Tài liệu Nghiên cứu đặc điểm thể loại tự sự hiện đại ở ch−ơng trình ngữ văn 9 trường thcs.

A- PhÇn më ®Çu I. Lý do chän ®Ò tµi: 1. C¬ së lý luËn. Víi viÖc ®æi míi ch−¬ng tr×nh SGK ë tr−êng THCS, ch−¬ng tr×nh Ng÷ V¨n ë THCS ®· nªu lªn môc tiªu tæng qu¸t nh− sau: “M«n Ng÷ V¨n cã vÞ trÝ ®Æc biÖt trong viÖc thùc hiÖn môc tiªu chung cña tr−êng Trung häc c¬ së; gãp phÇn h×nh thµnh nh÷ng con ng−êi cã tr×nh ®é häc vÊn phæ th«ng c¬ së”, chuÈn bÞ cho hä hoÆc ra ®êi hoÆc tiÕp tôc häc lªn ë bËc cao h¬n. §ã lµ nh÷ng con ng−êi cã ý thøc tù tu d−ìng, biÕt th−¬ng yªu, quý träng gia ®×nh, bÌ b¹n; cã lßng yªu n−íc, yªu chñ nghÜa x· héi, biÕt h−íng tíi nh÷ng t− t−ëng, t×nh c¶m cao ®Ñp nh− lßng nh©n ¸i, tinh thÇn t«n träng lÏ ph¶i, sù c«ng b»ng, lßng c¨m ghÐt c¸i xÊu, c¸i ¸c. §ã lµ nh÷ng con ng−êi biÕt rÌn luyÖn ®Ó cã tÝnh tù lËp, cã t− duy s¸ng t¹o, b−íc ®Çu cã n¨ng lùc thùc hµnh vµ n¨ng lùc sö dông tiÕng ViÖt nh− mét c«ng cô ®Ó t− duy vµ giao tiÕp. §ã còng lµ nh÷ng ng−êi cã ham muèn ®em tµi trÝ cña m×nh cèng hiÐn cho sù nghiÖp x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc. Nh− vËy m«n Ng÷ V¨n cã mét vai trß hÕt søc quan träng trong nhµ tr−êng phæ th«ng c¬ së ®èi víi viÖc h×nh thµnh t− t−ëng - nh©n c¸ch cho thÕ hÖ trÎ. Nh÷ng con ng−êi míi XHCN. Bªn c¹nh ®ã m«n Ng÷ V¨n l¹i lµ mét m«n häc cã nÐt ®Æc tr−ng rÊt riªng so víi c¸c m«n häc kh¸c trong nhµ tr−êng. Bëi nã võa lµ mét m«n häc mang tÝnh khoa häc võa lµ mét m«n häc mang tÝnh nghÖ thuËt. Nh÷ng ®Æc tr−ng nµy biÓu hiÖn râ nhÊt ë phÇn m«n V¨n ®−îc thÓ hiÖn b»ng v¨n b¶n trong ch−¬ng tr×nh vµ s¸ch gi¸o khoa. M¶ng kiÕn thøc nµy lµ nÒn t¶ng c¬ së gióp co häc sinh häc tèt ph©n m«n TiÕng vµ TËp lµm v¨n. ChÝnh v× lÏ ®ã kh©u: “§äc hiÓu v¨n b¶n” lµ mét kh©u then chèt, lµ ch×a kho¸ ®Ó dÉn tíi viÖc häc tèt ph©n m«n V¨n nãi riªng vµ m«n Ng÷ v¨n nãi chung. §Ó lµm tèt kh©u “§äc hiÓu v¨n b¶n” tr−íc hÕt häc sinh ph¶i cã nh÷ng hiÓu biÕt vÒ c¸c tri thøc cña lý luËn v¨n häc, vÒ ®Æc tr−ng cña thÓ lo¹i ®ã. Bëi chÝnh trong môc: Nh÷ng ®iÒu cÇn l−u ý cña s¸ch gi¸o viªn Ng÷ v¨n 9 tËp 2 trang 86 ®· kh¼ng ®Þnh: “Mét trong nh÷ng yªu cÇu quan träng cña ch−¬ng tr×nh Ng÷ v¨n THCS lµ h×nh thµnh ë häc sinh nh÷ng hiÓu biÕt vÒ c¸c kiÓu v¨n b¶n vµ n¾m ®−îc 1 c¸c ph−¬ng thøc biÓu ®¹t chñ yÕu (tù sù, miªu t¶, biÓu c¶m, thuyÕt minh, nghÞ luËn)”. HÇu hÕt c¸c v¨n b¶n ®−îc chän ®Ó häc lµ c¸c t¸c phÈm v¨n häc (hoÆc ®o¹n trÝch t¸c phÈm) v× thÕ mçi kiÓu v¨n b¶n trong ch−¬ng tr×nh Ng÷ V¨n l¹i thuéc vÒ mét thÓ lo¹i V¨n häc nhÊt ®Þnh. KiÕn thøc vÒ c¸c thÓ lo¹i v¨n häc, ®èi víi häc sinh kh«ng ph¶i ë d¹ng lý thuyÕt mµ g¾n liÒn víi c¸c v¨n b¶n cô thÓ vµ ®−îc h×nh thµnh ®Çu dÉn, bæ xung vµ n©ng cao trong c¶ qu¸ tr×nh tiÕp nhËn c¸c t¸c phÈm trong ch−¬ng tr×nh Ng÷ v¨n toµn cÊp Trung häc c¬ së. §Õn cuèi cÊp Trung häc c¬ së häc sinh ®· ®−îc lµm quen víi nhiÒu thÓ lo¹i chñ yÕu cña V¨n häc d©n gian còng nh− V¨n häc viÕt qua c¸c thêi kú lÞch sö. V× thÕ nh÷ng hiÓu biÕt vÒ thÓ lo¹i cã mét ý nghÜa rÊt quan träng kh«ng chØ ®èi víi viÖc tiÕp nhËn, ph©n tÝch c¸c t¸c phÈm cã trong ch−¬ng tr×nh mµ cßn cÇn thiÕt cho häc sinh ®äc hiÓu ®−îc c¸c t¸c phÈm kh¸c ngoµi ch−¬ng tr×nh. H¬n n÷a trong thùc tÕ V¨n häc nhÊt lµ trong V¨n häc hiÖn ®¹i, mçi t¸c phÈm V¨n häc th−êng kh«ng chØ cã ®¬n thuÇn mét ph−¬ng thøc biÓu ®¹t mµ lµ sù phèi hîp nhiÒu ph−¬ng thøc biÓu ®¹t. Ch¼ng h¹n trong t¸c phÈm tù sù cã c¶ miªu t¶ biÓu c¶m còng cã thÓ cã c¶ yÕu tè nghÞ luËn. Tuy nhiªn ë mçi t¸c phÈm vÉn næi lªn mét hay mét vµi ph−¬ng thøc biÓu ®¹t chñ yÕu lµm c¨n cø ®Ó gäi tªn thÓ lo¹i c¸c t¸c phÈm Êy. V× vËy viÖc x¸c ®Þnh thÓ lo¹i ®Ó gióp cho viÖc ®äc hiÓu v¨n b¶n lµ v« cïng quan träng. §äc hiÓu v¨n b¶n ph¶i ®i tõ “d¹ng thøc v¨n b¶n” ®Ó c¶m thô ph−¬ng thøc chiÕm lÜnh ®êi sèng råi tõ ®ã hiÓu ®−îc néi dung ý nghÜa c¸c khÝa c¹nh t− t−ëng nghÖ thuËt mµ t¸c gi¶i thÓ hiÖn trong v¨n b¶n. Cã thÓ nãi ®Ò tµi nµy cã mé vai trß ý nghÜa rÊt quan träng gãp phÇn vµo viÖc ®äc hiÓu c¸c v¨n b¶n trong nhµ tr−êng nãi chung vµ trong v¨n b¶n hiÖn ®¹i cña líp 9 nãi riªng. 2. C¬ së thùc tiÔn. - Cïng víi viÖc ®æi míi ch−¬ng tr×nh vµ s¸ch gi¸o khoa Ng÷ V¨n ë Trung häc c¬ së th× tÊt c¶ c¸c kiÕn thøc vÒ lý luËn V¨n häc, vÒ mÆt thÓ lo¹i kh«ng ®−îc tr×nh bµy lý thuyÕt riªng kh« khan, th« cøng, mµ ®−îc g¾n liÒn víi c¸c v¨n b¶n cô thÓ. §iÒu ®ã cho thÊy r»ng khi b¾t ®Çu b−íc vµo ®äc hiÓu v¨n b¶n häc sinh ch−a thËt kh¸i qu¸t, vÒ ®Æc ®iÓm thÓ lo¹i v¨n b¶n. ChÝnh v× vËy häc sinh khã vËn dông nh÷ng kiÕn thøc lý luËn ®¬n lÎ cña c¸c bµi ®Ó lµm c«ng cô kh¸m ph¸ nh÷ng 2 v¨n b¶n míi. HoÆc cã ch¨ng häc sinh còng chØ vËn dông mét c¸ch h¹n chÕ kiÕn thøc lý luËn vµo viÖc ®äc hiÓu v¨n b¶n. - Trong ch−¬ng tr×nh ®−îc ®æi míi lÇn nµy mét trong nh÷ng yªu cÇu quan träng vÒ ph−¬ng ph¸p gi¶ng d¹y Ng÷ v¨n ®ã lµ yªu cÇu vÒ tÝnh hîp. §ã lµ mét ph−¬ng ph¸p cã nhiÒu −u ®iÓm. Bëi nãi nhiÒu kiÕn thøc cña ph©n m«n nµy lµ ch×a kho¸ ®Ó kh¸m ph¸ nh÷ng ph©n m«n kh¸c. Ch¼ng h¹n nh÷ng kiÕn thøc cña ph©n m«n tËp lµm v¨n nh−: §Ò tµi - Chñ ®Ò - Ng«i kÓ - Ng−êi kÓ - Nh©n vËt trong v¨n b¶n tù sù lµ nh÷ng ®¬n vÞ kiÕn thøc thiÕt yÕu ®Ó th©m nhËp v¨n b¶n, gióp cho qu¸ tr×nh ®äc hiÓu v¨n b¶n tèt h¬n. Bªn c¹nh ®ã chÝnh kiÕn thøc cña c¸c v¨n b¶n tr−íc gãp phÇn hç trî cho viÖc tiÕp cËn v¨n b¶n sau. Tuy nhiªn