TiÓu luËn: TriÕt häc
Lêi nãi ®Çu
ViÖt Nam trong sù ph¸t triÓn cña §«ng ¸ vµ §«ng Nam ¸, hay nãi réng
h¬n lµ vßng cung Ch©u ¸-Th¸i B×nh D-¬ng, hiÖn nay ®ang thu hót ®-îc nhiÒu
ng-êi trong giíi l·nh ®¹o vµ giíi kinh doanh trªn thÕ giíi.
V× sao ViÖt Nam cã sù chó ý ®ã? ch¾c ch¾n lµ do ViÖt Nam ®· vµ ®ang tiÕn
hµnh c«ng cuéc ®æi míi mét c¸ch toµn diÖn vµ ngµy cµng s©u s¾c vÒ c¬ së h¹
tÇng vµ kiÕn chóc th-îng tÇng x· héi.
Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh h-íng x·
héi ë n-íc ta, cÇn vËn dông vµ qu¸n triÖt quan hÖ biÖn chøng gi÷a c¬ së h¹ tÇng
vµ kiÕn tróc th-îng tÇng. C¬ së h¹ tÇng lµ kÕt cÊu kinh tÕ ®a thµnh phÇn trong ®ã
cã thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh, tËp thÓ vµ nhiÒu thµnh kinh tÕ kh¸c nhau.
TÝnh chÊt ®an xen - qu¸ ®é vÒ kÕt cÊu cña c¬ së kinh tÕ võa lµm cho nÒn kinh tÕ
s«i ®éng, phong phó, võa mang t×nh phøc t¹p trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Þnh
h-íng x· héi. §©y lµ mét kÕt cÊu kinh tÕ n¨ng ®éng, phong phó ®-îc ph¶n chiÕu
trªn nÒn kiÕn tróc th-îng tÇng vµ ®Æt ra ®ßi hái kh¸ch quan lµ nÒn kiÕn tróc
th-îng tÇng còng ph¶i ®æi míi ®Ó ®¸p øng ®ßi hái cña c¬ së kinh tÕ. Nh- vËy
kiÕn tróc th-îng tÇng míi cã søc m¹nh ®¸p øng ®ß hái cña c¬ së h¹ tÇng.
§· cã rÊt nhiÒu v¨n kiÖn trÝnh trÞ vµ luËn v¨n khoa häc ®Ò cËp s©u s¾c vÒ
c«ng cuéc ®æi míi nµy. V× vËy, víi t- c¸ch lµ mét sinh viªn cßn trªn gi¶ng
®-êng, em chØ mong bµi viÕt nµy cã thÓ nªu mét sè vÊn ®Ò cã tÝnh chÊt kh¸i qu¸t
vÒ c«ng cuéc ®æi míi nµy vµ thÊy ®-îc sù vËn dông cña §¶ng ta trong c«ng cuéc
®æi míi ®Êt n-íc ë ViÖt Nam.
Qua ®ã em m¹nh d¹n nhËn ®Ò tµi : ''Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a c¬ së
h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th-îng tÇng cña x· héi, sù vËn dông cña §¶ng ta trong
®æi míi ®Êt n-íc'' .
1
TiÓu luËn: TriÕt häc
Do thêi gian s-u tÇm tµi liÖu kh«ng nhiÒu vµ tr×nh ®é nhËn thøc cña em cßn
h¹n chÕ, b¶n th©n em l¹i lµ ng-êi Laos nªn bµi viÕt cña em kh«ng tr¸nh khái
nh÷ng sai sãt vµ bÊt cËp, em rÊt mong nhËn ®-îc sù nhËn xÐt cña c« gi¸o, vµ
®ãng gãp cña c¸c b¹n ®Ó bµi tiÓu luËn cña em ®-îc hoµn thiÖn h¬n.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n.
2
TiÓu luËn: TriÕt häc
Néi dung
A. giíi thiÖu ®Ò tµi
TriÕt häc lµ mét trong nh÷ng h×nh th¸i ý thøc x· héi, xÐt cho cïng ®Òu bÞ
c¸c quan hÖ cña kinh tÕ qui ®Þnh. Dï ë x· héi nµo, triÕt häc bao giê còng bao
gåm hai yÕu tè: YÕu tè nhËn thøc ®· lµ sù hiÓu biÕt vÒ thÕ giíi sung quanh trong
®ã con ng-êi lµ yÕu tè nhËn ®Þnh lµ sù ®¸nh gi¸ vÒ mÆt ®¹o lý.
§Ó phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn thÊp ë c¸c giai ®o¹n ®Çu tiªn cña lÞch sö
loµi ng-êi, triÕt häc ra ®êi víi tÝnh c¸ch lµ mét khoa häc tæng hîp c¸c tri thøc
cña con ng-êi vÒ hiÖn thùc xung quanh vµ b¶n th©n m×nh. Sau ®ã, do sù ph¸t
triÓn cña x· héi triÕt häc ®· t¸ch ra khái thµnh khoa häc ®éc lËp, triÕt häc víi
tÝnh c¸ch lµ khoa häc, nªn nã cã ®èi t-îng vµ nhiÖm vô nhËn thøc riªng cña
m×nh, nã lµ hÖ thèng nh÷ng quan niÖm, quan ®iÓm cã tÝnh chÊt chÝnh thÓ vÒ thÕ
giíi, vÒ c¸c qu¸ tr×nh vËt chÊt, tinh thÇn vµ mèi quan hÖ gi÷a chóng, vÒ nhËn thøc
vµ c¶i biªn thÕ giíi. Do vËy, triÕt häc nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò: t- duy, x· héi vµ tù
nhiªn.Trong ®ã vÊn ®Ò x· héi lµ vÊn ®Ò mang tÝnh h×nh th¸i kinh tÕ, ph¶n ¸nh
®éng lùc sù ph¸t triÓn x· héi th«ng qua lùc l-îng s¶n xuÊt. §Ó cã c¬ chÕ, c¸ch
thøc trong sù ph¸t triÓn x· héi th× cÇn ph¶i cã c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th-îng
tÇng. Do vËy c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th-îng tÇng lµ mét vÊn ®Ò ®Æc biÖt ph¶i
quan t©m tíi.
C¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th-îng tÇng lµ mét trong nh÷ng néi dung c¬ b¶n
cña häc thuyÕt h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö, lµ c¬ së
thÕ giíi quan vµ ph-¬ng ph¸p luËn khoa häc trong nhËn thøc vµ c¶i t¹o x· héi.
§¹i héi §¶ng VI ®· më ra mét trang míi cho lÞch sö kinh tÕ ViÖt Nam.
B-íc ngoÆt nµy cã ý nghÜa träng ®¹i: BiÕn nÒn kinh tÕ ViÖt Nam tõ kÕ ho¹ch ho¸
3
TiÓu luËn: TriÕt häc
tËp trung, quan liªu bao cÊp, thµnh nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ
nghÜa. B-íc ngoÆt nµy ®¸nh dÊu sù thay ®æi, ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña nÒn kinh tÕ
x· héi ViÖt Nam. Sù ph¸t triÓn nµy ph¶i ch¨ng lµ kÕt qu¶ cña ViÖt Nam tr-íc §¹i
héi §¶ng VI? Vµ sù ph¸t triÓn nµo ph¶i ch¨ng còng cÇn tr¶i qua mét thêi kú gäi
lµ. Thêi kú qu¸ ®é?
