Tài liệu Kc012 quá trình hình thành và phát triển nền kttt theo định hướng xhcn ở vn

Lêi më ®Çu N¨m 1986 trë vÒ tr-íc nÒn kinh tÕ n-íc ta lµ nÒn kinh tÕ s¶n xuÊt nhá, mang tÝnh tù cung tù cÊp vËn hµnh theo c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp. MÆt kh¸c do nh÷ng sai lÇm trong nhËn thøc vÒ m« h×nh kinh tÕ x· héi chñ nghÜa. NÒn kinh tÕ n-íc ta ngµy cµng tôt hËu, khñng ho¶ng trÇm träng kÐo dµi, ®êi sèng nh©n d©n thÊp. Muèn tho¸t khái t×nh tr¹ng ®ã con ®-êng duy nhÊt lµ ph¶i ®æi míi kinh tÕ . Sau ®¹i h«Þ §¶ng VI n¨m 1986 nÒn kinh tÕ n-íc ta chuyÓn sang mét h-íng ®i míi :ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n-íc theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa®ã chÝnh lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa ViÖc nghiªn cøu vÒ kinh tÕ thÞ tr-êng-sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cã ý nghÜa v« cïng to lín c¶ vÒ lý thuyÕt lÉn thùc tÕ. Mét mÆt, cho ta thÊy ®-îc tÝnh kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, vµ sù cÇn thiÕt ph¶i ph¸t triÓn kinh tÕ ThÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa cã sù qu¶n lý cña nhµ n-íc ë n-íc ta hiÖn nay, thÊy ®-îc nh÷ng g× ®· ®¹t ®-îc vµ ch-a ®¹t ®-îc cña ViÖt nam . MÆt kh¸c, gióp chóng ta cã c¸i nh×n tæng quan vÒ nÒn kinh tÕ n-íc nhµ, ®ång thêi thÊy ®-îc vai trß to lín cña qu¶n lý nhµ n-íc ®èi víi nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m ®-a n-íc ta tiÕn nhanh lªn nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa. ë ViÖt Nam, ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr-êng trong thùc tÕ kh«ng nh÷ng lµ néi dung cña c«ng cuéc ®æi míi mµ lín h¬n thÕ cßn lµ c«ng cô, lµ ph-¬ng thøc ®Ó n-íc ta ®i tíi môc tiªu x©y dùng chñ nghÜa x· héi. Nh-ng vÊn ®Ò ®Æt ra lµ: Thùc hiÖn m« h×nh nµy b»ng c¸ch nµo ®Ó h¹n chÕ tiªu cùc, t¨ng tÝch cùc gióp cho kinh tÕ n-íc ta ngµy cµng ph¸t triÓn s¸nh vai cïng c¸c c-êng quèc n¨m ch©u kh¸c? ChÝnh v× vËy, viÖc nghiªn cøu, bæ sung vµ hoµn thiÖn nh÷ng quan ®iÓm, biÖn ph¸p ®Ó nÒn kinh tÕ n-íc ta ph¸t triÓn theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa vµ gi÷ v÷ng ®Þnh h-íng ®ã lµ c«ng viÖc v« cïng thiÕt thùc vµ cÇn thiÕt, cã ý nghÜa to lín ®èi víi mçi nhµ nghiªn cøu vµ ph©n tÝch kinh tÕ. XuÊt ph¸t tõ tÇm quan träng ®ã nªn t«i quyÕt ®Þnh chän ®Ò t¯i nghiªn cøu: “Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam”.. §©y lµ mét ®Ò tµi rÊt réng mang tÝnh kh¸i qu¸t cao, mÆc dï rÊt cè g¾ng, song bµi viÕt cña t«i sÏ kh«ng tr¸nh khái nh÷ng h¹n chÕ, thiÕu sãt vÒ néi dung còng nh- h×nh thøc. KÝnh mong c¸c thÇy c« xem xÐt vµ gãp ý ®Ó bµi viÕt cña t«i ®-îc hoµn thiÖn h¬n. PhÇn 1 Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ kinh tÕ thÞ tr-êng I. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng. 1. Kinh tÕ thÞ tr-êng. Kinh tÕ thÞ tr-êng kh«ng ph¶i lµ mét chÕ ®é kinh tÕ – x· héi. Kinh tÕ thÞ tr-êng lµ h×nh thøc vµ ph-¬ng ph¸p vËn hµnh kinh tÕ. C¸c qui luËt cña thÞ tr-êng chi phèi viÖc ph©n bæ c¸c tµi nguyªn, qui ®Þnh s¶n xuÊt c¸i g×, s¶n xuÊt nh- thÕ nµo, vµ s¶n xuÊt cho ai. §©y lµ mét kiÓi tæ chøc kinh tÕ h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn do nh÷ng ®ßi hái kh¸ch quan cña sù ph¸t triÓn lùc l-îng s¶n xuÊt. Nã lµ ph-¬ng thøc sinh ho¹t kinh tÕ cña sù ph¸t triÓn. Kinh tÕ thÞ tr-êng lµ h×nh thøc ph¸t triÓn cao nhÊt cña kinh tÕ hµng ho¸. Kh¸i niÖm kinh tÕ thÞ tr-êng ph¶n ¸nh tr¹ng th¸i tån t¹i vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ theo c¬ chÕ thÞ tr-êng, thËt ra kinh tÕ thÞ tr-êng lµ s¶n phÈm cña sù ph¸t triÓn kh²ch quan cña x± héi lo¯i ng­êi. NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã kh° n¨ng “tù ®éng” tËp hîp trÝ tuÖ vµ tiÒm lùc cña hµng triÖu con ng-êi h-íng tíi lîi Ých chung cña x· héi, do ®ã nã thóc ®Èy t¨ng tr-ëng kinh tÕ, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt, gãp phÇn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña mét x· héi. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr-êng lµ qu¸ tr×nh më réng ph©n c«ng lao ®éng x· héi, ph¸t triÓn khoa häc – c«ng nghÖ míi vµ øng dông chóng vµo thùc tiÔn s¶n xuÊt – kinh doanh. Sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ tr-êng g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i, cña khoa häc - kÜ thuËt, cña lùc l-îng s¶n xuÊt. 2. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh kinh tÕ thÞ tr-êng g¾n víi qu¸ tr×nh x· héi ho¸ s¶n xuÊt th«ng qua c¸c qu¸ tr×nh: 2.1. Qu¸ tr×nh tæ chøc ph©n c«ng vµ ph©n c«ng l¹i ®èi víi lao ®éng x· héi. S¶n xuÊt bao giê còng mang tÝnh chÊt x· héi.TÝnh x· héi cña s¶n xuÊt kh«ng chØ tån t¹i trong buæi ®Çu h×nh thµnh x· héi con ng-êi, mµ cßn ph¸t triÓn cao h¬n trong ®iÒu kiÖn cña x· héi hiÖn ®¹i. X· héi ho¸ s¶n xuÊt lµ sù liªn kÕt nhiÒu qu¸ tr×nh kinh tÕ riªng biÖt thµnh qu¸ tr×nh kinh tÕ - x· héi, tån t¹i, ho¹t ®éng vµ ph¸t triÓn liªn tôc nhmét qu¸ hÖ thèng h÷u c¬, ®ã lµ qu¸ tr×nh kinh tÕ kh¸ch quan phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cao cña lùc l-îng s¶n xuÊt, ph¶n ¸nh xu thÕ ph¸t triÓn tÊt yÕu mang tÝnh chÊt x· héi cña s¶n xuÊt. X· héi ho¸ ®-îc biÓu hiÖn ë tr×nh ®é ph¸t triÓn cña sù ph©n c«ng vµ ph©n c«ng l¹i lao ®éng x· héi . Ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ viÖc ph©n chia ng-êi s¶n xuÊt vµo nh÷ng nghµnh nghÒ kh¸c nhau cña x· héi, lµ c¬ së cña s¶n xuÊt vµ l-u th«ng hµng ho¸. Theo dßng lÞch sö, ph©n c«ng lao ®éng ph¸t triÓn cïng víi sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt x· héi, ph©n c«ng lao ®éng t¹o ra sù hîp t¸c vµ trao ®æi lao ®éng, h×nh thøc ®Çu tiªn lµ hiÖp t¸c gi¶n ®¬n. Víi h×nh thøc n¯y, lÇn ®Çu tiªn lao ®éng ®­îc x± héi ho², “ ng-êi lao ®éng tæng hîp” xuÊt hiÖn, tiÕp ®Õn l¯ sù ph©n c«ng trong c«ng tr­êng thñ c«ng g¾n liÒn víi sù chuyªn m«n ho¸ c«ng cô thñ c«ng dùa trªn tay nghÒ cña ng-êi lao ®éng. M¸y mãc ra ®êi lµ mét nÊc thang míi cña sù ph¸t triÓn lùc l-îng s¶n xuÊt lµ nÒn s¶n xuÊt dùa trªn c¬ khÝ, khi mµ hiÖp t¸c lao ®éng thùc sù trë thµnh " tÊt yÕu kü thuËt" lÊy m¸y mãc lµm chñ thÓ. §Õn l-ît m×nh, ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ thóc ®Èy sù ph©n c«ng lao ®éng vµ hiÖp t¸c lao ®éng trªn ®é míi cao h¬n. 2.2. Qu¸ tr×nh ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u ®èi víi t- liÖu s¶n xuÊt. Qu¸ tr×nh nµy g¾n liÒn víi ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt hµng ho¸. C¸c h×nh thøc tõ së h÷u ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao, tõ së h÷u riªng ®éc lËp tíi së h÷u chung, së h÷u tËp thÓ, së h÷u nhµ n-íc, cña c¸c h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt tõ c«ng ty t- nh©n tíi c«ng ty liªn doanh ®Õn c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n...tõ h×nh thøc cac-ten tíi xanh-®i-ca, t¬rít, c«ng-xac-xi-on, tõ nh÷ng c«ng ty quèc gia ®Õn c«ng ty ®a quèc gia, xuyªn quèc gia cã c¸c chi nh¸nh ë nhiÒu n-íc. Së h÷u vÒ t- liÖu s¶n xuÊt lµ h×nh th¸i x· héi cña sù chiÕm h÷u vÒ tliÖu s¶n xuÊt, mét néi dung chñ yÕu trong hÖ thèng c¸c quan hÖ s¶n xuÊt. V× vËy h×nh thøc, quy m«, ph¹m vi còng nh- tÝnh ®a d¹ng cña së h÷u kh«ng ph¶i do ý muèn chñ quan cña con ng-êi quyÕt ®Þnh mµ lµ mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö tù nhiªn. 2.3. Qu¸ tr×nh tiÕn hµnh c¸ch m¹ng c«ng nghÖ lµm xuÊt hiÖn thÞ tr-êng míi X· héi ho¸ s¶n xuÊt biÓu hiÖn ë mèi liªn hÖ gi÷a c¸c ngµnh, c¸c nghÒ, c¸c vïng ngµy cµng cao vµ chÆt chÏ. Mèi liªn hÖ nµy kh«ng chØ diÔn ra trªn lÜnh vùc l-u th«ng mµ cßn diÔn ra trong lÜnh vùc ®Çu t-, hîp t¸c khoa häcc«ng nghÖ vµ d-íi c¸c h×nh thøc liªn doanh liªn kÕt ®a d¹ng, phong phó. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh kinh tÕ thÞ tr-êng g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh c¸ch m¹ng khoa häcc«ng nghÖ lµm xuÊt hiÖn thÞ tr-êng ®Çu vµo s¶n xuÊt. C«ng nghÖ lµ tinh hoa trÝ tuÖ, lµ lao ®éng s¸ng t¹o cña con ng-êi ®Ó phôc vô con ng-êi. ChÝnh c«ng nghÖ lµ ch×a kho¸ cho sù ph¸t triÓn, lµ c¬ së vµ lµ ®éng lùc thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi dùa trªn nÌn t¶ng ph¸t triÓn c«ng nghÖ bÒn v÷ng vµ t¨ng tr-ëng cao. C«ng nghÖ lµm biÕn ®æi c¬ cÊu x· héi ®ång thêi nã còng lµ kÕt qu¶ cña sù thay ®æi x· héi, sù ph¸t triÓn khoa häc- c«ng nghÖ lµm xuÊt hiÖn thÞ tr-êng vèn, thÞ tr-êng lao ®éng kü thuËt. Ngoµi ra, x· héi ho¸ s¶n xuÊt cßn biÓu hiÖn ë tÝnh chÊt x· héi ho¸ cña s¶n phÈm. Trong nÒn s¶n xuÊt x· héi ho¸, s¶n phÈm lµm ra ph¶i qua tay nhiÒu ng-êi , nhiÒu c«ng ®o¹n. TÝnh ®a d¹ng cña nhu cÇu phæ biÕn vµ sù kh¸c nhau trong ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho s¶n xuÊt ë c¸c nuøc ®ßi hái bÊt cø nÒn kinh tÕ nµo còng ph¶i cã sù trao ®æi kÕt qu¶ ho¹t ®éng lao ®éng víi bªn ngoµi víi møc ®é vµ ph¹m vi kh¸c nhau. Sù tham gia vµo ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ d-íi nhiÒu h×nh thøc sÏ ra t¨ng sù thÝch øng vµ phï hîp vÒ c¬ cÊu cña nÒn kinh tÕ víi bªn ngoµi. Ngµy nay trong ®iÒu kiÖn ph©n c«ng chuyªn m«n ho¸ vµ hîp t¸c quèc tÕ th× mét s¶n phÈm kh«ng chØ mét c«ng ty hay mét quèc gia s¶n xuÊt ra mµ cã thÓ do nhiÒu c«ng ty thuéc nhiÒu quèc gia s¶n xuÊt ra. II. C¸c b-íc ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr-êng. Kinh tÕ thÞ tr-êng ph¸t triÓn qua 3 b-íc: Tõ kinh tÕ tù nhiªn sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n; tõ kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n sang kinh tÕ thÞ tr-êng tù do; tõ kinh tÕ thÞ tr-êng tù do sang kinh tÕ hçn hîp. 1.Tõ kinh tÕ tù nhiªn ph¸t triÓn sang kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n. Trong nÒn kinh tÕ tù nhiªn, s¶n xuÊt nhá chiÕm -u thÕ. NÒn kinh tÕ tù nhiªn do nhiÒu ®¬n vÞ kinh tÕ thuÇn nhÊt hîp thµnh(c¸c gia ®×nh n«ng d©n gia tr-ëng, c¸c c«ng x· n«ng n«ng th«n, c¸c l·nh ®Þa phong kiÕn) vµ mçi ®¬n vÞ kinh tÕ Êy lµm ®ñ mäi c«ng viÖc ®Î t¹o ra s¶n phÈm cuèi cïng. Trong c¸c nÒn kinh tÕ tù nhiªn, ruéng ®Êt lµ t- liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu; n«ng nghiÖp lµ ngµnh s¶n xuÊt c¬ b¶n, c«ng cô kü thuËt canh t¸c l¹c hËu dùa vµo ch©n tay lµ chñ yÕu chØ cã mét sè trang tr¹i cña ®Þa chñ hoÆc ph-êng héi míi cã hiÖp t¸c lao ®éng gi¶n ®¬n. §©y chÝnh lµ m« h×nh kinh tÕ ®ãng kÝn, kh«ng cã sù giao l-u s¶n phÈm víi bªn ngoµi, nã tån t¹i suèt mét thêi kú dµi cho ®Õn chÕ ®é phong kiÕn. B-íc ®i chñ yÕu cña s¶n xuÊt tù cung, tù cÊp lµ tiÕn lªn s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n. §iÒu kiÖn cho qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ nµy lµ sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ hµng ho¸. Ph©n c«ng x· héi lµ c¬ së cña kinh tÕ hµng ho¸. Nh÷ng ng-êi s¶n xuÊt ë nh÷ng vïng kh¸c nhau cã nh÷ng ®iÒu kiÖn tù nhiªn kh¸c nhau, cã kh¶ n¨ng vµ -u thÕ trong s¶n xuÊt ra nh÷ng s¶n phÈm kh¸c nhau ®¹t hiÖu qu¶ cao h¬n. Ngay trong mét vïng, mét ®Þa ph-¬ng nh÷ng ng-êi s¶n xuÊt còng cã nh÷ng kh¶ n¨ng, ®iÒu kiÖn vµ kinh nghiÖm s¶n xuÊt kh¸c nhau. Mçi ng-êi chØ tËp trung s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm nµo mµ m×nh cã -u thÕ, ®em s¶n phÈm cña m×nh trao ®æi lÊy nh÷ng s¶n phÈm cÇn thiÕt cho s¶n xuÊt vµ ®êi sèng cña m×nh, hä trë thµnh nh÷ng ng-êi s¶n xuÊt hµng ho¸ cïng trao ®æi mua b¸n hµng ho¸ víi nhau, trªn c¬ së ®ã thÞ tr-êng, tiÒn tÖ còng ra ®êi vµ ph¸t triÓn. S¶n xuÊt hµng ho¸ ra ®êi lóc ®Çu d-íi h×nh thøc s¶n xuÊt nhá, gi¶n ®¬n nh-ng lµ mét b-íc tiÕn trong lÞch sö ph¸t triÓn x· héi. S¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n lµ s¶n xuÊt dùa trªn chÕ ®é t- h÷u vÒ t- liÖu s¶n xuÊt trong ®iÒu kiÖn kü thuËt thñ c«ng l¹c hËu. Khi tr×nh ®é lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn cao h¬n, s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n chuyÓn sang s¶n xuÊt hµng ho¸ quy m« lín h¬n. Qu¸ tr×nh ®ã diÔn ra trong thêi kú qu¸ ®é tõ x· héi phong kiÕn lªn x· héi t- b¶n. 2.Tõ kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n lªn kinh tÕ thÞ tr-êng tù do. NÒn kinh tÕ thÞ tr-êng tù do ra ®êi tõ tõ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n nh-ng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n kh¸c víi nÒn kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n. ë ®©y ng-êi s¶n xuÊt trùc tiÕp lµ c«ng nh©n lµm thuª, kh«ng ph¶i lµ ng-êi së h÷u t- liÖu s¶n xuÊt mµ t- liÖu s¶n xuÊt lµ cña nhµ t- b¶n. S¶n phÈm lao ®éng do nh÷ng c«ng nh©n lµm ra thuéc vÒ nhµ t- b¶n. Trong nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n, t¸c ®éng cña qui luËt gi¸ trÞ dÉn tíi sù ph¸t triÓn tù ph¸t cña lùc l-îng s¶n xuÊt. Do t¸c ®éng tù ph¸t ®ã, do sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶, c¹nh tranh ®· lµm ph©n ho¸ nh÷ng ng-êi s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ trong giai ®o¹n ph¸t triÓn lÞch sö nhÊt ®Þnh lµm n¶y sinh chñ nghÜa tb¶n. Kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n ®Î ra chñ nghÜa t- b¶n, s¶n xuÊt hµng ho¸ trong thêi kú nµy c¹nh tranh gay g¾t. Trong ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt qui m« lín, c¸c nguån lùc tù nhiªn ngµy cµng khan khiÕm buéc ng-êi s¶n xuÊt ph¶i kh«ng ngõng c¶i tiÕn ®æi m¬Ý kü thuËt, c«ng nghÖ, n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt l-îng vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt, sö dông tiÕt kiÖm c¸c yÕu tè s¶n xuÊt. §©y lµ ®éng lùc m¹nh mÏ cho sù ph¸t triÓn nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸. 3.Tõ kinh tÕ thÞ tr-êng tù do sang kinh tÕ hçn hîp XuÊt ph²t cña quan ®iÓm “kinh tÕ hçn hîp” cã tõ cuèi nh÷ng n¨m cña thÕ kû XIX. Sau khi thêi kú chiÕn tranh, nã ®-îc c¸c nhµ kinh tÕ häc Mü, nhA.Hasen, tiÕp tôc nghiªn cøu. T- t-ëng nµy ®­îc ph²t triÓn trong “kinh tÕ häc” cña P.A.Samuelson. NÕu c²c nh¯ kinh tÕ häc Cæ ®iÓn v¯ Cæ ®iÓn míi say s­a víi “bµn tay v« h×nh” v¯ “c©n b»ng tæng qu¸t”, tr­êng ph²i Keynes v¯ Keynes míi say s­a víi “bµn tay nhµ n-íc”, th× P.A.Samuelson chñ tr­¬ng ph²t triÓn kinh tÕ ph°i dùa v¯o c° “hai bµn tay”, l¯ c¬ chÕ thÞ tr­êng v¯ nh¯ n­íc. ¤ng cho r´ng diÒu hµnh mét nÒn kinh tÕ kh«ng cã chÝnh phñ hoÆc thÞ tr-êng th× còng nh- vç tay b´ng mét b¯n tay”. C¬ chÕ thÞ tr-êng lµ mét h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ, trong ®ã, c¸ nh©n ng-êi tiªu dïng vµ c¸c nhµ kinh doanh t¸c ®éng lÉn nhau qua thÞ tr-êng ®Ó x¸c ®Þnh ba vÊn ®Ò trung t©m cña tæ chøc kinh tÕ lµ: c¸i g×? Nh- thÕ nµo? Vµ cho ai? C¬ chÕ thÞ tr­êng “kh«ng ph¶i lµ mét sù hçn hîp mµ lµ trËt tù kinh tÕ”. Mét nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng lµ mét c¬ chÕ tinh vi ®Ó phèi hîp mét c¸ch kh«ng tù gi¸c nh©n d©n vµ doanh nghiÖp th«ng qua hÖ thèng gi¸ c¶ thÞ tr-êng. Nã lµ mét ph-¬ng tiÖn giao tiÕp ®Ó tËp hîp tri thøc vµ hµnh ®éng cña hµng triÖu c¸ nh©n kh¸c nhau, kh«ng cã bé n·o trung t©m, nã vÉn gi¶i ®-îc bµi to¸n mµ m¸y tÝnh lín nhÊt ngµy nay kh«ng thÓ gi¶i næi. Kh«ng ai thiÕt kÕ ra nã. Nã tù nhiªn, vµ còng nh- x· héi loµi ng-êi, nã ®ang thay ®æi. ThÞ tr-êng lµ mét qu¸ tr×nh mµ trong ®ã, ng-êi b¸n mét thø hµng ho¸ t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ c¶ vµ sè l-îng hµng ho¸. Nh- vËy, nãi ®Õn thÞ tr-êng vµ c¬ chÕ thÞ tr-êng lµ ph¶i nãi tíi hµnh ho¸, ng-êi b¸n vµ ng-êi mua, gi¸ c¶ hµng ho¸. Hµng ho¸ bao gåm tiªu dïng, dÞch vô vµ yÕu tè s¶n xuÊt nh- lao ®éng, ®Êt ®ai, t- b¶n. Tõ ®ã h×nh thµnh nªn thÞ tr-êng hµng tiªu dïng vµ thÞ tr-êng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt. Trong hÖ thèng thÞ tr-êng, mçi hµng ho¸, mçi lo¹i dÞch vô ®Òu cã gi¸ c¶ cña nã. Gi¸ c¶ mang l¹i thu nhËp cho hµng ho¸ mang ®i b¸n. Vµ mçi ng-êi l¹i dïng thu nhËp ®ã ®Ó mua hµng m×nh cÇn. NÕu mét lo¹i hµng ho¸ nµo ®ã cã nhiÒu ng-êi mua, th× ng-êi b¸n sÏ t¨ng gi¸ lªn ®Ó ph©n phèi mét l-îng cung h¹n chÕ. Gi¸ lªn cao sÏ thóc ®Èy ng-êi s¶n xuÊt lµm ra nhiÒu hµng ho¸ h¬n. Khi cã nhiÒu hµng ho¸, ng-êi b¸n muèn mua nhanh ®Ó gi¶i quyÕt hµng cña m×nh nªn h¹ gi¸ xuèng. Khi h¹ gi¸, sè ng-êi mua hµng ®ã t¨ng lªn. Do ®ã, ng-êi b¸n l¹i t¨ng gi¸ lªn. Nh- vËy, trong c¬ chÕ thÞ tr-êng cã mét hÖ thèng tù t¹o ra sù c©n ®èi gi÷a gi¸ c¶ vµ s¶n xuÊt. “Gi¸ c¶ lµ ph-¬ng tiÖn tÝn hiÖu cña x· héi”. Nã chØ cho ng­êi s°n xuÊt biÕt s¶n xuÊt c¸i g× vµ nh- thÕ nµo vµ còng th«ng qua ®ã thùc hiÖn ph©n phèi cho ai. Nãi ®Õn c¬ chÕ thÞ tr-êng lµ ta ph¶i nãi ®Õn cung - cÇu hµng ho¸, ®ã lµ sù kh¸i qu¸t cña hai lùc l-îng