Tài liệu Phát triển kĩ năng giải toán hình học cho học sinh tiểu học

TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUẢNG BÌNH KHOA SP TIỂU HỌC – MẦM NON ---------- KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG GIẢI TOÁN HÌNH HỌC CHO HỌC SINH TIỂU HỌC Giảng viên hướng dẫn: Sinh viên thực hiện: ThS. Nguyễn Kế Tam Trịnh Văn Tài Lớp: ĐHGD Tiểu học K54 Quảng Bình, tháng 5 năm 2016 Lời cảm ơn Được sự phân công của khoa sư phạm Tiểu học – Mầm non Trường Đại Học Quảng Bình và được sự hướng dẫn của thầy giáo ThS. Nguyễn Kế Tam tôi đã thực hiện đề tài “ Phát triển kĩ năng giải Toán hình học cho học sinh Tiểu học ”. Để hoàn thành khóa luận này.Tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình của các giảng viên trong khoa Giáo dục Tiểu học – Mầm non , khoa Khoa Học – Tự nhiên đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình làm khóa luận này.Đặc biệt tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc tới thầy giáo Nguyễn Kế Tam, người đã trực tiếp hướng dẫn, chỉ bảo tận tình để tôi hoàn thành khóa luận này. Trong khi thực hiện đề tài này, do thời gian và năng lực có hạn nên khóa luận không thể tránh khỏi thiếu sót và hạn chế.Vì vậy, tôi rất mong nhận được sự tham gia đóng góp ý kiến của thầy cô và bạn bè để khóa luận của tôi hoàn thiện hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn ! Quảng Bình, tháng 05 năm 2016 Sinh viên Trịnh Văn Tài MỤC LỤC MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1.Lí do chọn đề tài............................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu..................................................................................... 2 3. Đối tượng nghiên cứu ................................................................................... 3 4. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 3 5. Phạm vi nghiên cứu....................................................................................... 3 6. Phương pháp nghiên cứu............................................................................... 3 7. Giả thuyết khoa học ...................................................................................... 4 8. Đóng góp của đề tài ...................................................................................... 4 9. Cấu trúc khóa luận ........................................................................................ 5 NỘI DUNG.......................................................................................................... 6 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN .............................................. 6 1.1 Vai trò và tầm quan trọng của việc giải toán .............................................. 6 1.2. Một số vấn đề về kĩ năng giải toán ............................................................ 7 1.2.1. Kĩ năng ................................................................................................. 7 1.2.2. Kĩ năng giải toán .................................................................................. 8 1.2.3. Một số biện pháp phát triển kĩ năng giải toán hình học ...................... 8 1.3. Quy trình giải một bài tập toán ở Tiểu học ................................................ 9 1.4. Nội dung triển khai dạy học hình học ở Tiểu học.................................... 11 Chương 2. XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÀI TẬP NHẰM PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG GIẢI TOÁN HÌNH HỌCCHO HỌC SINH TIỂU HỌC ................ 