Lªnin - Nhµ l·nh ®¹o lçi l¹c - nhµ qu¶n lý x· héi thiªn tµi ®· lu«n lu«n
nh×n x· héi b»ng con m¾t cña nhµ qu¶n lý, vµ víi tÇm nh×n chiÕn l-îc hµm chøa
phÐp biÖn chøng s©u s¾c. ¤ng lu«n lu«n muèn thay thÕ x· héi b»ng x· héi kh¸c
tèt h¬n. Bëi vËy «ng ®· nãi” “ Sù ph¸t triÓn lµ cuéc ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi
lËp” .
LÞch sö ph¸t triÓn cña triÕt häc lµ lÞch sö ph¸t triÓn cña t- duy triÕt häc g¾n
liÒn víi cuéc ®Êu tranh cña hai ph-¬ng ph¸p t- duy: BiÖn chøng vµ siªu h×nh.
ChÝnh cuéc ®Êu tranh l©u dµi cña hai ph-¬ng ph¸p nµy ®· thóc ®Èy t- duy triÕt
häc ph¸t triÓn vµ hoµn thiÒn dÇn víi th¾ng lîi cña t- duy biÖn chøng duy vËt.
TriÕt häc khi nãi ®Õn ph¸t triÓn th× lu«n chó ý ®Õn nguån gèc vµ ®éng lùc cña
ph¸t triÓn vµ khuynh h-íng cña sù ph¸t triÓn.
Sù ®ßi hái cña c¸c yÕu tè kh¸ch quan trong sù ph¸t triÓn cña sù vËt hiÖn
t-îng ®ã lµ m©u thuÉn tÊt yÕu biÖn chøng. PhÐp biÖn chøng nãi r»ng: Sù vËt nµo
còng cã mÆt tr¸i ng-îc, còng chøa ®éng m©u thuÉn bªn trong cña nã, b¶n th©n
sù vËt, c¶ trong tù nhiªn vµ trong x· héi.
Trong c¸c mÆt ®èi lËp bao giê còng cã sù ®Êu tranh g¹t bá lÉn nhau. PhÐp
biÖn chøng ®· t×m thÊy sù thÊp nhÊt gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp. C¸c mÆt ®èi lËp tån t¹i
kh«ng t¸ch rêi nhau mµ lÉn vµo nhau, th©m nhËp trong nhau, mÆt nµy chøa ®ùng
mÇm mèng cña mÆt kia, chóng t¸c ®äng qua l¹i lÉn nhau lµm ®iÒu kiÖn cho nhau
tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Sù ph¸t triÓn tõ c¸i nµy thµnh c¸i kh¸c cÇn mét thêi kú gäi
lµ thêi kú qu¸ ®é. Trong nÒn kinh tÕ sù ph©n c«ng lao ®éng to¹ ra mèi quan hÖ
h÷u c¬ gi÷a ng-êi vµ ng-êi t¹o ra sù ph¸t triÓn x· héi. Lªnin nãi “ Do ph©n c«ng
4
TiÓu luËn: TriÕt häc
lao ®éng, ai lo cho ng-êi Êy, mäi ng-êi v× mét ng-êi, mét ng-êi v× mäi ng-êi, vµ
ph¶i t×m thÊy m×nh trong ng-êi kh¸c, cßn chóa kh«ng thÓ lo cho ng-êi ®-îc".
Thêi kú qu¸ ®é hiÖn nay ë ViÖt Nam lµ thêi kú ñ mÇm cña mét x· héi ph¸t
triÓn, trong ®ã ph©n c«ng lao ®éng ®ang diÔn ra m¹nh mÏ, ®ã lµ sù ®Êu tranh
gi÷a nh÷ng mÆt ®èi lËp cña c¬ chÕ cò, vµ ®ang b¸o hiÖu mét t-¬ng lai t-¬i s¸ng,
mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn bÒn v÷ng.
§Ò tµi: Lªnin nãi "Sù ph¸t triÓn lµ cuéc ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp" tõ
luËn ®iÓm trªn lµm râ c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th-îng tÇng cña ViÖt Nam trong
thêi kú qu¸ ®é"
5
TiÓu luËn: TriÕt häc
B. Néi dung chÝnh:
I.
C¬ së h¹ tÇng.
1. Kh¸i niÖm:
C¬ së h¹ tÇng lµ tæng hîp nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt hîp thµnh c¬ cÊu kinh tÕ
cña mét h×nh th¸i kinh tÕ- x· héi nhÊt ®Þnh.
Dùa vµo kh¸i niÖm ®ã, nã ®· ph¶n ¸nh chøc n¨ng x· héi cña c¸c quan hÖ x·
héi cña c¸c quan hÖ s¶n xuÊt víi t- c¸ch lµ c¬ së kinh tÕ cña c¸c hiÖn t-îng x·
héi. §óng vËy, mçi mét h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi cã mét kÕt cÊu kinh tÕ ®Æc
tr-ng lµ c¬ së hiÖn thùc cña x· héi, h×nh thµnh mét c¸ch quan trong qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt vËt chÊt x· héi. Nã bao gåm kh«ng chØ nh÷ng quan hÖ trùc tiÕp gi÷a ng-êi
víi ng-êi trong s¶n xuÊt vËt chÊt mµ nã cßn bao gåm c¶ nh÷ng quan hÖ kinh tÕ,
trao ®æi trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt ra ®êi sèng vËt chÊt cña con ng-êi.
2. §Æc ®iÓm, tÝnh chÊt:
C¬ së h¹ tÇng cña mét x· héi cô thÓ th-êng bao gåm: kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt
thèng trÞ trong nÒn kinh tÕ. §ång thêi trong mçi c¬ së h¹ tÇng x· héi cßn cã
nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt kh¸c nh-: dÊu vÕt, tµn tr÷ quan hÖ s¶n xuÊt cò vµ mÇm
mèng, tiÒn ®Ò cña quan hÖ s¶n xuÊt míi. Cuéc sèng cña x· héi cô thÓ ®-îc ®Æt
trong tr-íc hÕt bëi kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ tiªu biÓu cho cuéc sèng Êy vµ
nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt qu¸ ®é, hay nh÷ng tµn d- cò, mÇm mèng míi cã vai trß
nhÊt ®Þnh gi÷a chóng tuy cã kh¸c nhau nh-ng kh«ng t¸ch rêi nhau võa ®Êu tranh
víi nhau, võa liªn hÖ víi nhau vµ h×nh thµnh c¬ së h¹ tÇng cña mçi x· héi cô thÓ
ë mçi giai ®o¹n ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña lÞch sö.
VÝ dô nh-: Trong x· héi phong kiÕn ngoµi quan hÖ s¶n xuÊt phong kiÕn
chiÕm ®Þa vÞ thèng trÞ, nã cßn cã quan hÖ s¶n xuÊt tµn d- cña x· héi chiÕm h÷u
n« lÖ, mÇm mèng cña quan hÖ s¶n xuÊt t- b¶n chñ nghÜa vµ chÝnh 3 yÕu tè ®ã
cÊu thµnh nªn c¬ së h¹ tÇng phong kiÕn.
