MỤC LỤC
MỞ ĐẦU 4
I. Lý do chọn đề tài. 4
II. Nhiệm vụ, đối tượng nghiên cứu 4
III. Lịch sử vấn đề 5
IV. Cái mới của đề tài 5
V. Phương pháp nghiên cứu 6
NỘI DUNG …………………………………………………………………..
CHƯƠNG 1. Những tiền đề lý thuyết liên quan đến đề tài 7
1.1 Thơ và đặc trưng của ngôn ngữ thơ 7
1.2 Tố hữu vài nét về cuộc đời và thơ ca 8
1.3. Về hình tượng người phụ nữ trong thơ ca nói chung 12
CHƯƠNG 2. HÌNH TƯỢNG NGƯỜI PHỤ NỮ TRONG THƠ TỐ HỮU 18
2.1 Các lớp từ ngữ chỉ người phụ nữ 18
2.2 Một số hình tượng người phụ nữ tiêu biểu 28
2.3 Vai trò ngữ nghĩa của lớp từ ngữ chỉ ngữ nghĩa 46
CHƯƠNG 3. MỘT SỐ BIỆN PHÁP TU TỪ ĐẶC SẮC TRONG THƠ TỐ HỮU VIẾT VỀ NGƯỜI PHỤ NỮ 50
3.1 Biện pháp so sánh tu từ 50
3.2 Biện pháp nhân hoá 53
3.3 Điệp cú pháp 56
3.4 Một số nhận xét về phong cách ngôn ngữ Tố Hữu viết về hình tượng người phụ nữ 59
KẾT LUẬN 69
TÀI LIỆU THAM KHẢO 71
HÌNH TƯỢNG NGƯỜI PHỤ NỮ TRONG THƠ TỐ HỮU
MỞ ĐẦU
I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI.
1. Trong nền văn học Việt Nam hiện đại, Tố Hữu được đánh giá là đại biểu xuất sắc và tiêu biểu cho nền thơ ca cách mạng. Trên sáu thập kỉ qua, thơ ông đã truyền lửa và gieo hạt cho biết bao thế hệ độc giả, người ta tìm thấy đường đi, lẽ sống và lí tưởng sống đích thực trong thơ Tố Hữu. Chính vì thế thơ ông đã và đang được nhiều sự quan tâm nghiên cứu của của giới khoa học trong đó có các nhà ngôn ngữ học.
2. Thơ Tố Hữu tuy đã được nghiên cứu, đánh giá trên nhiều mặt nhưng chưa có tác giả nào chuyên sâu vào nghiên cứu khảo sát hình tượng người phụ nữ trong thơ ông dưới góc độ ngôn ngữ. Vì vậy, luận văn này chúng tôi đi theo hướng còn để ngỏ nhằm góp phần làm rõ hơn phong cách của một nhà thơ cộng sản với tư tưởng nhân đạo sâu sắc, mới mẻ và nhằm tôn vinh người phụ nữ.
II. NHIỆM VỤ, ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU
1. Nhiệm vụ
Đề tài này đi sâu vào thực hiện các nhiệm vụ sau:
- Thống kê những từ ngữ chỉ người phụ nữ xuất hiện trong các tập thơ của Tố Hữu.
- Miêu tả phân loại các từ đã thống kê.
- Chỉ ra ý nghĩa và vai trò giá trị thẩm mỹ của các từ ngữ đó.
- Chỉ ra những đó góp của Tố Hữu trong thơ ca Việt Nam hiện đại, trong đó có việc sử dụng từ ngữ chỉ người phụ nữ để khắc hoạ thành công những hình tượng tiêu biểu.
2. Đối tượng
Đối tượng để đề tài này khảo sát là các từ ngữ chỉ người phụ nữ xuất hiện trong thơ Tố Hữu in trong cuốn “Tố Hữu thơ” ( Nxb Giáo Dục 2003) gồm các tập thơ sau:
- Từ ấy (1937-1946).
- Việt Bắc (1946-1954).
- Gió lộng (1954-1961).
- Ra trận (1962-1971).
- Máu và hoa (1972-1977).
- Một tiếng đờn (1979-1992).
III. LỊCH SỬ VẤN ĐỀ
Ngày nay đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về thơ Tố Hữu dưới nhiều góc độ khác nhau
- Ở góc độ thi pháp:
“ Thi pháp thơ Tố Hữu” của Trần Đình Sử là một bước đột phá lớn trong quá trình tiếp cận và nghiên cứu thơ Tố Hữu. ông đã chỉ ra những đóng góp lớn của Tố Hữu trong ngôn ngữ thơ, thể tài và sự nghiệp thơ ca cách mạng Việt Nam . Theo ông, Tố Hữu là người đầu tiên biết kết hợp hài hoà tư tưởng, lí tưởng cách mạng cao đẹp nhất, sáng tỏ nhất của thời đại với hình thức ngôn ngữ mới cho thơ ca. Đấy chính là nét duyên, tạo sức hấp dẫn kì lạ của nhà thơ cộng sản luôn đứng trong hàng ngũ cần lao và cách mạng
- Góc độ ngôn ngữ.
Một số đề tài khoá luận, luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ đã đi sâu tìm hiểu những đóp góp về ngôn ngữ của nhà thơ Tố Hữu như:
+ Động từ chỉ hành động trong thơ Tố Hữu.
+ Khảo sát cách sử dụng từ địa phương trong thơ Tố Hữu.
+ So sánh tu từ trong thơ Tố Hữu.
Tuy nhiên, hình tượng người phụ nữ trong thơ Tố Hữu đang còn là vấn đề chưa được nghiên cứu, khảo sát cụ thể và thỏa đáng. Do đó, chúng tôi chọn lựa thành đề tài “Hình tượng người phụ nữ trong thơ Tố Hữu” để bước đầu nghiên cứu.
IV. CÁI MỚI CỦA ĐỀ TÀI
1. Sự thành công của Tố Hữu không chỉ dừng lại ở việc khắc họa thành công hình tượng vị lãnh tụ cách mạng vĩ đại: Hồ Chí Minh mà còn thành công ở rất nhiều hình tượng tiêu biểu như: Anh Giải phóng quân, hình tượng Tổ quốc… Tuy nhiên, việc khắc họa những gương mặt mặt phụ nữ tiêu biểu như mẹ Suốt, chị Trần Thị Lý, mẹ Tơm … đã tạo nên bức tượng đài về hình tượng người phụ
Bé gi¸o dôc & §µO T¹O
TRêNG §¹I HäC VINH
KHOA Ng÷ v¨n
-----------------------
§µo ThÞ Xu©n
H×nh tîng ngêi phô n÷ trong
th¬ tè h÷u
Khãa LuËn tèt nghiÖp ®¹i häc
Chuyªn ngµnh: ng«n ng÷
Vinh – 2006
Lêi nãi ®Çu
T
rong qu¸ tr×nh viÕt kho¸ luËn nµy, chóng t«i ®îc sù gióp ®ì tËn t×nh, chu
®¸o trùc tiÕp cña gi¸o viªn hìng dÉn PGS. TS §ç ThÞ Kim Liªn cïng víi
sù gãp ý cña nhiÒu quÝ thÇy c« trong tæ bé m«n Ng«n Ng÷ khoa Ng÷ V¨n.
Nh©n dÞp nµy chóng t«i bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c, ch©n thµnh ®èi víi c¸c
thÇy c« gi¸o vµ c¸c b¹n bÌ, ngêi th©n trong gia ®×nh.
Vinh, th¸ng 5 n¨m 2006
Ngêi thùc hiÖn:
§µo ThÞ Xu©n
Môc lôc
më ®Çu
4
I. Lý do chän ®Ò tµi......................................................................................4
II. NhiÖm vô, ®èi tîng nghiªn cøu..............................................................4
III. LÞch sö vÊn ®Ò.......................................................................................5
IV. C¸i míi cña ®Ò tµi..................................................................................5
V. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu..........................................................................6
Néi Dung …………………………………………………………………..
Ch¬ng 1. Nh÷ng tiÒn ®Ò lý thuyÕt liªn quan ®Õn ®Ò tµi............................7
1.1 Th¬ vµ ®Æc trng cña ng«n ng÷ th¬.......................................................7
1.2 Tè h÷u vµi nÐt vÒ cuéc ®êi vµ th¬ ca....................................................8
1.3. VÒ h×nh tîng ngêi phô n÷ trong th¬ ca nãi chung...........................12
Ch¬ng 2. H×nh tîng ngêi phô n÷ trong th¬ Tè H÷u.......18
2.1 C¸c líp tõ ng÷ chØ ngêi phô n÷..........................................................18
2.2 Mét sè h×nh tîng ngêi phô n÷ tiªu biÓu.............................................28
2.3 Vai trß ng÷ nghÜa cña líp tõ ng÷ chØ ng÷ nghÜa..............................46
Ch¬ng 3. Mét sè biÖn ph¸p tu tõ ®Æc s¾c trong th¬ Tè
H÷u viÕt vÒ ngêi phô n÷...................................................................50
3.1 BiÖn ph¸p so s¸nh tu tõ.......................................................................50
3.2 BiÖn ph¸p nh©n ho¸.............................................................................53
3.3 §iÖp có ph¸p........................................................................................56
3.4 Mét sè nhËn xÐt vÒ phong c¸ch ng«n ng÷ Tè H÷u viÕt vÒ h×nh tîng
ngêi phô n÷................................................................................................59
KÕt luËn....................................................................................................69
Tµi liÖu tham kh¶o............................................................................71
H×nh tîng ngêi phô n÷ trong th¬ tè h÷u
më ®Çu
I. lý do chän ®Ò tµi.
1. Trong nÒn v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i, Tè H÷u ®îc ®¸nh gi¸ lµ ®¹i
biÓu xuÊt s¾c vµ tiªu biÓu cho nÒn th¬ ca c¸ch m¹ng. Trªn s¸u thËp kØ qua, th¬
«ng ®· truyÒn löa vµ gieo h¹t cho biÕt bao thÕ hÖ ®éc gi¶, ngêi ta t×m thÊy ®êng ®i, lÏ sèng vµ lÝ tëng sèng ®Ých thùc trong th¬ Tè H÷u. ChÝnh v× thÕ th¬
«ng ®· vµ ®ang ®îc nhiÒu sù quan t©m nghiªn cøu cña cña giíi khoa häc trong
®ã cã c¸c nhµ ng«n ng÷ häc.
