Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển
Lêi më ®Çu
KÓ tõ sau §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI, ViÖt Nam b−íc sang mét
thêi kú ph¸t triÓn míi. Sù chuyÓn ®æi sang nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®@ ®em l¹i
nhiÒu thµnh tùu kinh tÕ - x@ héi to lín cho ®Êt n−íc. NhiÒu lÜnh vùc kinh tÕ ®−îc
®Èy m¹nh, ®êi sèng nh©n d©n còng ngµy cµng ®−îc n©ng cao. Trong qu¸ tr×nh
ph¸t triÓn ®ã, b¶o hiÓm ®@ vµ ®ang chøng minh ®−îc vai trß tÝch cùc cña m×nh
®èi víi ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh nãi riªng còng nh− víi cuéc sèng nãi
chung. §ång thêi, b¶o hiÓm còng ®@ trë thµnh mét ngµnh kinh doanh giµu tiÒm
n¨ng ph¸t triÓn, thu hót rÊt nhiÒu lao ®éng.
Ngµnh b¶o hiÓm n−íc ta míi thùc sù b¾t ®Çu ph¸t triÓn tõ c¸ch ®©y
kho¶ng 10 n¨m khi thÕ ®éc quyÒn kinh doanh b¶o hiÓm ®−îc xo¸ bá theo nghÞ
®Þnh 100 CP ®−îc ChÝnh phñ ban hµnh ngµy 18/12/1993. KÓ tõ ®ã ®Õn nay,
ngµnh b¶o hiÓm ®@ cã nh÷ng b−íc tiÕn ®¸ng kÓ vµ nÕu ®−îc ph¸t triÓn ®óng
h−íng, ngµnh sÏ gãp phÇn rÊt tÝch cùc vµo c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i
ho¸ ®Êt n−íc trong thÕ kû míi. ViÖc t×m hiÓu thùc tr¹ng t×nh h×nh kinh doanh
b¶o hiÓm ë ViÖt Nam ®Ó tõ ®ã, ®−a ra ®−îc nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn
ngµnh b¶o hiÓm trong giai ®o¹n tíi lµ rÊt cÇn thiÕt.
NhËn thøc râ tÇm quan träng ®ã, vµ víi lßng yªu thÝch m«n häc B¶o hiÓm,
em xin ®−îc chän nghiªn cøu ®Ò tµi “B¶o hiÓm ViÖt Nam - thùc tr¹ng vµ gi¶i
ph¸p ph¸t triÓn” cho bµi kho¸ luËn tèt nghiÖp cña m×nh, víi néi dung:
Ch−¬ng I: Kh¸i qu¸t chung vÒ b¶o hiÓm
Ch−¬ng II: Thùc tr¹ng ho¹t ®éng b¶o hiÓm ë ViÖt Nam thêi gian qua
Ch−¬ng III: Mét sè gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn ngµnh b¶o hiÓm ViÖt Nam
-1-
Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT
Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển
Do nh÷ng h¹n chÕ vÒ kiÕn thøc thùc tÕ còng nh− nguån tµi liÖu, bµi kho¸
luËn kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. Em rÊt mong sÏ nhËn ®−îc ý kiÕn chØ
b¶o, ®ãng gãp tõ phÝa c¸c thÇy c« vµ c¸c b¹n ®Ó hoµn thiÖn h¬n n÷a ®Ò tµi
nghiªn cøu cña m×nh. Em xin ®−îc ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c thÇy c« gi¸o tr−êng
§¹i häc Ngo¹i Th−¬ng, ®Æc biÖt lµ thÇy gi¸o TS. Vò SÜ TuÊn ®@ tËn t×nh gióp ®ì
em hoµn thµnh bµi kho¸ luËn tèt nghiÖp nµy. Ngoµi ra, em còng rÊt c¶m ¬n gia
®×nh, b¹n bÌ ®@ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho em trong suèt qu¸ tr×nh nghiªn cøu.
Hµ Néi, th¸ng 12/2003
-2-
Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT
Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển
Ch−¬ng I:
I
Kh¸i qu¸t chung vÒ b¶o hiÓm
*******************
I. Kh¸i niÖm chung vÒ B¶o hiÓm
1. Nguån gèc cña b¶o hiÓm
Ngµy nay, b¶o hiÓm ® trë thµnh mét ngµnh kinh doanh ph¸t triÓn rÊt
m¹nh, víi tèc ®é t¨ng tr−ëng trung b×nh kh¸ cao. §Æc biÖt, ë mét sè n−íc trªn
thÕ giíi, b¶o hiÓm ® trë thµnh mét phÇn kh«ng thÓ thiÕu trong kinh doanh còng
nh− trong cuéc sèng nãi chung. VËy b¶o hiÓm cã nguån gèc nh− thÕ nµo?
B¶o hiÓm cã nguån gèc tõ rÊt xa x−a trong lÞch sö v¨n minh nh©n lo¹i.
Tuy nhiªn, b¶o hiÓm thùc sù xuÊt hiÖn tõ khi nµo th× ng−êi ta vÉn ch−a cã ®−îc
c©u tr¶ lêi chÝnh x¸c. ý t−ëng vÒ b¶o hiÓm ®−îc coi lµ ® xuÊt hiÖn tõ kh¸ l©u,
khi mµ ng−êi x−a ® nhËn ra lîi Ých cña viÖc x©y dùng mét kho thãc lóa dù tr÷
chung phßng khi mÊt mïa, chiÕn tranh... Nh− vËy, ngay tõ xa x−a, con ng−êi ®
cã ý thøc vÒ nh÷ng bÊt tr¾c cã thÓ x¶y ®Õn víi m×nh, vµ t×m c¸ch phßng tr¸nh
chóng.
ý t−ëng vÒ sù rñi ro (risk) ®−îc h×nh thµnh mét c¸ch râ nÐt vµo kho¶ng
thÕ kû XV, khi ch©u ¢u më nh÷ng cuéc th¸m hiÓm, khai ph¸ tíi c¸c miÒn ®Êt ë
ch©u ¸, ch©u Mü. Nhu cÇu giao th−¬ng gi÷a c¸c ch©u lôc trë nªn m¹nh mÏ,
ngµnh hµng h¶i ngµy cµng ph¸t triÓn. Nh÷ng ®éi tµu bu«n lín ra ®i, vµ trë vÒ víi
sù giµu cã tõ nguån hµng dåi dµo, hÊp dÉn tõ nh÷ng miÒn ®Êt míi. Tuy nhiªn,
®ång hµnh víi ®ã còng lµ nh÷ng tr−êng hîp rñi ro kh«ng quay vÒ ®−îc do nhiÒu
nguyªn nh©n nh−: d«ng bo, l¹c ®−êng, c−íp biÓn... Nh÷ng nhµ ®Çu t− cho
nh÷ng chuyÕn ®i m¹o hiÓm nh− vËy ® c¶m thÊy sù cÇn thiÕt ph¶i cïng nhau
-3-
Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT
Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển
chia sÎ rñi ro ®Ó tr¸nh t×nh tr¹ng mét sè ng−êi bÞ mÊt tr¾ng kho¶n ®Çu t− cña
m×nh do mét hiÖn t−îng ngÉu nhiªn khiÕn tµu cña hä bÞ thiÖt h¹i hoÆc mÊt tÝch.
§Ó thùc hiÖn ®iÒu nµy, ng−êi ta cã hai lùa chän: thµnh lËp liªn doanh ®Ó cïng
“lêi ¨n, lç chÞu”, hoÆc tham gia b¶o hiÓm. ë tr−êng hîp thø hai, mét sè c¸ nh©n
hay c«ng ty sÏ nhËn ®−îc phÝ b¶o hiÓm (premium) b»ng tiÒn mÆt, ®æi l¹i lµ lêi
cam kÕt sÏ tr¶ mét kho¶n båi th−êng (indemnity) cho chñ tµu trong tr−êng hîp
tµu bÞ mÊt tÝch. Nh÷ng ng−êi b¶o hiÓm (the insurers) ® t¹o ra mét quü chung mµ
hä cam kÕt sö dông ®Ó thanh to¸n cho ng−êi ®−îc b¶o hiÓm (the insured) khi rñi
ro x¶y ra.
Vµo thêi kú ®Çu, khi tæn thÊt x¶y ra, ng−êi nhËn b¶o hiÓm ph¶i b¸n mét
sè tµi s¶n, hoÆc rót tiÒn tõ tµi kho¶n ng©n hµng ®Ó thanh to¸n cho ng−êi ®−îc b¶o
hiÓm. Tuy nhiªn, mét sè nhµ kinh doanh ® nhanh chãng nhËn ra r»ng rÊt nhiÒu
thµnh viªn cña céng ®ång kh«ng muèn nhËn b¶o hiÓm cho nh÷ng rñi ro lín nh−
vËy. Vµ kh¸i niÖm gãp vèn chung ® d−îc h×nh thµnh cïng víi viÖc kªu gäi mäi
ng−êi mua cæ phÇn cña c¸c c«ng ty b¶o hiÓm. ChØ cÇn c¸c khai th¸c viªn chuyªn
nghiÖp tÝnh to¸n mét c¸ch ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c trong viÖc lùa chän rñi ro ®Ó b¶o
hiÓm vµ sè phÝ b¶o hiÓm ph¶i ®ãng cho mçi lo¹i rñi ro cô thÓ th× quü nµy sÏ lu«n
cã kh¶ n¨ng båi th−êng tæn thÊt cho ng−êi ®−îc b¶o hiÓm nÕu x¶y ra rñi ro.
