A. phÇn më ®Çu
I. LÝ do chän ®Ò tµi
I.1. VÒ khoa häc c¬ b¶n
Th¬ ca cã mét søc hÊp dÉn k× l¹ ®èi víi con ng-êi. Th¬ ca cã thÓ nãi hé nh÷ng
®iÒu mµ cã khi trong giao tiÕp hµng ngµy con ng-êi ta kh«ng d¸m béc b¹ch. Th¬ ca l¹i
cßn cã thÓ gióp chóng ta ®i tõ ch©n trêi cña mét ng-êi ®Õn ch©n trêi cña tÊt c¶ mäi
ng-êi.
Th¬ ca mçi n-íc cã mét hµnh tr×nh ph¸t triÓn dµi l©u víi nh÷ng biÕn ®æi, nh÷ng
c¸ch t©n kh«ng ngõng c¶ vÒ h×nh thøc vµ nghÖ thuËt. ë ViÖt Nam, th¬ ca kh«ng ngõng
v-¬n m×nh ph¸t triÓn, vµ ®Æc biÖt, nh÷ng ng-êi yªu th¬ vµ nghiªn cøu th¬ ®-îc chøng
kiÕn sù ®æi thay m¹nh mÏ nhÊt cña th¬ ca b¾t ®Çu tõ cuèi thÕ kØ XVIII- ®Çu thÕ kØ XIX
cho ®Õn 1930-1945. §¸nh mét dÊu mèc quan träng trong c«ng cuéc ®æi míi th¬ ca Êy
lµ sù ph¸t triÓn cña th¬ tr÷ t×nh ®iÖu nãi.
Bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu vÒ mÆt néi dung, ng-êi ta nhËn thÊy th¬ ca cßn cã sù
c¸ch t©n vÒ h×nh thøc biÓu hiÖn, mµ quan träng nhÊt lµ chuyÓn ®æi h×nh thøc th¬ tõ th¬
tr÷ t×nh ®iÖu ng©m (cæ - trung ®¹i) sang th¬ tr÷ t×nh ®iÖu nãi (cËn - hiÖn ®¹i). Sù thay
®æi vÒ h×nh thøc c©u th¬ ®ã cã nguyªn nh©n chÝnh tõ sù biÕn ®æi trong nguyªn t¾c
ph¶n ¸nh thùc t¹i cña c¸c nhµ th¬. §ã còng chÝnh lµ sù hiÖn ®¹i ho¸ t- duy th¬ (bao
gåm quan niÖm nghÖ thuËt vµ thi ph¸p s¸ng t¸c - trong ®ã cã sù n¶y në cña c¸i t«i c¸
nh©n).
Nghiªn cøu th¬ tr÷ t×nh ®iÖu nãi còng lµ nghiªn cøu s©u thªm mét quy luËt vËn
®éng cña ng«n ng÷ v¨n häc ViÖt Nam: tõ c«ng thøc -íc lÖ dÇn dÇn h-íng vÒ sù gi¶n
dÞ, d©n d·, t¹o nªn c¸i hiÖn thùc hµng ngµy trong th¬.
Hå Xu©n H-¬ng, NguyÔn KhuyÕn, TrÇn TÕ X-¬ng lµ nh÷ng t¸c gi¶ lín cña v¨n
häc trung ®¹i ViÖt Nam. §ã lµ nh÷ng t¸c gi¶ cã ®ãng gãp mang ý nghÜa c¸ch t©n, mét
trong nh÷ng biÓu hiÖn lµ th¬ tr÷ t×nh ®iÖu nãi. Qua th¬ tr÷ t×nh ®iÖu nãi cña ba t¸c gi¶,
ng-êi ®äc thÊy ®-îc vai trß tiÕp nèi cña ba t¸c gi¶ tõ trung ®¹i ®Õn hiÖn ®¹i.
I.2. VÒ thùc tiÔn s- ph¹m
Hå Xu©n H-¬ng, NguyÔn KhuyÕn, TrÇn TÕ X-¬ng lµ ba t¸c gi¶ cã t¸c phÈm
®-îc ®-a vµo s¸ch gi¸o khoa. Do vËy, t×m hiÓu th¬ tr÷ t×nh ®iÖu nãi cña ba nhµ th¬,
chóng ta sÏ cã thªm nhiÒu hiÓu biÕt cã gi¸ trÞ thùc tiÔn trong gi¶ng d¹y vµ nghiªn cøu,
®ång thêi viÖc t×m hiÓu ®ã còng cho chóng ta cã c¸i nh×n s©u s¾c h¬n vÒ thÕ giíi nghÖ
1
thuËt cña mçi nhµ th¬. Xem xÐt th¬ tr÷ t×nh ®iÖu nãi cña ba nhµ th¬, chóng ta cã ®iÒu
kiÖn ®i s©u vµo thÕ giíi t©m tr¹ng phong phó cña hä.
II. LÞch sö vÊn ®Ò
Nh÷ng h-íng nghiªn cøu sau cã liªn quan tíi ®Ò tµi:
1. H-íng nghiªn cøu vÒ t¸c gi¶ cã liªn quan tíi ®Ò tµi.
Trong h-íng nghiªn cøu vÒ t¸c gi¶ cã kh«ng Ýt nh÷ng nhµ nghiªn cøu ®· ®Ò cËp
®Õn cuéc ®êi, th©n thÕ, con ng-êi t¸c gi¶ qua nh÷ng vÇn th¬ tr÷ t×nh ®iÖu nãi.
1.1. Nghiªn cøu vÒ t¸c gi¶ Hå Xu©n H-¬ng
§· cã rÊt nhiÒu nhµ nghiªn cøu tËp trung t×m hiÓu cuéc ®êi, th©n thÕ t¸c gi¶ Hå
Xu©n H-¬ng. Tuy nhiªn h-íng nghiªn cøu vÒ t¸c gi¶ liªn quan tíi th¬ tr÷ t×nh ®iÖu nãi
th× kh«ng nhiÒu.
B¸o c¸o khoa häc VÎ ®Ñp ng«n ng÷ d©n gian trong th¬ Hå Xu©n H-¬ng (trªn c¬
së so s¸nh víi Quèc ©m thi tËp cña NguyÔn Tr·i vµ B¹ch v©n quèc ng÷ thi tËp cña
NguyÔn BØnh Khiªm) cã ®Ò cËp ®Õn ®Æc ®iÓm con ng-êi Hå Xu©n H-¬ng qua ng«n
ng÷ d©n gian - mét bé phËn cña ng«n ng÷ th¬ ®iÖu nãi: T©m hån Hå Xu©n H-¬ng
truyÒn löa sèng cho ng«n ng÷, t©m hån Êy lµ t©m hån trong trÎo, hån hËu, m¹nh mÏ,
t¸o b¹o vµ nh¹y c¶m. Nã phï hîp víi ng«n ng÷ d©n gian b×nh dÞ, tù nhiªn. M-în c¸ch
c¶m, c¸ch nghÜ cña ca dao, tôc ng÷, Xu©n H-¬ng bµy tá lßng m×nh, t×nh m×nh vµ kh¸t
väng cña m×nh trªn th¬ (15, 54). Duyªn phËn n÷ sÜ, th©n phËn n÷ sÜ còng ®-îc t×m hiÓu
qua nh÷ng dÉn chøng lÊy tõ tôc ng÷, ca dao: Nßng näc ®øt ®u«i tõ ®©y nhÐ / Ngµn
n¨m kh«n chuéc dÊu b«i v«i (Khãc Tæng Cãc), Cè ®Êm ¨n x«i x«i l¹i hÈm (Lµm lÏ).
Cã thÓ nãi, t×m hiÓu cuéc ®êi, sè phËn, con ng-êi Hå Xu©n H-¬ng qua nh÷ng
®Æc ®iÓm cña th¬ tr÷ t×nh ®iÖu nãi lµ mét h-íng nghiªn cøu vÒ t¸c gi¶ kh¸ lÝ thó, nã
cho ng-êi ®äc c¸i nh×n øng chiÕu gi÷a con ng-êi nhµ th¬ víi nh÷ng ®éc ®¸o mµ nhµ
th¬ thÓ hiÖn trong t¸c phÈm.
1.2. Nghiªn cøu vÒ t¸c gi¶ NguyÔn KhuyÕn cã liªn quan ®Õn ®Ò tµi
C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ t¸c gia NguyÔn KhuyÕn cã nhiÒu vµ cã ngay tõ
nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kØ XX. Tuy nhiªn kh«ng ph¶i c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu vÒ t¸c gia
NguyÔn KhuyÕn còng liªn quan ®Õn h×nh thøc th¬ tr÷ t×nh ®iÖu nãi. Chóng t«i chØ xin
®iÓm qua mét sè nghiªn cøu vÒ t¸c gia NguyÔn KhuyÕn cã liªn quan ®Õn ®Ò tµi:
2
TrÇn Ngäc V-¬ng trong Th¬ N«m ®Õn NguyÔn KhuyÕn ®· t×m hiÓu vÒ con ng-êi
NguyÔn KhuyÕn vµ ®-a ra nhËn xÐt: NguyÔn KhuyÕn cã mét tÊm lßng ®ång c¶m réng
r·i (…) ¤ng vui vÎ tÆng th¬ cho «ng l·o hµng thÞt nh©n dÞp «ng l·o thä b¶y m-¬i, chia
sÎ víi nhµ n«ng nh÷ng lo toan khèn khã, vµ còng cïng hä -íc m¬ mét c¸ch gi¶n dÞ.