2. Th¬ Tè H÷u tuy ®· ®îc nghiªn cøu, ®¸nh gi¸ trªn nhiÒu mÆt nhng cha cã t¸c gi¶ nµo chuyªn s©u vµo nghiªn cøu kh¶o s¸t h×nh tîng ngêi phô n÷
trong th¬ «ng díi gãc ®é ng«n ng÷. V× vËy, luËn v¨n nµy chóng t«i ®i theo híng cßn ®Ó ngá nh»m gãp phÇn lµm râ h¬n phong c¸ch cña mét nhµ th¬ céng
s¶n víi t tëng nh©n ®¹o s©u s¾c, míi mÎ vµ nh»m t«n vinh ngêi phô n÷.
II. NhiÖm vô, ®èi tîng nghiªn cøu
1. NhiÖm vô
§Ò tµi nµy ®i s©u vµo thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô sau:
- Thèng kª nh÷ng tõ ng÷ chØ ngêi phô n÷ xuÊt hiÖn trong c¸c tËp th¬
cña Tè H÷u.
- Miªu t¶ ph©n lo¹i c¸c tõ ®· thèng kª.
- ChØ ra ý nghÜa vµ vai trß gi¸ trÞ thÈm mü cña c¸c tõ ng÷ ®ã.
- ChØ ra nh÷ng ®ã gãp cña Tè H÷u trong th¬ ca ViÖt Nam hiÖn ®¹i,
trong ®ã cã viÖc sö dông tõ ng÷ chØ ngêi phô n÷ ®Ó kh¾c ho¹ thµnh c«ng
nh÷ng h×nh tîng tiªu biÓu.
2. §èi tîng
§èi tîng ®Ó ®Ò tµi nµy kh¶o s¸t lµ c¸c tõ ng÷ chØ ngêi phô n÷ xuÊt hiÖn
trong th¬ Tè H÷u in trong cuèn “Tè H÷u th¬” ( Nxb Gi¸o Dôc 2003) gåm c¸c
tËp th¬ sau:
- Tõ Êy (1937-1946).
- ViÖt B¾c (1946-1954).
- Giã léng (1954-1961).
- Ra trËn
(1962-1971).
- M¸u vµ hoa (1972-1977).
- Mét tiÕng ®ên (1979-1992).
III. lÞch sö vÊn ®Ò
Ngµy nay ®· cã rÊt nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ th¬ Tè H÷u díi
nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau
- ë gãc ®é thi ph¸p:
“ Thi ph¸p th¬ Tè H÷u” cña TrÇn §×nh Sö lµ mét bíc ®ét ph¸ lín trong
qu¸ tr×nh tiÕp cËn vµ nghiªn cøu th¬ Tè H÷u. «ng ®· chØ ra nh÷ng ®ãng gãp
lín cña Tè H÷u trong ng«n ng÷ th¬, thÓ tµi vµ sù nghiÖp th¬ ca c¸ch m¹ng
ViÖt Nam . Theo «ng, Tè H÷u lµ ngêi ®Çu tiªn biÕt kÕt hîp hµi hoµ t tëng, lÝ tëng c¸ch m¹ng cao ®Ñp nhÊt, s¸ng tá nhÊt cña thêi ®¹i víi h×nh thøc ng«n ng÷
míi cho th¬ ca. §Êy chÝnh lµ nÐt duyªn, t¹o søc hÊp dÉn k× l¹ cña nhµ th¬
céng s¶n lu«n ®øng trong hµng ngò cÇn lao vµ c¸ch m¹ng
- Gãc ®é ng«n ng÷.
Mét sè ®Ò tµi kho¸ luËn, luËn v¨n th¹c sÜ, luËn ¸n tiÕn sÜ ®· ®i s©u t×m
hiÓu nh÷ng ®ãp gãp vÒ ng«n ng÷ cña nhµ th¬ Tè H÷u nh:
+ §éng tõ chØ hµnh ®éng trong th¬ Tè H÷u.
+ Kh¶o s¸t c¸ch sö dông tõ ®Þa ph¬ng trong th¬ Tè H÷u.
+ So s¸nh tu tõ trong th¬ Tè H÷u.
Tuy nhiªn, h×nh tîng ngêi phô n÷ trong th¬ Tè H÷u ®ang cßn lµ vÊn ®Ò
cha ®îc nghiªn cøu, kh¶o s¸t cô thÓ vµ tháa ®¸ng. Do ®ã, chóng t«i chän lùa
thµnh ®Ò tµi “H×nh tîng ngêi phô n÷ trong th¬ Tè H÷u” ®Ó bíc ®Çu nghiªn
cøu.
IV. c¸I míi cña ®Ò Tµi
1. Sù thµnh c«ng cña Tè H÷u kh«ng chØ dõng l¹i ë viÖc kh¾c häa thµnh c«ng
h×nh tîng vÞ l·nh tô c¸ch m¹ng vÜ ®¹i: Hå ChÝ Minh mµ cßn thµnh c«ng ë rÊt
nhiÒu h×nh tîng tiªu biÓu nh: anh Gi¶i phãng qu©n, h×nh tîng Tæ quèc… Tuy
nhiªn, viÖc kh¾c häa nh÷ng g¬ng mÆt mÆt phô n÷ tiªu biÓu nh mÑ Suèt, chÞ
TrÇn ThÞ Lý, mÑ T¬m … ®· t¹o nªn bøc t îng ®µi vÒ h×nh tîng ngêi phô n÷
“ anh hïng-bÊt khuÊt-trung hËu- ®¶m ®ang ” cña ngêi phô n÷ ViÖt Nam nãi
riªng trong kh¸ng chiÕn vµ cña giíi n÷ nãi chung.
2. TÊm lßng nh©n ®¹o cao c¶ cña ngêi céng s¶n ®· khiÕn cho th¬ «ng cã søc
chøa lín: ¤ng kh«ng chØ dõng l¹i ë viÖc thÓ hiÖn trong th¬ «ng h×nh tîng ngêi
phô n÷ ViÖt Nam mµ cßn bµy tá nh÷ng nçi lßng, nh÷ng g¬ng mÆt cña phô n÷
thÕ giíi. ChÝnh v× vËy, ®Ò tµi nµy ®· ®i s©u vµo viÖc khai th¸c kh¶o s¸t cô thÓ
thµnh c¸c luËn ®iÓm, hÖ thèng vÒ c¸c tõ ng÷ chØ ngêi phô n÷. Tõ ®ã gãp phÇn
t×m hiÓu thªm phong c¸ch lín cña nhµ th¬ Tè H÷u.
V. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
Nghiªn cøu ®Ò tµi nµy chóng t«i sö dông c¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
sau:
-
Ph¬ng ph¸p thèng kª, ph©n lo¹i.
Ph¬ng ph¸p miªu t¶.
Ph¬ng ph¸p so s¸nh, ®èi chiÕu.
Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch tæng hîp.
ch¬ng 1
nh÷ng tiÒn ®Ò lý thuyÕt liªn quan ®Õn ®Ò tµi
1.1 Th¬ vµ ®Æc trng cña ng«n ng÷ th¬
1.1.1 §Þnh nghÜa vÒ th¬
Bµn vÒ th¬, Sãng Hång- ®¹i diÖn cña th¬ ca c¸ch m¹ng viÕt: “Th¬ lµ mét
h×nh thøc nghÖ thuËt cao quÝ, tinh vi. Ngêi lµm th¬ ph¶i cã t×nh c¶m m·nh liÖt
thÓ hiÖn sù nång ch¸y trong lßng. Nhng th¬ lµ t×nh c¶m vµ lý trÝ kÕt hîp l¹i
mét c¸ch nhuÇn nhuyÔn vµ cã nghÖ thuËt. T×nh c¶m vµ lÝ trÝ Êy ®îc diÔn ®¹t
b»ng nh÷ng h×nh tîng ®Ñp ®Ï qua nh÷ng lêi th¬ trong s¸ng vang lªn nh¹c ®iÖu
kh¸c thêng.”
(Xem 3, tr 310)
Cã nhiÒu ®Þnh nghÜa vÒ th¬ nhng chóng t«i chän ®Þnh cña nhãm t¸c gi¶
cuèn s¸ch “Tõ ®iÓn thuËt ng÷ v¨n häc ” (Lª B¸ H¸n, TrÇn §×nh Sö, NguyÔn
Kh¾c Phi) lµm chuÈn “th¬ lµ h×nh thøc s¸ng t¸c v¨n häc ph¶n ¸nh cuéc sèng,
thÓ hiÖn nh÷ng t©m tr¹ng, nh÷ng xóc c¶m m¹nh mÏ b»ng ng«n ng÷ hµm sóc,
giµu h×nh ¶nh vµ nhÊt lµ nhÞp ®iÖu”
(Xem 3, tr 309)
Th¬ lµ mét thÓ lo¹i thuéc vÒ s¸ng t¸c v¨n häc nghÖ thuËt, chÝnh v× vËy
ng«n ng÷ th¬ tríc hÕt ph¶i lµ ng«n ng÷ v¨n häc, cã nghÜa lµ ng«n ng÷ mang
tÝnh nghÖ thuËt ®îc dïng trong v¨n häc. ë ph¹m vi thÓ lo¹i ng«n ng÷ th¬ ®îc
hiÓu lµ mét chïm ®Æc trng ng÷ ©m, tõ vùng, ng÷ ph¸p nh»m biÓu trng ho¸,
kh¸i qu¸t hãa hiÖn thùc kh¸ch quan theo mét c¸ch tæ chøc riªng cña th¬ ca.