nh÷ng ®¬n vÞ kiÕn thøc vÒ ®Æc ®iÓm cña thÓ lo¹i nµy l¹i ®−îc häc tõ líp 6 nªn viÖc vËn dông cña häc sinh vµo líp 9 lµ c¶ mét vÊn ®Ò. Gi¸o viªn kh«ng chØ xuÊt ph¸t tõ nh÷ng tri thøc cña b¶n th©n m×nh vÒ ®Æc ®iÓm vÒ thÓ lo¹i cña v¨n b¶n mµ cÇn kh¬i gîi, cñng cè gióp häc sinh t¸i hiÖn l¹i nh÷ng tri thøc lý luËn ®Ó kh¸m ph¸ v¨n b¶n. Tõ ®ã dÇn dÇn häc sinh cã ph−¬ng ph¸p, c¸ch thøc chiÕm lÜnh v¨n b¶n tèt h¬n trong viÖc ®äc hiÓu v¨n b¶n. Th«ng th−êng häc sinh ë bËc THCS khi míi tiÕp nhËn v¨n b¶n c¸c em chØ dõng l¹i ë phÇn ®äc vµ n¾m ®−îc néi dung chÝnh cña v¨n b¶n vÒ sù kiÖn, diÔn biÕn. HÇu hÕt kh«ng thÊy ®−îc, hiÓu ®−îc chiÒu s©u cña v¨n b¶n vµ nh÷ng ý ®å mµ t¸c gi¶ göi g¾m ®»ng sau nh÷ng con ch÷. Nh− vËy c¸c em míi chØ ®äc chø ch−a hiÓu v¨n b¶n. NghÜa lµ míi tiÕp cËn v¨n b¶n ë viÖc ®äc ph¸t ra thµnh lêi nh÷ng viÖc ®· ®−îc viÕt ra theo ®óng trËt tù chø ch−a nhËn ra ý nghÜa b¶n chÊt - lý lÏ cña v¨n b¶n sù vËn dông trÝ tuÖ. Nh− vËy ®Ò tµi nµy sÏ cã mét ý nghÜa thiÕt thùc trong viÖc d¹y vµ häc v¨n trong nhµ tr−êng. Nã lµ c«ng cô gióp cho häc sinh tù chiÕm lÜnh kiÕn thøc. Tõ ®ã häc sinh kh«ng cßn lóng tóng dÉn ®Õn ch¸n n¶n mµ c¸c em sÏ cã høng thó h¬n trong viÖc häc v¨n. II. LÞch sö vÊn ®Ò: 1. Nh÷ng thµnh tùu ®· cã vÒ mÆt lý thuyÕt. §äc hiÓu v¨n b¶n theo ®Æc tr−ng thÓ lo¹i thùc chÊt lµ viÖc vËn dông nh÷ng kiÕn thøc lý luËn vÒ thÓ lo¹i ®Ó chiÕm lÜnh kh¸m ph¸ t¸c phÈm v¨n häc. §©y lµ 3 mét vÊn ®Ò kh«ng míi bëi trong cuèn “Ph−¬ng ph¸p luËn d¹y häc V¨n” cña IA. Rez (Phan ThiÒu dÞch - NXB Gi¸o dôc 1983) t¸c gi¶ ®· gióp ng−êi gi¸o viªn v¨n hiÓu ®−îc kiÕn thøc luËn v¨n häc ë tr−êng phæ th«ng cã vai trß hÕ søc quan träng trong viÖc trang bÞ cho c¸c em häc sinh nh÷ng ph−¬ng tiÖn c¬ b¶n cña bé m«n. BiÕt r»ng nh÷ng kiÕn thøc Êy cã trõu t−îng, kh« cøng, khã hiÓu ®Õn mÊy th× viÖc trang bÞ nh÷ng kiÕn thøc lý luËn cho häc sinh vÉn lµ mét viÖc ph¶i lµm mµ kh«ng thÓ l¶ng tr¸nh. Theo Rez ph¶i “n¾m ®−îc c¸c kh¸i niÖm quan träng cña lý luËn v¨n häc nh÷ng kh¸i niÖm nµy cÇn thiÕt tr−íc hÕt ®Ó h−íng dÉn ®i vµo chiÒu s©u cña v¨n b¶n nghÖ thuËt. Ngoµi ra viÖc t×m hiÓu c¸c nguyªn lý luËn v¨n häc sÏ kÝch thÝch tinh thÇn ham hiÓu biÕt, høng thó ®èi víi khoa häc, t¹o ®iÒu kiÖn ×nh thµnh mét th¸i ®é khoa häc ®èi víi c¸c hiÖn t−îng nghÖ thuËt, h×nh thµnh c¸c quan ®iÓm vµ niÒm tin thÈm mü”. §iÒu ®ã kh¼ng ®Þnh r»ng viÖc tiÕp cËn v¨n b¶n nghÖ thuËt b»ng nh÷ng kiÕn thøc lý luËn lµ con ®−êng tÊt yÕu quan träng gióp ng−êi tiÕp cËn hiÓu s©u h¬n v¨n b¶n. Gi¸o s− Phan Träng LuËn còng ®Ò cao vai trß cña lý luËn v¨n häc trong c«ng t¸c d¹y v¨n: “B−íc ®i nhanh hay chËm cña khoa lý luËn v¨n häc, c¸i m¹nh c¸i yÕu cña c«ng tr×nh nghiªn cøu vµ phª b×nh v¨n häc vµ ngay c¶ c¸i hay c¸i dë cña nh÷ng bµi viÕt trªn b¸o chÝ v¨n häc ngoµi x· héi ®Òu cã ¶nh h−ëng trùc tiÕp nhanh chãng ®Õn chÊt l−îng gi¶ng d¹y v¨n häc trong nhµ tr−êng” Gi¸o s− còng chØ ra r»ng tr×nh ®é am hiÓu lý luËn chØ t¨ng c−êng hç trî thªm cho kh¶ n¨ng c¶m thô thÈm mü. Nõu nhÊn m¹nh kh¶ n¨ng th−ëng thøc mµ coi nhÑ n©ng cao tr×nh ®é lý luËn v¨n häc chÝnh lµ ®· v« t×nh duy tr× ®é cña häc sinh ë møc ®é thÊp nhÊt cña kiÕn thøc. HiÖn nay viÖc ®æi míi ch−¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa Ng÷ v¨n ë tr−êng Trung häc c¬ së c¸c t¸c gi¶ biªn so¹n ®· cã chñ ý s¾p xÕp, lùa chän c¸c v¨n b¶n phï hîp víi ®Æc tr−ng thÓ lo¹i, vµ c¸c ph−¬ng thøc biÓu ®¹t. C¸c v¨n b¶n hÇu hÕt ®· ®−îc x¸c ®Þnh thÓ lo¹i mét c¸ch râ rÖt. §ång thêi c¸c t¸c gi¶ biªn so¹n ®· cung cÊp hÖ thèng kh¸i niÖm thÓ lo¹i mét c¸ch cô thÓ ë phÇn chó thÝch. §iÒu nµy gióp cho ng−êi tiÕp nhËn dÔ dµng h¬n khi vËn dông kiÕn thøc vÒ lý luËn vÒ ®Æc tr−ng thÓ lo¹i vµo viÖc kh¸m ph¸ v¨n b¶n. 4 H¬n n÷a víi ph−¬ng ph¸p d¹y Ng÷ v¨n theo h−íng tÝch hîp th× viÖc vËn dông kiÕn thøc lý luËn v¨n häc ®−îc trang bÞ trong phÇn TËp lµm v¨n hay nh÷ng kiÕn thøc v¨n b¶n häc tr−íc vµo kh¸m ph¸ nh÷ng v¨n b¶n sau lµ mét viÖc lµm th−êng xuyªn liªn tôc cña gi¸o viªn vµ häc sinh. §©y lµ mét ®iÒu kh«ng míi bëi ch−¬ng tr×nh nh»m chñ yÕu cung cÊp cho häc sinh nh÷ng hiÓu biÕt c¬ b¶n, ®¬n gi¶n nhÊt vÒ thÓ lo¹i v¨n häc, vÒ ®Æc tr−ng cña c¸c thÓ lo¹i ®ã. §Ó tõ ®ã c¸c em cã c«ng cô kh¸m ph¸ tri thøc qua ®äc hiÓu v¨n b¶n. 2. Nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan trùc tiÕp ®Õn ®Ò tµi. VÊn ®Ò ®äc hiÓu v¨n b¶n ®−îc ®−a vµo trong ch−¬ng tr×nh Ng÷ v¨n ë trung häc c¬ së lµ mét vÊn ®Ò quan träng. Nã ®· nªu ra ®óng ®−îc b¶n chÊt cña viÖc häc v¨n còng nh− con ®−êng ®Ó ®i ®óng b¶n chÊt Êy. Häc sinh kh«ng chØ lµ ®äc tiÕp nhËn mµ cßn ph¶i hiÓu v¨n tõ ®ã vËn dông linh ho¹t s¸ng t¹o vµo trong cuéc sèng. ChÝnh v× lÏ ®ã nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò ®äc hiÓu v¨n b¶n theo ®Æc tr−ng thÓ lo¹i ®· cã nhiÒu ng−êi ®Ò cËp tíi. Trong cuèn t¹p chÝ “ThÕ giíi trong ta” sè C§ 50 + 51 th¸ng 4+5 n¨m 2006 cã mét sè bµi viÕt liªn quan ®Õn ®Ò tµi nh− bµi viÕt “VËn dông thÕ giíi h×nh t−îng trong “T¾t ®Ìn” vµo viÖc d¹y häc ë tr−êng phæ th«ng cña t¸c gi¶ L−¬ng Minh Chung. ë bµi viÕt nµy t¸c gi¶ ®· vËn dông kiÕn thøc lý luËn vÒ h×nh t−îng v¨n häc, h×nh t−îng kh«ng gian, h×nh t−îng thêi gian vµ h×nh t−îng nh©n vËt ®Ó kh¸m ph¸ chÝnh v¨n b¶n trong nhµ tr−êng phæ th«ng. Thùc chÊt trong bµi viÕt nµy t¸c gi¶ muèn vËn dông nh÷ng lý