§ång thêi, c¸c cæ ®«ng còng vÉn cã li cæ phÇn ë møc ®ñ ®Ó hä hµi lßng víi viÖc
®Çu t− cña m×nh.
B¶o hiÓm h×nh thµnh do sù tån t¹i c¸c lo¹i rñi ro vµ sù ®ßi hái con ng−êi
ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p ®Ò phßng, ng¨n chÆn viÖc x¶y ra rñi ro, ®ång thêi, kh¾c
phôc, h¹n chÕ nh÷ng hËu qu¶ cña rñi ro. B¾t ®Çu tõ b¶o hiÓm hµng h¶i, råi tíi
nh÷ng lo¹i b¶o hiÓm kh¸c nh− b¶o hiÓm ho¶ ho¹n, b¶o hiÓm nh©n thä..., b¶o
hiÓm ngµy nay ® ph¸t triÓn nhanh chãng trªn nhiÒu mÆt vµ dÇn dÇn ®ãng vai trß
rÊt quan träng ®èi víi con ng−êi.
2. §Þnh nghÜa
MÆc dï b¶o hiÓm ® cã nguån gèc vµ lÞch sö ph¸t triÓn kh¸ l©u ®êi,
nh−ng do tÝnh ®Æc thï cña lo¹i h×nh dÞch vô nµy, cho ®Õn nay vÉn ch−a cã mét
-4-
Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT
Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển
®Þnh nghÜa thèng nhÊt vÒ b¶o hiÓm. Theo c¸c chuyªn gia b¶o hiÓm, mét ®Þnh
nghÜa ®Çy ®ñ vµ thÝch hîp cho b¶o hiÓm ph¶i bao gåm viÖc h×nh thµnh mét quÜ
tiÒn tÖ (quÜ b¶o hiÓm), sù ho¸n chuyÓn rñi ro vµ ph¶i bao gåm c¶ sù kÕt hîp sè
®«ng c¸c ®¬n vÞ ®èi t−îng riªng lÎ, ®éc lËp chÞu cïng mét rñi ro nh− nhau t¹o
thµnh mét nhãm t−¬ng t¸c.
Cã rÊt nhiÒu ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ b¶o hiÓm. Theo Dennis Kessler,
"b¶o hiÓm lµ sù ®ãng gãp cña sè ®«ng vµo sù bÊt h¹nh cña sè Ýt." Cßn theo
Monique Gaullier, "b¶o hiÓm lµ mét nghiÖp vô qua ®ã, mét bªn lµ ng−êi ®−îc
b¶o hiÓm cam ®oan tr¶ mét kho¶n tiÒn gäi lµ phÝ b¶o hiÓm thùc hiÖn mong muèn
®Ó cho m×nh hoÆc ®Ó cho ng−êi thø ba trong tr−êng hîp x¶y ra rñi ro sÏ nhËn
®−îc mét kho¶n ®Òn bï c¸c tæn thÊt ®−îc tr¶ bëi mét bªn kh¸c: ®ã lµ ng−êi b¶o
hiÓm. Ng−êi b¶o hiÓm nhËn tr¸ch nhiÖm ®èi víi toµn bé rñi ro vµ ®Òn bï c¸c
thiÖt h¹i theo c¸c ph−¬ng ph¸p cña thèng kª."
C¸c ®Þnh nghÜa trªn hoÆc qu¸ thiªn vÒ gãc ®é x héi, hoÆc qu¸ thiªn vÒ
gãc ®é kinh tÕ, kÜ thuËt, Ýt nhiÒu còng cßn thiÕu sãt, ch−a ph¶i lµ mét kh¸i niÖm
bao qu¸t, hoµn chØnh. Nãi mét c¸ch chÝnh x¸c, b¶o hiÓm lµ mét dÞch vô tµi chÝnh,
dùa trªn c¬ së tÝnh to¸n khoa häc, ¸p dông biÖn ph¸p huy ®éng nhiÒu ng−êi,
nhiÒu ®¬n vÞ cïng tham gia x©y dùng quü b¶o hiÓm b»ng tiÒn ®Ó båi th−êng thiÖt
h¹i vÒ tµi chÝnh do tµi s¶n hoÆc tÝnh m¹ng cña ng−êi ®−îc b¶o hiÓm gÆp ph¶i tai
n¹n rñi ro bÊt ngê. TËp ®oµn b¶o hiÓm AIG (Mü) ®Þnh nghÜa: “B¶o hiÓm lµ mét
c¬ chÕ, theo c¬ chÕ nµy, mét ng−êi, mét doanh nghiÖp hay mét tæ chøc chuyÓn
nh−îng rñi ro cho c«ng ty b¶o hiÓm, c«ng ty ®ã sÏ båi th−êng cho ng−êi ®−îc
b¶o hiÓm c¸c tæn thÊt thuéc ph¹m vi b¶o hiÓm vµ ph©n chia gi¸ trÞ thiÖt h¹i gi÷a
tÊt c¶ nh÷ng ng−êi ®−îc b¶o hiÓm”.
Theo LuËt kinh doanh b¶o hiÓm cña ViÖt Nam (ban hµnh ngµy
09/12/2000) th× “kinh doanh b¶o hiÓm lµ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm
nh»m môc ®Ých sinh lîi, theo ®ã doanh nghiÖp b¶o hiÓm chÊp nhËn rñi ro cña
ng−êi ®−îc b¶o hiÓm, trªn c¬ së bªn mua b¶o hiÓm ®ãng phÝ b¶o hiÓm ®Ó doanh
nghiÖp b¶o hiÓm tr¶ tiÒn b¶o hiÓm cho ng−êi thô h−ëng hoÆc båi th−êng cho
ng−êi ®−îc b¶o hiÓm khi x¶y ra sù kiÖn b¶o hiÓm."
-5-
Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT
Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển
Nh− vËy, ®Ó cã mét kh¸i niÖm chung nhÊt vÒ b¶o hiÓm, chóng ta cã thÓ
®−a ra ®Þnh nghÜa: “B¶o hiÓm lµ mét sù cam kÕt båi th−êng cña ng−êi b¶o hiÓm
víi ng−êi ®−îc b¶o hiÓm vÒ nh÷ng thiÖt h¹i, mÊt m¸t cña ®èi t−îng b¶o hiÓm do
mét rñi ro ®@ tho¶ thuËn g©y ra, víi ®iÒu kiÖn ng−êi ®−îc b¶o hiÓm ®@ thuª b¶o
hiÓm cho ®èi t−îng b¶o hiÓm ®ã vµ nép mét kho¶n tiÒn gäi lµ phÝ b¶o hiÓm”.
3. B¶n chÊt cña b¶o hiÓm
B»ng sù ®ãng gãp cña sè ®«ng ng−êi vµo mét quÜ chung, khi cã rñi ro,
quÜ sÏ cã ®ñ kh¶ n¨ng trang tr¶i vµ bï ®¾p cho nh÷ng tæn thÊt cña sè Ýt. Mçi c¸
nh©n hay ®¬n vÞ chØ cÇn ®ãng gãp mét kho¶n tiÒn trÝch tõ thu nhËp cho c¸c c«ng
ty b¶o hiÓm. Khi tham gia mét nghiÖp vô b¶o hiÓm nµo ®ã, nÕu gÆp tæn thÊt do
rñi ro ®−îc b¶o hiÓm g©y ra, ng−êi ®−îc b¶o hiÓm sÏ ®−îc båi th−êng. Kho¶n
tiÒn båi th−êng nµy ®−îc lÊy tõ sè phÝ mµ tÊt c¶ nh÷ng ng−êi tham gia b¶o hiÓm
® nép. TÊt nhiªn, chØ cã mét sè ng−êi tham gia b¶o hiÓm gÆp tæn thÊt, cßn
nh÷ng ng−êi kh«ng gÆp tæn thÊt sÏ mÊt kh«ng sè phÝ b¶o hiÓm. Nh− vËy, cã thÓ
thÊy, thùc chÊt cña b¶o hiÓm lµ viÖc ph©n chia tæn thÊt cña mét hoÆc mét sè
ng−êi cho tÊt c¶ nh÷ng ng−êi tham gia b¶o hiÓm cïng chÞu. Do ®ã, mét nghiÖp
vô b¶o hiÓm muèn tiÕn hµnh ®−îc ph¶i cã nhiÒu ng−êi tham gia, tøc lµ, b¶o hiÓm
chØ ho¹t ®éng ®−îc trªn c¬ së luËt sè ®«ng (the law of large numbers), cµng
nhiÒu ng−êi tham gia th× x¸c suÊt x¶y ra rñi ro ®èi víi mçi ng−êi cµng nhá vµ
b¶o hiÓm cµng cã li.