1.1.2. §Æc trng cña th¬
a. VÒ ng÷ ©m
§Æc ®iÓm næi bËt vÒ ph¬ng diÖn ng÷ ©m ®Ó ph©n biÖt th¬ víi v¨n xu«i lµ
tÝnh nh¹c. Th¬ ph¶n ¸nh cuéc sèng qua nh÷ng rung ®éng cña c¶m xóc, t×nh
c¶m, chiÒu s©u néi t©m, thÕ giíi t×nh c¶m cña nhµ th¬ kh«ng chØ biÓu hiÖn
b»ng ý nghÜa cña tõ ng÷ mµ cßn trong c¶ ©m thanh, nhÞp ®iÖu, kÕt cÊu. V× vËy
mµ nhiÒu ngêi ®· nhÊt trÝ trong viÖc xem tÝnh nh¹c lµ ®Æc thï c¬ b¶n cña ng«n
ng÷ th¬ ca. Tõ ®ã cÇn chó ý nh÷ng ®èi tîng sau: Sù ®èi lËp vÒ “trÇm-bæng”;
“khÐp-më” cña c¸c nguyªn ©m. Sù ®èi lËp vÒ “vang-t¾c” gi÷a hai d·y phô ©m
mòi vµ phô ©m t¾c, v« thanh trong c¸c phô ©m cuèi. Sù ®èi lËp vÒ “caothÊp”, “b»ng- tr¾c” cña c¸c thanh ®iÖu. Bªn c¹nh nh÷ng ®èi lËp ®ã vÇn vµ
nhÞp còng gãp phÇn quan träng trong viÖc t¹o tÝnh nh¹c cho ng«n ng÷ th¬ ca.
b. VÒ ng÷ nghÜa
Mçi tõ ng÷ khi ®i vµo th¬ ®Òu qua sù chän lùa kÜ cµng vµ ho¹t ®éng biÕn
ho¸ ®a d¹ng, linh ho¹t. Kh¸c víi v¨n xu«i, khi ®i vµo th¬ do ¸p lùc cña cÊu
tróc mµ ng÷ nghÜa cña ng«n tõ nhiÒu khi kh«ng dõng l¹i ë nghÜa ®en nghÜa
gèc ban ®Çu mµ mang ý nghÜa míi tinh tÕ h¬n, s©u s¾c h¬n, ®a d¹ng h¬n vµ
míi mÎ h¬n nhiÒu. §ã lµ nghÜa bãng hay cßn gäi lµ ý nghÜa biÓu trng cña
ng«n ng÷ th¬ ca. §Æc trng ng÷ nghÜa nµy t¹o cho ng«n ng÷ th¬ mét søc cuèn
hót k× l¹ ®èi víi ngêi ®äc, ngêi nghe bëi hä ®îc c¶m nhËn b»ng tÊt c¶ c¸c gi¸c
quan, cïng víi t©m hån vµ trÝ tëng tëng phong phó. §iÒu ®ã t¹o cho ng«n ng÷
th¬ kh«ng chØ lµ ph¬ng tiÖn giao tiÕp mµ cßn ®ãng mét vai trß quan träng t¸c
®éng ®Õn nhËn thøc con ngêi mét c¸ch nghÖ thuËt.
Trong qu¸ tr×nh vËn ®éng t¹o ra nghÜa cña ng«n ng÷ th¬ ca c¸i biÓu
hiÖn vµ c¸i ®îc biÓu hiÖn ®· x©m nhËp chuyÓn ho¸ vµo nhau t¹o ra kho¶ng
kh«ng ng÷ nghÜa v« cïng cho ng«n ng÷ th¬ ca.
c. VÒ ng÷ ph¸p
CÊu tróc trong ng«n ng÷ th¬ thêng kh«ng tu©n theo qui t¾c b¾t buéc,
chÆt chÏ nh c©u trong v¨n xu«i vµ trong ng÷ ph¸p th«ng dông. Nhµ th¬ cã thÓ
sö dông c¸c kiÓu c©u “bÊt b×nh thêng” nh: ®¶o ng÷, c©u t¸ch biÖt, c©u v¾t
dßng, c©u trïng ®iÖp… mµ kh«ng lµm ¶nh hëng ®Õn qu¸ tr×nh tiÕp nhËn ng÷
nghÜa cña v¨n b¶n. Tr¸i l¹i nh÷ng kÕt hîp tæ chøc ng«n ng÷ “ bÊt qui t¾c” ®ã
l¹i ®em tíi nh÷ng gi¸ trÞ míi, ý nghÜa míi cho ng«n ng÷ th¬ ca.
1.2 Tè h÷u Vµi nÐt vÒ cuéc ®êi vµ th¬ ca
1.2.1 Tè H÷u, cuéc ®êi vµ sù nghiÖp s¸ng t¸c.
Tè H÷u tªn thËt lµ NguyÔn Kim Thµnh, sinh ngµy 4/10/1920 t¹i lµng Phï
Lai nay thuéc x· Qu¶ng Thä, huyÖn Qu¶ng §iÒn tØnh Thõa Thiªn HuÕ. Cha lµ
mét nhµ Nho thÝch lµm th¬ vµ su tÇm ca dao, tôc ng÷. MÑ còng lµ con mét nhµ
nho víi vèn v¨n häc d©n gian s©u s¾c vµ phong phó. ¤ng sím ®îc thõa hëng
sù say mª th¬ phó tõ hai cô th©n sinh vµ ®îc d¹y lµm th¬ tõ rÊt nhá. N¨m 12
tuæi, Tè H÷u må c«i mÑ l¹i ph¶i xa nhµ vµo §µ N½ng häc tiÓu häc råi ra HuÕ
häc trung häc. Cã lÏ hoµn c¶nh gia ®×nh céng víi quª h¬ng xø HuÕ méng m¬
næi tiÕng víi chÊt giäng dÞu ngät, víi nh÷ng ®iÖu Nam ai, Nam b×nh cïng
nh÷ng c©u hß m¸i ®Èy chan chøa ®· t¹o nªn mét giäng ®iÖu th¬ rÊt riªng cña
Tè H÷u: §ã lµ giäng t©m t×nh s©u l¾ng.
Lín lªn trong th¬× ®iÓm ®Çy biÕn ®éng cña lÞch sö ®Êt níc, Tè H÷u ®·
sím gi¸c ngé lý tëng céng s¶n vµ h¨ng h¸i tham gia ho¹t ®éng c¸ch m¹ng.
N¨m 1936 «ng gia nhËp ®oµn thanh niªn céng s¶n. N¨m 1938 Tè H÷u ®îc kÕt
n¹p vµo §¶ng Céng S¶n ViÖt Nam . Tõ ®ã, cuéc ®êi «ng g¾n bã m¸u thÞt víi
c¸ch m¹ng ViÖt Nam. ¤ng liªn tôc gi÷ nh÷ng c¬ng vÞ träng yÕu trong c¬ quan
l·nh ®¹o cña §¶ng vµ Nhµ níc. «ng mÊt ngµy 9/12/2002 t¹i Hµ Néi, ®Ó l¹i
niÒm tiÕc th¬ng v« h¹n cho c«ng chóng yªu th¬ vµ b¹n bÌ, ®ång chÝ.
Sím ph¶i chÞu thiÖt thßi vµ mÊt m¸t tõ lóc nhá nªn Tè H÷u cã sù ®ång
c¶m vµ lßng tr¾c Èn s©u s¾c tríc nh÷ng c¶nh ®êi Ðo le, ngang tr¸i trong x· héi
cò. Còng chÝnh v× lÏ ®ã mµ Tè H÷u hßa m×nh víi cuéc sèng cña quÇn chóng
lao khæ vµ t×m ®Õn c¸ch m¹ng khi cßn rÊt trÎ. Nhê cã lý tëng c¸ch m¹ng soi
s¸ng, th¬ Tè H÷u ®· nãi lªn tiÕng nãi cña quÇn chóng c¸ch m¹ng, ®îc ®ãn
nhËn nång nhiÖt vµ say mª. T¸c gi¶ TrÇn §×nh Sö ®· nhËn xÐt: “nÕu lÊy møc
®é phæ cËp, søc m¹nh chinh phôc tr¸i tim quÇn chóng nh©n d©n lµm thíc ®o
tÇm vãc th¬, th× Tè H÷u cã thÓ s¸nh ngang víi bÊt cø nhµ th¬ lín nµo cã
trong lÞch sö d©n téc vµ nh©n lo¹i”
(Xem 15, tr 15)
VÒ s¸ng t¸c, Tè H÷u ®Ó l¹i 7 tËp th¬ víi gÇn 300 bµi th¬, thu hót ®Õn h¬n
200 bµi viÕt vµ c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ c¸c t¸c phÈm cña «ng.
Tõ Êy (1946) lµ tËp th¬ ®Çu tay bao gåm c¸c s¸ng t¸c cña Tè H÷u trong
10 n¨m (1937-1946) ph¶n ¸nh mét thêi k× lÞch sö s«i ®éng cña phong trµo
c¸ch m¹ng. TËp th¬ lµ niÒm vui b¾t gÆp lÝ tëng cña tuæi trÎ s½n sµng hiÕn
d©ng, chÊp nhËn mäi thö th¸ch tï ®µy vµ ®Êu tranh cho lý tëng c¸ch m¹ng Êy,
nhµ th¬ ®· c¶m th«ng vµ kh¬i dËy ë ngêi lao khæ lßng c¨m thï, ý chÝ ®Êu
tranh gi¶i phãng vµ ®em l¹i cho hä niÒm tin vµo t¬ng lai (em bÐ må c«i, l·o
®Çy tí, chÞ vó em, c« g¸i giang hå, bµ m¸ HËu Giang…). Trong thêi gian bÞ tï
®µy, th¬ Tè H÷u lµ tiÕng h¸t chiÕn ®Êu, lµ nçi niÒm t©m sù vµ c¶ quyÕt t©m
cña ý chÝ trªn con ®êng ®Êu tranh kh«ng chÞu khuÊt phôc tríc uy lùc vµ sù tµn
b¹o cña kÎ thï. C¸ch m¹ng th¸ng T¸m thµnh c«ng, nhµ th¬ say sa ngîi ca
th¾ng lîi cña c¸ch m¹ng, nÒn ®éc lËp tù do cña ®Êt níc.
