Tài liệu Kinh nghiệm áp dụng một số phương pháp dạy – học ngữ văn trong chỉ đạo dạy - học môn ngữ văn theo hướng tích hợp, tích cực

A - PhÇn më ®Çu ∗∗∗∗∗ I/ Lý do chän vÊn ®Ò skkn 1- VÒ vÞ trÝ : M«n ng÷ v¨n cã mét vÞ trÝ rÊt ®Æc biÖt trong viÖc cïng c¸c m«n häc kh¸c thùc hiÖn môc tiªu gi¸o dôc chung cña bËc THCS, ®ã lµ h×nh thµnh nªn nh÷ng con ng−êi toµn diÖn, cã tr×nh ®é c¬ së chuÈn bÞ hoÆc tiÕp tôc häc lªn THPT hoÆc häc nghÒ hoÆc tham gia vµo c¸c lÜnh vùc kh¸c trong ®êi sèng x· héi. 2- VÒ vai trß : M«n ng÷ v¨n gióp h×nh thµnh con ng−êi cã t− t−ëng t×nh c¶m cao ®Ñp phï hîp víi môc tiªu XHCN, cã b¶n lÜnh, cã t− duy s¸ng t¹o, cã n¨ng lùc c¶m thô thÈm mü, cã n¨ng lùc thùc hµnh vµ sö dông tiÕng ViÖt víi t− c¸ch lµ c«ng cô cña t− duy vµ c«ng cô cña ng«n ng÷ giao tiÕp. 3- VÒ chøc n¨ng : Ph©n m«n v¨n häc thuéc m«n ng÷ v¨n lµ m«n häc ®−îc coi lµ "trß diÔn b»ng ng«n ng÷". Nh− vËy ng«n ng÷ trong v¨n häc võa ®−îc sö dông nh− c«ng cô giao tiÕp cña t¸c gi¶ víi b¹n ®äc võa d−îc sö dông nh− nh÷ng tÝn hiÖu thÈm mÜ. §iÒu ®ã khiÕn chóng ta cÇn cã mét c¸ch d¹y vµ häc thÝch hîp vÒ t¸c phÈm v¨n ch−¬ng ®Ó häc sinh kh«ng nh÷ng hiÓu d−îc néi dung t− t−ëng cña t¸c phÈm mµ cßn c¶m nhËn ®−îc nÐt ®Ñp nghÖ thuËt cña t¸c phÈm ( chÝnh lµ tµi hoa cña t¸c gi¶). Tãm l¹i :Tõ nh÷ng tiªu chÝ trªn, ch−¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa ng÷ v¨n míi ®· cã sù lùa chän c¸c t¸c phÈm v¨n häc cã tÝnh v¨n ch−¬ng, tÝnh thÈm mÜ cao, vµ ®¶m b¶o tÝnh tÝch hîp, tÝnh vËn dông hiÖu qu¶. Tuy nhiªn, trong thùc tÕ chóng ta ®ang ®øng tr−íc mét t×nh tr¹ng kh«ng Ýt gi¸o viªn cßn lóng tóng trong viÖc ®æi míi ph−¬ng ph¸p gi¶ng d¹y tiÕt v¨n häc trong m«n ng÷ v¨n, ch−a biÕt nªn ®æi míi nh− thÕ nµo ®Ó häc sinh tù t×m hiÓu, tù c¶m nhËn d−îc nÐt ®Ñp nghÖ thuËt còng nh− chñ ®Ò t− t−ëng cña t¸c phÈm v¨n ch−¬ng. Trong ®Ò tµi nµy t«i xin tr×nh bµy kinh nghiÖm ¸p dông mét sè ph−¬ng ph¸p d¹y – häc ng÷ v¨n trong chØ ®¹o d¹y - häc m«n ng÷ v¨n theo h−íng tÝch hîp, tÝch cùc. II/ LÞch sö cña vÊn ®Ò 1/ Tr−íc n¨m 1995: Luång giã ®æi míi thæi vµo c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng trong ®ã cã d¹y vµ häc v¨n trong c¸c nhµ tr−êng. M«n v¨n ®· ®−îc ®Æt ®óng vÞ trÝ lµ mét m«n nghÖ thuËt ®−îc x©y dùng b»ng chÊt liÖu ng«n ng÷, d¹y vµ häc v¨n lµ ®i t×m ®Õn c¸i ®Ñp sau c¸i vá ng«n ng÷ Êy. Tuy nhiªn ë thêi k× nµy viÖc ®æi míi ph−¬ng ph¸p vÉn cßn nhiÒu h¹n chÕ, ch−a kh¾c phôc ®−îc t×nh tr¹ng truyÒn thô 1 chiÒu thµy d¹y trß nghe, ¸p ®Æt. 2/ Tõ sau n¨m 1995: Trong c¸c tr−êng s− ph¹m vµ trung häc ®Ò cao ph−¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc, chñ ®éng, s¸ng t¹o tõ phÝa häc sinh. Häc sinh cã quyÒn ®−îc tr×nh bµy c¶m nhËn cña riªng m×nh vÒ t¸c phÈm v¨n ch−¬ng. Song víi ph−¬ng ph¸p nµy vai trß ng−êi thµy trë nªn v« cïng khã kh¨n, ®ã lµ ph¶i dÉn d¾t c¶m xóc cña c¸c em ®i theo con ®−êng nghÖ thuËt ®óng ®¾n. C¸ch d¹y nµy ®· ®¹t ®−îc nh÷ng thµnh c«ng nhÊt ®Þnh, cho ®Õn nay ph−¬ng ph¸p nµy vÉn d−îc ¸p dông vµ ®−îc coi lµ ph−¬ng ph¸p tèt. III/ C¬ së cña vÊn ®Ò 1/ C¬ së lÝ luËn