghiệm sư phạm ............................................................................131 v 4.1.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ..........................................................................131 4.1.2. Đối tượng thực nghiệm sư phạm .........................................................................131 4.1.3. Nội dung và quy trình thực nghiệm sư phạm ......................................................132 4.1.4. Công cụ và phương pháp đánh giá kết quả thực nghiệm ..................................136 4.2. Kết quả thực nghiệm sư phạm .....................................................................................141 4.2.1. Kết quả khảo sát trước thực nghiệm ....................................................................141 4.2.2. Kết quả khảo sát sau thực nghiệm .......................................................................145 4.2.3. Sự khác biệt trong nhận thức, thái độ, hành động liên quan đến giá trị văn hóa truyền thống của nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng trước và sau thực nghiệm ............................................................................................................................149 4.3. Đánh giá thực nghiệm sư phạm ...................................................................................151 Kết luận chương 4 ................................................................................................................152 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .............................................................................................153 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ....................................................................................................................156 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................................157 PHỤ LỤC..............................................................................................................................1PL vi DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT CHỮ VIẾT TẮT TỪ ĐẦY ĐỦ ĐH Đại học ĐC Đối chứng ĐHNN-ĐHQG Đại học ngoại ngữ-Đại học Quốc Gia ĐHSP Đại học sư phạm GD Giáo dục GT Giá trị GTVH Giá trị văn hóa GV Giảng viên KH-XH Khoa học-xã hội HNQT Hội nhập quốc tế SPNN Sư phạm ngoại ngữ SV Sinh viên TN Thực nghiệm TT Truyền thống vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Giáo dục các giá trị văn hóa truyền thống được tích hợp trong mục tiêu của chương trình SPNN Bảng 2.2: Giáo dục các giá trị văn hóa truyền thống được tích hợp trong nội dung các các môn khoa học xã hội ở trường ĐHNN-ĐHQG Hà Nội Bảng 2.3: Giáo dục các giá trị văn hóa truyền thống được tích hợp trong nội dung các các môn khoa học xã hội ở trường ĐHSP Hà Nội Bảng 2.4: Số lượng CB, GV và SV SPNN tham gia khảo sát ở mỗi trường Bảng 2.5: Ý kiến của CB, GV và SV về mức độ cần thiết trong giáo dục GTVHTT cho SV Bảng 2.6: Điểm trung bình đánh giá của CB, GV và SV về hiệu quả của công tác giáo dục GTVHTT trong nhà trường Bảng 2.7: Điểm trung bình đánh giá của CB, GV và SV về mức độ thường xuyên của giáo dục GTVHTT trong nhà trường Bảng 2.8: Đánh giá của SV về mức độ thường xuyên của việc GD các GTVHTT thông qua việc tích hợp nội dung các học phần KHXH ở trường ĐHNN-ĐHQG Bảng 2.9: Đánh giá của SV về mức độ thường xuyên của việc GD các GTVHTT thông qua việc tích hợp nội dung các học phần KHXH ở trường ĐHSPHN Bảng 2.10: Đánh giá của SV về mức độ thường xuyên của việc GD các GTVHTT thông qua việc tích hợp nội dung các học phần KHXH ở trường ĐHNN-ĐH Huế Bảng 2.11: Đánh giá của SV về mức độ thường xuyên của việc GD các GTVHTT thông qua việc tích hợp nội dung các học phần KH-XH ở trường ĐHSP Thành phố HCM Bảng 2.12: Đánh giá của CB, GV và SV về mức độ thường xuyên của việc GD các GTVHTT thông qua các hình thức hoạt động GD Bảng 2.13: Đánh giá của CB, GV và SV về mức độ thường xuyên của việc GD các GTVHTT thông qua các kênh truyền thông đại chúng Bảng 2.14: Đánh giá của CB, GV và SV về mức độ thường xuyên của việc GD các GTVHTT thông qua GD gia đình viii Bảng 2.15: Điểm trung bình đánh giá mức độ tự nguyện tham gia các phong trào do nhà trường và địa phương phát động của SV đại học SPNN Bảng 4.1: Mẫu thực nghiệm Bảng 4.2: Nội dung đánh giá của phiếu khảo sát đầu vào Bảng 4.3: Nội dung đánh giá của phiếu khảo sát đầu ra Bảng 4.4: Phân tích hệ số tin cậy của thang đo Bảng 4.5: Kết quả thống kê mô tả điểm trung bình đánh giá Nhận thức, Thái độ và Hành động về các giá trị văn hóa cho sinh viên ĐHSPNN của nhóm TN và nhóm ĐC trong khảo sát trước TN Bảng 4.6: Kết quả kiểm định sự khác biệt trung bình đánh giá của nhóm TN và nhóm ĐC Bảng 4.7: Kết quả thống kê mô tả điểm trung bình đánh giá Nhận thức, Thái độ và Hành động về các giá trị văn hóa cho sinh viên ĐHSPNN của nhóm TN và nhóm ĐC trong khảo sát sau TN Bảng 4.8: Kết quả kiểm định sự khác biệt trung bình đánh giá của nhóm ĐC và nhóm TN sau TN Bảng 4.9: Kết quả kiểm định sự thay đổi về điểm đánh giá Nhận thức, Thái độ, Hành động của nhóm TN trước và sau TN Bảng 4.10: Kết quả kiểm định sự thay đổi về điểm đánh giá Nhận thức, Thái độ, Hành động của nhóm ĐC trước và sau TN ix DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1: Giới tính của SV tham gia khảo sát Biểu đồ 2.2: Đối tượng SV tham gia khảo sát Biểu đồ 2.3: Giới tính của CB, GV tham gia khảo sát Biểu đồ 2.4: Độ tuổi của CB, GV tham gia khảo sát Biểu đồ 2.5: Quan niệm của CB, GV về GTVHTT Biểu đồ 2.6: Quan niệm của SV đại học sư phạm ngoại ngữ về GTVHTT Biểu đồ 2.7: Đánh giá của CB, GV và SV về hiệu quả của công tác giáo dục GTVHTT trong nhà trường Biểu đồ 2.8: Mức độ thường xuyên của việc giáo dục GTVHTT trong nhà trường Biểu đồ 2.9: Đánh giá của CB, GV và SV về nguyên nhân của sự mai một các GTVHTT Biểu đồ 4.1: Giới tính của SV nhóm TN và nhóm ĐC Biểu đồ 4.2: Phân bố tần suất của nhóm TN và nhóm ĐC về mức độ Nhận thức, Thái độ, Hành động liên quan đến GTVHTT trước TN Biểu đồ 4.3: Trung bình chung Nhận thức, Thái độ, Hành động GTVHTT của SV trước thực nghiệm Biểu đồ 4.4: Phân bố tần suất của nhóm TN và nhóm ĐC về mức độ Nhận thức, Thái độ, Hành động liên quan đến GTVHTT sau thực nghiệm Biểu đồ 4.5: Trung bình chung Nhận thức, Thái độ, Hành động GTVHTT của SV sau thực nghiệm x DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. Tám vùng văn hóa dựa theo 7 chiều kích Hình 1.2: Quá trình hình thành giá trị Hình 1.3: Các thành tố của mô hình giáo dục GTVHTT Hình 3.1: Mối quan hệ giữa các biện pháp giáo dục GTVHTT và sự tác động của các biện pháp đến các thành tố của mô hình giáo dục GTVHTT 1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài: 1.1. Lịch sử hơn 4000 năm dựng nước và giữ nước của dân tộc đã để lại cho thế hệ thanh niên thời nay những giá trị văn hóa truyền thống (GTVHTT) quý báu. Nói đến GTVHTT là nói đến “những cái gì đã hình thành lâu đời, mang tính bền vững và được trao truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác” [75, tr.34]. Những giá trị văn hóa (GTVH) tiêu biểu của dân tộc ta có thể kể đến là: chủ nghĩa yêu nước, lòng yêu thương, quý trọng con người, tinh thần đoàn kết, ý thức cộng đồng, đức tính cần kiệm, lòng dũng cảm, bất khuất, đức tính hiếu học, giản dị, trung thực, lạc quan, .... Những GTVHTT đó đã, đang và sẽ là sức mạnh nội lực tiềm tàng và là động lực cho sự phát triển bền vững của đất nước. Việt Nam đang trong thời kì đẩy mạnh công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước và cũng chịu sự ảnh hưởng sâu sắc, mạnh mẽ của quá trình hội nhập quốc tế. Quá trình này ở Việt Nam đã