§äc th¬ NguyÔn KhuyÕn, bçng d-ng ta ph¶i chît nghÜ: cã thËt ®©y lµ lêi mét «ng quan
®¹i thÇn, danh tiÕng v¨n ch-¬ng sinh thêi ®· lõng lÉy: N¨m nay cµy cÊy vÉn ch©n
thua / Chiªm mÊt ®»ng chiªm mïa mÊt mïa… NhËn ®Þnh nµy vÒ con ng-êi NguyÔn
KhuyÕn cña TrÇn Ngäc V-¬ng ®-îc g¾n liÒn víi ®Æc ®iÓm vÒ lêi, vÒ giäng ®iÖu th¬ tr÷
t×nh ®iÖu nãi cña NguyÔn KhuyÕn mµ chÝnh nhµ nghiªn cøu ®· chØ ra ngay sau ®ã:
NguyÔn KhuyÕn lµ con ng-êi nãi c¸i giäng rÊt nhµ quª bëi cã c¸i xóc c¶m còng rÊt
nhµ quª (52, 311), NguyÔn KhuyÕn cã biÖt tµi dïng nh÷ng ch÷ nghÜa b«ng l¬n ®Ó diÔn
®¹t nh÷ng c¬n sãng lßng d÷ déi: Lóc høng ®¸nh thªm d¨m chÐn r-îu / Khi buån ng©m
l¸o mét c©u th¬ / TÊm th©n xiªm ¸o sao mµ nhÑ / C¸i gi¸ khoa danh Êy míi hêi (52,
313)
§Æng Kh¸nh HiÒn trong luËn v¨n th¹c sü: Th¬ tù trµo cña NguyÔn KhuyÕn vµ Tó
X-¬ng tõ gãc nh×n so s¸nh còng ®· ®Ò cËp ®Õn ®Æc ®iÓm con ng-êi NguyÔn KhuyÕn tõ
viÖc ph©n tÝch nh÷ng ®Æc s¾c vÒ ng«n ng÷ ®êi sèng trong th¬ tr÷ t×nh cña «ng. Ng«n
ng÷ ®êi sèng lµ mét ®Æc tr-ng cña th¬ tr÷ t×nh ®iÖu nãi mµ t¸c gi¶ luËn v¨n ®· chó
träng nghiªn cøu vµ ®-a ra ®¸nh gi¸ kh¸i qu¸t: Th¬ «ng (NguyÔn KhuyÕn) mang mµu
s¾c ©m ®iÖu méc m¹c, ch©n chÊt nh- chÝnh t©m hån cña ng-êi d©n quª. Trong c¸c bµi
th¬ tù trµo, ng«n ng÷ ®êi sèng mang ®Ëm nÐt tr÷ t×nh chøa ®ùng t©m tr¹ng nhµ th¬.
T¸c gi¶ luËn v¨n ®· ph©n tÝch hiÖu qu¶ cña nghÖ thuËt sö dông ®¹i tõ nh©n x-ng ng«i
thø nhÊt: «ng ë hai c©u th¬: B©y giê ®Õn bËc ¨n d-ng nhØ / Cã r-îu thêi «ng chèng gËy
ra trong viÖc thÓ hiÖn ch©n dung t©m hån NguyÔn KhuyÕn: «ng c¶m thÊy m×nh nhmét ng-êi thõa, mét kÎ v« tÝch sù, kh«ng cßn gi¸ trÞ cho cuéc sèng mµ vÉn ph¶i tån
t¹i, tån t¹i nh- mét bËc ¨n d-ng (13, 84). Con ng-êi víi ý thøc kh¼ng ®Þnh b¶n th©n,
sèng trªn ®êi ph¶i cã Ých cho ®êi còng ®-îc t¸c gi¶ luËn v¨n kh¸m ph¸ qua c¸ch sö
dông ®¹i tõ ta: ¤ng trêi cã lÏ cho ta nhØ / Cã ý sinh ta ph¶i cã ta (VÒ nhµ nghØ); Trêi
®· sinh ta ¾t cã ta (VÞnh lôt).
Mét con ng-êi d©n d· khi vÒ sèng víi th«n quª còng ®-îc nhµ nghiªn cøu L·
Nh©m Th×n trong Th¬ N«m §-êng luËt ph¸t hiÖn qua nh÷ng tõ l¸y mang ®Ëm s¾c ®iÖu
3
nãi: NguyÔn KhuyÕn khi vÒ giµ, sau bao n¨m g¾n bã víi chèn quª, ®· gi¶n dÞ råi, ®·
lµ l·o n«ng råi, kh«ng cßn lµ «ng Tam Nguyªn ®¹o m¹o n÷a: NhËp nhÌm bèn m¾t
tranh mê tá / KhÊp khÓnh ba ch©n dë tØnh say (Than giµ). Nh÷ng tõ l¸y trong hai c©u
th¬ trªn ®· nãi ®óng chÊt d©n d· cña cô Th-îng Vµ NguyÔn KhuyÕn (56, 163)
Qua viÖc t×m hiÓu h-íng nghiªn cøu nµy, chóng t«i thÊy ®Æc ®iÓm tÝnh c¸ch, con
ng-êi nhµ th¬ NguyÔn KhuyÕn ®-îc biÓu hiÖn s©u s¾c vµ cã c¨n cø x¸c thùc h¬n.
1.3. Nghiªn cøu vÒ t¸c gi¶ TrÇn TÕ X-¬ng
Trong cuèn Tó X-¬ng – con ng-êi vµ nhµ th¬, NXB V¨n ho¸, 1961, TrÇn Thanh
M¹i vµ TrÇn TuÊn Lé ®· tr×nh bµy nh÷ng nghiªn cøu vÒ cuéc ®êi, con ng-êi nhµ th¬
TrÇn TÕ X-¬ng dùa trªn nh÷ng vÇn th¬ mang ®iÖu nãi cña «ng. Ch¼ng h¹n, hai «ng
c¨n cø vµo c©u th¬ ®Çy d©n d·, ®Ëm chÊt khÈu ng÷: Bøc sèt nh-ng m×nh vÉn ¸o b«ng
cña «ng Tó vµ cho r»ng: NhÊt lµ vµo kho¶ng nh÷ng n¨m cuèi cïng, th× lóc ra ®i, hoÆc
lóc ë nhµ, nhµ th¬ còng chØ cã mçi mét chiÕc ¸o b«ng th©m (31, 48)
Cuéc ®êi TrÇn TÕ X-¬ng cßn ®-îc nhµ nghiªn cøu §ç §øc HiÓu ®Ò cËp ®Õn qua
viÖc ph©n tÝch gi¸ trÞ cña nh÷ng c©u th¬ tr÷ t×nh ®iÖu nãi: “VÞnh c¶nh thÊt nghiÖp n»m
nhµ ch¬i c¸i trß bèn con lµm lÝnh bè lµm quan, «ng kÕt thóc hãm hØnh: Hái ra quan Êy
¨n l-¬ng vî / §em chuyÖn tr¨m n¨m gië l¹i bµn (…). ¤ng khoe cã lÇn ®-îc vî khen,
trong mÊy c©u th¬ ®¬n gi¶n, ý vÞ: R»ng hay th× thËt lµ hay / Ch¼ng hay sao l¹i ®ç ngay
tó tµi / X-a nay em vÉn chÞu ngµi. C¸i h«m «ng ®i h¸t mÊt «, «ng cã mÊy c©u th¬ t×nh
tø, nhÑ nhµng: Hái «, « mÊt bao giê / Hái em, em cø Ëm ê kh«ng th-a / Sî khi rµy giã
mai m-a / LÊy g× ®i sím vÒ tr-a víi t×nh?” (42, 119)
Mét sè nhµ nghiªn cøu ®· t×m hiÓu vÒ con ng-êi TrÇn TÕ X-¬ng qua nh÷ng bµi
tù trµo, tù th¸n, qua c¸c c©u th¬ mang s¾c th¸i lêi nãi trong nh÷ng bµi th¬ ®ã. Tiªu
biÓu lµ Tó Mì. Tó Mì ®· chØ ra Tó X-¬ng lµ ng-êi hay giÔu cît chÝnh b¶n th©n m×nh:
nãi to¹c mãng heo, kh«ng giÊu giÕm nh÷ng tËt xÊu cña m×nh: VÞ Xuyªn cã Tó X-¬ng /
D¬ dë l¹i -¬ng -¬ng / Cao l©u th-êng ¨n quÞt / Thæ ®Ü l¹i ch¬i l-êng. ¤ng diÔn t¶
kh«ng óp më c¸i c¶nh v« c«ng råi nghÒ, ¨n b¸m vî, mµ «ng gäi lµ lµm quan t¹i gia…
(42, 292)
NguyÔn Tu©n víi Giäng c-êi trong tiÕng nãi Tó X-¬ng ®· tæng kÕt cuéc ®êi, con
ng-êi Tó X-¬ng qua giäng th¬ mang ®iÖu nãi: giäng mØa mai: Tãm l¹i, trong cuéc ®êi
4
37 n¨m cña m×nh, Tó X-¬ng ®· ®i thi liÒn 8 khoa, nh- Tó X-¬ng ®· tù mØa r»ng: T¸m
khoa ch-a khái ph¹m tr-êng quy (42, 320)
Nghiªn cøu con ng-êi c¸ nh©n Tó X-¬ng trong th¬ N«m, Phan ThÞ Sen - t¸c gi¶
luËn v¨n th¹c sÜ Ph-¬ng thøc thÓ hiÖn con ng-êi c¸ nh©n trong s¸ng t¸c cña Tó X-¬ng
®· chØ ra nh÷ng tõ mang s¾c th¸i khÈu ng÷ nh- nh¹t nhÌo, rÇy chuyÖn, gië tuång, ngñ
qu¸ch ®-îc nhµ th¬ sö dông rÊt tinh tÕ, gióp ng-êi ®äc hiÓu ®-îc con ng-êi c¸ nh©n
nhµ th¬ víi nh÷ng nçi buån, nçi d»n vÆt, nçi lo ®êi vµ ý thøc tr¸ch nhiÖm tr-íc cuéc
®êi: “ Nh¹t nhÌo quang c¶nh bãng tr¨ng su«ng / Kh¨n kh¨n, ¸o ¸o thªm rÇy chuyÖn /
Bót bót nghiªn nghiªn khÐo gië tuång / Ngñ qu¸ch sù ®êi th©y kÎ thøc / Chïa ®©u chó
träc ®· håi chu«ng (§ªm hÌ) (45, 31)
Tùu chung l¹i, nh÷ng nghiªn cøu vÒ ba t¸c gi¶: Hå Xu©n H-¬ng, NguyÔn
KhuyÕn, TrÇn TÕ X-¬ng cã liªn quan ®Õn th¬ ®iÖu nãi lµ nh÷ng t- liÖu quý gióp chóng
t«i thùc hiÖn ®Ò tµi luËn v¨n cña m×nh.