Víi h×nh thøc sè ®«ng bï cho sè Ýt ng−êi bÞ thiÖt h¹i, tæ chøc b¶o hiÓm sÏ
gióp gi¶m thiÓu thiÖt h¹i kinh tÕ cña tõng c¸ nh©n hay ®¬n vÞ khi gÆp rñi ro, tiÕt
kiÖm ®−îc nguån chi cho ng©n s¸ch nhµ n−íc. Nh− vËy, thùc chÊt mèi quan hÖ
trong ho¹t ®éng b¶o hiÓm kh«ng chØ lµ mèi quan hÖ gi÷a ng−êi b¶o hiÓm vµ
ng−êi ®−îc b¶o hiÓm, mµ suy réng ra, nã lµ tæng thÓ c¸c mèi quan hÖ gi÷a nh÷ng
ng−êi ®−îc b¶o hiÓm trong céng ®ång xoay quanh viÖc h×nh thµnh vµ sö dông
quÜ b¶o hiÓm. QuÜ b¶o hiÓm ®−îc t¹o lËp th«ng qua viÖc huy ®éng phÝ b¶o hiÓm,
sè ng−êi tham gia cµng ®«ng th× quÜ cµng lín. QuÜ ®−îc sö dông tr−íc hÕt vµ chñ
yÕu lµ ®Ó bï ®¾p nh÷ng tæn thÊt cho ng−êi ®−îc b¶o hiÓm, kh«ng lµm ¶nh h−ëng
-6-
Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT
Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển
®Õn sù liªn tôc cña ®êi sèng x héi vµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh trong nÒn
kinh tÕ. Ngoµi ra, quÜ cßn ®−îc dïng ®Ó trang tr¶i chi phÝ, t¹o nªn nguån vèn ®Çu
t− cho x héi. B¶o hiÓm thùc chÊt lµ hÖ thèng c¸c quan hÖ kinh tÕ ph¸t sinh trong
qu¸ tr×nh ph©n phèi l¹i tæng s¶n phÈm x héi d−íi h×nh th¸i gi¸ trÞ, nh»m h×nh
thµnh vµ sö dông quÜ b¶o hiÓm cho môc ®Ých bï ®¾p tæn thÊt do rñi ro bÊt ngê
x¶y ra víi ng−êi ®−îc b¶o hiÓm, ®¶m b¶o qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt ®−îc th−êng
xuyªn, liªn tôc.
4. C¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña b¶o hiÓm
Ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm ngµy nay ® ®¹t ®Õn tr×nh ®é ph¸t triÓn
cao ë nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi, víi rÊt nhiÒu lo¹i h×nh, còng nh− ®èi t−îng ®−îc
b¶o hiÓm ngµy cµng réng më vµ trë nªn hÕt søc phong phó. Tuy nhiªn, ho¹t ®éng
b¶o hiÓm vÉn ®−îc tiÕn hµnh trªn c¬ së mét sè nguyªn t¾c c¬ b¶n cña nã.
4.1. Nguyªn t¾c chØ b¶o hiÓm sù rñi ro, kh«ng b¶o hiÓm sù
ch¾c ch¾n (fortuity not certainty)
Nguyªn t¾c nµy chØ ra r»ng ng−êi b¶o hiÓm chØ b¶o hiÓm mét rñi ro, tøc
lµ b¶o hiÓm mét sù cè, mét tai n¹n, tai ho¹, x¶y ra mét c¸ch bÊt ngê, ngÉu nhiªn,
ngoµi ý muèn cña con ng−êi chø kh«ng b¶o hiÓm mét c¸i ch¾c ch¾n x¶y ra,
®−¬ng nhiªn x¶y ra, còng nh− chØ båi th−êng nh÷ng thiÖt h¹i, mÊt m¸t do rñi ro
g©y ra chø kh«ng båi th−êng cho nh÷ng thiÖt h¹i ch¾c ch¾n x¶y ra, ®−¬ng nhiªn
x¶y ra.
Nh− vËy, ng−êi ta chØ b¶o hiÓm cho nh÷ng g× cã tÝnh chÊt rñi ro, bÊt ngê,
kh«ng l−êng tr−íc ®−îc, nghÜa lµ kh«ng b¶o hiÓm c¸i g× ® x¶y ra hoÆc ch¾c
ch¾n sÏ x¶y ra. Bëi lÏ, b¶o hiÓm ®−îc thùc hiÖn chÝnh lµ nh»m gi¶i quyÕt hËu
qu¶ cña nh÷ng sù cè rñi ro ngoµi ý muèn cña con ng−êi, nh÷ng rñi ro mµ con
ng−êi kh«ng thÓ h¹n chÕ ®−îc hoÆc chØ h¹n chÕ ®−îc phÇn nµo. Ng−êi khai th¸c
kh«ng nhËn b¶o hiÓm khi biÕt ch¾c ch¾n rñi ro ®−îc b¶o hiÓm sÏ x¶y ra, vÝ dô
nh− xe c¬ giíi kh«ng ®¶m b¶o an toµn kü thuËt, con tµu kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng ®i
biÓn... Ng−êi ta còng kh«ng b¶o hiÓm cho nh÷ng g× ® x¶y ra, vÝ dô nh− b¶o
hiÓm cho tµu, xe sau khi chóng ® gÆp tai n¹n.
-7-
Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT
Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển
4.2. Nguyªn t¾c trung thùc tuyÖt ®èi (utmost good faith)
TÊt c¶ c¸c giao dÞch kinh doanh cÇn ®−îc thùc hiÖn trªn c¬ së tin cËy lÉn
nhau, trung thùc víi nhau. Tuy nhiªn, trong b¶o hiÓm, ®iÒu nµy ®−îc thÓ hiÖn
trªn mét nguyªn t¾c chÆt chÏ h¬n, vµ rµng buéc cao h¬n vÒ mÆt tr¸ch nhiÖm.
Theo nguyªn t¾c nµy, hai bªn trong mèi quan hÖ b¶o hiÓm (ng−êi b¶o hiÓm vµ
ng−êi ®−îc b¶o hiÓm) ph¶i tuyÖt ®èi trung thùc víi nhau, tin tuëng lÉn nhau,
kh«ng ®−îc lõa dèi nhau. C¸c bªn chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ tÝnh chÝnh x¸c, trung thùc
cña th«ng tin cung cÊp cho bªn kia. Doanh nghiÖp b¶o hiÓm cã tr¸ch nhiÖm gi÷
bÝ mËt vÒ th«ng tin do bªn mua b¶o hiÓm cung cÊp. NÕu mét bªn vi ph¹m th× hîp
®ång b¶o hiÓm trë nªn kh«ng cã hiÖu lùc. Nguyªn t¾c nµy thÓ hiÖn nh− sau:
- Ng−êi b¶o hiÓm ph¶i c«ng khai tuyªn bè nh÷ng ®iÒu kiÖn, nguyªn t¾c,
thÓ lÖ, gi¸ c¶ b¶o hiÓm... cho ng−êi ®−îc b¶o hiÓm biÕt. VÝ dô, trong b¶o hiÓm
hµng h¶i, mÆt 1 cña ®¬n b¶o hiÓm bao gåm c¸c néi dung nh− ®iÒu kiÖn b¶o
hiÓm, gi¸ trÞ b¶o hiÓm, sè tiÒn b¶o hiÓm, tû lÖ b¶o hiÓm..., mÆt 2 bao gåm quy
t¾c, thÓ lÖ b¶o hiÓm cña c«ng ty b¶o hiÓm cã liªn quan. Khi giao kÕt hîp ®ång
b¶o hiÓm, doanh nghiÖp b¶o hiÓm cã tr¸ch nhiÖm cung cÊp ®Çy ®ñ th«ng tin liªn
quan ®Õn hîp ®ång b¶o hiÓm, gi¶i thÝch c¸c ®iÒu kiÖn, ®iÒu kho¶n b¶o hiÓm cho
bªn mua b¶o hiÓm. Ng−êi b¶o hiÓm còng kh«ng ®−îc nhËn b¶o hiÓm khi biÕt ®èi
t−îng b¶o hiÓm ® ®Õn n¬i an toµn.
- Ng−êi ®−îc b¶o hiÓm ph¶i khai b¸o chÝnh x¸c c¸c chi tiÕt liªn quan ®Õn
®èi t−îng b¶o hiÓm. Hä còng ph¶i th«ng b¸o kÞp thêi nh÷ng thay ®æi vÒ ®èi
t−îng b¶o hiÓm, vÒ rñi ro, vÒ nh÷ng mèi ®e däa nguy hiÓm hay lµm t¨ng thªm
rñi ro...mµ m×nh biÕt ®−îc hoÆc ®¸ng lÏ ph¶i biÕt. Ng−êi ®−îc b¶o hiÓm còng
kh«ng ®−îc mua b¶o hiÓm cho ®èi t−îng b¶o hiÓm khi biÕt ®èi t−îng b¶o hiÓm
khi biÕt ®èi t−îng b¶o hiÓm ®ã ® bÞ tæn thÊt.