6
TiÓu luËn: TriÕt häc
§Æc tr-ng cho tÝnh chÊt cña mét c¬ së h¹ tÇng lµ do quan hÖ s¶n xuÊt thèng
trÞ quy ®Þnh. Quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ qui ®Þnh vµ t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn xu
h-íng chung cña toµn bé ®êi sång kinh tÕ - x· héi. Qui ®Þnh tÝnh chÊt c¬ b¶n cña
toµn bé c¬ së h¹ tÇng x· héi ®-¬ng thêi mÆc dï quan hÖ tµn d-, mÇm mèng cã vÞ
trÝ kh«ng ®¸ng kÓ trong x· héi cã nÒn kinh tÕ x· héi ph¸t triÓn ®· tr-ëng thµnh,
nh-ng l¹i cã vÞ trÝ quan träng trong c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn cña x· héi
®ang ë giai ®o¹n mang tÝnh chÊt qu¸ ®é.
C¬ së h¹ tÇng mang tÝnh chÊt ®èi kh¸ng tån t¹i trong x· héi mµ dùa trªn c¬
së chiÕm h÷u t- nh©n vÒ t- liÖu s¶n xuÊt. TÝnh chÊt ®èi kh¸ng cña c¬ së h¹ tÇng
®-îc b¾t nguån tõ nh÷ng m©u thuÉn néi t¹i kh«ng thÓ ®iÒu hoµ ®-îc trong c¬ së
h¹ tÇng ®ã vµ do b¶n chÊt cña kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ quy ®Þnh. §ã lµ sù
biÓu hiÖn cña sù ®èi lËp vÒ lîi Ých kinh tÕ gi÷a c¸c tËp ®oµn ng-êi trong x· héi.
Nh- vËy, c¬ së h¹ tÇng lµ tæng thÓ vµ m©u thuÉn rÊt phøc t¹p, lµ quan hÖ vËt
chÊt tån t¹i kh¸ch quan ®éc lËp víi ý thøc con ng-êi. Nã ®-îc h×nh thµnh trong
qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vËt chÊt vµ trùc tiÕp biÕn ®æi theo sù t¸c ®éng vµ ph¸t triÓn cña
lùc l-îng s¶n xuÊt.
II.
KH¸I NIÖM KIÕN TRóC TH¦îNG TÇNG X· HéI:
1. Kh¸i niÖm:
KiÕn tróc th-îng tÇng lµ toµn bé nh÷ng quan ®iÓm: chÝnh trÞ, ph¸p quyÒn,
®¹o ®øc, triÕt häc, t«n gi¸o, nghÖ thuËt... víi nh÷ng thÓ chÕ t-¬ng øng: nhµ n-íc,
®¶ng ph¸i, gi¸o héi, c¸c ®oµn thÓ... ®-îc h×nh thµnh trªn mét c¬ së h¹ tÇng nhÊt
®Þnh.
Bëi vËy, kiÕn tróc th-îng tÇng lµ nh÷ng hiÖn t-îng x· héi, biÓu hiÖn tËp
trung ®êi sèng tinh thÇn cña x· héi, lµ bé mÆt tinh thÇn t- t-ëng cña h×nh th¸i
kinh tÕ -x· héi. Nã ®ãng vai trß quan träng cïng c¸c bé phËn kh¸c trong x· héi
hîp thµnh c¬ cÊu hoµn chØnh cña h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi.
7
TiÓu luËn: TriÕt häc
2. §Æc ®iÓm, tÝnh chÊt:
Nh- vËy, c¸c bé phËn kh¸c nhau cña kiÕn truc th-îng tÇng ®Òu ra ®êi vµ cã
vai trß nhÊt ®Þnh trong viÖc t¹o nªn bé mÆt tinh thÇn, t- t-ëng cña x· ph¸t triÓn
trªn mét c¬ së h¹ tÇng nhÊt ®Þnh, lµ ph¶n ¸nh c¬ së h¹ tÇng. Song kh«ng ph¶i tÊt
c¶ c¸c yÕu tè cña kiÕn tróc th-îng tÇng ®Òu liªn quan nh- nhau víi c¬ së h¹ tÇng
cña nã. Mµ trong x· héi cã giai cÊp, t- t-ëng chÝnh trÞ, t- t-ëng ph¸p quyÒn cïng
nh÷ng tæ chøc t-¬ng øng nh- chÝnh ®¶ng, nhµ n-íc lµ nh÷ng bé phËn quan träng
nhÊt, m¹nh mÏ nhÊt vµ lµ thµnh phÇn chÝnh cña kiÕn tróc th-îng tÇng, tiªu biÓu
cho chÕ ®é chÝnh trÞ, x· héi Êy. Ngoµi ra cßn cã c¸c yÕu tè kh¸c ®èi lËp víi
nh÷ng t- t-ëng quan ®iÓm, tæ chøc chÝnh trÞ cña c¸c giai c¸p bÞ trÞ.
KiÕn tróc th-îng tÇng cña x· héi cã ®èi kh¸ng giai cÊp mang tÝnh giai cÊp
s©u s¾c. TÝnh giai cÊp cña kiÕn tróc th-îng tÇng biÓu hiÖn ë sù ®èi ®Þch vÒ quan
®iÓm, t- t-ëng vµ c¸c cuéc ®Êu tranh vÒ t- t-ëng cña c¸c giai cÊp ®èi kh¸ng.
Bé phËn cã quyÒn lùc m¹nh nhÊt cña kiÕn tróc th-îng tÇng cña x· héi cã
tÝnh chÊt ®èi kh¸ng giai c¸ap lµ nhµ n-íc-§©y lµ c«ng cô cña giai cÊp thèng trÞ
tiªu biÓu cho x· héi vÒ mÆt ph¸p lý- chÝnh trÞ.
Thêi kú qu¸ ®é tõ CNTB lªn CNCS, nh÷ng tµn d- t- t-ëng cña c¸c giai cÊp
thèng trÞ bãc lét vÉn cßn tån t¹i trong kiÕn tróc th-îng tÇng. V× vËy, trong kiÕn
tróc th-îng tÇng cña c¸c n-íc x· héi chñ nghÜa ë thêi kú nµy vÉn cßn sù ®Êu
tranh gi÷a t- t-ëng x· héi chñ nghÜa víi nh÷ng tµn d- t- t-ëng kh¸c. ChØ ®Õn
chñ nghÜa céng s¶n, tÝnh giai cÊp cña giai cÊp cña giai cÊp th-îng tÇng míi bÞ
xo¸ bá.
III. Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc
th-îng tÇng x· héi.
Theo nh- quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy t©m th× nhµ n-íc vµ ph¸p luËt quyÕt
®Þnh quan hÖ kinh tÕ, ý thøc t- t-ëng quyÕt ®Þnh tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi.
8
TiÓu luËn: TriÕt häc
Theo chñ nghÜa duy vËt, kinh tÕ lµ yÕu tè duy nhÊt quyÕt ®Þnh cßn ý thøc tt-ëng, chÝnh trÞ kh«ng cã vai trß g× ®èi víi tiÕn bé x· héi.
Nh-ng theo chñ nghÜa M¸c- Lª nin, ®· kh¼ng ®Þnh: C¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn
tróc th-îng tÇng cã quan hÖ biÖn chøng kh«ng t¸ch rêi nhau, trong ®ã cã c¬ së
h¹ tÇng gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh kiÕn tróc th-îng tÇng. Cßn kiÕn tróc th-îng tÇng lµ
ph¶n ¸nh c¬ së h¹ tÇng, nh-ng nã cã vai trß t¸c ®éng trë l¹i to lín ®èi víi c¬ së
h¹ tÇng ®· sinh ra nã.