thuyÕ lý luËn vÒ h×nh t−îng ®Ó kh¸m ph¸ v¨n b¶n míi. Còng trong cuèn t¹p chÝ trªn t¸c gi¶ L¹i V¨n Th¬ cã bµi viÕt “CÇn ®øng tõ gãc ®é thi ph¸p ®Ó nh×n nhËn vÊn ®Ò”. §©y lµ mét bµi trao ®æi vÒ viÖc d¹y t¸c phÈm “Con Rång, ch¸u Tiªn”. Nh−ng thiÕt nghÜ viÖc d¹y häc c¸c v¨n b¶n nãi chung ®Òu ph¶i ®øng tõ gãc ®é thi ph¸p, tõ ®Æc tr−ng cña thÓ lo¹i. Nõu khai th¸c c¸c v¨n b¶n mµ bá qua ®Æc tr−ng thÓ lo¹i sÏ dÉn ®Õn x· héi hãa v¨n ch−¬ng, sÏ ®¸nh mÊt ®i c¸i hay, c¸i tinh tÕ mµ v¨n b¶n ®em l¹i. Còng liªn quan trùc tiÕp ®Õn ®Ò tµi trªn c¸c t¸c gi¶ Ph¹m Minh Tù còng cã mét bµi viÕt ®¨ng trªn t¹p chÝ “ThÕ giíi trong ta” sè 50 + 51 víi nhan ®Ò “XuÊt ph¸t tõ ®Æc tr−ng thÓ lo¹i ®Ó d¹ng bµi” “ChuyÖn ng−êi con g¸i Nam X−¬ng” cña 5 NguyÔn Dò. §©y lµ mét bµi viÕt mµ t¸c gi¶ ®· nªu ra ®iÓm nh×n - c¸ch khai th¸c truyÖn theo ®Æc tr−ng thÓ lo¹i. Song bµi viÕt nµy chØ chó träng vµo c¸ch d¹y cña gi¸o viªn. Gi¸o viªn cÇn vËn dông nh÷ng kiÕn thøc lý luËn cña ®Æc tr−ng truyÖn tù sù trung ®¹i ViÖt Nam nh−: T×nh huèng kÞch - c¸c chi tiÕt xoay quanh nh©n vËt…Nh− vËy phÇn ®äc hiÓu v¨n b¶n nµy ë phÝa häc sinh còng cÇn ph¶i tiÕp cËn theo ®Æc tr−ng cña thÓ lo¹i míi cã thÓ hiÓu s©u h¬n VD. Hay trong cuèn t¹p chÝ v¨n häc vµ tuæi trÎ sè 2 (92) th¸ng 2 n¨m 2004 t¸c gi¶ TrÇn §×nh Chung còng cã bµi viÕt “TiÕn tíi mét quy tr×nh” ®äc hiÓu v¨n b¶n “Trong bµi ng÷ v¨n míi” t¸c gi¶ ®· ®Ò cËp tíi qu¸ tr×nh chiÕm lÜnh v¨n b¶n b»ng viÖc vËn dông nh÷ng kiÕn thøc vÒ ®Æc ®iÓm thÓ lo¹i trong kh©u ®äc hiÓu v¨n b¶n. Nãi tãm l¹i ®· cã rÊt nhiÒu nh÷ng bµi viÕt, nh÷ng bµi nghiªn cøu cña nhiÒu t¸c gi¶ vÒ m¶ng ®Ò tµi trªn. Song c¸c bµi viÕt míi chØ tËp trung khai th¸c viÖc vËn dông nh÷ng kiÕn thøc vÒ ®Æc tr−ng thÓ lo¹i vµo viÖc gi¶ng d¹y cña gi¸o viªn chø ch−a chó ý ®Õn viÖc häc tËp cña häc sinh. C¸c bµi viÕt, bµi nghiªn cøu mét c¸ch cã hÖ thèng tÊt c¶ c¸c ®Æc tr−ng cña thÓ lo¹i trong viÖc ®äc hiÓu v¨n b¶n. H¬n n÷a, m¶ng truyÖn tù sù hiÖn ®¹i líp 9 ngoµi mét sè t¸c phÈm quen thuéc ®· ®−îc ®−a vµo gi¶ng d¹y ë ch−¬ng tr×nh c¶i c¸ch nh−: “LÆng lÏ Sa Pa” cña NguyÔn Thµnh Long; “Lµng” cña Kim L©n vµ “ChiÕc L−îc Ngµ” cña NguyÔn Quang S¸ng cßn cã mét sè t¸c phÈm lÇn ®Çu tiªn ®−a vµo ch−¬ng tr×nh nh− “BÕn Quª” cña NguyÔn Minh Ch©u hay “Nh÷ng ng«i sao xa x«i” cña Lª Minh Khuª. Nh÷ng t¸c phÈm nµy ch−a ®−îc ®Ò cËp trong mét chØnh thÓ cña mét bµi viÕt vÒ ®äc hiÓu v¨n b¶n xÐt tõ ®Æc tr−ng thÓ lo¹i. §iÓm l¹i vÊn ®Ò ta thÊy ®©y kh«ng lµ mét vÊn ®Ò hoµn toµn míi ch−a cã ai nghiªn cøu. Nh−ng râ rµng vÊn ®Ò cña bµi viÕt nµy ch−a ®−îc nghiªn cøu mét c¸ch më réng vµ nghiªm tóc. TiÕp thu thµnh tùu cña nh÷ng ng−êi ®i tr−íc ng−êi viÕt hy väng ®Ò tµi nµy gãp phÇn ®Þnh h−íng vÒ ph−¬ng ph¸p d¹y vµ häc c¸c v¨n b¶n tù sù hiÖn ®¹i ViÖt Nam ch−¬ng tr×nh líp 9 THCS theo ®óng h−íng tÝch hîp mµ ch−¬ng tr×nh ®æi míi ®· ®Þnh h−íng. III. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu: 1. §èi t−îng nghiªn cøu. 6 - Do tr×nh ®é n¨ng lùc, kinh nghiÖm chuyªn m«n ch−a nhiÒu h¬n n÷a thêi gian l¹i cã h¹n chÝnh v× vËy ®Ò tµi nµy chØ tËp chung vµo ®èi t−îng sau: - Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm thÓ lo¹i tù sù. - VËn dông nh÷ng ®Æc ®iÓm thÓ lo¹i vµo qu¸ tr×nh ®äc hiÓu v¨n b¶n. 2. Ph¹m vi nghiªn cøu. - ChØ nghiªn cøu ®Æc ®iÓm thÓ lo¹i tù sù hiÖn ®¹i ë ch−¬ng tr×nh Ng÷ V¨n 9 tr−êng THCS. IV. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu: 1. Ph−¬ng ph¸p t×m hiÓu vËn dông lý thuyÕt ®Ó kh¶o s¸t v¨n b¶n tù sù hiÖn ®¹i cã trong líp 9 m«n Ng÷ v¨n THCS. 2. Ph−¬ng ph¸p thùc nghiÖm. 3. Ph−¬ng ph¸p tr¾c nghiÖm - thèng kª - kho¶ s¸t. V. CÊu tróc bµi tËp. (LuËn v¨n gåm 3 phÇn). A. PhÇn më ®Çu. I. Lý do chän ®Ò tµi. II. LÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò. III. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu. IV. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu. B.PhÇn néi dung. I. Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ ®Æc ®iÓm thÓ lo¹i liªn quan ®Õn ®Ò tµi. II. BiÓu hiªnÞ cô thÓ nh÷ng ®Æc ®iÓm lý thuyÕt trªn v¨n b¶n tù sù hiÖn ®¹i líp 9 Ng÷ v¨n THCS. III. VËn dông so¹n mét gi¸o ¸n cô thÓ. C. KÕt luËn. 7 B - phÇn néi dung Ch−¬ng i: nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ ®Æc ®iÓm thÓ lo¹i Liªn quan ®Õn ®Ò tµi 1. Nh÷ng kiÕn thøc lý luËn chung vÒ thÓ lo¹i. a. V¨n b¶n: Sù thay ®æi ch−¬ng tr×nh SGK ®· mang tªn gäi míi cho bµi häc cña ph©n m«n V¨n häc trong nhµ tr−êng phæ th«ng. §ã lµ v¨n b¶n - vËy tr−íc hÕt ta ph¶i hiÓu thÕ nµo lµ v¨n b¶n. Tr¶ lêi cho c©u hái nµy kh«ng khã. Bëi v¨n b¶n ®−îc gi¶ng d¹y trong ch−¬ng tr×nh ®−îc hiÓu theo nghÜa hÑp ®ã lµ mét d¹ng cña v¨n b¶n nghÖ thuËt nãi chung. V¨n b¶n lµ mét chØnh thÓ nghÜa mét khèi thèng nhÊt cã tæ chøc cña c¸c thµnh tè hîp thµnh, mét th«ng b¸o mµ t¸c gi¶ göi tíi ng−êi tiÕp nhËn. ë møc cao nhÊt v¨n b¶n nghÖ thuËt thùc hiÖn chøc n¨ng s¸ng t¹o. Chøc n¨ng nµy tr×nh giao tiÕp bëi c¸c ®Æc ®iÓm cña tõng lo¹i h×nh nghÖ thuËt. Quan hÖ ng«n ng÷ - v¨n b¶n trong hÖ thèng nghÖ thuËt vèn mang tÝnh biÖn chøng. Bëi vËy sù tiÕp nhËn th«ng tin trong hÖ th«nãg v¨n b¶n nghÖ thuËt kh«ng bao giê ®¬n nghÜa. Ng−êi tiÕp nhËn ph¶i gi¶i m· nã, tøc lµ ph¶i chän mét m· ý nghÜa thÝch hîp hoÆc thËm chÝ t¹o ra mét m· míi. Nh− vËy hµnh vi s¸ng t¹o diÔn ra vµ hoµn tÊt c¶ hai kh©u ph¸t