v¨n häc * D¹y- häc t¸c phÈm v¨n ch−¬ng ph¶i dùa trªn c¬ së vÒ lÝ luËn v¨n häc ®ã lµ: - V¨n häc lµ ho¹t ®éng thÈm mÜ, lµ nghÖ thuËt cña ng«n tõ. - §Æt t¸c phÈm v¨n häc trong mèi quan hÖ víi x· héi vµ v¨n ho¸. - T«n träng chñ thÓ s¸ng t¹o ( t¸c gi¶) 2/ C¬ së gi¸o dôc häc * D¹y häc t¸c phÈm v¨n ch−¬ng ph¶i tu©n theo mét hÖ thèng gi¸o dôc nãi chung, mét t− t−ëng chñ ®¹o cña khoa häc gi¸o dôc. 3/ C¬ së t©m lÝ häc * D¹y häc t¸c phÈm v¨n ch−¬ng ph¶i dùa vµo thµnh tùu cña t©m lÝ häc (t©m lÝ løa tuæi) nh»m ®¶m b¶o tÝnh trùc c¶m ë líp 6,7, t¨ng dÇn tÝnh trõu t−îng ë líp 8,9. 4/ C¬ së thùc tiÔn - §èi t−îng häc sinh THCS ®· cã mét tr×nh ®é nhËn thøc nhÊt ®Þnh vÒ v¨n häc, kh¶ n¨ng t− duy trõu t−îng b¾t ®Çu ph¸t triÓn, c¸c em ®· cã ý kiÕn riªng vÒ sù viÖc, con ng−êi, hµnh ®éng... * Tõ thùc tiÔn nµy chóng ta x©y dùng mét ph−¬ng ph¸p d¹y vµ häc phï hîp, lÊy viÖc nghe, ®äc (tiÕp nhËn) vµ nãi, viÕt (t¹o lËp) lµm môc ®Ých chÝnh cña d¹y vµ häc ng÷ v¨n nãi chung . IV/ môc ®Ých cña SKKN - §©y lµ vÊn ®Ò kh«ng míi vµ nh−ng khã. Thùc tÕ gi¶ng d¹y cho ta thÊy ph−¬ng ph¸p gi¶ng d¹y t¸c phÈm v¨n ch−¬ng theo h−íng tÝch hîp, tÝch cùc ch−a cã mét khu«n mÉu nhÊt ®Þnh. D¹y häc v¨n theo h−íng tÝch hîp, tÝch cùc còng kh«ng thÓ xa rêi c¸c ph−¬ng ph¸p d¹y häc cña ph−¬ng ph¸p häc, v× vËy kinh nghiÖm nµy dùa trªn c¸c ph−¬ng ph¸p khoa häc vÒ d¹y vµ häc t¸c phÈm v¨n ch−¬ng trong nhµ tr−êng ®Ó vËn dông - Qua viÖc ®−a ra mét sè ph−¬ng ph¸p d¹y- häc thÝch hîp ®¶m b¶o tÝnh tÝch hîp, cña bé m«n, tÝnh tÝch cùc cña trß, tÝnh chñ ®éng cña thÇy nh»m n©ng cao chÊt l−îng d¹y häc ng÷ v¨n ë THCS. V/ nhiÖm vô cña SKKN *§Ó ®¹t ®−îc môc ®Ých cña ®Ò tµi- s¸ng kiÕn kinh nghiÖm nµy, ®Ò tµi cã nhiªm vô g¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò sau : - Kh¶o s¸t, ®iÒu tra chÊt l−îng d¹y vµ häc ng÷ v¨n trong nhµ tr−êng THCS . - §¸nh gi¸ nh÷ng mÆt ®−îc vµ ch−a ®−îc trong d¹y vµ häc ng÷ v¨n hiÖn nay. - §−a ra mét ph−¬ng ph¸p cô thÓ ®Ó ¸p dông trong d¹y- häc ng÷ v¨n phï hîp víi t×nh h×nh thùc tÕ gi¶ng d¹y vµ cã t¸c dông n©ng cao chÊt l−îng d¹y vµ häc. - §¸nh gi¸ viÖc ¸p dông s¸ng kiÕn kinh nghiÖm trong thùc tÕ. - KÕt luËn vÒ ®iÒu kiÖn ¸p dông thµnh c«ng s¸ng kiÕn nµy. VI/ §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu 1/ §èi t−îng nghiªn cøu - Gi¸o viªn vµ häc sinh tr−êng THCS NguyÔn Quèc ¢n 2/ Ph¹m vi nghiªn cøu - C¸c ho¹t ®éng d¹y vµ häc t¸c phÈm v¨n ch−¬ng trong nhµ tr−êng THCS. B/ phÇn néi dung ∗∗∗∗∗ I/ Kh¶o s¸t thùc tÕ 1/ §Æc ®iÓm t×nh h×nh a/ T×nh h×nh ®éi ngò gi¸o viªn. * VÒ tr×nh ®é ®µo t¹o: - C¶ tr−êng cã 09 gi¸o viªn d¹y ng÷ v¨n - Tr×nh ®é : C§SP : 05 ®ång chÝ §HSP : 04 ®ång chÝ - Tuæi nghÒ : 03 ®ång chÝ cã tuæi nghÒ d−íi 10 n¨m 02 ®ång chÝ cã tuæi nghÒ trªn 15 n¨m 04 ®ång chÝ cã tuæi nghÒ trªn 20 n¨m * VÒ −u ®iÓm : - HÇu hÕt c¸c ®ång chÝ gi¸o viªn ®Òu cã tuæi nghÒ, cã kinh nghiÖm gi¶ng d¹y, cã lßng nhiÖt t×nh, h¨ng say c«ng t¸c chuyªn m«n, ham häc thµnh tÝch, chèng c¸c tiªu cùc trong gi¸o dôc cao. - 100% c¸c ®ång chÝ gi¸o viªn ®Òu tham dù c¸c líp tËp huÊn vÒ ®æi míi