Trong sù thèng nhÊt biÖn chøng nµy, sù ph¸t triÓn cña c¬ së h¹ tÇng ®ãng
vai trß víi kiÕn tróc th-îng tÇng. KiÕn tróc th-îng tÇng ph¶i phï hîp víi tÝnh
chÊt tr×nh ®é ph¸t triÓn cña c¬ së h¹ tÇng hay c¬ së h¹ tÇng nµo th× kiÕn tróc
th-îng tÇng Êy.
Sù biÕn ®æi gi÷a hai yÕu tè nµy còng tu©n theo mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a
chÊt vµ l-îng diÔn ra theo hai h-íng :
Mét lµ: sù ph¸t triÓn ho¹c gi¶m ®i vÒ l-îng dÉn ®Õn sù biÕn ®æi ngay vÒ
chÊt.
Hai lµ: sù t¨ng hay gi¶m vÒ l-îng kh«ng lµm cho chÊt thay ®æi ngay mµ
thay ®æi dÇn dÇn tõng phÇn tõng b-íc .
Theo quy luËt nµy th× qu¸ tr×nh biÕn ®æi gi÷a c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc
th-îng tÇng diÔn ra nh- sau:
Khi c¬ së h¹ tÇng ph¸t triÓn ®Õn mét møc ®é giíi h¹n nµo ®ã gäi lµ ®iÓm
nót, th× nã ®ßi hái ph¶i kÐo theo sù thay ®æi vÒ kiÕn tróc th-îng tÇng. Qu¸ tr×nh
nµy kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ sù biÕn mét hay nhiÒu bé phËn mµ lµ sù chuyÓn ®æi
c¶ mét h×nh th¸i kinh tÕ chÝnh trÞ vµ h×nh th¸i kinh tÕ chÝnh trÞ -u thÕ sÏ chiÕm
gi÷ giai ®o¹n lÞch sö nµy: trong giai ®o¹n h×nh th¸i kinh tÕ chÝnh trÞ ®ã chiÕm
gi÷ th× c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th-îng tÇng cã sù dung hoµ víi nhau hay ®¹t
®-îc giíi h¹n ®é.T¹i ®©y, c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th-îng tÇng t¸c ®éng biÖn
9
TiÓu luËn: TriÕt häc
chøng víi nhau theo c¸ch thøc b¾t ®Çu sù thay ®æi tuÇn tù vÒ c¬ së h¹ tÇng (t¨ng
hoÆc gi¶m dÇn) nh-ng t¹i ®©y kiÕn tróc th-îng tÇng ch-a cã sù thay ®æi.
C¬ së h¹ tÇng ë mçi giai ®o¹n lÞch sö l¹i m©u thuÉn phñ ®Þnh lÉn nhau dÉn
®Õn qu¸ tr×nh ®µo th¶i. M¸c nãi: ” nÕu kh«ng cã phñ ®Þnh nh÷ng h×nh thøc tån t¹i
®· cã tr-íc th× kh«ng thÓ cã sù ph¸t triÓn trong bÊt cø lÜnh vùc nµo” . ChÝnh v× c¬
së h¹ tÇng cò ®-îc thay thÕ b»ng c¬ së h¹ tÇng míi bao hµm nh÷ng mÆt tÝch cùc
tiÕn bé cña c¸i cò ®· ®-îc c¶i t¹o ®i trªn nh÷ng nÊc thang míi. ChÝnh v× c¬ së h¹
tÇng th-êng xuyªn vËn ®éng nh- vËy nªn kiÕn tróc th-îng tÇng lu«n lu«n thay
®æi nh»m ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn cña c¬ së h¹ tÇng.
a.Vai trß quÕt ®Þnh cña c¬ së h¹ tÇng ®èi víi kiÕn tróc th-îng tÇng x·
héi:
Mçi h×nh th¸i kinh tÕ x· héi cã c¬ së h¹ tÇng, vµ kiÕn tróc th-îng tÇng cña
nã. Do ®ã, c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th-îng tÇng mang tÝnh lÞch sö cô thÓ, gi÷a
chóng cã mèi quan hÖ biÖn chøng víi nhau, vµ c¬ së h¹ tÇng gi÷ vai trß quyÕt
®Þnh ®èi víi kiÕn tróc th-îng tÇng.
Vai trß quyÕt ®Þnh cña c¬ së h¹ tÇng thÓ hiÖn tr-íc hÕt lµ ë chç: C¬ së h¹
tÇng lµ nh÷ng quan hÖ vËt chÊt kh¸ch quan quy ®Þnh mäi quan hÖ kh¸c: VÒ chÝnh
trÞ, tinh thÇn, t- t-ëng cña x· héi. C¬ së h¹ tÇng nµo sinh ra kiÕn tróc th-îng
tÇng Êy, nãi c¸ch kh¸c c¬ së h¹ tÇng ®· sinh ra kiÕn tróc th-îng tÇng, vµ kiÕn
tróc th-îng tÇng bao giê còng ph¶n ¸nh mét c¬ së h¹ tÇng nhÊt ®Þnh, kh«nh cã
kiÕn tróc th-îng tÇng chung cho mäi x· héi.
C¬ së h¹ tÇng quyÕt ®Þnh kiÕn tróc th-îng tÇng vÒ tÝnh chÊt, néi dung vµ kÕt
cÊu: TÝnh chÊt cña kiÕn tróc th-îng tÇng ®èi kh¸ng hay kh«ng ®èi kh¸ng, néi
dung cña kiÕn tróc th-îng tÇng nghÌo nµn hay ®a d¹ng, phong phó vµ h×nh thøc
cña kiÕn tróc th-îng tÇng gän nhÑ hay phøc t¹p do c¬ së h¹ tÇng quyÕt ®Þnh.
Vai trß quyÕt ®Þnh cña c¬ së h¹ tÇng ®èi víi kiÕn tróc th-îng tÇng cßn thÓ
hiÖn ë chç nh÷ng biÕn ®æi c¨n b¶n trong c¬ së h¹ tÇng dÉn ®Õn sù biÕn ®æi c¨n
10
TiÓu luËn: TriÕt häc
b¶n trong kiÕn tróc th-îng tÇng. M¸c viÕt: ” C¬ së kinh tÕ thay ®æi th× tÊt c¶ tÊt c¶
c¸c kiÕn tróc th-îng tÇng ®å sé còng bÞ thay ®æi Ýt nhiÒu nhanh chãng” .
Sù biÕn ®æi cña kiÕn tróc th-îng tÇng diÔn ra râ rÖt khi c¬ së h¹ tÇng nµy
thay thÕ c¬ së h¹ tÇng kh¸c. NghÜa lµ, khi c¸ch m¹ng x· héi ®-a ®Õn sù thñ tiªu
c¬ së h¹ tÇng cò bÞ xo¸ bá vµ thay thÕ c¬ së h¹ tÇng míi th× sù thèng trÞ cò bÞ xo¸
bá vµ thay thÕ b»ng sù thèng trÞ cña giai cÊp míi. Qua ®ã mµ chÝnh trÞ cña giai
cÊp thay ®æi, bé m¸y nhµ n-íc míi thµnh lËp thay thÕ nhµ n-íc cò, ý thøc x· héi
còng biÕn ®æi.