th«ng tin vµ tiÕp nhËn th«ng tin. b. ThÓ lo¹i: ThÓ lo¹i v¨n häc thuéc vÒ ph−¬ng thøc, vÒ c¸ch thÓ hiÖn cuéc sèng trong v¨n häc còng nh− c¸ch cÊu t¹o vµ biÓu hiÖn néi dung trong t¸c phÈm v¨n häc cô thÓ. T¸c phÈm v¨n häc tån t¹i trong nh÷ng h×nh thøc cña c¸c thÓ lo¹i v¨n häc. Kh«ng mét t¸c phÈm nµo tån t¹i ngoµi h×nh thøc quen thuéc cña thÓ lo¹i. §Ó t×m hiÓu mét t¸c phÈm vÒ néi dung, vÒ nghÖ thuËt kh«ng thÓ xem nhÑ ®Æc tr−ng thÓ lo¹i. C¶m høng s¸ng t¹o cña ng÷ v¨n h−íng vµo thÕ giíi néi t©m ®Ó biÓu hiÖn t©m tr¹ng hoÆc h−íng vÒ thÕ giíi kh¸ch quan ®Ó tæ chøc viÖc miªu t¶, nh÷ng sù kiÖn - c©u chuyÖn nh©n vËt. Râ rµng theo h−íng ®i cña ng−êi viÕt lµ nh÷ng t¸c phÈm thuéc c¸c thÓ lo¹i kh¸c nhau víi nh÷ng ®Æc tr−ng cÊu t¹o riªng vÒ néi dung còng nh− h×nh thøc. 1. TruyÖn ng¾n vµ truyÖn ng¾n hiÖn ®¹i: 8 TruyÖn ng¾n lµ h×nh thøc ng¾n cña tù sù hay lµ t¸c phÈm tù sù cì nhá. Néi dung cña thÓ lo¹i truyÖn ng¾n bao trïm hÇu hÕt c¸c ph−¬ng diÖn cña cuéc sèng nh− ®êi t−, thÕ sù, hay sö thi nh−ng c¸i ®éc ®¸o cña nã lµ ng¾n. TruyÖn ng¾n cã thÓ kÓ c¶ cuéc ®êi hay mét ®o¹n ®êi mét sù kiÖn hay “Chèc l¸t” trong cuéc sèng nh©n vËt; nh−ng c¸i chÝnh cña truyÖn ng¾n kh«ng ph¶i ë hÖ thèng sù kiÖn mµ ë c¸i nh×n tù sù víi cuéc ®êi. TruyÖn ng¾n trung ®¹i còng lµ truyÖn ng¾n nh−ng gÇn víi truyÖn võa. TruyÖn ng¾n hiÖn ®¹i kh¸c h¼n, ®ã lµ mét kiÓu t− duy míi trong thêi ®¹i míi. TruyÖn ng¾n hiÖn ®¹i cã mét c¸ch nh×n cuéc ®êi, c¸ch n¾m b¾t ®êi sèng, hiÖn thùc rÊt riªng mang tÝnh thÓ lo¹i cho nªn truyÖn ng¾n ®Ých thùc xuÊt hiÖn twong ®èi muén trong lÞch sö. Nh−ng truyÖn ng¾n nãi chung kh«ng ph¶i v× “TruyÖn” cña nã ng¾n mµ v× c¸ch n¾m b¾t cuéc ®êi cña thÓ lo¹i. Kh¸c víi tiÓu thuyÕt lµ thÓ lo¹i chiÕm lÜnh ®êi sèng trong toµn bé sù ®Çy ®Æn vµ toµn vÑn cña nã, truyÖn ng¾n th−êng h−íng tíi kh¾c ho¹ mét hiÖn t−îng, ph¸t hiÖn mét nÐt b¶n chÊt trong quan hÖ nh©n sinh hay ®êi sèng t©m hån cña con ng−êi. V× thÕ trong truyÖn ng¾n th−êng cã Ýt nh©n vËt, Ýt sù kiÖn phøc t¹p. Nãi tãm l¹i truyÖn ng¾n lµ thÓ lo¹i gÇn gòi víi ®êi sèng hµng ngµy, sóc tÝch, dÔ ®äc, l¹i th−êng g¾n liÒn víi ho¹t ®éng b¸o trÝ do ®ã nã cã ¶nh h−ëng kÞp thêi trong ®êi sèng. 2. Nh÷ng kiÕn thøc lý luËn chung vÒ ®Æc ®iÓm thÓ lo¹i tù sù nãi chung vµ truyÖn ng¾n nãi riªng. a. §Ò tµi: Trong viÖc ph¶n ¸nh cuéc sèng, kh¶ n¨ng cña v¨n häc lµ hÕt søc phong phó vµ to lín. §èi t−îng cña nã bao gåm toµn bé thÕ giíi thiªn nhiªn, ®êi sèng x· héi vµ cuéc sèng cña tõng con ng−êi. Nh−ng tr−íc hiÖn thùc Êy kh¶ n¨ng cña nhµ v¨n l¹i h÷u h¹n. Nhµ v¨n l¹i chØ cã thÓ chó ý tíi mét lÜnh vùc, mét ph¹m vi cô thÓ, x¸c ®Þnh cña hiÖn thùc kh¸ch quan ®Ó s¸ng t¹o. Nh− vËy ®Ò tµi lµ mét ph−¬ng diÖn cña néi dung t¸c phÈm, nã chØ ph¹m vi hiÖn thùc cô thÓ ®· ®−îc nhµ v¨n nhËn thøc, lùa chän vµ ph¶n ¸nh trong t¸c phÈm. BÊt kú mét t¸c phÈm v¨n häc nµo còng cã mét ®Ò tµi nhÊt ®Þnh nã ®−îc xem nh− mét nh©n tè t−¬ng øng víi ®èi t−îng ph¶n ¸nh riªng cña t¸c phÈm. Thùc chÊt ®Ò tµi lµ mét kh¸i niÖm vÒ 9 lo¹i cña hiÖn thùc ®−îc miªu t¶. Cã bao nhiªu lo¹i hiÖn t−îng ®êi sèng th× cã bÊy nhiªu ®Ò tµi. Tuy nhiªn cÇn thÊy r»ng ®Ò tµi mang dÊu Ên râ rÖt cña ®êi sèng kh¸ch quan nh−ng nã còng l¹i ghi nhËn dÊu Ên chñ quan cña t¸c gi¶. §Ò tµi kh«ng mang tÝnh t− t−ëng nh−ng c¸ch thøc lùa chän ®Ò tµi trong tÝnh hÖ thèng cña qu¸ tr×nh s¸ng t¸c ®· mang tÝnh t− t−ëng. Nh− vËy vai trß cña ®Ò tµi trong t¸c phÈm kh«ng chØ ®Þnh h−íng ph¹m vi x· héi - lÞch sö cña ®êi sèng ®−îc ph¶n ¸nh mµ ®ã cßn lµ yÕu tè ®Çu tiªn gióp ng−êi ®äc thÊy râ khuynh h−íng trong lËp tr−êng t− t−ëng cña nhµ v¨n. Tuy nhiªn cÇn ph©n biÖt ®Ò tµi víi t− c¸ch lµ ph−¬ng diÖn kh¸ch quan cña néi dung t¸c phÈm víi ®èi t−îng nhËn thøc, chÊt l−îng ®êi sèng hay nguyªn mÉu thùc tÕ cña s¸ng t¸c v¨n häc. LÉn lén hai mÆt nµy sÏ dÉn tíi t×nh tr¹ng biÕn viÖc phan tÝch t¸c phÈm thµnh ph©n tÝch ®èi t−îng ®−îc miªu t¶. §èi t−îng nhËn thøc, miªu t¶ cña s¸ng t¸c v¨n häc lµ c¸i cßn n»m ngoµi t¸c phÈm, ®ãi diÖn víi t¸c phÈm. §Ò tµi cña t¸c phÈm lµ mét ph−¬ng diÖn trong néi dung cña nã lµ ®èi t−îng ®· ®−îc nhËn thøc lùa chän g¾n liÒn víi dông ý - thÕ giíi quan, lËp tr−êng: T− t−ëng quan ®iÓm thÈm mü ë nhµ v¨n. Tãm l¹i x¸c ®Þnh ®Ò tµi cña t¸c phÈm chÝnh lµ tr¶ lêi c©u hái: T¸c phÈm viÕt vÒ c¸i g×: vÒ ph¹m vi hiÖn thùc nµo trong cuéc sèng? b. Chñ ®Ò: Nhµ v¨n M. Gorki ®· viÕt: “Chñ ®Ò lµ c¸i t− t−ëng n¶y sinh trong kinh nghiÖm cña nhµ v¨n, do cuéc sèng gîi ra, nh−ng cßn Èn n¸u trong kho tµng Ên t−îng cña nhµ v¨n d−íi d¹ng thøc ch−a thµnh h×nh; nã ®ßi hái ®−îc thÓ hiÖn thµnh t−îng, nã thøc t×nh nhµ v¨n, kªu gäi anh ta lao ®éng ®Ó t¹o dùng h×nh thøc cho nã” (M. Gorki - t¸c phÈm - trang 27 NXB ViÖn Hµn L©m khoa häc Liªn X« - Macxc¬va 1953). Nh− vËy cã thÓ nãi chñ ®Ò lµ vÊn ®Ò chñ yÕu, vÊn ®Ò trung t©m ®−îc ®Æt ra tõ toµn bé hiÖn thùc mµ t¸c phÈm thÓ hiÖn. Nh− vËy sù h×nh thµnh chñ ®Ò cña t¸c phÈm cã mèi liªn hÖ mËt thiÕt víi hiÖn thùc ®êi sèng vµ víi ý ®å s¸ng t¸c cña nhµ v¨n. Chñ ®Ò cã mét vai trß quan träng trong t¸c phÈm. Nã thÓ hiÖn b¶n s¾c t− duy, chiÒu s©u t− t−ëng. Kh¶ n¨ng th©m nhËp vµo b¶n chÊt ®êi sèng cña nhµ v¨n. 10 ChÝnh nã ®· b−íc ®Çu t¹o ra tÇm kh¸i qu¸t réng lín cña t¸c phÈm ®èi víi hiÖn thùc x· héi - tõ ®ã t¸c phÈm t¸c ®éng s©u s¾c vµo nhËn thøc t− t−ëng