TËp th¬ “ViÖt B¾c” (1954) lµ b¶n anh hïng ca cña cuéc kh¸ng chiÕn
chèng Ph¸p, ph¶n ¸nh nh÷ng chÆng ®êng gian lao anh hïng vµ trëng thµnh
cña cuéc kh¸ng chiÕn cho ®Õn ngµy th¸ng lîi. ChiÕn th¾ng §iÖn Biªn Phñ ®·
trë thµnh mèc son lín ghi dÊu trong lÞch sö d©n téc vµ lµ ®ßn bÈy cho th¬ Tè
H÷u cÊt c¸nh bay lªn. NiÒm tù hµo chiÕn th¾ng vµ niÒm vui hßa b×nh ®· ïa
vµo hån th¬ Tè H÷u mang chÊt sö thi - tr÷ t×nh cña hµo khÝ thêi ®¹i.
“Kh«ng ®ªm nµo vui b»ng ®ªm nay
§ªm lÞch sö, §iÖn Biªn s¸ng rùc
Trªn ®Êt níc, nh hu©n ch¬ng trªn ngùc
D©n téc ta, d©n téc anh hïng!”
( Hoan h« chiÕn sÜ §iÖn Biªn)
Nh÷ng n¨m ®Êt níc x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë miÒn B¾c vµ ®Êu tranh
gi¶i phãng miÒn Nam, th¬ Tè H÷u tiÕp tôc khai th¸c hai nguån c¶m høng lín:
t×nh c¶m víi miÒn Nam, ý chÝ thèng nhÊt Tæ quèc vµ niÒm tin yªu cuéc sèng
míi ®ang ®îc x©y dùng ë miÒn B¾c. Nh÷ng c¶m høng Êy ®îc béc lé trong tËp
“Giã léng” (1961) b»ng nh÷ng “dßng th¬ t¬i xanh”, “ dßng th¬ löa ch¸y”.
Tõ n¨m 1962-1977, c¸c t¸c phÈm cña Tè H÷u ®îc tËp hîp trong hai tËp
“Ra trËn” (1972), “ M¸u vµ Hoa” ( 1977). §©y lµ nh÷ng lêi th¬ hµo hïng, lµ
sù cæ vò, ngîi ca cuéc chiÕn ®Êu ë c¶ hai miÒn, kh¼ng ®Þnh ý nghÜa thêi ®¹i
cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü trong lÞch sö chèng ngo¹i x©m, ®ång thêi
nhµ th¬ thÓ hiÖn suy nghÜ, ph¸t hiÖn cña m×nh vÒ d©n téc, vÒ phÈm chÊt con
ngêi ViÖt Nam.
“Mét tiÕng ®ên” l¹i göi g¾m nhiÒu t©m sù cña t¸c gi¶ víi thêi cuéc khi
®Êt níc hoµn toµn ®éc lËp, thèng nhÊt. §ã lµ nh÷ng chiªm nghiÖm, nghÜ suy
cña mét ®êi ngêi, hån th¬ l¾ng l¹i víi thêi gian vµ tuæi t¸c nhng trong sù s©u
l¾ng ®ã vÉn dµo d¹t niÒm vui vµ lßng tin yªu vµo cuéc sèng:
“ MÆc ai lßng d¹ ®æi thay
ViÖt Nam vÉn tr¸i tim nµy nguyªn trinh”
TËp th¬ cuèi cïng: “Ta víi Ta” lµ tËp hîp nh÷ng bµi th¬ s¸ng t¸c tõ n¨m
1993-2002. ë ®©y ta b¾t gÆp nhiÒu chiªm nghiÖm ®¸ng quÝ vÒ ®¹o lµm ngêi,
nhËn thøc râ tr¸ch nhiÖm víi céng ®ång ë mäi hoµn c¶nh, mäi thêi ®iÓm. TËp
th¬ nh mét cuéc hµnh h¬ng trë vÒ víi qu¸ khø (VÒ quª, VÒ chiÕn khu xa) vµ
lµm sèng dËy c¶ lÞch sö. §ång thêi, nã còng ®»m s©u nçi buån cña ngêi ®· bíc qua tuæi “ thÊt thËp cæ lai hy ” n¾m râ qui luËt cña t¹o hãa nghiÖt ng· nhng
vÉn nÆng t×nh, nÆng lßng víi ®êi:
“ Th¬ göi b¹n ®êi, tro bãn ®Êt
Sèng lµ cho, vµ chÕt còng lµ cho”
( Bµi th¬ cuèi cïng)
1.2.2 Vai trß th¬ Tè H÷u trong nÒn th¬ ca c¸ch m¹ng
Tè H÷u ®îc coi lµ mét ®¹i biÓu tiªu biÓu nhÊt cña th¬ ca c¸ch m¹ng ViÖt
Nam hiÖn ®¹i. ¤ng lµ mét g¬ng mÆt s¸ng gi¸, lµ con chim ®Çu ®µn cña dßng
th¬ c¸ch m¹ng. Th¬ Tè H÷u ®· thùc sù lµ nguån lùc vÒ tinh thÇn nu«i dìng
cho thanh niªn trong thêi ®¹i míi vÒ lÏ sèng cao c¶. Th¬ «ng mang ®Ëm tÝnh
d©n téc vµ quÇn chóng réng r·i, lµ tiÕng nãi t©m t×nh cña d©n téc, tiÕng h¸t
cña thêi ®¹i. Qua nöa thÕ kØ lµm th¬ vµ lµm c¸ch m¹ng Tè H÷u ®· t¹o dùng
cho th¬ m×nh mét diÖn m¹o riªng, mét hÖ thèng th¬ míi so víi th¬ cæ ®iÓn vµ
th¬ míi l·ng m¹n. §ã lµ th¬ tr÷ t×nh chÝnh trÞ trong ®êi sèng v¨n hãa tinh thÇn
cña ngêi ViÖt Nam vµ h¬n thÕ n÷a ®· gãp phÇn cho th¬ c¸ch m¹ng mét tiÕng
nãi míi, ®éc ®¸o vµ ngµy cµng ph¸t triÓn. Do ®ã, ta cã thÓ nãi r»ng Tè H÷u lµ
nhµ th¬ thµnh c«ng nhÊt trong lèi th¬ tr÷ t×nh c¸ch m¹ng. Sø mÖnh lÞch sö
cïng víi tè chÊt nhµ th¬ tr÷ t×nh chÝnh trÞ ®· lµm nªn gi¸ trÞ vµ søc hÊp dÉn k×
l¹ cña th¬ Tè H÷u. ¤ng lµ ngêi më ®Çu vµ dÉn d¾t nÒn th¬ ca c¸ch m¹ng ViÖt
Nam. Th¬ «ng trë thµnh ngän ®uèc soi ®êng, thµnh kim chØ nam cho nh÷ng
ngêi muèn sèng cã hoµi b·o vµ lý tëng. Mét thêi, th¬ Tè H÷u trë thµnh s¸ch
gèi ®Çu giêng vµ lµm b¹n tri ©m cña thanh niªn yªu níc, muèn ®i theo c¸ch
m¹ng. §éc gi¶ t×m ®Õn vµ g¾n bã víi th¬ «ng v× hä c¶m nhËn ®îc ngän löa lý
tëng ngêi s¸ng, cïng mét tr¸i tim nh©n hËu yªu th¬ng v« bê-vèn lµ phÈm chÊt
quÝ cña nh÷ng tµi n¨ng lín. §iÒu nµy lµm cho Tè H÷u vµ th¬ cña «ng ¸nh lªn
mét vÎ ®Ñp riªng biÖt so víi c¸c nhµ th¬ kh¸c.
Th¬ trong quan niÖm cña Tè H÷u thùc sù trë thµnh mét vò khÝ ®¾c lùc,
®iÒu nµy ®· ®îc ®Þnh híng vµ chi phèi trän vÑn c¶ ®êi th¬, víi Tè H÷u th¬ tríc hÕt lµ “tiÕng nãi ®ång ý, ®ång t×nh, tiÕng nãi ®ång chÝ ” gi÷a cuéc ®êi. Mét
bµi th¬ hay lµ “lµm cho ngêi ta kh«ng cßn thÊy c©u th¬, chØ cßn c¶m thÊy t×nh
ngêi, quªn r»ng ®ã lµ tiÕng nãi cña ai, ngêi ta thÊy nã nh tiÕng ca tõ trong
lßng m×nh, nh lµ cña m×nh vËy, th¬ lµ tiÕng nãi tri ©m”. ¤ng còng quan niÖm
r»ng th¬ hay n»m ngay ë sù gi¶n dÞ méc m¹c cña ®êi sèng c«ng chóng. Do
vËy, th¬ «ng lµ ng«n ng÷ cña ®êi kh«ng mµu mÌ, cÇu k×, kiÓu c¸ch. Nã ®i
th¼ng vµo t©m hån cña quÇn chóng vµ cã søc l¾ng ®äng s©u xa. §iÒu ®ã ®· t¹o
nªn mèi giao lu, søc c¶m hãa, ®ång hãa réng r·i gãp phÇn ®a th¬ Tè H÷u trë
thµnh nÒn t¶ng v÷ng ch¾c trong nÒn v¨n häc c¸ch m¹ng th¬ «ng gi÷ mét vai
trß hÕt søc quan träng trong lÞch sö v¨n häc d©n téc vµ trêng tån qua sù g¹n
läc cña líp bôi thêi gian.
1.3. VÒ H×nh tîng ngêi phô n÷ trong th¬ ca nãi chung
1.3.1 Kh¸i niÖm h×nh tîng
Theo ®Þnh nghÜa cña nhãm t¸c gi¶ biªn so¹n cuèn “Tõ ®iÓn thuËt ng÷
v¨n häc” th× h×nh tîng “lµ s¶n phÈm cña ph¬ng thøc chiÕm lÜnh, thÓ hiÖn vµ
t¸i t¹o hiÔn thùc theo qui luËt cña tëng tîng, h cÊu nghÖ thuËt”.