Trong x· héi cã ®èi kh¸ng giai cÊp, sù biÕn ®æi cña c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn
tróc th-îng tÇng diÔn ra do kÕt qu¶ cña cuéc ®Êu tranh gay go phøc t¹p gi÷a c¸c
giai cÊp thèng trÞ vµ giai cÊp bÞ trÞ, mµ ®Ønh cao lµ c¸ch m¹ng x· héi. Nh÷ng
biÕn ®æi cña c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th-îng tÇng xÐt cho cïng lµ do sù ph¸t
triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt. Nh-ng lùc lùc l-îng s¶n xuÊt trùc tiÕp g©y ra sù
biÕn ®æi cña c¬ së h¹ tÇng vµ sù biÕn ®æi cña c¬ së h¹ tÇng ®Õn l-ît nã l¹i lµm
cho kiÕn tróc th-îng tÇng biÕn ®æi.
Trong sù biÕn ®æi cña c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th-îng tÇng, kh«ng ph¶i cø
c¬ së h¹ tÇng míi xuÊt hiÖn th× kiÕn tróc th-îng tÇng míi mÊt ®i ngay mµ cã bé
phËn thay ®æi dÇn dÇn chËm ch¹p. V× trong cuéc ®Êu tranh gi÷a c¸i cò vµ c¸i
míi, nh÷ng tµn d- cña c¸i cò cßn tån t¹i rÊt l©u. MÆt kh¸c còng cã nh÷ng yÕu tè,
nh÷ng h×nh thøc kh«ng c¬ b¶n nµo ®ã cña c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th-îng tÇng
cò ®-îc giai cÊp míi gi÷ l¹i, c¶i t¹o ®Ó phôc vô cho yªu cÇu ph¸t triÓn cña c¬ së
h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th-îng tÇng míi.
Nh- vËy, chóng ta cã thÓ thÊy c¬ së h¹ tÇng cã quyÕt ®Þnh to lín ®èi víi
kiÕn tróc th-îng tÇng, do ®ã trong c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa viÖc x©y dùng c¬
së chñ nghÜa cã t¸c dông v« cïng to lín ®èi víi cuéc sèng cña x· héi. ChÝnh v×
tÇm quan träng cña nã mµ khi xem xÐt, c¶i t¹o mét bé phËn nµo ®ã cña kiÕn tróc
th-îng tÇng ph¶i xem xÐt c¶i t¹o tõ c¬ së h¹ tÇng x· héi. vµ tÝnh quyÕt ®Þnh cña
11
TiÓu luËn: TriÕt häc
c¬ së h¹ tÇng ®èi víi víi kiÕn tróc th-îng tÇng diÔn ra rÊt phøc t¹p trong qu¸
tr×nh chuyÓn tõ mét h×nh th¸i kinh tÕ- x· héi kh¸c.
Tuy vËy, nh÷ng quan hÖ tinh thÇn, t- t-ëng cña x· héi ®ã lµ kiÕn tróc
th-îng tÇng, còng kh«ng hoµn toµn thô ®éng, nã cã vai trß t¸c ®éng trë l¹i to lín
®èi víi c¬ së h¹ tÇng sinh ra nã.
b. Sù t¸c ®éng trë l¹i cña kiÕn tróc th-îng tÇng ®èi víi c¬ së h¹ tÇng .
Trong mèi quan hÖ víi c¬ së h¹ tÇng, kiÕn tróc th-îng tÇng ph¶n ¸nh c¬ së
h¹ tÇng biÓu hiÖn tËp trung ®êi sèng tinh thÇn x· héi, do ®ã cã vai trß t¸c ®éng to
lín trë l¹i víi c¬ së h¹ tÇng.
Lµ mét bé phËn cÊu thµnh h×nh thµnh kinh tÕ x· héi, ®-îc sinh ra vµ ph¸t
triÓn trªn mét c¬ së h¹ tÇng nhÊt ®Þnh, cho nªn sù t¸c ®éng tÝch cùc cña kiÕn tróc
th-îng tÇng ®èi víi c¬ së h¹ tÇng ®-îc thÓ hiÖn ë chøc n¨ng x· héi cña kiÕn tróc
th-îng tÇng lµ lu«n lu«n b¶o vÖ duy tr×, cñng cè vµ hoµn thiÖn c¬ së h¹ tÇng sinh
ra nã, ®Êu tranh xo¸ bá c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th-îng tÇng ®· lçi thêi l¹c hËu.
KiÕn tróc th-îng tÇng t×m mäi biÖn ph¸p ®Ó xo¸ bá nh÷ng tµn d- cña c¬ së
h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th-îng tÇng cò, ng¨n chÆn nh÷ng mÇm mèng tù ph¸t cña c¬
së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th-îng tÇng míi n¶y sinh trong x· héi Êy. Thùc chÊt
trong x· héi cã giai cÊp ®èi kh¸ng, kiÕn tróc th-îng tÇng b¶o ®¶m sù thèng trÞ
chÝnh trÞ vµ t- t-ëng cña giai cÊp gi÷ ®Þa vÞ thèng trÞ trong kinh tÕ. NÕu giai cÊp
thèng trÞ kh«ng x¸c lËp ®-îc sù thèng trÞ vÒ chÝnh trÞ vµ t-ëng, c¬ së kinh tÕ cña
nã kh«ng thÓ ®øng v÷ng ®-îc. V× vËy, kiÕn tróc th-îng tÇng thùc sù trë thµnh
c«ng cô, ph-¬ng tiÖn ®Ó duy tr×, b¶o vÖ ®Þa vÞ thèng trÞ vÒ kinh tÕ cña giai cÊp
thèng trÞ cña x· héi.
Trong c¸c yÕu tè cÊu thµnh nªn kiÕn tróc th-îng tÇng, nhµ n-íc gi÷ vai trß
®Æc biÖt quan träng vµ cã t¸c dông to lín ®èi víi c¬ së h¹ tÇng v×, nã lµ mét
l-îng vËt chÊt tËp trung søc m¹nh kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña giai cÊp thèng trÞ . Nhµ
n-íc kh«ng chØ dùa trªn hÖ t-ëng, mµ cßn dùa trªn nh÷ng h×nh thøc nhÊt ®Þnh
12
TiÓu luËn: TriÕt häc
cña viÖc kiÓm so¸t x· héi, sö dông b¹o lùc, bao gåm c¸c yÕu tè vËt chÊt: qu©n
®éi, c¶nh s¸t, toµ ¸n, nhµ tï... ®Ó t¨ng c-êng søc m¹nh kinh tÕ cña giai cÊp thèng
trÞ, cñng cè ®Þa vÞ cña quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ.
Trong x· héi cã giai cÊp, c¸c giai cÊp ®èi kh¸ng ®Êu tranh víi nhau giµnh
chÝnh quyÒn vÒ tay m×nh, còng chÝnh lµ t¹o cho m×nh søc m¹nh kinh tÕ. Sö dông
quyÒn lùc nhµ n-íc, giai cÊp thèng trÞ sÏ kh«ng ngõng më réng ¶nh h-ëng kinh
tÕ trªn toµn x· héi. Kinh tÕ v÷ng m¹nh lµm cho nhµ n-íc ®-îc t¨ng c-êng. Nhµ
n-íc ®-îc t¨ng c-êng l¹i t¹o thªm ph-¬ng tiÖn vËt chÊt ®Ó cñng cè v÷ng ch¾c
h¬n ®Þa vÞ kinh tÕ vµ x· héi cña giai cÊp thèng trÞ. cø nh- thÕ, sù t¸c ®éng qua l¹i
biÖn chøng gi÷a kiÕn tróc th-îng tÇng vµ c¬ së h¹ tÇng ®-a l¹i sù ph¸t triÓn hîp
quy luËt cña kinh tÕ vµ chÝnh trÞ. ë ®©y, nhµ n-íc lµ ph-¬ng tiÖn vËt chÊt, cã søc
m¹nh kinh tÕ, cßn kinh tÕ lµ môc ®Ých cña chÝnh trÞ, ®iÒu nµy ®-îc chøng minh
qua sù ra ®êi vµ sù tån t¹i cña nhµ n-íc kh¸c nhau .