tạo nên những tác động theo hai chiều tích cực và tiêu cực đến hệ GTVH và hệ giá trị (GT) con người Việt Nam. Ngoài những GT mới tích cực được mang lại do quá trình hội nhập quốc tế như năng lực thích ứng và tồn tại, tinh thần năng động, lối tư duy sáng tạo, táo bạo, dám nghĩ dám làm, dân chủ, đổi mới, chủ động, trách nhiệm... thì cũng có không ít những GT tiêu cực là sản phẩm của mặt trái của quá trình hội nhập và nền kinh tế thị trường. Đó là quan điểm thực dụng, hưởng thụ, là tư tưởng chạy theo đồng tiền, coi trọng GT vật chất, lấy lợi ích kinh tế làm thước đo GT con người, là sự thờ ơ, vô cảm với người xung quanh, là thói tư lợi, vị kỷ, ...Theo Vũ Anh Tú (2018): “Cùng với sự mở cửa, hội nhập, xu hướng coi thường, phủ nhận các GTVH TT và đề cao các GTVH ngoại lai ngày càng phổ biến trong xã hội” [75, tr.343]. Quả thật, trong thời kì hội nhập, văn hóa phương Tây đang tràn lan khiến cho các GTVH TT tốt đẹp của dân tộc đang biến đổi dần hoặc thậm chí bị thay thế bởi các GTVH mới. Sự biến đổi và thay thế đó có thể nhìn thấy trong nhiều tầng lớp xã hội, nhưng rõ nhất là ở tầng lớp trí thức trẻ tuổi: sinh viên (SV). Sinh ra và lớn lên trong thời kì hội nhập quốc tế, với đặc tính nhạy bén, dễ tiếp thu, đón nhận cái mới, SV Việt Nam nói chung và SV đại học sư phạm ngoại ngữ (SPNN) nói riêng - với lợi thế về ngôn ngữ dễ tiếp xúc với các nền văn hóa trên thế giới - khó tránh khỏi việc tiếp nhận những GTVH tiêu cực. Bên cạnh đó, xu thế hướng ngoại, xem nhẹ các GTVHTT cũng trở nên phổ biến ở SV. Ngày nay, không ít SV có xu hướng chạy theo những GT ảo, những trào lưu văn hóa được coi là “mốt” trên toàn cầu. Những đặc điểm trên đã dẫn đến tình trạng ngày càng phổ biến của sự phai nhạt lí tưởng, thiếu lẽ sống, lối sống buông thả, sự vô cảm, thói gian lận trong học hành, thi cử, sự vô ơn, vô trách nhiệm, ... trong giới SV. Thực trạng đó ngoài việc là kết quả của mặt trái của quá trình hội nhập nhưng có lẽ phần lớn là do các chủ thể giáo dục (GD) trong xã hội còn “thiếu” và “yếu” những biện pháp giáo dục GTVHTT cho SV một cách kịp thời, tương xứng với yêu cầu của sự nghiệp cách mạng. Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ X đã đề ra nhiệm vụ “Xây dựng và hoàn thiện GT, nhân cách của con người Việt Nam, bảo vệ và phát huy bản sắc văn hoá dân tộc trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá, hội nhập kinh tế quốc tế. Bồi dưỡng các GT văn hoá trong 2 thanh niên, học sinh, SV, đặc biệt là lý tưởng sống, năng lực trí tuệ, đạo đức cao đẹp và bản lĩnh văn hoá con người Việt Nam” [14]. Như vậy có thể thấy, để đáp ứng yêu cầu của thời đại mới, để đảm bảo cho sự phát triển bền vững của đất nước, giáo dục GTVHTT cho thanh niên, SV là một việc làm vô cùng cần thiết. 1.2. Trong công cuộc công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước, đổi mới căn bản toàn diện GD đào tạo là nhiệm vụ mà Đảng ta luôn nhấn mạnh. Để có thể đổi mới GD thành công, có thể nói giáo viên là một lực lượng nòng cốt. Điều này đã được khẳng định trong Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng: “Cùng với đổi mới cơ chế quản lí, phát triển đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lí GD là khâu then chốt của đổi mới căn bản, toàn diện GD” [15]. Mục tiêu của các chương trình SPNN là đào tạo ra những giáo viên ngoại ngữ vừa có năng lực ngoại ngữ giỏi làm công cụ để phục vụ cho hoạt động nghề nghiệp sau này nhưng cũng vừa có đạo đức, phẩm chất để thực hiện nhiệm vụ giáo dục nhân cách cho học sinh. Chuẩn nghề nghiệp GV cơ sở GD phổ thông được Bộ GD-ĐT ban hành năm 2018 ngay trong điều 1 về phẩm chất nhà giáo cũng đã nêu rõ: Giáo viên phải là “tấm gương mẫu mực về đạo đức và tác phong nhà giáo” [6]. Như vậy để SV SPNN có thể trở thành “tấm gương” cho học sinh phổ thông noi theo sau này, bản thân SV