cña ng−êi ®äc. Chñ ®Ò kh«ng ph¶i lµ chÊt liÖu trùc tiÕp t¹o thµnh t¸c phÈm. Nã lµ mét nh©n tè thuéc néi dung kh¸i qu¸t cña t¸c phÈm nã ®−îc thùc hiÖn, ®−îc cô thÓ ho¸ qua nh÷ng chÊt liÖu trùc tiÕp kh¸c. Tr−íc hÕt, dÊu hiÖu chñ ®Ò hay ®−îc béc lé qua tªn gäi (nhan ®Ò - ®Çu ®Ò) cña t¸c phÈm. Bëi nhµ v¨n lu«n cã t©m lý sao cho tªn gäi cña t¸c phÈm cã thÓ bao qu¸t mét c¸ch c« ®äng nhÊt toµn bé hiÖn thùc ®−îc thÓ hiÖn. Nh−ng c¬ b¶n chñ ®Ò th−êng ®−îc biÓu hiÖn qua hÖ thèng h×nh t−îng, hÖ thèng nh©n vËt lµ qua h×nh t−îng chÝnh, nh©n vËt chÝnh. VÒ b¶n chÊt chñ ®Ò v¨n häc kh«ng bao giê lµ mét vÊn ®Ò ®¬n gi¶n. Nõu trong thùc t¹i b¶n chÊt con ng−êi ®· lµ mét tæng hoµ cña c¸c quan hÖ x· héi th× ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ bÊt cø mét vÊn ®Ò nµo cña nh©n sinh quan còng liªn quan tíi hµng lo¹t vÊn ®Ò phøc t¹p kh¸c cña quan hÖ x· héi. Trong c¸c chñ ®Ò cña t¸c phÈm, cã thÓ ph©n biÖt ra chñ ®Ò chÝnh qu¸n xuyÕn toµn bé t¸c phÈm vµ chñ ®Ì phôc vô bé thÓ hiÖn qua c¸c nh©n vËt hoÆc qua c¸c h×nh ¶nh riªng lÎ. c. T− t−ëng t¸c phÈm: T− t−ëng t¸c phÈm lµ sù ®¸nh gi¸ vµ béc lé ý nghÜa cña nh÷ng g× ®· ®−îc thÓ hiÖn, lµ c¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®· ®Æt ra trong t¸c phÈm theo mét khuynh h−íng nhÊt ®Þnh vèn cã ë lËp tr−êng, quan ®iÓm cña t¸c gi¶. Nh− vËy t− t−ëng t¸c phÈm chÝnh lµ sù béc lé t− t−ëng s¸ng t¸c b»ng t¸c phÈm v¨n häc. ë ®ã t¸c gi¶ cã thÓ béc lé nhËn thøc s©u s¾c hay ®¬n gi¶n phiÕn diÖn, cã thÓ bÇy tá quan ®iÓm kh¼ng ®Þnh hay phñ ®Þnh, ca ngîi hoÆc phª ph¸n, cã thÓ béc lé sù ®¸nh gi¸ c«ng b»ng hoÆc kh«ng c«ng b»ng, cã thÓ ®−a ra c¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®óng hay sai… Trong c¸c yÕu tè t¹o thµnh t¸c phÈm. T− t−ëng quy ®Þnh rÊt quan träng v× nã cã t¸c dông chØ ®¹o ®èi víi toµn bé t¸c phÈm. T− t−ëng quy ®Þnh ph¹m vi cña ®Ò tµi, t¹o ra ý nghÜa cña chñ ®Ò, chi phèi sù ho¹t ®éng vµ mèi liªn hÖ gi÷a c¸c nh©n vËt; dÉn d¾t qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña cèt truyÖn, lùa chän h×nh thøc kÕt cÊu, ng«n ng÷ sao cho thËt phï hîp víi nã. 11 Nhµ v¨n Bªlinkin ®· viÕt “Trong nh÷ng t¸c phÈm nghÖ thuËt ch©n chÝnh t− t−ëng ®©u ph¶i lµ mét kh¸i niÖm trõu t−îng ®−îc thÓ hiÖn mét c¸ch gi¸o ®iÒu mµ nã lµ linh hån cña chóng, nã chan hoµ trong chóng nh− ¸nh s¸ng chan hoµ trong pha lª” hay nhµ v¨n K«r«lenc« ®· tõng nhËn xÐt “T− t−ëng lµ linh hån cña t¸c phÈm v¨n häc”. T− t−ëng t¸c phÈm v¨n häc kh«ng ph¶i gi¶n ®¬n lµ c¸i ý ®å t− t−ëng mµ nhµ v¨n muèn thÓ hiÖn mµ lµ c¸i ®iÒu tù th©n t¸c phÈm “nãi” víi ng−êi ®äc. Nã th−êng ®−îc thÓ hiÖn qua nh÷ng lêi thuyÕt minh trùc tiÕp cña t¸c gi¶, cña nh©n vËt chÝnh diÖn nh−ng chñ yÕu qua logic miªu t¶ cña nhµ v¨n, hoµ thÊm kh¾p chi tiÕt cña thÕ giíi h×nh t−îng sèng ®éng trong néi dung cô thÓ cña t¸c phÈm. d. Cèt truyÖn: Cèt truyÖn lµ mét hÖ thèng c¸c sù kiÖn ph¶n ¸nh nh÷ng diÔn biÕn cña cuéc sèng, nhÊt lµ c¸c xung ®ét x· héi mét c¸ch nghÖ thuËt, qua ®ã c¸c tÝnh c¸ch h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trong c¸c mèi quan hÖ qua l¹i cña chóng nh»m lµm s¸ng tá chñ ®Ò vµ t− t−ëng t¸c phÈm. ChÊt liÖu c¬ b¶n, ®¬n vÞ c¬ b¶n ®Ó t¹o thµnh mét cèt truyÖn chÝnh lµ c¸c sù kiÖn - ®ã lµ nh÷ng viÖc cã t¸c ®éng vµ ¶nh h−ëng ®¸ng kÓ ®Õn sè phËn vµ tÝnh c¸ch cña nh©n vËt. Cèt truyÖn ph¶i ®−îc tæ chøc mét c¸ch chÆt chÏ - kh«ng cã sù ph©n t¸n rêi r¹c thõa hoÆc thiÕu sao cho sù kiÖn tr−íc lµ nguyªn nh©n cña sù kiÖn sau - sù kiÖn nµy ph¸t triÓn th«ng qua sù kiÖn kh¸c. Arixt«t ®· viÕt “Cèt truyÖn ph¶i lµ sù miªu t¶ mét hµnh ®éng hoµn chØnh vµ c¸c sù kiÖn cÇn ph¶i s¾p xÕp nh− thÕ nµo ®Ó khi thay ®æi hay bá ®i mét sù kiÖn th× c¸i chØnh thÓ còng biÕn ®éng theo. C¸i g× mµ cã hoÆc thiÕu nã còng ®−îc th× c¸i ®ã lµ kh«ng ph¶i lµ bé phËn h÷u c¬ cña mét chØnh thÓ thèng nhÊt”. e. NghÖ thuËt kÓ chuyÖn: Gièng nh− c¸c lo¹i h×nh tù sù kh¸c nh− tiÓu thuyÕt vµ truyÖn võa, truyÖn ng¾n hiÖn ®¹i lÊy nghÖ thuËt kÓ chuyÖn lµm giäng ®iÖu chÝnh cho t¸c phÈm. Th«ng th−êng ë t¸c phÈm xuÊt hiÖn ng−êi kÓ chuyÖn nh− mét nh©n vËt trung gian cã nhiÖm vô miªu t¶ vµ kÓ l¹i ®Çu ®u«i diÔn biÕn cña c©u chuyÖn. Th«ng th−êng ë truyÖn ng¾n ng−êi kÓ chuyÖn gi÷ mét vai trß hÕt søc quan träng: Lµ cÇu nèi ®Ó t¹o nªn mèi quan hÖ kh¨ng khÝt nh©n vËt - ng−êi kÓ chuyÖn 12 - ®éc gi¶. Ng−êi kÓ chuyÖn cã thÓ ®øng ra x−ng “t«i” ®Ó kÓ l¹i chuyÖn. Víi viÖc truyÖn ®−îc kÓ ë ng«i thø nhÊt lµm cho c©u truyÖn trë nªn ch©n thùc, sèng ®éng. Nã cã kh¶ n¨ng diÔn t¶ t©m lý hÕt søc tinh tÕ khiÕn cho ng−êi ®äc cã c¶m nhËn tin t−ëng vµo sù viÖc ®−îc kÓ. Tuy nã cã h¹n chÕ lµ chØ kÓ nh÷ng g× mµ ng−êi kÓ chuyÖn chøng kiÕn hoÆc trùc tiÕp tham gia. Còng cã thÓ truyÖn ®−îc kÓ ë ng«i thø 3 - ng−êi kÓ giÊu mÆt trong t¸c phÈm. Víi ng«i kÓ nµy cã −u ®iÓm ®ã lµ ng−êi kÓ chuyÖn biÕt tÊt c¶ c¸c sù kiÖn x¶y ra víi c¸c nh©n vËt. T¹o dùng ®−îc t×nh huèng hÊp dÉn cho ng−êi ®äc. Tuy nhiªn trong truyÖn ng¾n hiÖn ®¹i xuÊt hiÖn nghÖ thuËt kÓ chuyÖn kh¸ ®a d¹ng. Nã ®−îc chuyÓn ®æi ng«i kÓ mét c¸ch linh ho¹t vµ uyÓn chuyÓn t¹o søc hÊp dÉn cho truyÖn. Dï ë ng«i kÓ nµo th× ®ã còng lµ ®iÓm nh×n cña t¸c gi¶ vÒ hÖ thèng c¸c sù kiÖn trong t¸c phÈm. g. Nh©n vËt trong truyÖn ng¾n hiÖn ®¹i: Nh©n vËt lµ ®èi t−îng ®−îc miªu t¶ thÓ hiÖn trong t¸c phÈm v¨n häc nghÖ thuËt. Nh− vËy