Cïng víi nhµ n-íc, c¸c yÕu tè kh¸c cña kiÕn tróc th-îng tÇng còng ®· t¸c
®éng ®Õn c¬ së h¹ tÇng b»ng nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau. C¸c yÕu tè cña kiÕn tróc
th-îng tÇng kh«ng nh÷ng chØ cã t¸c ®éng lÉn nhau. Song th-êng th-êng nh÷ng
sù t¸c ®éng ®ã ph¶i th«ng qua nhµ n-íc, ph¸p luËt vµ thÓ chÕ t-¬ng øng, chØ qua
®ã chóng míi ph¸t huy ®-îc hÕt hiÖu lùc ®èi víi c¬ së h¹ tÇng, vµ ®èi víi toµn
x· héi.
Sù t¸c ®éng cña kiÕn tróc th-îng tÇng ®èi víi c¬ së h¹ tÇng nã t¸c ®éng
cïng chiÒu víi quy luËt vËn ®éng cña c¬ së h¹ tÇng. Tr¸i l¹i, khi nã t¸c ®éng
ng-îc chiÒu ví qui luËt kinh tÕ kh¸ch quan nã sÏ c¶n trë sù ph¸t triÓn cña c¬ së
h¹ tÇng.
HiÖu qu¶ t¸c ®éng cña kiÕn tróc th-îng tÇng ®èi víi c¬ së h¹ tÇng, phô
thuéc vµo n¨ng ®éng chñ quan trong nhËn thøc vµ vËn dông quy luËt kinh tÕ- x·
héi, vµo ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ng-êi. KiÕn tróc th-îng tÇng cã vai trß to
lín, ®Þnh h-íng nh÷ng ho¹t ®éng thùc tiÔn ®-a l¹i ph-¬ng ¸n ph¸t triÓn tèi -u
cho kinh tÕ - x· héi. Tuy nhiªn, nÕu nhÊn m¹nh, tuyÖt ®èi ho¸, phñ nhËn tÝnh tÊt
13
TiÓu luËn: TriÕt häc
yÕu kinh tÕ cña x· héi, sÏ ph¹m sai lÇm cña chñ nghÜa duy t©m chñ quan d-íi
nh÷ng h×nh thøc kh¸c nhau.
Nãi tãm l¹i, c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th-îng tÇng cã quan hÖ biÖn chøng
víi nhau. Do ®ã, khi xem xÐt vµ c¶i t¹o x· héi ph¶i thÊy râ vai trß quyÕt ®Þnh cña
c¬ së h¹ tÇng vµ t¸c ®éng trë l¹i cña kiÕn tróc th-îng tÇng, kh«ng ®-îc tuyÖt ®èi
ho¸ hoÆc h¹ thÊp yÕu tè nµo.
Trung thµnh víi lý luËn M¸c - Lªnin vµ vËn dông s¸ng t¹o vµo t×nh h×nh
thùc tiÔn ë ViÖt Nam, §¶ng chñ tr-¬ng tËp chung ®æi míi kinh tÕ, ®¸p øng
nh÷nh ®ßi hái cÊp b¸ch cña nh©n d©n vÒ ®êi sèng, viÖc lµm vµ c¸c nhu cÇu x·
héi kh¸c coi ®ã lµ nhiÖm vô quan träng ®Ó tiÕn hµnh thuËn lîi ®æi míi trªn lÜnh
vùc chÝnh trÞ: ” Nhµ n-íc ph¶i thùc hiÖn tèt vai trß qu¶n lý vÒ kinh tÕ - x· héi
b»ng ph¸p luËt, kÕ ho¹ch, chÝnh trÞ, th«ng tin, tuyªn truyÒn gi¸o dôc vµ c«ng cô
kh¸c” ( B¸o c¸o chÝnh trÞ t¹i §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc §¶ng céng s¶n ViÖt Nam
lÇn thø 7).
IV. MèI QUAN HÖ BIÖN CHøNG GI÷A C¥ Së H¹ TÇNG Vµ KIÕN TRóC
TH¦îNG TÇNG TRONG THêI Kú QU¸ §é L£N CHñ NGHÜA X· HéI ë
N¦íC TA.
1. §Æc ®iÓm h×nh thµnh c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th-îng tÇng céng s¶n
chñ nghÜa.
C¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th-îng tÇng céng s¶n chñ nghÜa kh«ng h×nh
thµnh tù ph¸t trong x· héi cò, mµ h×nh thµnh tù gi¸c sau khi giai cÊp v« s¶n
giµnh chÝnh quyÒn vµ ph¸t triÓn hoµn thiÖn “ Suèt thêi kú qu¸ ®é tõ chñ nghÜa tb¶n lªn chñ nghÜa céng s¶n ” .
Muèn cã c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th-îng tÇng céng s¶n chñ nghÜa. Tr-íc
hÕt giai cÊp v« s¶n ph¶i dïng b¹o lùc c¸ch m¹ng ®Ëp tan nhµ n-íc cò, lËp nªn
nhµ n-íc v« s¶n. Sau khi giµnh ®-îc chÝnh quyÒn, giai cÊp v« s¶n tiÕn hµnh quèc
14
TiÓu luËn: TriÕt häc
h÷u ho¸, tÞch thu, tr-ng thu nhµ m¸y, xÝ nghiÖp cña giai cÊp t- s¶n nh»m t¹o ra
c¬ së kinh tÕ ban ®Çu cña chñ nghÜa x· héi.
ViÖc nhµ n-íc chuyªn chÝnh v« s¶n ph¶i ra ®êi tr-íc ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn vµ
lµm c«ng cô, ph-¬ng tiÖn cho quÇn chóng nh©n d©n, tiÕn hµnh triÖt ®Ó qu¸ tr×nh
Êy hoµn toµn phï hîp víi qui luËt kh¸ch quan cña x· héi. §ã lµ sù ph¸t triÓn
kh¸ch quan trong qu¸ trÝnh s¶n xuÊt vËt chÊt cña x· héi, ®ßi hái ph¶i cã mét c¬
së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th-îng tÇng tiÕn bé h¬n thay thÕ c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn
tróc th-îng tÇng t- b¶n chñ nghÜa lçi thêi ph¶n ®éng. Tuynhiªn, nhµ n-íc
chuyªn chÝnh v« s¶n cã thËt sù v÷ng m¹nh hay kh«ng l¹i hoµn toµn phô thuéc
vµo sù ph¸t triÓn cña sù ph¸t triÓn cña c¬ së h¹ tÇng céng s¶n chñ nghÜa.
2. C¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th-îng tÇng trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ
nghÜa x· héi ë ViÖt Nam
D-íi chñ nghÜa x· héi hoµn chØnh, c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th-îng tÇng
thuÇn nhÊt vµ thèng nhÊt. V× c¬ së h¹ tÇng x· héi chñ nghÜa kh«ng cã tÝnh chÊt
®èi kh¸ng, kh«ng bao hµm nh÷ng lîi Ých kinh tÕ ®èi lËp nhau. H×nh thøc së h÷u
bao trïm lµ së h÷u toµn d©n vµ tËp thÓ, hîp t¸c t-¬ng trî nhau trong qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt, ph©n phèi s¶n phÈm theo lao ®éng, kh«ng cßn chÕ ®é bãc lét .