Së dÜ cã nguyªn t¾c nµy lµ v× trong giao dÞch b¶o hiÓm, chØ cã ng−êi chñ
(hoÆc ng−êi qu¶n lý, sö dông) míi biÕt ®−îc tÊt c¶ mäi yÕu tè cña ®èi t−îng b¶o
hiÓm, biÕt rñi ro m×nh yªu cÇu b¶o hiÓm, cßn ng−êi b¶o hiÓm th−êng kh«ng biÕt
râ rñi ro mµ chØ dùa vµo nh÷ng th«ng tin do ng−êi yªu cÇu b¶o hiÓm cung cÊp ®Ó
-8-
Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT
Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển
xÐt ®o¸n møc ®é rñi ro vµ quyÕt ®Þnh th¸i ®é cña m×nh ®èi víi rñi ro: nhËn hay
kh«ng nhËn b¶o hiÓm, nhËn b¶o hiÓm theo ®iÒu kiÖn, ®iÒu kho¶n nh− thÕ nµo vµ
tÝnh tØ lÖ phÝ b¶o hiÓm bao nhiªu... Do ®ã, ng−êi yªu cÇu b¶o hiÓm ph¶i cã tr¸ch
nhiÖm khai b¸o mäi yÕu tè liªn quan mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ trung thùc vµ ph¶i khai
b¸o sù ph¸t sinh c¸c yÕu tè quan träng, cã ¶nh h−ëng ®Õn ®èi t−îng ®−îc b¶o
hiÓm trong suèt thêi gian hîp ®ång cã hiÖu lùc hoÆc khi t¸i tôc hîp ®ång.
VÝ dô, mét ng−êi mua b¶o hiÓm thiÖt h¹i do ho¶ ho¹n, lôt léi, trém c¾p
cho mét ng«i nhµ vµ biÕt r»ng vïng ®ã th−ßng cã nguy c¬ x¶y ra bo lôt nh−ng
khi mua b¶o hiÓm l¹i kh«ng khai b¸o g× vÒ ®iÒu ®ã. Khi bo ®Õn g©y ra thiÖt h¹i
cho ng«i nhµ, ng−êi ®ã còng kh«ng ®−îc b¶o hiÓm båi th−êng. Mét vÝ dô kh¸c lµ
khi tµu, xe ® gÆp tai n¹n, chñ tµu, chñ xe míi tham gia b¶o hiÓm ®Ó ®−îc båi
th−êng, b»ng c¸ch mua b¶o hiÓm ghi lïi l¹i ngµy th¸ng tr−íc tai n¹n, hoÆc t×m
c¸ch ®Ó cã hå s¬ tai n¹n ghi ngµy th¸ng x¶y ra sau ngµy mua b¶o hiÓm. Trong
tr−êng hîp ®ã, ng−êi b¶o hiÓm sau khi biÕt ng−êi ®−îc b¶o hiÓm kh«ng khai b¸o
thËt, cã quyÒn huû bá hîp ®ång b¶o hiÓm hoÆc kh«ng båi th−êng tæn thÊt x¶y ra.
4.3. Nguyªn t¾c quyÒn lîi cã thÓ ®−îc b¶o hiÓm (insurable
interest)
QuyÒn lîi cã thÓ ®−îc b¶o hiÓm, hay lîi Ých b¶o hiÓm, lµ quyÒn së h÷u,
quyÒn chiÕm h÷u, quyÒn sö dông, quyÒn tµi s¶n; quyÒn, nghÜa vô nu«i d−ìng,
cÊp d−ìng ®èi víi ®èi t−îng ®−îc b¶o hiÓm. Nh− vËy, quyÒn lîi cã thÓ ®−îc b¶o
hiÓm lµ lîi Ých hoÆc quyÒn lîi liªn quan ®Õn, g¾n liÒn víi, hay phô thuéc vµo sù
an toµn hay kh«ng an toµn cña ®èi t−îng b¶o hiÓm. Ng−êi nµo cã quyÒn lîi cã
thÓ ®−îc b¶o hiÓm ë mét ®èi t−îng b¶o hiÓm nµo ®ã cã nghÜa lµ quyÒn lîi cña
ng−êi ®ã sÏ ®−îc ®¶m b¶o nÕu ®èi t−îng ®ã ®−îc an toµn, vµ ng−îc l¹i, quyÒn
lîi cña ng−êi ®ã sÏ bÞ ph−¬ng h¹i nÕu ®èi t−îng b¶o hiÓm ®ã gÆp rñi ro. Nãi
kh¸c ®i, ng−êi cã quyÒn lîi cã thÓ ®−îc b¶o hiÓm lµ ng−êi bÞ thiÖt h¹i vÒ tµi
chÝnh khi ®èi t−îng b¶o hiÓm gÆp rñi ro. Ng−êi cã quyÒn lîi cã thÓ ®−îc b¶o
hiÓm lµ ng−êi cã mét sè quan hÖ víi ®èi t−îng b¶o hiÓm ®−îc ph¸p luËt c«ng
nhËn. §ã cã thÓ lµ ng−êi chñ së h÷u cña ®èi t−îng b¶o hiÓm ®ã, ng−êi chÞu tr¸ch
-9-
Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT
Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển
nhiÖm qu¶n lý tµi s¶n hoÆc ng−êi nhËn cÇm cè tµi s¶n. QuyÒn lîi cã thÓ ®−îc b¶o
hiÓm cã ý nghÜa rÊt to lín trong b¶o hiÓm, cã quyÒn lîi cã thÓ ®−îc b¶o hiÓm th×
míi ®−îc ký kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm. Khi x¶y ra tæn thÊt, ng−êi ®−îc b¶o hiÓm
® ph¶i cã quyÒn lîi cã thÓ ®−îc b¶o hiÓm råi míi ®−îc båi th−êng.
Nguyªn t¾c quyÒn lîi cã thÓ ®−îc b¶o hiÓm chØ ra r»ng, ng−êi ®−îc b¶o
hiÓm muèn mua b¶o hiÓm ph¶i cã lîi Ých b¶o hiÓm. QuyÒn lîi cã thÓ ®−îc b¶o
hiÓm cã thÓ lµ quyÒn lîi ® cã hoÆc sÏ cã trong ®èi t−îng b¶o hiÓm. Trong b¶o
hiÓm hµng h¶i, quyÒn lîi cã thÓ ®−îc b¶o hiÓm kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i cã khi ký
kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm, nh−ng nhÊt thiÕt ph¶i cã khi x¶y ra tæn thÊt.
4.4. Nguyªn t¾c båi th−êng (indemnity)
“Båi th−êng” cã thÓ ®−îc hiÓu lµ “sù b¶o vÖ hoÆc ®¶m b¶o cho thiÖt h¹i
hoÆc tæn thÊt ph¸t sinh tõ tr¸ch nhiÖm ph¸p lý”. ë ®©y, “®¶m b¶o” vµ “b¶o vÖ”
rÊt phï hîp víi ý nghÜa cña b¶o hiÓm. Môc ®Ých cña b¶o hiÓm chÝnh lµ nh»m
kh«i phôc vÞ trÝ tµi chÝnh nh− ban ®Çu cho ng−êi ®−îc b¶o hiÓm ngay sau khi tæn
thÊt x¶y ra. Tuy nhiªn, thùc tÕ cho thÊy, cã rÊt nhiÒu tr−êng hîp c¸c c«ng ty b¶o
hiÓm kh«ng thÓ kh«i phôc ®−îc hoµn toµn vÞ trÝ tµi chÝnh ban ®Çu cho ng−êi
®−îc b¶o hiÓm mµ chØ cã thÓ cè g¾ng kh«i phôc ®−îc gÇn nh− thÕ.
Theo nguyªn t¾c båi th−êng, khi cã tæn thÊt x¶y ra, ng−êi b¶o hiÓm ph¶i
båi th−êng nh− thÕ nµo ®ã ®Ó ®¶m b¶o cho ng−êi ®−îc b¶o hiÓm cã vÞ trÝ tµi
chÝnh nh− tr−íc khi cã tæn thÊt x¶y ra, kh«ng h¬n kh«ng kÐm. C¸c bªn kh«ng
®−îc lîi dông b¶o hiÓm ®Ó trôc lîi. Trong b¶o hiÓm, sè tiÒn båi th−êng mµ mét
c«ng ty b¶o hiÓm tr¶ cho ng−êi ®−îc b¶o hiÓm trong mét rñi ro ®−îc b¶o hiÓm
kh«ng v−ît qu¸ sè tiÒn b¶o hiÓm, kh«ng ®−îc lín h¬n thiÖt h¹i thùc tÕ. Ng−êi
®−îc b¶o hiÓm còng kh«ng thÓ ®−îc båi th−êng nhiÒu h¬n thiÖt h¹i do tæn thÊt,
kh«ng ®−îc kiÕm lêi b»ng con ®−êng b¶o hiÓm, tèi ®a ng−êi ®−îc b¶o hiÓm
còng chØ ®−îc båi th−êng ®Çy ®ñ, chø kh«ng thÓ nhiÒu h¬n thiÖt h¹i.