17 2.1. Mộ số nguyên tắc khi xây dựng hệ thống bài tập nhằm phát triển kĩ năng giải toán hình học ............................................................................................ 17 2.1.1 Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống ..................................................... 17 2.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính ................................................................... 17 2.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả .................................................... 17 2.2.Nguyên tắc lựa chọn và xây dựng hệ thống bài tập .................................. 18 2.3 Các trình độ phát triển tư duy về hình dạng không gian........................... 20 2.3.1 Trình độ thứ nhất ................................................................................ 20 2.3.2 Trình độ thứ hai................................................................................... 20 2.3.3 Trình độ ba .......................................................................................... 20 2.3.4 Trình độ thứ tư .................................................................................... 21 2.3.5 Trình độ thứ năm ................................................................................ 21 2.4 Xây dựng hệ thống bài tập nhằm phát triển kĩ năng giải toán hình học cho học sinh tiểu học.............................................................................................. 21 2.4.1 Phát triển kĩ năng nhận diện hình học ................................................ 21 2.4.2 Phát triển kĩ năng cắt ghép hình.......................................................... 25 2.4.3. Phát triển kĩ năng tính chu vi và diện tích các hình ........................... 30 2.3.4 Phát triển kĩ năng về hình học không gian ......................................... 34 CHƯƠNG 3. KẾT LUẬN VÀ MỘT SỐ ĐỀ XUẤT ..................................... 43 1.Kết luận ........................................................................................................ 43 2. Một số đề xuất ............................................................................................. 43 2.1 Đối với giáo viên: .................................................................................. 43 2.2. Đối với nhà trường: ............................................................................... 45 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 46 MỞ ĐẦU 1.Lí do chọn đề tài Bậc tiểu học là bậc học nền tảng của hệ thống giáo dục quốc dân. Đây là giai đoạn trẻ chuyển từ hoạt động vui chơi sang hoạt động học tập. Giáo dục tiểu học được ví như nền móng của ngôi nhà, móng có vững thì nhà mới chắc chắn. Trẻ được giáo dục tốt thừ nhỏ thì lớn lên mới có thể phát triển tốt cả về thể chất lẫn trí tuệ.Vì vậy bậc tiểu học có vai trò quan trọng trong hệ thống giáo dục quốc dân. Toán học đóng vai trò chủ đạo trong việc trang bị cho học sinh hệ thống tri thức và phương pháp, là nền tảng vững chắc để phục vụ những bậc học tiếp theo.Môn Toán có vị trí, vai trò vô cùng quan trọng , là một môn khoa học nghiên cứu một số mặt của thế gới hiện thực, nó có một hệ thống kiến thức cơ bản và phương pháp nhận thức cần thiết .Hệ thống này luôn được phát triển trong quá trình để áp dụng vào thực tế và việc giải Toán giúp cho học sinh phát triển tư duy đồng thời là tiền đề cho những nội dung học vấn khác ở những bậc học sau. Mọi khoa học đều bắt nguồn từ thực tiễn và toán học cũng không nằm ngoài quy luật đó. Các yếu tố hình học ra đời do nhu cầu đo đạc và tính toán như: ruộng đất nhà cửa....Hiện nay, trong nhà trường đang đẩy