KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
1
MUÅC LUÅC
XÊY DÛÅNG MÖÅT NÏÌN KINH TÏË ÀÖÅC LÊÅP TÛÅ CHUÃ ÚÃ VIÏÅT NAM TRONG QUAÁ TRÒNH
HÖÅI NHÊÅP KINH TÏË QUÖËC TÏË................................................................................................................ 2
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ GIAÁO DUÅC – ÀAÂO TAÅO, PHAÁT TRIÏÍN NGÛÚÂI.............................................. 14
VAI TROÂ CUÃA KHOA HOÅC CÚ BAÃN TRONG NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC ............................................. 27
CHÖÎ MAÅNH, CHÖÎ YÏËU TRONG TÊM LYÁ CON NGÛÚÂI VIÏÅT NAM KHI ÀI VAÂO THÚÂI ÀAÅI VÙN
MINH TRÑ TUÏÅ ....................................................................................................................................... 38
CÖNG NGHÏÅ THÖNG TIN – ÀÖÅNG LÛÅC PHAÁT TRIÏÍN TRONG NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC .............. 44
CÖNG NGHÏÅ SINH HOÅC VIÏÅT NAM – THÛÅC TRAÅNG, TRIÏÍN VOÅNG VAÂ GIAÃI PHAÁP ....................... 66
ÀOÁNG GOÁP CUÃA NGAÂNH CÖNG NGHÏÅ SINH HOÅC VIÏÅT NAM VAÂO NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC:
THÛÅC TRAÅNG VAÂ GIAÃI PHAÁP ................................................................................................................ 76
KINH TÏË TRI THÛÁC – VAI TROÂ CUÃA DOANH NGHIÏÅP ...................................................................... 93
NÊNG CAO VAI TROÂ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC VAÂ PHAÁP LUÊÅT TRONG QUAÁ TRÒNH CHUYÏÍN ÀÖÍI
SANG NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC ÚÃ VIÏÅT NAM ................................................................................... 103
QUYÏÌN SÚÃ HÛÄU TRÑ TUÏÅ – MÖÅT ÀIÏÌU KIÏÅN CHO PHAÁT TRIÏÍN KINH TÏË TRI THÛÁC ÚÃ
VIÏÅT NAM ............................................................................................................................................. 113
AÃNH HÛÚÃNG CUÃA NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC ÀÖËI VÚÁI VÊËN ÀÏÌ GIAÃI QUYÏËT VIÏÅC LAÂM ÚÃ
VIÏÅT NAM ............................................................................................................................................. 129
LÛÚÅC GHI CAÁC YÁ KIÏËN THAÃO LUÊÅN TAÅI HÖÅI TRÛÚÂNG ................................................................. 138
PHAÁT BIÏÍU KÏËT THUÁC HÖÅI THAÃO..................................................................................................... 166
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
2
XÊY DÛÅNG MÖÅT NÏÌN KINH TÏË ÀÖÅC LÊÅP TÛÅ
CHUÃ ÚÃ VIÏÅT NAM TRONG QUAÁ TRÒNH HÖÅI
NHÊÅP KINH TÏË QUÖËC TÏË
PGS. TS. VOÄ ÀAÅI LÛÚÅC
Viïån trûúãng Viïån Kinh tïë thïë giúái,
Trung têm KHXH & NV Quöëc gia
Trong giai àoaån hiïån nay, cuäng nhû trong möåt tûúng lai xa hún
höåi nhêåp kinh tïë quöëc tïë àöëi vúái Viïåt Nam coá nghôa laâ Viïåt Nam
phaãi tham gia caác töí chûác kinh tïë quöëc tïë vaâ khu vûåc nhû AFTA,
APEC, WTO...; phaát triïín caác quan hïå thûúng maåi vaâ àêìu tû röång
raäi vúái moåi quöëc gia, àùåc biïåt laâ caác trung têm kinh tïë thïë giúái; múã
röång sûå húåp taác vúái caác cöng ty xuyïn quöëc gia. Phaát triïín caác möëi
quan hïå naây seä dêîn àïën möåt kïët cuåc laâ: caác haâng raâo thuïë quan vaâ
phi thuïë quan phaãi giaãm thiïíu theo caác nguyïn tùæc cuãa caác töí chûác
trïn; caác cöng ty nûúác ngoaâi àûúåc pheáp vaâo Viïåt Nam hoaåt àöång möåt
caách bònh àùèng vúái caác cöng ty Viïåt Nam vaâ ngûúåc laåi caác cöng ty
Viïåt Nam cuäng àûúåc pheáp hoaåt àöång bònh àùèng taåi caác nûúác àöëi taác.
Trong àiïìu kiïån àoá viïåc xêy dûång möåt nïìn kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã
nïn àûúåc hiïíu nhû thïë naâo laâ thñch húåp.
Nïìn kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã àaä àûúåc hiïíu möåt caách khaác nhau
qua caác giai àoaån lõch sûã. Coá thïí àaä coá nhûäng caách hiïíu vïì möåt nïìn
kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã sau àêy:
1. Nïìn kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã trong mö hònh kinh tïë hûúáng nöåi
hay thay thïë nhêåp khêíu
Mö hònh kinh tïë hûúáng nöåi hay thay thïë nhêåp khêíu àaä töìn taåi
trong nhûäng àiïìu kiïån lõch sûã nhêët àõnh: chuã nghôa thûåc dên cuä vaâ
múái löång haânh, luön àùåt caác quöëc gia trûúác nguy cú bõ xêm lùng, sûå
àöëi àêìu giûäa caác siïu cûúâng àaä gêy ra möåt cuöåc chiïën tranh laånh
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
3
keáo daâi vaâ àùåt caác quöëc gia trûúác nguy cú cuãa caác cuöåc chiïën tranh,
do vêåy àïí àöëi phoá vúái nhûäng nguy cú àoá möåt nïìn kinh tïë àöåc lêåp tûå
chuã àaä àûúåc hiïíu laâ möåt nïìn kinh tïë coá khaã nùng tûå àaãm baão caác
nhu cêìu cuãa àêët nûúác, caâng nhiïìu caâng töët. Möåt cú cêëu hoaân chónh,
hoùåc tûúng àöëi hoaân chónh laâ quöëc saách cuãa mö hònh naây. Trong àoá
nhûäng ngaânh cöng nghiïåp nùång, àùåc biïåt laâ nhûäng ngaânh cöng
nghiïåp nïìn taãng göìm nùng lûúång, saãn xuêët caác nguyïn liïåu cú baãn
nhû sùæt theáp, hoaá chêët, loåc dêìu, xi mùng... àûúåc àùåc biïåt chuá troång
tûâ àêìu. Quan àiïím ûu tiïn phaát triïín cöng nghiïåp nùång àùåc biïåt laâ
ngaânh cú khñ, chïë taåo maáy, cuäng chñnh laâ quan àiïím cuãa mö hònh
naây. Quan àiïím cú cêëu ngaânh cuãa nïìn kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã theo
mö hònh naây nhêën maånh àïën têìm quan troång cuãa viïåc tûå àaãm baão
caác nhu cêìu trong nûúác, duâ phaãi chõu nhûäng bêët lúåi vïì hiïåu quaã, vaâ
hêìu nhû khöng tñnh túái nhûäng lúåi thïë so saánh quöëc tïë. Nhaâ nûúác
sùén saâng xêy dûång caác nhaâ maáy luyïån kim, loåc dêìu, hoaá chêët... àïí tûå
àaãm baão nhu cêìu trong nûúác, khöng kïí giaá thaânh cao, cuäng khöng
tñnh túái sûå dû thûâa caác saãn phêím naây trong khu vûåc. Ûu tiïn haâng
àêìu laâ khöng phuå thuöåc vaâo bïn ngoaâi. Do vêåy Nhaâ nûúác phaãi tòm
kiïëm caác nguöìn taâi chñnh, têån thu cao àïí tùng thu cho ngên saách,
phaát haânh cöng traái nhiïìu àïí vay cuãa dên vaâ caã nûúác ngoaâi, vay núå
caác ngên haâng vaâ töí chûác taâi chñnh quöëc tïë, caác chñnh phuã, kïí caã
phaãi phaát haânh thïm giêëy baåc... Nguöìn taâi chñnh trïn àêy seä àûúåc
chñnh phuã sûã duång àïí xêy dûång caác nhaâ maáy, mua caác thiïët bõ,
nguyïn vêåt liïåu, v.v... vaâ phaãi thûâa nhêån laâ tònh traång tham nhuäng
laäng phñ thûúâng xêíy ra khaá nghiïm troång ngay trong quaá trònh xêy
dûång, mua sùæm thiïët bõ. Khi nhaâ maáy àûúåc xêy cêët xong, thò giaá
thaânh thûåc tïë cuãa noá àaä cao hún giaá thõ trûúâng, vaâ àûúng nhiïn noá
phaãi àûúåc tñnh vaâo chi phñ khêëu hao cuãa caác saãn phêím laâm ra.
Thûåc tïë úã nhiïìu nûúác cho thêëy, nhûäng ngaânh cöng nghiïåp vaâ
caác xñ nghiïåp nhaâ nûúác naây àûúåc xêy dûång lïn thûúâng coá cöng nghïå
laåc hêåu (vò khöng dïî gò mua àûúåc cöng nghïå hiïån àaåi, vaâ vò nhûäng
haânh vi tiïu cûåc cuãa caác quan chûác chñnh phuã), saãn phêím laâm ra coá
giaá thaânh cao, chêët lûúång thêëp, khöng caånh tranh àûúåc vúái haâng
ngoaåi. Trong tònh hònh àoá Nhaâ nûúác buöåc phaãi thi haânh chñnh saách
baão höå cao: tùng thuïë nhêåp khêíu, cêëm nhêåp khêíu.
Caác ngaânh cöng nghiïåp naây chó nhùçm àaáp ûáng nhu cêìu trong
nûúác, nïn khöng coá xuêët khêíu, khöng coá ngoaåi tïå traã núå. Trong tònh
hònh àoá Nhaâ nûúác phaãi duy trò giaá àöìng baåc cao àïí giaãm búát gaánh
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
4
núå nûúác ngoaâi. Nhûng àöìng nöåi tïå cao giaá laåi dêîn àïën nhûäng hêåu
quaã nghiïm troång khaác: laâm tùng giaá haâng hoaá xuêët khêíu vaâ giaãm
giaá haâng nhêåp khêíu, dêîn túái nguy cú thu heåp caã thõ trûúâng trong
nûúác vaâ quöëc tïë, vaâ àaä thuác eáp chñnh phuã möåt lêìn nûäa phaãi thi haânh
chñnh saách baão höå cao.
Chñnh saách baão höå cao nhûäng ngaânh cöng nghiïåp trong nûúác àaä
gêy ra nhûäng taác haåi to lúán khaác:
- Laâm tùng giaá caác haâng hoaá trong nûúác gêy thiïåt haåi cho ngûúâi
tiïu duâng. Àïí baão vïå saãn xuêët cöng nghiïåp trong nûúác, phaãi àaánh
thuïë nhêåp khêíu cao, laâm cho giaá haâng nhêåp khêíu tùng cao, nêng
mùåt bùçng giaá caã trong nûúác luön cao hún giaá quöëc tïë. Do vêåy nhên
dên phaãi mua caác saãn phêím tiïu duâng vúái giaá cao, laâm haåi lúåi ñch
cuãa hoå, àöìng thúâi giaãm sûác mua, coá haåi cho caã saãn xuêët. Ngûúâi ta àaä
dêîn ra nhiïìu vñ duå: nïëu nhaâ nûúác àaánh thuïë nhêåp khêíu 60% vaâo
mùåt haâng xe maáy, do vêåy ngûúâi tiïu duâng phaãi mua xe maáy àùæt lïn
60%, vaâ sûác mua cuãa dên vïì xe maáy cuäng giaãm ài 60%, aãnh hûúãng
àïën saãn xuêët xe maáy. Nghôa laâ chñnh saách naây àaä baão vïå àûúåc lúåi
ñch cuãa möåt nhoám ngûúâi saãn xuêët, thò laåi laâm haåi àïën lúåi ñch cuãa
àöng àaão ngûúâi tiïu duâng vaâ caã ngûúâi saãn xuêët nûäa. Caác tñnh toaán
vïì giaá trõ kinh tïë cho thêëy laâ thiïåt haåi chung cho xaä höåi àaä lúán hún
nhiïìu so vúái lúåi ñch cuãa nhoám ngûúâi àûúåc baão höå.
- Duy trò baão höå tònh traång laåc hêåu vïì cöng nghïå töí chûác quaãn
lyá. Caác ngaânh àûúåc baão höå cao àaä duy trò àûúåc mûác lúåi nhuêån àaáng
ra khöng coá, do vêåy hoå khöng cêìn àöíi múái cöng nghïå vaâ töí chûác
quaãn lyá. Sûå laåc hêåu keáo daâi cuãa caác ngaânh naây àaä laâm cho nïìn kinh
tïë àêët nûúác bõ tuåt hêåu xa hún so vúái caác quöëc gia khaác.
- Chñnh saách baão höå cao àaä laâm meáo moá möi trûúâng àêìu tû. Do
caác ngaânh àûúåc baão höå luön coá lúåi nhuêån cao, öín àõnh, ñt ruãi ro, nïn
caác nhaâ àêìu tû àöí xö vaâo caác ngaânh naây, tröën khoãi caác ngaânh phaãi
àöëi mùåt vúái caånh tranh quöëc tïë. Nïìn kinh tïë àêët nûúác seä phaát triïín
meáo moá thiïn lïåch vïì nhûäng ngaânh àûúåc baão höå, keám hiïåu quaã.
Nhûäng ngaânh naây caâng ngaây caâng nhiïìu àaä hònh thaânh ra möåt
nhoám lúåi ñch chöëng laåi höåi nhêåp quöëc tïë.
- Haån chïë viïåc múã röång thõ trûúâng. Thûåc tïë cho thêëy, möåt quöëc
gia caâng baão höå cao bao nhiïu, thò thõ trûúâng cuãa quöëc gia àoá caâng
bõ thu heåp bêëy nhiïu. Lyá do laâ do baão höå cao, nïn giaá caã caác saãn
phêím trong nûúác laâm ra cao hún giaá quöëc tïë, khöng coá khaã nùng
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
5
caånh tranh trïn thõ trûúâng trong vaâ ngoaâi nûúác. Mùåt khaác do thuïë
nhêåp khêíu cao, giaá haâng bïn ngoaâi thêëp hún trong nûúác, nïn tònh
traång buön lêåu seä phaát triïín, thûúâng trúã thaânh quöëc naån, khöng
kiïím soaát àûúåc. Haâng ngoaåi àaä ngêëm ngêìm chiïëm lônh thõ trûúâng
nöåi àõa.
Nïìn kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã vúái nhûäng àùåc trûng trïn àêy cuãa
mö hònh kinh tïë hûúáng nöåi, hay thay thïë nhêåp khêíu àaä dêîn àïën
nhûäng hêåu quaã nghiïm troång. Cöång hoaâ Dên chuã Nhên dên Triïìu
Tiïn vaâo àêìu nhûäng nùm 60 àaä dûúng cao ngoån cúâ cuãa chuã nghôa
chuã thïí, àaä xêy dûång ra àûúåc möåt hïå thöëng cöng nghïå tûúng àöëi
hoaân chónh, tûå àaãm baão túái trïn 90% nhu cêìu trong nûúác, àaä laâm ra
caác loaåi xe taãi, maáy keáo.... Nhûng têët caã caác saãn phêím àoá àïìu coá
chêët lûúång thêëp, giaá thaânh cao, khoá tiïu thuå trong nûúác vaâ khöng
xuêët khêíu àûúåc, khöng coá ngoaåi tïå traã núå vaâ àaä lêm vaâo tònh traång
vúä núå. Möåt àiïìu àaáng chuá yá nûäa laâ, möåt khi hïå thöëng cöng nghïå
hûúáng nöåi vúái cöng nghïå cuä àaä àûúåc xêy dûång, noá tûå taåo ra caác quan
hïå xaä höåi, caác nhoám lúåi ñch, nhûäng lûåc lûúång baão vïå noá. Do vêåy
khöng dïî gò thay àöíi hïå thöëng naây theo caác hûúáng khaác.
Möåt nïìn kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã trong mö hònh kinh tïë hûúáng
nöåi coá möåt àùåc trûng quan troång nhêët laâ tûå àaãm baão caác nhu cêìu
thiïët yïëu trong nûúác, àïí khöng bõ lïå thuöåc vaâo bïn ngoaâi tûâ hoaåch
àõnh chiïën lûúåc chñnh saách àïën caác haâng hoaá, dõch vuå, cuäng khöng
bõ taác àöång tûâ bïn ngoaâi búãi caác chêën àöång vïì chñnh trõ, an ninh,
kinh tïë...
Thûåc tïë thïë giúái cho thêëy àaä khöng coá möåt quöëc gia naâo ài theo
mö hònh kinh tïë naây àaåt àûúåc nhûäng thaânh cöng vûäng chùæc, maâ hêìu
hïët àïìu àaä hoùåc laâ thêët baåi, hoùåc laâ phaãi traã möåt caái giaá rêët àùæt,
hoùåc laâ lêm vaâo khuãng hoaãng, suy thoaái, trò trïå keáo daâi.
Mö hònh kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã naây àaä do nhûäng àiïìu kiïån lõch
sûã cuå thïí quy àõnh. Trong àiïìu kiïån lõch sûã cuå thïí àoá khoá coá thïí coá
möåt mö hònh kinh tïë khaác. Song sûå khöng thaânh cöng cuãa caác nïìn
kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã trong caác mö hònh hûúáng nöåi khöng nhûäng àaä
coá haåi cho caác nûúác keám phaát triïín, maâ caã caác nûúác phaát triïín cuäng
bõ thiïåt haåi. Caác nûúác keám phaát triïín vöën laâ núi cung cêëp nguyïn,
nhiïn liïåu, laâ thõ trûúâng tiïu thuå cuãa caác nûúác phaát triïín, nay bõ rúi
vaâo suy thoaái, khuãng hoaãng, khöng öín àõnh, àaä taác àöång tiïu cûåc
àïën chñnh caác nïìn kinh tïë phaát triïín. Àêy chñnh laâ lyá do buöåc caác
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
6
quöëc gia phaãi tòm kiïëm möåt mö hònh phaát triïín khaác, möåt caách hiïíu
khaác vïì tñnh àöåc lêåp tûå chuã cuãa nïìn kinh tïë.
2. Nïìn kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã trong àiïìu kiïån höåi nhêåp kinh tïë
quöëc tïë
Trong vaâi chuåc nùm gêìn àêy, tònh hònh thïë giúái àaä coá nhûäng
thay àöíi rêët quan troång, theo caác hûúáng chuã yïëu sau àêy:
a) Xu thïë hoaâ bònh, húåp taác vaâ phaát triïín àaä ngaây caâng trúã
thaânh xu thïë chñnh thay cho sûå àöëi àêìu giûäa caác siïu cûúâng, sûå
xung àöåt, chaåy àua vuä trang giûäa hai hïå thöëng xaä höåi àöëi lêåp; caác
hònh thûác chuã nghôa thûåc dên cuä vaâ múái, caác cuöåc chiïën tranh xêm
lûúåc àaä bõ lïn aán khùæp núi. Àêy laâ möåt àiïìu kiïån rêët quan troång
giuáp cho caác quöëc gia coá thïí múã cûãa àêët nûúác, tham gia höåi nhêåp
kinh tïë quöëc tïë, vaâ do vêåy coá thïí phaát triïín caác quan hïå tuyâ thuöåc
lêîn nhau. Mö hònh kinh tïë phaát triïín trong xu thïë hoaâ bònh, húåp taác
àang thay thïë cho mö hònh kinh tïë phaát triïín trong tònh traång àöëi
àêìu vaâ chiïën tranh laånh. Möåt nïìn kinh tïë àûúåc xêy dûång trong àiïìu
kiïån phaãi luön ûáng phoá vúái caác cuöåc chiïën tranh duâ laâ laånh àaä khaác
hoaân toaân vúái möåt nïìn kinh tïë phaát triïín trong xu thïë hoaâ bònh vaâ
húåp taác. Möåt bïn phaãi thûåc thi chñnh saách tûå cung tûå cêëp, cöng
nghiïåp phaãi gùæn boá vúái quöëc phoâng, khi xêy dûång caác cöng trònh
phaãi tñnh àïën khaã nùng chõu àûång àûúåc chiïën tranh taân phaá v.v...,
nghôa laâ möåt nïìn kinh tïë coá tñnh chiïën tranh chi phñ cao, hiïåu quaã
thêëp; coân möåt bïn khaác thûåc thi chñnh saách húåp taác, höåi nhêåp quöëc
tïë sêu röång, lêëy viïåc tùng hiïåu quaã kinh tïë, tùng sûác caånh tranh cuãa
nïìn kinh tïë laâ quöëc saách haâng àêìu.
b) Xu thïë phaát triïín cöng nghïå chuyïín àöíi sang nïìn kinh tïë tri
thûác
Trong nhûäng thêåp kyã vûâa qua sûå phaát triïín cuãa cöng nghïå àaä
coá nhûäng bûúác tiïën hïët sûác to lúán trïn nhiïìu mùåt, àùåc biïåt laâ cöng
nghïå thöng tin àang chuyïín nïìn kinh tïë thïë giúái tûâ möåt nïìn kinh tïë
cöng nghiïåp sang möåt nïìn kinh tïë tri thûác vúái nhûäng àùåc trûng nöíi
bêåt sau àêy:
- Caác ngaânh cöng nghiïåp truyïìn thöëng, saãn xuêët ra caác haâng
hoaá vêåt chêët, kïí caã caác ngaânh cöng nghiïåp nùång àang ngaây caâng
keám hiïåu quaã, mêët dêìn vai troâ quan troång cuãa chuáng àöëi vúái sûå
phaát triïín kinh tïë. Trong mêëy nùm gêìn àêy caác saãn phêím khöng kïí
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
7
dêìu moã àaä liïn tuåc bõ giaãm giaá, àaä giaãm giaá túái trïn 30%, do vêåy
nhûäng ngaânh naây àang lêm vaâo tònh traång khoá khùn úã khùæp núi.
Saãn phêím cuãa caác ngaânh naây duâ àaä phaãi haå giaá túái trïn 30% maâ
vêîn khoá baán. Lúåi thïë vïì taâi nguyïn àaä ngaây caâng giaãm. Giaá cuãa caác
taâi nguyïn trong thêåp kyã 90 àaä giaãm 60% so vúái thêåp kyã 70. Lúåi thïë
vïì caác nguöìn vöën cuäng àaä giaãm, vò ngûúâi ta hiïån coá thïí dïî daâng vay
àûúåc vöën, do thõ trûúâng vöën àaä àûúåc toaân cêìu hoaá. Trong àiïìu kiïån
àoá nhûäng quöëc gia phaát triïín àang muöën chuyïín dêìn caác ngaânh
cöng nghiïåp truyïìn thöëng tiïu hao nhiïìu taâi nguyïn, sûã duång nhiïìu
vöën àaä mêët lúåi thïë caånh tranh sang caác nûúác keám phaát triïín. Do vêåy
chñnh saách cuãa caác quöëc gia keám phaát triïín phaãi tñnh túái sûå choån
lûåa xêy dûång caác ngaânh naây möåt caách thêån troång.
- Caác ngaânh kinh tïë tri thûác phaát triïín vúái töëc àöå cao vaâ hiïåu
quaã.
Trong àiïìu kiïån hiïån nay, caác lúåi thïë vïì taâi nguyïn, nguöìn vöën,
lao àöång phöí thöng àang giaãm dêìn, vaâ lúåi thïë vïì tri thûác vaâ kyä nùng
àang tùng lïn. úã Myä tyã lïå àoáng goáp cuãa ngaânh saãn xuêët àiïån tûã - tin
hoåc cho tùng trûúãng kinh tïë lïn àïën 45% trong 3 nùm qua, coân mûác
àoáng goáp cuãa ngaânh xêy dûång vaâ xe húi vöën laâ truå cöåt cuãa kinh tïë
Myä chó coân 14% vaâ 4%. Thúâi kyâ tùng trûúãng cao keáo daâi gêìn 10 nùm
qua úã Myä chñnh àaä dûåa vaâo sûå múã röång caác ngaânh kinh tïë tri thûác. úã
caác nûúác OECD, saãn lûúång vaâ viïåc laâm àaä àûúåc múã röång roä rïåt úã
nhûäng ngaânh cöng nghïå cao, nhûäng ngaânh kinh tïë tri thûác. Hiïån
khoaãng 50% GDP cuãa caác nûúác OECD laâ àaä dûåa trïn tri thûác. Lúåi
nhuêån cuãa caác haäng Intel, Microsoft àaä àaåt mûác 24% doanh thu keáo
daâi trong nhiïìu nùm, trong khi lúåi nhuêån cuãa caác haäng thuöåc caác
ngaânh cöng nghiïåp truyïìn thöëng chó àaåt úã mûác trïn 10% nùm, thêåm
chñ coân thêëp hún. Thûåc tïë trïn àêy cho thêëy caác ngaânh cöng nghiïåp
nïìn taãng, cöng nghiïåp nùång then chöët vöën àûúåc xem laâ truå cöåt cuãa
caác quöëc gia vúái caác öng vua theáp, vua dêìu lûãa, vua ö tö v.v... àang
ngaây caâng luâi vaâo dô vaäng, nhûúâng chöî cho caác ngaânh kinh tïë múái caác ngaânh kinh tïë tri thûác.
c) Xu hûúáng toaân cêìu hoaá, höåi nhêåp kinh tïë quöëc tïë phaát triïín
nhanh choáng
Xu hûúáng toaân cêìu hoaá vaâ höåi nhêåp kinh tïë quöëc tïë phaát triïín
nhanh choáng seä dêîn túái hïå quaã laâ: biïn giúái kinh tïë cuãa caác quöëc gia
seä ngaây caâng giaãm, do haâng raâo thuïë quan vaâ phi thuïë quan seä bõ
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
8
baäi boã dêìn, möåt nïìn kinh tïë toaân cêìu khöng biïn giúái seä xuêët hiïån,
caác quan hïå tuyâ thuöåc lêîn nhau giûäa caác nïìn kinh tïë quöëc gia seä
phaát triïín, caác thïí chïë kinh tïë toaân cêìu seä hònh thaânh v.v... Trong
àiïìu kiïån àoá, möåt nïìn kinh tïë muöën khöng lïå thuöåc vaâo bïn ngoaâi,
muöën tûå àaãm baão lêëy caác nhu cêìu thiïët yïëu, chùæc chùæn laâ seä khöng
coá chöî àûáng chên. Möåt nïìn kinh tïë phaát triïín hiïåu quaã seä phaãi laâ
möåt nïìn kinh tïë göìm nhûäng ngaânh coá lúåi thïë caånh tranh cao, vaâ
àûúng nhiïn laâ phaãi tuyâ thuöåc vaâo thõ trûúâng thïë giúái.
Trong àiïìu kiïån nïìn kinh tïë thïë giúái phaát triïín vúái nhûäng àùåc
trûng chuã yïëu trïn àêy, mö hònh phaát triïín kinh tïë theo hûúáng höåi
nhêåp kinh tïë quöëc tïë àang xuêët hiïån. Mö hònh naây khaác hùèn mö
hònh kinh tïë hûúáng nöåi: möåt bïn lêëy thõ trûúâng toaân cêìu trong àoá coá
thõ trûúâng quöëc gia laâm cùn cûá àïí phaát triïín caác ngaânh kinh tïë coá
lúåi thïë caånh traånh cao; möåt bïn lêëy thõ trûúâng trong nûúác, laâm cùn
cûá chñnh àïí phaát triïín nhûäng ngaânh àaáp ûáng caác nhu cêìu chuã yïëu
cuãa àêët nûúác khöng tñnh túái caác lúåi thïë caånh tranh quöëc tïë. Àûúng
nhiïn laâ viïåc xêy dûång möåt nïìn kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã trong mö
hònh phaát triïín kinh tïë theo hûúáng höåi nhêåp quöëc tïë cuäng khaác vúái
caách hiïíu àöåc lêåp tûå chuã trong mö hònh kinh tïë hûúáng nöåi.
Àöåc lêåp tûå chuã trong mö hònh kinh tïë theo hûúáng höåi nhêåp quöëc
tïë chêëp nhêån sûå tuyâ thuöåc lêîn nhau trïn cú súã cuâng coá lúåi vaâ bònh
àùèng trong quan hïå giûäa caác quöëc gia. Sûå tuyâ thuöåc lêîn nhau naây,
diïîn ra trïn hêìu hïët caác lônh vûåc tûâ hoaåch àõnh chñnh saách phaát
triïín, thïí chïë kinh tïë vô mö, àïën caã sûå hònh thaânh caác ngaânh kinh
tïë, caác cöng ty. Ta haäy lêëy Liïn minh chêu Êu laâm vñ duå. Liïn minh
chêu Êu hiïån àaä coá àöìng tiïìn chung, caác quöëc gia thaânh viïn phaãi
àaãm baão duy trò möåt mûác thêm huåt ngên saách vaâ laåm phaát chung,
haâng raâo thuïë quan vaâ phi thuïë quan àaä hoaân toaân àûúåc baäi boã, caác
cöng ty àûúåc tûå do kinh doanh trong têët caã caác nûúác thaânh viïn, vöën
vaâ lao àöång àûúåc tûå do lûu chuyïín trong khöëi v.v... Trïn thûåc tïë, caác
quöëc gia thaânh viïn EU àaä coá caác chñnh saách chung vïì tiïìn tïå,
thûúng maåi vaâ àêìu tû... caác ngaânh kinh tïë, caác cöng ty cuãa caác quöëc
gia naây àaä coá sûå phên cöng, liïn kïët chùåt cheä vúái nhau. Trong mö
hònh kinh tïë naây caác quöëc gia tuy vêîn coá quyïìn tûå chuã, àöìng yá tham
gia hay khöng àöìng yá tham gia, vaâ khi àaä tham gia vêîn coân coá
quyïìn tûå chuã lûåa choån caác ngaânh kinh tïë coá lúåi thïë nhêët cho mònh,
caác hònh thûác kinh doanh, caác töí chûác kinh doanh thñch húåp, v.v..,
nhûng têët caã àïìu phaãi tuên thuã caác cam kïët chung.
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
9
Trong mö hònh kinh tïë trïn, caác quöëc gia khöng daåi gò xêy dûång
ra möåt cú cêëu kinh tïë hoaân chónh, vaâ ngay möåt ngaânh hoaân chónh
cuäng khöng coá. Ta coá thïí lêëy ngaânh saãn xuêët ö tö laâm vñ duå: Khöng
möåt quöëc gia chêu Êu naâo kïí caã Cöång hoaâ Liïn bang Àûác coá thïí saãn
xuêët 100% caác linh kiïån cuãa ö tö, vò laâm nhû vêåy laâ daåi döåt, khöng
coá hiïåu quaã. Caác quöëc gia saãn xuêët ö tö chó saãn xuêët khoaãng 30%40% linh kiïån, nhûäng saãn phêím coá lúåi thïë nhêët, coân laåi hoå nhêåp
khêíu cuãa caác quöëc gia khaác. Ngay cöng ty Boing cuãa Myä cuäng àaä
nhêåp khêíu haâng loaåt linh kiïån tûâ haâng chuåc quöëc gia khaác.
Ngay caác quöëc gia coá nhiïìu ngaânh cöng nghiïåp nïìn taãng khaá
phaát triïín nhû Nhêåt, maâ vêîn phuå thuöåc vaâo bïn ngoaâi möåt caách
àaáng súå. Nhêåt phaãi nhêåp 100% dêìu moã àïí coá ngaânh hoaá dêìu, vaâ
nùng lûúång àiïån, nhêåp khêíu phêìn lúán quùång sùæt àïí coá ngaânh luyïån
kim, nhêåp khêíu phêìn lúán bùçng phaát minh saáng chïë àïí coá ngaânh
cöng nghiïåp chïë taåo... Nïëu coá chiïën tranh xaãy ra, caác hoaåt àöång
nhêåp khêíu naây chó bõ ngûng trïå möåt vaâi tuêìn thöi, thò nhûäng ngaânh
cöng nghiïåp trïn seä hoaân toaân tï liïåt, vaâ nïìn kinh tïë Nhêåt laâm sao
traánh khoãi chêën àöång vaâ töín thêët. Nïëu súå sûå phuå thuöåc naây, nûúác
Nhêåt seä khöng thïí phaát triïín àûúåc. Nhûng àïí buâ laåi, Nhêåt laåi xuêët
khêíu ö tö, haâng àiïån tûã vaâ nhiïìu loaåi haâng chêët lûúång cao khaác,
buöåc caác quöëc gia khaác lïå thuöåc vaâo Nhêåt vïì caác mùåt haâng naây.
Chñnh möëi quan hïå lïå thuöåc lêîn nhau naây àaä laâm cho kinh tïë Nhêåt
coá thïí àûáng vûäng ngay trong caã cuöåc khuãng hoaãng dêìu lûãa àaä xêíy
ra trong nhûäng nùm 70.
Vêåy trong àiïìu kiïån höåi nhêåp kinh tïë quöëc tïë phaát triïín, möåt
nïìn kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã phaãi coá nhûäng chuêín mûåc gò? Coá yá kiïën
àaä nïu ra quaá nhiïìu chuêín mûåc, naâo laâ khöng lïå thuöåc vaâo bïn
ngoaâi trong viïåc hoaåch àõnh caác chiïën lûúåc, chñnh saách phaát triïín,
naâo laâ coá thïí tûå àûáng vûäng, giûä öín àõnh trûúác moåi biïën àöång úã bïn
ngoaâi, naâo laâ phaãi giûä àûúåc an ninh lûúng thûåc, nùng lûúång, möi
trûúâng, àaãm baão coá tñch luyä, coá caác ngaânh cöng nghiïåp nïìn taãng, coá
kinh tïë vô mö öín àõnh, v.v... Trïn thûåc tïë khoá coá thïí coá möåt nïìn kinh
tïë àöåc lêåp tûå chuã lyá tûúãng nhû vêåy. Àïën nhû nïìn kinh tïë Myä, àûáng
haâng àêìu thïë giúái, huâng maånh laâ vêåy, cuäng khöng traánh khoãi caác
cuöåc khuãng hoaãng kinh tïë chu kyâ, cuäng lïå thuöåc nghiïm troång vaâo
caác nguöìn nguyïn nhiïn liïåu thõ trûúâng cuãa caác quöëc gia khaác, cuäng
bõ caác quöëc gia khaác eáp phaãi múã cûãa thõ trûúâng, eáp phaãi mua dêìu
moã vúái giaá cao, v.v.. Möåt nïìn kinh tïë nhoã nhû Singapo, chó phaát
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
10
triïín caác ngaânh dõch vuå taâu biïín, taâi chñnh, tiïìn tïå, baão hiïím, vaâ
möåt söë ngaânh cöng nghiïåp lùæp raáp..., khöng coá nhiïìu ngaânh cöng
nghiïåp nïìn taãng, nhêåp khêíu hêìu nhû toaân böå nguyïn, nhiïn liïåu,
àïën nûúác ngoåt cuäng phaãi nhêåp khêíu 100% tûâ Malaixia. Thïë maâ nïìn
kinh tïë Singapo vêîn phaát triïín vaâ khöng thïí noái laâ noá khöng àöåc
lêåp tûå chuã.
Theo chuáng töi, àöåc lêåp tûå chuã trong àiïìu kiïån hiïån nay coá thïí
coá nhûäng àùåc trûng sau:
Trûúác hïët, vaâ quan troång nhêët laâ phaãi àaãm baão lúåi ñch phaát
triïín cuãa quöëc gia úã mûác cao nhêët coá thïí àûúåc.
Coá thïí coá möåt nïìn kinh tïë khöng lïå thuöåc gò vaâo bïn ngoaâi, tûå
àaãm baão àûúåc caác nhu cêìu chuã yïëu, vaâ do vêåy cuäng ñt chõu caác taác
àöång cuãa caác biïën àöång úã bïn ngoaâi. Nïìn kinh tïë cuãa CHDCNT
Triïìu Tiïn hiïån vêîn coân nhûäng daáng dêëp naây. Do vêåy cuöåc khuãng
hoaãng tiïìn tïå taâi chñnh khu vûåc nùm 1997 khöng taác àöång gò túái
kinh tïë Bùæc Triïìu Tiïn. Nhûng sûå tuåt hêåu cuãa Bùæc Triïìu Tiïn so vúái
Nam Triïìu Tiïn vaâ thïë giúái thò thêåt àaáng súå. Àöåc lêåp tûå chuã trong
voâng laåc hêåu nhû vêåy seä ñt yá nghôa.
Caác möëi quan hïå cuãa möåt nûúác vúái caác nûúác khaác phaãi àûúåc
xem xeát àaánh giaá trïn tiïu chuêín coá àaãm baão àûúåc lúåi ñch phaát triïín
cuãa àêët nûúác khöng? Àoá múái laâ muåc tiïu cho moåi chiïën lûúåc phaát
triïín. Trong àiïìu kiïån höåi nhêåp quöëc tïë tiïën triïín nhû hiïån nay, moåi
nïìn kinh tïë ngaây caâng tuyâ thuöåc nhiïìu hún vaâo bïn ngoaâi. Nhûng
nïëu sûå tuyâ thuöåc nhiïìu hún àoá àaãm baão töët hún cho lúåi ñch phaát
triïín quöëc gia, thò khöng coá lyá gò laåi khöng chêëp nhêån. Nïìn kinh tïë
nûúác ta trong thúâi kyâ àöíi múái àaä ngaây caâng tuyâ thuöåc hún vaâo bïn
ngoaâi, kim ngaåch xuêët nhêåp khêíu nùm 1999 cuãa nûúác ta àaä chiïëm
túái trïn 90% GDP, vöën àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi àaä chiïëm khoaãng
28% töíng àêìu tû xaä höåi, nghôa laâ vïì hai chó söë trïn nûúác ta àaä àûúåc
xïëp haâng àêìu trong caác nûúác àang phaát triïín. Nïëu caách àêy 15 nùm
cuäng vïì hai chó söë trïn nûúác ta àaä àûáng haâng cuöëi, nghôa laâ nïìn
kinh tïë nûúác ta àaä ñt bõ lïå thuöåc vaâo bïn ngoaâi nhêët vaâ cuäng laâ keám
phaát triïín nhêët vaâ àaä lêm vaâo khuãng hoaãng. Nhûng roä raâng thúâi kyâ
nïìn kinh tïë nûúác ta raâng buöåc vaâo bïn ngoaâi nhiïìu hún, laâ thúâi kyâ
phaát triïín vaâ tiïën böå hún, caác lúåi ñch phaát triïín cuãa àêët nûúác àûúåc
àaãm baão töët hún, vaâ tñnh àöåc lêåp, tûå chuã cuãa nïìn kinh tïë cuäng cao
hún trûúác.
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
11
Thûá hai, sûác caånh tranh cuãa nïìn kinh tïë phaãi àûúåc caãi thiïån vaâ
tùng dêìn. Sûác caånh tranh naây phaãi àûúåc thïí hiïån caác mùåt:
- Thïí chïë chñnh trõ, kinh tïë, xaä höåi phaãi àuã maånh, àuã taåo ra möåt
möi trûúâng àêìu tû, kinh doanh thuêån lúåi, chi phñ thêëp, ruãi ro thêëp,
khaã nùng sinh lúåi lúán.
- Cú cêëu kinh tïë göìm nhûäng ngaânh coá khaã nùng caånh tranh cao,
coá khaã nùng tûå àiïìu chónh, tûå ruát lui khoãi nhûäng ngaânh keám khaã
nùng caånh tranh.
- Cú cêëu doanh nghiïåp cuäng phaãi bao göìm nhûäng doanh nghiïåp
coá sûác maånh cöng nghïå vaâ trñ lûåc, àuã sûác caånh tranh trïn thûúng
trûúâng trong nûúác vaâ quöëc tïë.
- Nguöìn nhên lûåc trong nûúác phaãi àûúåc àaâo taåo töët vaâ phaát
triïín, sûã duång coá hiïåu quaã.
Biïíu hiïån têåp trung cuãa sûác caånh tranh cuãa nïìn kinh tïë laâ úã
chêët lûúång vaâ giaá thaânh cuãa saãn phêím vaâ dõch vuå cuãa àêët nûúác. Nïëu
saãn phêím vaâ dõch vuå cuãa möåt quöëc gia coá giaá thaânh cao, chêët lûúång
thêëp, thò seä khöng tiïu thuå àûúåc úã caã thõ trûúâng trong nûúác vaâ bïn
ngoaâi. Kïët cuåc seä dêîn àïën laâ nïìn kinh tïë cuãa quöëc gia àoá seä lêm vaâo
suy thoaái, khuãng hoaãng, tuåt hêåu keáo daâi. Trong àiïìu kiïån àoá khoá coá
thïí noái àïën àöåc lêåp vaâ tûå chuã. Coân nhû möåt nïìn kinh tïë laâm ra caác
saãn phêím vaâ dõch vuå chêët lûúång cao, giaá laåi thêëp, coá thïí chiïëm lônh
caã thõ trûúâng trong nûúác vaâ quöëc tïë, taåo ra thu nhêåp ngoaåi tïå, dûå trûä
ngoaåi tïå lúán, coá thïí nhêåp khêíu nhiïìu loaåi haâng hoaá vaâ dõch vuå àaáp
ûáng caác nhu cêìu trong nûúác. Möåt nïìn kinh tïë coá sûác caånh tranh cao
nhû vêåy trong àiïìu kiïån höåi nhêåp kinh tïë hiïån nay laâ möåt nïìn kinh
tïë coá tñnh àöåc lêåp vaâ tûå chuã cao.
Thûá ba, coá khaã nùng ûáng phoá coá hiïåu quaã vúái nhûäng chêën àöång
chñnh trõ, kinh tïë, xaä höåi bïn ngoaâi.
Nhûäng chêën àöång bïn ngoaâi coá thïí laâ: möåt cuöåc chiïën tranh tûâ
bïn ngoaâi túái, möåt cuöåc khuãng hoaãng kinh tïë khu vûåc hay thïë giúái,
v.v...
Chiïën lûúåc töët nhêët cuãa möåt quöëc gia laâ cöë traánh tham gia
nhûäng cuöåc chiïën tranh úã bïn ngoaâi vaâ traánh àïí xêíy ra xung àöåt vaâ
chiïën tranh úã trong nûúác. Coân möåt khi chiïën tranh àaä buâng nöí, àaä
tham chiïën, thò nhêët àõnh àêët nûúác seä bõ taân phaá nhêët laâ trong àiïìu
kiïån chiïën tranh hiïån àaåi ngaây nay. Song möåt nïìn kinh tïë coá sûác
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
12
caånh tranh cao, coá dûå trûä ngoaåi tïå lúán, seä coá sûác chõu àûång cao hún
caác nïìn kinh tïë laåc hêåu khaác. Möåt nïìn kinh tïë höåi nhêåp quöëc tïë cao,
lúåi ñch quöëc gia àan xen chùåt cheä vúái lúåi ñch cuãa nhiïìu quöëc gia khaác,
nhiïìu trung têm kinh tïë, thò seä coá nhiïìu khaã nùng kïët húåp sûác
maånh quöëc gia vúái sûác maånh quöëc tïë àïí baão vïå àêët nûúác töët hún.
Möåt cuöåc khuãng hoaãng kinh tïë thïë giúái hay khu vûåc nöí ra
àûúng nhiïn seä taác àöång àïën moåi nïìn kinh tïë tham gia vúái caác mûác
àöå khaác nhau. Möåt nïìn kinh tïë ñt tham gia höåi nhêåp quöëc tïë coá thïí
seä chõu taác àöång ñt hún. Nhûng khaã nùng ûáng phoá vúái cuöåc khuãng
hoaãng laåi tuyâ thuöåc lúán hún vaâo sûác caånh tranh cuãa nïìn kinh tïë vaâ
mûác àöå gùæn kïët lúåi ñch quöëc gia vaâ quöëc tïë. Chùèng haån, sûác caånh
tranh cuãa caác nïìn kinh tïë Höìng Köng, Singapo lúán, coá dûå trûä ngoaåi
tïå lúán, nïn àaä haån chïë àûúåc taác àöång xêëu cuãa cuöåc khuãng hoaãng khu
vûåc nùm 1997. Caác quöëc gia Thaái Lan, Haân Quöëc, Inàönïxia vò laâ
thaânh viïn cuãa IMF vaâ lúåi ñch cuãa caác quöëc gia naây àaä liïn kïët khaá
chùåt cheä vúái lúåi ñch quöëc tïë, nïn IMF àaä höî trúå taâi chñnh khaá lúán cho
caác quöëc gia naây. Duâ nhû hiïån coân coá nhiïìu yá kiïën khaác nhau vïì caác
giaãi phaáp maâ IMF aáp àùåt cho caác quöëc gia trïn, nhûng phaãi thûâa
nhêån laâ haâng chuåc tyã USD maâ IMF höî trúå cho caác quöëc gia naây vaâo
thúâi àiïím khuãng hoaãng laâ rêët quan troång.
Duâ möåt nïìn kinh tïë àaä höåi àuã ba àùåc trûng trïn àêy, vêîn cêìn coá
nhûäng biïån phaáp phoâng ngûâa - phoâng ngûâa chiïën tranh, phoâng
ngûâa nhûäng cuöåc khuãng hoaãng tûâ bïn ngoaâi taác àöång, phoâng ngûâa
caác chêën àöång chñnh trõ kinh tïë xaä höåi. Nhûäng biïån phaáp phoâng
ngûâa naây bao göìm:
- Chñnh saách ngoaåi giao phoâng ngûâa - laâ chñnh saách thûåc hiïån
caác cuöåc tiïëp xuác, trao àöíi, caác Höåi nghõ thûúång àónh, Höåi nghõ caác
cêëp, Höåi nghõ caác chuyïn gia ... thûúâng xuyïn nhùçm trao àöíi thöng
tin, thaão luêån nhûäng vêën àïì bêët àöìng, thaão luêån caác chñnh saách, caác
giaãi phaáp an ninh quöëc tïë vaâ khu vûåc àïí traánh caác cuöåc xung àöåt
àaáng tiïëc coá thïí xaãy ra.
- Caác giaãi phaáp ngùn ngûâa caác cuöåc khuãng hoaãng kinh tïë vaâ taâi
chñnh khu vûåc vaâ quöëc tïë. Caác giaãi phaáp naây bao göìm sûå trao àöíi
thöng tin àêìy àuã, cöng khai vïì tònh hònh kinh tïë vô mö, àùåc biïåt laâ
vïì tiïìn tïå vaâ taâi chñnh, caác dûå baáo triïín voång àïí caác quöëc gia biïët vaâ
coá àöëi saách thñch húåp; tùng cûúâng khaã nùng tû vêën vaâ höî trúå vïì taâi
chñnh cuãa caác töí chûác IMF, WB, ADB vaâ caác quyä khaác, v.v...
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
13
- Duy trò hïå thöëng dûå trûä quöëc gia húåp lyá. Trong hïå thöëng dûå
trûä quöëc gia, dûå trûä ngoaåi tïå laâ quan troång nhêët, vò coá ngoaåi tïå coá
thïí mua àûúåc caác thûá haâng hoaá dõch vuå cêìn thiïët, ngay caã trong
àiïìu kiïån bõ cêëm vêån. Caác dûå trûä saãn phêím vêåt chêët nhû gaåo, xùng
dêìu v.v... phaãi coá mûác àöå tuyâ theo àiïìu kiïån thûúng maåi quöëc tïë cuå
thïí.
- Thûåc hiïån chñnh saách gùæn kïët lúåi ñch cuãa nûúác ta vúái lúåi ñch
cuãa caác quöëc gia khaác, àùåc biïåt laâ caác trung têm kinh tïë lúán, caác
nûúác laáng giïìng, caác töí chûác kinh tïë quöëc tïë... Sûå gùæn kïët lúåi ñch naây
seä buöåc caác quöëc gia khaác àïí baão vïå lúåi ñch cuãa hoå, hoå phaãi baão vïå lúåi
ñch cuãa nûúác ta.
Kïët luêån
Khöng coá gò coá thïí töìn taåi vônh cûãu. Nhêån thûác cuãa con ngûúâi
àöëi vúái caác sûå vêåt phaãi thay àöíi vúái nhûäng àiïìu kiïån lõch sûã cuå thïí
thay àöíi. Nhêån thûác vïì möåt nïìn kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã ngaây nay
khöng thïí vêîn laâ nhûäng nhêån thûác cuãa nhûäng nùm 50 vaâ 60. Cêìn coá
nhêån thûác múái thñch húåp vúái àiïìu kiïån múái. Chñnh nhûäng nhêån thûác
múái naây seä múã àûúâng cho thûåc tiïîn phaát triïín. Nhòn thùèng vaâo sûå
thêåt! Thûåc tiïîn àang àoâi hoãi phaãi coá nhêån thûác múái, tû duy múái./.
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
14
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ GIAÁO DUÅC – ÀAÂO TAÅO,
PHAÁT TRIÏÍN NGÛÚÂI
GS. VS. PHAÅM MINH HAÅC
Uyã viïn Trung ûúng Àaãng,
Phoá trûúãng ban thûá nhêët Ban Khoa giaáo Trung ûúng
1. Kinh tïë tri thûác laâ gò?
Trong thêåp kyã cuöëi cuâng cuãa thïë kyã XX coá möåt saãn phêím múái
cûåc kyâ quan troång, coá thïí noái laâ hïët sûác cú baãn, cuãa thúâi àaåi thöng
tin laâ nïìn kinh tïë tri thûác (KTTT). Nïìn kinh tïë naây taåo ra nhûäng
biïën àöíi to lúán trong moåi mùåt hoaåt àöång cuãa con ngûúâi vaâ xaä höåi: àoá
laâ cú súã haå têìng múái cuãa xaä höåi múái - xaä höåi thöng tin, khaác hùèn nïìn
kinh tïë sûác ngûúâi vaâ nïìn kinh tïë taâi nguyïn trong xaä höåi nöng
nghiïåp vaâ xaä höåi cöng nghiïåp. Nïìn kinh tïë tri thûác laâ nïìn kinh tïë
dûåa trïn cöng nghïå cao, àoá laâ neát àùåc trûng rêët tiïu biïíu cuãa nïìn
vùn minh thöng tin - saãn phêím cuãa caách maång thöng tin, caách
maång tri thûác. Noái àïën tri thûác - saáng taåo tri thûác, phöí biïën, truyïìn
thuå tri thûác, hoåc têåp vaâ lônh höåi tri thûác, ûáng duång tri thûác - khöng
thïí khöng noái àïën khoa hoåc, cöng nghïå vaâ giaáo duåc - àaâo taåo.
Töí chûác húåp taác vaâ phaát triïín (OECD) cuãa Liïn hiïåp quöëc àõnh
nghôa kinh tïë tri thûác laâ kinh tïë àûúåc xêy dûång trïn cú súã saãn xuêët,
phên phöëi vaâ sûã duång tri thûác vaâ thöng tin. Noái àún giaãn, àoá laâ nïìn
kinh tïë dûåa vaâo tri thûác. "Caác ngaânh saãn xuêët vaâ dõch vuå múái do
cöng nghïå cao taåo ra nhû caác dõch vuå khoa hoåc cöng nghïå, caác dõch
vuå tin hoåc, caác ngaânh cöng nghiïåp cöng nghïå cao... àûúåc goåi laâ
ngaânh kinh tïë tri thûác. Caác ngaânh truyïìn thöëng nhû cöng nghiïåp,
nöng nghiïåp, nïëu àûúåc caãi taåo bùçng cöng nghïå cao, maâ giaá trõ do tri
thûác múái, cöng nghïå múái àem laåi chiïëm trïn hai phêìn ba töíng giaá
trõ, thò nhûäng ngaânh êëy cuäng laâ ngaânh kinh tïë tri thûác. Nïìn kinh tïë
göìm chuã yïëu caác ngaânh kinh tïë tri thûác goåi laâ nïìn kinh tïë tri thûác"
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
15
(Trñch theo GS. VS. Àùång Hûäu (chuã biïn) "Caách maång khoa hoåc cöng nghïå hiïån àaåi vaâ sûå xuêët hiïån nïìn kinh tïë tri thûác", Haâ Nöåi,
1999, baãn thaão, tr.32).
2. Tiïëp tuåc àöíi múái tû duy vïì giaáo duåc
Trong baâi naây, qua möåt vaâi trûúâng húåp úã möåt vaâi nûúác ài àêìu
phaát triïín nïìn kinh tïë tri thûác, töi xin àïì cêåp àïën möåt vaâi khña caånh
àïì taâi kinh tïë tri thûác vaâ phaát triïín giaáo duåc - àaâo taåo, phaát triïín
ngûúâi, chùèng haån nhû goáp àöi àiïìu tòm hiïíu möåt quan niïåm múái vïì
tri thûác keáo theo caách tiïëp cêån múái vïì vai troâ cuãa giaáo duåc, vïì giaáo
duåc suöët àúâi vúái phöí cêåp cöng nghïå trïn cú súã giaáo duåc nhên caách
theo tinh thêìn giaáo duåc nhên vùn, nhên baãn, caác mön hoåc vaâ
phûúng tiïån daåy hoåc nhùçm phuåc vuå nïìn kinh tïë tri thûác. Sau àoá liïn
hïå vaâo nûúác ta noái vïì phûúng hûúáng phaát triïín giaáo duåc - àaâo taåo úã
nûúác ta bûúác vaâo thiïn niïn kyã múái.
Ngaây nay cuâng vúái sûå ra àúâi cuãa nïìn kinh tïë tri thûác ngûúâi ta
phên biïåt roä ba phaåm truâ: dûä liïåu, thöng tin vaâ tri thûác trong nïìn
kinh tïë múái. Nïìn kinh tïë tri thûác, thúâi àaåi thöng tin àoâi hoãi phaãi coá
möåt caách nhòn múái àöëi vúái giaáo duåc, àïì xuêët ra caác phûúng hûúáng
múái àïí phaát triïín giaáo duåc. Cêu chuyïån coá thïí bùæt àêìu tûâ caách hiïíu
vúái 3 phaåm truâ naây, theo Stan Àï-vñt vaâ Gim Böët-kin:
- Dûä liïåu laâ nhûäng khöëi cú baãn trong kinh tïë thöng tin,
- Thöng tin laâ dûä liïåu àûúåc xïëp thaânh mêîu hònh coá yá nghôa,
- Tri thûác laâ aáp duång vaâ sûã duång möåt caách coá ñch caác thöng tin.
(Trñch theo "Nïìn kinh tïë tri thûác", Viïån QLKTTW, NXB Thöëng kï, Haâ
Nöåi, 2000 tr. 35-36).
Nhû vêåy vêën àïì àùåt ra laâ tri thûác phaãi thaânh kyä nùng, tri thûác
phaãi thaânh trñ lûåc, vaâ suy röång ra dên trñ phaãi trúã thaânh nhên lûåc;
vaâ caã nhên taâi nûäa, nhên taâi phaãi laâ möåt böå phêån chêët lûúång cao
cuãa nhên lûåc vaâ àûúåc coi nhû laâ àêìu têìu cuãa àoaân têìu nhên lûåc. Àoá
laâ hûúáng töíng quaát nhêët cuãa nïìn giaáo duåc ài vaâo phuåc vuå nïìn kinh
tïë tri thûác. Qua caác trûúâng húåp cuãa möåt söë nûúác àaä ài vaâo nïìn
KTTT ta seä tòm hiïíu nhûäng chûáng minh cuå thïí. úã àêy töi xin nhêën
maånh möåt yá vïì vai troâ cûåc kyâ quan troång cuãa giaáo duåc àöëi vúái nïìn
KTTT noái riïng vaâ àöëi vúái thúâi àaåi thöng tin noái chung. Öng Ri-saác
Ri-lêy, Böå trûúãng giaáo duåc Myä trong baâi "Möåt pö aãnh chuåp chúáp
nhoaáng nïìn giaáo duåc Myä" vûâa àùng taãi trong Taåp chñ àiïån tûã thaáng
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
16
6/2000 àaä viïët: phaãi nêng cao võ trñ cuãa giaáo duåc, giaáo duåc quyïët
àõnh sûác maånh cuãa nûúác Myä, thõnh vûúång cuãa nûúác Myä vaâ tûúng lai
tûúi saáng cuãa nûúác Myä. Baãn töíng kïët cuãa uãy ban giaáo duåc ài vaâo thïë
kyã XXI do UNESCO töí chûác, Giùæc Àúâ-lo laâm chuã tõch, hoaân thaânh
nùm 1995 àaä lêëy tïn laâ "Giaáo duåc laâ cuãa caãi nöåi sinh", tûác laâ kïët quaã
giaáo duåc àöëi vúái möîi ngûúâi phaãi thaânh nöåi lûåc cuãa möîi ngûúâi, vaâ hún
nûäa nöåi lûåc naây phaãi coá khaã nùng taåo ra cuãa caãi, ra phuác lúåi cho möîi
ngûúâi vaâ caã xaä höåi. Baáo caáo naây nïu ra nguyïn lyá "hoåc àïí biïët" phaãi
cuâng vúái "hoåc àïí laâm"- noái theo ngön ngûä cuãa lyá luêån vïì nïìn kinh tïë
tri thûác - laâ giaáo duåc phaãi taåo nïn vöën dûä liïåu vaâ phaãi chuyïín taãi
thaânh thöng tin, thaânh tri thûác, tûác laâ thaânh cöng nghïå, vaâo saãn
xuêët.
Àêy laâ möåt quan niïåm múái vïì tri thûác, khaác vúái caách hiïíu tri
thûác trûúác àêy chó laâ tri thûác saách vúã cuãa nïìn "giaáo duåc hû vùn"
(Phaåm Vùn Àöìng), nïìn giaáo duåc khoa cûã theo kiïíu cöí xûa cuä kyä
àang thõnh haânh úã nûúác ta. Vúái nïìn kinh tïë tri thûác giaáo duåc thöng
qua phaåm truâ tri thûác àöëi vúái möîi ngûúâi, cuäng nhû àöëi vúái cöång
àöìng, vúái xaä höåi phaãi àem laåi möåt giaá trõ thûåc, vaâ hún thïë nûäa, möåt
giaá trõ söëng coân. Nhûng noái nhû vêåy hoaân toaân khöng nghôa laâ coi
thûúâng tri thûác saách vúã. Ngûúåc laåi, phaãi bùæt àêìu tûâ àêy, nhûng tri
thûác saách vúã trong sûá mïånh phuåc vuå nïìn kinh tïë tri thûác múái àûúåc
coi laâ dûä liïåu. Nïìn giaáo duåc trong thúâi àaåi kinh tïë tri thûác khöng
dûâng úã àêëy, maâ phaãi taåo ra giaá trõ múái - giaá trõ thöng tin, giaá trõ
cöng nghïå - tûâ àoá múái coá giaá trõ vêåt chêët, giaá trõ tinh thêìn cho cuöåc
àúâi, cho con ngûúâi. Suy röång ra, thúâi àaåi múái vúái nïìn kinh tïë tri thûác
àoâi hoãi möåt caách tiïëp cêån múái àöëi vúái giaáo duåc vaâ àaâo taåo. ÚÃ Myä coá yá
kiïën lêëy caách tiïëp cêån "vùn hoáa tri thûác", nhû Giö-deáp Stai-lai àaä àïì
xuêët ("Nïìn kinh tïë tri thûác", Sàd, tr.75). Caách tiïëp cêån naây khùèng
àõnh "vai troâ trung têm cuãa tri thûác vaâ giaáo duåc noái chung vaâ cuãa
khoa hoåc, cöng nghïå noái riïng". Vai troâ àoá thïí hiïån úã chöî phaãi laâm
cho "nhûäng tiïën böå trong yá tûúãng thaânh saãn phêím múái vaâ caác hoaåt
àöång kinh doanh múái" vaâ "troång têm úã àêy laâ nhùçm vaâo sûå saáng taåo
vaâ sûå taåo ra cuãa caãi". Hay nhû chuáng töi àaä trònh bêìy trong nhiïìu
baâi viïët cuãa mònh: nïìn giaáo duåc ngaây nay phaãi chuyïín tri thûác
thaânh trñ lûåc vaâ phûúng phaáp luêån töíng quaát chó àaåo sûå phaát triïín
giaáo duåc - àaâo taåo laâ caã dên trñ vaâ nhên taâi phaãi trúã thaânh nhên lûåc
trïn cú súã giaáo duåc nhên caách.