ë ®©y, ta thÊy cã mèi liªn hÖ gi÷a båi th−êng vµ quyÒn lîi ®−îc b¶o
hiÓm. Khi x¶y ra tr−êng hîp ph¶i båi th−êng, sè tiÒn tr¶ cho ng−êi ®−îc b¶o
- 10 -
Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT
Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển
hiÓm kh«ng ®−îc v−ît qu¸ møc ®é quyÒn lîi cña ng−êi ®ã. Tuy nhiªn, ®«i khi,
ng−êi ®−îc b¶o hiÓm chØ ®−îc nhËn sè tiÒn Ýt h¬n gi¸ trÞ lîi Ých cña hä. Cïng víi
quyÒn lîi ®−îc b¶o hiÓm, nguyªn t¾c båi th−êng phô thuéc chñ yÕu vµo viÖc
®¸nh gi¸ tµi chÝnh, vµ nh− vËy, khi xem xÐt gi¸ trÞ sinh m¹ng, hoÆc båi th−êng
th−¬ng tËt con ng−êi, chóng ta kh«ng thÓ ®−a ra ®−îc sè tiÒn chÝnh x¸c.
4.5. Nguyªn t¾c thÕ quyÒn (subrogation)
Theo nguyªn t¾c thÕ quyÒn, ng−êi b¶o hiÓm sau khi båi th−êng cho
ng−êi ®−îc b¶o hiÓm, cã quyÒn thay mÆt ng−êi ®−îc b¶o hiÓm ®Ó ®ßi ng−êi thø
ba cã tr¸ch nhiÖm båi th−êng cho m×nh. TÊt c¶ c¸c kho¶n tiÒn nµo cã thÓ thu håi
®−îc ®Ó gi¶m bít thiÖt h¹i ®Òu thuéc quyÒn së h÷u cña ng−êi b¶o hiÓm, tøc lµ
ng−êi ® tr¶ tiÒn båi th−êng tæn thÊt. Khi sè tiÒn ph¶i båi th−êng cµng lín th×
viÖc ¸p dông nguyªn t¾c thÕ quyÒn cµng quan träng vµ cã ý nghÜa. ThÕ quyÒn cã
thÓ ®−îc thùc hiÖn tr−íc hoÆc sau khi båi th−êng tæn thÊt. Trong tr−êng hîp nµy,
ng−êi b¶o hiÓm ®−îc thay mÆt ng−êi ®−îc b¶o hiÓm ®Ó lµm viÖc víi c¸c bªn liªn
quan. §Ó thùc hiÖn ®−îc nguyªn t¾c nµy, ng−êi ®−îc b¶o hiÓm ph¶i cung cÊp c¸c
biªn b¶n, giÊy tê, chøng tõ, th− tõ... cÇn thiÕt cho ng−êi b¶o hiÓm.
§iÒu cÇn chó ý lµ, ng−êi ®−îc b¶o hiÓm còng cã thÓ ®−îc båi th−êng tõ
mét nguån kh¸c ngoµi nguån båi th−êng tõ c«ng ty b¶o hiÓm, nh−ng trong
tr−êng hîp ®ã, bÊt cø sè tiÒn nµo mµ ng−êi ®−îc b¶o hiÓm thu ®−îc còng ph¶i
®Æt d−íi danh nghÜa cña c«ng ty b¶o hiÓm ® thùc hiÖn båi th−êng. Do mèi quan
hÖ chÆt chÏ gi÷a thÕ quyÒn vµ båi th−êng, mét c«ng ty b¶o hiÓm kh«ng ®−îc
phÐp thu nhiÒu h¬n sè tiÒn hä ® båi th−êng. Ng−êi b¶o hiÓm chØ ®−îc thùc hiÖn
thÕ quyÒn ë møc ®é t−¬ng ®−¬ng víi sè tiÒn ® tr¶ hoÆc sÏ tr¶. §iÒu nµy còng cã
nghÜa lµ kh«ng chØ ng−êi ®−îc b¶o hiÓm mµ c¶ c«ng ty b¶o hiÓm ®Òu kh«ng
®−îc phÐp thu lêi tõ viÖc thùc hiÖn quyÒn cña m×nh.
5. C¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm
Tr¶i qua qu¸ tr×nh ph¸t triÓn l©u dµi, b¶o hiÓm ngµy nay ® bao gåm
nhiÒu h×nh thøc hÕt søc ®a d¹ng, phong phó. Tuy nhiªn, dùa trªn c¬ së c¸c tiªu
- 11 -
Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT
Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển
chÝ kh¸c nhau, chóng ta l¹i cã ®−îc c¸c lo¹i h×nh kh¸c nhau cña b¶o hiÓm. Ng−êi
ta cã thÓ ph©n lo¹i dùa trªn c¬ chÕ ho¹t ®éng, tÝnh chÊt, ®èi t−îng cña b¶o hiÓm,
còng nh− cã thÓ dùa theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.
5.1. C¨n cø vµo c¬ chÕ ho¹t ®éng cña b¶o hiÓm
Theo tiªu chÝ nµy, b¶o hiÓm cã thÓ ph©n ra thµnh:
* B¶o hiÓm x@ héi (social insurance): lµ chÕ ®é b¶o hiÓm cña nhµ n−íc,
cña ®oµn thÓ x héi hoÆc cña c¸c c«ng ty nh»m trî cÊp cho c¸c viªn chøc nhµ
n−íc, ng−êi lµm c«ng... trong tr−êng hîp èm ®au, bÖnh tËt, bÞ chÕt hoÆc tai n¹n
trong khi lµm viÖc, vÒ h−u.
B¶o hiÓm x héi (BHXH) lµ mét trong nh÷ng lo¹i h×nh b¶o hiÓm ra ®êi
kh¸ sím vµ ®Õn nay ® ®−îc thùc hiÖn ë tÊt c¶ c¸c n−íc trªn thÕ giíi. So víi c¸c
lo¹i h×nh b¶o hiÓm kh¸c, ®èi t−îng, chøc n¨ng vµ tÝnh chÊt cña BHXH cã nh÷ng
®iÓm kh¸c biÖt. BHXH cã mét sè ®Æc ®iÓm: cã tÝnh chÊt b¾t buéc; ho¹t ®éng
theo nh÷ng luËt lÖ quy ®Þnh chung; kh«ng tÝnh ®Õn nh÷ng rñi ro cô thÓ; kh«ng
nh»m môc ®Ých kinh doanh... Quü BHXH lµ quü tµi chÝnh ®éc lËp, tËp trung n»m
ngoµi ng©n s¸ch Nhµ n−íc, h×nh thµnh chñ yÕu tõ c¸c nguån ®ãng gãp hay ñng
hé cña ng−êi lao ®éng, ng−êi sö dông lao ®éng, nhµ n−íc, c¸c tæ chøc, c¸ nh©n
tõ thiÖn... Theo khuyÕn nghÞ cña Tæ chøc lao ®éng quèc tÕ (ILO) trong c«ng −íc
102 th¸ng 6/1952 t¹i Gi¬nev¬, quü BHXH ®−îc sö dông ®Ó trî cÊp cho:
- Ch¨m sãc y tÕ
- Trî cÊp èm ®au
- Trî cÊp thÊt nghiÖp
- Trî cÊp tuæi giµ
- Trî cÊp tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp
- Trî cÊp gia ®×nh
- Trî cÊp sinh ®Î
- Trî cÊp khi tµn phÕ
- Trî cÊp cho ng−êi cßn sèng (trî cÊp mÊt ng−êi nu«i d−ìng)
- 12 -
Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT
Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển
Cßn theo ®iÒu 2 §iÒu lÖ BHXH ViÖt Nam, BHXH n−íc ta hiÖn nay bao
gåm 5 chÕ ®é:
- Trî cÊp èm ®au
- Trî cÊp thai s¶n
- Trî cÊp tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp
- Trî cÊp h−u trÝ
- Trî cÊp tö tuÊt
* B¶o hiÓm th−¬ng m¹i (commercial insurance): lµ lo¹i h×nh b¶o hiÓm
mang tÝnh chÊt kinh doanh, kiÕm lêi. Kh¸c víi BHXH, lo¹i h×nh b¶o hiÓm nµy
cã nh÷ng ®Æc ®iÓm: kh«ng b¾t buéc, cã tÝnh ®Õn tõng ®èi t−îng, tõng rñi ro cô
thÓ; nh»m môc ®Ých kinh doanh.