mạnh đổi mới phương pháp dạy học song còn gặp nhiều khó khăn. Học sinh yêu thích môn Toán song vẫn còn ngại khi giải các bài Toán có nội dung hình học, bởi lẽ các bài toán hình học vẫn là sự vận dụng tổng hợp ở điểm cao tri thức, kĩ năng về toán ở tiểu học trong việc tìm ra phương hướng cho học sinh tìm tòi, khám phá suy luận nhằm phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh. Thực tế, giáo viên đã quan tâm đến việc giải toán của học sinh song vẫn còn gặp nhiều khó khăn nhất là phương pháp tổ chức cho học sinh hình thành khái niệm mà chưa rèn được kỹ năng giải toán. Hầu hết các bài tập mang nôi dung hình học, học sinh đều không làm được dẫn dến hiệu quả học tập chưa cao do học sinh đều giải những bài toán giống nhau, môi trường hoạt động giống nhau dẫn đến trình độ của học sinh tương đương nhau trong khi đó toán học được chia thành 1 nhiều dạng , mỗi dạng có những kĩ năng khác nhau.Bên cạnh đó, trong quá trình học tập học sinh còn mắc nhiều sai lầm như: nhận dạng các hình học ,vẽ hình gọi tên hình, mô tả hình...Học sinh không nắm được bản chất các quy tắc công thức tính chu vi và diện tích các hình. Bên cạnh đó, trong dạy học giáo viên mới chỉ quan tâm tới kết quả của bài làm của học sinh mà chưa quan tâm tới phương pháp tìm tòi khám phá để đi đến kết quả đó và dạy học còn nặng nề về áp đặt, chưa phát huy tính tích cực chủ động, sáng tạo của học sinh. Thấy được những khó khăn của giáo viên và học sinh trong việc dạy học hình học ở Tiểu học và kĩ năng của học sinh về việc giải toán hình học trong các bài tập còn hạn chế . Đã dẫn đến tình trạng học sinh chưa chiếm lĩnh được kiến thức hoặc chưa đạt kết quả cao trong học tập như mong muốn. Chính vì vậy tôi tiến hành nghiên cứu đề tài : “ Phát triển kĩ năng giải toán hình học cho học sinh tiểu học ”. Nhằm xây dựng hệ thống bài tập phát triển kĩ năng giải toán hình học nâng cao chất lượng dạy và học. 2. Mục tiêu nghiên cứu Đề tài này tìm hiểu về phát triển kĩ năng giải toán hình học cho học sinh Tiểu học, tập trung chủ yếu vào các dạng bài toán nâng cao cho học sinh Tiểu học. Chúng tôi tập trung tìm hiểu về cách nhận thức của học sinh về các dạng toán cơ bàn với một số vấn đề nổi cộm như học sinh hiểu bài toán đến mức độ nào?, Cách giải toán ra sao?, Kết quả giải toán đúng hay sai?, Hiệu quả vận dụng vào thực tế như thế nào để từ đó thấy được vai trò của số học trong môn học và trong thực tế đời sống. Bên cạnh đó đề tài còn thống kê các dạng bài tập cơ bản về hình học có trong chương trình toán Tiểu học, các bài toán cụ thể và cách giải cho từng bài. Qua đề tài này tối muốn giúp học sinh hiểu và hệ thống lại các dạng toán cũng như hiểu rõ cách giải từng dạng toán về hình học từ đó giúp phát triển kĩ năng giải toán hình học cho học sinh Tiểu học. 2 3. Đối tượng nghiên cứu Nhằm đưa ra một số biện pháp phát triển kĩ năng giải toán hình học cho học sinh tiểu học. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu Nghiên cứu các vấn đề lí luận, các vấn đề có liên quan đến nội dung, phương pháp giảng dạy về kiến thức giải toán về hình học. . Tiến hành phân tích những tồn tại và vướng mắc của giáo viên và học sinh khi giảng dạy mảng kiến thức giải các bài toán về hình học. Phân tích các dạng bài cơ bản và không cơ bản về giải toán hình học. Từ đó hệ thống cũng như đưa ra cách giải cho từng bài tập cụ thể. 5. Phạm vi nghiên cứu Do điều kiện và giới hạn của đề tài nên chúng tôi chỉ nghiên cứu kĩ năng giải toán có nội dung hình học cho học sinh Tiểu học. 6. Phương pháp nghiên cứu a. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận Đọc, phân tích, tổng hợp, khái quát hóa, trừu tượng hóa các tài liệu liên quan đến giải toán hình học: SGK Toán 1, 2, 3, 4, 5, sách tham khảo, tập san, tạp chí, tài liệu điện tử, tài liệu trực tuyến. b. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn Nghiên cứu đề tài này tôi đã sử dụng nhiều phương pháp khác nhau: - Phương pháp quan sát Phương pháp này được sử dụng để thu thập các thông tin về sự hứng thú học tập của học sinh. - Phương pháp điều tra 3 Phương pháp này được sử dụng để thu thập ý kiến của các đối tượng học sinh thông qua việc trưng cầu ý kiến. Các nội dung trưng cầu ý kiến là các vấn đề liên quan đến thực trạng của vấn đề nghiên cứu. - Phương pháp thống kê Phương pháp này được sử dụng để xử lý các số liệu đã thu thập được . - Phương pháp chuyên gia Phương pháp này là xin ý kiến của các chuyên gia về các vấn đề như: đánh giá thực trạng, các biện pháp được đề xuất. c. Nhóm phương pháp thống kê toán học Phương pháp này được sử dụng để thống kê các ý kiến của học sinh, tính được các tỉ lệ cần thiết để các sự so sánh đối chiếu. 7. Giả thuyết khoa học Kĩ năng học môn toán của học sinh tiểu học hiện nay nhìn chung còn phân tán chưa bền vững , chưa ổn định , chủ yếu là kĩ năng gián tiếp. Một trong những nguyên nhân của hiện trạng này là do: việc giảng dạy làm cho học sinh chưa nhân thức rõ ý nghĩa của môn toán nói chung và giải toán hình học nói riêng. Không khí giờ học còn tẻ nhạt thiếu hấp dẫn chưa tạo được tính tích cực trong quá trình học. Nếu đề xuất được các biện pháp phát triển kĩ năng giải toán hình học cho học sinh Tiểu học sẽ nâng cao được chất lượng dạy và học hiện nay đặc biệt là trong môn Toán. 8. Đóng góp của đề tài Đề tài “ phát triển kĩ năng giải toán hình học cho học sinh tiểu học ” tôi nghiên cứu có những đóng góp sau: * Về mặt lí luận: Đề tài đã góp phần hệ thống hóa cơ sở lí luận trong lĩnh vực phát triển kĩ năng giải toán hình học cho học sinh tiểu học ở trường tiểu học, làm rõ hơn nội dung và phương pháp dạy học giải toán hình học ở tiểu học, đặc biệt là bồi 4 dưỡng toán hình học cho học sinh. Góp phần làm phong phú thêm tài liệu về nâng cao chất lượng giáo dục toán thông qua việc hướng dẫn học sinh cách giải các bài toán về hình học. * Về mặt thực tiễn: - Tìm hiểu thực tiễn giảng dạy toán nâng cao cho học sinh có năng khiếu ở trường tiểu học là góp phần vào công tác phát hiện và bồi dưỡng học sinh có năng khiếu toán. - Trong các giờ dạy toán học sinh hứng thú học tập, say mê, tìm tòi trong môn học. - Học sinh kiên trì trong học tập. - Trong các giờ dạy học toán hình học giúp các em thêm tích lũy kiến thức về hình học cho bản thân để áp dụng vào cuộc sống hằng ngày. 9. Cấu trúc khóa luận Ngoài phần mở đầu, tài liệu tham khảo, kết luận và một số đề xuất khóa luận gồm ba chương: Chương 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn. Chương 2. Xây dựng hệ thông bài tập nhằm phát triển kĩ năng giải toán hình học cho học sinh tiểu học. Chương 3. Thực nghiệm sư phạm. 5 NỘI DUNG Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1.1 Vai trò và tầm quan trọng của việc giải toán Toán học là một trong những môn khoa học cổ nhất của loài người. Nhưng chưa bao giờ toán học phát triển mạnh mẽ và có nhiều ứng dụng sâu sắc như ngày nay. Ở thời đại chúng ta những phát minh mới mẻ của toán học xuất hiện hàng ngày. Rất nhiều ngành mới ra đời nhiều quan điểm cũ bị đảo lộn. Ngày nay toán học không chỉ áp dụng trong thiên văn, vật lý, cơ học mà còn xâm nhập vào hóa học, sinh học và nhiều ngành khoa học xã hội nữa. Toán học có vai trò lớn trong đời sống, trong khoa