ng-êi b¸n vµ ng-êi mua trªn thÞ tr-êng. Sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ ®· lµm cho tr¹ng th¸i c©n b»ng cung - cÇu th-êng xuyªn biÕn ®æi vµ ®ã còng chÝnh lµ néi dung cña quy luËt cung - cÇu hµng ho¸. NÒn kinh tÕ thÞ tr-êng chÞu sù ®iÒu khiÓn cña hai «ng vua: Ng-êi tiªu dïng vµ kü thuËt. Ng-êi tiªu dïng thèng trÞ thÞ tr-êng, v× hä lµ ng-êi bá tiÒn ra ®Ó mua hµng ho¸ do doanh nghiÖp s¶n xuÊt. Song, kü thuËt h¹n chÕ ng-êi tiªu dïng v× nÒn s¶n xuÊt b»ng tiÒn cña ng-êi mua, kh«ng thÓ quyÕt ®Þnh vÊn ®Ò ph¶i s¶n xuÊt hµng g×. Nh- vËy, nhu cÇu ph¶i chÞu theo cung øng cña ng-êi kinh doanh. V× ng-êi s¶n xuÊt ph¶i ®Þnh gi¸ hµng cña m×nh theo chi phÝ s¶n xuÊt. Nªn hä s½n sµng chuyÓn sang lÜnh vùc nhiÒu lîi nhuËn h¬n. Nh- vËy thÞ tr-êng chÞu sù chi phèi cña c¶ chi phÝ kinh doanh, lÉn c¸c quyÕt ®Þnh cungcÇu cña ng-êi tiªu dïng quy ®Þnh. ë ®©y, thÞ tr-êng ®ãng vai trß m«i giíi trung gian hoµ gi¶i së thÝch ng-êi tiªu dïng vµ h¹n chÕ kü thuËt. Còng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, lîi nhuËn lµ ®éng lùc chi phèi ho¹t ®éng cña ng-êi kinh doanh. Lîi nhuËn ®-a c¸c nhµ doanh nghiÖp ®Õn c¸c khu vùc s¶n xuÊt hµng ho¸ mµ ng-êi tiªu dïng cÇn nhiÒu h¬n, bá qua c¸c khu vùc Ýt cã ng-êi tiªu dïng. Lîi nhuËn ®-a c¸c nhµ doanh nghiÖp ®Õn viÖc sö dông kü thuËt s¶n xuÊt hiÖu qu¶ nhÊt. Nh- vËy, hÖ thèng thÞ tr-êng lu«n ph¶i lµ mét hÖ thèng hçn hîp ®Ó gi¶i quyÕt tèt nhÊt ba vÊn ®Ò cã b¶n cña nÒn kinh tÕ. IIIC¬ chÕ thÞ tr-êng 1.Hµng ho¸. Hµng ho¸ lµ s¶n phÈm cña lao ®éng , mét lµ nã cã thÓ tho¶ m·n ®-îc nhu cÇu nµo ®ã cña con ng-êi, hai lµ nã ®-îc s¶n xuÊt ra kh«ng ph¶i ®Ó ng-êi s¶n xuÊt ra nã tiªu dïng mµ lµ ®Ó ®em ra trao ®æi. Hµng ho¸ cã hai thuéc tÝnh: Bao gåm thuéc tÝnh gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông. Gi¸ trÞ lµ lao ®éng x· héi cña ng-êi s¶n xuÊt hµng ho¸ kÕt tinh trong hµng ho¸. S¶n phÈm nµo mµ kh«ng chøa ®ùng lao ®éng cña con ng-êi th× kh«ng cã gi¸ trÞ, khi gi¸ trÞ thay ®æi th× gi¸ trÞ trao ®æi còng thay ®æi. Gi¸ trÞ trao ®æi chÝnh lµ h×nh thøc biÓu hiÖn cña gi¸ trÞ. Gi¸ trÞ lµ mét ph¹m trï lÞch sö nã g¾n liÒn víi nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸, khi nµo cßn s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸ th× cßn tån t¹i ph¹m trï gi¸ trÞ. Gi¸ trÞ sö dông lµ c«ng dông cña s¶n phÈm cã thÓ tho¶ m·n mét nhu cÇu nµo ®ã cña con ng-êi. C«ng dông cña s¶n phÈm do thuéc tÝnh tù nhiªn cña s¶n phÈm ®ã qui ®Þnh. Gi¸ trÞ sö dông thÓ hiÖn ë viÖc sö dông hay tiªu dïng nã lµ néi dung cña cña c¶i, kh«ng kÓ h×nh thøc x· héi cña c¶i ®ã nh- thÕ nµo. Víi ý nghÜa nh- vËy th× gi¸ trÞ sö dông lµ mét ph¹m trï vÜnh viÔn. Mét s¶n phÈm ®· lµ hµng ho¸ th× nhÊt thiÕt ph¶i cã gi¸ trÞ sö dông nh-ng kh«ng ph¶i bÊt cø s¶n phÈm g× cã gi¸ trÞ sö dông còng ®Òu lµ hµng ho¸. Trong kinh tÕ hµng ho¸, gi¸ trÞ sö dông lµ c¸i mang gi¸ trÞ trao ®æi. 2.TiÒn tÖ Trong giai ®o¹n ®Çu cña trao ®æi hµng ho¸, ng-êi ta ®æi trùc tiÕp mét vËt nµy lÊy mét vËt kh¸c, víi sù ph¸t triÓn tiÕp tôc cña ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ trao ®æi hµng ho¸ trong thêi k× suy tµn cña chÕ ®é c«ng x· nguyªn thuû, nh÷ng nh-îc ®iÓm cña h×nh th¸i gi¸ trÞ toµn bé hay më réng cµng thÓ hiÖn râ rÖt.Trong qu¸ tr×nh troa ®æi hµng ho¸ xuÊt hiÖn mét nhu cÇu lµ nh÷ng ng-êi chñ hµng ho¸ ph¶i t×m ®-îc mét lo¹i hµng ho¸ nµo mµ ®-îc nhiÒu ng-êi -a thÝch ®Ó ®æi hµng ho¸ cña m×nh lÊy hµng ho¸ ®ã. Sau ®ã dïng hµng ho¸ Êy ®æi lÊy thø hµng ho¸ mµ m×nh cÇn. Nh- vËy viÖc trao ®æi kh«ng cßn lµ trùc tiÕp mµ ph¶i qua mét b-íc trung gian. Lùc l-îng s¶n xuÊt tiÕp tôc ph¸t triÓn cuéc ph©n c«ng lao ®éng x· héi lín lÇn thø hai thóc ®Èy m¹nh sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt vµ l-u th«ng hµng ho¸, ®iÒu ®ã ®ßi hái ph¶i cã vËt ngang gi¸ chung thèng nhÊt gi÷a c¸c vïng, nh- vËy tiÒn tÖ ®· xuÊt hiÖn. TiÒn tÖ xuÊt hiÖn lµ kÕt qu¶ l©u dµi vµ tÊt nhiªn cña trao ®æi hµng ho¸. TiÒn tÖ cã kh¶ n¨ng trao ®æi trùc tiÕp víi mäi hµng ho¸,nã trë thµnh ph-¬ng tiÖn biÓu hiÖn gi¸ trÞ cña c¸c hµng ho¸. TiÒn tÖ lµ thø hµng ho¸ ®Æc biÖt ®-îc t¹o ra lµ vËt ngang gi¸ chung cho c¸c hµng ho¸ kh¸c. Nã thÓ hiÖn gi¸ trÞ lao ®éng x· héi vµ biÓu hiÖn quan hÖ gi÷a nh÷ng ng-êi s¶n xuÊt hµng ho¸. Tõ sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña s¶n xuÊt vµ trao ®æi ®· ra ®êi mét lo¹i hµng ho¸ ®Æc biÖt ®ãng vai trß vËt ngang gi¸ chung. §ã lµ tiÒn tÖ. Trong lÞch sö tiÒn tÖ, nhiÒu lo¹i hµng ho¸ ®· ®-îc sö dông cho vai trß nµy nh- vá èc, gia sóc,...s¾t, ®ång, b¹c, vµng...B¶n th©n chóng lµ nh÷ng yÕu tè vËt chÊt vµ cã gi¸ trÞ. Sù ra ®êi cña tiÒn giÊy ®¸nh dÊu mét sù thay ®æi to lín trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña chóng tÝnh b»ng b¹c, hoÆc vµng. Nh-ng ngµy nay mäi nÒn kinh tÕ hiÖn ®³i ®Òu kh«ng cã bÊt kú mét sù høa hÑn ®°m b°o “gi¸ trÞ thùc” cña chóng. Nhu cÇu trao ®æi ®· ph¸t triÓn ®Õn møc cÇn cã nh÷ng lo¹i tiÒn míi kh«ng chØ lµ tiÒn giÊy, sÐc mµ cßn thÎ tÝn dông, tiÒn ®iÖn tö v.v...Nã ®-îc chuyÓn nh-îng th«ng qua c¸c m¸y tÝnh, ®-êng ®iÖn tho¹i vµ thËm chÝ cã thÓ tån t¹i trªn giÊy tê. Nh- vËy ngµy nay, tiÒn ®-îc coi lµ mäi thø ®-îc x· héi chÊp nhËn dïng lµm ph-¬ng tiÖn thanh to¸n vµ trao ®æi. B¶n th©n chóng cã thÓ cã hoÆc kh«ng cã gi¸ trÞ riªng. 3. Gi¸ c¶. Gi¸ c¶ lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ hµng ho¸. Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nãi chung còng nh- nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn trong thêi k× qu¸ ®é ë n-íc ta, gi¸ c¶ lµ c«ng cô v« cïng quan träng kh«ng nh÷ng ®Î b¶o ®¶m cho l-u th«ng hµng ho¸ còng tø lµ cho sinh ho¹t ho¹t ®éng th-¬ng nghiÖp ®-îc thuËn lîi mµ cßn ®Ó ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt vµ tiªu dïng theo h-íng cã lîi cho lao ®éng. Gi¸ c¶ trong thêi k× qu¸ ®é thÓ hiÖn nh÷ng lîi Ých kh¸c nhau, cho nªn ph¶i cã chÝnh s¸ch ®óng ®¾n ®Ó t¹o ra mét sù nhÊt trÝ gi÷a c¸c lîi Ých ®a d¹ng ®ã. Gi¸ c¶ ph¶n ¸nh t×nh h×nh cung-cÇu, cã thÓ nhËn biÕt sù khan hiÕm t-¬ng ®èi cña hµng ho¸ qua sù biÕn ®æi gi¸ c¶. Tin tøc vÒ gi¸ c¶ cã thÓ h-íng dÉn ®¬n vÞ kinh tÕ cã liªn quan ®Þnh ra nh÷ng quyÕt s¸ch ®óng ®¾n, kh«ng cã nh÷ng th«ng tin vÒ gi¸ c¶ quyÕt s¸ch sÏ kh«ng chuÈn x¸c thËm trÝ cã nh÷ng quyÕt s¸ch mï qu¸ng.Trong lÜnh vùc ph©n phèi,l-u th«ng vµ tiªu dïng, sù biÕn ®æi gi¸ c¶ còng cung cÊp nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt ®Ó chÝnh phñ, xÝ nghiÖp vµ c¸ nh©n ®Þnh ra nh÷ng quyÕt ®Þnh. Sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ cã thÓ dÉn tíi sù biÕn ®éng cña cung cÇu, s¶n xuÊt vµ tiªu dïng, biÕn ®éng vÒ l-u chuyÓn tµi nguyªn. Khi gi¸ c¶ cña mét lo¹i hµng ho¸ nµo ®ã t¨ng lªn th× ng-êi s¶n xuÊt nãi chung cã thÓ t¨ng s¶n xu©ts mÆt hµng ®ã vµ tÊt nhiªn sÏ thu hót tµi nguyªn x· héi l-u chuyÓn vµo ngµnh ®ã nh-ng gi¸ c¶ t¨ng cã thÓ lµm cho tiªu dïng gi¶m nhu cÇu vÒ lo¹i hµng ho¸ ®ã. Khi gi¸ c¶ gi¶m ng-êi s¶n xuÊt nãi chung cã thÓ gi¶m s¶n xuÊt lo¹i hµng ho¸ Êy vµ do ®ã mét phÇn tµi nguyªn cã thÓ kh«ng l-u chuyÓn vµo ngµnh Êy, tiªu dïng l¹i cã thÓ t¨ng lªn. ChÝnh trong qu¸ tr×nh nµy mµ gi¸ c¶ ®iÒu tiÕt qui m« s¶n xuÊt cña xÝ nghiÖp sù bè trÝ tµi nguyªn gi÷a c¸c ngµnh vµ c©n ®èi gi÷a tæng cÇu vµ tæng cung cña x· héi. Gi¸ c¶ lªn xuèng nh- mét bµn tay v« h×nh ®iÒu tiÕt lîi Ých cña mäi ng-êi, chØ huy hµnh ®éng cña ng-êi s¶n xuÊt, ®iÒu tiÕt hµnh vi cña ng-êi tiªu dïng.Gi¸ c¶ cßn cã chøc n¨ng thóc ®Èy tiÕn bé kü thuËt, gi¶m l-îng lao ®éng x· héi trung b×nh cÇn thiÕt vµ chøc n¨ng ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i thu nhËp quèc d©n, thu nhËp c¸ nh©n. Gi¸ c¶ chØ cã thÓ ph¸t huy c¸c chøc n¨ng trªn dùa vµo tiÒn tÖ. Gi¸ c¶ cã ®Çy ®ñ tÝnh ®µn håi, thÞ tr-êng ph¶i cã tÝnh c¹nh tranh ®Çy ®ñ nÕu kh«ng sÏ lµm thiÖt h¹i chøc n¨ng cña gi¸ c¶. Tr-íc ®©y do c¬ chÕ kinh tÕ kÕ ho¹ch tËp trung quan liªu nªn t¸c dông cña qui luËt gi¸ trÞ bÞ xem nhÑ, v× thÕ hÖ thèng gi¸ c¶ cña n-íc ta rÊt bÊt hîp lÝ. Gi¸ c¶ kh«ng ph¶n ¸nh ®-îc gi¸ trÞ còng kh«ng ph¶n ¸nh ®-îc cung- cÇu, tû gi¸ gi÷a c¸c hµng ho¸ kh¸c nhau còng nh- gi÷a c¸c hµng ho¸ cïng lo¹i còng bÊt hîp lÝ. Sù bÊt hîp lÝ trªn lµm cho gi¸ c¶ kh«ng ph¸t huy ®-îc vai trß lµ ®ßn bÈy kinh tÕ m¹nh mÏ ®èi víi sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt vµ ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña ng-êi lao ®éng. §Ó chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr-êng, ®iÒu ®Çu tiªn ®Æt ra ®èi víi sù h×nh thµnh gi¸ c¶ lµ ph¶i lÊy gi¸ trÞ lµm c¬ së vµ dùa vµo yªu cÇu cña qui luËt gi¸ trÞ §ång thêi sù h×nh thµnh gi¸ c¶ hµng ho¸ cßn ph¶i chÞu quan hÖ cña qui luËt cung - cÇu hµng ho¸, sè l-îng ph¸t hµnh tiÒn giÊy víi chÝnh s¸ch kinh tÕ cña nhµ n-íc ë mçi thêi k× nhÊt ®Þnh...Qui luËt gi¸ trÞ quyÕt ®Þnh gi¸ c¶ th«ng qua cung cÇu cã ý nghÜa quan träng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng. Cho nªn vËn dông qui luËt gi¸ trÞ, t×nh h×nh cung cÇu trªn thÞ tr-êng ®Ó h×nh thµnh gi¸ c¶ lµ ph-¬ng tiÖn vµ lµ con ®-êng quan träng thóc ®Èy tiÕn bé x· héi. MÆc dï c¬ chÕ thÞ tr-êng ë n-íc ta trong thêi k× qu¸ ®é lªn CNXH lµ c¬ chÕ cã sù qu¶n lý cña nhµ n-íc theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa, song c¬ chÕ h×nh thµnh gi¸ c¶ ph¶i tõ thÞ tr-êng lµ chñ yÕu, ng-êi s¶n xuÊt kinh doanh cã quyÒn ®Þnh gi¸.C¬ chÕ h×nh thµnh gi¸ nµy ®ßi hái nhµ n-íc trong khi chØ ®¹o vµ qu¶n lý gi¸ c¶ ph¶i lµm cho tuyÖt ®¹i ®a sè hµng ho¸ phï hîp víi gi¸ thÞ truêng do c¸c tæ chøc kinh tÕ c¨n cø vµo quan hÖ cung cÇu cña thÞ tr-êng qui ®Þnh, th«ng qua gi¸ c¶ nhµ n-íc ®iÒu tiÕt, h-íng dÉn viÖc ®Çu t- mét c¸ch hîp lý. 4. Lîi nhuËn. Do cã sù chªnh lÖch gi÷a gi¸ trÞ hµng ho¸ vµ chi phÝ s¶n xuÊt t- b¶n chñ nghÜa, nªn khi b¸n hµng ho¸ theo gi¸ c¶ thÞ th-êng (b»ng gi¸ trÞ hµng ho¸) nhµ t- b¶n thu ®-îc mét kho¶n tiÒn lêi gäi lµ lîi nhuËn. So s¸nh lîi nhuËn víi gi¸ trÞ thÆng d- cho thÊy: VÒ l-îng, nÕu cung b»ng cÇu vµ do ®ã gi¸ hµng ho¸ b¸n ra theo ®óng gi¸ trÞ cña nã th× sè l-îng lîi nhuËn thu ®-îc b»ng gi¸ trÞ thÆng d-. NÕu cung nhá hoÆc lín h¬n cÇu gi¸ c¶ hµng ho¸ cã thÓ sÏ cao h¬n l-îng hay thÊp h¬n gi¸ trÞ cña nã th× tõng t- b¶n c¸ biÖt cã thÓ thu ®-îc mét l-îng lîi nhuËn lín h¬n hoÆc nhá h¬n l-îng gi¸ trÞ thÆng d-. Nh-ng trong toµn x· héi, tæng sè gi¸ c¶ ngang b»ng víi tæng sè gi¸ trÞ cña hµng ho¸, tæng sè lîi nhuËn ngang b»ng víi tæng sè gi¸ trÞ thÆng d-. VÒ chÊt, gi¸ trÞ thÆng d- lµ bé phËn gi¸ trÞ míi do lao ®éng mµ c«ng nh©n t¹o ra trong lÜnh vùc s¶n xuÊt d«i ra ngoµi ph©nf bï l¹i gi¸ trÞ trung b×nh kh¶ biÕn mµ nhµ t- b¶n ®· tr¶ cho c«ng nh©n, cßn lîi nhuËn lµ h×nh thøc biÓu hiÖn bªn ngoµi cña gi¸ trÞ thÆng d-, lµ gi¸ trÞ thÆng dù khi nã ®-Þc quan niÖm lµ con ®Î cña toµn bé t- b¶n øng ra, lµ kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña toµn tue b¶n ®Çu t- vµo s¶n xuÊt vµ kinh doanh. C.M²c viÕt: “gi¸ trÞ thÆng d- hay lµ lîi nhuËn, chÝnh lµ phÇn gi¸ trÞ d«i ra Êy cña gi¸ trÞ hµng ho¸ so víi chi phÝ s¶n xuÊt cña nã, nghÜa lµ phÇn d«i ra cña tæng sè l-îng lao ®éng chøa ®ùng trong hµng ho¸ so víi sè l-îng lao ®éng ®-îc tr¶ c«ng chøa ®ùng trong hµng ho¸”. Ph¹m trï lîi nhuËn ph¶n ¸nh sai lÖch b¶n chÊt quan hÖ s¶n xuÊt gi÷a tb¶n vµ lao ®éng, v× nã lµm cho ng-êi ta t-ëng r»ng gi¸ trÞ thÆng d- kh«ng ph¶i chØ do lao ®éng lµm thuª t¹o ra. Thùc chÊt lîi nhuËn vµ gi¸ trÞ thÆng d- còng l¯ mét, lîi nhuËn chµng qua chØ l¯ mét h×nh th²i thÇn bÝ cña gi² trÞ thÆng d­ ‘ 5.Quy luËt gi¸ trÞ. Quy luËt gi¸ trÞ lµ quy luËt kinh tÕ c¨n b¶n cña s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸. Chõng nµo cßn trao ®æi hµng ho¸ th× chõng ®ã cßn quy luËt gi¸ trÞ. Theo quy luËt nµy, s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸ ph¶i dùa trªn c¬ së l-îng gi¸ trÞ hµng ho¸ hay thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt. Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸, vÊn ®Ò quan träng lµ hµng ho¸ s¶n xuÊt ra cã b¸n ®-îc hay kh«ng? §Ó hµng ho¸ cã thÓ b¸n ®-îc th× hao phÝ lao ®éng c¸ biÖt ®Ó s¶n xuÊt ra hµng ho¸ ph¶i phï hîp víi møc hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt, tøc lµ ph¶i phï hîp víi møc hao phÝ mµ x· héi cã thÓ chÊp nhËn ®-îc. Trong trao ®æi hµng ho¸ còng ph¶i dùa vµo hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt. Hai hµng ho¸ cã gi¸ trÞ sö dông kh¸c nhau cã thÓ trao ®æi víi nhau ®-îc khi l-îng gi¸ trÞ cña chóng ngang nhau. Theo nghÜa ®ã th× trao ®æi ph¶n ¸nh theo nguyªn t¾c ngang gi¸. Quy luËt gi¸ trÞ lµ trõu t-îng. Nã thÓ hiÖn sù vËn ®éng th«ng qua sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ hµng ho¸. Trong s¶n xuÊt, quy luËt gi¸ trÞ ®iÒu tiÕt viÖc ph©n phèi t- liÖu s¶n xuÊt v¸ søc lao ®éng gi÷a c¸c ngµnh s¶n xuÊt th«ng qua sù biÐn ®éng cña gi¸ c¶ hµng ho¸. Nh- d· nãi trªn, do ¶nh h-ëng cña quan hÖ cung - cÇu, gi¸ c¶ hµng ho¸ trªn thÞ tr-êng lªn xuèng xoay quanh gi¸ trÞ cña nã. NÕu cã ngµnh nµo ®ã cung kh«ng ®¸p øng cÇu, gi¸ c¶ hµng ho¸ lªn cao th× s¶n xuÊt ®æ x« vµo ngµnh ®ã. Ng-îc l¹i, khi ngµnh ®ã thu hót qu¸ nhiÒu lao ®éng x· héi, cung v-ît qu¸ cÇu, gi¸ c¶ hµng ho¸ h¹ xuèng th× ng-êi s¶n xuÊt sÏ ph¶i chuyÓn bít t- liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng ra khái ngµnh nµy ®Ó ®Çu t- vµo n¬i cã gi¸ c¶ hµng ho¸ cao. Nhê vËy, t- liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng ®-îc ph©n phèi qua l¹i mét c¸ch tù ph¸t vµo c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c nhau. Sù biÕn ®éng xung quanh gi¸ trÞ kh«ng nh÷ng chØ râ sù biÕn ®éng vÒ kinh tÕ mµ cßn cã t¸c dông ®iÒu tiÕt nguån hµng tõ n¬i gi¸ thÊp ®Õn n¬i gi¸ cao. Trong nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸, ng-ßi nµo cã hao phÝ lao ®éng c¸ biÖt Ýt h¬n hoÆc b»ng hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt hµng ho¸ th× ng-êi ®ã cã lîi, cßn ng-êi nµo cã hao phÝ c¸ biÖt lín h¬n hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt th× sÏ bÞ thiÖt, v× kh«ng thu ®-îc toµn ®-îc lao ®éng ®· hao phÝ. Muèn ®øng v÷ng vµ th¾ng trong c¹nh tranh mçi ng-êi s¶n xuÊt ®Òu lu«n lu«n t×m c¸ch c¶i tiÕn kü thuËt, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng. V× thÕ, trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸, lùc l-îng s¶n xuÊt ®-îc kÝch thÝch vµ ph¸t triÓn nhanh h¬n nhiÒu so víi trong nÒn kinh tÕ tù cÊp, tù tóc. Trong cuéc c¹nh tranh ch¹y theo gi¸ trÞ, lao ®éng c¸ biÖt cña mçi ng-êi s¶n xuÊt kh«ng nhÊt trÝ víi lao ®éng x· héi cÇn thiÕt. Nh- vËy, quy luËt gi¸ trÞ cã ý nghÜa b×nh tuyÓn, ®¸nh gi¸ ng-êi s¶n xuÊt. VÒ ph-¬ng diÖn nµy quy luËt gi¸ trÞ b¶o ®¶m sù b×nh ®¼ng ®èi víi ng-êi s¶n xuÊt. 6.Quy luËt cung-cÇu CÇu lµ khèi l-îng hµng ho¸ vµ dÞch vô mµ ng-êi tiªu dïng mua trong mét thêi kú t-¬ng øng víi gi¸ c¶, thu nhËp vµ c¸c biÕn sè kinh tÕ x¸c ®Þnh. Ng-êi tiªu dïng ë ®©y bao gåm d©n c-, c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc vµ c¶ n-íc ngoµi. Tiªu dïng bao gåm c¶ tiªu dïng s¶n xuÊt vµ tiªu dïng c¸ nh©n. L-îng cÇu phô thuéc vµo c¸c yÕu tè chñ yÕu nh-: thu nhËp, søc mua cña tiÒn tÖ, gi¸ c¶ hµng ho¸, l·i suÊt, thÞ hiÕu cña ng-êi tiªu dïng. Trong ®ã, gi¸ c¶ hµng ho¸ lµ nh©n tè t¸c ®éng trùc tiÕp vµ tû lÖ nghÞch víi l-îng cÇu, gi¸ c¶ cµng cao th× cÇu vÒ hµng ho¸ ®ã thÊp, ng-îc l¹i gi¸ c¶ hµng ho¸ thÊp, l-îngcÇu sÏ cao. Cung lµ khèi l-îng hµng ho¸ vµ dÞch vô mµ chñ thÓ kinh tÕ ®em b¸n ra thÞ tr-êng trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh, t-¬ng øng víi møc gi¸ c¶, kh¶ n¨ng s¶n xuÊt, chi phÝ s¶n xuÊt x¸c ®Þnh. L-îng cung phô thuéc vµo kh¶ n¨ng s¶n xuÊt, vµo sè l-îng vµ chÊt l-îng c¸c nguån lùc, c¸c yÕu tè s¶n xuÊt ®-îc sö dông, n¨ng suÊt lao ®éng vµ chi phÝ s¶n xuÊt. Gi¸ c¶ cña hµng ho¸ vµ dÞch vô trªn thÞ tr-êng lµ yÕu tè trùc tiÕp ¶nh h-ëng tíi l-îng cung vÒ hµng ho¸, dÞch vô ®ã. Cung tû lÖ thuËn víi gi¸. Gi¸ c¶ cao th× cung lín vµ ng-îc l¹i, gi¸ c¶ thÊp th× cung gi¶m. Quan hÖ cung cÇu lµ quan hÖ gi÷a nh÷ng ng-êi b¸n vµ nh÷ng ng-êi mua, gi÷a nh÷ng ng-êi s¶n xuÊt vµ ng-êi tiªu dïng; lµ nh÷ng quan hÖ cã vai trß quan träng trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸. Kh«ng ph¶i chØ cã gi¸ c¶ ¶nh h-ëng tíi cung cÇu mµ quan hÖ cung cÇu ¶nh h-ëng tíi viÖc x¸c ®Þnh gi¸ c¶ trªn thÞ tr-êng. Khi cung lín h¬n cÇu, ng-êi b¸n ph¶i gi¶m gÝa, gi¸ c¶ cã thÓ thÊp h¬n gi¸ trÞ hµng ho¸ . Khi cung nhá