B¶o hiÓm th−¬ng m¹i hiÖn nay còng cã rÊt nhiÒu lo¹i nghiÖp vô:
- B¶o hiÓm hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu
- B¶o hiÓm th©n tµu
- B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù chñ tµu
- B¶o hiÓm vËt chÊt xe c¬ giíi
- B¶o hiÓm hµng kh«ng
- B¶o hiÓm ho¶ ho¹n vµ c¸c rñi ro ®Æc biÖt
- B¶o hiÓm gi¸n ®o¹n kinh doanh
- B¶o hiÓm rñi ro x©y dùng vµ l¾p ®Æt
- B¶o hiÓm thiÖt h¹i m¸y mãc
- B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm nghÒ nghiÖp
- B¶o hiÓm tai n¹n con ng−êi
- B¶o hiÓm sinh m¹ng c¸ nh©n
- B¶o hiÓm c©y trång
- B¶o hiÓm ch¨n nu«i
- B¶o hiÓm s¾c ®Ñp
............
5.2. C¨n cø vµo tÝnh chÊt cña b¶o hiÓm
Theo tiªu chÝ ph©n lo¹i nµy, chóng ta l¹i cã hai lo¹i b¶o hiÓm:
- 13 -
Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT
Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển
* B¶o hiÓm nh©n thä (life insurance): lµ lo¹i nghiÖp vô b¶o hiÓm cho
tr−êng hîp ng−êi ®−îc b¶o hiÓm sèng hoÆc chÕt. Thùc chÊt ®©y lµ b¶o hiÓm tÝnh
m¹ng hoÆc tuæi thä cña con ng−êi nh»m bï ®¾p cho ng−êi ®−îc b¶o hiÓm mét
kho¶n tiÒn khi hÕt thêi h¹n b¶o hiÓm hoÆc khi ng−êi ®−îc b¶o hiÓm bÞ chÕt hoÆc
bÞ th−¬ng tËt toµn bé vÜnh viÔn. Nãi c¸ch kh¸c, b¶o hiÓm nh©n thä lµ viÖc b¶o
hiÓm c¸c rñi ro cã liªn quan ®Õn sinh m¹ng, cuéc sèng vµ tuæi thä cña con ng−êi.
§èi t−îng tham gia b¶o hiÓm nh©n thä rÊt réng, bao gåm nhiÒu ng−êi ë c¸c løa
tuæi kh¸c nhau.
B¶o hiÓm nh©n thä ngµy nay ph¸t triÓn víi tèc ®é ngµy cµng nhanh, víi
doanh thu phÝ b¶o hiÓm ngµy cµng lín, cã lÏ bëi vai trß to lín cña nã. §èi víi
mçi c¸ nh©n, mçi gia ®×nh, b¶o hiÓm nh©n thä gi¶m bít khã kh¨n vÒ tµi chÝnh
khi gÆp rñi ro, gãp phÇn æn ®Þnh cuéc sèng. Trªn ph¹m vi réng, nã gãp phÇn huy
®éng vèn ®Çu t− tõ c¸c nguån nhµn rçi, gãp phÇn thùc hµnh tiÕt kiÖm, chèng l¹m
ph¸t vµ t¹o thªm c«ng ¨n viÖc lµm cho ng−êi lao ®éng.
B¶o hiÓm nh©n thä bao gåm c¸c nghiÖp vô:
- B¶o hiÓm trän ®êi
- B¶o hiÓm sinh kú
- B¶o hiÓm tö kú
- B¶o hiÓm hçn hîp
- B¶o hiÓm tr¶ tiÒn ®Þnh kú
............
* B¶o hiÓm phi nh©n thä (non-life insurance): lµ lo¹i nghiÖp vô b¶o
hiÓm tµi s¶n, tr¸ch nhiÖm d©n sù vµ c¸c nghiÖp vô b¶o hiÓm kh¸c kh«ng thuéc
b¶o hiÓm nh©n thä.
B¶o hiÓm phi nh©n thä ngµy cµng ®ãng vai trß quan träng trong cuéc
sèng còng nh− trong kinh doanh. C¸c nghiÖp vô cña b¶o hiÓm phi nh©n thä còng
hÕt søc phong phó. Theo LuËt kinh doanh b¶o hiÓm ViÖt Nam (ban hµnh
09/12/2000) th× b¶o hiÓm phi nh©n thä gåm:
- B¶o hiÓm søc khoÎ vµ b¶o hiÓm tai n¹n con ng−êi
- B¶o hiÓm tµi s¶n vµ b¶o hiÓm thiÖt h¹i
- 14 -
Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT
Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển
- B¶o hiÓm hµng ho¸ vËn chuyÓn ®−êng bé, ®−êng biÓn, ®−êng s«ng,
®−êng s¾t vµ ®−êng kh«ng
- B¶o hiÓm hµng kh«ng
- B¶o hiÓm xe c¬ giíi
- B¶o hiÓm ch¸y, næ
- B¶o hiÓm th©n tµu vµ tr¸ch nhiÖm d©n sù cña chñ tµu
- B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm chung
- B¶o hiÓm tÝn dông vµ rñi ro tµi chÝnh
- B¶o hiÓm thiÖt h¹i kinh doanh
- B¶o hiÓm n«ng nghiÖp
...........
Ngoµi ra, b¶o hiÓm phi nh©n thä còng cßn mét sè lo¹i nghiÖp vô kh¸c
nh−: b¶o hiÓm x©y dùng vµ l¾p ®Æt, b¶o hiÓm dÇu khÝ, b¶o hiÓm du lÞch, b¶o
hiÓm tr¸ch nhiÖm cña ng−êi sö dông lao ®éng...
5.3. C¨n cø vµo ®èi t−îng b¶o hiÓm
NÕu xem xÐt theo ®èi t−îng b¶o hiÓm, cã thÓ ph©n chia nh− sau:
* B¶o hiÓm con ng−êi (insurance of the person): lµ lo¹i b¶o hiÓm mµ ®èi
t−îng b¶o hiÓm lµ tuæi thä, tÝnh m¹ng, søc kháe vµ tai n¹n cña con ng−êi. B¶o
hiÓm con ng−êi bao gåm c¸c lo¹i s¶n phÈm b¶o hiÓm nh©n thä, b¶o hiÓm søc
khoÎ vµ tai n¹n con ng−êi bao gåm c¸c lo¹i nh− b¶o hiÓm an sinh gi¸o dôc, b¶o
hiÓm tr¶ tiÒn ®Þnh kú, b¶o hiÓm tiÕt kiÖm vµ ®Çu t−, b¶o hiÓm chi phÝ kh¸m ch÷a
bÖnh vµ ch¨m sãc søc khoÎ, b¶o hiÓm tai n¹n häc sinh, lao ®éng... Bªn mua b¶o
hiÓm cã thÓ mua b¶o hiÓm cho chÝnh b¶n th©n m×nh hoÆc vî, chång, con, cha,
mÑ; anh, chÞ, em ruét; ng−êi cã quan hÖ nu«i d−ìng vµ cÊp d−ìng; vµ ng−êi kh¸c
nÕu bªn mua b¶o hiÓm cã quyÒn lîi cã thÓ ®−îc b¶o hiÓm.
Trong b¶o hiÓm tai n¹n con ng−êi, ng−êi thô h−ëng nhËn ®−îc sè tiÒn
trong ph¹m vi sè tiÒn b¶o hiÓm, c¨n cø vµo th−¬ng tËt thùc tÕ cña ng−êi ®−îc b¶o
hiÓm vµ tho¶ thuËn trong hîp ®ång b¶o hiÓm. Cßn trong b¶o hiÓm søc kháe con
ng−êi, ng−êi ®−îc b¶o hiÓm ®−îc nhËn sè tiÒn trong ph¹m vi sè tiÒn b¶o hiÓm,
- 15 -
Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT
Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển
c¨n cø vµo chi phÝ kh¸m bÖnh, ch÷a bÖnh, phôc håi søc kháe cña ng−êi ®ã do
bÖnh tËt hoÆc tai n¹n g©y ra vµ tho¶ thuËn trong hîp ®ång b¶o hiÓm.
* B¶o hiÓm tµi s¶n (property insurance): lµ lo¹i b¶o hiÓm mµ ®èi t−îng
b¶o hiÓm lµ tµi s¶n (cè ®Þnh hay l−u ®éng) cña ng−êi ®−îc b¶o hiÓm (tËp thÓ hay
c¸ nh©n) bao gåm vËt cã thùc, tiÒn, giÊy tê trÞ gi¸ ®−îc b»ng tiÒn vµ c¸c quyÒn
tµi s¶n. Nhãm c¸c lo¹i s¶n phÈm b¶o hiÓm tµi s¶n bao gåm b¶o hiÓm xe c¬ giíi,
b¶o hiÓm ch¸y, b¶o hiÓm hµng ho¸, b¶o hiÓm nhµ, b¶o hiÓm c«ng tr×nh... Cã 3
lo¹i hîp ®ång b¶o hiÓm tµi s¶n lµ hîp ®ång b¶o hiÓm tµi s¶n trªn gi¸ trÞ, hîp
®ång b¶o hiÓm tµi s¶n d−íi gi¸ trÞ vµ hîp ®ång b¶o hiÓm trïng.