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
17
Coá thïí noái àïën caác caách tiïëp cêån khaác nûäa. Khaái quaát laåi, ài vaâo
nïìn kinh tïë tri thûác ngûúâi ta noái àïën yïu cêìu "phaãi àõnh hònh laåi
giaáo duåc", thêåm chñ noái àïën phaãi coá "möåt cuöåc caách maång trong giaáo
duåc" (Pï-te-xún. Con àûúâng dêîn àïën nùm 2015. NXB Chñnh trõ quöëc
gia, Haâ Nöåi, 2000. Lúâi tûåa cuãa Phaåm Minh Haåc); cuäng coá ngûúâi
muöën duâng möåt tïn goåi quen thuöåc hún, khiïm töën hún: caãi caách
giaáo duåc hay àöíi múái giaáo duåc, nhû Giön Guát-lïët, giaáo sû cöng huên
Àaåi hoåc Ca-li-phooác-ni-a Löët Ùng-giú-leát vaâ Àaåi hoåc Oa-sinh-tún, traã
lúâi phoãng vêën vïì giaáo duåc thïë kyã XXI, àùng trïn Chên trúâi giaáo duåc,
9 - 1999 (taâi liïåu cuãa Trung têm thöng tin Àaåi sûá quaán Myä taåi Haâ
Nöåi). Noái chung, taåi hêìu hïët caác taâi liïåu viïët trong ñt nùm gêìn àêy
noái vïì giaáo duåc àïìu àoâi hoãi phaãi àöíi múái tû duy àïí coá möåt tû duy múái
noái chung, tû duy múái vïì caách phaát triïín giaáo duåc - àaâo taåo noái
riïng trong thúâi nay. Nûúác ta phaãi tiïëp tuåc àöíi múái maånh meä tû duy
giaáo duåc cuäng nhû caách laâm giaáo duåc theo tinh thêìn Àaåi höåi VI vaâ
Höåi nghõ TW2 (Khoáa VIII). Theo xu thïë àöíi múái tû duy, Trung Quöëc
àïì ra 5 phûúng hûúáng chó àaåo phaát triïín giaáo duåc: hiïån àaåi hoáa,
hûúáng ra thïë giúái, hûúáng túái tûúng lai, nêng cao töë chêët con ngûúâi
vaâ phuåc vuå phaát triïín kinh tïë xaä höåi. Hay Phaáp àïì ra 49 nguyïn tùæc
rêët cuå thïí phaát triïín giaáo duåc: chuá troång giaáo duåc oác phï phaán,
chûúng trònh caác mön hoåc úã phöí thöng phaãi ài theo hûúáng chuyïn
mön hoáa cao kïët húåp vúái nghïì nghiïåp úã giai àoaån cuöëi, trïn caái nïìn
vùn hoáa chung, chuá troång giaáo duåc hûúáng nghiïåp, giaáo duåc gùæn boá
vúái viïåc laâm, tùng cûúâng phaát triïín trung hoåc vaâ cao àùèng nghïì,
v.v.. Myä coá 10 tû tûúãng chó àaåo phaát triïín giaáo duåc do Töíng thöëng
cöng böë: tùng cûúâng daåy tiïëng meå àeã úã cêëp tiïíu hoåc, toaán úã phöí
thöng, moåi hoåc sinh àaåt chuêín kiïën thûác, cha meå vaâo cuöåc, an toaân,
kyã luêåt, khöng coá ma tuáy trong trûúâng, duy trò giaá trõ Myä, giaáo duåc
cho moåi ngûúâi, hiïån àaåi hoáa cú súã vêåt chêët, v.v.. (Theo taâi liïåu cuãa
Trung têm thöng tin, Ban KGTW, 2000).
3. Giaáo duåc suöët àúâi: phöí cêåp cöng nghïå trïn cú súã giaáo duåc
nhên caách theo tinh thêìn giaáo duåc nhên vùn, nhên baãn
Trong thúâi àaåi thöng tin, lûúång thöng tin ngaây möåt nhiïìu hún
(7 nùm lûúång thöng tin cuãa loaâi ngûúâi tùng gêëp àöi), biïën àöíi cûåc kyâ
nhanh choáng (theo caác nhaâ nghiïn cûáu Myä, nhiïìu tri thûác hoåc nùm
thûá nhêët àïën nùm cuöëi khoáa àaä trúã thaânh laåc hêåu) àûúåc truyïìn àïën
moåi ngûúâi, vai troâ cuãa tri thûác ngaây caâng quan troång hún, quyïët
àõnh hún àöëi vúái phaát triïín con ngûúâi, phaát triïín giaáo duåc, phaát
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
18
triïín xaä höåi - kinh tïë. Cho nïn quan àiïím giaáo duåc suöët àúâi do
UNESCO àïì ra tûâ nùm 1972 ngaây caâng trúã thaânh möåt quan àiïím
chuã àaåo cuãa nïìn giaáo duåc cuöëi thïë kyã XX àêìu thïë kyã XXI, àùåc biïåt
trong nïìn giaáo duåc phuåc vuå sûå phaát triïín nïìn kinh tïë tri thûác. Tû
tûúãng àoá àaä àûúåc uãy ban giaáo duåc ài vaâo thïë kyã XXI cuãa UNESCO
khùèng àõnh laåi möåt lêìn nûäa nhû laâ möåt tû tûúãng chó àaåo sûå phaát
triïín giaáo duåc - àaâo taåo trong thúâi àaåi ngaây nay; coá thïí noái maånh meä
rùçng: thïë kyã XXI laâ thïë kyã cuãa giaáo duåc thûúâng xuyïn. Giaáo duåc
suöët àúâi ài liïìn vúái phong traâo giaáo duåc cho moåi ngûúâi maâ Diïîn àaân
giaáo duåc thïë giúái vûâa hoåp úã Àa-ca, Xï-nï-gan, thaáng 4 vûâa qua, àaä
àïì ra chûúng trònh khung haânh àöång vïì giaáo duåc cho moåi ngûúâi
trong thêåp kyã túái (2001 - 2010).
Nïìn kinh tïë tri thûác àoâi hoãi möîi ngûúâi phaãi luön luön böí sung
tri thûác múái vaâ trong thúâi àaåi thöng tin coá cú súã vêåt chêët àïí laâm viïåc
àoá. Theo "Tuêìn baáo giaáo duåc" Myä (thaáng 9 - 1999) vaâ Thöng tin
thöëng kï giaáo duåc (1999) cuãa Böå giaáo duåc Myä, söë lûúång maáy vi tñnh
cho hoåc sinh trung hoåc tûâ 1992 àïën 1999 àaä tùng gêëp 3 lêìn: tûâ 19
hoåc sinh/1 maáy lïn 6 hoåc sinh/1 maáy1, àïën nùm 1999 khoaãng 90 95% töíng söë trûúâng hoåc cuãa Myä àaä nöëi vúái maång In-teác-neát, trong àoá
tûâ 51-63% söë lúáp àaä nöëi maång In-teác-neát. Vaâ àöëi vúái hoåc sinh, giaá sûã
duång In-teác-neát àûúåc giaãm 90%. Nhiïìu hoåc sinh coá àiïìu kiïån hoåc têåp
theo phûúng phaáp caá thïí, cú súã ban àêìu àïí hònh thaânh vaâ phaát triïín
khaã nùng vaâ phûúng phaáp tûå hoåc suöët àúâi, coi àêy laâ möåt "vùn hoáa
hoåc têåp múái"- vùn hoáa hoåc têåp tûâ chöî thuå àöång tiïëp thu tri thûác sang
chöî tûå mònh kiïën taåo tri thûác múái cho baãn thên, hoåc têåp möåt caách
hûáng thuá, vui veã, chuã àöång (theo Giön Ö-Nïn, Tiïën böå cöng nghïå vaâ
giaáo duåc. Taåp chñ àiïån tûã Xaä höåi vaâ giaá trõ Myä, 6 - 2000). Vùn hoáa
hoåc têåp múái naây chñnh laâ khaã nùng àaåi traâ hoáa phûúng phaáp caá thïí,
phöí cêåp phûúng phaáp daåy vaâ hoåc möåt caách tñch cûåc maâ lêu nay caác
nhaâ giaáo duåc hoåc àaä noái àïën nhiïìu, nhûng múái chó coá möåt söë ñt ngûúâi
hoåc thûåc hiïån àûúåc.
Àïí àaåi traâ hoáa phûúng phaáp hoåc têåp caá thïí möåt caách tñch cûåc,
saáng taåo, hûáng thuá trong thúâi àaåi thöng tin vaâ nïìn kinh tïë tri thûác,
phaãi hïët sûác coi troång mön tin hoåc vaâ cöng nghïå thöng tin, qua àoá ài
àïën caác cöng nghïå cao khaác (cöng nghïå sinh hoåc, cöng nghïå vêåt liïåu
múái). Muåc tiïu cuå thïí laâ laâm sao moåi hoåc sinh phaãi tiïëp cêån àûúåc vúái
maáy tñnh ("Digital divide"). Vaâ nhû trïn àaä trònh baây, quaá trònh
giaáo duåc ngaây nay khöng phaãi dûâng úã chöî laâm sao coá àûúåc caác dûä
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
19
liïåu cú baãn, maâ phaãi chuyïín thaânh kyä nùng, thaânh tay nghïì. Àoá laâ
tinh thêìn cú baãn cuãa phöí cêåp cöng nghïå trong giaáo duåc - àaâo taåo
thúâi kinh tïë tri thûác, vaâ phaãi hoåc suöët àúâi thò múái àaåt àûúåc yïu cêìu
naây. Cho nïn ngay tûâ giaáo duåc trung hoåc phöí thöng àaä phaãi hïët sûác
chuá yá túái giaáo duåc hûúáng nghiïåp vaâ caã giaáo duåc nghïì nghiïåp. Hï-àúrñch Smñt (trñch theo "Kinh tïë tri thûác", Sàd, tr56-65) àaä phên tñch 3
mö hònh trûúâng trung hoåc cuãa 3 nûúác: Myä, Nhêåt, Àûác. Öng àaä phï
phaán nïìn giaáo duåc Myä vaâ àûa ra nhêån xeát chöî maånh vaâ thaânh cöng
cuãa mö hònh Àûác goåi laâ mö hònh "hïå thöëng giaáo duåc "keáp" - kïët húåp
giaãng daåy úã lúáp hoåc vúái hoåc nghïì taåi cú súã saãn xuêët" vúái 2/3 caác
thanh thiïëu niïn Àûác tûâ 16 àïën 19 tuöíi sau khi hoåc xong lúáp 10, àïìu
tham gia chûúng trònh hoåc nghïì trong 3 nùm. Öng cuäng nhêån xeát
rùçng "trûúâng trung hoåc Nhêåt àang àaâo taåo vaâ reân luyïån möåt àöåi nguä
àïí tiïën haânh caånh tranh toaân cêìu", àöåi nguä naây göìm caác em "rêët coá
kyã luêåt, nùæm vûäng vêën àïì vaâ caác thöng tin, coá tay nghïì cao trong
nhiïìu lônh vûåc". Baâi hoåc naây rêët coá yá nghôa thúâi sûå cho chuáng ta.
Trong caác mön hoåc úã möåt söë nûúác àaä ài vaâo nïìn kinh tïë tri thûác,
nhû nûúác Myä chùèng haån, bïn caånh mön tin hoåc, hoå rêët chuá troång túái
caác mön hònh thaânh vaâ phaát triïín caác nùng lûåc chung, caác kyä nùng
cú baãn (àa nùng) coá thïí ûáng vaâo nhiïìu lônh vûåc hoaåt àöång, trong àoá
rêët chuá yá túái caác kyä nùng söëng vaâ caác kyä nùng xaä höåi, àïí phaát triïín
ngûúâi. Àoá laâ caác mön hoåc huêën luyïån cho hoåc sinh coá tû duy maåch
laåc, khaã nùng biïíu àaåt thöng tin. Àöìng thúâi rêët chuá yá hònh thaânh hïå
thöëng thaái àöå cuãa con ngûúâi vúái möi trûúâng söëng, con ngûúâi vúái xaä
höåi, vaâ àùåc biïåt thaái àöå àöëi vúái baãn thên, trong àoá rêët chuá yá giaáo duåc
loâng tûå tin, tûå lyá giaãi caác vêën àïì cuãa àúâi söëng, khaã nùng thñch nghi
vúái xaä höåi àûúåc chuá yá giaáo duåc nhû nùng lûåc saáng taåo trong cuöåc
söëng. Caác hïå thöëng thaái àöå naây chñnh laâ nhên caách vúái nghôa heåp laâ
àaåo àûác. Muåc tiïu cuöëi cuâng cuãa giaáo duåc thúâi nay, noái möåt caách hïët
sûác ngùæn goån, laâ àaåo àûác vaâ tay nghïì.
Thúâi àaåi thöng tin, kinh tïë tri thûác taåo ra nhûäng biïën àöíi rêët
sêu sùæc vaâ nhanh choáng (àöi khi ngûúâi ta noái thúâi àaåi cuãa töëc àöå, vaâ
caã cûúâng àöå nûäa), cho nïn giaáo duåc - àaâo taåo phaãi nhùçm muåc tiïu
phaát triïín toaân diïån con ngûúâi möåt caách bïìn vûäng (noái vùæn tùæt laâ
phaát triïín ngûúâi bïìn vûäng). Vò vêåy úã möåt söë nûúác àaä bùæt àêìu daåy
tûúng lai hoåc, nhû kïë hoaåch tûúng lai, àõa lyá tûúng lai, xaä höåi tûúng
lai, àiïìu khiïín hoåc, phên tñch giaá trõ, v.v.. Nhiïìu nûúác rêët chuá yá túái
viïåc tùng cûúâng cho hoåc sinh nùng lûåc giao tiïëp, kïí caã nùng lûåc giao
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
20
lûu vúái nûúác ngoaâi. Trong cöng viïåc chñnh cuãa nïìn giaáo duåc Myä hiïån
nay, theo trònh bêìy cuãa öng böå trûúãng giaáo duåc Myä, coá möåt cöng viïåc
laâ laâm sao àïí hoåc sinh, sinh viïn phaãi biïët ñt nhêët möåt ngoaåi ngûä
(khêíu hiïåu cuãa hoå laâ "Tiïëng Anh + möåt ngoai ngûä") vaâ hoåc têåp tòm
hiïíu caác nïìn vùn hoáa cuãa caác nûúác khaác (Ri-saác Ri-lêy. Baâi àaä dêîn úã
trïn). Trong thêåp kyã vûâa qua UNESCO rêët chuá yá khuyïën caáo caác
nûúác phaãi àùåc biïåt quan têm àïën giaáo duåc quöëc tïë (giaáo duåc hoâa
bònh, hûäu nghõ, húåp taác...), giaáo duåc vùn hoáa khoan dung (lêëy nùm
1995 laâ nùm khoan dung), vùn hoáa hoâa bònh (lêëy nùm 2000 laâ nùm
vùn hoáa hoâa bònh), àïì cao tû tûúãng cuâng coi troång têët caã caác nïìn vùn
hoáa, vùn minh cuãa caác dên töåc (nùm 2001 seä töí chûác cuöåc gùåp gúä cuãa
caác nïìn vùn hoáa), v.v.. Nïìn giaáo duåc nûúác nhaâ àang phêën àêëu tùng
cûúâng giaáo duåc truyïìn thöëng dên töåc, giûä gòn vaâ phaát huy baãn sùæc
dên töåc àïí töìn taåi trong thïë giúái toaân cêìu hoáa àêìy caånh tranh vaâ
thaách thûác. Nhû vêåy laâ cuâng vúái tùng cûúâng giaáo duåc kyä thuêåt, phöí
cêåp cöng nghïå, chuá troång tin hoåc, trong thúâi àaåi thöng tin vaâ kinh tïë
tri thûác hïët sûác coi troång giaáo duåc nhên vùn, nhên baãn, laâm phong
phuá thïm vùn hoáa chung cuãa nhên loaåi, baão vïå loaâi ngûúâi ài liïìn vúái
giûä gòn àöåc lêåp dên töåc, àêëu tranh vaâ húåp taác trïn cú súã möîi ngûúâi
àûúåc tûå do phaát triïín laâ àiïìu kiïån cho ngûúâi khaác àûúåc tûå do phaát
triïín, nhû Caác Maác vaâ Ùngghen àaä viïët trong Tuyïn ngön cuãa Àaãng
Cöång saãn (1848). Nïìn kinh tïë tri thûác àoâi hoãi vaâ taåo àiïìu kiïån cho
con ngûúâi phaát triïín, coi troång caá tñnh vaâ baãn lônh, phaát huy tiïìm
nùng cûåc kyâ phong phuá cuãa con ngûúâi. Ngaây nay ngûúâi ta chuá yá daåy
caác tri thûác tiïìm êín bïn caånh caác tri thûác hïå thöëng cöí àiïín; giaáo duåc
úã caác nûúác bùæt àêìu coá nïìn kinh tïë múái naây laåi noái nhiïìu àïën trûåc
giaác bïn caånh yá thûác vaâ tûå yá thûác; rêët chuá yá giaáo duåc àêìu oác phï
phaán bïn caånh reân luyïån khaã nùng thñch nghi vaâ oác saáng taåo.
4. Tiïëp tuåc àöíi múái, chêën hûng sûå nghiïåp giaáo duåc-àaâo taåo nûúác
nhaâ
Nhûäng àiïìu trònh bêìy úã trïn àïìu giuáp chuáng ta suy nghô vïì
phûúng hûúáng vaâ caách àöíi múái chêën hûng giaáo duåc nûúác nhaâ, tuy
chuáng ta múái bùæt àêìu tiïëp cêån vúái nïìn kinh tïë tri thûác:
- Tiïëp tuåc àöíi múái tû duy giaáo duåc....
- Xem xeát laåi muåc tiïu giaáo duåc, trïn cú súã àoá biïn soaån laåi
chûúng trònh saách giaáo khoa. Chuá troång giaáo duåc àaåo àûác, chñnh trõ,
tû tûúãng, giaáo duåc truyïìn thöëng dên töåc...
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
21
Ta haäy xem trònh àöå kinh tïë hiïån nay cuãa chuáng ta theo caách
phên loaåi trong baãng trònh bêìy dûúái àêy, àïí vêån duång vaâo giaáo duåc
vaâ àaâo taåo.
Nhûäng àùåc trûng chuã yïëu cuãa 3 giai àoaån kinh tïë
TT
Caác àùåc trûng
I
II
III
Kinh tïë
sûác ngûúâi
Kinh tïë taâi
nguyïn
Kinh tïë tri
thûác
1
Têìm quan troång cuãa
nghiïn cûáu khoa hoåc
nhoã
lín
rêët lúán
2
Tyã lïå kinh phñ daânh cho
nghiïn cûáu khoa hoåc trïn
GDP
dûúái 0,3%
1-2%
trïn 3%
3
Tyã lïå àoáng goáp cuãa
KH&CN cho tùng trûúãng
kinh tïë
dûúái 10%
trïn 40%
trïn 80%
4
Têìm quan troång cuãa giaáo
duåc
nhoã
lín
rêët lúán
5
Tyã lïå kinh phñ daânh cho
giaáo duåc trïn GDP
dûúái 1%
2-3%
6-8%
6
Bònh quên trònh àöå vùn hoáa Tyã lïå muâ
chûä cao
trung hoåc
trung hoåc
chuyïn
nghiïåp
7
Kïët cêëu cöng nghïå:
- Cöng nghïå thöng tin
-
3-5%
gêìn 15%
- Cöng nghïå sinh hoåc
-
2%
gêìn 10%
- Cöng nghïå nùng lûúång taái
sinh vaâ nùng lûúång múái
-
2%
gêìn 10%
- Cöng nghïå biïín
-
2%
gêìn 10%
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
8
22
- Cöng nghïå saåch
-
1%
gêìn 5%
- Cöng nghïå vêåt liïåu múái
-
1%
gêìn 5%
- Cöng nghïå khöng gian
-
-
gêìn 5%
- Cöng nghïå mïìm
-
-
gêìn 5%
Kïët cêëu sûác lao àöång
trªn 50%
10-20%
dûúái 10%
- Nöng nghiïåp
15-20%
trïn 30%
dûúái 20%
- Cöng nghiïåp
-
10 -15%
trïn 40%
- Cöng nghïå cao
9
Tuöíi thoå
36
60 -70
trïn 70
10
Tyã lïå tùng dên söë
cao
thêëp
rêët thêëp
11
Mûác àöå àö thõ hoáa
25%
70%
haå thêëp
dûúái 70%
12
Vai troâ cuãa truyïìn thöng
khöng lúán
lín
rêët lúán
13
Trònh àöå töí chûác xaä höåi
àún giaãn
phûác taåp
rêët phûác
taåp
14
Mûác àöå toaân cêìu hoáa kinh
tïë thïë giúái
Thêëp
khaá cao
rêët cao
Nguöìn: Ngö Quáy Tuâng. Kinh tïë tri thûác, NXB KHKT Bùæc Kinh, 1998.
(Trñch theo saách àaä dêîn do GS. VS. Àùång Hûäu chuã biïn).
Xeát qua biïíu naây, ûáng vaâo tònh hònh nûúác ta, coá thïí thêëy (I Kinh tïë sûác ngûúâi; II - Kinh tïë taâi nguyïn; III - Kinh tïë tri thûác).
1. Têìm quan troång cuãa NCKH àang úã mûác I vaâ II: giûäa "nhoã"
vaâ "lúán";
2. Kinh phñ daânh cho NCKH/GDP ta múái àûúåc 2%: giûäa mûác I
vaâ II;
3. Tyã lïå àoáng goáp cuãa KH&CN cho tùng trûúãng kinh tïë: riïng
trong nöng nghiïåp - 30%, úã giûäa I vaâ II;
4. Têìm quan troång cuãa giaáo duåc: lúán vaâ rêët lúán - úã mûác II vaâ III;
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
23
5. Ngên saách giaáo duåc / GDP: dûúái 3% - giûäa I vaâ II;
6. Bònh quên trònh àöå vùn hoáa: lúáp 7 - lúáp 8 - giûäa II vaâ III;
8. Kïët cêëu lao àöång: nöng nghiïåp trïn 50% - úã mûác I;
9. Tuöíi thoå: 68t - mûác II;
10. Tyã lïå tùng dên söë: 1,7% - thêëp, úã mûác II;
11. Mûác àöå àö thõ hoáa: khoaãng 25% - mûác I;
12. Vai troâ cuãa truyïìn thöng: lúán - mûác II;
(coân muåc 7,13,14 - chuáng töi chûa coá cùn cûá àïí xïëp loaåi).
Nhû vêåy laâ, nïìn kinh tïë úã nûúác ta bêy giúâ chuã yïëu vêîn coân laâ
nïìn kinh tïë sûác ngûúâi vúái möåt söë yïëu töë cuãa nïìn kinh tïë tri thûác.
Nhûng trong tûúng lai khöng xa chùæc chùæn seä súám tham gia vaâo nïìn
kinh tïë naây coá thïí qua thõ trûúâng lao àöång hay thûúng maåi quöëc tïë,
v.v.. Chiïën lûúåc giaáo duåc - àaâo taåo phaát triïín con ngûúâi cuãa chuáng ta
phaãi àaáp ûáng yïu cêìu cuãa caã ba nïìn kinh tïë: kinh tïë lao àöång, kinh
tïë taâi nguyïn vaâ kinh tïë tri thûác. Chuáng töi rêët quan têm àïën
nhûäng àùåc trûng cuãa ba nïìn kinh tïë naây vúái yá tûúãng chung laâ phaát
triïín giaáo duåc nhùçm phaát triïín con ngûúâi àïí aáp saát phuåc vuå caác muåc
tiïu phaát triïín xaä höåi - kinh tïë. úã àêy chuáng töi àïì xuêët möåt söë biïån
phaáp chiïën lûúåc chêën hûng vaâ phaát triïín giaáo duåc - àaâo taåo phuåc vuå
CNH, HÀH.
Muöën thûåc hiïån àûúåc sûå phaát triïín toaân diïån con ngûúâi ài vaâo
CNH, HÀH, chuáng ta coi troång caã giaáo duåc nhaâ trûúâng lêîn giaáo duåc
gia àònh vaâ xaä höåi. úã àêy trûúác hïët noái àïën giaáo duåc nhaâ trûúâng
trong hïå thöëng giaáo duåc quöëc dên theo muåc tiïu chiïën lûúåc vaâ caác tû
tûúãng chiïën lûúåc chó àaåo sûå phaát triïín nïìn giaáo duåc nûúác nhaâ ài vaâo
thïë kyã XXI àaä ghi trong Nghõ quyïët Höåi nghõ Ban chêëp haânh Trung
ûúng lêìn thûá hai (Khoáa VIII). Ài vaâo biïån phaáp chiïën lûúåc, trong
thúâi gian túái, theo chuáng töi nghô, chuáng ta phaãi laâm mêëy viïåc sau
àêy:
+ Chuêín hoáa. Tûâ möåt nûúác nöng nghiïåp laåc hêåu, keám phaát
triïín, ngheâo naân, tuyïåt àaåi àa söë dên cû muâ chûä, laåi phaát triïín giaáo
duåc trong nhûäng àiïìu kiïån hïët sûác khoá khùn khi coá chiïën tranh...
chuáng ta àaä laâm moåi caách, ài bùçng moåi con àûúâng - ngûúâi biïët chûä
daåy ngûúâi khöng biïët chûä, lúáp sû phaåm "göëc àa", "göëc mñt", lêëy gaåch
laâm phêën, lêëy sên laâm baân, v.v.. Chuáng ta àaä àûa caã möåt dên töåc
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
24
muâ chûä àïën chöî biïët chûä, dên trñ ngaây möåt cao, nhên lûåc ngaây caâng
coá vùn hoáa, trònh àöå khoa hoåc - cöng nghïå àûúåc nêng cao dêìn. Bêy
giúâ chuáng ta àaä coá möåt hïå thöëng giaáo duåc tûúng àöëi hoaân chónh möåt nïìn quöëc hoåc nhên dên, àuã sûác àïí chuêín hoáa têët caã caác trûúâng,
hoaåt àöång daåy vaâ hoåc, caác phûúng tiïån giaáo duåc - àaâo taåo nhùçm vaâo
muåc tiïu giaáo duåc. Moåi thûá tûâng bûúác, tûâng phêìn, tûâ thêìy giaáo,
chûúng trònh, saách giaáo khoa... àïën lúáp hoåc, trûúâng hoåc, baân ghïë vaâ
nhêët laâ trònh àöå phaãi àaåt àûúåc sau möåt cêëp hoåc, bêåc hoåc, thiïët bõ daåy
hoåc..., àïìu phaãi àaåt chuêín, luác àêìu àaåt chuêín quöëc gia vaâ dêìn dêìn
àïën chuêín quöëc tïë. Chuêín hoáa laâ tiïu chuêín cuãa cöng nghiïåp hoáa,
vùn minh, hiïån àaåi. Chuêín hoáa nhaâ trûúâng theo hûúáng giaáo duåc
phaát triïín toaân diïån ngûúâi vaâ phaát triïín ngûúâi bïìn vûäng.
+ Hiïån àaåi hoáa. Trûúác hïët nöåi dung giaáo duåc, chûúng trònh,
saách giaáo khoa phaãi hiïån àaåi hoáa (àùåc biïåt chuá yá caác mön quöëc ngûä,
quöëc sûã, quöëc vùn cuâng caác mön cöng cuå nhû toaán, tin hoåc, ngoaåi
ngûä vaâ caác mön thúâi sûå toaân cêìu - baão vïå möi trûúâng, giaáo duåc dên
söë, chöëng bïånh thïë kyã...) vaâ cuâng vúái àoá laâ cú súã vêåt chêët, thiïët bõ
daåy hoåc. Àùåc biïåt quan troång laâ ngûúâi daåy phaãi coá tinh thêìn hiïån
àaåi hoáa. Phûúng phaáp daåy hoåc, saách giaáo khoa phaãi hiïån àaåi hoáa.
Ngaây nay, nhiïìu nûúác, nhû àaä trònh bêìy úã trïn, coi caá thïí hoáa
phûúng phaáp daåy vaâ hoåc vaâ phûúng phaáp "giaãi quyïët vêën àïì" laâ
hûúáng chuã yïëu hiïån àaåi hoáa giaáo hoåc phaáp böå mön theo nguyïn lyá
giaáo duåc, nhùçm thûác tónh töëi àa tiïìm nùng cuãa ngûúâi hoåc vaâ hònh
thaânh úã ngûúâi hoåc khaã nùng thñch nghi töët nhêët, nhanh nhêët, tinh
thêìn phï phaán khaách quan, khoa hoåc, tû duy saáng taåo vaâ coá phûúng
phaáp tûå hoåc suöët àúâi. Ngaây nay noái àïën hiïån àaåi hoáa giaáo duåc khöng
thïí khöng noái túái tin hoåc hoáa, sûã duång In-teác-neát.
+ Dên chuã hoáa. Cêìn phên biïåt ba khaái niïåm: dên chuã hoáa giaáo
duåc, dên chuã hoáa nhaâ trûúâng, dên chuã hoáa quaãn lyá giaáo duåc. Dên
chuã hoáa giaáo duåc trûúác hïët thïí hiïån úã chuã trûúng giaáo duåc cho moåi
ngûúâi, xoáa muâ chûä, tûâng bûúác phöí cêåp giaáo duåc tûâ thêëp lïn cao, àem
laåi chûä nghôa, trñ tuïå cho moåi ngûúâi dên. Moåi ngûúâi dên coá quyïìn
bònh àùèng trûúác giaáo duåc: moåi ngûúâi àïìu àûúåc ài hoåc - àoá laâ möåt
quyïìn cú baãn cuãa con ngûúâi. Dên chuã hoáa giaáo duåc ài liïìn vúái cöng
bùçng xaä höåi trong giaáo duåc. Laâm cho trûúâng hoåc thûåc sûå laâ cuãa dên.
Ngûúâi dên coá traách nhiïåm vaâ quyïìn haån goáp yá kiïën xêy dûång, canh
tên, caãi caách nöåi dung, chûúng trònh hoåc, saách giaáo khoa, kïë hoaåch
daåy hoåc, nhêët laâ muåc tiïu àaâo taåo, vaâ têët nhiïn caã viïåc triïín khai
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
25
thûåc hiïån daåy vaâ hoåc. Àêy chñnh laâ möåt nöåi dung cuãa chuã trûúng
thûåc hiïån dên chuã úã cú súã (nhaâ trûúâng). Coân dên chuã hoáa quaãn lyá
giaáo duåc trûúác hïët laâ chöëng quan liïu, phiïìn haâ, tham nhuäng trong
ngaânh giaáo duåc, laâ cöng minh, cöng khai, cöng bùçng trong thûåc hiïån
caác chñnh saách, chïë àöå vaâ moåi hoaåt àöång trong nhaâ trûúâng, trong
ngaânh giaáo duåc, nhêët laâ àöëi vúái caác khoaãn thu- chi vaâ thi. Dên chuã
hoáa quaãn lyá giaáo duåc coân thïí hiïån úã yá thûác tön troång caác töí chûác
chñnh trõ cuãa giaáo giúái, cuãa ngûúâi hoåc vaâ cú chïë phöëi húåp giûäa chñnh
quyïìn vaâ caác töí chûác. Têët caã nhùçm baão àaãm chêët lûúång giaáo duåc,
muåc tiïu giaáo duåc. Dên chuã hoáa laâ tinh thêìn cöët yïëu cuãa thúâi àaåi
ngaây nay.