h¬n cÇu, ng-êi b¸n cã thÓ t¨ng gi¸, gi¸ c¶ cã thÓ cao h¬n gi¸ trÞ. Khi cung b»ng cÇu, ng-êi b¸n sÏ b¸n hµng ho¸ theo ®óng gi¸ trÞ gi¸ c¶ b»ng gi¸ trÞ. Khi ®ã c©n b»ng thÞ tr-êng xuÊt hiÖn t¹i møc gi¸ mµ t¹i ®ã l-îng cung vµ cÇu b»ng nhau. Møc gi¸ ®ã gäi lµ gi¸ c©n b»ng, s¶n l-îng ®ã gäi lµ s¶n l-îng c©n b»ng. PhÇn 2 Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt nam. I.Sù cÇn thiÕt kh¸ch quan h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng XHCN ë ViÖt Nam 1.C¬ chÕ cò vµ h¹n chÕ cña nã. C¬ chÕ cò lµ c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp. §ã lµ c¬ chÕ mµ ë ®ã Nhµ n-íc qu¶n lý nÒn kinh tÕ b»ng mÖnh lÖnh hµnh chÝnh lµ chñ yÕu, thÓ hiÖn ë sù chi tiÕt ho¸ c¸c nhiÖm vô do Trung -¬ng giao b»ng mét hÖ thèng chØ tiªu ph¸p lÖnh tõ mét trung t©m. C¸c doanh nghiÖp c¨n cø vµo chØ tiªu kÕ ho¹ch cña nhµ n-íc tõ ®ã lËp kÕ ho¹ch s¶n xuÊt kinh doanh cho m×nh. Trong c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp, c¸c c¬ quan nhµ n-íc can thiÖp qóa s©u vµo c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp nh-ng l¹i kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm g× ®èi víi c¸c quyÕt ®Þnh cña m×nh, tõ ®ã lµm cho c¸c doanh nghiÖp thô ®éng kh«ng ph¸t huy ®-îc tÝnh s¸ng t¹o, c¸c quan hÖ kinh tÕ bÞ hiÖn vËt ho¸. Quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ chØ mang tÝnh h×nh thøc, bá qua hiÖu qu¶ kinh tÕ, qu¶n lý kinh tÕ vµ kÕ ho¹ch ho¸ b»ng chÕ ®é cÊp ph¸t, giao nép. Bé m¸y qu¶n lý cång kÒnh, nhiÒu kh©u trung gian nh-ng kÐm n¨ng lùc. C¬ chÕ tËp trung bao cÊp ®· gãp phÇn cho th¾ng lîi gi¶i phãng ®Êt n-íc, nh-ng sau khi ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi ®· thay ®æi. §Æc biÖt khi tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ ®· n©ng cao lªn rÊt nhiÒu, c¬ cÊu cµng phøc t¹p th× nh÷ng khuyÕt ®iÓm bªn trong nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ngµy cµng béc lé. Cuéc ch¹y ®ua theo môc tiªu chÕ ®é quèc h÷u ho¸ lµm lo¹i bá hoÆc h¹n chÕ chÕ ®é kinh tÕ phi quèc h÷u, kiÒm chÕ c¹nh tranh nªn khã lµm sèng ®éng nÒn kinh tÕ. Trªn thùc tÕ kinh tÕ kÕ ho¹ch lÊy chñ nghÜa b×nh qu©n lµm ph-¬ng ch©m ph©n phèi cho nªn ®· k×m h·m tÝch cùc vµ s¸ng t¹o cña ng-êi s¶n xuÊt kinh doanh. Chóng ta thùc hiÖn ph©n phèi theo lao ®éng trong ®iÒu kiÖn ch-a cho phÐp. Trong ho¹t ®éng kinh tÕ viÖc nhµ n-íc qu¶n lý hµnh chÝnh b»ng mÖnh lÖnh trùc tiÕp, chÝnh quyÒn vµ xÝ nghiÖp kh«ng t¸ch riªng, ®Çu vµo cao ®Çu ra thÊp ®· trë thµnh nh÷ng c¨n bÖnh cò cña nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch.Nh÷ng ®iÒu trªn ®· g©y trë ng¹i cho sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt x· héi. Tr-íc t×nh h×nh ®ã viÖc chuyÓn ®æi nÒn kinh tÐ n-íc ta sang nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng lµ ®óng ®¾n phï hîp víi thùc tÕ, qui luËt kinh tÕ vµ xu thÕ cña thêi ®¹i 2.chñ tr-¬ng ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa. Trong khi c¸c n-íc trong khu vùc ®· ®¹t ®-îc nh÷ng b-íc ph¸t triÓn nh¶y vät dùa vµo c¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr-êng, më réng quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i, x©y dùng c¬ cÊu kinh tÕ h-íng bªn ngoµi, th× ViÖt Nam trong nhiÒu n¨m qua vÉn theo ®æi c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung b»ng mÖnh lÖnh hµnh chÝnh, quan liªu tõ trung -¬ng vµ c¬ cÊu kinh tÕ h-íng néi lµ chñ yÕu, ®· k×m h·m kh¶ n¨ng hoµ nhËp vµo trµo l-u ph¸t triÓn cña khu vùc. Sau ®¹i héi 6(1986), do ®æi míi nãi chung vµ sù ®æi míi trong nhËn thøc x· héi, §¶ng ta nhËn ®Þnh r»ng ®Ó ph¸t triÓn theo kÞp c¸c n-íc trong khu vùc vµ thÕ giíi th× ph¶i ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa cã sô qu¶n lý cña nhµ n-íc. Bëi v× hiÖn nay ë n-íc ta, c¸c ®iÒu kiÖn cña s¶n xuÊt hµng ho¸ vÉn cßn ®ang tån t¹i. Ph©n c«ng lao ®éng: ë n-íc ta ®ang tån t¹i hÖ thèng ph©n c«ng lao ®éng do lÞch sö ®Ó l¹i víi nhiÒu ngµnh nghÒ. Víi sù ph¸t triÓn khoa häc kü thuËt hiÖn ®¹i, nhiÒu ngµnh nghÒ míi xuÊt hiÖn lµm cho sù ph©n c«ng lao ®éng ë n-íc ta trë nªn phong phó h¬n, nã t¹o ®iÒu kiÖn cho hµng ho¸ ph¸t triÓn. ë n-íc ta còng ®ang tån t¹i quan hÖ së h÷u ®a d¹ng vÒ t- liÖu s¶n xuÊt vµ øng víi nã lµ nÒn kinh tÕ nhiÌu thµnh phÇn. §iÒu ®ã t¹o nªn sù ®éc lËp vÒ mÆt kinh tÕ gi÷a c¸c thµnh viªn, doanh nghiÖp. Nã còng cã t¸c dông lµm cho hµng ho¸ ph¸t triÓn. MÆt kh¸c, kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn, nã thóc ®Èy qu¸ tr×nh ph©n c«ng lao ®éng, qu¸ tr×nh chuyªn m«n ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸. Qua ®ã thiÕt lËp ®-îc mèi quan hÖ kinh tÕ gi÷a c¸c vïng xo¸ bá t×nh tr¹ng tù cung, tù cÊp. §Èy m¹nh qu¸ tr×nh x· héi ho¸ s¶n xuÊt. Nã thóc ®Èy qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung vèn vµ lao ®éng thÓ hiÖn ë quy m« cña c¸c doanh nghiÖp, quy m« vÒ kinh tÕ ngµy cµng t¨ng. Kinh tÕ hµng ho¸ gãp phÇn t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng thùc hiÖn d©n chñ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ. Nã khai th¸c ®-îc thÕ m¹nh tõng ngµnh, tõng ®Þa ph-¬ng ®Ó lµm ra nhiÒu s¶n phÈm cho x· héi, t¹o tiÒn ®Ò cho viÖc më réng liªn kÕt, liªn doanh c¶ trong n-íc vµ n-íc ngoµi. Më réng ph¹m vi giao l-u hµng ho¸ gi÷a n-íc ta vµ c¸c nø¬c kh¸c. Lµ ®iÒu kiÖn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña mét sè ngµnh, lÜnh vùc kh¸c. Trong bÊt cø h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi nµo còng cã ph-¬ng thøc s¶n xuÊt gi÷ vÞ trÝ chi phèi. Ngoµi ra, cßn cã ph-¬ng thøc s¶n xuÊt tµn d- cña x· héi tr-íc vµ ph-¬ng thøc s¶n xuÊt mÇm mèng cña x· héi t-¬ng lai. C¸c ph-¬ng thøc s¶n xuÊt nµy ë vµo ®Þa vÞ lÖ thuéc, bÞ chi phèi bëi ph-¬ng thøc s¶n xuÊt thèng trÞ. Tronh mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi cã nhiÒu ph-¬ng thøc s¶n xuÊt biÓu hiÖn thµnh phÇn kinh tÕ. Trong thêi kú qu¸ ®é, ch-a cã thµnh phÇn kinh tÕ nµo gi÷ vai trß thèng trÞ, chi phèi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c, mµ chóng chØ lµ nh÷ng m¶nh, nh÷ng bé phËn hîp thµnh kÕt cÊu kinh tÕ x· héi trong mét hÖ thèng thèng nhÊt biÖn chøng. Mçi thµnh phÇn kinh tÕ cã kiÓu tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh cña nã hîp thµnh nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn. NÒn kinh tÕ thêi kú qu¸ ®é tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ lµ v×: Thø nhÊt, khi giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n lao ®éng dµnh chÝnh quyÒn, tiÕp qu¶n nÒn kinh tÕ chñ yÕu dùa trªn chÕ ®é t- h÷u vÒ t- liÖu s¶n xuÊt. Thùc tÕ cã hai lo¹i t- h÷u: t- h÷u lín:nhµ m¸y, hÇm má, doanh nghiÖp, ®ån ®iÒn...cña c¸c chñ t- b¶n trong vµ ngoµi n-íc-®ã lµ kinh tÕ t- b¶n chñ nghÜa, vµ t- h÷u nhá: gåm nh÷ng ng-êi n«ng d©n c¸ thÓ, nh÷ng ng-êi bu«n b¸n nhá, ®ã lµ s¶n xuÊt nhá c¸ thÓ. Th¸i ®é cña chÝnh quyÒn míi ®èi víi hai lo¹i t- h÷u trªn lµ kh¸c nhau. §èi víi t- h÷u lín kinh tÕ t- b¶n t- nh©n, chØ cã ph-¬ng ph¸p duy nhÊt lµ quèc h÷u ho¸. Lý luËn vÒ quèc h÷u ho¸ cña chñ nghÜa Mac-Lªnin kh¼ng ®Þnh kh«ng nªn quèc h÷u ho¸ ngay mét lóc mµ ph¶i ®-îc tiÕn hµnh tõ tõ theo tõng giai ®o¹n vµ vµ b»ng h×nh thøc, b»ng ph-¬ng ph¸p nµo lµ tõy ®iÒu kiÖn cô thÓ, cho nªn nh÷ng doanh nghiÖp thuéc thµnh phÇn kinh tÕ t- b¶n chñ nghÜa cßn tån t¹i nh- mét tÊt yÕu. §ång thêi h-íng chñ nghÜa t- b¶n vµo con ®-êng tb¶n Nhµ n-íc, h×nh thµnh thµnh phÇn kinh tÕ t- b¶n nhµ n-íc. §èi víi t- h÷u nhá th× chØ cã th«ng qua con ®-êng hîp t¸c ho¸, theo c¸c nguyªn t¾c mµ Lªnin v¹ch ra lµ tù nguyÖn, qu¶n lý d©n chñ, cïng cã lîi...tu©n theo c¸c quy luËt kh¸ch quan. Do ®ã trong thêi kú qu¸ ®é cßn tån t¹i thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ. H¬n n÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cò do lÞch sö ®Ó l¹i, chóng cßn cã vai trß, chøc n¨ng, nhiÖm vô, cßn cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn...V× thÕ nhµ n-íc b»ng c¸c chÝnh s¸ch biÖn ph¸p sö sông c¸c thµnh phÇn kinh tÕ tnh©n phôc vô cho sù nghiÖp x©y dùng x· héi míi. Thø hai, sù ph¸t triÓn kinh tÕ ë mçi quèc gia, do ®Æc ®iÓm lÞch sö, ®iÒu kiÖn chñ quan, kh¸ch quan nªn tÊt yÕu cã sù ph¸t triÓn kh«ng ®Òu vÒ lùc l-îng s¶n xuÊt gi÷a c¸c