học và trong công nghệ hiện đại, kiến thức toán học là công cụ để học sinh học tốt các môn học khác, giúp học sinh hoạt động có hiệu quả trong mọi lĩnh vực. Môn toán góp phần rất quan trọng trong việc rèn luyện phương pháp suy nghĩ, phương pháp suy luận, phương pháp giải quyết vấn đề, nó góp phần phát triển trí thông minh, cách suy luận độc lập, linh hoạt sáng tạo, nó đóng góp và việc hình thành các phẩm chất cần thiết và quan trọng của người lao động như: cần cù, cẩn thận, có ý chí vượt khó khăn, làm việc có kế hoạch, có nề nếp và tác phong khoa học. George Poslya cho rằng: “Trong toán học, nắm vững bộ môn toán quan trọng hơn nhiều so với một kiến thức thuần túy mà ta có thể bổ sung nhờ một cuốn sách tra cứu thích hợp. Vì vậy, cả trong trường phổ trông cũng như trong trường chuyên nghiệp ta không chỉ truyền thụ cho học sinh những kiến thứ nhất định, mà quan trọng hơn nhiều là phải dạy cho họ đến một mức độ nào đó nắm vững môn học. Vậy thế nào là nắm vững môn toán? Đó là biết giải toán”. Ở trường phổ thông, việc giải bài tập toán là hình thức tốt nhất để củng cố, hệ thống hóa kiến thức và rèn luyện kĩ năng, là một hình thức vận dụng kiến thức đã học vào một vấn đề cụ thể, vào thực tế, vào những vấn đề mới... đồng thời là hình thức tốt nhất để giáo viên kiểm tra về năng lực, về mức độ tiếp thu và khả năng vận dụng kiến thức đã học. Việc giải bài tập toán có tác dụng lớn vào việc gây hứng thú học tập cho học sinh nhằm phát triển trí tuệ góp phần giáo dục, rèn luyện con người học sinh về nhiều mặt. 6 Mỗi bài tập toán đặt ra ở một thời điểm nào đó trong quá trình dạy học đều chứa đựng một cách tường minh hay tiềm ẩn những chức năng khác nhau. Các chức năng đó là: Chức năng dạy học. Chức năng phát triển. Chức năng kiểm tra. Các chức năng đều hướng tới việc thực hiện các mục đích dạy học: -Chức năng dạy học: Bài tập toán nhằm hình thành, củng cố cho học sinh những kĩ năng, kĩ xảo ở các giai đoạn khác nhau của quá trình dạy học. - Chức năng giáo dục: Bài tập toán nhằm hình thành cho học sinh tác phong học tập và làm việc có suy nghĩ, có kiểm tra, có tinh thần hợp tác, độc lập và sáng tạo, có niềm tin và phẩm chất đạo đức của người lao động mới. - Chức năng phát triển: Thông qua những hoạt động học tập toán để phát triển đúng mức một số khả năng trí tuệ và thao tác tư duy quan trọng nhất như: so sánh, phân tích, tổng hợp, trừu tượng hóa, khái quát hóa, cụ thể hóa, lập luận có căn cứ, bước đầu làm quen với những chứng minh đơn giản để hình thành những phẩm chất tư duy khoa học. - Chức năng kiểm tra: Bài tập toán nhằm đánh giá mức độ dạy và học, đánh giá khả năng độc lập học toán, khả năng tiếp thu, vận dụng kiến thức và trình độ phát triển của học sinh. Hiệu quả của việc dạy học toán ở trường học phần lớn phụ thuộc vào việc khai thác và thực hiện một cách đầy đủ các chức năng có thể có mà sách giáo khoa đã có dụng ý đưa vào chương trình. Người giáo viên phải có nhiệm vụ khám phá những dụng ý của tác giả bằng năng lực sư phạm của mình. 1.2. Một số vấn đề về kĩ năng giải toán 1.2.1. Kĩ năng Có nhiều cách định nghĩa khác nhau về kĩ năng.Những định nghĩa này thường bắt nguồn từ góc nhìn chuyên môn và quan niệm cá nhân của người viết.Tuy nhiên hầu hết chúng ta đều hiểu rằng kĩ năng được hình thành khi chúng ta áp dụng kiến thức vào thực tiễn. Kĩ năng học được do quá trình lặp đi 7 lặp lại một hoặc một nhóm hành động nhất định nào đó. Kĩ năng luôn có chủ đích và định hướng rõ ràng. Vậy kĩ năng là năng lực hay khả năng của chủ thể thực hiện thuần thục một hay một chuỗi hành động trên cơ sở hiểu biết (kiến thức hoặc kinh nghiệm) nhằm tạo ra kết quả mong đợi. Theo tâm lí học, kĩ năng là khả năng thực hiện có hiệu quả một hành động nào đó theo một mục đích trong những điều kiện xác định. Nếu tạm thời tách tri thức và kĩ năng để xem xét riêng thì các tri thức thuộc phạm vi nhận thức, thuộc về khả năng “biết” còn kĩ năng thuộc phạm vi hành động, thuộc về khả năng “biết làm”. 