+ Xaä höåi hoáa giaáo duåc*. Sûå nghiïåp giaáo duåc khöng phaãi chó laâ
cuãa Nhaâ nûúác maâ laâ cuãa toaân xaä höåi: moåi ngûúâi cuâng laâm giaáo duåc,
Nhaâ nûúác vaâ xaä höåi, trung ûúng vaâ àõa phûúng cuâng laâm giaáo duåc,
taåo nïn möåt cao traâo hoåc têåp trong toaân dên. Xaä höåi hoáa giaáo duåc laâ
möåt trong nhûäng con àûúâng thûåc hiïån dên chuã hoáa giaáo duåc. Xaä höåi
hoáa giaáo duåc trûúác hïët nêng cao traách nhiïåm cuãa moåi ngûúâi àöëi vúái
giaáo duåc thïë hïå treã, thûåc hiïån theo cú chïë àaåi höåi giaáo duåc tûâng àõa
phûúng, taåo nïn möåt möi trûúâng giaáo duåc thöëng nhêët töët àeåp cuãa caã
xaä höåi, gia àònh, nhaâ trûúâng: àöång viïn tinh thêìn vaâ vêåt chêët, taåo
thïm àöång lûåc cho ngûúâi daåy; khen thûúãng hoåc sinh gioãi, nhêët laâ àöëi
vúái caác em ngheâo hoåc gioãi, giuáp àúä caác em khoá khùn, khuyïën khñch
caác em chùm hoåc. Xaä höåi hoáa giaáo duåc cuäng tùng thïm nguöìn lûåc
khaác, nhêët laâ nguöìn lûåc taâi chñnh cho giaáo duåc. Xaä höåi hoáa giaáo duåc
gùæn liïìn vúái àa daång hoáa caác nguöìn lûåc cho giaáo duåc.
+ Àa daång hoáa caác hònh thûác trûúâng lúáp. Phûúng thûác àa daång
hoáa trong giaáo duåc gùæn liïìn vúái xaä höåi hoáa; noá cuäng gùæn liïìn vúái dên
chuã hoáa giaáo duåc. Caác trûúâng, lúáp, trung têm giaáo duåc khöng phaãi
chó dûúái daång cöng lêåp, maâ coân coá trûúâng, trung têm, lúáp dên lêåp vaâ
tû thuåc. Àa daång hoáa caác loaåi hònh trûúâng lúáp, trïn cú súã muåc tiïu
àaâo taåo, nöåi dung giaáo duåc, chuêín kiïën thûác àïìu thöëng nhêët cho têët
caã caác loaåi hònh trûúâng. Böå Giaáo duåc vaâ Àaâo taåo thûåc hiïån quaãn lyá
Nhaâ nûúác thöëng nhêët toaân hïå thöëng giaáo duåc quöëc dên, trong àoá coá
caã caác trûúâng, ngoaâi cöng lêåp cuäng nhû àöëi vúái caác trûúâng cöng lêåp
theo Luêåt Giaáo duåc. (Viïët theo Phaåm Minh Haåc. "Giaáo duåc Viïåt
Nam trûúác ngûúäng cûãa thïë kyã XXI", NXB Chñnh trõ Quöëc gia, Haâ
Nöåi, 1999, tr. 328-332)./.
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
26
1
úãã ta coá trûúâng àaåi hoåc coá khoaãng 10.000 sinh viïn, coá 100 maáy tñnh. Theo
àöìng chñ Giaám àöëc Súã GD-ÀT möåt thaânh phöë múái (6/2000) cho töi biïët trung
bònh trong caác trûúâng cuãa thaânh phöë naây laâ 2000 hoåc sinh/1 maáy.
*
Xem Phaåm Minh Haåc (chuã biïn): Xaä höåi hoáa giaáo duåc, NXB. Giaáo duåc,
Haâ Nöåi, 1995.
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
27
VAI TROÂ CUÃA KHOA HOÅC CÚ BAÃN
TRONG NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC
GS. VS. NGUYÏÎN VÙN ÀAÅO
Giaám àöëc Àaåi hoåc Quöëc gia Haâ Nöåi.
I. Múã àêìu
Cuöåc caách maång khoa hoåc vaâ cöng nghïå hiïån àaåi vúái nhûäng bûúác
tiïën khöíng löì: "möåt ngaây bùçng hai mûúi nùm" àang taác àöång toaân diïån
àïën moåi nïìn kinh tïë, moåi chïë àöå xaä höåi trïn phaåm vi toaân cêìu. Cuöåc
àua tranh giûäa caác quöëc gia trïn mùåt trêån kinh tïë àang diïîn ra rêët
quyïët liïåt. Möåt xaä höåi thöng tin, möåt nïìn kinh tïë tri thûác àaä bùæt àêìu
hònh thaânh. Àoá laâ möåt nïìn kinh tïë maâ saãn xuêët, dõch vuå dûåa chuã yïëu
vaâo tri thûác vaâ cöng nghïå, àùåc biïåt laâ cöng nghïå thöng tin.
Hiïån nay caác quöëc gia àang phaãi àöëi mùåt vúái ba thaách thûác lúán
sau àêy:
1. Xu thïë toaân cêìu hoaá vúái thûúng maåi tûå do gêy khoá khùn cho
viïåc baão höå saãn xuêët trong nûúác.
2. Nhûäng àoâi hoãi ngaây möåt tùng àöëi vúái viïåc baão vïå möi trûúâng,
"phaát triïín bïìn vûäng" àïí duy trò sûå cên bùçng sinh thaái trong àiïìu
kiïån tùng dên söë, àoâi hoãi ngaây caâng tùng vïì lûúng thûåc, nùng lûúång
vaâ nûúác.
3. Sûå hònh thaânh cuãa möåt xaä höåi thöng tin, möåt nïìn kinh tïë tri
thûác àang taác àöång maånh meä àïën löëi söëng vaâ viïåc laâm cuãa ngûúâi
dên; àang thay àöíi phûúng thûác hoaåt àöång cuãa caác cöng ty vaâ Chñnh
phuã vaâ àang àûa laåi möåt nïìn vùn hoaá múái trong möåt thïë giúái tûåa
nhû möåt ngöi laâng toaân cêìu coá möëi quan hïå gêìn guäi, àan xen vúái
nhau.
Khoa hoåc vaâ cöng nghïå seä àoáng möåt vai troâ quan troång trong
viïåc vûúåt qua nhûäng thaách thûác naây.
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
28
Cöng nghïå àûúåc xem laâ yïëu töë quan troång nhêët trong viïåc caånh
tranh ngaây caâng tùng trong saãn xuêët. Ngaây nay, chòa khoaá cuãa sûå
tiïën böå trong thïë giúái thûúng maåi laâ àêìu tû liïn tuåc cho nghiïn cûáu
vaâ phaát triïín (R & D) vaâ àûa ra àûúåc nhûäng saãn phêím vaâ cöng nghïå
múái nhanh hún ngûúâi khaác.
Ngoaâi ra, vò kiïën thûác vïì khoa hoåc vaâ cöng nghïå laâ quan troång
trong viïåc hònh thaânh caác chñnh saách nhùçm àaáp ûáng nhûäng yïu cêìu
cuãa möåt xaä höåi àa daång, thöng tin khoa hoåc vaâ cöng nghïå laâ àùåc biïåt
cêìn thiïët cho quaá trònh ra caác quyïët àõnh trong laänh àaåo vaâ quaãn lyá
kinh tïë, xaä höåi.
Nhêån thûác àûúåc têìm quan troång cuãa khoa hoåc vaâ cöng nghïå,
caác quöëc gia àaä vaåch ra chñnh saách khoa hoåc vaâ cöng nghïå theo caác
hûúáng sau àêy:
1. Chñnh phuã àoáng möåt vai troâ quan troång vaâ tñch cûåc hún trong
viïåc phaát triïín khoa hoåc vaâ cöng nghïå.
2. Ngaây caâng nhêën maånh àïën nghiïn cûáu cú baãn. Caác nhaâ khoa
hoåc vaâ giaáo duåc gùæn nhiïìu hún vúái saãn xuêët trong cöng taác nghiïn
cûáu vaâ àaâo taåo nguöìn nhên lûåc. Khoaãng caách giûäa khoa hoåc cú baãn,
khoa hoåc ûáng duång vaâ saãn xuêët, ngaây caâng ruát ngùæn vúái xu hûúáng
khoa hoåc hoaá cöng nghïå vaâ cöng nghïå hoaá khoa hoåc.
3. Viïåc coi troång quyïìn súã hûäu trñ tuïå àang giuáp cho viïåc baão höå
caác phaát minh vaâ khuyïën khñch sûå caånh tranh cuãa caác ngaânh saãn
xuêët cöng nghïå cao.
4. Sûå húåp taác quöëc tïë àang àûúåc phaát triïín maånh trong böëi caãnh
höåi nhêåp vaâ caånh tranh.
Trong nhûäng bûúác ài ban àêìu cuãa quaá trònh phaát triïín kinh tïë
cuãa caác nûúác ngheâo, têët yïëu phaãi vay vöën vaâ nhêåp cöng nghïå cuãa caác
nûúác giaâu, caác nûúác coá nïìn cöng nghïå hiïån àaåi. Röìi tiïën túái phaãi àaâo
taåo nhên lûåc, nhên taâi àïí phaát triïín cöng nghïå úã trong nûúác, kïët
húåp vúái viïåc nhêåp cöng nghïå tûâ bïn ngoaâi, laâm ra caác saãn phêím coá
chêët lûúång cao vaâ coá khaã nùng caånh tranh trïn thõ trûúâng thïë giúái
vaâ khu vûåc.
Àïí coá thïí nhêåp cöng nghïå coá hiïåu quaã vaâ sûã duång chuáng möåt
caách saáng taåo, nhêët laâ àïí coá thïí phaát triïín cöng nghïå úã trong nûúác úã
trònh àöå cao, nhêët thiïët phaãi coá möåt àöåi nguä caán böå àuã maånh vïì
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
29
khoa hoåc ûáng duång vaâ khoa hoåc cú baãn - nïìn taãng cuãa caác khoa hoåc
ûáng duång.
Caác nûúác àaä phaát triïín úã Têy Êu, Myä, Nhêåt Baãn, caác "con röìng
múái" cuãa Chêu aá àïìu laâ nhûäng nûúác àaä biïët sûã duång khoa hoåc nhû
möåt àöång lûåc quan troång àïí phaát triïín kinh tïë - xaä höåi.
Tûâ àêìu thêåp kyã 60 cuãa thïë kyã XX, Myä àaä nhêån àõnh: "Trong
cuöåc caånh tranh giûäa chuã nghôa tû baãn vaâ chuã nghôa xaä höåi, sûå
thaânh cöng hoùåc thêët baåi seä quyïët àõnh úã caác trûúâng àaåi hoåc Myä.
Àêy laâ möåt trong nhûäng mùåt trêån chñnh, àaãm baão sûác maånh vaâ khaã
nùng àûáng vûäng cuãa möåt quöëc gia...". Ngay tûâ thúâi àoá Myä àaä tùng
gêëp àöi mûác àöå àêìu tû vaâ quy mö phaát triïín giaáo duåc, trúã thaânh
nûúác àûáng àêìu thïë giúái vïì söë lûúång sinh viïn trïn 1000 ngûúâi dên úã
lûáa tuöíi 20-24 (55 sinh viïn/1000 dên), trong khi Liïn Xö xïëp thûá 25
(21 sinh viïn/1000 dên). Haâng nùm Myä àêìu tû cho nghiïn cûáu cú
baãn laâ 15 tyã USD, trong khi àoá Liïn Xö (cuä) chó chi coá 2 tyã ruáp. Gêìn
àêy, nhùçm giûä lêëy võ trñ àûáng àêìu thïë giúái vïì cöng nghïå cao cêëp, Myä
àaä quyïët àõnh tùng mûác àêìu tû haâng nùm cho caác nghiïn cûáu cú
baãn àïën 30 tyã USD, chiïëm 15,5% töíng ngên saách nghiïn cûáu cuãa
Myä.
Nhêåt Baãn àaä qua thúâi kyâ nhêåp cöng nghïå cuãa Myä laâ chuã yïëu.
Tûâ 1990 Nhêåt àaä àêìu tû rêët lúán cho caác nghiïn cûáu cú baãn vúái ngên
saách haâng nùm vaâo khoaãng 30 tyã USD, chiïëm 12,3% ngên saách cho
nghiïn cûáu vaâ tûå taåo lêëy cöng nghïå Nhêåt Baãn. Sûå phaát triïín thêìn
kyâ cuãa Nhêåt Baãn bùæt nguöìn tûâ nhêån thûác sêu sùæc vïì vai troâ cuãa
khoa hoåc - cöng nghïå trong sûå nghiïåp xêy dûång àêët nûúác. Ngay tûâ
thúâi Minh trõ 1870, Nhêåt hoaâng àaä lêëy 5 lúâi thïì laâm möåt phêìn cuãa
hiïën phaáp Nhêåt. Möåt trong 5 lúâi thïì àoá laâ: "Kiïën thûác seä àûúåc tòm
kiïëm, giaânh giêåt lêëy tûâ moåi nguöìn, bùçng moåi phûúng tiïån maâ chuáng
ta coá, àïí phuång sûå cho sûå vô àaåi vaâ an ninh cuãa nûúác Nhêåt". Hiïån
nay Nhêåt Baãn àang tñch cûåc chuêín bõ cho "cuöåc chaåy àua chêët xaám"
seä diïîn ra aác liïåt trong thïë kyã XXI. Tûâ 1997 - 2000, söë lûúång tiïën sô
àûúåc àaâo taåo tùng 2 lêìn.
Nûúác Àûác haâng nùm daânh 21,1% ngên saách nghiïn cûáu cho
nghiïn cûáu cú baãn. Tyã lïå ngên saách chi cho 3 lônh vûåc: nghiïn cûáu
cú baãn, nghiïn cûáu ûáng duång vaâ triïín khai cöng nghïå úã möåt söë nûúác
nhû sau:
Nhêåt: 14/25/61
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
30
Àaâi Loan: 14/28/58
Phaáp: 21/31/48
Myä: 17/23/60
Viïåt Nam: ûúác tñnh 10/40/45.
Cöng bùçng maâ noái, Viïåt Nam ta thuöåc vaâo nhûäng nûúác tiïn tiïën
nhêët vïì nhêån thûác vai troâ cuãa khoa hoåc vaâ cöng nghïå. Tûâ lêu ta àaä
coi caách maång khoa hoåc vaâ kyä thuêåt laâ then chöët, nay laåi nhêën
maånh: phaát triïín vùn hoaá, khoa hoåc, giaáo duåc laâ quöëc saách haâng
àêìu... Song àiïìu àaáng lûu yá laâ: úã ta giûäa nhêån thûác vaâ thûåc thi coân
coá möåt khoaãng caách quaá xa. Do vêåy nïìn giaáo duåc vaâ khoa hoåc cuãa ta
àang àûáng trûúác nguy cú bõ tuåt hêåu. Khöng phaát triïín àûúåc khoa
hoåc vaâ giaáo duåc thò dên töåc ta seä bõ chòm àùæm trong ngheâo naân, laåc
hêåu vaâ seä mêët luön caã àöåc lêåp, tûå do. úã àêy, tinh thêìn lúâi kïu goåi
cuãa Chuã tõch Höì Chñ Minh gêìn 60 nùm vïì trûúác vêîn coân nguyïn giaá
trõ cuãa noá: "Muöën giûä vûäng nïìn àöåc lêåp, muöën laâm cho dên giaâu,
nûúác maånh, moåi ngûúâi Viïåt Nam phaãi coá kiïën thûác múái àïí coá thïí
tham gia vaâo cöng cuöåc xêy dûång nûúác nhaâ..."
Ngaây nay "kiïën thûác" laâ khoa hoåc vaâ cöng nghïå. "Kiïën thûác"
cuäng laâ giaáo duåc vaâ àaâo taåo.
II. Vai troâ cuãa caác ngaânh khoa hoåc cú baãn úã nûúác ta
Khoa hoåc cú baãn (caác lônh vûåc cuãa khoa hoåc tûå nhiïn cuäng nhû
cuãa khoa hoåc xaä höåi) laâ möåt giaá trõ vùn hoaá - vûâa laâ muåc tiïu, vûâa laâ
àöång lûåc phaát triïín xaä höåi. Noá thuöåc phaåm truâ kiïën truác thûúång
têìng, thuöåc vïì caác hònh thaái yá thûác xaä höåi. Song, trong nïìn kinh tïë
tri thûác noá cuäng laâ möåt yïëu töë quan troång cuãa lûåc lûúång saãn xuêët,
hay röång hún cuãa phûúng thûác saãn xuêët. Sûå phaát triïín caác ngaânh
khoa hoåc cú baãn úã nûúác ta laâ rêët cêìn thiïët vò chuáng laâ nïìn taãng cho
caác nghiïn cûáu ûáng duång vaâ nïìn taãng cho viïåc tiïëp thu caác cöng
nghïå nhêåp ngoaåi. Caác nghiïn cûáu cú baãn phaãi àûúåc choån loåc, coá àõnh
hûúáng. Àöëi vúái möåt nûúác àang phaát triïín nhû nûúác ta thò nhûäng
nghiïn cûáu ûáng duång vaâ triïín khai ra saãn xuêët àûúng nhiïn laâ
nhûäng vêën àïì quan troång haâng àêìu. Song àiïìu àoá khöng coá yá nghôa
laâ ta coá thïí boã qua caác nghiïn cûáu cú baãn - nhêët laâ nghiïn cûáu cú
baãn àõnh hûúáng - vaâ chó döëc sûác vaâo phaát triïín cöng nghïå, búãi
nhûäng lyá leä chuã yïëu sau àêy:
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
31
1. Khöng thïí tiïën haânh nghiïn cûáu ûáng duång hoùåc nhêåp cöng
nghïå chó dûåa trïn nhûäng kïët quaã nghiïn cûáu cú baãn cuãa nûúác ngoaâi.
Nïn lûu yá rùçng, nhûäng cöng nghïå maâ nûúác ngoaâi trao cho ta chuã
yïëu laâ nhûäng cöng nghïå cuãa ngaây höm qua, may mùæn lùæm múái àûúåc
möåt ñt cöng nghïå cuãa ngaây höm nay. Sau àoá cöng nghïå seä àöíi múái vaâ
ta laåi bõ tuåt hêåu, khöng thïí naâo àuöíi kõp hoå àûúåc. Nïëu nhû ta muöën
àaåt trònh àöå tiïn tiïën cuãa thïë giúái thò chuáng ta nhêët thiïët phaãi taåo
nhûäng àiïìu kiïån àïí phaát triïín caác khoa hoåc cú baãn úã trong nûúác.
Öng Abbdus Salam - giaãi thûúãng Nobel vïì Vêåt lyá, Chuã tõch
Viïån Haân lêm khoa hoåc Thïë giúái thûá ba àaä phaãi thöët lïn rùçng: "...
Khöng coá gò xuác phaåm chuáng ta hún laâ khêíu hiïåu cuãa caác nûúác giaâu
vïì möåt "khoa hoåc vûâa têìm" cho caác nûúác thïë giúái thûá ba. Rêët tiïëc
rùçng khêíu hiïåu naây àûúåc lùåp laåi nhû con veåt trong caác nûúác chuáng
ta möåt caách thiïëu suy nghô, àïí baâo chûäa cho viïåc ngùn caãn sûå phaát
triïín cuãa têët caã caác ngaânh khoa hoåc..."
Ngoaâi ra, àöång lûåc phaát triïín cuãa khoa hoåc hiïån àaåi rêët maånh.
Nhûäng hûúáng khoa hoåc tûúãng chûâng nhû xa xöi böîng chöëc laåi trúã
thaânh coá triïín voång.
2. Sûå phaát triïín cuãa caác nhiïåm vuå nghiïn cûáu cú baãn gùæn chùåt
vúái triïín voång vaâ khuynh hûúáng cuãa sûå phaát triïín giaáo duåc vaâ àaâo
taåo (àaåi hoåc vaâ sau àaåi hoåc), búãi vò caác trûúâng àaåi hoåc phaãi cung cêëp
cho sinh viïn nhûäng kiïën thûác cú baãn laâm cú súã cho hoå trong 30 - 40
nùm cöng taác sau àêëy, àöìng thúâi daåy cho hoå caách tûå hoåc vaâ cung cêëp
cho hoå nhûäng hiïíu biïët thûåc tiïîn cêìn thiïët cho 5 - 10 nùm àêìu cöng
taác. Muöën laâm àûúåc viïåc àoá phaãi coá möåt àöåi nguä thêìy giaáo coá trònh
àöå cao vïì khoa hoåc cú baãn. Song àiïìu naây seä khöng thïí thûåc hiïån
àûúåc nïëu trong caác trûúâng àaåi hoåc khöng tiïën haânh caác nghiïn cûáu
cú baãn.
3. Àiïìu àaáng chuá yá laâ töëc àöå àaâo taåo caán böå coá trònh àöå cao
trong lônh vûåc nghiïn cûáu cú baãn thûúâng nhanh hún nhiïìu lônh vûåc
nghiïn cûáu khaác. Trong thûåc tiïîn luön coá nhûäng ngûúâi coá nùng
khiïëu àùåc biïåt vïì khoa hoåc cú baãn. Chuyïín hoå sang laâm cöng taác
nghiïn cûáu ûáng duång hoùåc cöng taác kyä thuêåt seä keám hiïåu quaã.
Kinh nghiïåm chûáng toã rùçng, nhûäng ngûúâi úã thúâi sinh viïn àûúåc
hoåc qua trûúâng cú baãn vûäng röìi sau àoá laâm caác lônh vûåc ûáng duång laâ
nhûäng ngûúâi coá têìm nhòn röång, dïî thñch nghi vúái nhûäng biïën àöíi cuãa
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
32
hoaân caãnh hún nhûäng ngûúâi chó àûúåc àaâo taåo theo nhûäng nhiïåm vuå
ûáng duång heåp.
4. Nïìn khoa hoåc cuãa ta khöng phaãi laâ möåt hïå cö lêåp, maâ laâ böå
phêån hûäu cú cuãa hïå thöëng khoa hoåc thïë giúái. Chuáng ta hoaân toaân coá
khaã nùng taåo lêåp cho mònh möåt võ trñ khoa hoåc xûáng àaáng trïn
trûúâng quöëc tïë. Trong àiïìu kiïån cuãa thïë giúái hiïån nay, tiïìm lûåc trñ
tuïå cuãa möîi nûúác, maâ phêìn quan troång nhêët cuãa noá laâ nhûäng
nghiïn cûáu cú baãn, àaä trúã thaânh sûác maånh vêåt chêët cuãa nûúác àoá.
III. Thûåc traång cuãa caác ngaânh khoa hoåc cú baãn nûúác ta hiïån nay
Sau khi Caách maång thaáng Taám thaânh cöng, sûå nghiïåp giaáo duåc
vaâ khoa hoåc úã nûúác ta àaä àûúåc quan têm phaát triïín maånh. Ngay
trong nhûäng nùm àêìu khaáng chiïën chöëng thûåc dên Phaáp, àöåi nguä
caán böå khoa hoåc cú baãn àaä coá nhiïìu àoáng goáp tñch cûåc trong cöng taác
àaâo taåo caán böå, trong viïåc nghiïn cûáu phuåc vuå quöëc phoâng, trong
saãn xuêët cöng nöng nghiïåp, giao thöng vêån taãi...
Khi miïìn Bùæc nûúác ta àûúåc hoaân toaân giaãi phoáng, nïìn khoa hoåc
cuãa ta noái chung vaâ caác ngaânh khoa hoåc cú baãn noái riïng coá àiïìu
kiïån phaát triïín thuêån lúåi. Nhûäng nùm 60 àaä àaánh dêëu sûå ra àúâi cuãa
hêìu hïët caác ngaânh khoa hoåc cú baãn úã nûúác ta: Toaán, Lyá, Cú, Hoaá,
Sinh, caác ngaânh khoa hoåc traái àêët vaâ biïín v.v...
Ngaây nay, chuáng ta àaä coá khoaãng hai ngaân rûúäi tiïën syä vaâ tiïën
syä khoa hoåc àang laâm viïåc trong caác lônh vûåc khaác nhau cuãa caác
ngaânh khoa hoåc cú baãn. Con söë àoá chûa phaãi laâ nhiïìu so vúái möåt àêët
nûúác coá trïn 70 triïåu dên, song cuäng laâ con söë àaáng phêën khúãi vaâ laâ
con söë mú ûúác àöëi vúái nhiïìu nûúác àang phaát triïín.
Trong nhûäng nùm gêìn àêy, nhûäng nghiïn cûáu cú baãn úã nûúác ta
àaä têåp trung trong caác lônh vûåc àiïìu tra töíng húåp caác nguöìn taâi
nguyïn vaâ àiïìu kiïån tûå nhiïn cuãa àêët nûúác, phaát triïín caác lyá thuyïët
cú baãn trong Toaán hoåc, Vêåt lyá, Cú hoåc, nghiïn cûáu Sinh hoåc, Vêåt
liïåu, linh kiïån, sûã duång coá hiïåu quaã caác nguöìn nùng lûúång sùén coá vaâ
nghiïn cûáu thùm doâ caác nguöìn nùng lûúång tûå nhiïn, trong viïåc phuåc
vuå cho cöng taác quaãn lyá saãn xuêët vaâ trong nhiïìu ngaânh saãn xuêët
cöng nöng nghiïåp khaác.
Nhúâ coá trònh àöå khoa hoåc cú baãn töët, nhúâ nhûäng nghiïn cûáu cú
baãn àûúåc tiïën haânh tûâ nhûäng thêåp kyã 60 àïën nay, chuáng ta àaä nhêåp
vaâ caãi tiïën coá kïët quaã nhiïìu kyä thuêåt múái, cöng nghïå múái, trong àoá
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
33
nöíi bêåt laâ caác thaânh tûåu trong lônh vûåc nöng nghiïåp (caác loaåi giöëng
cêy tröìng, vêåt nuöi) vaâ trong lônh vûåc tin hoåc. Cuäng nhúâ coá trònh àöå
nghiïn cûáu cú baãn cao maâ nûúác ta àaä àûúåc biïët àïën trïn möåt söë lônh
vûåc khoa hoåc lyá thuyïët nhû Toaán hoåc, Vêåt lyá, Cú hoåc...
Coá thïí nïu lïn nhûäng àiïím maånh vaâ yïëu chuã yïëu cuãa àöåi nguä
caán böå khoa hoåc cú baãn cuãa ta nhû sau:
Nhûäng àiïím maånh:
1. Àûúåc àaâo taåo chñnh qui trong caác trûúâng àaåi hoåc lúán úã caác
nûúác. Têåp húåp àûúåc nhiïìu ngûúâi vaâo loaåi gioãi nhêët cuãa àêët nûúác
thöng qua caác lúáp chuyïn, caác kyâ thi tuyïín. Coá tû duy trûâu tûúång
töët. Súám nùæm bùæt àûúåc caác hûúáng nghiïn cûáu hiïån àaåi cuãa thïë giúái.
Àaä àaåt àûúåc möåt söë thaânh tûåu nghiïn cûáu úã trònh àöå cao trïn möåt söë
lônh vûåc lyá thuyïët cú baãn: Toaán lyá thuyïët, Vêåt lyá lyá thuyïët, Cú hoåc lyá
thuyïët.
2. Àûúåc reân luyïån, trûúãng thaânh trong thûåc tiïîn Viïåt Nam, coá
tinh thêìn chõu àûång gian khöí cao, coá tinh thêìn cêìn cuâ lao àöång vaâ
quyïët têm cao trong sûå nghiïåp khoa hoåc.
Nhûäng àiïím yïëu:
1. Do thiïëu cú súã vêåt chêët, kyä thuêåt, nïn caán böå khoa hoåc cuãa ta
yïëu vïì thûåc nghiïåm. Nhûäng caán böå khoa hoåc vaâo loaåi gioãi nhêët cuãa
ta hoaåt àöång chuã yïëu trong caác ngaânh lyá thuyïët.
2. Thiïëu sûå gùæn boá mêåt thiïët khoa hoåc vúái àaâo taåo, khoa hoåc vúái
saãn xuêët. Thiïëu nhûäng ngûúâi taâi gioãi laâm àûúåc nhiïåm vuå chùæp nöëi
khoa hoåc cú baãn vúái thûåc tiïîn.
3. Àöåi nguä caán böå khoa hoåc cú baãn cuãa ta coá tuöíi trung bònh cao
(GS: 60, PGS: 56 tuöíi), chûa àaåt túái ngûúäng töëi thiïíu vïì chêët lûúång,
söë lûúång, thöng tin, àiïìu kiïån hoaåt àöång vaâ möi trûúâng àïí thûåc sûå
àoáng vai troâ àöång lûåc trong phaát triïín kinh tïë vaâ xaä höåi. Àöåi nguä
naây àang úã trong nhûäng àiïìu kiïån khoá khùn vïì kinh tïë, àúâi söëng vaâ
möi trûúâng hoaåt àöång. Naån thêët thoaát chêët xaám àang diïîn ra khaá
phöí biïën, dûúái nhiïìu daång khaác nhau.
Hiïån nay ta coân thiïëu nghiïm troång möåt söë yïëu töë töëi cêìn cho
phaát triïín khoa hoåc nhû sau:
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
34
Vïì caán böå:
Àiïìu quan troång bêåc nhêët àaãm baão cho sûå tiïën böå cuãa caác
nghiïn cûáu cú baãn laâ phaãi coá nhûäng caán böå khoa hoåc coá taâi, tuöíi àúâi
coân treã. Caác nhoám nghiïn cûáu cuãa ta phaát triïín maånh vaâo nhûäng
nùm 60 vúái lûåc lûúång caán böå tuöíi àúâi trung bònh laâ 25. Tiïëc rùçng
ngaây nay tuöíi àúâi trung bònh cuãa caác nhoám àoá laâ xêëp xó 60 vaâ khöng
coá nguöìn böí sung caác lûåc lûúång treã. Khaác vúái caác caán böå nghiïn cûáu
ûáng duång, caán böå nghiïn cûáu cú baãn rêët khoá kiïëm àûúåc caác húåp
àöìng kinh tïë. Thu nhêåp chuã yïëu cuãa hoå laâ lûúng, coân thêëp, múái chó
àaáp ûáng àûúåc 1/3 nhu cêìu. Nhiïìu nhaâ khoa hoåc cuãa ta, trong àoá coá
möåt söë ngûúâi coá tïn tuöíi, àaä buöåc phaãi rúâi boã cöng viïåc nghiïn cûáu
cuãa mònh àïí ài kiïëm söëng. Chêët xaám úã nûúác ta àang bõ laäng phñ rêët
nghiïm troång. Hònh aãnh naây cuãa nghïì nghiïn cûáu khoa hoåc khöng
thïí taåo nïn chuát hêëp dêîn naâo àöëi vúái thanh niïn trong viïåc lûåa choån
nghïì nghiïåp.
Chêët xaám laâ möåt taâi nguyïn quan troång bêåc nhêët cuãa àêët nûúác.