trong thời gian được đào tạo tại các trường ĐH cần được GD các GTVHTT để hình thành hệ giá trị phù hợp với chuẩn của xã hội, để có năng lực ứng xử sư phạm phù hợp trong các tình huống công việc và cuộc sống. Có thể thấy, cùng với sự thay đổi của bối cảnh xã hội, để phù hợp với những yêu cầu mới của thời đại, ngày nay GV không chỉ đảm nhiệm vai trò “dạy chữ” mà còn cần phải đảm nhận vai trò “dạy người”. GV trong điều kiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa, kinh thế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế không chỉ là nhà trí thức, nhà khoa học mà còn là nhà văn hóa, nhà giáo dục để góp phần đào tạo nên những lớp người trong thời đại mới vừa “hồng”, vừa “chuyên”. Giáo dục GTVHTT cho SV SPNN chính là bước chuẩn bị tích cực để đào tạo nên những nhà giáo dục vừa có đức vừa có tài như thế trong tương lai, góp phần thực hiện thắng lợi nhiệm vụ đổi mới GD, đào tạo mà Đảng và nhà nước đã đặt ra cho ngành GD. 1.3. Giáo dục GTVHTT cho SV đại học SPNN có nhiều ý nghĩa. Thứ nhất, giáo dục GTVHTT có ý nghĩa thiết thực đối với bản thân sinh viên. Sinh viên được GD các GTVHTT sẽ có nhận thức đúng đắn về các GTVHTT của dân tộc như yêu nước, nhân ái, đoàn kết, tôn sư trọng đạo, hiếu học, cần cù, trung thực, … từ đó mà có phát triển những thái độ đúng đắn về các GTVHTT này cũng như biết vận dụng hiểu biết về các GTVHTT này trong các tình huống ứng xử với người thân, bạn bè, đồng nghiệp và học sinh trong tương lai. Thứ hai, giáo dục GTVHTT để SV chuyên ngành SPNN hình thành nên hệ giá trị theo mong đợi của xã hội sẽ có “tác động kép” bởi nhà trường không chỉ hoàn thành được mục tiêu giáo dục nhân cách, phẩm chất, năng lực cho những SV hiện tại mà những SV này còn có thể tiếp tục trao truyền, giáo dục các GTVHTT cho những thế hệ học trò mai sau. Chính vì vậy các trường ĐH có chuyên ngành sư phạm nói chung và chuyên ngành SPNN nói riêng cần đặc biệt quan tâm đến vấn đề giáo dục 3 GTVH TT cho SV chuyên ngành này vì đây sẽ là lực lượng GV ngoại ngữ trong tương lai. Trong thời gian gần đây, mặc dù giáo dục GTVHTT nói chung và giáo dục GTVHTT cho SV nói riêng đã nhận được sự quan tâm nhiều hơn từ các cấp lãnh đạo, các nhà nghiên cứu, các nhà giáo dục và toàn thể xã hội nhưng hiệu quả GD ở các trường ĐH còn chưa cao. Trong các nghiên cứu ở Việt Nam, các vấn đề lí luận về GTVH TT cũng chưa được xác định một cách đầy đủ. Việc phân biệt giữa văn hóa và đạo đức còn chưa rõ ràng; cách tiếp cận GT, GTVH và GTVH TT cũng chưa được chỉ ra một cách thống nhất. Hiện cũng chưa có công trình nghiên cứu chuyên sâu nào về giáo dục GTVHTT cho SV đại học SPNN. Chính vì lí do đó, chúng tôi đã lựa chọn nghiên cứu đề tài “Giáo dục giá trị văn hóa truyền thống cho sinh viên đại học sư phạm ngoại ngữ trong bối cảnh hội nhập quốc tế”. 2. Mục đích nghiên cứu của luận án Luận án đề xuất mô hình và một số biện pháp giáo dục GTVHTT cho SV đại học SPNN nhằm nâng cao nhận thức của SV về những GTVH TT, giúp SV hình thành các thái độ tích cực, hành động đúng đắn để giữ gìn và phát huy các GTVHTT, góp phần tạo nên lực lượng GV ngoại ngữ trong tương lai có năng lực, phẩm chất đáp ứng yêu cầu phát triển giáo dục trong bối cảnh hội nhập quốc tế. 3. Khách thể, đối tượng nghiên cứu Khách thể: quá trình GD cho SV đại học sư phạm ngoại ngữ. Đối tượng nghiên cứu: quá trình giáo dục GTVH TT cho SV đại học sư phạm ngoại ngữ. 4. Giả thuyết khoa học Nếu đề xuất được mô hình và các biện pháp giáo dục GTVHTT cho SV được áp dụng trong quá trình đào tạo, chú trọng đến việc tích hợp giáo dục GTVHTT vào nội dung các học phần KH-XH trong chương trình SPNN, đa dạng hóa các loại hình hoạt động giáo dục thông qua hoạt động của Đoàn Thanh niên, Hội SV và xây dựng môi trường văn hoá học đường thì sẽ góp phần nâng cao hiệu quả của công tác giáo dục GTVHTT cho SV đại học SPNN, biến quá trình giáo dục thành quá trình tự giáo dục của SV, qua đó góp phần nâng cao chất lượng đào tạo GV ngoại ngữ. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu: - Xây dựng cơ sở lí luận cho giáo dục GTVHTT cho SV đại học SPNN trong bối cảnh HNQT. - Tìm hiểu, nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế trong giáo dục GTVHTT cho thế hệ trẻ. Khảo sát, đánh giá thực trạng giáo dục GTVHTT cho SV đại học SPNN trong bối cảnh HNQT. - Đề xuất các biện pháp giáo dục các GTVHTT cho SV đại học SPNN trong bối cảnh HNQT. - Tổ chức thực nghiệm sư phạm để xác định tính hiệu quả và khả thi của các biện pháp giáo dục GTVHTT đã đề xuất. 6. Giới hạn phạm vi: - Giới hạn về nội dung: 4 + Luận án tập trung vào nghiên cứu các GTVHTT cốt lõi (yêu nước, nhân ái, đoàn kết, cần cù, hiếu học, tôn sư trọng đạo, trung thực, dũng cảm, giản dị, chung thủy, lạc quan, … của dân tộc trong khảo sát thực trạng cũng như trong tổ chức thực nghiệm sư phạm. + Luận án tập trung nghiên cứu các biện pháp giáo dục GTVHTT cho sinh viên đại học SPNN trong đó chú trọng vào biện pháp tích hợp giáo dục GTVHTT vào nội dung các học phần KH-XH trong chương trình SPNN và đa dạng hóa các loại hình hoạt động của Đoàn thanh niên và Hội SV trong giáo dục GTVHTT. - Giới hạn về đối tượng: Khảo sát CB, GV và sinh viên tại các trường ĐH có chuyên ngành SPNN bao gồm trường ĐH Ngoại ngữ- ĐH Quốc gia Hà Nội, ĐH Sư phạm Hà Nội, ĐH Ngoại Ngữ- ĐH Huế; ĐH Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh. - Tổ chức TN sư phạm được tiến hành tại trường ĐH Ngoại ngữ - ĐH Quốc gia Hà Nội. 7. Phương pháp luận và các phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp luận triển khai đề tài: Các cách tiếp cận nghiên cứu của đề tài: - Tiếp cận xã hội-lịch sử: giáo dục GTVHTT với tư cách là một quá trình GD nên sẽ mang tính lịch sử-xã hội. Ở mỗi giai đoạn lịch sử, giáo dục GTVHTT luôn có những đặc điểm cụ thể về mục tiêu GD, nội dung GD, phương pháp GD, phương tiện dạy học, kĩ thuật dạy học, phương pháp đánh giá. Chính vì vậy, giáo dục GTVHTT cho SV đại học SPNN cần phải lưu ý đến các đặc trưng của giáo dục GTVHTT theo thời điểm lịch sử cụ thể và đặt trong bối cảnh phát triển cụ thể của xã hội. - Tiếp cận phức hợp và hệ thống: Ngoài việc được đề cập đến như là một vấn đề của Giáo dục học, giáo dục GTVHTT cũng được đề cập đến trong các ngành khoa học khác như Giá trị học, Văn hóa học,… Chính vì vậy, trong xác định nội dung, cách thức giáo dục GTVHTT cho SV đại học SPNN cần lưu ý đến quan điểm phức hợp. Ngoài việc giáo dục GTVHTT là một bộ phận của GD nhân cách SV thì bản thân GD GTVHTT cũng là một hệ thống. Hệ thống này bao gồm các thành tố của quá trình GD như mục đích, nội dung, phương pháp, … có sự tác động qua lại lẫn nhau. Bởi vậy, cần chú ý đến quan điểm hệ thống khi tổ chức giáo dục GTVHTT cho SV đại học SPNN. - Tiếp cận hoạt động- giá trị- nhân cách: Nhân cách của SV được hình thành trong quá trình hoạt động, rèn luyện, thông qua mối quan hệ tương tác của từng cá nhân SV đối với tự nhiên và xã hội và đối với chính bản thân mình. Giá trị và hoạt động có mối quan hệ qua lại chặt chẽ với nhau vì hệ giá trị định hướng cho hoạt động và các biểu hiện hành vi lại là sự thể hiện của những GT cụ thể [27]. Chính vì vậy trong giáo dục GTVHTT cho SV cần tổ chức các hoạt động đặc trưng phù hợp để SV được trải nghiệm, thể hiện các GTVHTT. 7.2. Phương pháp nghiên cứu 7.2.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí thuyết: Nhóm phương pháp này bao gồm các phương pháp phân tích và tổng hợp lí thuyết, phân loại và hệ thống hóa lí thuyết. Nhóm phương pháp này được sử dụng để 5 tìm ra bản chất của các khái niệm cũng như mối liên hệ giữa các khái niệm và phương thức để tiến hành giáo dục GTVHTT cho sinh viên ĐH SPNN. Trên cơ sở đó, luận án xây dựng các khái niệm công cụ và khung lí thuyết cho vấn đề nghiên cứu. 7.2.