(xem 3, tr 146 ).
Kh¸c víi nh÷ng nhµ khoa häc kh¸c, nghÖ sÜ v¨n ch¬ng kh«ng diÔn ®¹t
trùc tiÕp ý nghÜ vµ t×nh c¶m b»ng kh¸i niÖm trõu tîng, b»ng ®Þnh lý, c«ng thøc
mµ b»ng h×nh tîng, nghÜa lµ b»ng c¸ch lµm sèng l¹i mét c¸ch cô thÓ vµ gîi
c¶m nh÷ng sù viÖc nh÷ng hiÖn tîng ®¸ng lµm ta suy nghÜ vÒ tÝnh c¸ch vµ sè
phËn vÒ t×nh ®êi, t×nh ngêi qua mét chÊt liÖu cô thÓ ®ã lµ ng«n tõ.
Tãm l¹i, “h×nh tîng nghÖ thuËt lµ mét kh¸ch thÓ tinh thÇn, mäi ph¬ng
tiÖn biÓu hiÖn chØ cã ý nghÜa khi nµo lµm sèng l¹i c¸c kh¸ch thÓ ®ã vµ ngêi
®äc t¸c phÈm, chØ khi nµo th©m nhËp ®îc vµo thÕ giíi tinh thÇn ®ã míi cã thÓ
n¶y sinh ®îc sù thëng thøc, ®ång c¶m” .
(Xem 12, tr 140).
1.3.2 H×nh tîng ngêi phô n÷ tõ truyÒn thèng ®Õn hiÖn ®¹i
T duy h×nh tîng lµ ®Æc trng cña t duy nghÖ thuËt. T duy h×nh tîng lµ ®ßi
hái sù kh¸i qu¸t nhng sù kh¸i qu¸t Êy kh«ng lµm mÊt ®i c¸i cô thÓ trùc quan
sinh ®éng. §ã lµ mét qu¸ tr×nh ®iÓn h×nh hãa kh¸ch quan theo quan niÖm chñ
quan cña t¸c gi¶. Nh vËy, h×nh tîng võa lµ c«ng cô t duy cña nhµ th¬ ®ång
thêi lµ môc ®Ých s¸ng t¹o cña th¬.
H×nh tîng ngêi phô n÷ ban ®Çu g¾n liÒn víi v¨n häc d©n gian: XuÊt hiÖn
nhiÒu trong ca dao, truyÖn cæ. Tuy nhiªn, ngêi phô n÷ xa ph¶i sèng theo
khu«n phÐp, lÔ gi¸o vµ phô thuéc vµo chång con. Hä chØ nh lµ vËt trang søc
hoÆc n« béc trong gia ®×nh, bÞ ®Ì nÐn bëi nhiÒu thÕ lùc vµ kh«ng ®îc coi
träng. “NhÊt nam viÕt h÷u, thËp n÷ viÕt v« ”, quanh quÈn bÕp nóc, gia ®×nh. ë
n«ng th«n th× ngêi phô n÷ c¶ ®êi kh«ng bíc ch©n khái lòy tre lµng. Ngêi phô
n÷ xa sèng nh nh÷ng c¸i bãng, ©m thÇm vµ nhÉn nhôc. ChÝnh v× lÏ ®ã mµ hä
göi g¾m nçi niÒm t©m sù, than th©n tr¸ch phËn vµo ca dao, vµo th©n cß, th©n
v¹c.
“§µn bµ nh h¹t ma sa
H¹t vµo ®µi c¸c h¹t ra ruéng bïn”
“Th©n em nh d¶i lôa ®µo
PhÊt ph¬ gi÷a chî biÕt vµo tay ai?”
Næi lªn lµ h×nh tîng “con cß” trong ca dao lµ mét h×nh tîng nh©n hãa
nh÷ng cuéc ®êi hiÒn lµnh chÞu khã, giµu tÝnh nh©n ¸i, rÊt gÇn gòi víi t©m hån
ViÖt Nam ®Æc biÖt lµ víi ngêi phô n÷ lao ®éng. Víi vÎ ®Ñp dÞu dµng duyªn
d¸ng:
“Con cß bay l¶ bay la”
Sù cÇn cï ch¨m chØ mét n¾ng hai s¬ng:
“Trêi ma con èc n»m co
Con t«m ®¸nh ®¸o con cß kiÕm ¨n.”
Hay sè kiÕp lËn ®Ën, gÆp nhiÒu bÊt h¹nh:
“Con cß mµ ®i ¨n ®ªm
§Ëu ph¶i cµnh mÒm lén cæ xuèng ao.”
Nãi con cß còng lµ nãi ®Õn ngêi phô n÷ giµu ®øc hi sinh:
“ Cã x¸o th× x¸o níc trong,
§õng x¸o níc ®ôc ®au lßng cß con.”
“… MiÕng n¹c th× ®Ó phÇn chång
MiÕng x¬ng phÇn mÑ miÕng lßng phÇn con
Con ¬i th©n mÑ hÐo mßn
NgËm hên nuèt tñi cho con nªn ngêi.”
Gîi h×nh ¶nh giµu nghÜa thñy chung, ph¶n ®èi chiÕn tranh phi nghÜa:
“Con cß lÆn léi bê s«ng
G¸nh g¹o ®a chång níc m¾t nØ non
Nµng vÒ nu«i c¸i cïng con
§Ó anh ®i trÈy níc non Cao B»ng”
§Õn v¨n häc trung ®¹i, h×nh tîng ngêi phô n÷ ®îc khai th¸c theo chiÒu
s©u. C¸c t¸c phÈm tiªu biÓu cña giai ®o¹n nµy ®Òu tËp trung vµo vÊn ®Ò con
ngêi, nhËn thøc con ngêi, ®Ò cao con ngêi, ®Êu tranh víi mäi thÕ lùc ®en tèi,
ph¶n ®éng cña x· héi phong kiÕn ®Ó kh¼ng ®Þnh nh÷ng gi¸ trÞ ch©n chÝnh cña
con ngêi. NguyÔn Du, §Æng TrÇn C«n- §oµn ThÞ §iÓm, Hå Xu©n H¬ng,
NguyÔn Gia ThiÒu, Ph¹m Th¸i, Cao B¸ Qu¸t… b»ng tµi n¨ng cña m×nh ®· trë
thµnh “nh÷ng ngêi s¶n sinh ra chñ nghÜa nh©n v¨n” (M.Gorki).
T¸c gi¶ “Chinh phô ng©m” ®· ®øng vÒ phÝa ngêi chinh phô tè c¸o chiÕn
tranh phong kiÕn phi nghÜa lµm tan vì t×nh yªu, h¹nh phóc vµ tuæi trÎ cña hä.
B»ng tµi n¨ng nghÖ thuËt tr¸c tuyÖt, t¸c gi¶ ®· ®i vµo chiÒu s©u th¨m th¼m cña
t©m hån ngêi chinh phô, t¹o nªn mét bøc tranh tuyÖt vêi vÒ vÎ ®Ñp t©m hån
cña ngêi phô n÷ ViÖt Nam mµ chóng ta ®· gÆp trong ca dao, d©n ca, c¸c
truyÖn n«m b×nh d©n. Qua sù gia c«ng gät giòa cña v¨n ch¬ng b¸c häc, ngêi
®äc c¶m th¸n tríc vÎ ®Ñp v« ngÇn vÒ t×nh c¶m, sù thuÇn khiÕt cao quÝ vÒ ®øc
h¹nh, sù mÉn tuÖ vµ kh¶ ¸i vÒ t©m hån cña ngêi chinh phô. Nµng trë thµnh
mét ®¹i diÖn tiªu biÓu cho ngêi phô n÷ ViÖt Nam thÕ kû XVIII. ThÕ nhng, tríc cuéc chiÕn tranh phong kiÕn tµn b¹o, th©n phËn bÐ nhá cña nµng cã kh¸c g×
c¸nh diÒu bÞ tung b¹t trong b·o t¸p cuång phong. Ngêi chinh phô chØ cßn biÕt
nhí mong, chê ®îi, kh¸t khao trong mßn mái, tuyÖt väng trong nçi lo sî cho
chång vµ cho m×nh. VËy mµ chiÕn tranh vµ t×nh yªu tan vì vÉn lµ mét thùc tÕ
kh«ng thÓ thay ®æi. Dï vËy, tríc sau nµng vÉn kh¼ng ®Þnh triÕt lý h¹nh phóc:
“§µnh mu«n kiÕp ch÷ t×nh ®· vËy, theo kiÕp nµy h¬n thÊy kiÕp sau”. Bëi lÏ:
“Êy loµi vËt t×nh duyªn cßn thÕ, sao kiÕp ngêi nì ®Ó ®Êy ®©y”. Khóc ng©m ®·
thùc sù gieo vµo lßng ngêi ®äc mét nçi ch¸n ghÐt, o¸n giËn ®èi víi nh÷ng
cuéc chiÕn tranh phi nghÜa, v« nh©n ®¹o, ph¶n nh©n v¨n. ChÝnh v× thÕ, t¸c
phÈm m·i m·i hÊp dÉn ®èi víi nh÷ng ai yªu chuéng hßa b×nh vµ tr©n träng
mäi vÎ ®Ñp cña con ngêi.