Nhûng thûá taâi nguyïn naây chó töìn taåi trong khoaãng thúâi gian nhêët
àõnh cuãa möåt àúâi ngûúâi. Khöng sûã duång noá, khöng phaát huy noá, röìi
tûå noá cuäng biïën mêët. Àïí coá möåt nhaâ nghiïn cûáu khoa hoåc hoùåc möåt
thêìy giaáo àaåi hoåc coá khaã nùng àöåc lêåp nghiïn cûáu, àöåc lêåp giaãng daåy
cêìn coá khoaãng thúâi gian trung bònh 12- 15 nùm sau khi hoå töët
nghiïåp àaåi hoåc. Lúáp caán böå khoa hoåc vaâ thêìy giaáo chuã chöët úã caác
trûúâng àaåi hoåc vaâ viïån nghiïn cûáu hiïån nay àaä úã àöå tuöíi 60, coân
tuyïåt àaåi àa söë thanh niïn úã nûúác ta khöng coá yá àõnh ài theo con
àûúâng khoa hoåc vaâ giaáo duåc. Vêåy thûã hoãi, 15-20 nùm nûäa lêëy ai maâ
giaãng daåy vaâ nghiïn cûáu khoa hoåc? Àêy laâ vêën àïì coá tñnh chêët chiïën
lûúåc vaâ rêët cêëp baách!
Lï-nin coi caác nhên taâi, trñ thûác laâ nguöìn taâi nguyïn quñ nhêët
cuãa xaä höåi, laâ àöång lûåc phaát triïín maånh meä cuãa xaä höåi. Ngay trong
nhûäng nùm àêìu sau caách maång, Ngûúâi àaä thaânh lêåp möåt Uyã ban
àùåc biïåt lo vïì caãi thiïån àúâi söëng cho caác nhaâ khoa hoåc vaâ àaä quyïët
àõnh têåp trung nhên taâi, vêåt lûåc àïí xêy dûång nhûäng viïån nghiïn
cûáu cú baãn, chùèng haån Viïån Thuyã khñ àöång hoåc mang tïn Giucopxky
(Viïån naây coá luác coá túái 15 ngaân caán böå). Lï-nin laâ ngûúâi àaä súám thêëy
moåi thaânh tûåu kinh tïë kyä thuêåt cuãa Liïn Xö phaãi dûåa vaâo khoa hoåc.
Nhúâ viïåc thaânh lêåp Viïån noái trïn maâ haâng loaåt vêën àïì cuãa ngaânh
haâng khöng, tïn lûãa, taâu vuä truå àaä àûúåc giaãi quyïët thaânh cöng.
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
35
Vïì cú súã vêåt chêët vaâ thöng tin:
Trang thiïët bõ cho caác phoâng thñ nghiïåm cuãa ta hiïån nay coân
yïëu. Chuáng ta cuäng coá möåt söë thiïët bõ hiïån àaåi nhû maáy vi tñnh,
duång cuå ào lûúâng vaâ nhûäng thiïët bõ àiïån tûã khaác, song chuáng quaá ñt
vïì söë lûúång vaâ thiïëu àöìng böå vïì phuå tuâng, hoaá chêët, hiïåu suêët sûã
duång keám. Àêìu tû cho cú súã vêåt chêët/àêìu caán böå KH-CN úã Viïåt Nam
chó bùçng 1/500 cuãa Xin-ga-po, 1/240 cuãa Haân Quöëc, 1/300 cuãa Nhêåt;
1/400 cuãa êën Àöå.
Thöng tin khoa hoåc - nguöìn nuöi caác yá tûúãng khoa hoåc - úã ta
chûa àaáp ûáng àûúåc yïu cêìu cuãa cöng taác nghiïn cûáu khoa hoåc.
Thûúâng chuáng ta chó coá thïí àoåc caác taåp chñ khoa hoåc vúái söë coá, söë
khöng, xuêët baãn tûâ 1 - 2 nùm vïì trûúác. Nghôa laâ chuáng ta chó àûúåc
biïët àïën nhûäng kïët quaã nghiïn cûáu cuãa thïë giúái caách àêy 4 - 5 nùm.
Trong thúâi àaåi buâng nöí thöng tin nhû hiïån nay, tñnh thúâi sûå cuãa caác
thöng tin khoa hoåc phaãi tñnh àïën tûâng thaáng, chûá khöng thïí laâ möåt
nùm, thêåm chñ 4 - 5 nùm nhû trïn àûúåc.
Vïì àêìu tû cho khoa hoåc:
Thïë giúái àaä töíng kïët vaâ ài àïën kïët luêån: "Àêìu tû cho khoa hoåc
laâ àêìu tû thöng minh". Caác nûúác phaát triïín àêìu tû cho khoa hoåc vaâ
cöng nghïå vaâo khoaãng tûâ 2-2,5% (cao nhêët laâ 4-5%) töíng saãn phêím
quöëc dên. Nghõ quyïët cuãa Böå Chñnh trõ vïì chñnh saách khoa hoåc kyä
thuêåt àaä chó ra rêët àuáng àùæn rùçng: "Trong àiïìu kiïån kinh tïë caâng
khoá khùn, trònh àöå saãn xuêët coân thêëp keám, thò caâng phaãi chuá troång
àêìu tû cho caác hoaåt àöång khoa hoåc kyä thuêåt, cho cöng taác àaâo taåo
caán böå khoa hoåc vaâ kyä thuêåt, cöng nhên kyä thuêåt" vaâ rùçng: "cêìn
nêng cao tyã lïå àêìu tû taâi chñnh cho hoaåt àöång nghiïn cûáu vaâ triïín
khai lïn khoaãng 2% thu nhêåp quöëc dên...". Gêìn àêy, Nhaâ nûúác àaä
quan têm tùng mûác àêìu tû cho khoa hoåc, túái mûác 0,8 - 0,9% GDP,
nhûng vêîn coân xa so vúái yïu cêìu phaát triïín àïí theo kõp caác nûúác
trong khu vûåc. Chi phñ bònh quên cho möåt caán böå KH-CN/nùm: Viïåt
Nam < 1000 USD, Nhêåt: 194.000 USD, Thaái Lan: 18.000 USD. Do
vêåy, möåt mùåt, cêìn tiïëp tuåc tùng àêìu tû cho caác ngaânh khoa hoåc cú
baãn. Mùåt khaác, cêìn sûã duång coá troång àiïím, coá hiïåu quaã vöën àêìu tû
cuãa Nhaâ nûúác.
Vïì töí chûác:
Lûåc lûúång khoa hoåc khaá phên taán, thiïëu sûå kïët húåp gùæn boá giûäa
viïån nghiïn cûáu vaâ trûúâng àaåi hoåc. Töí chûác khoa hoåc coân mang tñnh
chêët haânh chñnh, caát cûá, keám hiïåu quaã.
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
36
IV. Vaâi kiïën nghõ
Àïí ngùn chùån tònh traång xuöëng cêëp cuãa caác ngaânh khoa hoåc cú
baãn cuãa ta hiïån nay, xêy dûång chuáng vûäng maånh nhùçm àaáp ûáng
àûúåc yïu cêìu phaát triïín kinh tïë, xaä höåi, chuáng töi xin kiïën nghõ möåt
söë vêën àïì sau àêy:
1. Àöíi múái vaâ hoaân thiïån chñnh saách vïì cú chïë quaãn lyá hoaåt
àöång KH-CN, tiïën túái taåo möi trûúâng, thõ trûúâng cho caác hoaåt àöång
KH-CN.
2. Xêy dûång chiïën lûúåc phaát triïín àöåi nguä caán böå KH-CN, nhêët
laâ caác caán böå nghiïn cûáu cú baãn, treã hoaá àöåi nguä caán böå khoa hoåc.
Múã röång chó tiïu biïn chïë àïí thu nhêån nhûäng caán böå gioãi.
3. Gêëp ruát àaâo taåo caán böå àêìu ngaânh vúái chñnh saách vaâ biïån
phaáp àùåc biïåt (kïí caã gûãi ài àaâo taåo úã nûúác ngoaâi), taåo haåt nhên cho
caác nghiïn cûáu chiïën lûúåc, xêy dûång caác nhoám, trûúâng phaái nghiïn
cûáu, àêíy maånh caác nghiïn cûáu àa ngaânh, liïn ngaânh, taåo sûå liïn kïët
giûäa nghiïn cûáu cú baãn - nghiïn cûáu ûáng duång - nghiïn cûáu phaát
triïín/triïín khai giûäa caác trûúâng àaåi hoåc vaâ viïån nghiïn cûáu.
4. Hoaân thiïån töí chûác maång lûúái nghiïn cûáu vaâ àaâo taåo àaåi hoåc.
Caác trûúâng àaåi hoåc, nhêët laâ caác àaåi hoåc lúán nhû Àaåi hoåc Quöëc gia
phaãi laâ möåt trung têm àaâo taåo - nghiïn cûáu vaâ ûáng duång. Xêy dûång
hïå thöëng caác àún võ nghiïn cûáu khoa hoåc trong trûúâng àaåi hoåc: Caác
phoâng thñ nghiïåm nghiïn cûáu, caác trung têm vaâ viïån nghiïn cûáu coá
biïn chïë thûúâng xuyïn.
5. Tiïëp tuåc tùng chi phñ cho nghiïn cûáu vaâ phaát triïín (R&D) cho
àuã mûác 2% GDP vaâ 15 - 20% nguöìn kinh phñ naây àûúåc daânh cho
hoaåt àöång khoa hoåc trong lônh vûåc nghiïn cûáu cú baãn.
6. Xuác tiïën caác chûúng trònh nghiïn cûáu thùm doâ tiïn phong
(frontier research program).
7. Phaát triïín nhanh caác khu cöng nghïå cao.
8. Tùng cûúâng viïåc phöí biïën kiïën thûác khoa hoåc vaâ dêëy lïn
phong traâo quêìn chuáng tiïën cöng vaâo khoa hoåc vaâ kyä thuêåt.
9. Taåo möi trûúâng thuêån lúåi cho nghiïn cûáu khoa hoåc, caác caá
nhên vaâ têåp thïí khoa hoåc àûúåc tûå do lûåa choån núi laâm viïåc vaâ àûúåc
àaãm baão nhûäng àiïìu kiïån söëng vaâ àiïìu kiïån laâm viïåc àêìy àuã nïëu
tham gia thûåc hiïån caác àïì aán, caác chûúng trònh cuãa Nhaâ nûúác; àûúåc
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
37
taåo àiïìu kiïån thuêån lúåi trong viïåc tiïëp xuác quöëc tïë vaâ húåp taác quöëc
tïë, trong viïåc xuêët baãn vaâ cöng böë caác cöng trònh khoa hoåc...
10. Hiïån ta coá haâng trùm ngaân trñ thûác Viïåt kiïìu, trong àoá coá
nhûäng ngûúâi taâi gioãi, àang laâm viïåc trong nhûäng trung têm khoa
hoåc vaâ àaâo taåo lúán úã caác nûúác Têy Êu. Hoå laâ nhûäng ngûúâi nùæm àûúåc
nhûäng tri thûác vaâ cöng nghïå tiïn tiïën cuãa thúâi àaåi. Hûúáng hoå vïì Töí
quöëc vaâ sûã duång àûúåc hoå laâ cöng viïåc coá yá nghôa rêët lúán àöëi vúái quöëc
gia. Song viïåc naây khöng àún giaãn vò noá phuå thuöåc rêët nhiïìu vaâo
chñnh saách vaâ àaäi ngöå cuãa ta àöëi vúái trñ thûác úã trong nûúác, phuå thuöåc
vaâo tònh traång phaát triïín kinh tïë cuãa ta. Duâ sao chùng nûäa, àêy laâ
möåt tiïìm nùng to lúán vaâ rêët quyá./.
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
38
CHÖÎ MAÅNH, CHÖÎ YÏËU TRONG TÊM LYÁ CON
NGÛÚÂI VIÏÅT NAM KHI ÀI VAÂO THÚÂI ÀAÅI
VÙN MINH TRÑ TUÏÅ
GS.TS. HOAÂNG TUÅY
Viïån Toaán hoåc Haâ Nöåi
Cuâng vúái thïë kyã 20 sùæp ài qua, nïìn kinh tïë vêåt chêët, dûåa chuã
yïëu trïn cú súã saãn xuêët nöng nghiïåp vaâ cöng nghiïåp, lêëy viïåc khai
thaác taâi nguyïn thiïn nhiïn, saãn xuêët, chïë biïën, phên phöëi, sûã duång
saãn phêím vêåt chêët laâm nïìn taãng, àang chuyïín dêìn sang nïìn kinh
tïë tri thûác, trong àoá viïåc saãn xuêët, truyïìn taãi, sûã duång tri thûác chi
phöëi toaân böå caác hoaåt àöång kinh tïë. Tûâ nay caác giaá trõ kinh tïë lúán
nhêët àuúåc laâm ra khöng phaãi trong khu vûåc trûåc tiïëp saãn xuêët cuãa
caãi vêåt chêët maâ trong khu vûåc khoa hoåc, kyä thuåêåt, dõch vuå. Vai troâ
cuãa taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâ cuãa caãi vêåt chêët sùén coá ngaây caâng
giaãm so vúái tiïìm nùng trñ tuïå, tinh thêìn, vùn hoaá. Nïëu ba mûúi nùm
trûúác, sûå tiïu hao vêåt chêët vaâ nùng lûúång vúái nhõp àöå khoá kiïìm chïë
nöíi cuãa nïìn vùn minh cöng nghiïåp truyïìn thöëng àaä khiïën caác nhaâ
kinh tïë thuöåc cêu laåc böå Roma lïn tiïëng kïu goåi caác chñnh phuã
ngûâng tùng trûúãng kinh tïë ("tùng trûúãng zï-rö") àïí ngùn ngûâa thaãm
hoaå diïåt vong, thò cuöåc caách maång cöng nghïå thöng tin àaä àaão löån
tònh hònh vaâ àûa nhên loaåi tiïën lïn möåt nïìn vùn minh múái, cao hún:
nïìn vùn minh trñ tuïå, trong àoá tùng trûúãng khöng ö nhiïîm möi
trûúâng söëng. Trong xu thïë toaân cêìu hoaá ài àöi vúái caånh tranh quyïët
liïåt, nïìn kinh tïë tri thûác taåo nhiïìu cú höåi thuêån lúåi cho nhûäng nuúác
ài sau coá thïí dûåa vaâo tiïìm nùng chêët xaám àïí nhanh choáng àuöíi kõp
caác nûúác khaác, song cuäng haâm chûáa nhûäng thaách thûác to lúán, nhûäng
khoá khùn, ruãi ro vaâ caåm bêîy khöng phaãi luön luön dïî nhòn vaâ dïî
traánh. Trong lõch sûã chûa bao giúâ caác àùåc àiïím têm lyá, trñ tuïå coá yá
nghôa quyïët àõnh nhû bêy giúâ àöëi vúái nïìn thõnh vûúång, thêåm chñ sûå
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
39
töìn vong cuãa möåt quöëc gia. Trong caác àiïìu kiïån êëy, seä khöng coá gò laå
nïëu túái àêy bïn caånh möåt söë nûúác tùng trûúãng mau choáng thêìn kyâ
coá thïí coá nhûäng nuúác suy suåp thaãm haåi vaâ tuåt hêåu vö voång.
Vò vêåy, phên tñch àïí hiïíu roä nhûäng àùåc àiïím vùn hoaá, têm lyá
cuãa dên töåc, nhûäng truyïìn thöëng töët, nhûäng yïëu töë tñch cûåc, thuác
àêíy sûå phaát triïín, cuâng vúái nhûäng nhûúåc àiïím, nhûäng yïëu töë chûa
töët, thêåm chñ tiïu cûåc, àang hoùåc seä nñu keáo chuáng ta laåi sau, laâ viïåc
laâm hïët sûác cêìn thiïët àïí giuáp xêy dûång möåt chiïën lûúåc phaát triïín
àuáng àùæn, phuâ húåp hoaân caãnh vaâ àiïìu kiïån thïë giúái ngaây nay. Cêìn
nhòn laåi kyä baãn thên ta khöng chó àïí tûå tin hún, maâ coân àïí búát chuã
quan trûúác tònh hònh múái. Tûå soi gûúng bao giúâ cuäng coá ñch, nhûng
khöng phaãi chó àïí thêëy mònh àeåp maâ coân àïí thêëy mònh coá nhûäng
khiïëm khuyïët gò cêìn phaãi sûãa, thay vò cöë tònh boã qua hay che dêëu.
Tuy nhiïn, vêën àïì nïu ra rêët phûác taåp vïì nhiïìu mùåt, úã àêy töi
khöng daám coá tham voång phên tñch kyä caâng, chó xin trònh baây àöi
àiïìu suy ngêîm, laåm baân möåt söë neát tiïu cûåc trong têm lyá ngûúâi Viïåt
Nam maâ tûâ võ trñ möåt ngûúâi dên thûúâng, möåt nhaâ giaáo vaâ möåt nhaâ
khoa hoåc àaä khiïën töi bùn khoan nhiïìu vaâ mong muöën coá dõp thaão
luêån àïí giuáp chuáng ta tûå hiïíu roä mònh hún khi buúác sang thïë kyã 21.
Coá thïí noái tûâ ngaây àöíi múái vaâ múã cûãa chuáng ta àaä nhêån thûác
àuúåc têìm quan troång cuãa kïët cêëu haå têìng vêåt chêët trong phaát triïín
kinh tïë vaâ àaä têåp trung xêy dûång nùng lûúång, giao thöng, bûu àiïån,
viïîn thöng, v.v.. Chó vaâi nùm laåi àêy, khi tùng trûúãng chûäng laåi,
chuáng ta múái bùæt àêìu yá thûác roä hún têìm quan troång cuãa kïët cêëu haå
têìng têm-lyá-xaä-höåi: têåp quaán, àùåc tñnh con ngûúâi, caách nghô, caách
laâm viïåc, caách söëng, quan niïåm xûã thïë , v.v...
Cuäng nhû möîi con ngûúâi, möåt cöång àöìng dên töåc coá nhûäng neát
riïng khöng lêîn àûúåc vúái caác dên töåc khaác. Vñ nhû àêìu oác thûåc tïë
cuãa ngûúâi Myä, tñnh chñnh xaác kyã luêåt cuãa ngûúâi Àûác, tinh thêìn coi
troång danh dûå vaâ tñnh ham hoåc hoãi cuãa ngûúâi Nhêåt, sûå thöng minh
taâi hoa cuãa ngûúâi Do thaái, tinh thêìn cöë kïët dên töåc cuãa caác cöång
àöìng ngûúâi Hoa, v.v... laâ nhûäng àûác tñnh duâ chûa hùèn tiïu biïíu
cuäng àaä tûâng coá taác duång rêët quan troång trong quaá trònh phaát triïín
lêu daâi cuãa caác dên töåc kïí trïn.
Noái chung ngûúâi Viïåt Nam chuáng ta àûúåc àaánh giaá laâ thöng
minh, hiïëu hoåc, cêìn cuâ trong lao àöång, duäng caãm trong chiïën àêëu.
Àoá laâ nhûäng àûác tñnh hïët sûác quyá baáu, àaä giuáp cho dên töåc ta töìn taåi
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
40
àûúåc cho àïën ngaây nay, traãi qua khöng ñt thùng trêìm suöët mêëy
nghòn nùm lõch sûã. Coá thúâi, do tûå tön dên töåc quaá àaâ sau nhûäng
chiïën thùæng veã vang chöëng ngoaåi xêm, chuáng ta noái vïì caác àûác tñnh
êëy möåt caách say sûa, tûúãng chûâng nhû thïë àaä quaá àuã àïí baão àaãm
cho dên töåc ta, möåt khi àûúåc giaãi phoáng khoãi aách àö höå bïn ngoaâi, seä
nhanh choáng vûún lïn vïì kinh tïë, vùn hoaá, khoa hoåc. Thûåc tïë cho
thêëy khöng àún giaãn nhû vêåy. Ngaây caâng thêëy roä, trong sûå caånh
tranh quyïët liïåt giûäa caác nûúác, ngay trong khu vûåc Àöng Nam aá
naây, caác àöëi thuã cuãa ta àêu chõu thua keám ta vïì caác mùåt kïí trïn.
Àaä àaânh dên ta thöng minh, taâi trñ. Nhûng khi dêîn chûáng sûå
thöng minh cuãa töí tiïn, nhiïìu ngûúâi thûúâng nghô àïën taâi àöëi àaáp,
ûáng xûã nhanh trñ cuãa caác nhên vêåt nhû Maåc àónh Chi, Traång
Quyânh, Àoaân Thõ Àiïím, Höì xuên Hûúng, ... hay trong thúâi hiïån àaåi,
thaânh cöng cuãa möåt söë võ khoa baãng hoåc gioãi, àöî cao úã nûúác ngoaâi.
Thêåt ra, hoåc gioãi, àöî cao thò thúâi naâo cuäng töët, song viïåc hoåc thúâi nay
khaác vúái thúâi xûa, vaâ xaä höåi vùn minh bêy giúâ àoâi hoãi nhiïìu hún laâ
chó hoåc gioãi, àöî cao, nhêët laâ sûå hoåc gioãi hiïíu theo quan niïåm cuä kyä
cuãa ta (Bill Gates boã hoåc, khöng coá bùçng cêëp cao, nhûng laåi laâ tiïu
biïíu cho thûá taâi nùng àùæc duång nhêët úã thúâi àaåi naây). Chñnh caái quan
niïåm laåc hêåu vïì hoåc haânh, thi cûã, àöî àaåt êëy khiïën cho xaä höåi ta
nhiïìu khi chuá troång àaâo taåo hoåc troâ gioãi theo kiïíu hoåc gaåo nhiïìu
hún laâ khuyïën khñch taâi nùng àñch thûåc.
Khöng ai chöëi caäi ngûúâi Viïåt Nam hiïëu hoåc, chuöång tri thûác
(tuy gêìn àêy caái àöång cú vaâ phûúng phaáp tòm àïën vaâ sûã duång tri
thûác àaä bõ meáo moá khaá nhiïìu). Thúâi àaåi naây tri thûác laåi laâ cuãa baáu,
vêåy tûúãng chûâng dên ta àaä coá ûu thïë cú baãn àïí ài vaâo thïë kyã 21. Thïë
nhûng vêîn chûa phaãi. Búãi leä caái àöång lûåc haâng àêìu àïí thuác àêíy xaä
höåi tri thûác phaát triïín laâ àêìu oác tûúãng tûúång saáng taåo, maâ - töi xin
löîi nïëu phaãi noái ra möåt àiïìu coá thïí xuác phaåm tûå aái dên töåc cuãa
nhiïìu ngûúâi - chuáng ta coân ngheâo trñ tûúãng tûúång. Thêåt vêåy, nhûäng
ai coân nghi ngúâ àiïìu naây xin haäy bònh tônh àaão mùæt nhòn qua möåt
lûúåt caác kiïíu nhaâ biïåt thûå múái moåc lïn úã thaânh phöë trong thúâi múã
cûãa, vaâ daåo qua caác cûãa hiïåu, caác chúå àêìy ùæp haâng Trung Quöëc,
haâng Thaái Lan àang nghiïîm nhiïn traân ngêåp thõ trûúâng. Tûâ quêìn
aáo, àöì chúi treã em, àöì duâng vùn phoâng, cho àïën xe àaåp, quaåt maáy,
v.v.., nhiïìu haâng nöåi cuãa ta khöng caånh tranh nöíi vò thua keám mêîu
maä, hònh daáng, chuãng loaåi, giaá caã, vaâ nhiïìu khi caã chêët lûúång, cöng
duång. Àêu phaãi kyä thuêåt ta khöng àuã trònh àöå laâm ra caác saãn phêím
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
41
nhû hoå. Chùèng qua chuáng ta tûâ lêu quaá quen sao cheáp, ñt chõu khoá
nghô ra yá tûúãng múái. Nhòn laåi tûâ caái baân, caái ghïë, caái giûúâng, cho
àïën cêy buát, caái cùåp saách thúâi bao cêëp úã miïìn Bùæc múái thêëy roä sao
maâ ta tûå bùçng loâng dïî daâng àïën vêåy, coá thïí noái 50 nùm khöng hïì
suy nghô thay àöíi. Caã àïën caách daåy, caách hoåc úã nhaâ trûúâng. Thúâi töi
ài hoåc, töi àaä hoåc toaán nhû thïë naâo thò bêy giúâ caác chaáu hoåc sinh phöí
thöng cuäng hoåc gêìn y nhû thïë, chó coá khaác laâ lúáp chuyïn rêët nhiïìu
vaâ hoåc thïm, luyïån thi vö töåi vaå.
Àûúng nhiïn úã àêy coá vêën àïì hoaân caãnh vaâ cú chïë, búãi vò cuäng
nhûäng con ngûúâi êëy, hay cha chuá hoå, laåi coá àêìu oác tûúãng tûúång
phong phuá biïët bao trong cuöåc chiïën àêëu chöëng xêm lûúåc. Coá leä do
hoaân caãnh lich sûã, öng baâ ta bõ löëi hoåc tûâ chûúng khoa cûã goâ boá tû
duy, cho nïn so vúái nhiïìu dên töåc khaác chuáng ta ñt coá nhûäng nhaâ tû
tûúãng lúán, nhûäng triïët gia têìm cúä maâ aãnh hûúãng sau nhiïìu thïë kyã
coân tiïëp tuåc taác àöång àïën xaä höåi. Ta cuäng ñt coá nhûäng cöng trònh
kiïën truác àöì söå, dûåa trïn sûác tûúãng tûúång phoáng khoaáng àaáng kinh
ngaåc, huy àöång haâng vaån, haâng chuåc vaån con ngûúâi lao àöång xêy
dûång hïët thïë hïå naây sang thïë hïå khaác, trong haâng trùm nùm. Vïì
vùn hoåc, nhûäng taác phêím hay nhêët cuãa ta cuäng chuã yïëu laâm say
àùæm loâng ngûúâi búãi vùn chûúng mûåút maâ trau chuöët, gúåi cho ta
nhûäng tònh caãm ûu aái thiïët tha, giuáp ta hiïíu thêëu hún nhên tònh
thïë thaái. Chûá cuäng ñt coá nhûäng pho truyïån lúán, vúái tònh tiïët phûác
taåp, yá tûúãng kyâ laå, àöåc àaáo, löi cuöën ta vaâo nhûäng thïë giúái nûãa thûåc
nûãa hû, vûúåt ra khoãi caác giúái haån thûåc taåi têìm thûúâng. Phaãi chùng
ta khöng coá caác loaåi tiïíu thuyïët nhû Tam Quöëc, Thuyã hûã, Höìng Lêu
Möång, hay caác truyïån cuãa A. Dumas, Victor Hugo, L. Tolstoi,
Dostoevski,..., àiïìu àoá ñt nhiïìu cuäng noái lïn caái nhûúåc àiïím cuãa dên
töåc ta?
Einstein àaä coá möåt cêu noái nöíi tiïëng: trñ tûúãng tûúång coân quan
troång hún tri thûác. Giúâ àêy, taåi nhiïìu àaåi hoåc úã phûúng Têy cêu noái
êëy àûúåc coi nhû möåt khêíu hiïåu, möåt phûúng chêm àaâo taåo àïí bûúác
vaâo thïë kyã múái, khi maâ ai cuäng biïët vaâ cuäng tin rùçng tri thûác laâ yïëu
töë quyïët àõnh sûå phöìn vinh cuãa caác quöëc gia.
Múái nghe tûúãng nhû möåt nghõch lyá, nhûng thêåt ra laâ chên lyá
rêët sêu sùæc, töíng kïët kinh nghiïåm cuãa möåt nhaâ baác hoåc löîi laåc bêåc
nhêët maâ cöëng hiïën vô àaåi àaä taåo àiïìu kiïån múã àûúâng cho sûå ra àúâi
nïìn vùn minh trñ tuïå. Ai cuäng biïët tri thûác cûåc kyâ quan troång, thúâi
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
42
nay caâng quan troång hún bêët cûá thúâi naâo trûúác àêy, nhûng yá nghôa
thúâi sûå cuãa chên lyá àoá laâ, hún bêët cûá thúâi naâo trong lõch sûã, tri thûác
maâ thiïëu sûác tûúãng tûúång dïî biïën thaânh tri thûác chïët, tri thûác vö
duång, khöng coá tiïìm nùng phaát triïín. "Biïët" vaâ "hiïíu" laâ rêët cêìn àïí
laâm theo, ài theo, chûá hoaân toaân chûa àuã àïí saáng taåo, khaám phaá.
Thúâi nay hún bao giúâ hïët, nhûäng taác phêím khöng höìn, khöng caá
tñnh, nhûäng saãn phêím khöng mang theo dêëu êën gò àùåc biïåt, nhaâm
chaán nhû bao nhiïu thûá lùåp ài lùåp laåi haâng ngaây trong cuöåc söëng
bùçng phùèng, thò vö luêån àoá laâ yá tûúãng, dõch vuå hay vêåt phêím tiïu
duâng cuäng àïìu khöng coá sûác thu huát vaâ do àoá khöng coá sûác caånh
tranh. Cho nïn, thiïëu sûác tûúãng tûúång laâ möåt khiïëm khuyïët lúán maâ
túái àêy ta phaãi cöë gùæng khùæc phuåc bùçng moåi caách, truúác hïët tûâ cú
chïë quaãn lyá xaä höåi vaâ sûå chêën hûng nïìn giaáo duåc tûâ nhiïìu nùm chó
thiïn vïì nhöìi nheát trñ nhúá, bùæt chûúác maáy moác, vaâ kiïìm chïë caá tñnh.
Ài àöi vúái trñ tûúãng tûúång chûa àuã phong phuá, möåt loaåt àûác
tñnh cêìn thiïët khaác àïí caånh tranh thùæng lúåi trong nïìn kinh tïë toaân
cêìu hoaá cuäng chûa roä rïåt laâ mùåt maånh cuãa ngûúâi Viïåt Nam so vúái
nhiïìu dên töåc khaác: àêìu oác kinh doanh hiïån àaåi, cung caách laâm ùn
lúán, tñnh toaán nhòn xa, tröng röång, taáo baåo, nhaåy caãm vaâ nùng àöång
vúái caái múái, thñch ûáng mau leå àïí xoay chuyïín tònh thïë khi gùåp khoá
khùn, bïìn bó vaâ quyïët têm theo àuöíi àïën cuâng möåt sûå nghiïåp àûúåc
yïu thñch, miïåt maâi hoåc têåp, ngêîm nghô vaâ phên tñch sêu sùæc,
nghiïn cûáu nghiïm tuác àïí tòm hiïíu cùån keä àaåo lyá cuãa moåi vêën àïì.
Coá leä do quaá lêu quen söëng trong caãnh ngheâo thiïëu nïn ngûúâi dên
ta nhiïìu khi dïî nhêîn nhuåc an phêån, dïî bùçng loâng vúái nhûäng thay
àöíi nhoã, nhûäng suy tñnh caá nhên húâi húåt, thiïín cêån theo löëi coâ con.