ph−¬ng ph¸p gi¶ng d¹y do phßng gi¸o dôc tæ chøc. - 100% c¸c ®ång chÝ gi¸o viªn ®Òu tham gia c¸c ®ît thao gi¶ng cÊp tr−êng ®Òu ®−îc xÕp lo¹i giê kh¸ vµ giái. - 100% c¸c ®ång chÝ gi¸o viªn ng÷ v¨n ®Òu ®· tõng tham gia héi thi gi¸o viªn giái cÊp thÞ, cÊp tØnh trong ®ã 100% ®Òu ®¹t gi¶i (tõ gi¶i 3 ®Õn gi¶i nhÊt cÊp thÞ, ®−îc c«ng nhËn gi¸o viªn giái cÊp tØnh.) - Nhµ tr−êng th−êng xuyªn tæ chøc c¸c buæi sinh ho¹t chuyªn m«n, nhËn xÐt, ®¸nh gi¸, rót kinh nghiÖm giê d¹y qua c¸c k× héi gi¶ng nh»m nhËn râ mÆt m¹nh, mÆt yÕu cña tõng gi¸o viªn ®Ó cã biÖn ph¸p kh¾c phôc. - Nhµ tr−êng th−êng xuyªn tæ chøc c¸c chuyªn ®Ò vÕ ®æi míi ph−¬ng ph¸p gi¶ng d¹y, ph−¬ng ph¸p kiÓm tra ®¸nh gi¸ häc sinh, cËp nhËt c¸c th«ng tin míi cã tÝnh thêi sù nãng hæi cña chuyªn m«n. * VÒ Nh−îc ®iÓm : - Trong qu¸ tr×nh häc tËp tiÕp thu ph−¬ng ph¸p míi, mçi gi¸o viªn cã sù nhËn thøc vµ ¸p dông kh¸c nhau, cã nh÷ng mÆt m¹nh, yÕu kh¸c nhau nªn kh«ng tr¸nh khái nh÷ng h¹n chÕ trong ®æi míi ph−¬ng ph¸p d¹y vµ häc, ch−a t¹o ®−îc høng thó häc tËp cho c¸c em. - C¸ biÖt cßn cã gi¸o viªn lóng tóng trong ph−¬ng ph¸p gi¶ng d¹y, mét sè ®ång chÝ cßn lóng tóng trong mét sè giê d¹y, mét sè thÓ lo¹i nhÊt ®Þnh dÉn ®Õn chÊt l−îng ch−a cao. b/ T×nh h×nh häc sinh *Toµn tr−êng cã 13 líp trong ®ã: Khèi 6: 3 líp; Khèi 8: 4 líp; *VÒ −u ®iÓm : Khèi 7: 3 líp Khèi 9: 3 líp - C¸c em häc sinh ®ang ë løa tuæi ham häc hái, h¨ng h¸i häc, tËp tiÕp thu nhanh, dÔ g©y h−ng phÊn häc tËp. - C¸c em ®· cã mét tr×nh ®é hiÓu biÕt vµ sö dông tiÕng mÑ ®Î nhÊt ®Þnh, cã tr×nh ®é nhËn thøc vÒ x· héi, cã vèn hiÓu biÕt vÒ v¨n häc nhÊt ®Þnh. - §Æc biÖt cã mét sè em cã kh¶ n¨ng tiÕp nhËn vµ ph©n tÝch th«ng tin nhanh, cã sù tÝch luü, tiÕp nhËn th«ng tin v¨n häc tõ c¸c kªnh th«ng tin kh¸c ngoµi nhµ tr−êng ( qua s¸ch b¸o, internet...) - Kh¶ n¨ng t− duy cña c¸c em b¾t ®Çu ph¸t triÓn, b¾t ®Çu cã nh÷ng nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ vÒ c¸c sù viÖc, con ng−êi ..., b¾t ®Çu cã nh÷ng c¶m xóc, rung ®éng tr−íc mét t¸c phÈm v¨n ch−¬ng. - §Þa bµn ph−êng Quang Trung lµ mét ph−êng néi thµnh v× vËy nhiÒu gia ®×nh rÊt quan t©m ®Õn viÖc häc tËp cña con em nªn thêi gian cña c¸c em giµnh cho häc tËp lµ chÝnh. * VÒ nh−îc ®iÓm: - Cã mét bé phËn kh«ng nhá häc sinh ng¹i häc m«n v¨n, Ýt ®äc s¸ch b¸o vµ c¸c t¸c phÈm v¨n ch−¬ng, ch−a cã sù nh¹y c¶m vÒ c¶m xóc, ch−a hiÓu s©u vÒ nghÜa cña tõ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng chÊt l−îng ch−a cao. - Mét h¹n chÕ n÷a ®ã lµ viÖc nhËn thøc cña c¸c bËc phô huynh vÒ viÖc ®Çu t− cho con em m×nh häc tËp ch−a thùc sù b¾t nhÞp víi x· héi hiÖn ®¹i, còng g©y ¶nh h−ëng kh«ng nhá ®Õn chÊt l−îng d¹y vµ häc nãi chung vµ häc ng÷ v¨n nãi riªng. c/ VÒ ch−¬ng tr×nh ng÷ v¨n (phÇn v¨n häc) * VÒ kÕt cÊu ch−¬ng tr×nh + Líp 6 : V¨n häc d©n gian ViÖt Nam & n−íc ngoµi, v¨n häc hiÖn ®¹i ViÖt Nam & n−íc ngoµi. + Líp 7 : V¨n häc d©n gian, v¨n häc trung ®¹i VIÖt Nam & n−íc ngoµi, v¨n häc hiÖn ®¹i ViÖt Nam. + Líp 8 : V¨n häc d©n gian n−íc ngoµi, v¨n häc trung ®¹i ViÖt Nam, v¨n häc hiÖn ®¹i.