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn: - Phương pháp điều tra: Chúng tôi điều tra bằng bảng hỏi với CB, GV giảng dạy chuyên ngành SPNN, SV chuyên ngành SPNN thuộc bốn trường đại học có đào tạo chuyên ngành này. Đây là phương pháp chủ đạo trong đề tài nhằm thu thập thông tin về thực trạng giáo dục giá trị văn hóa truyền thống cho SV đại học sư phạm ngoại ngữ. Chúng tôi cũng tiến hành phỏng vấn sâu nhà quản lí, giáo viên và SV đại học SPNN để tìm hiểu kĩ hơn về thực trạng việc GD các GTVH TT cho SV đựa vào các phiếu hỏi phỏng vấn đã thiết kế sẵn cho CB, GV và SV. - Phương pháp tổng kết kinh nghiệm thực tiễn: Tổng kết kinh nghiệm giáo dục GTVHTT cho thế hệ trẻ của các nước trên thế giới nhằm kế thừa, phát huy và rút ra những bài học kinh nghiệm trong giáo dục GTVHTT cho SV SPNN tại Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế. - Phương pháp chuyên gia: trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi tham khảo ý kiến của các chuyên gia Giáo dục học, Tâm lí học, các GV dạy chuyên ngành sư phạm ngoại ngữ có kinh nghiệm để xây dựng khung lí thuyết, xây dựng phiếu điều tra thực trạng và phiếu khảo sát đầu vào, đầu ra thực nghiệm sư phạm cũng như các biện pháp giáo dục GTVHTT được sử dụng trong TN sư phạm. - Phương pháp thực nghiệm sư phạm: chúng tôi tiến hành phương pháp này để kiểm chứng tính hiệu quả và khả thi của các biện pháp giáo dục GTVHTT cho SV đại học SPNN. - Phương pháp xử lí thông tin khoa học xã hội bằng phần mềm SPSS: chúng tôi sử dụng phương pháp này để tính tần suất và tương quan của các nguồn thông tin thu thập từ bảng hỏi. 8. Những luận điểm cần bảo vệ 8.1. Giáo dục GTVHTT cho SV đại học SPNN là một yêu cầu cấp thiết, một nhiệm vụ quan trọng trong bối cảnh hội nhập quốc tế hiện nay. Giáo dục GTVHTT giúp những GTVHTT của dân tộc được chuyển hóa thành những GT bên trong của mỗi SV đại học SPNN, để giúp họ phát triển nhân cách, phẩm chất đạo đức phù hợp với vai trò là một giáo viên ngoại ngữ trong tương lai. 8.2. Giáo dục GTVHTT cho SV ĐHSP ngoại ngữ không thể tách rời với những đặc trưng hoạt động rèn luyện nghề nghiệp của SV. Bởi vậy, mục đích, nội dung, con đường, phương pháp giáo dục, phương pháp và hình thức đánh giá cũng cần được gắn với các đặc trưng đào tạo ngành nghề (sư phạm chuyên ngành ngoại ngữ) của SV. 8.3. Mô hình giáo dục GTVHTT được đề xuất phù hợp với mục tiêu GD đại học nói chung và mục tiêu chuyên ngành SPNN nói riêng cũng như mục tiêu của giáo dục GTVHTT. Mô hình được đề xuất là mô hình nhận thức và có thể vận dụng ở các cơ sở giáo dục trong thực tiễn. 8.4. Các biện pháp giáo dục GTVHTT được đề xuất phù hợp với đặc điểm tâm sinh lí của SV đại học SPNN cũng như đặc trưng của chương trình SPNN. Các biện 6 pháp này không chỉ giúp SV nâng cao nhận thức, hình thành thái độ tích cực, các hành động đúng đắn liên quan đến GTVHTT mà còn góp phần tăng hiệu quả hoạt động học tập, rèn luyện nghề nghiệp trong tương lai của SV đại học SPNN. 9. Đóng góp mới của luận án 9.1 Về lí luận - Luận án đã làm rõ, bổ sung các vấn đề về GT, GTVH, GTVHTT, hệ GTVHTT Việt Nam. - Luận án xây dựng được khung lí luận về giáo dục GTVHTT cho SV đại học SPNN, trong đó đưa ra khái niệm về giáo dục GTVHTT, quá trình hình thành GT nói chung và GTVHTT nói riêng, mô hình giáo dục GTVTT, các phương pháp, con đường, đánh giá giáo dục GTVHTT. - Luận án đề xuất được nội dung giáo dục GTVHTT cho SV SPNN và các biểu hiện của mỗi GTVHTT được đề xuất. 9.2. Về thực tiễn - Qua tìm hiểu, nghiên cứu về công tác giáo dục GTVHTT ở một số nước trên thế giới, luận án đã rút ra được những bài học cho giáo dục GTVHTT ở Việt Nam. Đây là cơ sở thực tiễn quan trọng để định hướng xây dựng các biện pháp