2. Nghiªn cøu vÒ ng«n ng÷ nghÖ thuËt th¬
2.1. Nghiªn cøu vÒ ng«n ng÷ nghÖ thuËt th¬ nãi chung
2.1.1. Nghiªn cøu vÒ ng«n ng÷ nghÖ thuËt th¬ Hå Xu©n H-¬ng cã liªn quan
®Õn ®Ò tµi
Ng«n ng÷ nghÖ thuËt th¬ Hå Xu©n H-¬ng ®· ®-îc ®¸nh gi¸ rÊt cao. C¸c nhµ
nghiªn cøu ®Òu kh¼ng ®Þnh c¸i tµi cña Hå Xu©n H-¬ng trong viÖc sö dông ng«n ng÷,
®Æc biÖt lµ tµi sö dông ng«n ng÷ ®êi sèng, ng«n ng÷ b×nh d©n, mang ®iÖu nãi.
§ç Lai Thuý khi viÕt vÒ Hå Xu©n H-¬ng hoµi niÖm phån thùc ®· chØ ra nh÷ng
¶nh h-ëng cña v¨n ho¸ phån thùc trong d©n gian ViÖt Nam ®Õn cÊu tróc ng«n ng÷ vµ
c¸c líp ý nghÜa tÇng bËc trong th¬ N«m Hå Xu©n H-¬ng. §ång thêi t¸c gi¶ còng c¾t
nghÜa, lÝ gi¶i nguyªn do cña kiÓu ng«n ng÷ ®Æc biÖt nµy.
Trong c«ng tr×nh nghiªn cøu Con ®-êng gi¶i m· v¨n häc trung ®¹i ViÖt Nam,
PGS NguyÔn §¨ng Na còng ®· ph©n tÝch cÊu tróc ng«n ng÷ trong th¬ Hå Xu©n
H-¬ng, lµm næi bËt tÝnh d©n téc vµ gÇn gòi cña hÖ thèng ng«n ng÷ nµy.
NhËn xÐt vÒ ng«n ng÷ th¬ Hå Xu©n H-¬ng, PGS.TS L· Nh©m Th×n ®Æc biÖt l-u
ý ®Õn ng«n ng÷ ®êi sèng, ng«n ng÷ d©n téc trong th¬ bµ, coi ®ã lµ thµnh tùu xuÊt s¾c
t¹o nªn c¸ tÝnh s¸ng t¹o, b¶n lÜnh nghÖ thuËt ®éc ®¸o phi th-êng nh- viÖc Hå Xu©n
H-¬ng sö dông tiÕng chöi, ng«n ng÷ th«ng tôc, c¸c ®¹i tõ nh©n x-ng… T¸c gi¶ cho
5
r»ng: Thµnh ng÷, tôc ng÷, ca dao trong th¬ Hå Xu©n H-¬ng lµ ph-¬ng tiÖn thÓ hiÖn
t×nh c¶m, lµm chøc n¨ng ®Ó biÓu ®¹t t©m tr¹ng (56, 170)
NguyÔn H÷u S¬n trong bµi T©m lý s¸ng t¹o trong th¬ N«m Hå Xu©n H-¬ng
(T¹p chÝ v¨n häc, sè 2, 1991) nghiªn cøu vÒ b¶n lÜnh s¸ng t¹o Hå Xu©n H-¬ng ®Ò cËp
®Õn ph-¬ng diÖn con ng-êi c¸ nh©n biÓu hiÖn qua ng«i chØ ®Þnh thø nhÊt ®Ó béc lé
c¶nh ngé riªng vµ th¸i ®é øng xö.
Tr-¬ng Xu©n TiÕu trong c«ng tr×nh T×m hiÓu thÕ giíi nghÖ thuËt th¬ N«m
truyÒn tông Hå Xu©n H-¬ng ®· nghiªn cøu ng«n ng÷ th¬ Hå Xu©n H-¬ng vÒ tõ lo¹i
(tÝnh tõ, danh tõ, sè tõ, tõ l¸y), ngoa ng÷, thµnh ng÷, tôc ng÷, ca dao, vµ ph¸t hiÖn ra
nh÷ng ®Æc s¾c riªng trong ng«n ng÷ th¬ Hå Xu©n H-¬ng còng nh- nh÷ng ®iÓm kÕ
thõa cña th¬ bµ tõ v¨n häc d©n gian.
§Æng Thanh Hoµ trong bµi Thµnh ng÷ vµ tôc ng÷ trong th¬ N«m Hå Xu©n
H-¬ng ®¨ng trªn t¹p chÝ Ng«n ng÷ vµ ®êi sèng, 4/2001 (dÉn theo vnthuquan.net) ®·
®-a ra nh÷ng dÉn chøng vÒ viÖc sö dông thµnh ng÷, tôc ng÷ trong th¬ N«m Hå Xu©n
H-¬ng, chØ ra nh÷ng ph-¬ng thøc ®-a thµnh ng÷, tôc ng÷ vµo th¬ cña Hå Xu©n
H-¬ng, kh¼ng ®Þnh vai trß, gi¸ trÞ cña thµnh ng÷, tôc ng÷ trong th¬ N«m Hå Xu©n
H-¬ng.
VÒ mét khÝa c¹nh nhá kh¸c n÷a trong ng«n ng÷ Xu©n H-¬ng ®ã lµ hiÖn t-îng
sö dông tõ l¸y, TrÇn ThÞ Ngäc Th¶o trong b¸o c¸o khoa häc Kh¶o s¸t tõ l¸y trong th¬
N«m truyÒn tông cña Hå Xu©n H-¬ng ®· kh¶o s¸t quy m«, sè l-îng tõ l¸y, ph©n lo¹i
tõ l¸y, nªu vÞ trÝ, chøc n¨ng cña tõ ng÷ ®i kÌm tõ l¸y, b-íc ®Çu t×m hiÓu ý nghÜa, gi¸ trÞ
cña tõ l¸y trong th¬ N«m truyÒn tông cña Hå Xu©n H-¬ng.
2.1.2. Nghiªn cøu vÒ ng«n ng÷ nghÖ thuËt th¬ NguyÔn KhuyÕn cã liªn quan
®Õn ®Ò tµi
§· cã kh«ng Ýt nh÷ng nghiªn cøu vÒ ng«n ng÷ nghÖ thuËt th¬ NguyÔn KhuyÕn cã
liªn quan ®Õn ®Ò tµi th¬ tr÷ t×nh ®iÖu nãi.
Trong Thi hµo NguyÔn KhuyÕn, ®êi vµ th¬, trang 36-39, NguyÔn HuÖ Chi víi bµi
Sù ®a d¹ng vµ thèng nhÊt trªn qu¸ tr×nh chuyÓn ®éng cña mét phong c¸ch vµ dÊu hiÖu
chuyÓn m×nh cña t- duy th¬ d©n téc ®· kh¼ng ®Þnh: NguyÔn KhuyÕn l¹i ®-a ng«n ng÷
th«ng tôc vµo th¬ víi tÊt c¶ vÎ ®Ñp thanh tao, trang nh·, víi nh÷ng c¶m xóc kh«ng
c¨ng mµ dÞu, nh-ng dÞu mµ thÊm vµo ng-êi ®äc rÊt s©u.
6
TrÞnh B¸ §Ünh trong bµi Phong c¸ch d©n gian trong th¬ Yªn §æ cã viÕt: Mét
ph-¬ng diÖn kh¸c n÷a t¹o nªn phong c¸ch d©n gian cho th¬ NguyÔn KhuyÕn lµ nhµ
th¬ ®-a trùc tiÕp vµo th¬ m×nh vèn tôc ng÷ ca dao cña nh©n d©n (52, 300)
NguyÔn Ph-¬ng Chi trong bµi viÕt: Ngßi bót t¶ thùc ®ét xuÊt kh¼ng ®Þnh: «ng
(NguyÔn KhuyÕn) cã ý thøc ®-a lêi ¨n tiÕng nãi hµng ngµy, ®-a ca dao, tôc ng÷ vµo
th¬, lµm cho mét sè bµi th¬ trë nªn gÇn gòi, cã mét søc sèng míi (52, 328)
NguyÔn H÷u S¬n trong Sù kÕt hîp phøc ®iÖu trµo phóng víi tr÷ t×nh nhËn xÐt:
(…) nhµ th¬ khai th¸c kho tµng ca dao, tôc ng÷, thµnh ng÷, c¶i t¹o chóng l¹i trong c¬
cÊu cña th¬ §-êng luËt, ®ång thêi lµm cho c©u th¬ §-êng luËt mÊt c¸i vÎ ®-êng bÖ,
trang träng cña m×nh (52, 345)
§µo Th¶n trong Tµi ch¬i ch÷ ph¸t hiÖn: Trong th¬ N«m NguyÔn KhuyÕn, cã khi
cã mét khÝa c¹nh ch¬i ch÷ rÊt nhá len vµo trong c¸ch diÔn ®¹t nh- mét thao t¸c cña
ng«n ng÷ nghÖ thuËt hÕt søc tinh tÕ, nh-ng l¹i cã thÓ lµ ®iÓm träng t©m ®Ó lý gi¶i toµn
bé ng÷ nghÜa cña bµi (52, 364)
Lª TrÝ ViÔn víi bµi viÕt Nhµ th¬ NguyÔn KhuyÕn còng kh¼ng ®Þnh: Ng«n ng÷
cña «ng cã tÝnh chÊt d©n téc vµ ®¹i chóng râ rÖt (…) tiÕng ViÖt «ng dïng ®Òu thuéc
ng«n ng÷ phæ th«ng, l¾m khi lµ nh÷ng danh tõ, c¸ch nãi, nh÷ng thµnh ng÷, tôc ng÷
th-êng dïng trong n«ng th«n: x«i b¸nh tr©u heo, anh em lµng xãm, thöa m¹, lµn ao, æ
lîn (…) Còng nh- NguyÔn Du, «ng rÊt cã tµi khai th¸c kh¶ n¨ng diÔn t¶ cña c¸c tiÕng
ghÐp: thÊp le te, ®ãm lËp lße, bµ quan tªnh nghÕch… (21, 195)
2.1.3. Nghiªn cøu vÒ ng«n ng÷ nghÖ thuËt th¬ TrÇn TÕ X-¬ng cã liªn quan
®Õn ®Ò tµi
Nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ ng«n ng÷ th¬ tr÷ t×nh ®iÖu nãi cña th¬ N«m TrÇn TÕ X-¬ng
®· ®-îc nhiÒu nhµ nghiªn cøu quan t©m.