(ViÖt Nam & n−íc ngoµi) + Líp 9 : V¨n häc cËn ®¹i ViÖt Nam, v¨n häc hiÖn ®¹i ViÖt Nam & n−íc ngoµi . * ¦u ®iÓm: - Ch−¬ng tr×nh ng÷ v¨n phÇn v¨n häc ®−îc x©y dùng theo nguyªn t¾c vßng trßn ®ång t©m më réng tõ líp 6 ®Õn líp 9 phï hîp víi tr×nh ®é t− duy cña häc sinh ®¶m b¶o tÝnh trùc quan ë líp 6,7 t¨ng dÇn tÝnh trõu t−îng ë líp 8,9. - PhÇn lín v¨n b¶n cã néi dung vµ nghÖ thuËt hay, ®Æc s¾c l¹i ®¶m b¶o tÝnh tÝch hîp cao. * Nh−îc ®iÓm : - Mét sè v¨n b¶n dµi ph©n bè thêi gian ch−a hîp lÝ, phÇn lín r¬i vµo c¸c v¨n b¶n truyÖn ng¾n, ®o¹n trÝch. - Mét sè v¨n b¶n cã néi dung hay song khã hiÓu ®èi víi kh¶ n¨ng t− duy cña häc sinh, ®Æc biÖt lµ phÇn th¬ trung ®¹i ë líp 7. 2/ Kh¶o s¸t thùc tÕ a/ §iÒu tra gi¸o viªn - Qua dù giê th¨m líp, ®¸nh gi¸, xÕp lo¹i giê d¹y cña gi¸o viªn trong c«ng t¸c thanh kiÓm tra th−êng xuyªn vµ ®Þnh kú. - Qua c¸c ®ît thao gi¶ng, héi gi¶ng cña tæ vµ cña tr−êng tæ chøc trong n¨m häc - KÕt qu¶ cô thÓ - 9/9 gi¸o ®· d¹y häc theo h−íng tÝch hîp, tÝch cùc ë m«n ng÷ v¨n song chØ ®¶m b¶o ®¹t 60 % ®Ôn 70% yªu cÇu ®æi míi. - 5/9 gi¸o viªn cho r»ng ®Ó häc sinh tù t×m hiÓu t¸c phÈm v¨n ch−¬ng lµ kh«ng thÓ thùc hiÖn, kh«ng ®¶m b¶o môc tiªu ®Ò ra. - 2/9 gi¸o viªn cßn lóng tóng trong ph−¬ng ph¸p gi¶ng d¹y tÝch hîp, tÝch cùc ë tõng bµi, tõng thÓ lo¹i. b/ §iÒu tra häc sinh * Kh¶o s¸t chÊt l−îng ®Çu n¨m. - Tæng sè bµi giái : 45/480 = 9,5% - Tæng sè bµi kh¸ : 120/480 = 25% - Tæng sè bµi TB : 245/480 = 51% - Tæng sè bµi yÕu : 38/480 = 8% - Tæng sè bµi kÐm : 32/480 = 6,5% * Kh¶o s¸t tr¾c nghiÖm : - 25% HS thÝch häc m«n ng÷ v¨n vµ kh«ng ng¹i lµm bµi tËp. - 45% HS thÝch häc m«n ng÷ v¨n nh−ng ng¹i lµm bµi tËp. - 30% HS kh«ng thÝch häc m«n ng÷ v¨n vµ ng¹i lµm bµi tËp. 3/ §¸nh gi¸ - XuÊt ph¸t tõ t×nh h×nh thùc tÕ, tõ nh÷ng mÆt ®· ®¹t ®−îc vµ ch−a ®−îc trong ho¹t ®éng d¹y vµ häc ng÷ v¨n ë tr−êng THCS NguyÔn Quèc ¢n, t«i xin ®−a ra mét sè kinh nghiÖm ®· ¸p dông trong chØ ®¹o d¹y m«n ng÷ v¨n theo h−íng tÝch hîp, tÝch cùc II/ kinh nghiÖm d¹y v¨n häc tÝch cùc, tÝch hîp 1/ D¹y ng÷ v¨n ph¶i b¸m s¸t nguyªn t¾c d¹y t¸c phÈm v¨n ch−¬ng trong nhµ tr−êng THCS - §¶m b¶o tÝnh t− t−ëng : H×nh thµnh nh÷ng t×nh c¶m tèt ®Ñp, trong s¸ng, biÕt ph©n biÖt tèt xÊu, biÕt nhËn thøc x· héi mét c¸ch khoa häc. - §¶m b¶o tÝnh trùc quan : Häc sinh ®−îc tiÕp xóc víi nguyªn mÉu t¸c phÈm. - §¶m b¶o tÝnh khoa häc : TÝnh khoa häc cña khoa häc d¹y häc - §¶m b¶o phï hîp víi tr×nh ®é cña HS : ®¶m b¶o tÝnh trùc quan ë líp 6,7 t¨ng dÇn tÝnh trõu t−îng ë líp 8,9. - §¶m b¶o tÝnh ®Æc tr−ng : §Æc tr−ng cña lo¹i thÓ. - §¶m b¶o nguyªn t¾c tÝch hîp. 2/D¹y ng÷ v¨n theo bèn ph−¬ng ph¸p c¬ b¶n trong d¹y häc s¸ng t¹o a/ Ph−¬ng ph¸p ®oc s¸ng t¹o - §©y lµ ph−¬ng ph¸p ®−îc sinh ra do chÝnh ®Æc tr−ng bé m«n, nã cã nhiÒu biÖn ph¸p kh¸c nhau nh− : H¸t, ng©m, ®äc b×nh, ®äc diÔn c¶m nh−ng träng t©m vÉn lµ ®äc diÔn c¶m (®äc s¸ng t¹o). §äc s¸ng t¹o lµ ph−¬ng ph¸p ®−îc lùa chän nhiÒu nhÊt .