KiÕn tróc th-îng tÇng x· héi chñ nghÜa ph¶n ¸nh c¬ së h¹ tÇng cña x· héi
chñ nghÜa, v× vËy mµ cã sù thèng trÞ vÒ chÝnh trÞ vµ tinh thÇn. Nhµ n-íc x· héi
chñ nghÜa lµ nhµ n-íc kiÓu míi: cña d©n do d©n vµ v× d©n. Ph¸p luËt x· héi chñ
nghÜa lµ c«ng cô ®Ó c¶i t¹o x· héi cò vµ x©y dùng x· héi chñ nghÜa tiÕn bé, khoa
häc trë thµnh ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn x· héi.
Thêi kú qu¸ ®é tõ chñ nghÜa t- b¶n lªn chñ nghÜa x· héi lµ thêi kú c¶i biÕn
c¸ch m¹ng s©u s¾c vµ triÖt ®Ó, lµ mét giai ®o¹n lÞch sö chuyÒn tiÕp. Cho nªn c¬
së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th-îng tÇng víi ®Çy ®ñ nh÷ng ®Æc tr-ng cña nã. Bëi v×, c¬
së h¹ tÇng mang tÝnh chÊt qu¸ ®é víi mét kÕt cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®an
xen cña nhiÒu lo¹i h×nh kinh tÕ x· héi kh¸c nhau. Cßn kiÕn tróc th-îng tÇng cã
15
TiÓu luËn: TriÕt häc
sù ®èi kh¸ng vÒ t- t-ëng vµ cã sù ®Êu tranh gi÷a giai cÊp v« s¶n vµ giai cÊp ts¶n trªn lÜnh vùc t- tuëng v¨n ho¸.
Bëi vËy c«ng cuéc c¶i c¸ch kinh tÕ vµ ®æi míi thÓ chÕ chÝnh trÞ lµ mét qu¸
tr×nh mang tÝnh c¸ch m¹ng l©u dµi, phøc t¹p mµ thùc chÊt lµ cuéc ®Êu tranh gay
go, quyÕt liÖt gi÷a hai con ®-êng t- b¶n chñ nghÜa vµ x· héi chñ nghÜa. ChÝnh v×
nh÷ng lý do ®ã mµ n-íc ta tõ mét n-íc thuéc ®Þa nöa phong kiÕn víi nÒn kinh tÕ
l¹c hËu s¶n xuÊt nhá lµ chñ yÕu, ®i lªn chñ nghÜa x· héi (bá qua chÕ ®é ph¸t triÓn
t- b¶n chñ nghÜa ) chóng ta ®· gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n trong qu¸ tr×nh x©y dùng
chñ nghÜa x· héi. C¬ së h¹ tÇng thêi kú qu¸ ®é ë n-íc ta bao gåm c¸c thµnh
phÇn kinh tÕ nh-: kinh tÕ nhµ n-íc, kinh tÕ hîp t¸c, kinh tÕ t- b¶n nhµ n-íc, kinh
tÕ c¸ thÓ, kinh tÕ t- b¶n t- nh©n, cïng c¸c kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt g¾n liÒn víi
h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau, thËm chÝ ®èi lËp nhau cïng tån t¹i trong mét c¬ cÊu
kinh tÕ quèc d©n thèng nhÊt. §ã lµ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo
®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa.
C¸c thµnh phÇn ®ã võa kh¸c nhau vÒ vai trß, chøc n¨ng, tÝnh chÊt, l¹i võa
thèng nhÊt víi nhau trong mét c¬ cÊu kinh tÕ quèc d©n thèng nhÊt , chóng võa
c¹nh tranh nhau, võa liªn kÕt víi nhau, bæ xung víi nhau.
§Ó ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa ®èi víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ nµy, nhµ
n-íc ph¶i sö dông tæng thÓ c¸c biÖn ph¸p kinh tÕ hµnh chÝnh vµ gi¸o dôc. Trong
®ã biÖn ph¸p kinh tÕ cã vai trß quan träng nhÊt nh»m tõng b-íc x· héi ho¸ nÒn
s¶n xuÊt víi h×nh thøc vµ b-íc ®i thÝch hîp theo h-íng: kinh tÕ quèc doanh ®-îc
cñng cè vµ ph¸t triÓn v-¬n lªn gi÷ vai trß chñ ®¹o, kinh tÕ tËp thÓ d-íi h×nh thøc
thu hót phÇn lín nh÷ng ng-êi s¶n xuÊt nhá trong c¸c ngµnh nghÒ, c¸c h×nh thøc
xÝ nghiÖp , c«ng ty cæ phÇn ph¸t triÓn m¹nh, kinh tÕ t- nh©n vµ gia ®×nh ph¸t huy
®-îc mäi tiÒm n¨ng ®Ó ph¸t triÓn lùc l-îng s¶n xuÊt, x©y dùng c¬ së kinh tÕ hîp
lý.
Trong v¨n kiÖn Héi nghÞ ®¹i biÓu §¶ng gi÷a nhiÖm kú kho¸ VII, §¶ng ghi
râ “ ph¶i tËp chung nguån vèn ®Çu t- nhµ n-íc cho viÖc x©y dùng c¬ së h¹ tÇng
16
TiÓu luËn: TriÕt häc
kinh tÕ x· héi vµ mét sè c«ng tr×nh c«ng nghiÖp then chèt ®· ®-îc chuÈn bÞ vèn
vµ c«ng nghÖ. N©ng cÊp vµ x©y dùng míi hÖ thèng giao th«ng, s©n bay, bÕn
c¶ng, th«ng tin liªn l¹c, gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, y tÕ ” . §ång thêi v¨n kiÖn §¶ng
còng ghi râ:” T- nay tíi cuèi thËp kû, ph¶i quan t©m tíi c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn
®¹i ho¸ n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ n«ng th«n, ph¸t triÓn toµn diÖn n«ng, l©m, ngnghiÖp g¾n víi c«ng nghiÖp chÕ biÕn n«ng l©m thuû s¶n, c«ng nghiÖp s¶n xuÊt
hµng tiªu dïng vµ hµng xuÊt khÈu” .
VÒ kiÕn tróc th-îng tÇng, §¶ng ta kh¼ng ®Þnh: LÊy chñ nghÜa M¸c-Lª nin
vµ t- t-ëng Hå ChÝ Minh lµm kim chØ nam cho mäi hµnh ®éng cña toµn §¶ng,
toµn d©n ta. Néi dung cèt lâi cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin vµ t- t-ëng Hå ChÝ Minh
lµ t- t-ëng vÒ sù gi¶i phãng con ng-êi khái chÕ ®é bãc lét tho¸t khái nçi nhôc
cña m×nh lµ ®i lµm thuª bÞ ®¸nh ®Ëp, l-¬ng Ýt.
Bëi vËy, trong sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi cña nh©n d©n ta, viÖc
gi¸o dôc truyÒn b¸ chñ nghÜa M¸c-Lªnin t- t-ëng Hå ChÝ Minh trë thµnh tt-ënh chñ ®¹o trong ®êi sèng tinh thÇn cña x· héi lµ viÖc lµm th-êng xuyªn, liªn
tôc cña cuéc c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa trªn lÜnh vùc kiÕn tróc th-îng tÇng.