§ç §øc HiÓu trong Th¬ v¨n TrÇn TÕ X-¬ng kh¼ng ®Þnh: Tó X-¬ng cßn vËn dông
tiÕng T©y, tiÕng Tµu mét c¸ch bÊt ngê, diÔn t¶ ®-îc c¸i hoµn c¶nh o¸i o¨m, dë mÕu dë
c-êi cña mçi nh©n vËt (…); Tó X-¬ng vËn dông ng«n ng÷ d©n téc mét c¸ch tµi t×nh
(42, 121)
TrÇn Thanh M¹i, TrÇn TuÊn Lé trong bµi NghÖ thuËt Tó X-¬ng chØ râ: th¬ v¨n
Tó X-¬ng cßn thÓ hiÖn ®-îc thø ng«n ng÷ cña nh©n d©n ViÖt Nam thêi toµn quyÒn
§ume (…) Cho nªn nh÷ng tiÕng Tµu, tiÕng T©y, tiÕng lãng, tiÕng l¸i, tiÕng xá, tiÕng
7
chöi kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã trong th¬ v¨n Tó X-¬ng… (42, 208); Mét thµnh ng÷
th«ng th-êng, mét tiÕng nãi hµng ngµy d-íi ngßi bót nhµ th¬ trë nªn cã mét søc sinh
®éng k× diÖu (42, 216);
NguyÔn §×nh Chó víi bµi viÕt Tó X-¬ng, nhµ th¬ lín cña d©n téc ®· hÕt søc ®Ò
cao Tó X-¬ng: Trong th¬ Tó X-¬ng, ng«n ng÷ cña cuéc sèng b×nh th-êng, khÈu ng÷
d©n gian ®· chiÕm lÜnh thÕ giíi nghÖ thuËt mét c¸ch triÖt ®Ó, bÒ thÕ vµ vÎ vang (42,
434).
NguyÔn Léc, V¨n häc ViÖt Nam nöa cuèi thÕ kØ XVIII - hÕt thÕ kØ XIX kh¼ng
®Þnh: (…) Tó X-¬ng tiÕp thu s©u s¾c truyÒn thèng sö dông ng«n ng÷ trong v¨n häc
trµo phóng cña nh÷ng giai ®o¹n tr-íc, vµ trong v¨n häc d©n gian nh- lèi nãi l¸i, dïng
léng ng÷, ch¬i ch÷, dïng tõ ng÷ tôc… §Æc biÖt, «ng ®-a nh÷ng tõ ng÷ T©y, Tµu theo
lèi nãi bÕp båi vµo th¬ ca (b¶n th©n lèi nãi bÕp båi nµy ®· kh«i hµi råi) lµm cho h×nh
t-îng th¬ trµo phóng kh«ng nh÷ng ®¹t ®-îc hiÖu qu¶ g©y c-êi mµ cßn mang râ nÐt
tÝnh cô thÓ lÞch sö cña nã n÷a (29, 798)
Hå Giang Long trong c«ng tr×nh Thi ph¸p th¬ Tó X-¬ng cã tr×nh bµy vÒ c¸ch sö
dông hÖ thèng ®¹i tõ nh©n x-ng cña Tó X-¬ng, ®Ò cËp ®Õn chÊt giäng d©n gian ®-îc
®-îc t¹o nªn tõ sù tiÕp thu hÖ thèng thµnh ng÷, tôc ng÷.
Nh÷ng nghiªn cøu nµy lµ ®Þnh h-íng quan träng gióp chóng t«i thùc hiÖn ®Ò tµi.
2.2. Nghiªn cøu vÒ c©u th¬ ®iÖu nãi nãi riªng
Ng-êi ®Çu tiªn sö dông kh¸i niÖm th¬ tr÷ t×nh ®iÖu nãi lµ gi¸o s- TrÇn §×nh Sö.
Trong Thi ph¸p th¬ Tè H÷u «ng viÕt: …Ng«n ng÷ th¬ Tè H÷u thuéc ng«n ng÷ th¬ tr÷
t×nh ®iÖu nãi kh¸c víi lêi th¬ cæ ®iÓn thuéc lèi th¬ tr÷ t×nh ®iÖu ng©m (49, 214)
TrÇn Minh Th-¬ng trong bµi C¸c bé phËn trong c¬ thÓ ng-êi qua ca dao d©n ca
ng-êi ViÖt kh¼ng ®Þnh: C©u th¬ d©n gian c¬ b¶n lµ c©u th¬ ®iÖu nãi
(vnthuquan.net/dien dan chinh/ Nh÷ng c¶m nhËn vÒ ca dao d©n ca ViÖt Nam)
TrÇn V¨n Toµn vµ NguyÔn Xu©n Diªn trong bµi nghiªn cøu ¶nh h-ëng cña th¬
§-êng ®èi víi th¬ Míi (vietvan.vn) nhËn xÐt: §óng lµ trong th¬ Míi, tÝnh chÊt h-íng
ngo¹i vµ c©u th¬ ®iÖu nãi cña lêi th¬ lµ rÊt ®Ëm nÐt.
Mét nhËn xÐt kh¸ tæng qu¸t vÒ c©u th¬ ®iÖu nãi tiÕp tôc ®-îc ®-a ra: Th¬ Míi chØ
b-íc ®Çu lµm cuéc v-ît m×nh khái ®iÖu ng©m, mµ ch-a tho¸t ®-îc bao nhiªu (…)
Nh-ng chØ b¾t ®Çu tõ kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p trë ®i, th¬ hiÖn ®¹i míi døt kho¸t cù
8
tuyÖt víi sù vÊn vÝt cña ®iÖu ca ng©m (…) C©u th¬ hiÖn ®¹i bÊy giê míi trót bá h¼n lèt
y phôc tha th-ít cña ®iÖu ng©m mét c¸ch c-¬ng quyÕt vµ tù chñ ®Ó trë thµnh ®iÖu nãi
thùc thô (Bµi th¬ §ång chÝ cña ChÝnh H÷u nh×n tõ cÊu tróc vµ ng«n ng÷,
nvbchannel.net).
Trªn duytan.edu.vn (9/10/2009) cã bµi B¶n chÊt thÓ lo¹i trong bµi th¬ Lau (Di
c¶o th¬) cña ChÕ Lan Viªn cña Th.S TrÇn ThÞ ¸nh NguyÖt, trong ®ã Th.S kh¼ng ®Þnh:
C©u th¬ ®Þnh nghÜa lµ ®Æc tr-ng cña kiÓu c©u th¬ hiÖn ®¹i, ®ã lµ c©u th¬ ®iÖu nãi,
kh¸c víi kiÓu c©u th¬ ®iÖu ng©m cña tø tuyÖt §-êng thi.
PGS.TS La Kh¾c Hoµ, Gi¶ng viªn khoa Ng÷ v¨n §¹i häc S- ph¹m Hµ Néi trong
bµi viÕt: Nh×n l¹i c¸c b-íc ®i, l¾ng nghe nh÷ng tiÕng nãi (dÉn theo
hangnga14.violet.vn) cã nhËn ®Þnh: Tr-íc 1945, phong trµo th¬ Míi cã c«ng chuyÓn
c©u th¬ ®iÖu ng©m trung ®¹i thµnh c©u th¬ ®iÖu nãi hiÖn ®¹i.
TrÇn V¨n Toµn trong T¶n §µ tõ gãc nh×n thÓ lo¹i nhËn xÐt: Trong mét chõng
mùc nµo ®ã, víi T¶n §µ, c©u th¬ vèn thiªn vÒ ®iÖu ng©m cña thÓ §-êng luËt cæ ®iÓn
®Ëm ®µ nh÷ng ©m vùc cña c©u th¬ ®iÖu nãi - mét thµnh tùu mµ th¬ Míi sau nµy sÏ
triÖt ®Ó khai th¸c (my opera.com)
TS Lª V¨n Tïng, Khoa Ng÷ v¨n, §¹i häc Vinh cã bµi viÕt: TÝnh n¨ng ®éng nghÖ
thuËt cña v¨n häc hiÖn ®¹i ViÖt Nam vµ mét c¸ch nh×n tõ thÓ lo¹i, tæng kÕt vÒ cuéc
c¸ch m¹ng vÒ th¬ nh÷ng n¨m 1932-1945, vÒ sù th©m nhËp cña v¨n xu«i vµo th¬ vµ
kh¼ng ®Þnh: Cuéc th©m nhËp nµy lµm chuyÓn ho¸ c¨n b¶n kiÓu c©u th¬ ®iÖu ng©m
trung ®¹i sang c©u th¬ ®iÖu nãi hiÖn ®¹i (dÉn theo vn.360plus.yahoo.com /cao_anh80)
Nh×n chung c¸c nhµ nghiªn cøu ®Òu ®Ò cËp ®Õn c©u th¬ ®iÖu nãi trªn c¬ së ®èi
s¸nh víi c©u th¬ ®iÖu ng©m, tõ ®ã lµm næi bËt sù ®æi míi theo h-íng hiÖn ®¹i cña th¬
®iÖu nãi.