ngµnh, c¸c vïng, c¸c doanh nghiÖp. ChÝnh sù ph¸t triÓn kh«ng ®Òu ®ã quyÕt ®Þnh quan hÖ s¶n xuÊt, tr-íc hÕt lµ h×nh thøc, quy m« vµ quan hÖ së h÷u ph¶i phï hîp víi nã nghÜa lµ tån t¹i nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt kh«ng gièng nhau. §ã lµ c¬ së h×nh thµnh c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau. Thø ba, ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ, cñng cè vµ ph¸t triÓn hÖ thèng chÝnh trÞ, x· héi, nhµ n-íc x©y dùng hÖ thèng nh÷ng cã së kinh tÕ míi, h×nh thµnh thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n-íc. MÆt kh¸c, trong ®iÒu kiÖn quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ, quèc h÷u ho¸ hîp t¸c vµ ®Çu t- n-íc ngoµi, nhµ n-íc cïng c¸c nhµ n-íc cïng c¸c nhµ t- b¶n, c¸c c«ng ty trong vµ ngoµi n-íc, h×nh thµnh kinh tÕ t- b¶n nhµ n-íc. ViÖc nhËn thøc vµ tæ chøc thùc hiÖn trªn thùc tÕ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong thêi kú qu¸ ®é cã ý nghÜa lý luËn vµ thùc tiÔn to lín. HiÖn nay, ë n-íc ta ®ang tån t¹i nhiÒu tr×nh ®é kh¸c nhau cña lùc l-îng s¶n xuÊt (thñ c«ng, tr×nh ®é c¬ khÝ, tù ®éng ho¸, tin häc ho¸...). V× vËy khi thiÕt lËp quan hÖ së h÷u th× còng ph¶i ®a d¹ng phï hîp ë n-íc ta hiÖn nay cã thÓ lµm xuÊt hiÖn thªm mét sè thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. ë n-íc ta tån t¹i mét nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan. V× kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, ®©y lµ tån t¹i kh¸ch quan do lÞch sö ®Ó l¹i trong thêi kú qu¸ ®é vµ cã nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ mµ sô tån t¹i cña nã vÉn cã lîi cho sù ph¸t triÓn ®Êt n-íc. Ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn nh»m thùc hiÖn c¸i quy luËt: Quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tÝnh chÊt, tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt. Ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn nh»m ®Ó cho s¶n xuÊt n-íc ta ph¸t triÓn liªn tôc kh«ng bÞ gi¸n ®o¹n. Ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn nh»m t¹o ra sù c¹nh tranh gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ thÞ tr-êng hiÖn nay ë n-íc ta. Tãm l¹i: Trong thêi kú qu¸ ®é tån t¹i mét nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn kh«ng chØ lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan mµ cßn cã mét t¸c dông tÝch cùc tolín ®èi víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ.Cô thÓ lµ: Sù tån t¹i nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn còng cã ý nghÜa lµ tån t¹i nhiÒu h×nh thøc quan hÖ s¶n xuÊt , do ®ã nã sÏ phï hîp víi c¸c tr×nh ®é ph¸t triÓn kh¸c nhau vÒ lùc l-îng s¶n xuÊt tõ ®ã mµ cã thÓ t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, t¨ng tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ, t¨ng hiÖu qu¶ kinh tÕ trong mçi thµnh phÇn còng nhtrong toµn bé nÒn kinh tÕ . Gãp phÇn kh«i phôc kinh tÕ cho sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸. Ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn chÝnh lµ ®¶m b¶o quyÒn tù do kinh doanh, quyÒn d©n chñ vÒ kinh tÕ cho mäi c«ng d©n. Mét c«ng d©n ®Òu cã quyÒn ho¹t ®éngtrong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng (theo ®óng ph¸p luËt) ®Ó lµm giµi cho m×nh vµ cho x· héi. NÒn kinh tÕ cã c¬ cÊu nhiÒu thµnh phÇn kh«ng nh÷ng t¹o ®iÒu kiÖn sö dông søc m¹nh tæng hîp cña mäi thµnh phÇn kinh tÕ trong n-íc mµ cßn t¹o ra m«i tr-êng th«ng tho¸ng ,thÝch hîp cho sù thu hót vèn, khoa häc kÜ thuËt tiªn tiÕn cña thÕ giíi . NÒn kinh tÕ cã c¬ cÊu nhiÒu thµnh phÇn kh«ng nh÷ng t¹o ®iÒu kiÖn thùc hiÖn vµ më réng c¸c h×nh thøc kinh tÕ qu¸ ®é, ®Æc biÖt lµ h×nh thøc kinh tÕ tb°n nh¯ n­íc, l¯ “cÇu nèi” l¯ trung gian cÇn thiÕt ®Ó chuyÓn nÒn kinh tÕ n­íc ta tõ s¶n xuÊt nhá nªn s¶n xuÊt lín x· héi chñ nghÜa Tõ nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc mµ héi nghÞ trung -¬ng lÇn thø VI kho¸ VI ®± chØ râ: “chÝnh s¸ch kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn cã ý nghÜa chiÕn l-îc l©u dµi, cã tÝnh quy luËt tõ s¶n xuÊt nhá ®i lªn chñ nghÜa x· héi vµ thÓ hiÖn tinh thÇn d©n chñ vÒ kinh tÕ, ®¶m b¶o cho mäi ng-êi lµm ¨n theo ph¸p luËt”. Khi c¬ chÕ cò k×m h·m sù ph¸t triÓn kinh tÕ ViÖt Nam trong nhiÒu n¨m. §iÒu ®ã ®Æt ra mét yªu cÇu kh¸ch quan lµ ph¶i ®æi míi c¬ chÕ kinh tÕ, thay thÕ c¬ chÕ míi vµo c¬ chÕ cò. Trong khi ®ã, c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n-íc ®ang ®-îc ¸p dông réng r·i, phæ biÕn ë nhiÒu n-íc trªn thÕ giíi vµ ®· ®¹t ®-îc nh÷ng thµnh tùu rÊt ®¸ng quan t©m. V× vËy, chuyÓn ®æi tõ c¬ chÕ cò sang c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý nhµ n-íc theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa lµ cÇn thiÕt, kh¸ch quan. Kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-ìng x· héi chñ nghÜa thùc chÊt lµ kiÓu tæ chøc nÒn kinh tÕ võa dùa trªn nh÷ng nguyªn t¾c vµ quy luËt cña kinh tÕ thÞ tr-êng, võa dùa trªn nh÷ng nguyªn t¾c vµ b¶n chÊt cña chñ nghÜa x· héi. §©y chÝnh l¯ m« h×nh kinh tÕ “më”, trong ®ã cã sù kÕt hîp gi÷a c²i chung vµ c¸i ®Æc thï. C¸i chung kµ nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, c¸i ®Æc thï - ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa. Chóng ta kh«ng chñ tr-¬ng x©y dùng m« h×nh kinh tÕ thÞ tr-êng bÊt kú, trõu t-îng, cµng kh«ng chñ tr-¬ng x©y dùng m« h×nh kinh tÕ t- b¶n mµ chñ tr-¬ng x©y dùng m« h×nh kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa. V× vËy, kh«ng thÓ lÊy kinh tÕ thÞ tr-êng lµm chñ ®¹o mµ tÊt yÕu ph¶i lÊy ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa lµm chñ ®¹o. NÒn kinh tÕ n-íc ta hiÖn nay ch-a ph¶i lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng x· héi chñ nghÜa mµ cßn lµ mét nÒn kinh tÕ qu¸ ®é: nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa. Tøc mét nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng tuy cßn ch-a tho¸t khái ®Æc ®iÓm cña kinh tÕ thÞ tr-êng t- b¶n chñ nghÜa nh-ng b-íc ®Çu ®· mang nh÷ng yÕu tè x· héi chñ nghÜa vµ nh÷ng yÕu tè nµy ngµy cµng lín m¹nh lªn thay thÕ dÇn nh÷ng yÕu tè t- b¶n chñ nghÜa. II.Qu¸ tr×nh h×nh thµnh kinh tÕ thÞ tr-êng ë n-íc ta 1.Tr-íc n¨m 1986 Kh¸c víi mét sè n-íc §«ng ¢u, chóng ta tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi tõ mét n-íc n«ng nghiÖp l¹c hËu, bá qua giai ®o¹n ph¸t triÓn t- b¶n chñ nghÜa. Bëi vËy chóng ta gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n, nhÊt lµ trong viÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ. §Ó sím cã chñ nghÜa x· héi, chóng ta ®· sö dông m« h×nh kinh tÕ mµ LiªnX« vµ c¸c n-íc x· héi chñ nghÜa kh¸c ®ang cã . §Ó lµ nÒn kinh tÕ x· héi chñ nghÜa víi sù thèng trÞ cña chÕ ®é c«ng h÷u x· héi chñ nghÜa vÒ t- liÖu s¶n xuÊt d-íi hai h×nh thøc: së h÷u toµn d©n vµ së h÷u tËp thÓ, trong ®ã së h÷u toµn d©n ®ãng vai trß chñ ®¹o. XuÊt ph¸t tõ quan niÖm nÒn kinh tÕ x· héi chñ nghÜa lµ mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn cã kÕ ho¹ch, quy luËt ph¸t triÓn cã kÕ ho¹ch vµ c©n ®èi nÒn kinh tÕ quèc d©n lµ quy luËt ®¾c thï riªng cña chñ nghÜa x· héi, nªn nhµ n-íc ta ®· lÊy kÕ ho¹ch ho¸ lµm c«ng cô chñ yÕu ®Ó qu¶n lý nÒn kinh tÕ. Nh- vËy trong thêi k× nµy ®· nhËn thøc râ tÇm quan träng cã ý nghÜa chi phèi cña c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« ®èi víi c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. Nh-ng nhµ n-íc qu¶n lý nÒn kinh tÕ b»ng mÖnh lÖnh hµnh chÝnh, c¸c c¬ quan nhµ n-íc th× can thiÖp qu¸ s©u vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. C¸c c¬ së s¶n xuÊt (quèc doanh vµ tËp thÓ chiÕm ®¹i bé ph¹n, thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ nhá bÐ, kh«ng ®¸ng kÓ viÖc s¶n xuÊt c¸i g× bao nhiªu, nh- thÕ nµo vµ b¸n cho ai ®Òu lµ do nhµ n-íc quyÕt ®Þnh vµ theo mét kÕ ho¹chthèng nhÊt tõ trung -¬ng. C¸c c¬ së s¶n xuÊt chØ lµ ng-êi chÊp hµnh mét c¸ch thô ®éng. ViÖc qu¶n lý nÒn kinh tÕ theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung ®· gióp chóng ta gi¶i quyÕt ®-îc mét sè vÊn ®Ò kinh tÕ - x· héi quan träng nhÊt lµ viÖc huy ®éng nh©n tµi, vËt lùc phôc vô cho cuéc chiÕn tranh chèng Mü cøu n-íc, gi¶i phãng MiÒn nam, thèng nhÊt ®Êt