kh¸i niÖm nh©n vËt lµ mét kh¸i niÖm réng nã kh«ng chØ lµ con ng−êi cã tªn hoÆc kh«ng cã tªn ®−îc kh¾c ho¹ s©u ®Ëm hay xuÊt hiÖn tho¸ng qua trong t¸c phÈm mµ cßn cã thÓ lµ nh÷ng sù vËt, loµi vËt kh¸c Ýt nhiÒu mang bãng d¸ng tÝnh c¸ch cña con ng−êi. Trong mét t¸c phÈm v¨n häc kh«ng thÓ thiÕu nh©n vËt v× ®ã lµ ph−¬ng diÖn c¬ b¶n ®Ó nhµ v¨n kh¸i qu¸t hiÖn thùc mét c¸ch h×nh t−îng. TruyÖn ng¾n th−êng Ýt nh©n vËt trong truyÖn ng¾n th−êng lµ mét m¶ng nhá cña thÕ giíi. TruyÖn ng¾n th−êng kh«ng nh»m tíi viÖc kh¾c ho¹ nh÷ng tÝnh c¸ch ®iÓn h×nh cã c¸ tÝnh ®Çy ®Æn nhiÒu mÆt t−¬ng quan víi hoµn c¶nh. Nh©n vËt truyÖn ng¾n th−êng lµ hiÖn th©n cho mét tr¹ng th¸i quan hÖ x· héi - ý thøc x· héi hay mét tr¹ng th¸i tån t¹i cña con ng−êi. Nh©n vËt chÝnh lµ mét then chèt cña cèt truyÖn, gi÷ mét vÞ trÝ trung t©m trong viÖc thÓ hiÖn ®Ò tµi - chñ ®Ò vµ t− t−ëng cña t¸c phÈm. Nh©n vËt chÝnh th−êng xuÊt hiÖn nhiÒu lÇn trong t¸c phÈm vµ ®−îc kh¾c ho¹ b»ng nhiÒu chi tiÕt nh− tiÓu sö - ngo¹i h×nh - tÝnh c¸ch - hµnh ®éng… 13 Nh©n vËt chÝnh diÖn lµ nh©n vËt ®−îc ®Ò cao vµ kh¼ng ®Þnh ®ã lµ nh©n vËt mang lý t−ëng quan ®iÓm t− t−ëng ®¹o ®øc tèt ®Ñp cña t¸c gi¶, cña thêi ®¹i. Cßn nh©n vËt ph¶n diÖn lµ nh©n vËt n»m trong sù phª ph¸n phñ ®Þnh cña t¸c gi¶ - ®ã lµ nh÷ng nh©n vËt mang phÈm chÊt xÊu xa tr¸i víi ®¹o lý vµ lý t−ëng, ®èi lËp víi nh©n vËt chÝnh diÖn. h. H×nh t−îng nghÖ thuËt. Lµ s¶n phÈm cña ph−¬ng thøc chiÕm lÜnh, thÓ hiÖn vµ t¸i t¹o hiÖn thùc theo quy luËt cña nghÖ thuËt. Nhµ v¨n s¸ng t¹o ra t¸c phÈm lµ ®Ó nhËn thøc vµ c¾t nghÜa ®êi sèng thÓ hiÑn t− t−ëng t×nh c¶m cña m×nh gióp con ng−êi thÓ nghiÖm ý vÞ cña cuéc ®êi vµ lÜnh héi mäi quan hÖ cã ý nghÜa mu«n mÇu mu«n vÎ cña b¶n th©n vµ thÕ giíi xung quanh. Nh−ng kh¸c víi c¸c nhµ khoa häc, nhµ v¨n kh«ng diÔn ®¹t trùc tiÕp ý nghÜ vµ t×nh c¶m b»ng c¸c kh¸i niÖm trõu t−îng, b»ng ®Þnh lý, c«ng thøc mµ b»ng h×nh t−îng, nghÜa lµ b»ng c¸ch lµm sèng l¹i mét c¸ch cô thÓ vµ gîi c¶m nh÷ng sù viÖc, nh÷ng hiÖn t−îng ®¸ng lµm ta suy nghÜ vÒ tÝnh c¸ch vµ sè phËn, vÒ t×nh ®êi - t×nh ng−êi. Nh− vËy h×nh t−îng nghÖ thuËt chÝnh lµ c¸c kh¸ch thÓ ®êi sèng ®−îc nhµ v¨n t¸i hiÖn mét c¸ch s¸ng t¹o trong nh÷ng t¸c phÈm nghÖ thuËt. H×nh t−îng nghÖ thuËt lµm cho ng−êi ta cã thÓ ng¾m nghÝa, th−ëng ngo¹n. MÆc dï h×nh t−îng nghÖ thuËt t¸i t¹o ®êi sèng nh−ng kh«ng ph¶i sao chÐp y nguyªn nh÷ng hiÖn t−îng cã thËt, mµ lµ t¸i hiÖn cã chän läc, s¸ng t¹o th«ng qua trÝ t−ëng t−îng vµ tµi n¨ng nghÖ thuËt, sao cho h×nh t−îng truyÒn l¹i ®−îc Ên t−îng s©u s¾c tõng lµm nhµ v¨n tr¨n trë day døt vµo ng−êi kh¸c. H×nh t−îng nghÖ thuËt võa cã gi¸ trÞ thÓ hiÖn nh÷ng nÐt cô thÓ, c¸ biÖt kh«ng lÆp l¹i, l¹i võa cã kh¶ n¨ng bao qu¸t lµm béc lé ®−îc b¶n chÊt cña mét lo¹i ng−êi hay mét qu¸ tr×nh ®êi sèng theo quan niÖm cña ng−êi nghÖ sÜ. i. KÕt cÊu: - KÕt cÊu cña mét t¸c phÈm v¨n häc lµ hÖ thèng c¸c sù kiÖn ®−îc bè trÝ s¾p xÕp theo c¸c phÇn, ch−¬ng theo mét cÊu tróc nhÊt ®Þnh ®Ó thÓ hiÖn néi dung t¸c phÈm. KÕt cÊu cña truyÖn ng¾n th−êng lµ mét sù t−¬ng ph¶n, liªn t−ëng. Nã lµ toµn bé tæ chøc phøc t¹p vµ sinh ®éng cña t¸c phÈm. 14 KÕt cÊu kh«ng chØ giíi h¹n ë sù tiÕp nèi bÒ mÆt, ë nh÷ng t−¬ng quan bªn ngoµi gi÷a c¸c bé phËn, ch−¬ng ®o¹n mµ cßn bao hµm sù liªn kÕt bªn trong. Bè côc chØ lµ mét ph−¬ng diÖn cña kÕt cÊu. Ngoµi bè côc, kÕt cÊu cßn bao gåm: Tæ chøc hÖ thèng tÝnh c¸ch, tæ chøc thêi gian, kh«ng giian nghÖ thuËt cña t¸c phÈm, nghÖ thuËt tæ chøc nh÷ng liªn kÕt cô thÓ cña c¸c thµnh phÇn cèt truyÖn, nghÖ thuËt tr×nh bµy - bè trÝ c¸c yÕu tè ngoµi cèt truyÖn…sao cho t¸c phÈm thùc sù trë thµnh mét chØnh thÓ nghÖ thuËt. KÕt cÊu lµ ph−¬ng tiÖn c¬ b¶n vµ tÊt yÕu cña kh¸i qu¸t nghÖ thuËt. KÕt cÊu ®¶m nhiÖm c¸c chøc n¨ng rÊt ®a d¹ng, béc lé tèt chñ ®Ò vµ t− t−ëng cña t¸c phÈm - triÓn khai, tr×nh bµy hÊp dÉn cèt truyÖn cÊu tróc hîp lý hÖ thèng tÝnh c¸ch - Tæ chøc ®iÓm nh×n trÇn thuËt cña t¸c gi¶, t¹o ra tÝnh toµn vÑn cña t¸c phÈm nh− lµ mét h×nh t−îng thÈm mü. k. T×nh huèng truyÖn: - T×nh huèng truyÖn lµ sù diÔn biÕn cña t×nh h×nh buéc nh©n vËt ph¶i ®èi phã. Nhµ v¨n x©y dùng nh÷ng t×nh huèng truyÖn nh− lµ mét yÕu tè chÝnh t¹o ra sù ph¸t triÓn cña cèt truyÖn. ChÝnh t×nh huèng nµy còng ®Èy truyÖn lªn tíi cao trµo t¹o cho ng−êi tiÕp nhËn mét sù høng thó hÊp dÉn. Trong c¸c t×nh huèng ®ã ta lu«n thÊy c¸c nh©n vËt ph¶i ®øng tr−íc c¸c m©u thuÉn sù ®èi lËp trong hoµn c¶nh - t©m tr¹ng - ý thøc…Tõ ®ã c¸c nh©n vËt cã ®iÒu kiÖn béc lé mét c¸ch tù nhiªn - s©u s¾c c¸ tÝnh quan ®iÓm suy nghÜ hµnh ®éng - t− t−ëng t×nh c¶m cña m×nh ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò mµ t×nh huèng ®em l¹i. Qua viÖc gi¶i quyÕt t×nh huèng Êy gãp phÇn béc lé chñ ®Ò t− t−ëng cña t¸c phÈm. 15 Ch−¬ng II: Nh÷ng biÓu hiÖn cô thÓ cña ®Æc ®iÓm thÓ lo¹i trªn v¨n b¶n tù sù hiÖn ®¹i líp 9 tr−êng thcs 1. X¸c ®Þnh thÓ lo¹i cña c¸c v¨n b¶n: Dùa vµo phÇn kÕt qu¶ cÇn ®¹t ®Çu mçi bµi häc vµ phÇn ghi nhí sau mçi bµi häc cña s¸ch gi¸o khoa Ng÷ V¨n, ta cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc c¸c v¨n b¶n “Lµng” cña nhµ v¨n Kim L©n; “LÆng lÏ Sa Pa” cña NguyÔn Thµnh Long; “ChiÕc l−îc ngµ” cña NguyÔn Quang S¸ng; “BÕn quª” cña NguyÔn Minh Ch©u vµ “Nh÷ng ng«i sao xa x«i” cña Lª Minh Khuª lµ nh÷ng truyÖn ng¾n. Bëi s¸ch gi¸o khoa ghi rÊt