Sù xuÊt hiÖn cña “TruyÖn KiÒu” ®· thóc ®Èy bíc ph¸t triÓn cña lý tëng
nh©n v¨n, cña tinh thÇn nh©n v¨n trong nÒn v¨n häc d©n téc lªn mét ®Ønh cao
mµ giê ®©y cha mét t¸c phÈm nµo vît qua. Nh©n vËt Thóy KiÒu vèn b¾t nguån
tõ v¨n häc Trung Quèc nhng qua sù t¸i sinh cña thiªn tµi NguyÔn Du, nµng ®·
trë thµnh mét h×nh tîng phô n÷ tiªu biÓu mang t©m hån vµ tÝnh c¸ch d©n téc
ViÖt. “TruyÖn KiÒu” ®îc lu truyÒn réng r·i vµ næi tiÕng tíi møc nã trë thµnh
mãn ¨n tinh thÇn kh«ng thÓ thiÕu cña ngêi ViÖt Nam: ngêi ta tËp KiÒu, lÈy
KiÒu, bãi KiÒu. Cã thÓ thÊy toµn t¸c phÈm vÜ ®¹i nµy lµ mét bøc tranh réng
línvÒ cuéc sèng thêi ®¹i nhµ th¬ ®ang sèng, trong ®ã NguyÔn Du muèn lµm
næi bËt sù ®èi lËp gay g¾t gi÷a quyÒn sèng cña con ngêi nhÊt lµ cña phô n÷,
víi sù ¸p bøc cña chÕ ®é phong kiÕn suy tµn. Thóy KiÒu lµ nh©n vËt kÕt tinh
nh÷ng khao kh¸t t×nh c¶m cña ngêi phô n÷ thêi tríc, nh÷ng íc m¬ v¬n tíi
nh÷ng c¸i g× lµ ®¸ng sèng, lµ tèt ®Ñp ë ®êi. Bao nhiªu phÈm chÊt tèt ®Ñp
NguyÔn Du trao cho Thóy KiÒu, kh«ng ph¶i ®Ó trang søc, mµ lµ ®Ó kh¼ng ®Þnh
c¸i ®Æc trng trong tÝnh c¸ch cña nµng. Bªn c¹nh tµi s¾c tuyÖt ®Ønh, Thóy KiÒu
cßn lµ ngêi phô n÷ lu«n lu«n tù ý thøc ®Ó nhËn thøc ®óng ®¾n mäi quan hÖ x·
héi, ®ång thêi kh«ng ngõng v¬n lªn ®Ønh cao cña gi¸ trÞ lµm ngêi. íc m¬ lín
nhÊt cña KiÒu lµ ®îc hëng h¹nh phóc løa ®«i, gi÷ trän lêi thÒ víi Kim Träng.
VËy mµ íc m¬ ®ã ®· bÞ tan thµnh m©y khãi.
Nµng ph¶i sèng kiÕp ®o¹n trêng mêi l¨m n¨m lu l¹c: “Thanh l©u hai lît
thanh y hai lÇn”. Mäi vïng vÉy cña KiÒu nh»m t¹o cho m×nh mét cuéc sèng
hoÆc cã ý nghÜa hoÆc rÊt tÇm thêng ®Òu thÊt b¹i. KiÒu kh«ng cßn lèi tho¸t nµo
kh¸c ngoµi c¸i chÕt. X· héi phong kiÕn nghiÖt ng· ®· kh«ng giµnh cho KiÒu
mét chç ®øng, ®· kh«ng dung n¹p ®îc KiÒu. §ã lµ nguån gèc tÊm bi kÞch cña
®êi KiÒu. B»ng “con m¾t tr«ng thÊu c¶ s¸u câi, tÊm lßng nghÜ suèt c¶ ngh×n
®êi” (Méng Liªn §êng Chñ Nh©n), NguyÔn Du ®· göi g¾m tÊt c¶ t©m sù, t tëng thÈm mü, ®¹o ®øc cña m×nh tËp trung vµo viÖc x©y dùng h×nh tîng nh©n
vËt Thóy KiÒu víi chÊt hiÖn thùc ngån ngén cña cuéc sèng. §· cã sù va ®Ëp
m¹nh gi÷a quyÒn sèng cña ngêi phô n÷ vµ khu«n phÐp lÔ gi¸o th¸nh hiÒn. ý
nghÜa cña h×nh tîng Thóy KiÒu do ®ã cã mét søc kh¸i qu¸t lín lao, dï cßn cã
nh÷ng m©u thuÉn gi÷a t tëng chñ quan cña t¸c gi¶ vµ ý nghÜa kh¸ch quan cña
t¸c phÈm dÉn ®Õn nh÷ng h¹n chÕ kh¸ch quan khã tr¸nh khái, “TruyÖn KiÒu”
vÉn lµ mét t¸c phÈm mang tÝnh nh©n v¨n s©u s¾c. ChÝnh h×nh tîng Thóy KiÒu
víi lý tëng nh©n v¨n mµ NguyÔn Du theo ®uæi, chø kh«ng ph¶i lý tëng ®¹o
®øc ®· gi¸ng mét ®ßn m¹nh mÏ vµ quyÕt liÖt vµo chÕ ®é phong kiÕn ph¶n
®éng, gãp phÇn quan träng vµo viÖc gi¶i phãng con ngêi vµ tiÕn bé x· héi.
V¨n häc ViÖt Nam giai ®o¹n tõ nöa thÕ kû XVIII ®Õn nöa ®Çu thÕ kû
XIX sÏ thiÕu ®i c¸i chÊt t¬i t¾n, trÎ trung rÊt ®êi vµ rÊt ngêi nÕu kh«ng cã ®îc
n÷ sÜ Hå Xu©n H¬ng. Bµ lµ mét hiÖn tîng kÓ vÒ ®éc ®¸o th× ®øng vµo bËc nhÊt
mµ l¹i hai lÇn ®éc ®¸o v× ®ã lµ mét phô n÷ sèng díi chÕ ®é phong kiÕn xa. Cã
thÓ thÊy r»ng sau NguyÔn Du, bµ lµ nhµ th¬ ®îc nh¾c tíi nhiÒu lÇn vµ còng
g©y ra nhiÒu tranh luËn nhÊt. Tõ cuéc ®êi bÊt h¹nh l¹i ph¶i sèng vµo thêi kú
suy tµn cña chÕ ®é phong kiÕn thèi n¸t, bµ trë thµnh n¹n nh©n cña chÕ ®é ®ã,
cho nªn th¬ Hå Xu©n H¬ng tríc hÕt lµ tiÕng nãi t×nh c¶m cña ngêi b×nh thêng,
ngêi phô n÷ bÊt h¹nh trong cuéc sèng. Trong th¬ Hå Xu©n H¬ng, h×nh tîng
ngêi phô n÷ chÝnh lµ h×nh tîng c¶m xóc, h×nh tîng t©m tr¹ng cña b¶n th©n nhµ
th¬ vµ nh÷ng ngêi cïng giíi víi nhiÒu cung bËc, s¾c th¸i kh¸c nhau: cã than
thë, chua xãt, cã phÉn né c¨m hên, cã ®é lîng khoan dung, cã yªu th¬ng ®»m
th¾m, cã ch©m biÕm s©u cay…. Vµ dï thÕ nµo ®i n÷a, tiÕng th¬ Hå Xu©n H ¬ng vÉn thÓ hiÖn mét phong c¸ch riªng ®éc nhÊt v« nhÞ. §øng vÒ quyÒn lîi
cña giíi n÷ nhµ th¬ còng nªu lªn mét nÐt ®iÓn h×nh cña chÕ ®é h«n nh©n
phong kiÕn ®Çy bÊt c«ng: “Trai n¨m thª b¶y thiÕp, g¸i chÝnh chuyªn chØ cã
mét chång”. Bµ kÞch liÖt ph¶n ®èi vµ ph¶n kh¸ng b»ng th¬. B¶n th©n lµ mét
ngêi phô n÷ h¬n ai hÕt Xu©n H¬ng kh«ng chØ chia sÎ, c¶m th«ng, bªnh vùc
ph¶n kh¸ng tè c¸o mµ cßn hÕt søc ®Ò cao ca ngîi nÐt ®Ñp thÓ h×nh cña ngêi
phô n÷, (“ThiÕu n÷ ngñ ngµy”, “B¸nh tr«i níc”). §Æc biÖt lµ tÊm lßng t×nh
c¶m bªn trong: “R¾n n¸t mÆc dÇu tay kÎ nÆn, mµ em vÉn gi÷ tÊm lßng son”.
Hå Xu©n H¬ng xøng ®¸ng víi danh hiÖu “Bµ chóa th¬ N«m” bëi kh«ng chØ ë
s¸ng t¹o nghÖ thuËt ®Æc s¾c mµ dÊu Ên c¸ nh©n cña mét ngêi phô n÷ còng
nhËn thÊy rÊt râ trong c¸c t¸c phÈm cña bµ.
H×nh tîng ngêi phô n÷ víi nh÷ng ®Æc tÝnh quý b¸u mang tÝnh truyÒn
thèng cßn hiÖn diÖn trong th¬ TrÇn TÕ X¬ng vµo giai ®o¹n cuèi cña v¨n häc
trung ®¹i:
“Quanh n¨m bu«n b¸n ë mom s«ng
Nu«i ®ñ n¨m con víi mét chång
LÆn léi th©n cß khi qu·ng v¾ng
Eo sÌo mÆt níc buæi ®ß ®«ng
Mét duyªn hai nî ©u ®µnh phËn
N¨m n¾ng mêi ma d¸m qu¶n c«ng.”
(Th¬ng vî - Tó X¬ng)
Sau nµy, khi ch÷ quèc ng÷ ra ®êi, v¨n häc viÕt ph¸t triÓn víi nhiÒu trµo lu míi. Ngän giã cña ph¬ng T©y ®· lµm thay ®æi diÖn m¹o cña v¨n ch¬ng ViÖt
Nam. Hµng lo¹t c©y bót trÎ ra ®êi cïng víi sù thèng lÜnh v¨n ®µn cña phong
trµo th¬ míi. Bªn c¹nh ®ã th¬ ca c¸ch m¹ng còng ph¸t triÓn nh mét m¹ch
ngÇm trong trÎo ®Çy l«i cuèn. Dï ë thêi ®¹i nµo ®i n÷a, ngêi phô n÷ vÉn lµ ®Ò
tµi mu«n thuë cho th¬ ca ®Æc biÖt trong nÒn th¬ ca c¸ch m¹ng, Tè H÷u ®îc
xem lµ mét trong nh÷ng nhµ th¬ c¸ch m¹ng tiªu biÓu viÕt vÒ ngêi phô n÷.