3. Nghiªn cøu so s¸nh v¨n häc trung ®¹i vµ v¨n häc hiÖn ®¹i ë ph-¬ng
diÖn th¬ tr÷ t×nh ®iÖu nãi
§· cã rÊt nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu so s¸nh v¨n häc trung ®¹i vµ v¨n häc hiÖn
®¹i. Cã c«ng tr×nh lÊy sù so s¸nh ®ã lµm ®èi t-îng nghiªn cøu chÝnh, cã c«ng tr×nh chØ
so s¸nh s¬ qua. Mét sè nhµ nghiªn cøu còng ®· tËp trung vµo viÖc so s¸nh v¨n häc
trung ®¹i vµ v¨n häc hiÖn ®¹i ë ph-¬ng diÖn th¬ tr÷ t×nh ®iÖu nãi.
9
Trong c«ng tr×nh Thi ph¸p th¬ Tè H÷u, gi¸o s- TrÇn §×nh Sö nhËn xÐt: Ng«n ng÷
th¬ Tè H÷u thuéc ng«n ng÷ th¬ tr÷ t×nh ®iÖu nãi kh¸c víi lêi th¬ cæ ®iÓn thuéc lèi th¬
tr÷ t×nh ®iÖu ng©m (49, 214 )
Gi¸o s- NguyÔn §×nh Chó trong bµi nghiªn cøu Tõ c«ng cuéc hiÖn ®¹i ho¸ v¨n
häc ViÖt Nam nghÜ thªm ®«i ®iÒu vÒ sù t-¬ng ®ång vµ t-¬ng dÞ gi÷a ViÖt Nam vµ NhËt
B¶n chung quanh vÊn ®Ò hiÖn ®¹i ho¸ v¨n häc ®äc t¹i Héi th¶o khoa häc quèc tÕ vÒ
Qu¸ tr×nh cËn ®¹i ho¸ v¨n häc 11-2009 (dÉn theo khoavanhoc - ngonngu.edu.vn) ®·
cã sù so s¸nh hai ph¹m trï v¨n häc trung ®¹i vµ hiÖn ®¹i ë nhiÒu ph-¬ng diÖn: lùc
l-îng s¸ng t¸c, ý thøc hÖ chi phèi, quan niÖm v¨n häc, ng«n ng÷… Khi so s¸nh ë
ph-¬ng diÖn ng«n ng÷, nhµ nghiªn cøu ®· nhÊn m¹nh ®Õn vai trß, vÞ trÝ cña ng«n ng÷
®êi th-êng - thø ng«n ng÷ mang ®iÖu nãi: thêi trung ®¹i (…) ng«n ng÷ ®êi th-êng tuy
®· cã mÆt vµ cµng vÒ sau cµng t¨ng tr-ëng nh-ng nh×n chung vÉn lÐp vÕ so víi phong
c¸ch ng«n ng÷ b¸c häc. §Õn thêi hiÖn ®¹i ho¸ (…) ®· cã sù chiÕn th¾ng, lªn ng«i cña
ng«n ng÷ ®êi th-êng, ng«n ng÷ toµn d©n. Cã thÓ nãi ®©y lµ mét cuéc c¸ch m¹ng ng«n
ng÷ v¨n häc.
Trªn ®©y lµ sù ®iÓm qua mét sè c«ng tr×nh tiªu biÓu cã nghiªn cøu so s¸nh v¨n
häc trung ®¹i vµ hiÖn ®¹i ë ph-¬ng diÖn th¬ tr÷ t×nh ®iÖu nãi.
III. Ph¹m vi vµ ®èi t-îng nghiªn cøu
1. §èi t-îng nghiªn cøu:
§èi t-îng nghiªn cøu cña luËn v¨n lµ th¬ N«m cña ba t¸c gi¶
2. Ph¹m vi nghiªn cøu:
2.1. C¸c b×nh diÖn nghiªn cøu cña ®Ò tµi:
Nghiªn cøu th¬ tr÷ t×nh ®iÖu nãi cña Hå Xu©n H-¬ng, NguyÔn KhuyÕn, TrÇn TÕ
X-¬ng, chóng t«i tËp trung nghiªn cøu c¸c néi dung sau:
- Nh÷ng biÓu hiÖn cña h×nh thøc th¬ tr÷ t×nh ®iÖu nãi trong th¬ N«m cña ba t¸c
gi¶
- So s¸nh sù gièng vµ kh¸c nhau trong h×nh thøc th¬ tr÷ t×nh ®iÖu nãi cña Hå
Xu©n H-¬ng, NguyÔn KhuyÕn, TrÇn TÕ X-¬ng, sù ph¸t triÓn tõ Hå Xu©n H-¬ng ®Õn
TrÇn TÕ X-¬ng.
- So s¸nh th¬ tr÷ t×nh ®iÖu nãi cña ba nhµ th¬ trªn víi th¬ hiÖn ®¹i.
2.2. VÒ v¨n b¶n:
10
§Ó triÓn khai ®Ò tµi chóng t«i tiÕn hµnh kh¶o s¸t c¸c v¨n b¶n sau: Th¬ v¨n
NguyÔn KhuyÕn, NXB V¨n häc, 1971; Th¬ v¨n TrÇn TÕ X-¬ng, NXB V¨n häc, 1970;
Hå Xu©n H-¬ng th¬ vµ ®êi, NXB V¨n häc, 2004 do L÷ Huy Nguyªn tuyÓn chän vµ
biªn so¹n
IV. Nh÷ng ®ãng gãp vµ cÊu tróc cña luËn v¨n:
1. Nh÷ng ®ãng gãp cña luËn v¨n:
1.1. Nghiªn cøu th¬ tr÷ t×nh ®iÖu nãi cña ba t¸c gi¶ vÒ c¸c ph-¬ng diÖn:
- Nh÷ng biÓu hiÖn vÒ h×nh thøc nghÖ thuËt
- §Æc ®iÓm chung vµ ®Æc s¾c riªng vÒ h×nh thøc nghÖ thuËt
- DiÔn tiÕn vµ ph¸t triÓn
1.2. So s¸nh víi th¬ hiÖn ®¹i:
- Nh÷ng ®ãng gãp mang ý nghÜa c¸ch t©n cña ba t¸c gi¶
- Sù tiÕp nèi gi÷a trung ®¹i vµ hiÖn ®¹i
2. CÊu tróc cña luËn v¨n:
LuËn v¨n gåm ba phÇn: më ®Çu, néi dung, kÕt luËn. Néi dung luËn v¨n gåm ba
ch-¬ng
Ch-¬ng I: Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ th¬ tr÷ t×nh ®iÖu nãi
Ch-¬ng II: Nh÷ng biÓu hiÖn vÒ h×nh thøc th¬ tr÷ t×nh ®iÖu nãi cña Hå Xu©n
H-¬ng, NguyÔn KhuyÕn, TrÇn TÕ X-¬ng
Ch-¬ng III: T-¬ng ®ång vµ kh¸c biÖt trong h×nh thøc th¬ tr÷ t×nh ®iÖu nãi cña Hå
Xu©n H-¬ng, NguyÔn KhuyÕn, TrÇn TÕ X-¬ng
V. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu:
§Ó thùc hiÖn ®Ò tµi, chóng t«i chñ yÕu sö dông c¸c ph-¬ng ph¸p sau:
Ph-¬ng ph¸p thèng kª, ph©n lo¹i: TiÕn hµnh thèng kª, x¸c ®Þnh tÇn sè xuÊt
hiÖn cña mét sè yÕu tè néi dung, nghÖ thuËt cña th¬ tr÷ t×nh ®iÖu nãi, tõ ®ã ®¸nh gi¸
vai trß, ý nghÜa cña chóng.
Ph-¬ng ph¸p so s¸nh: so s¸nh nh÷ng biÓu hiÖn cña th¬ tr÷ t×nh ®iÖu nãi ë Hå
Xu©n H-¬ng, NguyÔn KhuyÕn, TrÇn TÕ X-¬ng ®Ó thÊy nh÷ng ®iÓm chung còng nhthµnh c«ng riªng cña mçi nhµ v¨n.
Ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch, tæng hîp: Võa ®i s©u t×m hiÓu tõng t¸c phÈm cña tõng
nhµ th¬ ®Ó thÊy râ nh÷ng biÓu hiÖn cô thÓ cña th¬ tr÷ t×nh ®iÖu nãi võa hÖ thèng nh÷ng
11
vÊn ®Ò c¬ b¶n trong toµn bé s¸ng t¸c cña tõng nhµ th¬ còng nh- trong toµn bé s¸ng t¸c
cña ba nhµ th¬.