5.4. C¨n cø vµo quy ®Þnh cña ph¸p luËt
NÕu xÐt trªn c¬ së quy ®Þnh cña ph¸p luËt, c¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm l¹i cã
thÓ ®−îc ph©n chia thµnh b¶o hiÓm b¾t buéc vµ b¶o hiÓm tù nguyÖn.
* B¶o hiÓm b¾t buéc: lµ lo¹i b¶o hiÓm do ph¸p luËt quy ®Þnh vÒ ®iÒu
kiÖn b¶o hiÓm, sè tiÒn b¶o hiÓm tèi thiÓu mµ tæ chøc, c¸ nh©n tham gia b¶o hiÓm
vµ doanh nghiÖp b¶o hiÓm cã nghÜa vô thùc hiÖn. Lo¹i b¶o hiÓm nµy chØ ¸p dông
víi mét sè lo¹i b¶o hiÓm nh»m môc ®Ých b¶o vÖ lîi Ých c«ng céng vµ an toµn x
héi.
C¸c n−íc cã nh÷ng quy ®Þnh kh¸c nhau vÒ c¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm b¾t
buéc. Theo LuËt kinh doanh B¶o hiÓm ViÖt Nam ®−îc ban hµnh ngµy
09/12/2000, c¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm sau lµ b¾t buéc:
- B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù cña chñ xe c¬ giíi, b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm
d©n sù cña ng−êi b¶o hiÓm hµng kh«ng ®èi víi hµnh kh¸ch
- B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm nghÒ nghiÖp ®èi víi ho¹t ®éng t− vÊn ph¸p luËt
- B¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm nghÒ nghiÖp cña doanh nghiÖp m«i giíi b¶o hiÓm
- B¶o hiÓm ch¸y, næ
Tuy nhiªn, c¨n cø vµo nhu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ - x héi cña tõng thêi kú,
ChÝnh phñ tr×nh Uû ban th−ßng vô Quèc héi quy ®Þnh lo¹i b¶o hiÓm b¾t buéc
kh¸c.
* B¶o hiÓm kh«ng b¾t buéc: lµ nh÷ng lo¹i b¶o hiÓm kh¸c, kh«ng thuéc
b¶o hiÓm b¾t buéc.
- 16 -
Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT
Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển
II.
Sù cÇn thiÕt cña b¶o hiÓm ®èi víi
sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x& héi
1. Sù cÇn thiÕt cña b¶o hiÓm
Ngµy nay, b¶o hiÓm ® trë thµnh mét ngµnh kinh doanh hÕt søc ph¸t
triÓn vµ dÇn trë nªn mét kh¸i niÖm quen thuéc víi hÇu hÕt mäi ng−êi. ë nhiÒu
quèc gia, mua b¶o hiÓm tõ l©u ® lµ mét viÖc lµm kh«ng thÓ thiÕu ®èi víi ng−êi
d©n. B¶o hiÓm trë nªn thùc sù cÇn thiÕt nh− vËy còng bëi rÊt nhiÒu lý do.
1.1. Sù tån t¹i cña c¸c lo¹i rñi ro
Trong cuéc sèng sinh ho¹t nãi chung còng nh− trong nh÷ng ho¹t ®éng
s¶n xuÊt - kinh doanh phôc vô cuéc sèng, con ng−êi lu«n gÆp ph¶i nh÷ng tai ho¹,
tai n¹n, sù cè bÊt ngê, ngÉu nhiªn x¶y ra, g©y thiÖt h¹i vÒ tµi s¶n vµ con ng−êi.
Nh÷ng tai häa, tai n¹n, sù cè bÊt ngê, ngÉu nhiªn Êy gäi lµ rñi ro. Tõ thêi nguyªn
thuû xa x−a ®Õn thêi ®¹i khoa häc kü thuËt ph¸t triÓn ngµy nay, con ng−êi vÉn
lu«n ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng rñi ro tån t¹i trong cuéc sèng. Chóng diÔn ra th−êng
xuyªn, liªn tôc vµ th−êng ®Æt con ng−êi vµo thÕ bÞ ®éng. HËu qu¶ ®Ó l¹i th−êng
lµ nh÷ng thiÖt h¹i vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn khã kh¾c phôc, thËm chÝ cã khi kh«ng
thÓ kh¾c phôc næi. Cã nhiÒu lo¹i rñi ro xuÊt hiÖn, chi phèi cuéc sèng cña con
ng−êi. §ã cã thÓ lµ c¸c rñi ro do thiªn nhiªn, rñi ro mang tÝnh kü thuËt hoÆc rñi
ro do m«i tr−êng x héi g©y ra.
* C¸c rñi ro x¶y ra do m«i tr−êng thiªn nhiªn lµ c¸c rñi ro do c¸c hiÖn
t−îng trong tù nhiªn nh− ®éng ®Êt, nói löa phun, bo, lôt, sãng thÇn... C¸c rñi ro
nµy th−êng mang tÝnh bÊt ngê, g©y ra t¸c h¹i to lín trªn ph¹m vi réng vµ ®Ó l¹i
nh÷ng hËu qu¶ nÆng nÒ, l©u dµi. Ngµy nay, nh÷ng tiÕn bé khoa häc kü thuËt ®
gióp con ng−êi phÇn nµo h¹n chÕ ®−îc nh÷ng tæn thÊt do thiªn tai g©y ra. B»ng
c¸c ph−¬ng tiÖn th«ng tin liªn l¹c, c¸c ph−¬ng ph¸p dù b¸o hiÖn ®¹i, ng−êi ta cã
thÓ biÕt tr−íc ®−îc thêi gian hay ®Þa ®iÓm mµ mét c¬n bo sÏ trµn tíi hay mét
trËn ®éng ®Êt sÏ ®i qua. Tuy vËy, c¸c th¶m ho¹ thiªn nhiªn vÉn lu«n lµ nçi kinh
- 17 -
Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT
Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển
hoµng, lµ mèi ®e do¹ cho cuéc sèng con ng−êi, g©y ra nh÷ng thiÖt h¹i nghiªm
träng vÒ ng−êi vµ tµi s¶n. §Æc biÖt, trong nh÷ng thËp kû gÇn ®©y, cïng víi nh÷ng
biÕn ®æi mang tÝnh toµn cÇu vÒ m«i tr−êng, nh÷ng th¶m ho¹ lín nh− nh÷ng trËn
bo lôt, ®éng ®Êt, ch¸y rõng tù nhiªn... x¶y ra ngµy cµng nhiÒu víi tÝnh chÊt ngµy
cµng nghiªm träng. Hµng n¨m, thiªn tai g©y tæn thÊt hµng chôc tû USD vÒ vËt
chÊt, c−íp ®i sinh m¹ng hµng chôc ngh×n ng−êi, thiÖt h¹i tinh thÇn kh«ng thÓ
tÝnh ®−îc. Theo b¸o c¸o Sigma cña Swiss Re, tæn thÊt tõ c¸c th¶m ho¹ do thiªn
nhiªn vµ con ng−êi g©y ra trong n¨m 2002 lµ 40 tû USD vµ 19.000 ng−êi chÕt,
trong ®ã, nÆng nÒ nhÊt lµ hai trËn lôt lín ë Ch©u ¢u vµo th¸ng 6 va th¸ng 8 víi
tæn thÊt vÒ tµi s¶n −íc tÝnh lµ 3,2 tû USD. (Nguån: www.baoviet.com.vn, ngµy
12/11/2003)
ChØ tÝnh riªng vµi n¨m trë l¹i ®©y, nh÷ng c¬n bo, lò quÐt ë ViÖt Nam cã
xu h−íng gia t¨ng c¶ vÒ sè l−îng còng nh− møc ®é tµn ph¸, g©y ra nh÷ng thiÖt
h¹i nÆng vÒ ng−êi vµ cña. Th¸ng 10/1997 c¬n bo quèc tÕ Linda trµn vµo c¸c
tØnh nam trung bé vµ nam bé n−íc ta ® g©y hËu qu¶ nÆng nÒ, 445 ng−êi chÕt,
h¬n 3000 ng−êi mÊt tÝch, thiÖt h¹i −íc tÝnh trªn 7000 tØ VND (Nguån: B¸o
Doanh nghiÖp sè th¸ng 8/2000). Thiªn tai ® lµm cho hµng tr¨m ng−êi bÞ chÕt,
hµng ngh×n ng−êi bÞ mÊt nhµ cöa, tæn thÊt hµng ngh×n tû ®ång vÒ tµi s¶n, hËu qu¶
cña nã thËm chÝ vÉn cßn nÆng nÒ tíi nhiÒu n¨m sau.