Næi bËt nhÊt vÉn lµ h×nh tîng ngêi phô n÷ trong th¬ Tè H÷u víi vÎ ®Ñp
truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i ®an xen hµi hßa. B»ng h×nh tîng ng«n tõ, Tè H÷u ®·
t¹c ®îc nh÷ng bøc ch©n dung tiªu biÓu vÒ ngêi phô n÷: mÑ T¬m, mÑ Suèt, ngêi con g¸i ViÖt Nam - TrÇn ThÞ Lý, c« n÷ d©n qu©n Cu-Ba canh biÓn…
ViÖc sö dông h×nh tîng ngêi phô n÷ trong th¬ nãi chung, ®ãng mét vai
trß quan träng:
- Gãp phÇn lµm cho tiÕng nãi trong th¬ trë nªn toµn diÖn vµ gÇn gòi khi
kh¸m ph¸ ®êi sèng tinh thÇn cña giíi n÷ tõ nhiÒu nghÒ nghiÖp vµ ®Þa vÞ x·
héi.
- T¹o sù phong phó vµ ®a d¹ng cña h×nh tîng ngêi phô n÷ b»ng sù kh¾c
häa dÊu Ên riªng cña vïng miÒn, ®Êt níc lªn tõng ®èi tîng mét c¸ch ®iÓn h×nh
vµ sinh ®éng.
- ThÓ hiÖn dông ý nghÖ thuËt cña ngêi viÕt vµ chÝnh ®iÒu nµy ®· ®ãng
gãp cho nÒn v¨n häc ViÖt Nam nh÷ng gi¸ trÞ nghÖ thuËt ®éc ®¸o. Tõ h×nh ¶nh
ngêi phô n÷ trªn mäi miÒn ®Êt níc ®Õn g¬ng mÆt cña phô n÷ thÕ giíi xuÊt
hiÖn qua th¬ Tè H÷u ®· t¹o sù rµng buéc, gÇn gòi gi÷a ngêi víi ngêi, kÐo mäi
ngêi xÝch l¹i gÇn nhau.
TiÓu kÕt ch¬ng 1
Trªn ®©y lµ nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ nhµ th¬ Tè H÷u vµ mét sè giíi thuyÕt
liªn quan ®Õn ®Ò tµi. §ã lµ nh÷ng vÊn ®Ò cã tÝnh chÊt c¬ së cho viÖc ®i vµo
kh¶o s¸t h×nh tîng ngêi phô n÷ trong th¬ Tè H÷u (ch¬ng 2) vµ mét sè biÖn
ph¸p nghÖ thuËt ®Æc s¾c trong th¬ «ng khi viÕt vÒ ngêi phô n÷ (ch¬ng 3).
Ch¬ng 2
H×nh tîng ngêi phô n÷ trong th¬ Tè H÷u
2.1 C¸c líp tõ ng÷ chØ ngêi phô n÷
2.1.1 Thèng kª, ®Þnh lîng
Thø tù
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
Tõ ng÷ chØ ngêi phô n÷
Bµ
BÇm
Bµ bñ
Bµ cô
Bµ mÑ
Bµ tiªn
Bµ Trng
Bµ TriÖu
ChÞ
ChÞ C¶
ChÞ em
ChÞ Hai
Con g¸i
C«
C« bÐ
C« ®Çu
C« g¸i
C« em g¸i
C« gi¸o
C« tiªn n÷
D×
§u-xi-a
Em
Em ¶
Em g¸i
G¸i
M¸
M¸ giµ
Me
MÑ
MÐ
Mô
MÑ giµ
MÑ Suèt
MÑ T¬m
M¹nh Kh¬ng
Nµng
Nµng tiªn
Nµng xu©n
N÷ d©n qu©n
KiÒu
HØ Nhi
Hång GÊm
HÜm
TÇn sè
9
23
6
1
5
1
1
1
61
1
6
1
5
10
1
1
11
2
1
1
1
1
158
1
2
3
3
1
1
93
5
1
6
1
3
2
14
1
1
1
1
1
2
1
TØ lÖ %
1,85
4,74
1,23
0,21
1,03
0,21
0,21
0,21
12,57
0,21
1,23
0,21
1,03
2,06
0,21
0,21
2,26
0,41
0,21
0,21
0,21
0,21
32,57
0,21
0,41
0,62
0,62
0,21
0,21
19,17
1,03
0,21
1,23
0,21
0,62
0,41
2,88
0,21
0,21
0,21
0,21
0,21
0,41
0,21
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
NhiÒu
Ngêi con g¸i
Ngêi ®Ñp
Ngêi em
Ngêi mÑ
Ngêi vî
O
Qu¶ phô
Th©n em
Th©n g¸i
ThiÕu n÷
1
8
1
1
12
3
2
1
1
2
1
0,21
1,65
0,21
0,21
2,47
0,62
0,41
0,21
0,21
0,41
0,21
NhËn xÐt: Qua thèng kª tuyÓn tËp “Tè H÷u th¬” Nxb Gi¸o dôc Hµ Néi
2003, chóng t«i cã ®îc 55 tõ chØ ngêi phô n÷, víi tÇn sè xuÊt hiÖn 485 lÇn, ®a
sè thuéc tõ lo¹i danh tõ.
2.1.2. C¸c tiÓu nhãm tõ chØ ngêi
2.1.2.1. Nhãm danh tõ chØ ®èi tîng nh©n vËt n÷
Qua kh¶o s¸t cã thÓ ph©n líp tõ chØ ®èi tîng nh©n vËt n÷ thµnh 3 nhãm ë
®é tuæi kh¸c nhau: Ngêi mÑ giµ, ngêi phô n÷ trung niªn vµ thanh niªn.
a. Tríc hÕt lµ c¸c tõ chØ ngêi mÑ giµ
Tè H÷u ®· sö dông 6 danh tõ sau ®Ó kh¾c häa nh©n vËt: MÑ, BÇm, Bñ,
M¸, Mô , MÐ. §©y lµ nh÷ng ngêi mÑ ®· tõng sinh ra nh÷ng ®øa con cho c¸ch
m¹ng hoÆc lµ nh÷ng ngêi mÑ ®· nu«i dìng, chë che c¸ch m¹ng, cèng hiÕn
cho c¸ch m¹ng.
VÝ dô:
“ MÑ ¬i , ®êi mÑ buån lo m·i
Th¾t ruét mßn gan, hÐo c¶ tim!”
( Quª mÑ - Tr. 281)
“ Bµ bñ kh«ng ngñ, bµ n»m
Cµng lo cµng nghÜ, cµng c¨m cµng thï
Ngoµi phªn giã nói ï ï
Ma ®ªm ma tù chiÕn khu ma vÒ…”
( Bµ Bñ - tr. 227)
“ M¸ giµ trong tóp lÒu tranh
Ngåi bªn bÕp löa ®un cµnh cñi kh«
Mét m×nh m¸ mét nåi to
C¬m võa chÝn tíi, vïi tro m¸ cêi…”
( Bµ m¸ HËu Giang - tr. 140)
“ Coi chõng sãng lín giã to
Mµn xanh ®©y mô ®¾p cho kÝn m×nh”
( MÑ Suèt - tr. 422)
“ Con mÐ cã ba
Trai hai g¸i mét
G¸i g¶ chång xa
Trai cßn ®øa rèt
( Bµ mÑ ViÖt B¾c - tr. 217)
“ Con ®i ®¸nh giÆc mêi n¨m
Cha b»ng khã nhäc ®êi bÇm s¸u m¬i”
( BÇm ¬i - tr. 229)
“ Gan chi gan røa, mÑ nê?
MÑ r»ng: cøu níc, m×nh chê chi ai?
Ch¼ng b»ng con g¸i con trai.
S¸u m¬i cßn mét chót tµi ®ß ®a”
( MÑ Suèt - tr.421)
Kh«ng chØ nh¾c tíi nh÷ng ngêi mÑ giµ trong níc, th¬ Tè H÷u cßn nãi tíi
nh÷ng bµ cô trªn thÕ giíi.
vÝ dô:
“ Nh÷ng bµ cô tëng kh«ng hÒ biÕt sî”
( 14 th¸ng 7 - tr. 108)
b. C¸c tõ chØ ngêi phô n÷ trung niªn
Sau líp ngêi mÑ giµ lµ nh÷ng phô n÷ trung niªn. Hä lµ nh÷ng ngêi vî
(Vî phu, vî thî) hay c« gi¸o hiÒn ®· cã bèn mÆt con. Hä lµ ngêi vî hoÆc
nh÷ng qu¶ phô thêi ¢u chiÕn…v.v.
VÝ dô:
“MÑ chóng nã cßn lang thang bíc mái
Ngoµi ®êng xa phè s¸ng b¸n chÌ rao”
( §êi thî - tr. 155)
“ Th¬ng chång, em ph¶i thay chång
Thay chång ®i ®¾p ®ª c«ng suèt ngµy”
( TiÕng h¸t trªn ®ª - tr. 167)
Lµ qu¶ phô:
“ BiÕt bao nhiªu qu¶ phô
Nh¨n tr¸n nh×n va-g«ng”
( §«ng Kinh nhuém m¸u - tr. 49)
Hay c« gi¸o:
“ ChÞ lµ c« gi¸o hiÒn t¬i
Bµn tay ch¨m chót nh ngêi mÑ yªu”
( ChÞ lµ ngêi mÑ - tr. 294)
c. C¸c tõ chØ ngêi thanh niªn
§Æc biÖt h¬n c¶ trong th¬ Tè H÷u ®ã lµ sù u ¸i cña t¸c gi¶ khi viÕt vÒ
nh÷ng n÷ thanh niªn ®· hy sinh x¬ng m¸u, cèng hiÕn tuèi thanh xu©n cho
c¸ch m¹ng. §ã lµ chÞ Lý- ngêi con g¸i ViÖt Nam tõ câi chÕt trë vÒ chãi läi
hay nh÷ng c« d©n qu©n, du kÝch, nh÷ng c« thanh niªn xung phong kh«ng râ
tuæi tªn, h×nh d¸ng…v.v. Nh÷ng “ bãng hång” ©m thÇm vµ gan gãc ®· “ch¾c
tay sóng”, “v÷ng tay cµy” gãp phÇn lµm nªn lÞch sö hµo hïng cña ®Êt níc:
VÝ dô:
“ Em lµ ai? C« g¸i hay nµng tiªn”
( Ngêi con g¸i ViÖt Nam - tr.322)
“ Ngêi con g¸i ®i nhanh trªn ®ª nhá”
( Gi÷a ngµy xu©n - tr.379)
“ Chµo em! c« d©n qu©n vai sóng tay cµy
Ch©n léi bïn, m¬ h¹ m¸y bay!”