X©y dùng hÖ thèng chÝnh trÞ, x· héi chñ nghÜa mang b¶n chÊt giai cÊp c«ng
nh©n, do §¶ng céng s¶n l·nh ®¹o ®¶m b¶o cho nh©n d©n lµ ng-êi chñ thùc sù
cña x· héi. Toµn bé quyÒn lùc cña x· héi thuéc vÒ nh©n d©n thùc hiÖn d©n chñ
x· héi chñ nghÜa ®¶m b¶o ph¸t huy mäi kh¶ n¨ng s¸ng t¹o, tÝch cùc chñ ®éng
cña mäi c¸ nh©n.
Trong c-¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt n-íc thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi,
§¶ng ghi râ : ” x©y dùng nhµ n-íc x· héi chñ nghÜa , nhµ n-íc cña d©n, do d©n
vµ v× d©n, liªn minh giai cÊp c«ng nh©n víi giai cÊp n«ng d©n vµ tÇng líp trÝ thøc
lµm nÒn t¶ng, do §¶ng céng s¶n l·nh ®¹o ” . Nh- vËy, tÊt c¶ c¸c tæ chøc, bé m¸y
t¹o thµnh hÖ thèng chÝnh trÞ - x· héi kkh«ng tån t¹i nh- mét môc ®Ých t- nh©n
mµ v× phôc vô con ng-êi, thùc hiÖn cho ®-îc lîi Ých vµ quyÒn lîi thuéc vÒ nh©n
d©n lao ®éng.
17
TiÓu luËn: TriÕt häc
Mçi b-íc ph¸t triÓn cña c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th-îng tÇng lµ mét b-íc
gi¶i quyÕt m©u thuÉn gi÷a chóng. ViÖc ph¸t triÓn vµ cñng cè c¬ së h¹ tÇng ®iÒu
chØnh vµ cñng cè c¸c bé phËn cña kiÕn tróc th-îng tÇng lµ mét qu¸ tr×nh diÔn ra
trong suèt thêi kú qu¸ ®é.
3. Mét sè kiÕn nghÞ
Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh h-íng x·
héi chñ nghÜa ë n-íc ta, cÇn vËn dông vµ qu¸n triÖt quan hÖ biÖn chøng gi÷a c¬
së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th-îng tÇng. C¬ së h¹ tÇng lµ kÕt cÊu kinh tÕ ®a thµnh
phÇn trong ®ã cã thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh , tËp thÓ vµ nhiÒu thµnh phÇn
kinh tÕ quèc doanh, tËp thÓ vµ nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau. TÝnh chÊt ®an
xen qu¸ ®é vÒ kÕt cÊu cña c¬ së kinh tÕ võa lµm cho nÒn kinh tÕ s«i ®éng, phong
phó, võa mang tÝnh chÊt phøc t¹p trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Þnh h-íng x· héi
chñ nghÜa. §©y lµ mét kÕt cÊu kinh tÕ n¨ng ®éng, phong phó, ®-îc ph¶n chiÕu
lªn kiÕn tróc th-îng tÇng vµ ®Æt ra ®ßi hái kh¸ch quan lµ nÒn kiÕn tróc th-îng
tÇng vµ ®Æt ra ®ßi hái kh¸ch quan lµ nÒn kiÕn tróc th-îng tÇng còng ph¶i ®-îc
®æi míi ®Ó ®¸p øng ®ßi hái cña c¬ së kinh tÕ. Nh- vËy kiÕn tróc th-îng tÇng míi
cã søc m¹nh ®¸p øng kÞp thêi ®ßi hái cña c¬ së h¹ tÇng
Tuy nhiªn, viÖc ®æi míi c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th-îng tÇng lµ viÖc rÊt
phøc t¹p. §iÒu quan träng tr-íc hÕt lµ cÇn sím h×nh thµnh vµ thèng nhÊt nh÷ng
quan ®iÓm sö lý thiÕt yÕu.
Thø nhÊt:
CÇn mét ph-¬ng ph¸p tiÕp cËn vÊn ®Ò mét c¸ch cô thÓ kh«ng lµm theo c¸ch
“ ch¸y ®©u ch÷a ®Êy” tõ ®ã t×m ra nguyªn nh©n chñ yÕu cña vÊn ®Ò ®Ó ®-a ra
nh÷ng luËn chøng cã tÝnh kh¶ thi.
Thø hai: CÇn theo dâi chÆt chÏ, khai th¸c sµng läc vµ sö lý c¸c lo¹i tÝn hiÖu
cña nÒn kinh tÕ mét c¸ch kÞp thêi trªn c¬ së chñ ch-¬ng chÝnh s¸ch thÝch hîp
khuyÕn khÝch c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ lµnh m¹nh . ®ång thêi ph¶i x©y dùng mét c¬
18
TiÓu luËn: TriÕt häc
chÕ ®iÒu hµnh kinh tÕ cho phÐp th©u l-îm ®¸nh gi¸, sö lý kÞp thêi mäi tÝn hiÖu
kinh tÕ trong ph¹m vi c¶ n-íc.
Thø ba: Hoµn thiÖn c¸c thñ tôc tµi chÝnh, t¨ng c-êng kû c-¬ng ph¸p luËt
trong ®iÒu hµnh tµi chÝnh quèc gia tõ trung -¬ng ®Õn tõng ng-êi s¶n xuÊt.
19
TiÓu luËn: TriÕt häc
KÕT LUËN
N¾m v÷ng phÐp biÖn chøng gi÷a c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th-îng tÇng,
gi÷a ®æi míi kinh tÕ vµ ®æi míi kinh tÕ vµ ®æi míi chÝnh trÞ, vËn dông s¸ng t¹o
nh÷ng chñ ch-¬ng, ®-êng lèi cña §¶ng lµ con ®-êng ®Çy tr«ng gai nh-ng tÊt yÕu
sÏ dµnh th¾ng lîi trong c«ng cuéc ®«Ø míi v× môc tiªu d©n giµu n-íc m¹nh, x·
héi c«ng b»ng v¨n minh.
§¶ng ta ®· s¸ng suèt khi ®Ò ra b-íc ®Çu thùc hiÖn tèt ®-êng lèi ®æi míi
toµn diÖn b»ng c¸ch kÕt hîp chÆt chÏ ®æi míi c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th-îng
tÇng. Em tin r»ng víi nhËn thøc ®óng ®¾n, s¸ng t¹o cña m×nh cïng víi sù ®ång
lßng nhÊt trÝ, ra søc phÊn ®Êu cña toµn ®¶ng , toµn d©n, toµn qu©n, §¶ng ta nhÊt
®Þnh l·nh ®¹o c«ng cuéc ®æi míi ®i ®Õn th¾ng lîi hoµn toµn, d-íi ®µ ph¸t triÓn
cña sù nghiÖp c¸ch m¹ng hiÖn nay, c«ng cuéc ®æi míi §¶ng l·nh ®¹o nhÊt ®Þnh
sÏ ®-a n-íc ta lªn ngang tÇm víi c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn trong khu vùc vµ thÕ
giíi.
Lµ mét sinh viªn, em nguyÖn sÏ gãp mét phÇn søc lùc nhá bÐ cña m×nh ®Ó
c«ng cuéc ®æi míi ngµy cµng ®i lªn.
20
- Xem thêm -