1.2.2. Kĩ năng giải toán Kĩ năng giải toán là việc vận dụng các tri thức toán học để giải các bài tập toán (bằng suy luận, bằng chứng minh). Trong toán học, kĩ năng giải toán thực hiện các chứng minh đã nhận được.Kĩ năng trong toán học quan trọng hơn nhiều so với kiến thức thuần túy, so với thông tin trơn. Muốn hình thành được kĩ năng, đặc biệt là kĩ năng giải toán cho học sinh, giáo viên phải tổ chức cho học sinh học toán trong hoạt động và bằng hoạt động tự giác, tích cực, sáng tạo để học sinh có thể nắm vững tri thức, có kĩ năng và sẵn sàng vận dụng vào thực tiễn, góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục. 1.2.3. Một số biện phát phát triển kĩ năng giải toán hình học Biện pháp 1: Truyền thụ cho học sinh một số khái niệm hình học ở Tiểu học Trong các tiết học, giáo viên giúp học sinh hiểu rõ hơn các khái niệm cụ thể về hình học bằng việc truyền đạt lại kiến thức cho học sinh thông qua các hình ảnh trực quan, các ví dụ cụ thể trong sách giáo khoa. Biện pháp 2: Truyền thụ cho học sinh một số kiến thức thường dùng để giải toán hình học Thông qua các tiết học chuyên đề tự chọn, giáo viên trang bị cho học sinh những kiến thức cần thiết để từ đó phát triển các kĩ năng cơ bản và nâng cao cho học sinh giải toán hình học. 8 Biện pháp 3: Rèn luyện các hoạt động trí tuệ của học sinh qua việc giải các bài tập hình học. Giáo viên xây dựng, đưa ra hệ thống bài tập trong quá trình dạy học và hướng dẫn học sinh khai thác các bài toán theo các hướng khác nhau. Biện pháp 4: Rèn luyện các cách giải toán thông qua trò chơi học tập Trong các giờ học chuyên đề tự chọn, giáo viên lồng ghép các trò chơi học tập nhằm tạo hứng thú học tập cho các em qua đó rèn luyện cho các em cách làm việc nhóm để cùng giải một toán nào đó theo yêu cầu. 1.3. Quy trình giải một bài tập toán ở Tiểu học Khi giải một bài tập toán cụ thể, để giải quyết tốt thì ngoài việc nắm chắc từng phương pháp riêng lẻ còn phải rèn luyện năng lực phối hợp các phương pháp. G.Polya đã tổng kết quá trình giải toán và nêu ra sơ đồ 4 bước trong cuốn sách “Giải toán như thế nào” Bước 1: Tìm hiểu bài toán Bước 2: Lập kế hoạch giải toán Bước 3: Thực hiện kế hoạch giải toán Bước 4: Nghiên cứu sâu lời giải Thực tiễn dạy và học toán đã khẳng định sự đúng đắn của sơ đồ giải toán nói trên: Bước 1: Tìm hiểu bài toán Việc tìm hiểu nội dung bài toán (đề toán) thường thông qua việc đọc bài toán, học sinh cần tìm hiểu rõ: + Bài toán cho biết gì? + Bài toán hỏi gì? Khi đọc bài toán cần hiểu thật kĩ một số từ, thuật ngữ quan trọng, chỉ rõ tình huống toán học được diễn đạt bằng ngôn ngữ thông thường.Sau đó học sinh thuật lại vắn tắt bài toán mà không phải đọc nguyên văn bài toán đó. Khi đọc đề cần lưu ý: Dữ kiện được đưa ra bằng những từ ngữ thông thường, học sinh thường khó khăn hơn trong việc diễn tả hay phát hiện dữ kiện, 9 điều kiện, những dữ kiện hay điều kiện không trực tiếp hay không tường minh trong đề bài. Bước 2: Lập kế hoạch giải toán Hoạt động tìm tòi, lập kế hoạch giải toán gắn với việc phân tích dữ kiện, điều kiện, yếu tố phải tìm của bài toán nhằm xác lập mối quan hệ giữa chúng để tìm được phép tính số học thích hợp. Hoạt động này diễn ra như sau: - Minh họa bài