giáo dục GTVHTT cho SV đại học. - Luận án đã phân tích, đánh giá thực trạng giáo dục GTVHTT cho SV đại học SPNN ở một số trường ĐH, chỉ ra được một số nguyên nhân dẫn đến những hạn chế trong giáo dục GTVHTT hiện nay. - Luận án đề xuất được mô hình giáo dục GTVHTT cho SV đại học SPNN trong bối cảnh hội nhập quốc tế. - Luận án đề xuất được các biện pháp nhằm giáo dục GTVHTT cho SV đại học SPNN cũng như đề xuất mục tiêu, nội dung, quy trình và điều kiện thực hiện của mỗi biện pháp. Áp dụng các biện pháp này trong giáo dục GTVHTT sẽ góp phần nâng cao chất lượng đào tạo SV chuyên ngành SPNN trong các trường ĐH. 10. Bố cục của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận-kiến nghị, tài liệu tham khảo, danh mục các bài báo khoa học của tác giả đã công bố, phụ lục, nội dung chính của luận án gồm 4 chương: Chương 1: Cơ sở lí luận về giáo dục GTVHTT cho SV đại học sư phạm ngoại ngữ trong bối cảnh hội nhập quốc tế. Chương 2: Cơ sở thực tiễn về giáo dục GTVHTT cho SV đại học sư phạm ngoại ngữ trong bối cảnh hội nhập quốc tế. Chương 3: Mô hình và biện pháp giáo dục GTVHTT cho SV đại học sư phạm ngoại ngữ trong bối cảnh hội nhập quốc tế. Chương 4: Thực nghiệm sư phạm. 7 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA GIÁO DỤC GIÁ TRỊ VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGOẠI NGỮ TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ 1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu về giáo dục giá trị văn hóa truyền thống Vấn đề GT, GD GT, văn hóa, GTVH, GTVH TT và giáo dục GTVH và GTVH TT cho thế hệ trẻ đã nhận được sự quan tâm lớn các nhà nghiên cứu nước ngoài cũng như các nhà nghiên cứu nói chung và các nhà nghiên cứu về văn hóa, GD nói riêng ở Việt Nam. 1.1.1. Các công trình nghiên cứu về giá trị và giáo dục giá trị Có rất nhiều công trình nghiên cứu về giá trị và giáo dục giá trị. Trên thế giới, nghiên cứu về GT, có thể kể đến các nhà khoa học và các công trình tiêu biểu như sau: I.Kant (1785) với công trình “Cơ sở siêu hình học đạo đức” [99] vào cuối thế kỉ XVIII, Hartman với công trình “Cấu trúc của giá trị, những cơ sở của giá trị học khoa học” [94] năm 1967, J.H Fitcher với quan niệm về GT: “Tất cả những gì có lợi, đáng ham chuộng hoặc đáng kính phục đối với một con người hoặc nhóm người đều có một GT” được đưa ra năm 1973 trong cuốn “Xã hội học” [89], hay M.M. Rozental (1976) với công trình từ điển triết học đồ sộ dày hơn 400 trang bao gồm định nghĩa về GT [109]. Khảo sát về GT trên phạm vi châu lục và thế giới có các công trình của F. Inglehart Giám đốc chương trình điều tra GT thế giới với tên gọi của chương trình đầu tiên “Nghiên cứu GT Châu Âu” [98] năm 1981 và 6 chương trình tiếp theo từ năm 20112014 nghiên cứu GT toàn cầu; hay công trình “Giá trị châu Âu và giá trị Mỹ xung đột với nhau như thế nào” [96] của D.I. Hitcock năm 1994. Ở Việt Nam, nghiên cứu về khái niệm trị GT phải kể đóng góp to lớn của Trần Trọng Thủy (1993) với nghiên cứu “Giá trị, định hướng giá trị và nhân cách” [70]; của nhóm tác giả Nguyễn Quang Uẩn, Nguyễn Thạc và Mạc Văn Trang (1995) với đề tài “Giá trị - định hướng giá trị nhân cách và giáo dục giá trị” [79], của Ngô Đức Thịnh (2010) với cuốn sách “Làm giàu, bảo tồn và phát huy các GTVH TT Việt Nam trong đổi mới và hội nhập” [66], và gần đây là Trần Ngọc Thêm (2016) với cuốn sách “Hệ giá trị Việt Nam từ truyền thống đến hiện đại và con đường tới tương lai” [18]. Trong các công trình này, theo quan niệm của các nhà nghiên cứu quốc tế và Việt Nam, GT chỉ hàm nghĩa những gì tích cực, còn những GT tiêu cực thì được coi là những phản GT hay phi GT, khác với cách hiểu của triết học cho rằng có GT tích cực và GT tiêu cực. Nghiên cứu về giáo dục giá trị rất được quan tâm bởi các nhà khoa học hay tổ chức nước ngoài. Điển hình phải kể đến Linda