râ rµng: “C¶m nhËn…qua truyÖn ng¾n…” §ã lµ mét ®Þnh h−íng, tuy nhiªn häc sinh ®äc v¨n b¶n cã thÓ c¨n cø vµo “®Æc ®iÓm cña hiÖn t−îng ®êi sèng ®−îc miªu t¶ trong t¸c phÈm, ph−¬ng thøc chiÕm lÜnh thùc t¹i cña t¸c gi¶, c¸ch tæ chøc t¸c phÈm vµ lêi v¨n” tøc lµ c¨n cø vµo tiªu chÝ ph©n chia nhËn d¹ng thÓ lo¹i t¸c phÈm ®Ó x¸c ®Þnh c¸c v¨n b¶n trªn lµ v¨n b¶n truyÖn ng¾n. C¸c v¨n b¶n ®ã ®−îc coi lµ nh÷ng truyÖn ng¾n hiÖn ®¹i dùa vµo lêi chó thÝch vÒ c¸c t¸c gi¶ t¸c phÈm trong s¸ch gi¸o khoa. Tõ nh÷ng nhËn biÕt ban ®Çu nµy, cã thÓ gîi cho häc sinh nhí l¹i c¸c kiÕn thøc s©u h¬n, cô thÓ h¬n vÒ ®Æc ®iÓm thÓ lo¹i biÓu hiÖn thùc tÕ trªn v¨n b¶n “Trong thùc tÕ v¨n häc, nhÊt lµ ë v¨n b¶n hiÖn ®¹i, mçi t¸c phÈm th−êng kh«ng sö dông duy nhÊt mét ph−¬ng thøc biÓu ®¹t mµ phèi hîp nhiÒu ph−¬ng thøc. Ch¼ng h¹n trong t¸c phÈm truyÖn lu«n cã c¶ tù sù, miªu t¶, biÓu c¶m vµ ®«i khhi cã c¶ nghÞ luËn. Tuy nhiªn, ë mçi t¸c phÈm, vÉn næi lªn mét hay vµ ph−¬ng thøc biÓu ®¹t chñ yÕu lµm c¨n cø ®Ó x¸c ®Þnh vµ gäi tªn thÓ lo¹i cña t¸c phÈm Êy”. 2. X¸c ®Þnh ®Ò tµi cña c¸c v¨n b¶n: - C¨n cø vµo lý thuyÕt ®Ò tµi ta cã thÓ dÔ dµng x¸c ®Þnh c¸c ®Ò tµi cña 5 truyÖn ng¾n hiÖn ®¹i ViÖt Nam cã trong ch−¬ng tr×nh Ng÷ v¨n 9. §Ó cung cÊp kiÕn thøc toµn diÖn cho häc sinh nªn 5 truyÖn nµy n»m trong 5 m¶ng ®Ò tµi kh¸c nhau. Më ®Çu ta b¾t gÆp ®Ò tµi vÒ ng−êi n«ng d©n trong t¸c phÈm “Lµng” cña Kim L©n - vµ ®©y lµ ®Ò tµi trÝ thøc trong t¸c phÈm “LÆng lÏ Sa Pa” cña NguyÔn 16 Thµnh Long. §©y lµ nh÷ng m¶ng ®Ò tµi rÊt gÇn gòi th©n thuéc ®· ®−îc ®−a vµo tõ ch−¬ng tr×nh c¶i c¸ch s¸ch gi¸o dôc 1995. - Bªn c¹nh ®ã ta cßn b¾t gÆp v¨n b¶n “ChiÕc l−îc ngµ” víi ®Ò tµi chñ ®¹o lµ t×nh c¶m gia ®×nh. §©y lµ mét v¨n b¶n kh«ng míi bëi v¨n b¶n nµy ®−îc ®−a vµo líp 7 ch−¬ng tr×nh c¶i c¸ch gi¸o dôc nay ®−îc chia vµo ch−¬ng tr×nh líp 9 Ng÷ v¨n. Ngoµi nh÷ng ®Ò tµi trªn s¸ch gi¸o khoa líp 9 hiÖn hµnh cßn ®−îc ®−a vµo v¨n b¶n “BÕn quª” cña NguyÔn Minh Ch©u. §©y lµ mét v¨n b¶n míi lÇn ®Çu tiªn ®−a vµo ch−¬ng tr×nh Ng÷ v¨n trong nhµ tr−êng. §Ò tµi cña truyÖn lµ con ng−êi ®êi t−. Nã kh«ng chØ h−íng ra c¸c hiÖn t−îng cña ®êi sèng bªn ngoµi cuéc ®êi mµ quan t©m miªu t¶ thÓ hiÖn néi t©m nh©n vËt - thÕ giíi tinh thÇn bªn trong con ng−êi gióp cho ng−êi ®äc suy nghÜ c¶m nhËn vÒ gi¸ trÞ cña cuéc sèng còng lµ m¶ng ®Ò tµi vÒ cuéc chiÕn tranh nh− s¸ch gi¸o khoa lùa chän t¸c phÈm “Nh÷ng ng«i sao xa x«i” cña nhµ v¨n n÷ Lª Minh Khuª. V¨n b¶n xoay quanh cuéc sèng cña 3 c« g¸i thanh niªn xung phong tiÒn tuyÕn ®−êng Tr−êng S¬n thêi chèng Mü v« cïng kh¾c nghiÖt. X¸c ®Þnh ®−îc ®Ò tµi trong mçi truyÖn ng¾n gióp cho qu¸ tr×nh ®Þnh h−íng ph©n tÝch c¶m nhËn v¨n b¶n tèt h¬n, dÔ dµng h¬n. 3. X¸c ®Þnh chñ ®Ò t− t−ëng cña c¸c v¨n b¶n: 3.1. V¨n b¶n “Lµng” cña nhµ v¨n Kim L©n tËp chung khai th¸c t×nh yªu lµng thèng nhÊt bÒn chÆt víi t×nh yªu n−íc cña ng−êi n«ng d©n trong buæi ®Çu kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p. T×nh yªu Êy ®· ®−îc thÓ hiÖn ch©n thµnh s©u s¾c vµ c¶m ®éng ë nh©n vËt «ng Hai. Qua ®ã thÓ hiÖn ®−îc tinh thÇn kh¸ng chiÕn cña ng−êi n«ng d©n khi ph¶i rêi lµng ®i kh¸ng chiÕn. Nçi lßng, t×nh c¶m cña «ng Hai còng chÝnh lµ nçi lßng t×nh c¶m cña tÊt c¶ nh÷ng ng−êi n«ng d©n trong thêi kú ®Çu cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p cña d©n téc ta. 3.2. V¨n b¶n “LÆng lÏ Sa Pa” cña NguyÔn Thµnh Long l¹i tËp trung kh¾c ho¹ nh÷ng con ng−êi ®ang ©m thÇm lÆng lÏ trong c«ng viÖc phôc vô cho nh©n d©n, cho tæ quèc. Qua ®ã t¸c gi¶ ca ngîi tÝnh c¸ch vµ phÈm chÊt cao ®Ñp cña h×nh ¶nh ng−êi thanh niªn trong c«ng cuéc lao ®éng x©y dùng x· héi chñ nghÜa. Qua nhan ®Ò, t¸c gi¶ ®· gîi cho chóng ta nhiÒu liªn t−ëng mµ chÝnh t¸c gi¶ còng 17 ®· béc lé trùc tiÕp trong t¸c phÈm “Trong c¸i lÆng im cña Sa Pa…mµ chØ nghe tªn ng−êi ta ®· nghÜ ®Õn chuyÖn nghØ ng¬i l¹i cã nh÷ng con ng−êi ®ang lµm viÖc vµ lo nghÜ nh− vËy cho ®Êt n−íc”. Râ rµng trong sù lÆng lÏ Êy l¹i ®ang cã mét tr¸i tim nhiÖt huyÕt - tËn tuþ víi c«ng viÖc cña ng−êi thanh niªn - mét con ng−êi míi - con ng−êi x· héi chñ nghÜa. 3.3. V¨n b¶n “ChiÕc l−îc ngµ” cña nhµ v¨n NguyÔn Quang S¸ng l¹i ®em ®Õn cho ta biÕt bao c¶m ®éng vÒ t×nh c¶m cha con - ©n t×nh s©u ®Ëm trong hoµn c¶nh Ðo le cña chiÕn tranh, cña cha con «ng S¸u. Qua ®ã, ca ngîi t×nh c¶m cha con thiªng liªng nh− mét gi¸ trÞ nh©n b¶n s©u s¾c - T×nh c¶m Êy cµng cao ®Ñp trong nh÷ng hoµn c¶nh khã kh¨n. C¶ «ng S¸u vµ c¶ bÐ Thu ®Òu dµnh nh÷ng t×nh c¶m cao ®Ñp trong tr¸i tim m×nh - h−íng vÒ ng−êi th©n yªu nhÊt cña m×nh. Song chÝnh chiÕn tranh chÝnh lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn Thu kh«ng nhËn ra ®Ó råi trong nh÷ng phót gi©y ng¾n ngñi t×nh c¶m cha con ®−îc ®Èy tíi cao trµo, t¹o cho ng−êi ®äc mét sù xóc ®éng thËt sù. 3.4. V¨n b¶n “BÕn quª” cña nhµ v¨n NguyÔn Minh Ch©u l¹i chøa ®ùng nh÷ng suy ngÉm tr¶i nghiÖm s©u s¾c cña nhµ v¨n vÒ con ng−êi vµ cuéc ®êi, thøc tØnh ë mäi ng−êi sù tr©n träng nh÷ng vÎ ®Ñp vµ gi¸ trÞ b×nh dÞ gÇn gòi cña gia ®×nh, quª h−¬ng. Ngßi bót cña nhµ v¨n h−íng vµo ®êi sèng thÕ sù nh©n sinh th−êng ngµy víi nh÷ng chi tiÕt sinh ho¹t ®êi th−êng cã khi nhá nhÆt, ®Ó ph¸t hiÖn nh÷ng chiÒu s©u cña ®êi sèng víi bao quy luËt vµ nghÞch lý, v−ît ra khái giíi h¹n chËt hÑp cña nh÷ng c¸ch nh×n, c¸ch nghÜ cña x· héi. 3.5. V¨n