toán bằng cách tóm tắt theo sơ đồ đoạn thẳng, minh họa theo tranh vẽ, vật mẫu. - Lập kế hoạch giải toán nhằm xác định trình tự giải quyết thực hiện các phép tính số học. Thủ thuật thường gặp trong giải toán là phân tích tổng hợp: Phân tích là phương pháp suy luận đi từ điều cần tìm đến điều đã biết. Tổng hợp là phương pháp suy luận đi từ điều đã biết đến điều cần tìm. Bước 3: Thực hiện kế hoạch giải Hoạt động này bao gồm thực hiện phân tích đã nêu trong kế hoạch giải toán và trình bày lời giải.Theo chương trình ở Tiểu học hiện nay có thể áp dụng một trong những cách trình bày riêng biệt hoặc trình bày dưới dạng hình thức bao gồm một vài phép tính. Bước 4: Nghiên cứu sâu lời giải Việc kiểm tra nhằm phân tích cách giải đúng hoặc sai, sai ở chỗ nào để sửa, sau đó nêu cách đánh giá và ghi đáp số. Ngoài ra còn kiểm tra xem việc trình bày lời giải đã trình bày đầy đủ chưa, kiểm tra tình hợp lí của lời giải. Có các hình thức sau: - Thiết lập các phép tính tương ứng với các số cần tìm được trong quá trình giải với các số đã cho. - Tạo ra các bài toán ngược với bài toán đã cho rồi giải bài toán ngược đó. - Giải bài toán bằng cách khác. Trên đây là các bước giải một bài toán, các bước này trên thực tế không tách rời nhau mà bước trước chuẩn bị cho bước sau, có khi đan chéo vào nhau 10 không phân biệt rõ ràng. Nhiều trường hợp không theo đầy đủ các bước trên vẫn giải được bài toán. 1.4. Nội dung triển khai dạy học hình học ở Tiểu học Môn Toán ở Tiểu học không được chia thành các phân môn như ở Tiếng Việt. Chương trình môn Toán ở Tiểu học bao gồm các kiến thức chính là số học, các yếu tố đại số, các yếu tố hình học, đại lượng, một số yếu tố thống kê mô tả và giải toán. Các kiến thức này không được trình bày thành từng chương, từng phần riêng lẻ mà chúng được xếp xen kẽ với nhau thành một sự kết hợp hữu cơ và hỗ trợ đắc lực lẫn nhau trên nền tảng của các kiến thức số học. Dạy học các yếu tố hình học bao gồm: + Nhận dạng các đối tượng hình học; + Vẽ hình học; + Cắt ghép các hình hình học; + Giải các bài toán có nội dung hình học; Nội dung triển khai chương trình dạy học các yếu tố hình học: * Lớp 1 Hình vuông, hình tròn, hình tam giác. Vẽ đoạn thẳng có độ dài cho trước, điểm ở trong, ở ngoài một hình. * Lớp 2 Hình chữ nhật, hình tứ giác. Đường thẳng. Đường gấp khúc, độ dài đường gấp khúc. Chu vi hình tam giác, chu vi hình tứ giác. * Lớp 3 Góc vuông, góc không vuông. Vẽ góc vuông bằng eke. Hình chữ nhật, chu vi hình vuông. Điểm ở giữa, trung điểm của đoạn thẳng. Hình tròn, tâm, đường kính, bán kính của hình tròn. Vẽ trang trí hình tròn. Diện tích của một hình. * Lớp 4 11 Góc nhọn, góc tù, góc bẹt. Hai đường thẳng vuông góc, hai đường thẳng song song. Vẽ hai đường thẳng vuông góc, hai đường thẳng song song. Thực hành vẽ hình chữ nhật, hình vuông. Hình bình hành, diện tích hình bình hành. Hình thoi, diện tích hình thoi. * Lớp 5 Hình tam giác, diện tích hình tam giác. Hình thang, diện tích hình thang. Hình tròn, đường tròn, chu vi hình tròn, diện tích hình tròn. Hình chữ nhật, hình lập phương, hình trụ, hình cầu. Tính diện tích xung quanh, diện tích toàn phần của hình lập phương. Thể tích hình hộp chữ nhật, thể tích hình lập phương. Bảng tóm tắt các đối tượng hình học được dạy ở các lớp tiểu học Đối tượng hình học Lớp1 Lớp 2 Lớp 3 Lớp 4 Lớp 5 1. Điểm x x x x x 2. Đoạn thẳng x x x x x 3. Đường thẳng x x x x x 4. Hình tròn x x x x x 5. Hình vuông x x x x x 6. Hình tam giác x x x x x 7. Hình chữ nhật x x x x 8. Hình tứ giác x x x x 9. Đường gấp khúc x x x x Tính độ dài đường gấp khúc x x x 10. Góc ,góc vuông