Nh− vËy, c¸c rñi ro do m«i tr−êng thiªn nhiªn ® g©y ra nh÷ng thiÖt h¹i
nÆng nÒ vÒ ng−êi, vÒ tµi s¶n, trong ®ã cã nh÷ng c¬ së h¹ tÇng quan träng víi sù
ph¸t triÓn kinh tÕ - x héi cña c¸c quèc gia. C¸c thiÖt h¹i nµy th−êng ®Õn bÊt ngê
vµ nhanh chãng lµm tiªu tan nh÷ng tµi s¶n tÝch luü cña c¶ ®êi ng−êi vµ kÕt qu¶
®Çu t− bao n¨m cña Nhµ n−íc vµ nh©n d©n, ¶nh h−ëng s©u s¾c ®Õn nhiÒu mÆt cña
®êi sèng x héi.
* C¸c rñi ro x¶y ra do sù tiÕn bé vµ ph¸t triÓn cña khoa häc - kü thuËt lµ
nh÷ng rñi ro do chÝnh con ng−êi g©y ra trong qu¸ tr×nh sèng vµ lao ®éng s¶n xuÊt.
XÐt mét c¸ch toµn diÖn, khoa häc - kü thuËt ph¸t triÓn ®em l¹i nh÷ng sù thay ®æi
mang tÝnh tÝch cùc ®èi víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn chung cña loµi ng−êi, thóc ®Èy
s¶n xuÊt, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi, ®em l¹i nhiÒu tiÖn Ých cho cuéc sèng cña chóng
- 18 -
Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT
Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển
ta. Tuy nhiªn, ®«i khi, chÝnh nh÷ng s¶n phÈm con ng−êi t¹o ra ®−îc nhê sù ph¸t
triÓn khoa häc - kü thuËt còng g©y h¹i cho chÝnh con ng−êi.
Nh÷ng ph−¬ng tiÖn giao th«ng hiÖn ®¹i, ®Çy tiÖn nghi cho phÐp sù di
chuyÓn tõ n¬i nµy sang n¬i kh¸c víi thêi gian ngµy cµng rót ng¾n, nh−ng nh÷ng
sù cè vÒ tai n¹n giao th«ng còng ngµy mét gia t¨ng, víi tæng thiÖt h¹i ngµy mét
lín. V« sè nh÷ng vô tai n¹n «t«, xe m¸y tõng giê, tõng phót vÉn liªn tôc x¶y ra
kh¾p mäi n¬i trªn thÕ giíi. M¸y bay lµ mét ph¸t minh mang tÝnh lÝch sö cña loµi
ng−êi, më ra mét kû nguyªn chinh phôc kho¶ng kh«ng, vµ ®−îc coi lµ an toµn
h¬n so víi c¸c lo¹i ph−¬ng tiÖn giao th«ng hiÖn ®¹i kh¸c. Tuy con sè tö vong do
tai n¹n hµng kh«ng thÊp h¬n nhiÒu so víi ®−êng bé, ®−êng thuû... nh−ng nh÷ng
vô tai n¹n nµy th−êng v« cïng th¶m khèc vµ con ng−êi hiÕm cã c¬ may sèng sãt.
Ngay c¶ m¸y bay siªu thanh Concorde, vèn ®−îc coi lµ lo¹i m¸y bay an toµn
nhÊt, lµ s¶n phÈm ®Çy tù hµo cña khoa häc hµng kh«ng Anh - Ph¸p, còng kh«ng
tr¸nh khái mét vô tai n¹n víi 114 ng−êi thiÖt m¹ng. Ngoµi ra, hµng ngµy, tai n¹n
trong lao ®éng - s¶n xuÊt, rñi ro trong qu¸ tr×nh vËn chuyÓn vµ tiªu thô hµng
hãa... vÉn lu«n x¶y ra. Nh÷ng rñi ro nµy th−êng chØ x¶y ra trªn ph¹m vi hÑp, cã
¶nh h−ëng trùc tiÕp tíi mét hoÆc vµi c¸ nh©n, ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh. Nh−ng
nÕu xÐt trªn ph¹m vi toµn x héi, nh÷ng rñi ro nµy l¹i x¶y ra víi tÇn suÊt lín vµ
cã tæng thiÖt h¹i kh«ng ph¶i nhá.
Ngoµi ra, c¸c vô ch¸y, næ do sù bÊt cÈn cña con ng−êi hay do c¸c yªu
cÇu vÒ kü thuËt phßng ch¸y kh«ng ®¶m b¶o ® g©y ra nh÷ng tæn thÊt v« cïng to
lín. Nh÷ng vô næ nhµ m¸y ®iÖn nguyªn tö kh«ng chØ g©y thiÖt h¹i vÒ ng−êi vµ
cña hÕt søc th¶m khèc mµ nh÷ng hËu qu¶ ®Ó l¹i cho m«i tr−ßng xung quanh
còng rÊt nÆng nÒ vµ l©u dµi. C¸c vô ch¸y næ cã tæn thÊt lín x¶y ra nhiÒu ë Mü,
®Êt n−íc ®−îc coi lµ ®Çu tÇu trong ph¸t triÓn khoa häc - kü thuËt. N¨m 1999,
thiÖt h¹i vô næ mét nhµ m¸y ®iÖn lµ 650 triÖu USD, vô næ mét nhµ m¸y luyÖn
nh«m lµ 275 triÖu USD vµ vô næ mét nhµ m¸y läc dÇu lµ 247 triÖu USD.
(Nguån: T¹p chÝ Th«ng tin thÞ tr−êng b¶o hiÓm vµ t¸i b¶o hiÓm sè th¸ng
11/1999)
Theo b¸o c¸o Sigma cña Swiss Re, c¸c th¶m ho¹ do con ng−êi g©y ra
n¨m 2002 víi c¸c nguyªn nh©n chñ yÕu lµ ch¸y, tai n¹n hµng kh«ng vµ ®æ vì ®
- 19 -
Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT
Bảo hiểm Việt Nam - thực trạng và giải pháp phát triển
lµm c¸c c«ng ty b¶o hiÓm tæn thÊt kho¶ng 2 tû USD (Nguån:
www.baoviet.com.vn, ngµy 20/10/2003). T¹i ViÖt Nam, vô ch¸y chî §ång Xu©n
tr−íc ®©y ® ®Èy hµng ngh×n hé kinh doanh vµ ®¹i lý ë ®©y vµo hoµn c¶nh khã
kh¨n. Míi ®©y, vô ch¸y Trung t©m th−¬ng m¹i Quèc tÕ ITC ë thµnh phè Hå ChÝ
Minh còng lµm hµng tr¨m ng−êi chÕt vµ bÞ th−¬ng, tæn thÊt vÒ tµi s¶n lµ hµng
chôc tû ®ång. Ch¸y, næ ® lµm thiÖt h¹i ®Õn tµi s¶n, nhµ cöa, nhµ x−ëng, v¨n
phßng..., c−íp ®i sinh m¹ng cña bao ng−êi. Kinh doanh gi¸n ®o¹n, s¶n xuÊt
ng−ng trÖ vµ nÒn kinh tÕ bÞ ¶nh h−ëng kh«ng nhá.
C¸c tæn thÊt lín trong ngµnh n¨ng l−îng trªn thÕ giíi
N¨m
N¬i x¶y ra
tæn thÊt
tæn thÊt
Nguyªn nh©n
(triÖu USD)
Indonesia
75
GiÕng phôt ngoµi kh¬i
Singapore
100
Tæn thÊt tµu chë dÇu do ®©m va
52
Næ t¹i nhµ m¸y läc dÇu
Nam Phi
151
Næ t¹i nhµ m¸y läc dÇu
Malaysia
350
Næ t¹i nhµ m¸y läc dÇu
Main Pass
15
Tæn thÊt trong qu¸ tr×nh khoan
Mexico
30
H− háng c¬ trong qu¸ tr×nh khoan
BiÓn B¾c
20
H− háng c¬ trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng
Jamnagar
12
H− háng c¬ cña hÖ thèng ®−êng èng
Lousiana, Mü
120
H− háng cña sµ lan khoan
Newfoundland
61
Ch¸y t¹i ph©n x−ëng hydrocracking
1997 Visakhopalam
1998
Sè tiÒn
Nguån: Sedgwick, 2000
* C¸c rñi ro x¶y ra do m«i tr−êng x@ héi còng lµ mét trong c¸c nguyªn
nh©n g©y nªn nh÷ng thiÖt h¹i cho con ng−êi. M«i tr−êng x héi, víi tÊt c¶ nh÷ng
tÝnh chÊt phøc t¹p vµ ®Çy biÕn ®éng cña nã, lu«n Èn chøa nh÷ng rñi ro bÊt ngê.
Nh©n lo¹i ®ang dÇn tiÕn lªn mét x héi v¨n minh h¬n, tiÕn bé h¬n, nh−ng ë chç
nµy hay chç kh¸c, con ng−êi vÉn lu«n bÞ ®e do¹ bëi nh÷ng tai häa cã hËu qu¶
- 20 -
Sinh viªn: Bïi Hång Anh - NhËt 3 K38F-KTNT
- Xem thêm -