( Chµo Xu©n 67- tr. 436)
“ «i nh÷ng nµng xu©n rÊt dÞu dµng
H¸t c©u quan hä chuyÕn ®ß ngang
NhÑ nhµng tay cÊy bªn s«ng Êy
Sóng kho¸c trªn lng, ch¼ng ngì ngµng”
( Xu©n sím - tr. 430)
“Lng ®Ìo Mô Gi¹
Ai biÕt tªn em?
ChØ biÕt c« g¸i nhá anh hïng
… §©u ph¶i hi sinh. Em vinh dù v« cïng!”
( Mét khóc ca - tr. 562)
“ Tèi kh«ng râ mÆt ngêi em Êy
ChØ thÊy trong ®ªm mét bãng hång…”
( Nh÷ng ngän ®Ìn - tr. 411)
2.1.2.2. C¸c tõ chØ nghÒ nghiÖp nh©n vËt n÷
Ngoµi c¸c tõ chØ tªn c¸c tõ chØ nghÒ nghiÖp cña c¸c ®èi tîng nµy còng
rÊt phong phó ®a d¹ng. §iÒu nµy ®îc thÓ hiÖn qua b¶ng thèng kª sau ®©y:
1. §i ë ( vó em, mô ë)
2. G¸i giang hå ( trªn s«ng H¬ng)
3. B¸n chÌ rao ( vî thî)
4. B¸n rau ( vî thî, mÑ T¬m)
5. §¾p ®ª ( vî phu)
6. C« ®Çu, ca kü
7. Ph¸ ®êng ( chÞ con män B¾c Giang)
8. ChÞ hµng quµ
9. N«ng d©n
10.C« gi¸o ( chÞ DiÖu)
11.Ngêi chiÕn sÜ c¸ch m¹ng ( chÞ TrÇn ThÞ Lý, chÞ miÒn Nam)
12.N÷ d©n qu©n ( Cu-Ba, Hßn Gai)
13.QuÐt tuyÕt ( chÞ ngêi Ba Lan)
14.Lao c«ng
15.C«ng nh©n ( trong lß than, xëng thî, giµn t¬, thñy ®iÖn…)
16.L¸i ®ß ( mÑ Suèt)
17.H¸i m¨ng, h¸i cñ ( nh÷ng em g¸i trªn chiÕn khu)
18.D©n c«ng ( t¶i ®¹n, lµm ®ßng..)
19.B¸n mÝt th¬m ( mÑ lµng Yªn)
20.Giao liªn ( c« g¸i s«ng My)
21.Thanh niªn xung phong ( c« g¸i ®Ìo Mô Gi¹)
22.Du kÝch
23.ChÞ hµng hoa ( lµng Ngäc Hµ - Hµ Néi)
24.Phi c«ng ( chÞ §u-xi-a)
25.BÝ th nhµ m¸y dÖt Thµnh C«ng
26.C« b¸n hµng ( thêi b×nh)
Víi tæng sè 26 nghÒ trªn, nhµ th¬ ®· béc lé mét c¸i nh×n toµn diÖn vµ
kh¸ bao qu¸t vÒ ngêi phô n÷ ë mäi gãc ®é cña ®êi sèng thêng nhËt dï lµ kÎ ë
díi ®¸y x· héi hay l·nh ®¹o x· héi th× «ng ®Òu cã c¸i nh×n bao dung, ®Çm Êm
th¬ng xãt, th«ng c¶m khÝch lÖ hoÆc ngîi ca.
VÝ dô:
“Ngµy mai trong gi¸ tr¾ng ngÇn
C« th«i sèng kiÕp ®µy th©n giang hå
…
C« ¬i th¸ng réng ngµy dµi
Më lßng ra ®ãn ngµy mai huy hoµng”
( TiÕng H¸t s«ng H¬ng - tr. 71)
Thi nh©n ®· gieo vµo lßng ngêi kÜ n÷ niÒm l¹c quan, tin tëng vµ sù hy
väng lín vµo cuéc sèng khi c¸ch m¹ng thµnh c«ng th× hä hoµn toµn cã thÓ b¾t
®Çu l¹i tõ ®Çu cuéc sèng míi.
Cßn víi ngêi n÷ chiÕn sÜ c¸ch m¹ng gan gãc, kiªn cêng trë vÒ tõ ®Þa
ngôc trÇn gian, Tè H÷u ®· dån hÕt mäi yªu th¬ng, n©ng niu, tr©n träng vµ c¶m
phôc tét ®é.
“ Cho t«i h«n bµn ch©n em l¹nh ng¾t
Cho t«i n©ng bµn tay em n¾m chÆt
«i bµn tay nh ®«i l¸ xanh
Trªn m×nh em ®au ®ín c¶ th©n cµnh”
( Ngêi con g¸i ViÖt Nam - tr.322)
Vµ dêng nh còng chØ cã Tè H÷u míi t×m thÊy vÎ ®Ñp b×nh dÞ ë ngßi n÷
lao c«ng díi chÕ ®é míi víi con m¾t kh©m phôc ngîi ca: C¸i lín lao, bÒn bØ
n»m ngay trong sù viÖc tëng nh tÇm thêng trong vßng xo¸y cña cuéc sèng nÕu
v« t×nh lµm sao thÊy ®îc.
“ ChÞ lao c«ng
Nh s¾t
Nh ®ång
ChÞ lao c«ng
§ªm ®«ng
QuÐt r¸c.”.
( TiÕng chæi tre - tr. 351)
Trong th¬ «ng, ta b¾t gÆp ngêi phô n÷ v¬n lªn trong viÖc ®¶m nhËn c¸c
chøc vô mµ tríc kia chØ cã nam giíi. Giíi n÷ ®· cã dÞp thÓ hiÖn m×nh trong lao
®éng s¶n xuÊt.
“ChÞ bÝ th nhµ m¸y
V÷ng tay l¸i quèc doanh
MiÖng nãi vµ ch©n ch¹y
Nh con thoi nhanh nhanh”
( ChÞ bÝ th nhµ m¸y - tr. 656)
Tõ nh÷ng nghÒ nghiÖp kh¸c nhau, víi nh÷ng sè phËn kh«ng gièng nhau
nhng chung c¶nh lÇm than, n« lÖ, hä ®· tËp hîp l¹i trong mét ®oµn thÓ, tÇng
líp chung ®ã lµ “ chÞ em ” . Hä ®· liªn kÕt l¹i t¹o nªn nh÷ng ®éi qu©n tãc dµi
theo g¬ng bµ Trng, bµ TriÖu xa lµm b¹t vÝa qu©n thï.
“ §éi qu©n ®Çu tãc, kh¨n r»n v¾t vai
Kh¨n r»n ai dÖt cho ai
Sî chi sóng ®¹n, rµo gai qu©n thï!”
( Níc non ngµn dÆm - tr. 529)
“ ChÞ em tï nh÷ng n¬i ®©u
C«n L«n, Phó Quèc, d×u nhau trë vÒ
L¸ bu«ng tr¾ng v¸ch lÒu tre
Bµi ca Hy väng h¸t nghe Êm lßng”
( Níc non ngµn dÆm - tr. 528)
TruyÒn thèng ®¸nh giÆc gi÷ níc cña d©n téc ViÖt ®· t¹o nªn ngän löa Êm
cña mu«n thÕ hÖ vµ ngêi phô n÷ kh«ng lµ ngo¹i lÖ mµ lu«n lµ hËu ph¬ng v÷ng
ch¾c nªn “giÆc ®Õn nhµ ®µn bµ còng ®¸nh” hä chÊp nhËn sù hy sinh ®Ó cã sù
håi sinh ®Êt níc vµ nh÷ng con ngêi míi:
“Vî ta chÕt ? Nhng sèng mu«n em ¶”
( §êi thî - tr.156)
H×nh tîng ngêi phô n÷ trong th¬ Tè H÷u ®· dÇn dÇn râ nÐt vµ ®îc kh¼ng
®Þnh. Hä ®· lµ chñ ®Êt níc vµ lµm chñ sè phËn. Ta cã thÓ nhËn thÊy ®iÒu nµy
trong t thÕ kiªu h·nh “®øng trªn ®Çu thï” cña o du kÝch nhá:
“ o du kÝch nhá gi¬ng cao sóng
Th»ng Mü lªnh khªnh bíc cói ®Çu
Ra thÕ ! To gan h¬n bÐo bông
Anh hïng ®©u cø ph¶i mµy r©u!”
( TÊm ¶nh - tr. 431)
C¸ch m¹ng ®· ®em l¹i sù ®æi thay to lín ®ã. C¬ héi kh¼ng ®Þnh c¸ nh©n
®îc chia ®Òu cho mäi giíi vµ ch¾c r»ng díi suèi vµng, n÷ sÜ hä Hå còng ®îc
an ñi phÇn nµo bëi bµ ®au xãt cho th©n phËn n÷ nhi xa kia nªn tõng o¸n than,
bìn cît:
“ Gi¸ mµ ®æi phËn lµm trai ®îc
Th× sù anh hïng h¸ bÊy nhiªu!”
( Hå Xu©n H¬ng)
§Æc biÖt, Tè H÷u ®· rÊt thµnh c«ng trong viÖc kh¾c ho¹ h×nh ¶nh ngêi
phô n÷ mang tÝnh chÊt vïng miÒn rÊt râ: MiÒn Nam, MiÒn Trung, MiÒn B¾c.
- Xem thêm -