và góc không x x x x x x x x vuông Dùng ê ke vẽ góc và kiểm tra góc 11. Các loại góc vuông, góc bẹt, góc nhọn, góc tù 12 12. Đường thẳng vuông góc x x 13. Đường thảng song song x x 14. Chu vi các hình x x x x x x x x Chu vi hình chữ nhật và hình vuông 15. Diện tích các hình Diện tích hình chữ nhật và hình vuông x 16. Hình tam giác các loại hình x tam giác Diện tích hình tam giác x 17. Hình thang x Đáy và chiều cao x Diện tích hình thang x 18. Hình tròn và các đường tròn x Tâm, bán kính, đường kính x Chu vi và diện tích hình tròn x 19. Hình hộp chữ nhật và hình lập x phương Các yếu tố các kích thước, x chiều dài, chiều rộng, chiều cao Diện tích xung quanh và diện x tích toàn phần, hình hộp chữ nhật, hình lập phương 20. Thể tích hình hộp chữ nhật, x hình lập phương 21. Hình trụ x Giới thiệu hình trụ x Diện tích xung quanh hình trụ x Thể tích hình trụ x 13 1.5 Thực trạng dạy – học kiến thức hình học và giải toán hình học ở Tiểu học. * Điều tra về thực trạng dạy học hình học ở Tiểu học hiện nay Để phục vụ quá trình khảo sát chúng tôi đã tiến hành phát phiếu điều tra tại trường Tiểu học Lộc Ninh, thu được kết quả như sau: Nội dung điều tra TT 1 2 3 Có Việc dạy học hình học ở trường Tiểu học có cần thiết hay không? Việc dạy toán về hình học có gặp nhiều khó khăn hay không? Học sinh có tích cực tiếp thu kiến thức hay không? Mức độ Bình thường Không 95% 5% 0% 80% 20% 0% 85% 15% 0% 70% 20% 10% 50% 24% 26% 15% 25% 60% 100% 0% 0% 50% 10% 40% 12% 10% 78% Trong các tiết dạy bồi dưỡng học sinh 4 về giải toán hình học, giáo viên đã thường xuyên đổi mới phương pháp dạy học không? Việc ứng dụng công nghệ thông tin vào 5 tiết dạy có diễn ra thường xuyên và mang lại hiệu quả cao? 6 Giáo trình, tài liệu chuyên biệt hỗ trợ bồi dưỡng hình học có dễ tìm kiếm? Việc học toán hình học có ảnh hưởng 7 đế các mảng kiến thức khác trong toán không? 8 9 Có hình thức kiểm tra nào khác ngoài hình thức kiểm tra trên giấy không? Giáo viên có sử dụng việc kiểm tra 14 nhóm thay cho kiểm tra cá nhân không? Khi học sinh đã nắm chắc cách giải thông thường, GV có khuyến khích học 10 sinh tìm nhiều cách giải khác nhằm 65% 35% 0% phát huy khả năng của các em, gây hứng thú học tập không? Thông qua việc điều tra với bảng kết quả trên chúng tôi nhận thấy được một số điểm như sau: Giáo viên và học sinh đều tích cực trong việc dạy – học phần kiến thức về hình học. Bản thân người giáo viên nhân thấy rõ được vai trò của việc dạy hình học cho học sinh. Phát triển kĩ năng giải toán hình học không chỉ giúp học sinh học tốt, thực hành tốt việc giải các bài toán về hình học mà nó còn là nền tảng và cơ sở cần thiết cho việc dạy – học các dạng toán khác trong chương trình . Tuy nhiên, chúng tôi nhận thấy rằng người giáo viên vẫn sử dụng chủ yếu các phương pháp dạy học truyền thống để tiến hành bồi dưỡng, giáo viên chưa linh hoạt trong việc ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học. Nhất là trong quá trình kiểm tra học sinh, chủ yếu vẫn kiểm tra trên giấy theo cá nhân, chưa có cách kiểm tra linh hoạt để học sinh vận dụng hết kiến thức đã tiếp thu và tính sáng tạo của học sinh. Tổng kết chương 1 Trong chương 1 tôi đã trình bày các khái niệm kĩ năng, kĩ năng giải toán, tìm hiểu nội dung chương trình hình học ở Tiểu học và điều tra thực trạng về dạy học hình học ở Tiểu học từ đó đề xuất một số biện pháp phát triển kĩ năng giải toán hình học cho học sinh Tiểu học. Dựa trên cơ sở lí luận tôi đã trình bày ở 15 chương 1, dự kiến chương 2 tôi xây dựng hệ thống bài tập nhằm phát triển kĩ năng giải toán hình học cho học sinh Tiểu học. 16