Vò khöng cûåc àoan nïn ñt coá àöí vúä lúán, nhûng dïî baão thuã, ñt daám
chêëp nhêån ruãi ro tòm con àûúâng múái do àoá cuäng dïî lêm vaâo trò trïå
triïìn miïn. Khöng coá thoái quen tñnh toaán hiïåu quaã, thiïëu àêìu oác
thûåc tïë, laåi ham chuöång hònh thûác, chaåy theo hû danh viïín vöng,
keám khaã nùng vaâ kinh nghiïåm húåp taác, goáp sûác cuâng nhau thûåc
hiïån möåt muåc tiïu, möåt kïë hoaåch lúán, cho nïn ñt xêy dûång àûúåc ïkip
maånh vïì möåt lônh vûåc naâo, thûúâng chó coá nhiïìu caá nhên gioãi àûáng
riïng leã maâ khöng húåp laåi àûúåc àïí taåo ra synergy cao, hònh thaânh
nhûäng têåp thïí huâng maånh, xuêët sùæc. Cöång àöìng ngûúâi Viïåt úã haãi
ngoaåi cuäng thïí hiïån ñt nhiïìu möåt tinh thêìn rúâi raåc nhû thïë, yá thûác
àoaân kïët giuáp àúä nhau khöng àûúåc nhû caác cöång àöìng Do thaái hay
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
43
Hoa kiïìu, cuäng do àoá ñt coá ngûúâi giaâu thêåt lúán, ñt coá nhaâ khoa hoåc
thêåt têìm cúä, thûúâng chó àïën möåt àõa võ naâo àoá laâ thoaã maän, mïåt moãi,
khöng mêëy ngûúâi àeo àuöíi tham voång thêåt cao xa. Têët caã nhûäng
nhûúåc àiïím trïn, nïëu khöng chuá yá khùæc phuåc, àïìu seä trúã thaânh
nhûäng lûåc caãn khöng cho pheáp chuáng ta tiïën nhanh úã thúâi àaåi kinh
tïë tri thûác naây. Möåt cêu hoãi àùåt ra: taåi sao trong chiïën àêëu chöëng
ngoaåi xêm, dên töåc Viïåt Nam coá thïí toã ra xuêët sùæc vö song vïì trñ
tûúãng tûúång, vïì thöng minh, taâi trñ, duäng caãm, maâ trong xêy dûång
thúâi bònh chûa àuúåc nhû vêåy? Phaãi chùng vò ta chûa khïu gúåi, nuöi
dûúäng àûúåc trong nhên dên möåt yá chñ tûå cûúâng maånh meä, möåt quyïët
têm rûãa nhuåc ngheâo naân laåc hêåu cuäng cao ngang nhû quyïët têm
rûãa nhuåc mêët nûúác trûúác àêy?
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
44
CÖNG NGHÏÅ THÖNG TIN – ÀÖÅNG LÛÅC PHAÁT
TRIÏÍN TRONG NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC
TS. TRÊÌN MINH TIÏËN VAÂ TS. HÖÌ NGOÅC LUÊÅT
Ban Khoa giaáo Trung ûúng
I . CÖNG NGHÏÅ THÖNG TIN (CNTT) VAÂ PHAÁT TRIÏÍN
1. Nhên loaåi àang tiïën túái nïìn kinh tïë tri thûác
Nhên loaåi àang bûúác vaâo möåt thúâi àaåi kinh tïë múái, lêëy trñ lûåc
laâm nguöìn taâi nguyïn quan troång haâng àêìu; lêëy sûã duång, phên
phöëi, saãn xuêët tri thûác laâm nhên töë chuã yïëu. Àoá laâ thúâi àaåi maâ khoa
hoåc cöng nghïå laâ lûåc lûúång saãn xuêët thûá nhêët, thúâi àaåi cuãa nïìn kinh
tïë tri thûác, cuãa xaä höåi thöng tin. Khaác vúái loaåi hònh kinh tïë trûúác
àêy lêëy cöng nghiïåp truyïìn thöëng laâm nïìn taãng, lêëy nguöìn taâi
nguyïn thiïn nhiïn thiïëu thöën vaâ ñt oãi laâm chöî dûåa àïí phaát triïín
saãn xuêët, kinh tïë tri thûác lêëy cöng nghïå cao laâm lûåc lûúång saãn xuêët,
lêëy trñ lûåc - nguöìn taâi nguyïn vö têån laâm chöî dûåa chuã yïëu, lêëy
CNTT laâm nïìn taãng àïí phaát triïín.
Tûâ lõch sûã vùn minh nhên loaåi àïën nay, theo goác àöå tiïën böå cuãa
khoa hoåc cöng nghïå vaâ phaát triïín lûåc lûúång saãn xuêët, quaá trònh
phaát triïín kinh tïë coá thïí chia laâm 3 giai àoaån: giai àoaån kinh tïë lao
àöång chên tay (sûác ngûúâi), giai àoaån kinh tïë nguöìn taâi nguyïn (tûå
nhiïn) vaâ giai àoaån kinh tïë tri thûác.
Giai àoaån kinh tïë sûác ngûúâi tûác laâ phaát triïín kinh tïë chuã yïëu
dûåa vaâo sûå chiïëm hûäu vaâ phên phöëi nguöìn taâi nguyïn sûác ngûúâi. Do
khoa hoåc cöng nghïå khöng phaát triïín nïn khaã nùng vaâ nhu cêìu
khai thaác nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn cuãa nhên loaåi rêët thêëp. Vò
thïë, sûác ngûúâi laâ àöëi tûúång chiïëm àoaåt chuã yïëu, coá sûác ngûúâi thò coá
thïí khai thaác taâi nguyïn, phaát triïín kinh tïë, coá àûúåc cuãa caãi. Giai
àoaån naây keáo daâi àïën thïë kyã 19. Trong giai àoaån naây, phaát triïín
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
45
kinh tïë dûåa vaâo ngaânh nöng nghiïåp, cuöåc söëng cuãa àaåi böå phêån
quêìn chuáng rêët ngheâo khöí, khöng thïí chöëng laåi sûå mêët maát vïì kinh
tïë do thiïn tai gêy ra. Giaáo duåc khöng àûúåc phöí cêåp, ngûúâi muâ chûä
chiïëm àaåi böå phêån, nhên taâi khoá phaát huy taác duång.
Giai àoaån kinh tïë taâi nguyïn tûác laâ phaát triïín kinh tïë chuã yïëu
quyïët àõnh búãi sûå chiïëm hûäu vaâ phên phöëi taâi nguyïn thiïn nhiïn.
Do khoa hoåc cöng nghïå khöng ngûâng phaát triïín, nïn trong giai àoaån
naây, nùng suêët lao àöång àûúåc nêng cao, cuãa caãi vêåt chêët tùng thïm
nhiïìu, nhûng mûác söëng cuãa quaãn àaåi quêìn chuáng khöng tùng theo
tyã lïå thuêån, hêìu hïët caác nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn trúã nïn caån
kiïåt, thiïëu thöën. Caác nûúác phaát triïín cêìn möåt thúâi gian rêët daâi àïí
tñch luyä vaâ trúã nïn phöìn thõnh. Giaáo duåc cú baãn phöí cêåp bêåc trung,
bùæt àêìu coá sûå troång duång nhên taâi vaâ khai thaác taâi nguyïn trñ lûåc.
Kinh tïë tri thûác laâ nïìn kinh tïë phaát triïín trïn cú súã lêëy trñ lûåc
laâm nguöìn taâi nguyïn chuã yïëu. Khoa hoåc cöng nghïå trúã thaânh lûåc
lûúång saãn xuêët trûåc tiïëp. Caác ngaânh cöng nghïå cao trúã thaânh ngaânh
nghïì saãn xuêët quan troång haâng àêìu trong nïìn kinh tïë tri thûác.
Trong nïìn kinh tïë nöng nghiïåp, sûå giaâu coá àûúåc taåo ra gùæn boá
chùåt cheä vúái àêët àai vaâ sûác lao àöång. Khöëi lûúång saãn phêím quyïët
àõnh sûå giaâu coá vaâ àïën lûúåt mònh chñnh sûå giaâu coá laåi xaác àõnh sûác
maånh chñnh trõ, quên sûå. Sau cuöåc caách maång cöng nghiïåp, nhûäng
nïìn kinh tïë coá khaã nùng taåo ra caác saãn phêím cöng nghiïåp chêët
lûúång cao àûúåc coi laâ nhûäng nïìn kinh tïë giaâu coá, phöìn thõnh. Trong
quaá trònh dõch chuyïín tûâ kinh tïë nöng nghiïåp sang kinh tïë cöng
nghiïåp, caác thiïët bõ maáy moác - saãn phêím cuãa cöng nghiïåp laâm tùng
hiïåu suêët lao àöång vaâ giaãm lûåc lûúång lao àöång trong nöng nghiïåp.
Hiïån tûúång tûúng tûå àang diïîn ra trong quáa trònh dõch chuyïín tûâ
nïìn kinh tïë cöng nghiïåp sang nïìn kinh tïë tri thûác. Cöng nghiïåp
àûúåc höî trúå búãi caác maáy tñnh àiïån tûã giuáp cho caác hïå thöëng tûå àöång
hoaá saãn xuêët coá khaã nùng àaåt hiïåu suêët vaâ chêët lûúång cao hún rêët
nhiïìu vaâ giaãi phoáng nguöìn lûåc lao àöång lúán.
Trong nïìn kinh tïë tri thûác, sûå giaâu coá, sûác maånh chñnh trõ vaâ
quyïìn lûåc àûúåc taåo ra nhúâ thöng tin vaâ tri thûác. Haâng loaåt nhûäng
saãn phêím cöng nghiïåp vaâ nöng nghiïåp vêîn giûä vai troâ quan troång
trong àúâi söëng con ngûúâi, tuy nhiïn chó cêìn söë ñt lûåc lûúång lao àöång
cuäng àuã cung cêëp caác saãn phêím cöng nghiïåp vaâ nöng nghiïåp thoaã
maän nhu cêìu cuãa con ngûúâi.
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
46
CNTT khöng chó taác àöång maånh meä àöëi vúái lônh vûåc saãn xuêët
maâ coân coá nhûäng aãnh hûúãng xaä höåi, vùn hoaá sêu sùæc theo nhiïìu
kiïíu khaác nhau vaâ àûúåc àùåc trûng búãi quaá trònh "Tin hoåc hoaá". Tin
hoåc hoaá laâ chòa khoaá cuãa quaá trònh dõch chuyïín sang thúâi àaåi múái.
Trong tûúng lai gêìn khoaãng 20 quöëc gia seä bûúác vaâo kinh tïë tri
thûác, trong khi phêìn coân laåi cuãa thïë giúái vêîn úã trong xaä höåi cöng
nghiïåp, hoùåc thêåm chñ trong xaä höåi nöng nghiïåp. Khoaãng caách giûäa
caác xaä höåi àang diïîn ra quaá trònh tin hoåc hoaá vaâ nhûäng xaä höåi múái
bùæt àêìu dûúâng nhû caâng ngaây caâng lúán hún vaâ sêu sùæc hún.
Àïí thûåc hiïån quaá trònh tin hoåc hoaá, viïåc taåo ra hïå thöëng cú súã
haå têìng thöng tin töëi thiïíu cuäng nhû chuêín bõ taâi chñnh àêìy àuã àïí
tiïëp thu nhûäng CNTT tiïn tiïën tûâ caác nûúác phaát triïín, àöëi vúái caác
nûúác àang phaát triïín chûa phaãi laâ àiïìu khoá khùn nhêët. Thûåc tïë cho
thêëy, haâng loaåt cöng ty àa quöëc gia àaä dïî daâng chuyïín giao CNTT
tiïn tiïën sang möåt söë nûúác àang phaát triïín àïí xêy dûång caác xñ
nghiïåp chi nhaánh nhùçm saãn xuêët ra nhûäng saãn phêím coá chêët lûúång
cao vaâ coá khaã nùng caånh tranh quöëc tïë.
Tin hoåc hoaá khöng phaãi chó laâ ûáng duång CNTT trong caác lônh
vûåc saãn xuêët vaâ àúâi söëng; thêåm chñ coá àûúåc möåt nïìn cöng nghiïåp
CNTT cuäng chûa àuã àïí noái laâ thûåc hiïån àûúåc quaá trònh tin hoåc hoaá.
Vò vêåy, xêy dûång hïå thöëng cú súã haå têìng thöng tin, ûáng duång CNTT
trong möåt söë lônh vûåc kinh tïë - xaä höåi cuäng nhû xêy dûång möåt nïìn
cöng nghiïåp CNTT khöng hoaân toaân àöìng nghôa vúái tin hoåc hoaá.
Quaá trònh Tin hoåc hoaá chñnh laâ quaá trònh phaát triïín trïn cú súã
CNTT vaâ quaá trònh naây phaãi àûúåc xem xeát möåt caách àêìy àuã, sêu sùæc
vaâ hïå thöëng hún.
2. Phaát triïín trïn cú súã CNTT
Phaát triïín trïn cú súã CNTT phaãi àûúåc hiïíu laâ quaá trònh phaát
triïín quöëc gia dûåa trïn cú súã phaát triïín vaâ ûáng duång maånh meä
CNTT nhùçm taåo ra tiïìn àïì cho pheáp caác nûúác àang phaát triïín ài
thùèng vaâo kinh tïë tri thûác. Phaát triïín trïn cú súã CNTT laâ quaá trònh
tùng cûúâng, höî trúå vaâ àõnh hûúáng cho quaá trònh chuyïín tûâ xaä höåi
cuãa caác nûúác àang phaát triïín sang kinh tïë tri thûác nhúâ sûã duång caác
loaåi CNTT àïí taåo ra, truyïìn baá vaâ sûã duång thöng tin ngaây caâng cao
vïì caã chêët lûúång vaâ söë lûúång, nhùçm giuáp cho thïë giúái nhên vùn hònh
dung vaâ caãi thiïån phong caách söëng, àiïìu kiïån söëng, thuác àêíy viïåc
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
47
taåo ra möåt xaä höåi thöng tin trong àoá cuöåc söëng cuãa con ngûúâi vùn
minh hún, söëng vúái nhau nhên aái hún, haâi hoaâ hún, bònh àùèng hún.
Nhû vêåy phaát triïín trïn cú súã CNTT laâ möåt loaåi phaát triïín
trong àoá CNTT àoáng vai troâ quan troång, noá khöng chó thuác àêíy phaát
triïín theo nghôa cuä maâ coân àûa ra nhûäng caách tiïëp cêån múái khaác caã
vïì quan niïåm lêîn muåc tiïu phaát triïín.
Khi CNTT àûúåc ûáng duång thñch húåp, quaá trònh cöng nghiïåp hoaá
seä phaãi chi phñ ñt hún nhiïìu so vúái quaá trònh cöng nghiïåp hoaá thöng
thûúâng. Hún nûäa cuäng coá thïí tòm ra nhûäng phûúng aán phaát triïín
khaác hún laâ theo àuöíi quaá trònh cöng nghiïåp hoaá cöí àiïín maâ caác
nûúác phaát triïín àaä phaãi traãi qua. Quaá trònh tin hoåc hoaá coá thïí àûúåc
tiïën haânh ngay úã nhûäng nûúác àang phaát triïín, ngay caã khi nûúác àoá
chûa phaãi laâ nûúác phaát triïín hay chûa hoaân thaânh quaá trònh cöng
nghiïåp hoaá. aáp duång CNTT àuáng àùæn seä taåo cú höåi ài tùæt, àoán àêìu,
ruát ngùæn thúâi gian vûúåt qua caác giai àoaån phaát triïín, sûã duång töëi ûu
nguöìn lûåc, thu heåp khoaãng caách xaä höåi nhû nöng thön - thaânh phöë,
ngheâo - giaâu, truyïìn thöëng - hiïån àaåi vaâ laâm giaãm àêìu tû àaáng kïí
cho quaá trònh phaát triïín.
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
48
Phaát triïín trïn cú súã CNTT laâ möåt loaåi phaát triïín khaác vïì cú
baãn àöëi vúái caác loaåi phaát triïín truyïìn thöëng caã vïì phûúng hûúáng lêîn
töëc àöå. Phaát triïín trïn cú súã CNTT khöng lùåp laåi con àûúâng maâ caác
nûúác phaát triïín àaä phaãi traãi qua nhiïìu thïë hïå, nhiïìu thêåp kyã trûúác
àêy. Noá coá thïí àûa caác nûúác àang phaát triïín ài tùæt, àoán àêìu, tiïën
thùèng túái kinh tïë tri thûác. Vò vêåy ài tùæt, àoán àêìu theo nghôa phaát
triïín trïn cú súã CNTT khöng coá nghôa laâ ài tùæt àïën nhûäng xaä höåi
phaát triïín ngaây nay maâ ài tùæt túái möåt xaä höåi maâ ngay caã nhûäng
nûúác phaát triïín nhêët cuäng chûa hïì àaåt àûúåc. Tin hoåc hoaá coá thïí xaãy
ra àöìng thúâi vúái cöng nghiïåp hoaá, thêåm chñ trûúác möåt bûúác. Tin hoåc
hoaá laâ nöåi dung cú baãn, laâ cú súã quan troång cuãa quaá trònh hiïån àaåi
hoaá.
Phaát triïín trïn cú súã CNTT phaãi àûúåc xaác àõnh laâ möåt böå phêån
hûäu cú cuãa quaá trònh cöng nghiïåp hoaá, hiïån àaåi hoaá àêët nûúác; laâ möåt
giaãi phaáp coá yá nghôa hûúáng àaåo cho quaá trònh ài tùæt, àoán àêìu trong
chiïën lûúåc phaát triïín quöëc gia; laâ phûúng tiïån quan troång àïí xêy
dûång chuã nghôa xaä höåi, trong àoá con ngûúâi biïët söëng vaâ tiïu duâng
vêåt chêët vúái trònh àöå vùn minh cao, luön vûún túái trñ tuïå vaâ saáng
taåo, con ngûúâi phaát triïín haâi hoaâ vúái khoa hoåc cöng nghïå vaâ tûå
nhiïn, lêëy trñ tuïå, saáng taåo vaâ vùn minh laâm thûúác ào giaá trõ cuãa
möîi con ngûúâi. Song, cuäng phaãi hiïíu phaát triïín trïn cú súã CNTT tûâ
möåt nûúác keám phaát triïín nhû nûúác ta laâ möåt àiïìu rêët khoá khùn, àoâi
hoãi phaãi coá möåt chiïën lûúåc thöng minh têåp húåp àûúåc sûác maånh, yá chñ
vaâ trñ tuïå töíng húåp cuãa caã dên töåc dûúái sûå chó àaåo saáng suöët, kheáo
leáo vaâ kiïn quyïët cuãa Àaãng vaâ Nhaâ nûúác, têån duång töëi ûu nhûäng
thaânh tûåu khoa hoåc vaâ cöng nghïå cuãa nhên loaåi.
3. Vai troâ àöång lûåc cuãa CNTT
a) Caách maång CNTT laâ nguyïn nhên quan troång hònh thaânh
nïìn kinh tïë tri thûác.
Baãn thên sûå phaát triïín nhanh maånh cuãa CNTT àaä laâ möåt cuöåc
caách maång cöng nghïå coá yá nghôa sêu sùæc. Caác nhaâ xaä höåi hoåc cho
rùçng: maáy húi nûúác, àiïån khñ hoaá vaâ CNTT laâ 3 cuöåc caách maång
cöng nghiïåp chûáng toã nhên loaåi coá bûúác tiïën lúán. Nïëu nhû noái rùçng
sûå ra àúâi cuãa maáy moác laâ àïí giaãi phoáng sûác lao àöång chên tay cuãa
con ngûúâi thò viïåc ûáng duång caác CNTT hiïån àaåi laâ sûå giaãi phoáng sûác
lao àöång trñ oác cuãa con ngûúâi. Viïåc ûáng duång CNTT hiïån àaåi laâ yïëu
töë àûa nhûäng tri thûác KHKT vaâo quaá trònh saãn xuêët, con ngûúâi coá
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
49
thïí khaám phaá ra nhûäng lônh vûåc múái, saáng taåo nhûäng tri thûác múái,
saãn xuêët ra cuãa caãi vêåt chêët múái nhúâ vaâo CNTT.
CNTT hiïån àaåi laâ nhên töë quan troång thuác àêíy nhûäng chuyïín
biïën trong nïìn kinh tïë múái. Lûåc lûúång CNTT coá aãnh hûúãng àöëi vúái
têët caã caác ngaânh kinh tïë vaâ cöng nghiïåp. Cuâng vúái viïåc ûáng duång
caác CNTT vaâo caác ngaânh cöng nghiïåp, trònh àöå tûå àöång hoaá, tri thûác
hoaá ngaây caâng cao, xu hûúáng toaân cêìu hoaá nïìn kinh tïë ngaây caâng roä
neát. Do vêåy, mûác saãn xuêët àûúåc nêng cao, haå giaá thaânh saãn phêím,
giaãm búát lûúång töìn kho, múã röång xuêët khêíu vaâ nêng cao nhên töë
sûác lao àöång. Ngoaâi ra, CNTT coân laâm biïën àöíi cú súã kinh tïë, tùng
cûúâng khaã nùng chöëng suy thoaái.
Trûúác àêy khi noái àïën tin hoåc, ngûúâi ta nghô àïën chiïëc maáy vi
tñnh, nhûng giúâ àêy coá caã thû àiïån tûã, theã tñn duång àiïån tûã, àiïån
thoaåi di àöång, thûúng maåi àiïån tûã, chñnh phuã àiïån tûã, maång
Internet vaâ rêët nhiïìu thûá khaác nûäa. Chuáng coá thïí thay àöíi böå mùåt
cuãa nhiïìu ngaânh saãn xuêët kinh doanh, caãi tiïën phûúng phaáp àaâo
taåo, nghiïn cûáu, caách thûác chûäa bïånh vaâ caách thûác giao tiïëp haâng
ngaây giûäa caác doanh nghiïåp, töí chûác, cöng súã vaâ cöång àöìng. Theo
tñnh toaán, nùm 2000, úã Hoa Kyâ coá khoaãng 100 triïåu ngûúâi sûã duång
hoâm thû àiïån tûã, vaâ àïën nùm 2005 con söë naây seä laâ 170 triïåu ngûúâi,
tûác laâ hêìu nhû têët caã nhûäng ngûúâi trûúãng thaânh àïìu sûã duång hoâm
thû àiïån tûã.
Xu thïë bao truâm xuyïn suöët nûãa àêìu thïë kyã 21 laâ cuöåc caách
maång CNTT tiïëp tuåc phaát triïín nhanh choáng, taåo nïn nhûäng bûúác
nhaãy voåt chûa tûâng coá trïn thïë giúái, taác àöång àïën moåi lônh vûåc cuãa
xaä höåi, àúâi söëng kinh tïë; taåo nïn nhûäng neát àùåc trûng chuã yïëu cho
möåt giai àoaån phaát triïín múái. Sûå hònh thaânh möåt cú cêëu xaä höåi, maâ
CNTT nhû möåt nguöìn lûåc kinh tïë, àûúåc sûã duång àïí khuyïën khñch
àöíi múái, tùng hiïåu quaã, tùng nùng lûåc caånh tranh cuãa toaân böå nïìn
kinh tïë; maång thöng tin trúã nïn phöí cêåp; moåi ngûúâi sûã duång thöng
tin, tri thûác nhû möåt nhu cêìu khöng thïí thiïëu àûúåc trong cuöåc söëng;
viïåc hoåc têåp trúã thaânh thûúâng xuyïn vaâ suöët àúâi thöng qua maång
maáy tñnh; moåi hoaåt àöång chó àaåo, àiïìu haânh cuãa hïå thöëng haânh
chñnh, hêìu hïët moåi giao dõch thûúng maåi àïìu thöng qua maång - àoá
laâ kinh tïë tri thûác.
Nhûäng thay àöíi sêu sùæc àang taåo nïn nhûäng neát àùåc trûng cuãa
cuöåc caách maång CNTT khöng chó laâ kïët quaã cuãa sûå phaát triïín cöng
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
50
nghïå, maâ chuáng coân taåo ra möåt hïå caác yïëu töë taác àöång túái toaân böå xaä
höåi, àuáng hún laâ möåt cuöåc caách maång xaä höåi (khaác vúái caách maång kyä
thuêåt cuãa cuöåc caách maång nöng nghiïåp vaâ cöng nghiïåp trûúác àêy);
caách maång CNTT coân taåo ra möåt loaåt caác cú höåi giuáp thanh toaán
nhûäng mùåt laåc hêåu cuãa àêët nûúác vaâ sûã duång lao àöång möåt caách hiïåu
quaã hún.
Theo àaâ phaát triïín cuãa caách maång CNTT vaâ viïåc ûáng duång röång
raäi caác CNTT, trïn thïë giúái àaä xuêët hiïån möåt hònh thaái kinh tïë múái.
Hònh thaái kinh tïë múái naây lêëy tri thûác laâm cú súã, lêëy thöng tin laâm
chuã àaåo vaâ lêëy toaân cêìu hoáa laâm àõnh hûúáng, lêëy maång lûúái laâm
phûúng tiïån truyïìn taãi vaâ troång têm cuãa noá laâ kinh tïë tri thûác.
Laân soáng caách maång CNTT àaä löi cuöën caã thïë giúái. Nhûäng nùm
90 trúã laåi àêy, hêìu hïët caác quöëc gia trïn thïë giúái àïìu àaä hoaåch àõnh
chiïën lûúåc phaát triïín CNTT, triïín khai xêy dûång cú súã haå têìng
thöng tin. Nùm 1995, giaá trõ saãn xuêët cöng nghiïåp CNTT chiïëm 6%
GDP cuãa thïë giúái, ûúác tñnh 10 nùm túái tyã lïå naây seä tùng ñt nhêët laâ 2
lêìn. Theo tñnh toaán khaác, cuâng vúái viïåc xêy dûång caác cú súã haå têìng
thöng tin trïn toaân cêìu, mûác àoáng goáp cuãa CNTT àöëi vúái tùng
trûúãng kinh tïë seä tùng tûâ 70% lïn túái 90%. Dûå baáo nïìn kinh tïë múái
cuãa thïë giúái seä xuêët hiïån vaâo nhûäng nùm 20-30 cuãa thïë kyã 21.
b) CNTT laâ nïìn taãng quan troång cuãa quaá trònh höåi nhêåp vaâ
toaân cêìu hoaá
CNTT, nhêët laâ maång Internet laâm cho thïë giúái ngaây caâng trúã
nïn nhoã beá. Tri thûác vaâ thöng tin khöng biïn giúái seä àûa hoaåt àöång
kinh tïë vûúåt ra khoãi phaåm vi quöëc gia vaâ trúã thaânh hoaåt àöång mang
tñnh toaân cêìu. Vöën saãn xuêët, haâng hoáa, sûác lao àöång, thöng tin vaâ
cöng nghïå àïìu coá xu hûúáng trao àöíi, sûã duång vaâ àûúåc àiïìu phöëi
xuyïn quöëc gia. Möëi quan hïå kinh tïë thûúng maåi, cöng nghïå vaâ húåp
taác giûäa caác nûúác, caác doanh nghiïåp ngaây caâng àûúåc tùng cûúâng
nhûng àöìng thúâi tñnh caånh tranh cuäng trúã nïn maånh meä. Caånh
tranh tiïën haânh trïn phaåm vi toaân cêìu, khöng chó coá caác cöng ty
xuyïn quöëc gia maâ ngay caã caác doanh nghiïåp vûâa vaâ nhoã. Hiïån nay
vúái maång Internet àaä liïn kïët trïn 200 quöëc gia vaâ khu vûåc, ngaây
caâng nhiïìu caác doanh nghiïåp bõ cuöën vaâo laân soáng toaân cêìu hoáa
kinh tïë.
Maång Internet, nöëi haâng trùm triïåu maáy tñnh cuãa ngûúâi duâng,
coá thïí truy cêåp àïën haâng triïåu nguöìn cung cêëp thöng tin trïn khùæp
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
51
thïë giúái, khöng coân chó laâ möåt phûúng tiïån kyä thuêåt àún thuêìn, maâ
àaä trúã thaânh möåt möi trûúâng múái cuãa moåi hoaåt àöång kinh tïë, xaä höåi,
vùn hoaá, giaáo duåc,... coá taác àöång rêët lúán àïën caác chuyïín biïën nhanh
choáng cuãa àúâi söëng con ngûúâi trïn khùæp haânh tinh.
Viïåc truyïìn taãi nhanh choáng thöng tin laâm cho nhõp àiïåu cuöåc
söëng saãn xuêët kinh doanh caâng nhanh hún, do vêåy maâ chu kyâ töìn
taåi cuãa kyä thuêåt vaâ saãn phêím ngaây caâng ngùæn laåi. Caác khêu nhû
saãn xuêët, cung ûáng vaâ tiïu thuå àïìu phaãi thay àöíi phuâ húåp vúái àiïìu
kiïån thöng tin nhanh choáng, coá thïí phaãi giaãm hoùåc huyã boã chûác
nùng cuãa nhaâ kho, laâm cho caác xñ nghiïåp chuyïín tûâ saãn xuêët vúái
quy mö lúán sang saãn xuêët theo àún "àùåt haâng" thöng qua maång
Internet; laâm cho khoaãng caách giûäa ngûúâi saãn xuêët vaâ ngûúâi tiïu
duâng ngaây caâng thu heåp laåi vaâ dêìn dêìn mêët ài, khöng nhûäng ngûúâi
saãn xuêët coá thïí kõp thúâi hiïíu àûúåc nhu cêìu cuãa khaách haâng, maâ
ngûúâi tiïu duâng coân coá thïí tham gia quaá trònh saãn xuêët thûåc tïë, lûåa
choån, thiïët kïë vaâ saãn xuêët ra nhûäng saãn phêím thñch húåp nhêët cho
mònh.
Vúái sûå höî trúå cuãa thaânh quaã CNTT, xu thïë höåi nhêåp vaâ toaân
cêìu hoaá trong moåi lônh vûåc, àùåc biïåt trong lônh vûåc thûúng maåi
(haâng hoaá vaâ dõch vuå) vaâ hoaåt àöång taâi chñnh laâ hai lônh vûåc àang
àûúåc quan têm phaát triïín maånh meä.
c) CNTT phaát huy vai troâ tri thûác laâ nguöìn göëc vaâ laâ àöång lûåc
cuãa phaát triïín kinh tïë
Trong nïìn kinh tïë múái, tri thûác vaâ sûác lao àöång coá tri thûác laâ
yïëu töë saãn xuêët quan troång nhêët. Chûác nùng chuã yïëu cuãa nïìn kinh
tïë hiïån àaåi laâ saãn xuêët vaâ phên phöëi tri thûác, thöng tin chûá khöng
phaãi laâ saãn xuêët vaâ phên phöëi vêåt chêët. Tri thûác trúã thaânh nguöìn
göëc vaâ àöång lûåc cuãa tùng trûúãng kinh tïë. úã Hoa Kyâ, möîi nùm söë tiïìn
chi vaâo viïåc saãn xuêët tri thûác vaâ caác hoaåt àöång liïn quan khaác
chiïëm khoaãng 20% GDP, trong àoá chi phñ cho giaáo duåc chiïëm 10%
GDP. Ngaây caâng coá nhiïìu giaá trõ gia tùng kinh tïë laâ do trñ tuïå taåo
ra. Rêët nhiïìu ngaânh nghïì trong nöng nghiïåp vaâ cöng nghiïåp àang
chuyïín thaânh nhûäng ngaânh nghïì trñ tuïå. Hiïån nay coá khoaãng 60%
söë cöng nhên cuãa Hoa Kyâ laâ cöng nhên tri thûác. 80% söë ngaânh nghïì
múái laâ do caác ngaânh theo loaåi hònh tri thûác taåo ra.