Mét sè ph-¬ng ph¸p kh¸c nh- ph-¬ng ph¸p hÖ thèng, ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch
theo thÓ lo¹i…
12
B. phÇn Néi dung
Ch-¬ng I: nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ th¬ tr÷ t×nh ®iÖu nãi
I. Kh¸i niÖm th¬ tr÷ t×nh ®iÖu nãi
1. Kh¸i niÖm th¬ tr÷ t×nh
- Kh¸i niÖm tr÷ t×nh: Tr÷ t×nh lµ cã néi dung ph¶n ¸nh hiÖn thùc b»ng c¸ch biÓu
hiÖn nh÷ng ý nghÜ, xóc c¶m, t©m tr¹ng riªng cña con ng-êi (44, 1054)
- Kh¸i niÖm th¬ tr÷ t×nh:
§· cã rÊt nhiÒu nhµ nghiªn cøu v¨n häc ®-a ra kh¸i niÖm th¬ tr÷ t×nh. Chóng t«i
theo kh¸i niÖm th¬ tr÷ t×nh ®-îc tr×nh bµy trong Tõ ®iÓn thuËt ng÷ v¨n häc: Th¬ tr÷
t×nh lµ thuËt ng÷ chØ chung c¸c thÓ th¬ thuéc lo¹i tr÷ t×nh trong ®ã nh÷ng c¶m xóc vµ
suy t- cña nhµ th¬ hoÆc cña nh©n vËt tr÷ t×nh tr-íc c¸c hiÖn t-îng ®êi sèng ®-îc thÓ
hiÖn trùc tiÕp. TÝnh chÊt c¸ thÓ ho¸ cña c¶m nghÜ vµ tÝnh chÊt chñ quan ho¸ cña sù thÓ
hiÖn lµ nh÷ng dÊu hiÖu biÓu hiÖn cña th¬ tr÷ t×nh. Lµ tiÕng h¸t t©m hån, th¬ tr÷ t×nh cã
kh¶ n¨ng thÓ hiÖn nh÷ng biÓu hiÖn phøc t¹p cña thÕ giíi néi t©m, tõ c¸c cung bËc t×nh
c¶m cho tíi nh÷ng thµnh kiÕn, nh÷ng t- t-ëng triÕt häc (12, 317)
2. Th¬ tr÷ t×nh ®iÖu ng©m
Theo Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt do Hoµng Phª chñ biªn, NXB §µ N½ng, 2006, ng©m cã
nghÜa lµ:
1/ §äc vµ h¸t víi giäng ®iÖu ng©m nga diÔn c¶m nh-ng mét c¸ch tù do, kh«ng
ph¶i theo mét khu«n nhÞp cè ®Þnh: ng©m th¬
2/ Ng©m vÞnh: Lµm th¬, ng©m th¬ ®Ó th-ëng thøc ®Ó miªu t¶, ca ngîi hoÆc biÓu
lé mét t©m tr¹ng nµo ®ã (44, 672)
Kh¸i niÖm th¬ tr÷ t×nh ®iÖu ng©m: Lµ h×nh thøc s¸ng t¸c v¨n häc ph¶n ¸nh cuéc
sèng, thÓ hiÖn nh÷ng t©m tr¹ng, c¶m xóc cña con ng-êi b»ng ng«n ng÷ giµu h×nh ¶nh,
lêi lÏ trau chuèt, m-ît mµ, hµm sóc, nhÞp ®iÖu ng©n nga, giµu ý nh¹c. DÊu Ên c¸ nh©n
cña chñ thÓ tr÷ t×nh trong th¬ mê nh¹t vµ nh÷ng quy ®Þnh chÆt chÏ vÒ niªm, luËt th¬ lµ
nh÷ng ®Æc ®iÓm næi bËt cña h×nh thøc s¸ng t¸c nµy.
§Æc ®iÓm cña th¬ tr÷ t×nh ®iÖu ng©m:
- Ng«n ng÷ hµm sóc, kh«ng cã tõ ng÷ ®-a ®Èy, kh«ng cã tõ thõa, kh«ng cã khÈu
ng÷, quan hÖ tõ, kh«ng cã lêi tù x-ng cña chñ thÓ.
- C©u th¬ ng¾t nhÞp theo c«ng thøc
13
- Cã yªu cÇu vÒ niªm, luËt vÇn ®èi, vÒ sè c©u, sè ch÷
3. Th¬ tr÷ t×nh ®iÖu nãi
- Kh¸i niÖm th¬ tr÷ t×nh ®iÖu nãi: Lµ h×nh thøc s¸ng t¸c v¨n häc ph¶n ¸nh cuéc
sèng, thÓ hiÖn nh÷ng t©m tr¹ng, c¶m xóc cña nhµ v¨n b»ng ng«n ng÷ giµu h×nh ¶nh, tõ
ng÷ thuéc ng«n ng÷ nãi vµ ng÷ ®iÖu nãi lµ ®Æc ®iÓm h×nh thøc næi bËt cña h×nh thøc
s¸ng t¸c nµy
- §Æc ®iÓm cña th¬ tr÷ t×nh ®iÖu nãi:
+ VÒ tõ ng÷: Sö dông líp tõ thuéc ng«n ng÷ nãi: Tõ ®Öm, khÈu ng÷, quan hÖ tõ,
th¸n tõ, phô tõ, h« ng÷… Cã lêi tù x-ng cña chñ thÓ - chñ thÓ xuÊt hiÖn trùc tiÕp trong
c¸c tõ: t«i, ta nh- lêi nãi th-êng ngµy
+ VÒ c©u th¬: C©u th¬ tù do phï hîp víi néi dung biÓu ®¹t. C©u th¬ cã thÓ v¾t
dßng theo c¶m xóc cña ng-êi nãi. Sö dông c©u ph©n theo môc ®Ých nãi linh ho¹t, ®a
d¹ng: c©u mÖnh lÖnh, nghi vÊn, c¶m th¸n, c©u trÇn thuËt…
+ VÒ dÊu c©u: sö dông ®a d¹ng: chÊm c©u gi÷a dßng, chÊm phÈy, hai chÊm,
chÊm than…, vÞ trÝ dÊu c©u linh ho¹t, biÓu hiÖn ng÷ ®iÖu nãi.
+ VÒ thÓ th¬: Sö dông thÓ th¬ míi l¹ nh- thÓ t¸m ch÷, bèn ch÷, th¬ tù do…
+ VÒ nhÞp th¬: ng¾t nhÞp theo c¶m xóc
II. Nguyªn nh©n h×nh thµnh vµ kh¸i qu¸t sù ph¸t triÓn cña th¬ tr÷ t×nh ®iÖu
nãi
1. Nguyªn nh©n h×nh thµnh
Th¬ truyÒn thèng vèn lµ th¬ ®iÖu ng©m. §Æc ®iÓm nµy xuÊt ph¸t tõ quan niÖm
th¬ kh«ng ®-îc coi nh- lêi nãi. Ng-êi x-a s¸ng t¸c th¬ víi môc ®Ých bµy tá c¸i chÝ,
c¸i lßng chø kh«ng ph¶i víi môc ®Ých ph¶n ¸nh hiÖn thùc ®êi sèng. Do vËy, th¬ ca
truyÒn thèng mÊt ®i c¸i h¬i thë cña cuéc sèng hµng ngµy mµ nghiªng nhiÒu vÒ viÖc
chøa ®ùng ý t×nh cña nhµ th¬.
Lùc l-îng s¸ng t¸c th¬ ca x-a chñ yÕu lµ c¸c nhµ nho vèn sèng theo khu«n th-íc
®¹o ®øc Nho gi¸o, lêi lÏ ph¶i mÉu mùc, trang träng, nghiªm cÈn, th¬ ca hä viÕt còng y
nh- vËy, kh«ng thÓ cã nh÷ng c©u tõ th«ng tôc mµ tÊt c¶ ph¶i ®-îc trau chuèt theo
nh÷ng -íc lÖ, t-îng tr-ng khu«n s¸o.
C«ng chóng th-ëng thøc th¬ ca còng chÝnh lµ c¸c nhµ nho, c¸c tao nh©n mÆc
kh¸ch. Hä lµm th¬ cho m×nh vµ cho nh÷ng ng-êi b¹n v¨n th¬ am hiÓu th¬ ca, am hiÓu
luËt th¬, phÐp lµm th¬… chø kh«ng ph¶i cho ®«ng ®¶o quÇn chóng nh©n d©n. Th¬ lµ
14
mãn quµ hä tÆng nhau, lµ ph-¬ng tiÖn truyÒn c¶m giao tiÕp rÊt cao sang cña nh÷ng
ng-êi cã häc. Do vËy th¬ ca cæ trung ®¹i kh«ng mÊy khi cã trong m×nh lêi ¨n tiÕng nãi
hµng ngµy cña nh©n d©n, kh«ng mÊy khi tho¶i m¸i suång s·. Ng÷ ®iÖu nãi hÇu nh- rÊt
Ýt trong th¬.
Yªu cÇu, quy ®Þnh ngÆt nghÌo cña thi ph¸p v¨n häc trung ®¹i còng chi phèi vµ
gãp phÇn h×nh thµnh nªn th¬ tr÷ t×nh ®iÖu ng©m.
Cô thÓ, yªu cÇu vÒ néi dung th¬: ng-êi x-a quan niÖm v¨n dÜ t¶i ®¹o, thi dÜ ng«n
chÝ. Th¬ lµ ®Ó nãi chÝ chø Ýt khi lµ sù nhËn thøc, ph¶n ¸nh ®êi sèng. Th¬ còng kh«ng
ph¶i lµ n¬i ®Ó trÝ t-ëng t-îng, c¶m xóc tù do bay bæng, phãng tóng mµ lµ n¬i ®Ó thÓ
hiÖn nh÷ng suy t-, chiªm nghiÖm s©u s¾c, nghiªm cÈn vÒ thêi thÕ, th©n thÕ. Th¬ kh«ng
ph¶i lµ chç ®Ó ng-êi lµm th¬ tù do béc lé c¸i t«i c¸ nh©n cña m×nh mµ c¸i t«i nhµ th¬
ph¶i h-íng ®Õn c¸i ta chung. Th¬ ca v× thÕ kh«ng cã lêi nãi tù nhiªn, tho¶i m¸i tù do
cña chñ thÓ, kh«ng cã sù s¸ng t¹o, bÞ gß bã trong nh÷ng quy ®Þnh ngÆt nghÌo.
Yªu cÇu vÒ h×nh thøc: th¬ x-a lµ thø th¬ c« ®óc, ý t¹i ng«n ngo¹i, lêi th¬ bãng
bÈy, mÜ lÖ, ng-êi lµm th¬ sö dông bót ph¸p -íc lÖ t-îng tr-ng, c«ng thøc. Do vËy, c©u
ch÷ trong th¬ x-a v« cïng sóc tÝch, th¬ kh«ng cã nh÷ng tõ kh«ng mang nghÜa. §iÖu
nãi v× thÕ Ýt cã trong th¬ x-a.
VËy th¬ tr÷ t×nh ®iÖu nãi v× sao cã thÓ h×nh thµnh ®-îc trong ®iÒu kiÖn nh- thÕ?