b¶n “Nh÷ng ng«i sao xa x«i” cña nhµ v¨n n÷ Lª Minh Khuª tËp trung viÕt vÒ cuéc sèng vµ chiÕn ®Êu cña c¸c c« g¸i thanh niªn xung phong trªn tuyÕn ®−êng Tr−êng S¬n thêi chèng Mü v« cïng ¸c liÖt. Qua ®ã ca ngîi nh÷ng c« g¸i thanh niªn xung phong víi t©m hån trong s¸ng, th¬ méng tinh thÇn dòng c¶m cuéc sèng chiÕn ®Êu ®Çy gian nan nguy hiÓm, gian khæ hy sinh nh−ng rÊt hån nhiªn - l¹c quan. §ã lµ h×nh ¶nh ®Ñp cña thÕ hÖ trÎ ViÖt Nam trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü vÜ ®¹i cña d©n téc. 4. NghÖ thuËt kÓ chuyÖn qua c¸c v¨n b¶n: 4.1. §Ó kh¾c ho¹ ®−îc t×nh yªu lµng yªu n−íc cña nh©n vËt «ng Hai nhµ v¨n Kim L©n ®· t¹o ra mét c¸ch dÉn chuyÖn hÊp dÉn víi lêi v¨n tù nhiªn hån hËu, 18 ®Ëm chÊt quÇn chóng n«ng d©n. TruyÖn ®−îc kÓ ng«i 3 mµ ng−êi kÓ chuyÖn giÊu mÆt trong t¸c phÈm. Tuy nhiªn ng−êi kÓ chuyÖn theo s¸t b−íc ch©n cña nh©n vËt chÝnh «ng Hai. Tõ ®ã t¹o ra ®−îc ®iÓm nh×n trÇn thuËt hîp lý kh¾c ho¹ mét c¸ch tinh tÕ nh÷ng chuyÓn biÕn trong ý thøc hµnh ®éng cña nh©n vËt «ng Hai. §Æc biÖt c¸ch ph©n tÝch nh÷ng diÔn biÕn néi t©m cña «ng Hai thËt ®Æc s¾c. T©m tr¹ng cña «ng thay ®æi theo tõng hoµn c¶nh mµ mçi hoµn c¶nh t©m tr¹ng Êy ®−îc kh¾c ho¹ thËt râ nÐt, sinh ®éng vµ tiªu biÓu. §ång thêi v¨n b¶n t¸c gi¶ cßn sö dông nhiÒu lêi ¨n tiÕng nãi th−êng ngµy cña quÇn chóng thËt méc m¹c, dÔ hiÓu nh−: d¸m ®¬n sai - nã th× nã rót ruét ra, ru ró sã nhµ…TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã t¹o ra nÐt riªng cho truyÖn Lµng cña nhµ v¨n Kim L©n. 4.2. Víi truyÖn “LÆng lÏ Sa Pa” cña NguyÔn Thµnh Long ta còng thÊy truyÖn ®−îc kÓ ng«i 3. Nh−ng ®iÒu kh¸c biÖt lµ truyÖn ®−îc kÓ qua chÝnh lêi cña c¸c nh©n vËt phô. §iÓm nh×n trÇn thuËt ®Æt vµo nh©n vËt «ng ho¹ sÜ giµ mÆc dï «ng ho¹ sÜ kh«ng dïng ng«i thø nhÊt. Tuy nhiªn trong v¨n b¶n nhiÒu lóc t¸cgi¶ ®Ó chÝnh ng−êi thanh niªn trÇn thuËt vÒ cuéc sèng cña chÝnh m×nh. C¸ch kÓ truyÖn nh− vËy lµm cho c©u truyÖn trë lªn hÊp dÉn h¬n. §ã lµ mét sù s¸ng t¹o riªng cña t¸c gi¶? Nã cã t¸c dông mét mÆt vÉn gi÷ nguyªn cho c©u truyÖn vÎ ®Ñp ch©n thËt vµ kh¸ch quan - mÆt kh¸c l¹i vÉn cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi lµm næi bËt chÊt tr÷ t×nh ®µo s©u suy t− cña nh©n vËt l¹i phï hîp víi chÝnh suy nghÜ cña t¸c gi¶. 4.3. Trong truyÖn “ChiÕc l−îc ngµ” cña NguyÔn Quang S¸ng t¸c gi¶ ®· chän mét ng«i kÓ thÝch hîp. Ng−êi kÓ chuyÖn lµ «ng Ba b¹n th©n cña nh©n vËt chÝnh lµ «ng S¸u. TruyÖn ®−îc kÓ ë ng«i thø nhÊt, «ng Ba kh«ng chØ chøng kiÕn sù viÖc tõ ®Çu truyÖn lóc Thu cßn bÐ ®Õn cuèi truyÖn Thu ®· trë thµnh mét c« giao liªn mµ «ng Ba cßn lµ ng−êi sÎ chia t×nh c¶m, ý nghÜa cïng nh©n vËt. Ng−êi kÓ ®· rÊt chñ ®éng trong viÖc ®iÒu chØnh nhÞp ®iÖu kÓ ®ång thêi xem vµo truyÖn nh÷ng c¶m xóc suy nghÜ b×nh luËn tù nhiªn mµ hoµ hîp víi t×nh tiÕt truyÖn lóc ng−êi ®äc. Víi giäng ®iÖu trÇm tÜnh h¬i buån cïng víi ng«n ng÷ tha ph−¬ng t¹o cho truyÖn cã mét h¬i thë riªng mÇu s¾c riªng mang ®Ëm chÊt Nam Bé. 4.4. V¨n b¶n “BÕn quª” cña NguyÔn Minh Ch©u l¹i ®−îc trÇn thuËt theo c¸i nh×n vµ t©m tr¹ng cña nh©n vËt chÝnh - anh NhÜ. Nh−ng t¸c gi¶ kh«ng thÓ NhÜ 19 x−ng t«i mµ vÉn ®Æt ë ng«i thø 3 - Ng−êi kÓ truyÖn kh«ng xuÊt hiÖn trong truyÖn. Víi ng«i kÓ vµ ®iÓm nh×n trÇn thuËt Êy cã t¸c dông to lín trong viÖc thÓ hiÖn ch©n thùc nh÷ng c¶m nhËn cuéc sèng trong qu¸ khø vµ hiÖn t¹i cña NhÜ. Víi giäng ®iÖu trÇm buån tha thiÕt thÓ hiÖn sù suy ngÉm cña con ng−êi tõng tr¶i. NhÜ ®· béc lé c¶ sù ©n hËn xãt xa cña mét ng−êi nh×n vµo hiÖ t¹i vµ qu¸ khø cña m×nh ë thêi ®iÓm biÕt m×nh ph¶i tõ gi· cuéc ®êi. V¨n b¶n kÕt hîp c¶ 3 ph−¬ng thøc tù sù, miªu t¶ vµ triÕt lý mét c¸ch gi¶n dÞ, tù nhiªn nhá nhÑ mµ ®Çy thÊm thÝa. 4.5. V¨n b¶n “Nh÷ng ng«i sao xa x«i” cña Lª Minh Khuª t¸c gi¶ ®· chän c¸ch trÇn thuËt qua lêi mét nh©n vËt còng lµ mét nh©n vËt chÝnh: Ph−¬ng §Þnh mét c« g¸i Hµ Néi vµo tuyÕn ®−êng Tr−êng S¬n. Tõ ®iÓm trÇn thuËt Êy t¸c gi¶ ®· diÔn t¶ mét c¸ch tù nhiªn vµ sinh ®éng nh÷ng t©m tr¹ng, c¶m xóc, ý nghÜ cña nh÷ng c« g¸i ë gi÷a chiÕn tr−êng lu«n ph¶i ®èi mÆt víi c¸i chÕt mµ vÉn sèng hån nhiªn l¹c quan giµu t×nh c¶m vµ kh«ng Ýt m¬ méng. Ng«n ng÷ vµ giäng ®iÖu cña v¨n b¶n tù nhiªn - trÎ trung vµ cã chÊt n÷ tÝnh. Lêi v¨n th−êng dïng nh÷ng c©u tr−êng. Lóc håi t−ëng nhÞp kÓ chËm l¹i gîi nhí tíi tuæi niªn thiÕu hån nhiªn vµ kh«ng khÝ yªn b×nh cña Hµ Néi. T¹o ®−îc hiÖu qu¶ Êy mét phÇn quan träng lµ nhê c¸ch lùa chän nh©n vËt kÓ chuyÖn tõ chÝnh nh©n vËt Ph−¬ng §Þnh trong truyÖn. 5. Nh©n vËt chÝnh qua c¸c v¨n b¶n: Nh©n vËt trong c¸c truyÖn ng¾n th−êng Ýt chØ lµ mét m¶ng nhá cña thÕ giíi v× vËy c¶ 5 v¨n b¶n tù sù hiÖn ®¹i ViÖt Nam trong ch−¬ng tr×nh Ng÷ v¨n 9 ®Òu cã Ýt nh©n vËt. 5.1. Trong v¨n b¶n “Lµng” nh©n vËt chÝnh lµ «ng Hai - mét ng−êi n«ng d©n lu«n tù hµo vÒ ng«i lµng cña m×nh. ¤ng Hai ®−îc kh¾c ho¹ trong mèi quan hÖ víi mét sè nh©n vËt phô nh− b¸c Thø - M¹ chñ nhµ - ng−êi vî - ®−a con…trong víi c¸c nh©n vËt Êy ta chØ thÊy cã mét m×nh «ng Hai lu«n trong t©m tr¹ng suynghÜ vÒ lµng vÒ n−íc. §©y lµ mét nh©n vËt t©m tr¹ng. ¤ng ®−îc kh¾c ho¹ rÊt tinh tÕ ë diÔn biÕn néi t©m, tõ ®ã béc lé chñ ®Ò cña v¨n b¶n. 5.2. Ng−îc l¹i trong v¨n b¶n “LÆng lÏ Sa Pa” cña NguyÔn Thµnh Long, t¸c gi¶ ®· x©y dùng lªn mét hÖ thèng c¸c nh©n vËt kh«ng tªn nh− b¸c l¸i xe, «ng ho¹ 20