Trûúác àêy, ngaânh chïë taåo chuyïín nguyïn vêåt liïåu thaânh saãn
phêím laâ sûå kïët tuå cuãa taâi nguyïn; nhûng hiïån nay, ngaânh CNTT
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
52
chuyïín tri thûác thaânh saãn phêím, laâ kïët quaã cuãa tri thûác vaâ khöng
ngûâng saáng taåo vaâ sûã duång tri thûác.
CNTT seä giuáp thöng tin vaâ tri thûác phaát huy àûúåc nhûäng mùåt
maånh cuãa mònh, nhû: con ngûúâi thêm nhêåp túái moåi nguöìn tri thûác
möåt caách dïî daâng vaâ kõp thúâi, thêåm chñ tûác thúâi; taåo ra nhûäng khaã
nùng húåp taác vûúåt qua caác giúái haån vïì khöng gian, thúâi gian vaâ khaác
biïåt vùn hoaá; laâm tùng giaá trõ cuãa caác nguöìn tri thûác do àûúåc nhên
baãn, cung cêëp vaâ trao àöíi thuêån tiïån. Thöng tin, tri thûác laâ yïëu töë coá
giaá trõ vaâ coá thïí saãn xuêët thöng tin àïí trao àöíi, vaâ sau khi sûã duång
khöng nhûäng khöng mêët ài, maâ caâng sûã duång caâng àûúåc hoaân thiïån
àïí tùng thïm giaá trõ. Caác saãn phêím cuãa CNTT nhû maáy tñnh, caác
thiïët bõ truyïìn thöng, caác loaåi phêìn mïìm, v.v... chûáa haâm lûúång tri
thûác rêët phong phuá àaä àûúåc tñch luyä, àïí tûâ àoá giuáp cho con ngûúâi taåo
ra tri thûác múái, vaâ laâm cho tri thûác coá hiïåu quaã trong àúâi söëng. Vò
vêåy, yá nghôa cuãa "tri thûác taåo tri thûác" coân àûúåc thïí hiïån roä raâng
trong chñnh caác saãn phêím cuãa CNTT.
Giaá trõ thöng tin vaâ tri thûác coá thïí biïíu thõ thöng qua lúåi nhuêån
kinh tïë vaâ coá thïí taåo ra lúåi nhuêån bùçng caách sûã duång thöng tin,
mang laåi nhûäng "tyã suêët lúåi nhuêån tùng" cho caác ngaânh kinh tïë tri
thûác, àöìng thúâi vúái tñnh nùng àöång, dïî àöíi thay vaâ biïën àöång cuãa
mònh, chuáng cuäng coá thïí mang laåi nhiïìu khaã nùng linh hoaåt thuác
àêíy phaát triïín nhanh choáng àúâi söëng kinh tïë.
Viïåc liïn kïët maång vaâ ûáng duång CNTT röång khùæp àaä laâm cho
tñnh tri thûác trong nïìn kinh tïë ngaây caâng roä rïåt, tri thûác trúã thaânh
yïëu töë vaâ nguöìn saãn xuêët quan troång nhêët; taâi saãn quyá giaá nhêët
trong xñ nghiïåp khöng phaãi laâ vöën maâ laâ trñ lûåc. Sûå phaát triïín vaâ
phöìn vinh cuãa nïìn kinh tïë, möåt àêët nûúác seä khöng chó dûåa vaâo söë
lûúång maâ chuã yïëu dûåa vaâo nùng lûåc vaâ trònh àöå cöng nghïå vaâ sûå
saáng taåo tri thûác.
d) Khu vûåc kinh tïë thöng tin trúã thaânh khu vûåc nùng àöång nhêët
Khu vûåc kinh tïë thöng tin laâ khu vûåc nùng àöång nhêët trong
nïìn kinh tïë cuãa nhiïìu nûúác, àùåc biïåt úã caác nûúác phaát triïín. Khu vûåc
naây bao göìm: 1. Caác hoaåt àöång kinh tïë - xaä höåi vaâ saãn xuêët cöng
nghiïåp coá sûã duång CNTT; 2. Caác ngaânh cöng nghiïåp maáy tñnh vaâ
truyïìn thöng, laâm ra maáy tñnh vaâ phêìn mïìm, caác dõch vuå liïn quan
àïën maáy tñnh, caác thiïët bõ vaâ dõch vuå viïîn thöng, caác linh kiïån àiïån
tûã, caác thiïët bõ vùn phoâng, v.v... 3. Cöng nghiïåp nöåi dung thöng tin,
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
53
maâ saãn phêím laâ nöåi dung thöng tin vaâ tri thûác cuãa moåi ngaânh kinh
tïë, khoa hoåc, vùn hoaá, nghïå thuêåt,... àûúåc töí chûác xûã lyá, taåo giaá trõ
gia tùng vaâ àûúåc lûu giûä bùçng caác phûúng tiïån cuãa CNTT (nhû àôa
tûâ, CD-ROM) vaâ töí chûác phaát haânh dûúái daång thöng tin àiïån tûã.
Thûúng maåi àiïån tûã àang àûúåc phaát triïín maånh meä, ngaây caâng
nhiïìu haâng hoaá àûúåc baán thöng qua maång lûúái àiïån tûã vaâ àûúåc chi
traã bùçng hònh thûác tiïìn tïå àiïån tûã. Theo thöëng kï, trong nhûäng nùm
gêìn àêy möîi nùm thûúng maåi àiïån tûã tùng vúái töëc àöå 200%. Töíng
doanh söë thûúng maåi àiïån tûã toaân thïë giúái nùm 1999 laâ 71 tyã USD,
vaâ theo caác söë liïåu dûå baáo cuãa APEC, doanh söë thûúng maåi àiïån tûã
toaân cêìu nùm 2002 coá thïí lïn túái 1.000 tyã USD (riïng caác nûúác
APEC laâ 600 tyã USD); trong àoá trao àöíi dûä liïåu àiïån tûã giûäa caác
doanh nghiïåp chiïëm khoaãng 50%, dõch vuå taâi chñnh vaâ caác dõch vuå
khaác khoaãng 45%, dõch vuå baán leã khoaãng 5%. Thõ trûúâng thïë giúái vïì
CNTT trong töíng thïí cuãa noá seä tùng hún gêëp àöi tûâ nay àïën nùm
2005, àaåt töíng giaá trõ hún 2500 tyã USD. Khu vûåc kinh tïë tri thûác
cuäng laâ khu vûåc saãn sinh ra nhûäng doanh nhên giaâu coá nhêët thïë
giúái; àïën nùm 1995, taåi Hoa Kyâ, trong söë 20 ngûúâi giaâu nhêët nûúác coá
àïën 14 doanh nhên trong khu vûåc naây.
ÚÃ nhiïìu nûúác phaát triïín, lûåc lûúång lao àöång trong caác khu vûåc
saãn xuêët cöng nghiïåp vaâ nöng nghiïåp chó coân dûúái 30%, coân hún
70% laâ trong caác khu vûåc thöng tin vaâ dõch vuå. Khu vûåc naây chiïëm
möåt tyã troång ngaây caâng lúán trong nïìn kinh tïë, coá töëc àöå tùng trûúãng
nhanh hún bêët kyâ khu vûåc naâo khaác, vaâ cuäng taåo thïm àûúåc nhiïìu
viïåc laâm nhêët. Hiïån nay, söë ngûúâi laâm tin hoåc cuãa Hoaâ Kyâ vûúåt 60%
söë ngûúâi àang laâm viïåc, vaâ khoaãng 80% töíng giaá trõ saãn phêím trong
nûúác thuöåc khu vûåc kinh tïë tri thûác. Theo söë liïåu cuãa caác nûúác trong
Cöång àöìng Chêu Êu (EU), töíng chi tiïu cho caác saãn phêím vaâ dõch
vuå cuãa khu vûåc naây nhiïìu hún cho caác khu vûåc ö tö, sùæt theáp vaâ
haâng khöng cöång laåi. Tûâ nùm 1995 àïën nay, töëc àöå tùng trûúãng
GDP trong khu vûåc kinh tïë tri thûác naây dao àöång trong khoaãng 7,5
- 9%, trong khi töëc àöå tùng trûúãng GDP noái chung laâ 2-3%; töëc àöå
tùng viïåc laâm cuãa khu vûåc naây trong nùm 1996 vaâ 1997 laâ 7% vaâ
8,8%, trong khi àöëi vúái toaân böå nïìn kinh tïë noái chung laâ 0,5% vaâ
0,6%.
e) Cöng nghiïåp CNTT trúã thaânh ngaânh kinh tïë chuã àaåo
Cöng nghiïåp CNTT àang dêìn dêìn chiïëm võ trñ chuã àaåo trong
nïìn kinh tïë quöëc dên. Àùåc biïåt laâ sûå kïët húåp hûäu cú ba böå phêån
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
54
cöng nghiïåp: maáy tñnh (maång, maáy tñnh, thiïët bõ àiïån tûã, phêìn mïìm
vaâ caác dõch vuå khaác), truyïìn thöng (àiïån thoaåi hûäu tuyïën, vö tuyïën
vaâ vïå tinh) vaâ nöåi dung thöng tin (cú súã dûä liïåu, caác saãn phêím nghe,
nhòn, vui chúi giaãi trñ, xuêët baãn vaâ cung cêëp thöng tin...) àang taåo ra
vai troâ vaâ tñnh chêët múái cuãa cöng nghiïåp CNTT (xem sú àöì cêëu truác
hïå thöëng cöng nghiïåp CNTT).
Sú àöì cêëu truác hïå thöëng cöng nghiïåp CNTT
(Sûå kïët húåp hûäu cú giûäa CN maáy tñnh, CN viïîn thöng vaâ CN nöåi dung thöng tin)
Cöng nghiïåp CNTT àang trúã thaânh möåt ngaânh cöng nghiïåp
khöíng löì, taåo ra nhiïìu viïåc laâm vaâ nhiïìu ngaânh nghïì kinh tïë múái vaâ
laâm thay àöíi sêu sùæc caác ngaânh cöng nghiïåp hiïån taåi, tùng khaã nùng
caånh tranh cuãa caác ngaânh cöng nghiïåp truyïìn thöëng thöng qua möåt
hïå thöëng höî trúå nhû viïîn thöng, thûúng maåi àiïån tûã, dõch vuå truyïìn
thöng àa phûúng tiïån.
Theo tñnh toaán, nùm 1996, töíng giaá trõ cuãa caác lônh vûåc naây úã
Hoa Kyâ khoaãng 1000 tyã USD, chiïëm 14% GDP. Hiïån nay, söë nhên
cöng laâm viïåc trong caác ngaânh maáy tñnh nhiïìu hún söë nhên cöng
trong ngaânh saãn xuêët ö tö, söë ngûúâi chïë taåo chêët baán dêîn nhiïìu hún
söë cöng nhên xêy dûång, söë ngûúâi laâm nhiïåm vuå xûã lyá thöng tin
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
55
nhiïìu hún söë cöng nhên laâm trong ngaânh loåc dêìu. Cöng nghiïåp
CNTT khöng chó laâ ngaânh cöng nghiïåp lúán nhêët trïn thïë giúái maâ
coân laâ ngaânh cöng nghiïåp coá töëc àöå tùng trûúãng nhanh nhêët trong
mêëy nùm gêìn àêy. Mûác chi phñ cuãa caác saãn phêím thöng tin vaâ dõch
vuå cuäng dêîn àêìu caác lônh vûåc khaác.
Cöng nghiïåp CNTT coá thïí gêy aãnh hûúãng vaâ laâm biïën àöíi cùn
baãn nïìn kinh tïë quöëc dên vaâ xaä höåi, vò vêåy noá àoáng möåt vai troâ cûåc
kyâ quan troång trong quaá trònh CNH, HÀH àêët nûúác. CNTT coá taác
àöång sêu sùæc àïën toaân böå caác ngaânh nghïì kinh tïë vaâ coá khaã nùng
chi phöëi, àõnh hûúáng caác ngaânh nghïì theo möåt tiïën trònh phaát triïín
khaác vúái trûúác àêy.
Cöng nghiïåp CNTT àang trúã thaânh möåt nhên töë quan troång cuãa
thûúng maåi quöëc tïë: thöng tin, tri thûác vaâ caác dõch vuå liïn quan àïën
noá laâ loaåi haâng hoaá coá thïí xuêët vaâ nhêåp khêíu; cuâng vúái caác phûúng
tiïån cú baãn àïí saãn xuêët vaâ truyïìn taãi thöng tin, noá àang chiïëm möåt
phêìn caâng ngaây caâng quan troång (nùm 1997 thõ trûúâng cöng nghiïåp
CNTT toaân cêìu àaåt 754,9 tyã USD. Töíng kim ngaåch xuêët khêíu dõch
vuå coá haâm lûúång tri thûác cao chiïëm 40% töíng giaá trõ kim ngaåch xuêët
khêíu haâng hoaá thïë giúái).
Cöng nghiïåp nöåi dung thöng tin ngaây caâng khùèng àõnh võ thïë
phaát triïín cuãa mònh, chiïëm tyã troång lúán hún so vúái hai lônh vûåc coân
laåi (trïn 50%). Àêy laâ cú höåi thuêån lúåi cho caác nûúác ài sau lûåa choån
cöng nghiïåp nöåi dung thöng tin laâm hûúáng ûu tiïn.
Cöng nghiïåp phêìn cûáng caâng ngaây caâng trúã thaânh phöí biïën,
chuã yïëu laâ taåo ra phûúng tiïån, cöng cuå àïí phuåc vuå trûåc tiïëp cöng
nghiïåp nöåi dung thöng tin, caác dõch vuå, thûúng maåi àiïån tûã vaâ gùæn
liïìn vúái chiïën lûúåc phaát triïín cuãa caác ngaânh naây.
Viïåc tùng cûúâng caãi tiïën caác tñnh nùng cuãa maáy tñnh nhùçm
phuåc vuå thiïët thûåc caác nhu cêìu ngaây caâng tùng, caâng khùæt khe cuãa
cöng nghïå vaâ ngûúâi duâng cuäng àang àûúåc khêín trûúng thûåc hiïån.
Maáy tñnh caá nhên cúä nhoã, maáy tñnh biïët àoåc, nhêån daång tiïëng noái,
biïët traã lúâi àang àûúåc sûã duång röång raäi trong moåi lônh vûåc hoaåt àöång
cuãa con ngûúâi.
Caác maáy tñnh lúán (Mainframe) vaâ maáy chuã (Server) cao cêëp
àang sûã duång kyä thuêåt xûã lyá song song theo möåt söë caách: thûåc hiïån
caác pheáp toaán song song theo logic xûã lyá trong cuãa chip; thiïët kïë
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
56
phêìn mïìm coá sûã duång caác hoaåt àöång àöìng thúâi vaâ thuêåt toaán tòm
kiïëm song song; kiïën truác böå nhúá khöng àöìng nhêët; thiïët kïë böå nhúá
khöng duâng chung vaâ trong maáy tñnh theo cöng nghïå cluster.
Nhûäng thiïët kïë naây hûáa heån mang laåi nùng lûåc sûã duång cêìn thiïët
cho caác hïå thöëng kïët nöëi toaân cêìu trong tûúng lai.
Maáy tñnh quang hoåc phaát triïín nhanh choáng. Thay vò sûã duång
caác bit àiïån tûã, maáy tñnh lûúång tûã seä sûã duång caác bit lûúång tûã goåi laâ
"qubit". Cuâng vúái cöng nghïå lûúång tûã, cöng nghïå siïu nhoã (Nano)
cuäng àang àûúåc chuá yá phaát triïín. Dûå baáo àïën nùm 2010, nhûäng saãn
phêím loaåi cöng nghïå naây seä coá mùåt röång raäi trïn thõ trûúâng.
Song song vúái viïåc phaát triïín caác loaåi maáy tñnh quang hoåc, maáy
tñnh siïu töëc, maáy tñnh hoaåt àöång theo mö phoãng thêìn kinh con
ngûúâi, siïu löå thöng tin, maáy tñnh maång, caác loaåi thiïët bõ tñch húåp àa
chûác nùng nhû tivi, àiïån thoaåi video vaâ maáy tñnh àang bùæt àêìu rêët
phöí cêåp trïn toaân cêìu.
Cöng nghiïåp phêìn mïìm vêîn coân laâ cú höåi töët cho caác cöng ty
múái thaânh lêåp. Vêën àïì laâ phuå thuöåc vaâo khaã nùng àöíi múái, saáng taåo
cuãa caác kyä sû, caác nhaâ lêåp trònh, caác chuyïn gia thûúng maåi àïí àaáp
ûáng nhûäng nhu cêìu thûúng maåi cêìn thiïët cho phaát triïín kinh
doanh. Hïå phêìn mïìm duâng trong giaãng daåy, khaám bïånh, theo doäi
cöng viïåc chung, hïå chuyïn gia àang àûúåc sûã duång ngaây caâng röång
raäi trong caác ngaânh, caác lônh vûåc. Trong thúâi gian túái, caác hïå chuyïn
gia seä giuáp cho caác xñ nghiïåp tùng cûúâng khaã nùng caånh tranh vaâ
hiïåu quaã saãn xuêët thöng qua caác hïå höî trúå caác quyïët àõnh vïì kinh
doanh, thiïët kïë, chïë taåo; xêy dûång nïn caác xñ nghiïåp thöng minh.
Cöng nghiïåp phêìn mïìm thïë giúái coá àöå tùng trûúãng cúä 17%/nùm,
vaâ seä àaåt con söë 360 tyã USD vaâo nùm 2000, àùåc biïåt möåt söë nûúác
khu vûåc Chêu aá-Thaái bònh dûúng coá töëc àöå tùng trûúãng trïn
20%/nùm. Tuy vêåy, Hoa Kyâ vêîn laâ thõ trûúâng tiïu thuå vaâ saãn xuêët
phêìn mïìm lúán nhêët thïë giúái (chiïëm tyã troång khoaãng 45%) vò Hoa Kyâ
coá hïå thöëng nghiïn cûáu, àaâo taåo khöíng löì cung cêëp nguöìn nhên lûåc
döìi daâo cho cöng nghiïåp phêìn mïìm.
Caác loaåi hònh dõch vuå múái (àa dõch vuå, àa phûúng tiïån), trïn cú
súã sûã duång maång truyïìn thöng hiïån àaåi dûåa trïn cú súã caác cöng
nghïå múái nhû quang dêîn, phên cêëp àöìng böå (SDH), chuyïín giao
khöng àöìng böå (ATM), neán söë liïåu... àang theo xu thïë cung cêëp dõch
vuå àïën tûâng höå gia àònh. Caác gia àònh seä sûã duång caác thiïët bõ tñch
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
57
húåp àa nùng göìm maáy tñnh, vö tuyïën truyïìn hònh, àiïån thoaåi
hònh..., thêåm chñ coá thïí duâng tiïëng noái àïí àiïìu khiïín.
g) Phaát triïín haå têìng CNTT laâ vêën àïì ûu tiïn quan troång cuãa
nïìn kinh tïë tri thûác
Xêy dûång cú súã haå têìng thöng tin - hïå thöëng tñch húåp caác maång
truyïìn thöng, caác maáy tñnh, caác cú súã dûä liïåu, caác dõch vuå, caác
phûúng tiïån àiïån tûã dên duång... àang laâ vêën àïì ûu tiïn haâng àêìu
cuãa nhiïìu quöëc gia.
Maång truyïìn thöng àa phûúng tiïån vaâ àa dõch vuå, xûúng söëng
cuãa cú súã haå têìng thöng tin quöëc gia, trïn cú súã caác maång caáp
quang, àöìng truåc, viba vaâ vïå tinh seä àöìng thúâi phaát triïín vúái kyä
thuêåt neán söë ngaây caâng hoaân thiïån. Chûúng trònh caáp quang hoaá
toaân cêìu seä àûúåc triïín khai röång raäi tûâ 2005 trúã ra.
Cuâng vúái viïåc xêy dûång cú súã haå têìng thöng tin quöëc gia, viïåc
xêy dûång cú súã haå têìng thöng tin khu vûåc vaâ toaân cêìu àïí thûåc hiïån
liïn kïët khu vûåc vaâ thïë giúái àang àûúåc hoaåch àõnh. Internet - möåt
trong nhûäng cú súã quan troång cuãa haå têìng CNTT thïë giúái àang àûúåc
phaát triïín maånh meä àïí trúã thaânh möåt maång truyïìn thöng töëc àöå
cao, coá khaã nùng höî trúå caác ûáng duång àa phûúng tiïån (multimedia).
Àùåc biïåt laâ maång cöng cöång cho pheáp moåi ngûúâi tiïëp cêån cú súã
dûä liïåu, caác thöng baáo àiïån tûã, höåi thaão tûâ xa àang hònh thaânh vaâ
múã röång. Caác maång maáy tñnh quöëc tïë ngaây caâng phaát triïín röång raäi
hún, coá khaã nùng liïn kïët toaân cêìu, taåo àiïìu kiïån cho moåi ngûúâi coá
thïí tiïëp cêån túái möåt khöëi lûúång thöng tin àöì söå, trao àöíi thöng tin àa
phûúng vaâ song phûúng, goáp phêìn taåo nïn khöëi lûúång thöng tin sùén
coá àïí sûã duång, taåo àiïìu kiïån phaát triïín nïìn vùn hoaá nöëi maång.
Theo kïë hoaåch, Internet 2 do caác trûúâng àaåi hoåc Hoa Kyâ àang
thûåc hiïån, vúái töëc àöå nhanh hún khoaãng 100 lêìn so vúái töëc àöå àûúâng
truyïìn hiïån nay cuãa Internet, seä ra àúâi trong voâng tûâ 3 àïën 5 nùm
nûäa. Àïí coá thïí höî trúå töët hún caác ûáng duång trong tûúng lai, Internet
àoâi hoãi möåt cú súã haå têìng maång àûúåc cuãng cöë vúái töëc àöå cao hún,
chêët lûúång caác dõch vuå vaâ caác biïån phaáp baão mêåt töët hún, öín àõnh
hún.
Cöng nghïå vö tuyïën vúái giaá reã vaâ têìm bao phuã röång àang phaát
triïín maånh meä cuâng vúái cöng nghïå hûäu tuyïën. Xu thïë caác dõch vuå
video, tiïëng noái vaâ dûä liïåu cuäng seä àûúåc tñch húåp thöng qua maång vö
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
58
tuyïën. Cöng nghïå khöng dêy di àöång ngaây caâng trúã nïn thöng duång
hún, seä giuáp dûä liïåu àûúåc truyïìn ài nhanh hún qua caác kïnh vö
tuyïën.
Caác dõch vuå vïå tinh àang àûúåc sûã duång röång raäi vaâo moåi lônh
vûåc kinh tïë - xaä höåi, laâm hiïån thûåc khaã nùng viïîn thöng vö tuyïën
khùæp toaân cêìu. Trong voâng 4 àïën 5 nùm nûäa, caác hïå thöëng vïå tinh
vúái daãi têìn röång seä coá khaã nùng cung cêëp àuã loaåi dõch vuå Internet,
caác dõch vuå àiïån thoaåi vúái mûác giaá thêëp. Vúái hïå thöëng vïå tinh têìng
thêëp, möåt söë nûúác coá thïí boã qua giai àoaån xêy dûång caác hïå thöëng
hûäu tuyïën àùæt tiïìn vaâ coá ngay cú súã haå têìng tiïn tiïën.
h) Nguöìn nhên lûåc àoáng vai troâ troång têm trong nïìn kinh tïë tri
thûác
Àïí coá àuã nhên lûåc àaáp ûáng àûúåc yïu cêìu cuãa phaát triïín CNTT
trong thïë kyã túái, hêìu hïët caác quöëc gia trïn thïë giúái àïìu àùåt yïëu töë
con ngûúâi vaâo àõa võ troång têm cuãa chiïën lûúåc phaát triïín CNTT,
daânh cho giaáo duåc nhûäng ûu tiïn haâng àêìu.
Hònh thaânh àöåi nguä chuyïn gia CNTT àöng àaão, giaâu nùng lûåc,
coá tû duy àöåc àaáo, saáng taåo cuäng laâ möåt trong nhûäng muåc tiïu quan
troång haâng àêìu cuãa caác nûúác nhû Hoa Kyâ, Nhêåt Baãn, EU, Ai len,
Trung Quöëc, êën Àöå,... nhùçm taåo lúåi thïë caånh tranh phaát triïín vaâ thu
huát àêìu tû tûâ nûúác ngoaâi.
Quan hïå giûäa saãn xuêët kinh doanh vúái giaáo duåc laâ möëi quan hïå
khùng khñt hai chiïìu. Saãn xuêët kinh doanh cêìn giaáo duåc vò nhúâ coá
noá maâ caác ngaânh saãn xuêët vaâ dõch vuå múái coá thïí nêng cao nùng suêët
vaâ chêët lûúång. Coân giaáo duåc cuäng cêìn saãn xuêët kinh doanh àïí coá
kinh phñ nêng cao chêët lûúång àaâo taåo. CNTT luön coá sûå thay àöíi
nhanh choáng nïn phaãi coá chûúng trònh giaãng daåy sao cho sinh viïn
vûâa coá kyä nùng àaáp ûáng àûúåc yïu cêìu cuãa cöng nghiïåp hiïån àaåi vûâa
coá kiïën thûác nïìn taãng, àöìng thúâi cho pheáp hoå coá cú höåi tiïëp tuåc hoåc
têåp lêu daâi. Caác cöng ty cöng nghïå cao ngaây nay coá xu hûúáng höî trúå
caác cú súã àaâo taåo nhùçm cêåp nhêåt kiïën thûác hiïån àaåi, nêng cao chêët
lûúång àaâo taåo trong lônh vûåc CNTT. Tuy nhiïn, moåi cöë gùæng tûâ caã
hai phña naây múái chó laâ bûúác khúãi àêìu, nhên viïn trong lônh vûåc
CNTT cêìn phaãi àûúåc chuêín bõ àïí coá thïí hoåc têåp suöët àúâi.
i) Möi trûúâng phaáp lyá höî trúå phaát triïín CNTT laâ chêët xuác taác
quan troång trong quaá trònh hònh thaânh nïìn kinh tïë tri thûác
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
59
Möåt xu thïë chung trong chñnh saách cuãa caác quöëc gia vïì CNTT
laâ khuyïën khñch khu vûåc tû nhên àêìu tû, kñch thñch caånh tranh
theo phaáp luêåt; chuã trûúng giaãm cûúác phñ truy nhêåp maång vaâ
khuyïën khñch àa daång hoaá nöåi dung, ngön ngûä nhùçm taåo àiïìu kiïån
phöí cêåp sûã duång CNTT trong dên chuáng.
Caác nûúác coá nïìn CNTT phaát triïín àïìu àùåc biïåt quan têm àïën
cöng taác xêy dûång luêåt baão vïå súã hûäu trñ tuïå àïí khuyïën khñch saãn
xuêët thöng tin, àûa thöng tin lïn maång. Möåt söë nguyïn tùæc chñnh
nhùçm khuyïën khñch phaát triïín CNTT laâ: kñch thñch caånh tranh
cöng bùçng, khuyïën khñch àêìu tû cuãa khu vûåc tû nhên, hònh thaânh
möi trûúâng luêåt phaáp chung, cung cêëp caác möëi truy nhêåp tûå do vaâo
caác maång, xêy dûång böå luêåt truy nhêåp thöëng nhêët, thuác àêíy caác cú
höåi àöìng àïìu. Nhòn chung neát àùåc trûng trong chñnh saách phaát triïín
CNTT cuãa caác nûúác laâ chuá troång caác vêën àïì vùn hoaá vaâ giaáo duåc.
4. Baâi hoåc kinh nghiïåm phaát triïín CNTT cuãa möåt söë nûúác
- Nhaâ nûúác àoáng vai troâ rêët quan troång trong viïåc phaát triïín
trïn cú súã CNTT. Vúái quyïët saách àuáng, caác chñnh saách ûu àaäi húåp lyá
vaâ möi trûúâng phaáp lyá phuâ húåp, nhêët quaán, Nhaâ nûúác coá thïí khúi
dêåy vaâ phaát huy tiïìm lûåc cuãa moåi thaânh phêìn kinh tïë. Nhaâ nûúác
cuäng cêìn kiïím soaát chùåt cheä, chó àaåo linh hoaåt, àiïìu chónh kõp thúâi,
giûä cho CNTT liïn tuåc phaát triïín.
- Àïí xêy dûång àûúåc möåt cú súã haå têìng thöng tin quöëc gia àuã
maånh, möåt maång lûúái viïîn thöng reã vaâ hiïåu quaã, Nhaâ nûúác cêìn taåo
moåi àiïìu kiïån thuêån lúåi cho moåi thaânh phêìn kinh tïë tham gia àêìu
tû vaâ khai thaác, búãi àêy laâ möåt lônh vûåc àêìy maåo hiïím, cöng nghïå
liïn tuåc bõ thay thïë, taâi kinh doanh laâ töëi quan troång do vêåy caác
àöång lûåc thõ trûúâng múái laâ caách thûác hiïåu quaã nhêët.
•
Chñnh phuã cêìn ài àêìu trong viïåc ûáng duång CNTT, nhû tûå
àöång hoaá cöng taác vùn phoâng, quaãn lyá haânh chñnh, àiïìu
haânh taác nghiïåp, höî trúå caác quaá trònh ra quyïët àõnh vaâ caác
lônh vûåc dõch vuå taâi chñnh, ngên haâng, haâng khöng...
Chñnh phuã cêìn khuyïën khñch caác doanh nghiïåp sûã duång
thöng tin nhû möåt nguöìn lûåc quan troång nhùçm nêng cao
hiïåu suêët lao àöång vaâ khaã nùng caånh tranh.
•
Chuá troång viïåc phaát triïín nguöìn nhên lûåc cho CNTT.
Chñnh phuã cêìn têåp trung àêìu tû cho lônh vûåc nghiïn cûáu
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
60
vaâ giaáo duåc, höî trúå caác trûúâng àaåi hoåc laâm töët chûác nùng
taåo nguöìn nhên lûåc cho caác lônh vûåc cöng nghïå cao maâ
then chöët laâ CNTT. CNTT phaát triïín seä taåo ra nhiïìu viïåc
laâm, song yïu cêìu vïì kyä nùng vaâ trònh àöå, àùåc biïåt trònh
àöå vïì CNTT àöëi vúái ngûúâi lao àöång cao, do vêåy cêìn trang
bõ caác kyä nùng cú baãn vïì CNTT vaâ taåo àiïìu kiïån múã röång
kiïën thûác, hoåc têåp suöët àúâi cho moåi cöng dên.