Cã thÓ nãi chÝnh nh÷ng quy ®Þnh ngÆt nghÌo cña luËt th¬ thêi trung ®¹i l¹i khiÕn cho
mét sè nhµ th¬ tµi n¨ng t×m c¸ch ph¸ c¸ch, kh«ng theo lèi cò. Th¬ cña hä vÉn lµ th¬
tr÷ t×nh, nh-ng kh«ng ph¶i ®iÖu ng©m mµ trong th¬ xuÊt hiÖn ®iÖu nãi, c¸ch nãi th«ng
tôc, lêi nãi th«ng tôc. Th¬ tr÷ t×nh ®iÖu nãi h×nh thµnh do nhu cÇu muèn ®-a c¸i hµng
ngµy vµo th¬ ë mét sè nhµ th¬. Nãi c¸ch kh¸c, th¬ cña hä h×nh thµnh tõ ý thøc t¹o nªn
mét thø th¬ tr÷ t×nh gÇn gôi víi hiÖn thùc ®êi sèng, gÇn víi lêi ¨n tiÕng nãi hµng ngµy
cña mäi ng-êi, hoÆc tõ môc ®Ých trµo phóng, ch©m biÕm, ®¶ kÝch. C¸c t¸c gi¶ tiªu biÓu
®· ®-a lêi ¨n tiÕng nãi cña ®êi sèng th«ng tôc vµo th¬ ®ã lµ NguyÔn Tr·i, NguyÔn
BØnh Khiªm, Hå Xu©n H-¬ng.
Cuèi thÕ kØ XIX, ®Çu thÕ kØ XX, v¨n häc ViÖt Nam tr¶i qua biÕn ®æi lín. Thùc
d©n Ph¸p x©m l-îc dÉn tíi biÕn ®æi to lín vÒ v¨n hãa, x· héi. Sù x©m nhËp cña v¨n
ho¸ ph-¬ng T©y ngµy cµng s©u s¾c ®Õn ®êi sèng v¨n häc, yªu cÇu v¨n häc còng ph¶i
®æi míi. Quan niÖm lµm th¬ thay ®æi: ph¶i ®-a c¸i hiÖn thùc hµng ngµy vµo th¬. Th¬
tr÷ t×nh ®iÖu nãi cña NguyÔn KhuyÕn, TrÇn TÕ X-¬ng ra ®êi.
15
§Õn nh÷ng n¨m 1930-1945, tÇng líp trÝ thøc T©y häc cïng víi luång giã cña v¨n
häc ph-¬ng T©y ®· ®en ®Õn mét kiÓu t©m lÝ míi trong v¨n häc. Thanh niªn cã ý thøc
s©u s¾c h¬n vÒ c¸i t«i c¸ nh©n. C¸c nhµ th¬ còng ý thøc s©u s¾c vÒ c¸i t«i trong th¬.
C«ng cuéc hiÖn ®¹i ho¸ v¨n häc diÔn ra m¹nh mÏ. Th¬ Míi ra ®êi. C¸c nhµ th¬ míi
®Êu tranh víi th¬ cò. Th¬ míi dÇn tho¸t ra khái nh÷ng quan ®iÓm thÈm mÜ vµ hÖ thèng
thi ph¸p v¨n häc trung ®¹i ®Ó hoµ nhËp vµo quü ®¹o ph¸t triÓn chung cña v¨n häc thÕ
giíi. V¨n häc tho¸t khái "v¨n dÜ t¶i ®¹o", "thi dÜ ng«n chÝ" tiÕn gÇn ®Õn quan niÖm cña
v¨n häc hiÖn ®¹i thÕ giíi: nhËn thøc, ph¶n ¸nh quy luËt cña ®êi sèng hiÖn thùc.
HÖ thèng thi ph¸p thay ®æi. C©u th¬ ®iÖu ng©m chuyÓn thµnh c©u th¬ ®iÖu nãi. §i
cïng víi nã lµ sù xuÊt hiÖn cña h- tõ, quan hÖ tõ, th¸n tõ. Giäng ®iÖu phong phó:
giäng c¶m th¸n, nghi vÊn, giäng tr¨n trë, giäng kªu gµo tha thiÕt… C©u th¬ giê ®©y
còng lµ c©u th¬ c¶m xóc víi dßng th¬ më, mÊt tÝnh ®éc lËp cña c©u th¬ cò, nhÞp ®iÖu
linh ho¹t theo dßng c¶m xóc.
C¸c nhµ th¬ míi quan niÖm chÊt th¬ g¾n liÒn víi ®êi sèng. Th¬ míi mang tÝnh
nh©n d©n vµ d©n chñ. TÝnh nh©n d©n vµ tÝnh d©n chñ vÒ mÆt thi ph¸p cña v¨n häc l·ng
m¹n cho phÐp ng-êi lµm th¬ ®-a ng÷ khÝ lêi nãi vµo trong s¸ng t¸c cña m×nh.
Cã thÓ nãi th¬ tr÷ t×nh ®iÖu nãi h×nh thµnh tõ ý thøc vÒ c¸i t«i c¸ nh©n, ý thøc vÒ
viÖc ®-a th¬ trë vÒ gÇn gòi víi ®êi sèng hiÖn thùc.
2. Kh¸i qu¸t sù ph¸t triÓn:
2.1. Trong v¨n häc d©n gian:
Theo nhiÒu nhµ nghiªn cøu th¬ tr÷ t×nh ®iÖu nãi cã tõ v¨n häc d©n gian. Ca
dao, d©n ca lµ n¬i ch-ng cÊt nh÷ng suy nghÜ, t×nh c¶m cña nh©n d©n lao ®éng. §ã lµ
n¬i mµ lêi ¨n tiÕng nãi hµng ngµy cña nh©n d©n ®-îc cÊt lªn thµnh lêi ca, ®iÖu h¸t. Do
vËy, ca dao mang h¬i thë cña ®êi sèng lao ®éng. Ng«n tõ ca dao chÝnh lµ ng«n ng÷ ®êi
sèng. Ca dao mang ng÷ ®iÖu nãi rÊt râ. RÊt nhiÒu bµi ca dao sö dông h« ng÷, quan hÖ
tõ, tõ tôc, tõ chöi: Hìi c« t¸t n-íc bªn ®µng / Sao c« móc ¸nh tr¨ng vµng ®æ ®i; §i ®©u
mµ véi mµ vµng / Mµ vÊp ph¶i ®¸ mµ quµng ph¶i d©y; Lµng tr¹ch ®i lÝnh anh «i / §ªm
n»m nghÜ l¹i khóc nh«i ®o¹n tr-êng…
Ca dao th-êng ®-îc kÕt cÊu theo lèi ®èi tho¹i gi÷a hai nh©n vËt. KiÓu kÕt cÊu nµy
khiÕn cho ca dao mang tÝnh chÊt th«ng tôc, mang ng÷ ®iÖu lêi nãi rÊt râ: §ªm khuya
thiÕp míi hái chµng / Cau xanh ¨n víi trÇu vµng xøng ch¨ng?; TrÇu vµng nh¸ víi cau
xanh / Duyªn em s¸nh víi t×nh anh tuyÖt vêi
16
NhiÒu bµi ca dao mang tÝnh chÊt kÓ chuyÖn, thuËt l¹i mét c©u chuyÖn nµo ®ã.
Ng«n ng÷ kÓ khiÕn cho bµi ca dao gièng nh- lêi chuyÖn trß cña ng-êi lao ®éng trong
®êi sèng hµng ngµy: S¸ng ngµy t«i ®i h¸i d©u / GÆp hai anh Êy ngåi c©u th¹ch bµn;
§ªm hÌ giã m¸t tr¨ng thanh / Em ngåi chÎ l¹t cho anh ch¾p thõng.
H×nh thøc kÓ chuyÖn trong ca dao xen lÉn víi miªu t¶ t©m tr¹ng lµm ca dao mang
tÝnh chÊt hiÖn thùc, mang h¬i thë ®êi sèng.
2.2. Trong v¨n häc trung ®¹i
§Õn thÕ kØ XV, gi÷a dßng ch¶y chung cña v¨n häc trung ®¹i, NguyÔn Tr·i ®· t¹o
ra mét sù ph¸ c¸ch khi ®-a lêi nãi th-êng ngµy vµo trong th¬. H×nh d¸ng c©u th¬ còng
thay ®æi. C©u th¬ lôc ng«n chen lÉn víi c©u th¬ thÊt ng«n. §©y lµ sù c¸ch t©n cña
NguyÔn Tr·i. ¤ng ®· v-ît qua khu«n khæ kh¾t khe cña h×nh thøc th¬ §-êng, ®em l¹i
cho c©u th¬ N«m d¸ng vÎ ViÖt Nam víi nÐt riªng kh«ng pha trén:
§ªm thanh híp nguyÖt nghiªng chÐn
Ngµy v¾ng xem hoa bî c©y
¤ng sö dông thi liÖu d©n gian trong th¬, khiÕn cho ®iÖu nãi trong th¬ «ng v×
thÕ mµ cµng trë nªn s¾c nÐt: ë bÇu th× d¸ng ¾t nªn trßn; DÔ hay ruét bÓ s©u c¹n /
Kh«n biÕt lßng ng-êi ng¾n dµi
Nh÷ng c©u th¬ ®Ëm chÊt liÖu d©n gian bëi nã mang ©m h-ëng tõ lêi tôc ng÷: ë
bÇu th× trßn, ë èng th× dµi; tõ lêi ca dao: BÓ s©u cßn cã kÎ dß / Lßng ng-êi nham hiÓm
ai ®o cho cïng
§ã còng chÝnh lµ lêi nãi hµng ngµy cña nh©n d©n lao ®éng ®-îc ®-a vµo tôc ng÷,
ca dao vµ vµo c¶ th¬ NguyÔn Tr·i - mét bËc ®¹i nho.
NguyÔn BØnh Khiªm còng sö dông ®iÖu nãi trong th¬:
Vuèt mÆt cßn chõa qua mòi nä
Rót d©y cßn ®Ó ®éng rõng ch¨ng?
Hai c©u th¬ trªn mang ®iÖu nãi nhê viÖc sö dông s¸ng t¹o tôc ng÷: Vuèt mÆt ph¶i
nÓ mòi, rót d©y ®éng rõng vµ sö dông ng÷ ®iÖu hái cßn … ch¨ng khiÕn cho c©u th¬ rÊt
gÇn víi lêi nãi th-êng.