ë SKKN nµy t«i còng lùa chän ®äc s¸ng t¹o lµ mét ph−¬ng ph¸p chÝnh. - Trong ®äc s¸ng t¹o ph¶i tu©n theo 5 yªu cÇu sau : ∗ Gi¶n dÞ, tù nhiªn, sö dông ®óng giäng cña m×nh. ∗ Ph¸t ©m râ rµng,chÝnh x¸c. ∗ TruyÒn ®¹t ®−îc ®Æc ®iÓm lo¹i thÓ vµ phong c¸ch t¸c phÈm ∗ Th©m nhËp vµo néi dung t− t−ëng cña t¸c phÈm, thÓ hiÖn râ rµng t− t−ëng cña t¸c gi¶. ∗ Th¸i ®é tiÕp xóc nhiÖt t×nh víi t¸c phÈm. - Ph−¬ng ph¸p nµy ®−îc ¸p dông 100% trong c¸c giê d¹y v¨n. b/ Ph−¬ng ph¸p gîi t×m - ph−¬ng ph¸p nµy®−îc khëi nguyªn tõ ph−¬ng ph¸p "nªu vÊn ®Ò" trong lÝ luËn d¹y häc ®¹i c−¬ng(¬rixtic) - Ph−¬ng ph¸p gîi t×m chñ yÕu cho ng−êi ®äc ®i t×m ®Ó tù chiÕm lÜnh lÊy tri thøc cña m×nh. - Chñ yÕu ho¹t ®éng cña ph−¬ng ph¸p nµy ë d¹ng ®µm tho¹i hoÆc bµi lµm ®éc lËp cña nhãm theo c©u hái gîi më cña thÇy. - Trong ph−¬ng ph¸p nµy ph¶i tu©n theo 3 yªu cÇu sau: ∗ X©y dùng 1 hÖ thèng c©u hái cã l« gÝc, dÉn HS tõ quan s¸t ®Õn ph©n tÝnh hiÖn t−îng råi kÕt luËn. Tõ nh÷ng kÕt luËn bé phËn ®Õn kh¸i qu¸t toµn thÓ. ∗ X©y dùng nh÷ng c©u hái cã tÝnh chÊt gieo vÊn ®Ò, kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i gi¶i quyÕt ngay trªn líp, cã thÓ ®Õn cuèi giê hoÆc giê häc. vd : nh÷ng c©u hái vÒ tªn v¨n b¶n, vÒ nh©n vËt nµo lµ nh©n vËt chÝnh, vÒ chñ ®Ò t− t−ëng cña v¨n b¶n... ∗ §−a c¸c vÊn ®Ò cã tÝnh lÝ luËn ®Ó häc sinh ph¸t biÓu, nhËn xÐt, tranh luËn, ®¸nh gi¸ vÒ t¸c gi¶, t¸c phÈm, nh©n v©t, quan ®iÓm, nhËn xÐt cã liªn quan ®Õn t¸c phÈm ; vd : §«i m¾t trong s¸ng t¸c cña Nam Cao?... - Ph−¬ng ph¸p nµy ®ßi hái GV chuÈn bÞ bµi c«ng phu, phï hîp víi løa tuæi HS c/ Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu - Ph−¬ng ph¸p nµy ®−îc sö dông ë c¸c bµi «n tËp hoÆc tù häc cã h−íng dÉn, ë ®©y häc sinh vËn dông ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu tù ph©n tÝch mét sè phÇn mét sè t×nh tiÕt, hoÆc toµn bé t¸c phÈm v¨n häc, còng cã thÓ so s¸nh hai t¸c phÈm, 2 nh©n vËt... ®èi chiÕu nhiÒu quan ®iÓm xung quanh mét hiÖn t−îng v¨n häc, h×nh t−îng v¨n häc - Ph−¬ng ph¸p nµy ®ßi hái Hs chuÈn bÞ bµi chu ®¸o khã thùc hiÖn trong ch−¬ng tr×nh d¹y phæ th«ng. d/ Ph−¬ng ph¸p t¸i t¹o - Thùc chÊt ®©y lµ ph−¬ng ph¸p nhí mét c¸ch s¸ng t¹o nh»m t¨ng c−êng ho¹t ®éng t− duy cña häc sinh ®Ó nhí bµi ®¹t hiÖu qu¶ tèi ®a. - Ph−¬ng ph¸p nµy ®−îc sö dông khi nghiªn cøu vÒ mét t¸c phÈm, mét t¸c gi¶ lín (VD NguyÔn Du ë líp 9) GV nªu vÒ cuéc ®êi vµ con ®−êng s¸ng t¹o cña t¸c gi¶ còng nh− ®Æc ®iÓm næi bËt trong s¸ng t¸c vµ yªu cÇu häc sinh nhí l¹i theo mét cÊu tróc dµn ý råi tù tr×nh bµy. - Ph−¬ng ph¸p nµy gióp häc sinh n¾m v÷ng tri thøc lµm viÖc mét c¸ch s¸ng t¹o song chØ thÝch hîp ë c¸c líp lín vµ n¨ng khiÕu. e) Sù phèi hîp c¸c ph−¬ng ph¸p trong giê v¨n. - ViÖc ®Þnh danh tõng ph−¬ng ph¸p ®Ó chóng ta dÔ dµng h×nh dung ra quy tr×nh d¹y häc. Thùc tÕ ®· chøng minh r»ng trong giê v¨n c¸c ph−¬ng ph¸p th−êng xuyªn ®−îc phèi hîp ®an chÐo nhau, song ®«i khi do ®Æc ®iÓm lo¹i thÓ, t©m lý løa tuæi hoÆc thêi gian vµ ch−¬ng tr×nh... nhiÒu khi gi¸o viªn ph¶i diÔn gi¶i, thuyÕt minh nhiÒu h¬n møc cho phÐp. * KÕt luËn: NghÖ thuËt kh«ng bao giê dung n¹p sù mßn cçi vµ ®¬n ®iÖu, v× vËy khi sö dông ph−¬ng ph¸p nµo nhiÒu hay Ýt, chÝnh hay phô gi¸o viªn