n-íc. Nh-ng khi ®Êt n-íc ®-îc hoµ b×nh, thèng nhÊt vµ b-íc vµo thêi kú x©y dùng, ph¸t triÓn kinh tÕ th× c¬ chÕ qu¶n lý nµy béc lé nh-îc ®iÓm c¬ b¶n lµ nã thiÕu ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn. Trªn thùc tÕ, kinh tÕ hµng ho¸ vÉn ®-îc thõa nhËn, quan hÖ hµng ho¸tiÒn tÖ ®-îc thõa nhËn nh-ng thùc chÊt ®ã chØ lµ kinh tÕ hµng ho¸ mét thµnh phÇn - thµnh phÇn x· héi chñ nghÜa, dùa trªn chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t- liÖu s¶n xuÊt d-íi h×nh thøc: toµn d©n vµ tËp thÓ. 2.Sau n¨m 1986 §ã lµ thêi kú ®æi míi toµn diÖn M« h×nh kinh tÕ th«ng qua nghÞ quyÕt cña c¸c ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø Vi, VII, VIII. M« h×nh kinh tÕ bÞ xo¸ bá, m« h×nh kinh tÕ míi ®-îc x©y dùng phï hîp víi quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan, víi tr×nh ®é ph¸t triÓn nÒ kinh tÕ. Trong thêi kú nµy, ®· diÔn ra sù biÕn ®æi c¬ b¶n trong m« h×nh kinh tÕ, tõ m« h×nh qu¸ ®é trùc tiÕp lªn chñ nghÜa x· héi sang m« h×nh qu¸ ®é gi¸n tiÕp, tøc lµ chuyÓn sang m« h×nh kinh tÕ lÊy s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸ trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ë mét n-íc kÐm ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ lµm néi dung cèt lâi. §©y lµ m« h×nh kinh tÕ ®-îc x©y dùng trªn c¬ së tæng kÕt thùc tiÔn chñ nghÜa x· héi cña n-íc ta, vËn dông mét c¸ch cã ph¸t triÓn s¸ng t³o nh÷ng quan ®iÓm c¬ b°n cña Lªnin vÒ “chÝnh s¸ch kinh tÕ míi” v¯o nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö ë n-íc ta vµ thÕ giíi ngµy nay, ®Æc biÖt khi Liªn X« vµ c¸c n-íc §«ng ¢u sôp ®æ. Thùc hiÖn m« h×nh kinh tÕ míi nh»m môc tiªu c¨n b¶n, cÊp thiÕt lµ t¨ng nhanh lùc l-îng s¶n xuÊt, tõng b-íc c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n, t¹o c¬ së vËt chÊt vµ x· héi ho¸ tõng b-íc nÒn s¶n xuÊt x· héi. Thùc tiÔn kinh tÕ ®Êt n-íc tõ khi chuyÓn sang m« h×nh kinh tÕ míi ®· vµ ®ang chøng minh tÝnh kh¸ch quan khoa häc, tÝnh hiÖu qu¶ cao cña m« h×nh kinh tÕ ®ã. ChØ trong mét thêi gian ng¾n m« h×nh kinh tÕ míi ®· ®em l¹i nh÷ng thµnh tùu rÊt quan träng, gãp phÇn quyÕt ®Þnh ®-a n-íc ta tho¸t khái cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ - x· héi gay g¾t vµ t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò cho thêi kú ph¸t triÓn míi - thêi kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. Lµ mét m« h×nh kinh tÕ hoµn toµn míi ch-a hÒ cã trong lÞch sö, mµ thêi gian ®-a vµo thùc hiÖn ch-a ®-îc bao l©u nªn chóng ta ch-a thÓ xem ®ã lµ m« h×nh ®· xong xu«i, hoµn chØnh. Cßn cÇn ph¶i cãi thêi gian vµ kinh nghiÖm thùc tiÔn ®Ó bæ sung, hoµn thiÖn m« h×nh ®ã. Nãi tãm l¹i, sau n¨m 1986 nÒn kinh tÕ n-íc ta ®· ®¹t ®-îc thµnh tùu ®¸ng kÓ. NÒn kinh tÕ chuyÓn dÇn tõ ®ãng sang më, lµm xuÊt hiÖn nhiÒu ThÞ tr-êng víi quy m« lín; ®êi sèng nh©n d©n ®-îc c¶i thiÖn, kinh tÕ ®Êt n-íc t¨ng tr-ëng. Song n-íc ta vÉn lµ mét n-íc chËm ph¸t triÓn, c«ng nghÖ kü thuËt l¹c hËu, nÒn kinh tÕ cßn tån t¹i nhiÒu vÊn ®Ò bøc xóc. III.§Æc tr-ng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ë ViÖt Nam NÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa còng cã nh÷ng tÝnh chÊt chung cña nÒn kinh tÕ : nÒn kinh tÕ vËn ®éng theo nh÷ng quy luËt vèn cã cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng nh- quy luËt gÝa trÞ, quy luËt cung cÇu, quy lu©t c¹nh tranh ; cã chñ thÓ kinh tÕ cã tÝnh ®éc lËp, tù chñ ®Ó cã quyÒn ra nh÷ng quyÕt ®Þnh phi tËp trung ho¸ ; thÞ tr-êng cã vai trß quyÕt ®Þnh trong viÖc ph©n phèi c¸c nguån lùc kinh tÕ ; gÝa c¶ do thÞ tr-êng quyÕt ®Þnh ; nhµ n-íc ®iÒu tiÕt kinh tÕ vÜ m« ®Ó gi°m bít nh÷ng “thÊt b³i cña thÞ tr­êng” Nh-ng bÊt cø nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng nµo còng ho¹t ®éng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö–x· héi cña mét n-íc nhÊt ®Þnh, nªn nã bÞ chi phèi bëi ®iÒu kiÖn lÞch sö vµ ®Æc biÖt lµ chÕ ®é x· héi cña n-íc ®ã, vµ do ®ã cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng ph©n biÖt víi nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng cña c¸c n-íc kh¸c. NÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa cã nh÷ng ®Æc tr-ng sau ®©y : 1.VÒ chÕ ®é së h÷u NÒn kinh tÕ dùa trªn c¬ së c¬ cÊu ®a d¹ng vÒ h×nh thøc së h÷u , trong ®ã së h÷u lµm chñ ®¹o. Do ®ã nÒn kinh tÕ gåm nhiÒu thµnh phÇn, trong ®ã kinh tÕ nhµ n-íc gi÷ vai trß chñ ®¹o Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ë n-íc ta tån t¹i ba lo¹i h×nh së h÷u c¬ b¶n: së h÷u toµn d©n, së h-ò tËp thÓ, së h÷u t- nh©n. Tõ ba lo¹i h×nh së h÷u c¬ b¶n ®ã h×nh thµnh nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, nhiÒu tæ chøc kinh doanh. Do ®ã kh«ng chØ ra søc ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ thuéc chÕ ®é c«ng h÷u, mµ cßn ph¶i khuyÕn khÝch ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ thuéc së h÷u t- nh©n ®Ó h×nh thµnh nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng réng lín bao gåm c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ thuéc chÕ ®é c«ng h÷u, c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ t- doanh, c¸c h×nh thøc hîp t¸c liªn doanh gi÷a trong vµ ngoµi n-íc, c¸c h×nh thøc ®an xen vµ th©m nhËp vµo nhau gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu cã thÓ tham gia thÞ tr-êng víi t- c¸ch chñ thÓ thÞ tr-êng b×nh ®¼ng; Trong c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ë n-íc ta, kinh tÕ nhµ n-íc gi÷ vai trß chñ ®¹o.ViÖc x¸c ®Þnh kinh tÕ nhµ n-íc gi÷ vai trß chñ ®¹o lµ sù kh¸c biÖt cã tÝnh chÊt b¶n chÊt gi÷a kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa víi kinh tÕ thÞ tr-êng cu¶ c¸c n-íc kh¸c. TÝnh ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ë n-íc ta ®· quy ®Þnh kinh tÕ nhµ n-íc ph¶i gi÷ vai trß chñ ®¹o trong c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. Bëi lÏ, mçi mét chÕ ®é x· héi ®Òu cã mét c¬ së kinh tÕ t-¬ng øng víi nã, kinh tÕ nhµ n-íc, nãi ®óng ra kinh tÕ dùa trªn chÕ ®é c«ng h÷u bao gåm kinh tÕ nhµ n-íc vµ kinh tÕ hîp t¸c, t¹o c¬ së kinh tÕ cho chÕ ®é x· héi míi – x· héi chñ nghÜa. 2.VÒ quan hÖ ph©n phèi N-íc ta thùc hiÖn nhiÒu h×nh thøc ph©n phèi thu nhËp: ph©n phèi theo kÕt qña lao ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ, ph©n phèi dùa trªn møc ®ãng gãp c¸c nguån lùc vµ s¶n xuÊt kinh doanh, vµ ph©n phèi th«ng qua c¸c quü phóc lîi x· héi,trong ®ã ph©n phèi theo kÕt qu¶ lao ®éng gi÷ vai trß nßng cèt, ®i ®«i víi chÝnh s¸ch ®iÒu tiÕt thu nhËp mét c¸ch hîp lÝ. Chóng ta kh«ng coi bÊt b×nh ®¼ng x· héi nh- lµ mét trËt tù tù nhiªn, lµ ®iÒu kiÖn cña sù t¨ng tr-ëng kinh tÕ g¾n liÒn víi c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n, tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi; Nh- ®· biÕt, mçi chÕ ®é x· héi cã mét chÕ ®é ph©n phèi t-¬ng øng víi nã. ChÕ ®é ph©n phèi do quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ, tr-íc hÕt lµ quan hÖ së h÷u quyÕt ®Þnh. Ph©n phèi cã liªn quan ®Õn chÕ ®é chÝnh trÞ, x· héi. Chñ nghÜa x· héi cã ®Æc tr-ng riªng vÒ së h÷u do ®ã chÕ ®é ph©n phèi còng cã ®Æc tr-ng riªng, ph©n phèi theo lao ®éng lµ ®Æc tr-ng riªng cña chñ nghÜa x· héi. Mµ thu nhËp cña ng-êi lao ®éng kh«ng ph¶i chØ giíi han ë gi¸ trÞ søc lao ®éng, mµ nã ph¶i v-ît qua ®¹i l-îng ®ã, nã phô thuéc chñ yÕu vµo kÕt qu¶ lao ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ. ViÖc ®o l-êng trùc tiÕp lao ®éng lµ mét vÊn ®Ò qu¸ phøc t¹p vµ kho kh¨n, nh-ng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, cã thÓ th«ng qua thÞ tr-êng ®Ó ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ lao ®éng, sù cèng hiÕn thùc tÕ vµ dùa vµo ®ã ®Ó ph©n phèi. KÕt hîp vÊn ®Ò lîi nhuËn víi vÊn ®Ò x· héi, kÕt hîp chÆt chÏ nh÷ng nguyªn t¾c ph©n phèi cña chñ nghÜa x· héi vµ nguyªn t¾c cña kinh tÕ thÞ tr-êng. 3. C¬ chÕ qu¶n lý vµ vËn hµnh nÒn kinh tÕ. Trong nÒn kinh tÕ t- b¶n chñ nghÜa: Sù can thiÖp cña nhµ n-íc vµo nÒn kinh tÕ nh»m b¶o ®¶m m«i tr-êng kinh tÕ - x· héi thuËn lîi cho sù thèng trÞ cña giai cÊp t- s¶n. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-ìng x· héi chñ nghÜa, sù qu¶n lý cña nhµ n-íc l¹i nh»m môc ®Ých b¶o vÖ nh÷ng quyÒn lîi chÝnh ®¸ng cña tËp thÓ nh©n d©n lao ®éng. C¬ chÕ vËn hµnh kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-ãng x· héi chñ nghÜa lµ c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n-íc, d-íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n ViÖt nam. C¬ chÕ ®ã ®ã ®¶m b¶o tÝnh h-íng dÉn, ®iÒu khiÓn h-íng tíi ®Ých x· héi chñ nghÜa cña nÒn kinh tÕ theo ph-¬ng ch©m: nhµ n-íc ®iÒu tiÕt vÜ m«, thÞ tr-êng h-íng dÉn doanh nghiÖp. Trong ®iÒu hµnh qu¶n lý vÜ m« nÒn kinh tÕ. Nhµ n-íc cÇn h¹n chÕ tèi ®a nh÷ng mÖnh lÖnh hµnh chÝnh ®Ó cho c¸c ho¹t ®éng thÞ tr-êng ®-îc diÔn ra chue yÕu theo sù h-íng dÉn cña quy luËt gi¸ trÞ, cung-cÇu, c¹nh tranh; ®¶m b¶o nguyªn t¾c thÞ tr­êng “tù ®iÒu chØnh”. MÆt kh²c, do trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa kh«ng ph¶i lµ thÞ tr-êng tù ®iÒu tiÕt kinh tÕ - x· héi cña ®Êt n-íc trong tõng th¬× kú, do ®ã cßn ph¶i chÞu sù ®iÒu chØnh, qu¶n lý cña nhµ n-íc x· héi chñ nghÜa. Do vËy, kh«ng thÓ xem c¸c quan hÖ thÞ tr-êng ho¹t ®éng theo quy luËt, biÖp lËp hoµn toµn víi kÕ ho¹ch ho¸ ®Þnh h-íng vµ c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ cña nhµ n-íc. C¬ chÕ vËn hµnh nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa thÓ hiÖn râ c¸c mÆt c¬ b¶n : Mét lµ, nhµ n-íc x· héi chñ nghÜa - nhµ n-íc cña d©n, do d©n vµ v× d©n - l¯ nh©n tè ®ãng vai trß “nh©n vËt trung t©m” v¯ ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ vÜ m« nh»m t¹o dùng vµ ®¶m b¶o m«i tr-êng ph¸p lý, kinh tÕ x· héi thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr-êng, thùc hiÖn chÝnh s¸ch x· héi, ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi; can thiÖp trùc tiÕp vµo c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®Ó ®¹t ®-îc c¸c môc tiªu ®Æt ra. Hai lµ, c¬ chÕ thÞ tr-êng lµ nh©n tè “trung gian” cña nÒn kinh tÕ, §ãng vai trß “trung gian” gi÷a nh¯ n-íc vµ doanh nghiÖp. Mét vÊn ®Ò quan träng n-íc ta qu¶n lý nÒn kinh tÕ-x· héi theo nguyªn t¾c kÕt hîp thÞ tr-êng víi kÕ ho¹ch, ph¸t huy mÆt tÝch cùc, h¹n chÕ vµ kh¾c phôc mÆt tiªu cùc cña c¬ chÕ thÞ tr-êng, b¶o vÒ lîi Ých cña ng-êi lao ®éng vµ cña toµn thÓ nh©n d©n. IV. Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p cña qu¸ h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam. 1.Thùc tr¹ng cña qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr-êng. 1.1.Thµnh tùu ®¹t ®-îc. GÇn 20 n¨m b-íc vµo c«ng cuéc ®æi míi nÒn kinh tÕ ®ang ®-îc cÊu tróc l¹i, h×nh thµnh c¸c h×nh thøc së h÷u vµ kinh doanh ®a d¹ng, n¨ng ®éng h¬n nhiÒu so víi tr-íc. C¸c ®¬n vÞ kinh doanh thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ lµ chñ thÓ cña thÞ tr-êng, cã quyÒn ®éc lËp tù chñ kinh doanh, tù chÞu l·i lç. Kinh tÕ tho¸t khái khñng ho¶ng triÒn miªn hµng chôc n¨m vµ b-íc ®Çu thêi k× ph¸t triÓn toµn diÖn vµ t¨ng tr-ëng liªn tôc. Tèc ®é t¨ng GDP b×ng qu©n 1 n¨m cña thêi k× 1996-2000 ®¹t 7% so víi 3,9% thêi k× 19861990. L¹m ph¸t gi¶m tõ 374,6%n¨m 1986 xuèng cßn 67,4%n¨m 1990; 12,7% n¨m 1995; 0,1% n¨m 1999; vµ 0% n¨m 2000. S¶n xuÊt c«ng nghiÖp t¨ng tr-ëng liªn tôc víi tèc ®é trªn 2 con sè. B×nh qu©n thêi k× 1991-1995 t¨ng 13,7%, thêi k× 1996-2000 trªn 13,2%. Møc b×nh qu©n ®Çu ng-êi cña nhiÒu s¶n phÈm c«ng nghiÖp nh- ®iÖn, than, v¶i, thÐp, xi m¨ng...,t¨ng nhanh trong nh÷ng n¨m ®æi míi, ®¸p øng tèt h¬n nhu cÇu cña s¶n xuÊt vµ ®êi sèng nh©n d©n vµ xuÊt khÈu. Riªng ngµnh c«ng nghiÖp khai th¸c dÇu khÝ, xuÊt hiÖn trong thêi k× ®æi míi víi s¶n l-îng 40 ngµn tÊn dÇu th« n¨m 1986 ®· t¨ng lªn 15 triÖu tÊn n¨m 2000 víi gi¸ trÞ xuÊt khÈu 3,3 tØ USD. Kh«ng chØ t¨ng tr-ëng cao mµ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp nh÷ng n¨m cuèi thÕ kØ XX ®· xuÊt hiÖn xu h-íng ®a ngµnh, ®a s¶n phÈm vµ ®a thµnh phÇn, trong ®ã c«ng nghiÖp quèc doanh vÉn gi÷ vai trß chñ ®¹o . N«ng nghiÖp ph¸t triÓn toµn diÖn c¶ trång trät, ch¨n nu«i, nghÒ rõngvµ thuû s¶n. Thµnh tùu næi bËt nhÊt lµ ®· gi¶i quyÕt v÷ng ch¾c an toµn l-¬ng thùc quèc gia, biÕn ViÖt Nam tù n-íc thiÕu l-¬ng thùc tr-íc n¨m 1986 thµnh n-íc xuÊt khÈu th- 2 thÕ giíi. TÝnh chung 12 n¨m qua ®· xuÊt 30,5 triÖu tÊn g¹o, b×nh qu©n 2,54 triÖu tÊn/n¨m nh-ng gi¸ c¶ l-¬ng thùc trong n-íc vÉn æn ®Þnh, kÓ c¶ nhòng n¨m thiªn tai lín nh- 1999, 2000. N¨m 2000s¶n l-îng cµ phª xuÊt khÈu ®· ®¹t 660 ngh×n tÊn, gÊp 2,7 lÇn n¨m 1995 vµ ®øng thø 2 thÕ giíi sau Bra-xin. Gi¸ trÞ xuÊt khÈu thuû s¶n ®¹t 1,4 tØUSD, gÊp 2,5 lÇn n¨m 1995. Hµng thuû s¶n ViÖt Nam hiÖn ®· ®-îc c«ng nhËn trong danh s¸ch nhãm I cña c¸c n-íc xuÊt khÈu thuû s¶n vµo thÞ tr-êng EU. Ho¹t ®éng ®Çu t- n-íc ngoµi b¾t ®Çu tõ n¨m 1988 víi 37 dù ¸n vµ 371 triÖu USD, ®Ðn nay c¶ n-íc cã h¬n 3000 d- ¸n víi h¬n 700 doanh nghiÖp thuéc 62 n-íc vµ vïng l·nh thæ víi tæng vèn ®¨ngkÝ trªn 36 tØ USD, vèn thùc hiÖn 17 tØ USD. Khu vùc nµy ®· nép ng©n s¸ch h¬n 1,52 tØ USD, t¹o ra h¬n 21,6 tØ USD hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu vµ gi¶i quyÕt viÖc lµm cho 32 v¹n lao ®éng trùc tiÕp vµ h¬n 1 triÖu lao ®éng gi¸n tiÕp. Cïng víi ®ã ®êi sèng nh©n d©n ®-îc n©ng lªn c¶ vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn. Thu nhËp cña d©n c- t¨ng b×nh qu©n 10% trong 15 n¨m ®æi míi. Bé mÆt ®Êt n-íc thay ®ái ngµy cµng v¨n minh, hiÖn ®¹i. 1.2. Nh÷ng tån t¹i khã kh¨n ThÞ tr-êng n-íc ta h×nh thµnh ch-a ®ång bé hoµn thiÖn cßn nhiÒu bÊt cËp. ThÞ tr-êng chøng kho¸n cßn míi ph«i thai, qua h¬n mét n¨m ho¹t ®éng víi hµng ho¸ qu¸ nghÌo nµn, cã lÏ cßn l©u míi trë thµnh phong vò biÓu cho nÒn kinh tÕ nh- ë c¸c n-íc ph¸t triÓn. ThÞ tr-êng bÊt ®éng s¶n, thÞ tr-êng lao ®éng vµ nhiÒu thÞ tr-êng kh¸c ch-a ph¸t triÓn. Sù c¹nh tranh trªn thÞ tr-êng cßn nhiÒu yÕu tè bÊt b×nh ®¼ng. V× vËy, sù ph©n phèi vµ sö dông nguån lùc nh- ®Êt ®ai, lao ®éng, nguån vèn cßn kÐm hiÖu qu¶. Sù t¨ng tr-ëng cña nÒn kinh tÕ ch-a thËt æn ®Þnh vµ v÷ng ch¾c. Sù t¨ng tr-ëng nµy chñ yÕu theo ®Çu t- vèn vµ lao ®éng.Ch-a t¹o lËp ®-îc mét hÖ thèng thÞ tr-êng ®Çy ®ñ theo yªu cÇu cña c¬ chÕ thÞ tr-êng, thÞ tr-êng hµng ho¸ vµ dÞch vô tuy cã ho¹t ®éng s«i næi nh-ng chØ tËp trung ë thµnh phè, ®« thÞ lín vµ mét sè tØnh biªn giíi, vÒ c¬ b¶n lµ tù ph¸t, lén xén rÊt kh«ng b×nh th-êng, thÞ tr-¬ng n«ng th«n kh«ng ®-îc quan träng. m¨t kh¸c nã còng ch-a víi tíi bµn tay v« h×nh tíi nh÷ng vïng miÒn nói, trung du – n¬i cã tiÒm n¨ng lín vÒ tµi nguyªn kho¸ng s¶n. Trong khu vùc kinh tÕ nhµ n-íc, thÞ tr-êng lao ®éng chØ tån t¹i ë tr×nh ®é thÊp, cßn cã 1/3 trong sè h¬n 6000 doanh nghiÖp nhµ n-íc lµm ¨n ch-a cã l·i hoÆc thua lç.T×nh tr¹ng kinh doanh phi ph¸p rÊt nghiªm träng. N¹n tham nhòng, bu«n lËu, lµm hµng gi¶ ngµy cµng gia t¨ng ph¸ ho¹i s¶n xuÊt néi ®Þa g©y thiÖt h¹i cho lîi Ých ng-êi tiªu dïng vµ g©y thÊt thu cho ng©n s¸ch nhµ n-íc. Tr×nh ®é lùc l-îng s¶n xuÊt ngµy cµng thÊp kÐm cã nguy c¬ tôt hËu so víi nhiÒu n-íc. MÆt kh¸c kÕt cÊu h¹ tÇng trong kinh tÕ cßn qu¸ kÐm, viÖc ph¸t triÓn nguån lùc con ng-êi nh¨m t¹o ra lùc l-îng lao ®éng cã kÜ thuËt, n¨ng suÊt-c¬ së quan träng nhÊt cho sù cÊt c¸nh cña nÒn kinh tÕ cßn qu¸ h¹n hÑp. Sù ph©n ho¸ giµu nghÌo trong x· héi ®ang diÔn ra kh¸ nhanh vµ cã xu h-íng ngµy cµng gia t¨ng. 2.Gi¶i ph¸p kh¾c phôc khã kh¨n ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa 2.1.Më réng ph©n c«ng vµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi Ph©n c«ng lao ®éng lµ c¬ së cña viÖc trao ®æi s¶n phÈm. §Ó ®Èy m¹nh ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸,cÇn ph¶i më réng ph©n c«ng lao ®éng x· héi, ph©n bè l¹i lao ®éng vµ d©n c- trong ph¹m c¶ n-íc còng nh- tõng ®Þa ph-¬ng, tõng vïng theo h-íng chuyªn m«n ho¸, hîp t¸c ho¸ nh»m khai th¸c mäi quyÒn lùc, ph¸t triÓn nhiÒu ngµnh nghÒ, sö dông cã hiÖu qu¶, c¬ së vËt chÊt-kü thuËt hiÖn cã vµ t¹o viÖc lµm cho ng-êi lao ®éng. Cïng víi më réng ph©n c«ng lao ®éng x· héi trong n-íc, ph¶i tiÕp tôc më réng quan hÖ kinh tÕ víi n-íc ngoµi nh»m g¾n ph©n c«ng lao ®éng trong n-íc víi ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ, g¾n thÞ tr-êng trong n-íc víi thÞ tr-êng thÕ giíi. Quan hÖ së h÷u ph¶i ®-îc xem xÐt vµ x©y dùng trong mèi t-¬ng quan víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt vµ trinhf ®é x· héi ho¸ cña nÒn