§¹i thi hµo NguyÔn Du víi t¸c phÈm truyÖn th¬ §o¹n tr-êng t©n thanh còng gãp
mét tiÕng nãi vµo sù ph¸t triÓn cña th¬ tr÷ t×nh ®iÖu nãi:
- Th«i ®µ c-íp sèng chång min ®i råi
17
- Phen nµy kÎ c¾p bµ giµ gÆp nhau
NguyÔn C«ng Trø - con ng-êi hµo hoa, phãng tóng, ngang tµng còng kh«ng chÞu
®Ó th¬ m×nh m·i chØ ®i theo mét lèi, ca theo mét ®iÖu. Th¬ «ng mang c¶ lêi chöi
th-êng ngµy vµo th¬. ¤ng nãi mét c¸ch th« lç theo kiÓu c-a ®øt, ®ôc suèt (57, 412):
- Kh«ng qu©n thÇn phô tö ®Õch nªn ng-êi
- §. mÑ nh©n t×nh ®· biÕt råi
Nh¹t nh- n-íc èc, b¹c nh- v«i
¤ng kh«ng chÞu ®Ó th¬ m·i bÞ nhèt trong khu«n kh¾c khæ cña §-êng luËt. Th¬
luËt cña «ng lêi v¨n, ch÷ dïng rÊt n«m na, th«ng tôc. ¤ng dïng nhiÒu thµnh ng÷, tôc
ng÷ vµ c¶ tiÕng ®Þa ph-¬ng: r¨ng, røa, m«, chõ: Mét l-ng mét vèc kÐm chi m« / Cho
biÕt chanh chua khÕ còng chua / §· ch¾c b÷a tr-a chõa b÷a tèi / Mµ tham con diÕc
tiÕc con r« / Tr¨m ®iÒu ®æ l¹i cho nhµ o¶n / L¾m s·i kh«ng ai quÐt cöa chïa / Khã bã
c¸i kh«n cßn nãi khÐo / DÉu ai cã quÊy vÊy nªn hå
¤ng dïng c¶ nh÷ng khÈu ng÷ mang tÝnh chÊt mÖnh lÖnh, h« hµo: Nµo:
Tæ t«m tªn ch÷ gäi hµ sµo
§¸nh th× kh«ng thÊp còng kh«ng cao
§-îc thêi v¬ c¶, thua thêi ch¹y
Nµo !
Th¬ NguyÔn C«ng Trø trµn ngËp nh÷ng tõ mang s¾c ®iÖu c¶m th¸n:
ThÕ th¸i nh©n t×nh gím chÕt thay
Nh¹t nång tr«ng chiÕc tói v¬i ®Çy
Th¬ göi cho t×nh nh©n cña «ng còng ®Ëm ®µ ©m ®iÖu nãi:
Tao ë nhµ tao tao nhí mi
Nhí mi nªn ph¶i b-íc ch©n ®i
§Æc biÖt, c¸i t¹ng cña «ng thÝch hîp víi h¸t nãi. Bµi h¸t nãi cã kÝch th-íc dµi
réng vµ co d·n. ë ®©y ý t-ëng cña «ng cã thÓ tïy høng tr¶i ra ng©n dµi réng hÑp, mét
c¸ch tù do (…) NhÊt lµ th¬ §-êng lµ thø th¬ nh»m dÉn khëi h¬n lµ nãi th¼ng. ¤ng -a
nãi huþch toÑt ra r¸o (57, 240). Bµi h¸t nãi còng cã ©m ®iÖu biÕn ®æi h¬n, thÝch hîp
víi khuynh h-íng ngang tµng cña «ng.
C¸i giäng cña «ng trong rÊt nhiÒu bµi th¬ ta thÊy nã gièng giäng nãi th-êng
ngµy, tho¶i m¸i, suång s·, h¬n lµ giäng tr÷ t×nh th-êng gÆp trong th¬:
18
Ch¬i cho lÞch míi lµ ch¬i
Ch¬i cho ®µi c¸c, cho ng-êi biÕt tay
Tµi t×nh dÔ mÊy x-a nay
(Ch¬i cho phØ chÝ)
¤ng lµm th¬ b»ng tiÕng nãi cña nh©n d©n: §¸nh ba chÐn r-îu khoanh tay giÊc /
Ng©m mét c©u th¬ vì bông c-êi; Gi¶ gi¶ vay vay l©u còng hÕt / Ky ky cãp cãp ch¾c
h¬n ai
¤ng sö dông c¶ c¸ch kÓ lÓ, liÖt kª, ®Õm ®ong quen thuéc trong ng«n ng÷ nãi
hµng ngµy:
Nµo nhôc nµo vinh nµo hiÓn hèi
MÆt ra hÒ thay ®æi mÊy m-êi phen
(Nî phong l-u)
Cao B¸ Qu¸t còng lµ ng-êi cã nh÷ng s¸ng t¹o míi mÎ khi ®-a ng«n ng÷ th¬ trë
vÒ gÇn víi ng«n ng÷ ®êi sèng hµng ngµy. Sù tho¸t s¸o, míi mÎ theo h-íng gia t¨ng
ch©t liÖu ®êi sèng, chÊt v¨n xu«i ®· khiÕn cho th¬ v¨n Cao B¸ Qu¸t trë nªn ®éc ®¸o,
s¸ng t¹o kh¸c th-êng. VÒ ph-¬ng diÖn nµy, nhµ th¬ hä Cao cïng §oµn ThÞ §iÓm, Hå
Xu©n H-¬ng, NguyÔn Du… lµ nh÷ng c©y cÇu nèi ®Ó v¨n häc trung ®¹i b-íc sang thêi
k× hiÖn ®¹i sau nµy (39, 229)
Th¬ h¸t nãi Cao B¸ Qu¸t mang ®Ëm ng÷ ®iÖu nãi:
Lµm chi cho mÖt mét ®êi
(Thó nhµn)
C¸ch nãi phñ ®Þnh: Lµm chi, c¸ch dïng tõ th«ng tôc khiÕn cho th¬ h¸t nãi cña
«ng phong phó vÒ chÊt liÖu ®êi sèng.
Tõ ng÷ trong th¬ h¸t nãi Chu ThÇn cã c¸i vÎ ®êi th-êng, ®iÖu th¬ lµ ®iÖu nãi
ngang tµng: Ba v¹n s¸u ngh×n ngµy lµ mÊy / C¶nh phï du tr«ng thÊy còng nùc c-êi /
Th«i c«ng ®©u chuèc lÊy sù ®êi /Tiªu khiÓn mét vµi chung lÕu l¸o (Uèng r-îu tiªu
sÇu)
Ch÷ dïng cña «ng t¸o b¹o, m¹nh mÏ, k× thó vµ rÊt trÇn tôc: H·y ch¬i cho l¨n lãc
®¸ kÎo hoµi (Héi ngé)
19
Qu¶ lµ sö dông th¬ tr÷ t×nh ®iÖu nãi, Cao B¸ Qu¸t ®· kÐo v¨n ch-¬ng gÇn víi ®êi
sèng (37, 229). Lèi th¬ nµy còng ph¶n ¸nh quan niÖm v¨n th¬ ph¶i ph¶n ¸nh cuéc
sèng b»ng chÝnh chÊt liÖu cuéc sèng, tho¸t ly nh÷ng c«ng thøc khu«n s¸o, cò mßn.
Nh-ng thÓ hiÖn râ nhÊt h×nh d¸ng c©u th¬ ®iÖu nãi ph¶i lµ ë m¶ng th¬ trµo phóng
mµ ng-êi ®i ®Çu lµ Hå Xu©n H-¬ng. Th¬ bµ häc theo lèi nãi th-êng ngµy:
Chµng Cãc ¬i!Chµng Cãc ¬i
ThiÕp bÐn duyªn chµng cã thÕ th«i
(Khãc Tæng Cãc)
Mét lç x©u x©u mÊy còng võa (C¸i qu¹t II)
Th¬ bµ b¾t ®Çu cã nh÷ng quan hÖ tõ, tõ nèi - ®iÒu cÊm kÞ trong th¬ luËt §-êng:
VÝ ®©y ®æi phËn lµm trai ®-îc
Th× sù anh hïng h¸ bÊy nhiªu
(§Ò ®Òn SÇm Nghi §èng)
§iÒu ®Æc biÖt ë th¬ Hå Xu©n H-¬ng lµ t¸c gi¶ ®· sö dông c©u th¬ v¾t dßng, c©u
th¬ trµn tõ dßng tr-íc xuèng dßng sau nh- c©u th¬ hiÖn ®¹i. ChÝnh v× vËy tÝnh chÊt cña
c©u th¬ ®iÖu ng©m bÞ ph¸ vì. C©u th¬, dßng th¬ ®-îc më réng, ý tø ®-îc tho¶ thuª gi·i
bµy, lêi th¬ mang tÝnh chÊt kÓ lÓ nh- lêi nãi, lêi t©m sù.
§Õn NguyÔn KhuyÕn vµ TrÇn TÕ X-¬ng, th¬ tr÷ t×nh ®iÖu nãi tiÕp tôc ®-îc hoµn
chØnh víi nh÷ng s¾c diÖn míi.
NguyÔn KhuyÕn ®-a vµo th¬ lêi nãi hµng ngµy cña ng-êi d©n quª:
Th¸ng ch¹p hai m-¬i bèn chî §ång
N¨m nay chî häp cã ®«ng kh«ng
Gië giêi m-a bôi cßn h¬i rÐt
Uèng r-îu t-êng ®×nh ®-îc mÊy «ng
(Chî §ång)
Ng«n ng÷ th¬ NguyÔn KhuyÕn méc m¹c, b×nh dÞ, d©n d· nh- lêi nãi hµng ngµy
bëi nhµ th¬ sö dông nh÷ng tõ ng÷ rÊt th«ng dông, quen thuéc: §· bÊy l©u nay b¸c tíi
nhµ / TrÎ thêi ®i v¾ng, chî thêi xa / Ao s©u n-íc c¶ kh«n chµi c¸ / V-ên réng rµo th-a
khã ®uæi gµ / C¶i chöa ra c©y cµ míi nô / BÇu võa rông rèn m-íp ®-¬ng hoa (B¹n ®Õn
ch¬i nhµ)
¤ng cã c¸ch nãi hÕt søc ®êi th-êng:
20
- Xem thêm -
.PDF 
127 
79250 
146 