còng nªn ®an xen thay ®æi h×nh thøc häc tËp ®Ó t¹o høng thó cho häc sinh 3/D¹y ng÷ v¨n Ph¶I biÕt lùa chän c¸ch ph©n tÝch t¸c phÈm. - Tuú vµo c¸c v¨n b¶n cô thÓ, c¸c lo¹i thÓ v¨n häc mµ gi¸o viªn cã sù lùa chän c¸ch ph©n tÝch t¸c phÈm cho phï hîp. a/C¸ch 1: Ph©n tÝch theo tr×nh tù bè côc ( cèt truyÖn) - Lµ c¸ch ph©n tÝch t¸c phÈm theo tr×nh tù nhµ mµ nhµ v¨n dÉn ta ®i tõ khëi ®Çu ®Õn kÕt thóc t¸c phÈm. - Con ®−êng nµy gióp ng−êi häc tr¸nh ®−îc nh÷ng chñ quan, kh«ng chÖch h−íng, dÔ dµng kh¸m ph¸ t¸c phÈm 1 c¸ch tù nhiªn, t¹o ®iÒu kiÖn tiÖm cËn víi t− t−ëng t¸c gi¶ vµ sù xóc ®éng n¶y sinh trong qu¸ tr×nh l«i cuèn ng−êi häc vµo ho¹t ®éng chiÕm lÜnh t¸c phÈm. - Con ®−êng nµy ®−îc tiÕn hµnh víi nhiÒu lo¹i thÓ, nhiÒu ®èi t−îng häc sinh, ®©y lµ con ®−êng ®−îc sö dông nhiÒu nhÊt khi ph©n tÝch t¸c phÈm v¨n ch−¬ng. b/ C¸ch 2: Ph©n tÝch theo chñ ®Ò, ®Ò tµi. - Lµ c¸ch ph©n tÝch gióp ng−êi häc nh×n rß nh÷ng vÊn ®Ò chung mµ t¸c phÈm ®Ò cËp tíi. - Con ®−êng nµy th−êng ®−îc sö dông ph©n tÝch nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc cã nhiÒu tÇng ý nghÜa. c/ C¸ch 3: Ph©n tÝch theo nh©n vËt - Lµ qu¸ tr×nh ph©n tÝch ®−a ra nhËn xÐt,®¸nh gi¸ vÒ nh©n vËt råi tõ ®ã kh¸i qu¸t nªn h×nh t−îng mµ nh©n vËt ®ã ®¹i diÖn. - Con ®−êng nµy thÝch hîp víi mäi løa tuæi gióp ng−êi häc hiÓu s©u vÒ nh©n vËt, h×nh t−îng mµ nh©n vËt ®¹i diÖn 1 c¸ch kh¸i qu¸t. Song c¸ch nµy cã nh−îc ®iÓm lµ dÔ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng häc l−ít råi kh¸i qu¸t mµ bá qua nh÷ng chi tiÕt ®éc ®¸o mµ ng−êi cÇm bót ®· dån hÕt bót lùc göi g¾m vµo nh©n vËt. 4/ X©y dùng hÖ thèng c©u hái trong d¹y ng÷ v¨n. - Muèn ®¹t ®−îc môc tiªu ®Ò ra cña mçi t¸c phÈm v¨n ch−¬ng (v¨n b¶n) mµ vÉn ®¶m b¶o yªu cÇu tÝch hîp, tÝch cùc gi¸o viªn ph¶i x©y dùng mét hÖ thèng c©u hái ®an xen gi÷a néi dung vµ nghÖ thuËt nh»m ®Þnh h−íng kiÕn thøc cho häc sinh th¶o luËn hoÆc t− duy ®éc lËp. - Kh«ng nhÊt thiÕt trong mét tiÕt d¹y hay trong t×m hiÓu mét v¨n b¶n nµo ®ã gi¸o viªn ph¶I sö dông tÊt c¶ c¸c lo¹i c©u hái. Th«ng th−êng cã mét sè kiÓi c©u hái, vµ møc ®é nh− sau: a/ X©y dùng c©u hái hiÓu biÕt néi dung t¸c phÈm - Cã 3 møc ®é : + KÓ l¹i ®−îc, t×m ®−îc . + Ph©n tÝch lÝ gi¶i ®−îc t¹i sao? + §¸nh gi¸, nhËn xÐt, Béc lé t×nh c¶m, c¶m xóc. b/ X©y dùng c©u hái hiÓu biÕt nghÖ thuËt - Cã 2 møc ®é:+Ph¸t hiÖn ®−îc chi tiÕt, thñ ph¸p, biÖn ph¸p, cÊu tróc... nghÖ thuËt. + HiÓu ®−îc, ®¸nh gi¸ ®−îc hiÖu qu¶ nghÖ thuËt. c/ X©y dùng c©u hái h×nh dung t−ëng t−îng. - Cã 2 lo¹i : + C©u hái t¸i hiÖn nguyªn b¶n ®Ó ®¸nh gi¸. + C©u hái t¸i t¹o, t−ëng t−îng ®Ó béc lé c¶m xóc. d/ X©y dùng c©u hái c¶m xóc. - Cã 2 lo¹i :+ C©u hái c¶m xóc vÒ néi dung. + C©u hái c¶m xóc vÒ t¸c dông cña nghÖ thuËt. 5/ D¹y ng÷ v¨n gi¸o viªn lu«n ph¶I tÝch hîp a/ TÝch hîp gi÷a V¨n häc - TiÕng ViÖt – TËplµm v¨n. - B¶n th©n mçi t¸c phÈm v¨n ch−¬ng ®Òu lµ sù tÝch hîp ®Çy ®ñ gi÷a 3 ph©n m«n: v¨n - tiÕngViÖt - tËp lµm v¨n, v× vËy ®iÒu quan träng lµ ph¸t hiÖn, tÝch hîp mét c¸ch hîp lÝ. - Chñ yÕu lµ tõ nh÷ng ph¸t hiÖn vÒ nghÖ thuËt : dïng tõ, ®Æt c©u, c¸c biÖn ph¸p tu tõ(tiÕng ViÖt)... HoÆc kÕt cÊu, cÊu tróc, ng«i kÓ, ph−¬ng thøc biÓu ®¹t cña v¨n b¶n...