Bennett (1998), người đã thiết lập ra trang web Citizen Education (GD công dân) của Nhật, đã chỉ ra 8 GT quan trọng cần có của thế hệ trẻ Nhật Bản, đó là: có kỉ luật, kiên trì theo đuổi mục tiêu, nhân ái, mạnh mẽ và khỏe mạnh, chăm học, thông cảm và đồng cảm, nhận thức về xã hội, hợp táchòa hợp [85]; hay chính phủ Úc với việc ban hành Khung Quốc Gia về GD GT cho các trường học (National Framework for Values Education in Australian schools) năm 2016 với 9 GT cốt lõi cần GD cho học sinh trong nhà trường: Sự nỗ lực hết sức mình, 8 đối xử công bằng, tự do, trung thực và đáng tin cậy, hòa nhập, trách nhiệm, thấu hiểu, khoan dung và hội nhập [105]. Ngoài ra còn có nghiên cứu của Maina Faith (2003) với tiêu đề: “Tích hợp giáo dục giá trị văn hóa vào chương trình của các trường Kenya” (“Integrating cultural Education in Curriculum for Kenya School”) [104], nghiên cứu của Young-Ran Roh (2004) về GD trị ở Hàn Quốc và Singapore trong thời đại thông tin và toàn cầu hóa (“Values Education in Global and Information Age in South Korea and Singapore” [108]), hay nghiên cứu về “Giá trị văn hóa và công việc của người giáo viên: từ quan điểm dạy học chất lượng” [103] (Values education and teachers’ work: a quality teaching perspective), của Terence Lovat (2005), thuộc truờng ĐH Newscastle, Úc. Giáo dục giá trị trong những năm qua cũng đã nhận được sự quan tâm lớn ở Việt Nam. Các công trình nghiên cứu của các tác giả chủ yếu tổng kết các quan niệm về GT, hệ GT, một số công trình đề xuất bảng GT hay hệ GT Việt Nam. Công trình tiêu biểu gần đây phải kể đến là: “Xây dựng hệ giá trị Việt Nam trong thời kì công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế: Góp thêm một vài ý kiến nhỏ” [29] của Lương Đình Hải (2015) hay “Hệ giá trị Việt Nam trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế” [63] của Trần Ngọc Thêm (2017). Trong bối cảnh hội nhập quốc tế, rất nhiều tác giả Việt Nam đã trăn trở về vấn đề định hướng GT của con người Việt Nam nói chung và thanh niên Việt Nam nói riêng. Nhóm tác giả Nguyễn Quang Uẩn, Nguyễn Thạc và Mạc Văn Trang (1995) có công trình “Giá trị – định hướng giá trị nhân cách và giáo dục giá trị” [79], Đỗ Long (2006) với bài viết “Định hướng giá trị và sự phát triển của thế hệ trẻ” [41], Thái Duy Tuyên, Phan Minh Tiến (2008) có ấn phẩm "Định hướng GT con người Việt Nam thời kỳ công nghiệp hóa hiện đại hóa” [77]. Phạm Hồng Tung (2010) có ấn phẩm “Văn hóa và lối sống của thanh niên Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế” [76], Phạm Minh Hạc (2015) có công trình “Định hướng giá trị con người Việt Nam trong thời kỳ đổi mới và hội nhập” [28]. Các đề tài trên đã bàn về việc xây dựng nguyên tắc cho cách tiếp cận đối với chủ đề về văn hóa và góp phần nhận diện xu hướng biến đổi GT con người Việt Nam nói chung và thanh niên nói riêng trong bối cảnh toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế hiện nay. 1.1.2. Các công trình nghiên cứu về văn hóa, giá trị văn hóa và giá trị văn hóa truyền thống Vấn đề văn hóa, GTVH và GTVH TT cũng đã được nhiều nhà nghiên cứu trong và ngoài nước quan tâm. Khái niệm văn hóa đã được Taylor trình bày trong tác phẩm “Văn hóa nguyên thủy” [112] từ năm 1871 và được hoàn thiện bởi UNESCO, Tổ chức GD, Khoa học và Văn hóa thế giới trong một dịp lễ phát động thập kỉ thế giới phát triển của văn hóa năm 1994 [116]. Trong một nghiên cứu khác về GT của H. Schwartz (2012), dựa trên cơ sở dữ liệu của giáo viên, SV từ 65 quốc gia, H. Schwartz đã xác định được tám vùng văn hóa dựa theo bảy chiều kích: Sự hài hòa (Harmony); Sự gắn kết (Embeddeeness); Tính tôn ti, trật tự (Hierarchy); Tính quyền lực (Mastery); Năng lực tự chủ về tình cảm (Affective Autonomy); Năng lực tự chủ về tri thức (Intellectual Autonomy); Chủ nghĩa công bằng (Egalitarianism) [110]