(tËp lµm v¨n) ®Ó cã nh÷ng tÝch hîp cô thÓ. Trong c¸c t−êng hîp nµy th× gi¸o viªn nªn sö dông lo¹i c©u hái nghÖ thuËt, c©u hái ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ nghÖ thuËt ®Ó häc sinh võa cã thÓ c¶m thô t¸c phÈm võa cã thÓ hiÓu râ h¬n vÒ c¸c gãc ®é, khÝa c¹nh cña tiÕng ViÖt tõ ®ã cã thÓ ¸p dông vµo bµi viÕt cña m×nh ®Ó bµi v¨n thªm sinh ®éng, hÊp dÉn. - Thùc chÊt cña ph−¬ng phÊp nµy chÝnh lµ mét d¹ng cña nghiªn cøu vµ phª b×nh v¨n häc d−íi gãc ®é c¶m thô. Nãi mét c¸ch kh¸c chÝnh lµ gi¸o viªn h−íng dÉn häc sinh nh×n nhËn, ®¸nh gi¸ t¸c phÈm v¨n häc kh«ng chØ ë néi dung, chñ ®Ò, ®Ò tµi mµ häc sinh cã c¸I nh× réng h¬n vÒ c¸ch viÕt vµ dông ý cña t¸c gi¶ tõ ®ã cã thÓ häc t©p ®Ó giao tiÕp hoÆc t¹o lËp v¨n b¶n hiÖu qu¶. - VÝ dô: Trong ®o¹n trÝch “Tøc n−íc vì bê” trÝch t¸c phÈm “T¾t §Ìn” cña Ng« TÊt Tè, tr−íc khi vïng lªn ®¸nh bän Cai LÖ chi DËu ®· ®æi c¸ch x−ng h« ®Õn ba lÇn: Tõ chç x−ng: Ch¸u gäi Cai lÖ lµ ¤ng §Õn chç x−ng: T«i - ¤ng ; Cuèi cïng lµ: Bµ - Mµy GV: Trong tr−¬ng hîp nµy chÞ DËu ®· vi ph¹m nguyªn t¾c nµo trong giao tiÕp?(C©u hái nghÖ thuËt møc ®é 1) HS: ChÞ DËu ®· vi ph¹m nguyªn t¾c vai giao tiÕp. GV: T¹i sao chÞ DËu l¹i vi ph¹m vai giao tiÕp trong tr−êng hîp nµy? Em cã nhËn xÐt g× vÒ c¸ch diÔn ®¹t ®ã cña t¸c gi¶? ( C©u hái nghÖ thuËt møc ®é 2) HS: Nã diÔn t¶ qua tr×nh chÞ bÞ ¸p bøc ®Õn ®−êng cïng nªn chÞ ®· vïng dËy ®Êu tranh. C¸ch diÔn ®¹t nµy hoµn toµn phï hîp vµ lo gic víi qu¸ tr×nh diÔn biÕn t©m lý cña chÞ DËu tr−íc tiªn lµ sù vïng lªn b»ng ng«n ng÷ sau ®ã lµ b»ng hµnh ®éng. GV TÝch hîp:V× vËy khi nhµ v¨n ph¸ vì mét nguyªn t¾c nµo ®ã th× chóng ta ph¶i t×m hiÓu xem ®ã lµ v× môc ®Ých g×? Vµ trong viÕt v¨n chóng ta cã thÓ ph¸ vì mét nguyªn t¾c nµo ®ã ®Ó truyÒn t¶i mét néi dung kh¸c. b/ TÝch hîp v¨n häc víi c¸c m«n häc kh¸c. - Tuú thuéc vµo néi dung, chñ ®Ò mµ t¸c phÈm v¨n häc ph¶n ¸nh ®Ó gi¸o viªn cã sù tÝch hîp phï hîp víi c¸c lÜnh vùc x· héi thuéc c¸c m«n häc kh¸c. - VÝ dô: Häc v¨n b¶n: “Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª” Gi¸o viªn nªn tÝch hîp víi m«n Gi¸o Dôc C«ng D©n phÇn:QuyÒn trÎ em Häc v¨n b¶n: “Mét ngµy kh«ng dïng bao ni l«ng” TÝch hîp víi vÊn ®Ò b¶o vÖ m«i tr−êng….vv c- Chó ý: - ViÖc n©ng tÝch hîp thµnh mét ph−¬ng phÊp luËn trong d¹y – häc nÕu kh«ng biÕt x¸c ®Þnh møc ®é cÇn vµ ®ñ sÏ ph¸ vì vÎ ®Ñp tinh khiÕt cña t¸c phÈm v¨n ch−¬ng. III/ ®¸nh gi¸ viÖc ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p nªu trªn 1/ VÒ phÝa gi¸o viªn - 9/9 gi¸o viªn ®¶m b¶o ®æi míi ph−¬ng ph¸p theo h−íng tÝch hîp tÝch cùc, ®¶m b¶o ®¹t trªn 75 % yªu cÇu ®æi míi. - 9/9 gi¸o viªn ¸p dông ph−¬ng ph¸p ®Ó häc sinh tù t×m hiÓu t¸c phÈm v¨n ch−¬ng, ®¶m b¶o môc tiªu ®Ò ra cña bµi häc. - 2/6 gi¸o viªn cßn lóng tóng trong tõng bµi, tõng thÓ lo¹i. 2/ VÒ phÝa häc sinh * Kh¶o s¸t chÊt l−îng sau ¸p dông SKKN - Tæng sè bµi giái : 75/480 = 16% - Tæng sè bµi kh¸ : 125/840 = 26% - Tæng sè bµi TB : 255/480 = 53% - Tæng sè bµi yÕu : 25/480 = 5% - Tæng sè bµi kÐm : 0% * Kh¶o s¸t tr¾c nghiÖm : Cã: 55% HS thÝch häc m«n ng÷ v¨n vµ kh«ng ng¹i lµm bµi tËp. Cã: 35% HS thÝch häc m«n ng÷ v¨n nh−ng ng¹i lµm bµi tËp. Cã: 10% HS kh«ng thÝch häc m«n ng÷ v¨n vµ ng¹i lµm bµi tËp. - §¸nh gi¸ cña gi¸o viªn : Häc sinh cã høng thó häc v¨n, b−íc ®Çu ham thÝch t×m hiÓu t¸c phÈm v¨n häc, c¶m thô nghÖ thuËt t¨ng râ rÖt, ®a sè häc sinh hiÓu bµi, n¾m ch¾c kiÕn thøc, biÕt v©n dông vµo t¹o lËp v¨n b¶n. IV/ ®iÒu kiÖn ¸p dông 1/ §èi víi gi¸o viªn - ChuÈn bÞ bµi chu ®¸o,®Æc biÖt lµ hÖ thèng c©u hái gîi më. - Tham kh¶o nhiÒu tµi liÖu cã liªn quan ®Õn bµi gi¶ng. - Lu«n ®æi míi h×nh thøc d¹y - häc, vËn dông kÕt hîp linh ho¹t nhiÒu ph−¬ng ph¸p t¹o høng thó cho häc sinh häc tËp. - Trong giê häc v¨n gi¸o viªn ph¶i ®−a HS ®i tõ ng¹c nhiªn nµy ®Õn ng¹c nhiªn kh¸c b»ng nh÷ng kh¸m ph¸ nghÖ thuËt 2/ §èi víi häc sinh - ChuÈn bÞ bµi ë nhµ tèt, ®äc nhiÒu tµi liÖu tham kh¶o. - Cã t©m thÕ häc m«n v¨n, cã vèn v¨n häc nhÊt ®Þnh, vèn tõ, c¸c biÖn ph¸p nghÖ thuËt... - §−îc giµnh nhiÒu thêi gian cho häc tËp. - Ch¨m chØ lµm c¸c bµi tËp vÒ v¨n. V/ kiÕn nghÞ 1/ VÒ ch−¬ng tr×nh + M«n ng÷ v¨n cã cÊu t¹o vßng trßn ®ång t©m më réng, víi hai vßng trong ch¬ng tr×nh THCS gióp kh¾c s©u kiÕn thøc vµ më réng dÇn theo sù ph¸t triÓn t− duy løa tuæi. Song ®èi víi vßng 1, häc sinh bÞ qu¸ t¶i ë phÇn v¨n häc trung ®¹i vµ v¨n nghÞ luËn.V× víi løa tuæi häc sinh líp 7 vèn tõ, vèn kiÕn thøc cßn h¹n chÕ trong viÖc ®äc hiÓu c¸c v¨n b¶n qua phÇn phiªn ©m tiÕng H¸n, dÞch nghÜa, dÞch th¬ vµ hiÓu nghÜa c¸c tõ H¸n ViÖt . Cßn víi phÇn v¨n nghÞ luËn c¸c em rÊt Ýt vèn kiÕn thøc vÒ tù nhiªn vµ x· héi ®Ó lµm dÉn chøng hay lý lÏ cho bµi nghÞ luËn, v× vËy viÖc ¸p dông ph−¬ng ph¸p d¹y häc míi cßn h¹n chÕ. 2/ VÒ thiÕt bÞ d¹y häc - §å dïng d¹y häc phôc vô bé m«n ng÷ v¨n cßn rÊt h¹n chÕ, cÇn cã hÖ thèng tranh, ¶nh vÒ c¸c nhµ v¨n, c¸c t¸c phÈm v¨n häc, c¸c b¨ng, ®Üa vÒ bµi gi¶ng mÉu, bµi th¬ ®−îc phæ nh¹c, c¸c tÝch chÌo cæ, c¸c khóc d©n ca ... 3/ VÒ c«ng t¸c båi d−ìng gi¸o viªn - C¸c líp båi d−ìng gi¸o viªn hµng n¨m ch−a ®¸p øng ®−îc nhu cÇu ®æi míi cña ch−¬ng tr×nh vµ ph−¬ng ph¸p. CÇn cËp nhËt th«ng tin thêi sù vÒ v¨n häc, vÒ ph−¬ng ph¸p tíi gi¸o viªn mét c¸ch kÞp thêi. - CÇn tæ chøc c¸c chuyªn ®Ò vÒ ph−¬ng ph¸p, c¸c ho¹t ®éng trao ®æi chuyªn m«n nghiÖp vô th−êng xuyªn. T¹o kh«ng khÝ cëi më trong trao ®æi chuyªn m«n ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ cao C - phÇn kÕt ∗∗∗∗∗ - Trªn ®©y lµ kinh nghiÖm ¸p dông mét sè ph−¬ng ph¸p d¹y - häc ng÷ v¨n trong chØ ®¹o d¹y- häc ng÷ v¨n theo h−íng tÝch hîp - tÝch cùc, t«i ®· ¸p dông t¹i tr−êng THCS NguyÔn Quèc ¢n vµ b−íc ®Çu thu ®−îc nh÷ng thµnh c«ng trong viÖc t¹o høng thó häc tËp cho häc sinh vµ n©ng cao chÊt l−îng d¹y- häc m«n Ng÷ v¨n. T«i rÊt mong nhËn ®−îc nh÷ng nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ cña c¸c b¹n ®ång nghiÖp ®Ó s¸ng kiÕn kinh nghiªm nµy cã tÝnh ¸p dông cao. T«i xin tr©n träng c¶m ¬n. NguyÔn Quèc ¢n; ngµy 15/4/2010 ng−êi thùc hiÖn Ph¹m ThÞ BÝch Thuû