•
Chñnh phuã nïn coá chñnh saách thñch húåp nhùçm thu huát caác
chuyïn gia tûâ caác nûúác vïì tham gia phaát triïín CNTT.
Trong viïåc naây, möåt söë nûúác nhû Trung Quöëc, Àaâi Loan,
Haân Quöëc, êën Àöå àaä àaåt àûúåc nhûäng kïët quãa àaáng kïí.
Nhiïìu chuyïn gia höìi hûúng àaä trúã thaânh lûåc lûúång noâng
cöët cuãa caác khu cöng nghïå cao.
Khöng nïn thûåc hiïån nhaãy voåt cöng nghïå bùçng bêët cûá giaá naâo.
Sûå phaát triïín cöng nghïå nïëu khöng phuâ húåp vúái thûåc traång möi
trûúâng kyä thuêåt, vúái kyã luêåt cöng nghïå, àaåo àûác lao àöång vaâ trònh àöå
vùn hoaá chung cuãa dên cû thò dïî dêîn àïën hêåu quaã àaáng tiïëc.
II. Phaát triïín CNTT úã Viïåt Nam
1. Àaánh giaá hiïån traång CNTT úã Viïåt Nam
a) Nhûäng àiïím maånh
1.
Àaãng vaâ Nhaâ nûúác ta àaä súám coá nhûäng chuã trûúng, chñnh
saách àïí phaát triïín vaâ ûáng duång CNTT vaâo quaá trònh phaát
triïín kinh tïë xaä höåi. CNTT àaä bûúác àêìu àûúåc ûáng duång vaâ
phaát triïín úã nûúác ta, goáp phêìn quan troång trong nhûäng
thaânh tûåu kinh tïë - xaä höåi àaåt àûúåc trong nhûäng nùm qua.
2.
Nhúâ chiïën lûúåc ài thùèng vaâo hiïån àaåi theo hûúáng söë hoaá, tûå
àöång hoaá, àa dõch vuå, viïîn thöng Viïåt Nam àaä coá möåt söë lônh
vûåc àaåt trònh àöå quöëc tïë.
3.
Söë lûúång maáy tñnh, maång maáy tñnh vaâ caác thiïët bõ CNTT tùng
nhanh choáng. Nhêån thûác cuãa toaân xaä höåi vïì CNTT, kinh tïë
tri thûác cuäng nhû yá nghôa vai troâ cuãa CNTT trong quaá trònh
CNH, HÀH àêët nûúác ngaây caâng àûúåc nêng cao. Möåt söë cú súã
àaâo taåo àûúåc àêìu tû, àaâo taåo söë lûúång àaáng kïí caác caán böå laänh
àaåo, caán böå quaãn lyá, caán böå chuyïn mön trong lônh vûåc CNTT
goáp phêìn nêng cao tiïìm lûåc CNTT cuãa àêët nûúác.
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
61
4.
Tûâng bûúác xêy dûång vaâ tùng cûúâng hïå thöëng haå têìng, cú súã
vêåt chêët, kyä thuêåt vïì CNTT trong caác cú quan nhaâ nûúác vaâ
caác cú quan Àaãng, taåo möi trûúâng thuêån lúåi tiïëp tuåc ûáng duång
CNTT, tûâng bûúác caãi tiïën vaâ nêng cao hiïåu quaã cöng taác theo
phûúng thûác laâm viïåc múái.
5.
Têåp trung xêy dûång CSDL quöëc gia trong caác lônh vûåc quan
troång; tûâng bûúác phaát triïín hïå thöëng caác phêìn mïìm ûáng
duång, nêng cao söë lûúång vaâ chêët lûúång thöng tin laâm cú súã
cho viïåc tùng cûúâng hiïåu quaã cöng taác nghiïn cûáu, quaãn lyá
nhaâ nûúác vaâ caác hoaåt àöång saãn xuêët kinh doanh.
6.
Tranh thuã húåp taác quöëc tïë, taåo cú súã, möi trûúâng phaát triïín
cho möåt söë hûúáng ûu tiïn nhû cöng nghiïåp CNTT, khùæc phuåc
sûå cöë nùm 2000, thûúng maåi àiïån tûã,...
b) Nhûäng àiïím yïëu
Tuy nhiïn, CNTT Viïåt Nam hiïån vêîn úã tònh traång laåc hêåu, keám
phaát triïín so vúái nhiïìu nûúác trong khu vûåc vaâ trïn thïë giúái, chûa
tûúng xûáng vúái tiïìm nùng trñ tuïå cuãa dên töåc, chûa àaáp ûáng àûúåc
yïu cêìu phaát triïín cao cuãa thúâi kyâ CNH, HÀH àêët nûúác.
1. Haå têìng thöng tin quöëc gia tuy àaä coá phaát triïín nhûng quy
mö coân nhoã beá. Caác trang thiïët bõ chuã yïëu laâ nhêåp ngoaåi. Haå
têìng cöng nghïå viïîn thöng coân nhiïìu bêët cêåp. Giaá cûúác chûa
khuyïën khñch ngûúâi sûã duång, chûa àaãm baão cöng bùçng àïën
möîi cöng dên.
2. Vïì cú baãn ta chûa coá àûúåc möåt ngaânh cöng nghiïåp CNTT
Viïåt Nam.
3. Söë ngûúâi hoaåt àöång trong lônh vûåc CNTT coân thêëp, söë ngûúâi
àûúåc àaâo taåo cú baãn chûa cao; söë nhên lûåc trònh àöå cao vïì caã
phêìn cûáng, phêìn mïìm vaâ kyä thuêåt hïå thöëng rêët thiïëu.
4. Cú súã nghiïn cûáu vaâ àaâo taåo vïì CNTT cuãa ta coân moãng,
trònh àöå thêëp, trang thiïët bõ laåc hêåu. Cöng taác nghiïn cûáu
phaát triïín coân yïëu, chûa höî trúå hûäu hiïåu cho saãn xuêët kinh
doanh. Chûa sûã duång vaâ phaát huy hïët tiïìm nùng con ngûúâi.
5. Viïåc ûáng duång CNTT trong caác cú quan Àaãng, nhaâ nûúác,
trong lônh vûåc quöëc phoâng vaâ an ninh chûa àûúåc àêíy maånh.
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
62
6. Trong lônh vûåc saãn xuêët phêìn cûáng coá sûå mêët cên àöëi
nghiïm troång: vïì cú cêëu saãn phêím thò nhoám haâng tivi, radio,
cassete chiïëm tyã troång lúán, caác nhoám saãn phêím khaác hiïån
nay nhêåp khêíu laâ chñnh.
7. Caác saãn phêím coá haâm lûúång chêët xaám cao nhû caác hïå thöëng
àiïìu khiïín cöng nghiïåp, phêìn mïìm cho maáy tñnh, caác dõch
vuå cöng nghïå cao múái coân úã quy mö nhoã vaâ chiïëm tyã troång
thêëp trong toaân böå saãn lûúång ngaânh.
c) Nguyïn nhên chuã yïëu
1. Chûa thûåc sûå nhêån thûác àûúåc àêìy àuã vai troâ vaâ têìm quan
troång cuãa CNTT laâ phûúng tiïån quan troång àïí ài tùæt àoán àêìu
trong quaá trònh CNH, HÀH àêët nûúác dêîn àïën àiïìu tiïët vô mö,
cú chïë, chñnh saách cuãa Nhaâ nûúác chûa thñch húåp, chûa
khuyïën khñch hïët khaã nùng phaát triïín cuãa CNTT nûúác ta.
2. Chûa kïët húåp chùåt cheä quaá trònh tin hoåc hoaá vúái caãi caách
haânh chñnh. Chûa chuêín bõ möi trûúâng kinh tïë - xaä höåi, möi
trûúâng phaáp lyá thuêån lúåi àïí tiïëp nhêån coá hiïåu quaã CNTT vaâo
caác lônh vûåc kinh tïë - xaä höåi. Cöng suêët sûã duång vaâ khai thaác
caác thiïët bõ CNTT coân thêëp vaâ laäng phñ.
3. Àêìu tû vaâ phaát triïín CNTT phên böí khöng àïìu, chuã yïëu têåp
trung úã thaânh phöë Haâ Nöåi vaâ thaânh phöë Höì Chñ Minh. Chûa
coá chñnh saách höî trúå phaát triïín CNTT cho caác vuâng nöng
thön, vuâng sêu, vuâng xa. Àêìu tû coân taãn maån, chûa têåp trung
giaãi quyïët nhûäng muåc tiïu lúán coá yá nghôa chiïën lûúåc.
4. Caác chûúng trònh phaát triïín haå têìng CNTT, giaáo duåc àaâo taåo,
xêy dûång caác khu cöng nghïå cao chuã yïëu do Nhaâ nûúác àêìu tû.
Viïåc àa daång hoaá, xaä höåi hoaá caác nguöìn lûåc coân haån chïë.
5. Thiïëu möåt töí chûác maånh úã têìm quöëc gia àûúåc àêìu tû, trang bõ
àuã nùng lûåc àïí chó àaåo chung coá hiïåu quaã cao.
2. Möåt söë nöåi dung, nhiïåm vuå chuã yïëu cêìn thûåc hiïån trong giai
àoaån 2001-2005
a) Nöåi dung
1. Taåo ra àûúåc möåt möi trûúâng phaáp lyá thuêån lúåi.
2. Xêy dûång vaâ nêng cêëp cú súã haå têìng thöng tin, àùåc biïåt laâ cú
súã haå têìng viïîn thöng vaâ Internet.
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
63
3. Àaâo taåo àûúåc khoaãng 40.000 chuyïn gia CNTT coá chêët lûúång,
àaáp ûáng àuã nhu cêìu nguöìn nhên lûåc cho phaát triïín CNTT.
4. Sûã duång röång raäi CNTT trong quaãn lyá nhaâ nûúác vaâ caác lônh
vûåc kinh tïë - xaä höåi, ûu tiïn cho yïu cêìu höåi nhêåp, nêng cao
nùng lûåc caånh tranh cuãa möåt lônh vûåc saãn xuêët, kinh doanh,
dõch vuå quan troång vaâ an ninh, quöëc phoâng.
5. Xêy dûång vaâ phaát triïín cöng nghiïåp CNTT, ûu tiïn phaát triïín
cöng nghiïåp phêìn mïìm nhû Nghõ quyïët söë 07/2000/NQ-CP
ngaây 5/6/2000 cuãa Chñnh phuã.
b) Nhiïåm vuå
1.
Tiïëp tuåc nêng cao nhêån thûác vïì phaát triïín CNTT cho xaä
höåi vaâ caác cêëp quaãn lyá cuãa Àaãng vaâ Nhaâ nûúác;
2.
Xêy dûång möi trûúâng phaáp lyá thuêån lúåi cho phaát triïín
CNTT;
3.
Xêy dûång vaâ nêng cêëp cú súã haå têìng thöng tin quöëc gia vaâ
Internet;
4.
Phaát triïín nguöìn nhên lûåc cho CNTT;
5.
Àêíy maånh nghiïn cûáu vaâ triïín khai vïì CNTT;
6.
Thuác àêíy sûã duång CNTT trong quaãn lyá nhaâ nûúác vaâ trong
caác lônh vûåc kinh tïë, vùn hoáa, xaä höåi vaâ an ninh quöëc
phoâng;
7.
Xêy dûång vaâ phaát triïín cöng nghiïåp CNTT, ûu tiïn cöng
nghiïåp phêìn mïìm.
3. Möåt söë khuyïën nghõ
a) Vïì töí chûác
• Thaânh lêåp uãy ban quöëc gia vïì Cöng nghïå thöng tin giuáp
Chñnh phuã hoaåch àõnh chiïën lûúåc, chñnh saách nhùçm chó
àaåo thöëng nhêët caác hoaåt àöång chuêín bõ cho àêët nûúác nùæm
bùæt cú höåi, vûúåt qua thaách thûác, sùén saâng chuyïín sang
kinh tïë tri thûác.
• Thaânh lêåp Böå CNTT àïí phöëi húåp vúái caác böå, ngaânh giuáp
Chñnh phuã thöëng nhêët chó àaåo vaâ quaãn lyá nhaâ nûúác vïì caác
lônh vûåc CNTT, nhû cöng nghiïåp CNTT, viïîn thöng,
Internet, thûúng maåi àiïån tûã, sûå cöë nùm 2000,...
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
64
b) Vïì chñnh saách
• Thu thuïë úã mûác thêëp nhêët àöëi vúái caác hoaåt àöång trong
lônh vûåc CNTT.
• Miïîn caác loaåi thuïë thu nhêåp, thuïë giaá trõ gia tùng vaâ thuïë
xuêët, nhêåp khêíu lônh vûåc cöng nghiïåp phêìn mïìm, cöng
nghiïåp nöåi dung thöng tin tûâ 5 àïën 10 nùm.
• Àêìu tû haâng nùm tyã lïå thñch àaáng (trïn 5%) tûâ ngên saách
nhaâ nûúác cho xêy dûång cú súã haå têìng vaâ phaát triïín CNTT.
• Coá chñnh saách àùåc biïåt vïì àêìu tû, thu huát àêìu tû, xêy
dûång haå têìng vaâ chuêín bõ nguöìn nhên lûåc cho phaát triïín
CNTT taåi caác khu cöng nghïå cao.
c) Vïì phaát triïín nguöìn nhên lûåc
• Coá chñnh saách àaäi ngöå àöëi vúái nhûäng ngûúâi laâm viïåc trong
lônh vûåc CNTT, àùåc biïåt vïì chïë àöå lûúng, àaãm baão mûác
lûúng húåp lyá (so vúái caác cöng ty nûúác ngoaâi thuï ngûúâi taåi
Viïåt Nam).
• Tuyïín choån gêëp hoåc sinh coá nùng khiïëu vïì Toaán, Lyá, Àiïån
tûã, Tin hoåc vaâ caác sinh viïn töët nghiïåp àaåi hoåc xuêët sùæc àïí
cûã ài àaâo taåo vïì CNTT úã nûúác ngoaâi, laâm nguöìn cho viïåc
xêy dûång vaâ böìi dûúäng nhên taâi, caán böå àêìu àaân trong 510 nùm túái (1000 ngûúâi/nùm).
• Húåp taác quöëc tïë àïí múã hïå thöëng àaâo taåo möåt söë lûúång lúán
àöåi nguä kyä sû thûåc haânh vïì CNTT (2,5 -3 nùm), kyä thuêåt
viïn CNTT (1-1,5 nùm) nhùçm àaáp ûáng muåc tiïu chiïën
lûúåc phaát triïín CNTT cuãa àêët nûúác.
• Taåo àiïìu kiïån thuêån lúåi àïí ngûúâi Viïåt Nam ài hoåc nûúác
ngoaâi bùçng nguöìn vöën tûå coá. Coá chñnh saách khuyïën khñch
àùåc biïåt àöëi vúái ngûúâi Viïåt Nam úã nûúác ngoaâi muöën tham
gia phaát triïín CNTT cuãa àêët nûúác.
d) Vïì ûáng duång CNTT
• Têåp trung chó àaåo vaâ àêìu tû coá hiïåu quaã viïåc cuãng cöë vaâ
nêng cao chêët lûúång laänh àaåo, quaãn lyá cuãa Àaãng vaâ Nhaâ
nûúác trïn cú súã ûáng duång CNTT gùæn chùåt vúái quaá trònh
caãi caách haânh chñnh quöëc gia; àùåc biïåt tùng cûúâng hïå
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
65
thöëng tham mûu, höî trúå ra quyïët àõnh cuãa Böå Chñnh trõ
vaâ Trung ûúng Àaãng.
• Têåp trung chó àaåo vaâ huy àöång moåi nguöìn vöën àêìu tû cho
viïåc xêy dûång caác hïå thöëng thöng tin àiïån tûã phuåc vuå phaát
triïín kinh tïë - xaä höåi, phaát triïín nguöìn nhên lûåc, nêng
cao chêët lûúång söëng, àùåc biïåt úã nöng thön, vuâng sêu, vuâng
xa.
e) Vïì an toaân baão mêåt thöng tin vaâ quaãn lyá nöåi dung thöng tin
• Coá Chó thõ riïng cuãa Böå Chñnh trõ vïì cöng taác an ninh, an
toaân baão mêåt thöng tin vaâ quaãn lyá nöåi dung thöng tin
trong thúâi kyâ CNH, HÀH àêët nûúác./.
Taâi liïåu tham khaão
1. Nghõ quyïët 49-CP ngaây 4-8-1993 cuãa Chñnh phuã vïì phaát triïín CNTT úã
nûúác ta trong nhûäng nùm 90.
2. Kïë hoaåch töíng thïí Phaát triïín CNTT àïën nùm 2000, ban haânh keâm
theo Quyïët àõnh söë 211/TTg ngaây 7- 4-1995.
3. Ba nùm triïín khai Chûúng trònh Quöëc gia vïì CNTT 1996-1998, Ban
Chó àaåo CTQG vïì CNTT, 1999.
4. Chiïën lûúåc phaát triïín kinh tïë-xaä höåi cuãa Viïåt Nam àïën nùm 2010, Böå
Kïë hoaåch vaâ Àêìu tû,1999
5. Àïì aán Chiïën lûúåc Phaát triïín Khoa hoåc vaâ Cöng nghïå Viïåt Nam àïën
nùm 2010, Böå KHCNMT, 1999.
6. Àïì aán Chiïën lûúåc phaát triïín vaâ ûáng duång CNTT trong thúâi kyâ cöng
nghiïåp hoáa, hiïån àaåi hoáa, Ban Khoa giaáo Trung ûúng, 1999.
7. Nghõ quyïët söë 07/2000/NQ-CP vïì xêy dûång vaâ phaát triïín cöng nghiïåp
phêìn mïìm giai àoaån 2000-2005 ngaây 5/6/2000.
8. Kïë hoaåch töíng thïí Phaát triïín CNTT 2001-2005 (Baãn Dûå thaão cuãa Böå
Khoa hoåc, Cöng nghïå vaâ Möi trûúâng).
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
66
CÖNG NGHÏÅ SINH HOÅC VIÏÅT NAM – THÛÅC
TRAÅNG, TRIÏÍN VOÅNG VAÂ GIAÃI PHAÁP
GS. TS. NGÖ THÏË DÊN
Thûá trûúãng Böå Nöng nghiïåp vaâ Phaát triïín nöng thön
Hiïån nay Cöng nghïå sinh hoåc (CNSH) thûúâng àûúåc xem laâ bao
göìm caác loaåi cöng nghïå vaâ kyä thuêåt chuã yïëu: cöng nghïå vi sinh, cöng
nghïå enzym, cöng nghïå tïë baâo vaâ mö, kyä thuêåt di truyïìn (hay coân
goåi laâ cöng nghïå gen).
Khaái niïåm vïì CNSH (Biotechnology) àûúåc sûã duång phöí biïën úã
cuöëi thïë kyã 20 nhû möåt têët yïëu lõch sûã.
Cöng nghïå sinh hoåc coá cú súã kyä thuêåt cuãa cöng nghiïåp sinh hoåc.
Quaá trònh phaát triïín cuãa CNSH laâ quaá trònh chuyïín hoaá caác tri
thûác vaâ kyä thuêåt vïì sûå söëng thaânh cöng nghiïåp sinh hoåc. Theo àoá,
cöng nghiïåp sinh hoåc laâ quaá trònh saãn xuêët haâng loaåt, quy mö lúán
caác saãn phêím sinh hoåc bao göìm caác cú thïí söëng (haâng trùm triïåu
cêy tröìng, vêåt nuöi), sinh khöëi tïë baâo àöång, thûåc vêåt vaâ vi sinh vêåt,
caác chïë phêím sinh hoåc, caác vacxin vaâ caác thuöëc chûäa bïånh.
Àöëi vúái Nöng nghiïåp, Y hoåc vaâ möåt söë ngaânh kinh tïë quöëc dên
khaác, CNSH laâ lônh vûåc cöng nghïå cao trong nïìn kinh tïë tri thûác.
Cöng nghïå sinh hoåc àûúåc chñnh thûác coi troång phaát triïín úã
nhûäng nûúác cöng nghiïåp tûâ nhûäng nùm àêìu cuãa thêåp niïn 80, caác
nûúác coá nïìn cöng nghiïåp múái thò tûâ nhûäng nùm 85 vaâ caác nûúác àang
phaát triïín trong khu vûåc thò chuã yïëu tûâ nhûäng nùm 90 trúã laåi àêy.
Àïën nay úã hêìu hïët caác nûúác, CNSH àïìu àûúåc coi laâ möåt hûúáng khoa
hoåc cöng nghïå ûu tiïn àêìu tû vaâ phaát triïín.
Theo söë liïåu cuãa BIO’s Guide to Biotechnology (1999) thò giaá trõ
saãn lûúång cuãa möåt söë saãn phêím CNSH trïn thõ trûúâng thïë giúái nhû
sau:
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
67
Khaáng sinh vaâ khaáng sinh thïë hïå múái: 12 tyã USD.
Caác protein trõ liïåu (interferon, insulin...), 8 protein àaä thûúng
maåi hoaá: 1 tyã USD;
Caác saãn phêím lïn men (caác axit amin, axit hûäu cú,
polysacharit..): 7 tyã USD;
Caác loaåi thuöëc sêu sinh hoåc: 8 tyã USD;
Cöng nghïå chïë biïën nöng saãn: 150 tyã USD;
Cöng nghïå giöëng cêy tröìng (kïí caã in vitro): 120 tyã USD;
CNSH phuåc vuå chùn nuöi: Töíng húåp caác chêët baão vïå àöång vêåt,
nuöi cêëy phöi...: 100 tyã USD;
Cuäng tûâ nguöìn taâi liïåu trïn dûå baáo giaá trõ saãn lûúång CNSH vaâo
2010 cuãa caã thïë giúái laâ 1000 tyã USD.
1. Thûåc traång phaát triïín CNSH Viïåt Nam
1.1. Hiïån traång tiïìm lûåc KHCN vïì lônh vûåc CNSH
a) Tiïìm lûåc vïì taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâ khñ hêåu
Viïåt Nam laâ möåt nûúác nhiïåt àúái coá khu hïå sinh vêåt (vi sinh vêåt,
thûåc vêåt, àöång vêåt) hïët sûác phong phuá vaâ àa daång, nguöìn taâi
nguyïn thiïn nhiïn naây cung cêëp:
Nhûäng nguöìn gen phong phuá vaâ quñ hiïëm cho choån loåc, lai taåo
giöëng vaâ phaát triïín kô thuêåt di truyïìn;
Nhûäng nguöìn nguyïn liïåu phong phuá cho caác quaá trònh cöng
nghïå thuöåc lônh vûåc CNSH (cöng nghïå lïn men, cöng nghïå enzym,
cöng nghïå chiïët ruát caác hoaåt chêët sinh hoåc).
Nguöìn bûác xaå mùåt trúâi döìi daâo vaâ phên böë àïìu trong nùm laâ
àiïìu kiïån hïët sûác thuêån lúåi cho sûå phaát triïín cuãa thûåc vêåt. Möåt nïìn
nöng nghiïåp 3 - 4 vuå tröìng troåt nùng suêët cao trong nùm seä laâ
nguöìn cung cêëp nguyïn liïåu phong phuá (tinh böåt, àûúâng, sinh khöëi)
cho sûå phaát triïín CNSH.
Àöìng thúâi vúái nhûäng lúåi thïë, khñ hêåu nhiïåt àúái noáng êím cuäng
gêy khöng ñt khoá khùn cho sûå phaát triïín CNSH, nhêët laâ àöëi vúái cöng
nghïå vi sinh.
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
68
b) Tiïìm lûåc khoa hoåc vaâ cöng nghïå
Vïì nùng lûåc nghiïn cûáu triïín khai: Trong vaâi thêåp kó qua,
nhiïìu hûúáng nghiïn cûáu vïì CNSH àaä àûúåc triïín khai vaâ thu àûúåc
kïët quaã töët, caã trong viïåc tùng cûúâng tiïìm lûåc khoa hoåc - cöng nghïå
lêîn trong phuåc vuå nïìn kinh tïë quöëc dên. Cuå thïí coá thïí àiïím qua caác
lônh vûåc chñnh nhû sau:
- Cöng nghïå vi sinh:
Nhûäng thaânh tûåu chñnh cuãa cöng nghïå vi sinh nûúác ta àaä àaåt
àûúåc coá thïí toám tùæt nhû sau:
Caác chïë phêím vi sinh duâng trong chùn nuöi, tröìng troåt vaâ baão
quaãn nhû chêët àiïìu hoaâ sinh trûúãng cêy tröìng GA3, phên boán vi
sinh Nitragin, Zhizolu, Zhizolac, thuöëc trûâ sêu tú BT, diïåt sêu roám
thöng, diïåt möëi, diïåt chuöåt, chöëng bïånh àaåo ön, thöëi rïî, khö vùçn,
khaáng sinh thö duâng cho gia suác àaä àûúåc nghiïn cûáu vaâ ûáng duång
nhûng coân quy mö haån chïë.
Gêìn àêy cuäng àaä coá nhûäng thaânh cöng bûúác àêìu trong nghiïn
cûáu aáp duång cöng nghïå phên huyã sinh hoåc trïn cú súã sûã duång hoùåc
kñch thñch vi sinh vêåt phaát triïín.
- Cöng nghïå tïë baâo vaâ mö:
Lônh vûåc cöng nghïå tïë baâo bao göìm tïë baâo àöång vêåt vaâ tïë baâo
thûåc vêåt múái àûúåc phaát triïín khoaãng ba chuåc nùm trúã laåi àêy. Àïën
nay trïn lônh vûåc cöng nghïå tïë baâo thûåc vêåt chuáng ta àaä laâm chuã vaâ
triïín khai àûúåc nhûäng cöng nghïå cú baãn sau:
• Hûúáng nghiïn cûáu àûúåc têåp trung vaâ àaä àaåt àûúåc nhûäng
thaânh tûåu àaáng kïí laâ xêy dûång caác cöng nghïå nhên nhanh
vaâ phuåc traáng caác cêy lûúng thûåc, thûåc phêím, cêy cöng
nghiïåp, cêy ùn quaã. Bïn caånh àoá, viïåc ûáng duång cöng nghïå
nuöi cêëy mö vaâ tïë baâo trong lai taåo, choån loåc giöëng cêy tröìng,
ruát ngùæn thúâi gian taåo giöëng vaâ thu hoaåt chêët àang àûúåc
triïín khai tñch cûåc. Hiïån taåi àang têåp trung hoaân thiïån cöng
nghïå nhên nhanh möåt söë cêy ùn quaã, cêy caãnh vaâ cêy lêm
nghiïåp thên göî khaác.
• Nuöi cêëy bao phêën luáa, ngö nhùçm taåo doâng thuêìn sau lai taåo
vaâ phuåc traáng caác giöëng thoaái hoaá, ruát ngùæn thúâi gian vaâ chi
phñ taåo giöëng.
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
69
• ÛÁng duång kyä thuêåt nuöi cêëy tïë baâo, àöåt biïën tïë baâo söma,
nuöi cêëy vaâ dung húåp tïë baâo trêìn vaâo viïåc choån doâng tïë baâo
coá khaã nùng chöëng chõu cao phuåc vuå cöng taác taåo giöëng cêy
tröìng.
Vïì cöng nghïå tïë baâo àöång vêåt, àaä thûã nghiïåm kô thuêåt cêëy
truyïìn húåp phöi vaâ coá nhûäng kïët quaã bûúác àêìu àöëi vúái boâ. Tiïëp àïën
laâ nhûäng thaânh cöng trong viïåc sûã duång kô thuêåt baão quaãn laånh sêu
àöëi vúái tinh truâng boâ, lúån, dï.
- Cöng nghïå enzym:
Nghiïn cûáu vïì cöng nghïå enzym àaä àûúåc tiïën haânh khaá súám,
búãi nhiïìu taác giaã, nhû sûã duång phuã taång cuãa loâ möí àïí chiïët xuêët
pancrease, pepsin, trypsin,... sûã duång mêìm maå àïí saãn xuêët
amylase... nhûng hêìu hïët coân dûâng laåi trong phoâng thñ nghiïåm. Gêìn
àêy möåt söë àún võ nghiïn cûáu vïì enzym àaä coá nhûäng thûã nghiïåm
cöng nghïå nhû saãn xuêët axit amin tûâ nhöång tùçm bùçng protease, böåt
àaåm thõt bùçng bromelain tûâ àoåt dûáa, lïn men rûúåu bùçng enzym cöë
àõnh trïn cöåt... Cuäng àaä coá nhûäng nghiïn cûáu sûã duång peroxidase,
Cyt-P450 trong chïë taåo biosensor vaâ thuöëc phaát hiïån chêët àöåc.
Hoaân thiïån cöng nghïå saãn xuêët àûúâng glucose tûâ tinh böåt bùçng
enzym, theo phûúng phaáp axit àaä saãn xuêët thûã nghiïåm, chuyïín giao
cöng nghïå cho möåt söë cú súã saãn xuêët vúái quy mö 20 têën nha
Glucose/ngaây.
- Cöng nghïå gen:
Cöng nghïå gzen laâ cöng nghïå cao vaâ laâ cöng nghïå quyïët àõnh sûå
thaânh cöng cuãa cuöåc caách maång CNSH.
Trong voâng 5 nùm qua coá thïí noái cöng nghïå chuyïín gen àaä coá
nhûäng bûúác tiïën vuä baäo. Nùm 1999 toaân nûúác Myä coá 28,7 triïåu
heácta tröìng caác cêy GMO (Cú thïí bõ biïën àöíi di truyïìn). Sang nùm
2000, diïån tñch naây àaä lïn túái 60 triïåu heácta, 25% diïån tñch ngö, 52%
diïån tñch àêåu tûúng cuãa nûúác Myä laâ cêy àûúåc biïën àöíi gen. úã
Argentina, Canada, Mexico, Trung Quöëc viïåc saãn xuêët caác cêy
chuyïín gen cuäng àang àûúåc tiïën haânh maånh meä. Caác chuyïn gia
tñnh toaán rùçng, vúái sûå buâng nöí dên söë vaâ nhu cêìu ùn uöëng ngaây
caâng tùng, sang thïë kyã thûá XXI loaâi ngûúâi phaãi tùng diïån tñch àêët
nöng nghiïåp tûâ 1,5 tyã lïn 3,8 tyã hecta. Nhûng nïëu chó aáp duång kyä
thuêåt tiïu hao nguöìn lúåi nhû hiïån nay thò khöng giaãi quyïët àûúåc
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
70
vêën àïì lûúng thûåc. Traái laåi möåt nïìn nöng nghiïåp dûåa trïn giöëng
àûúåc biïën àöíi gen seä nuöi àûúåc 10 - 12 tyã ngûúâi vúái ñt nùng lûúång vaâ
ö nhiïîm hún.
ÚÃ nûúác ta, möåt vaâi phoâng thñ nghiïåm àûúåc nhaâ nûúác àêìu tû
bûúác àêìu vaâ coá àiïìu kiïån gûãi caán böå ài thûåc têåp úã nhûäng phoâng thñ
nghiïåm tiïn tiïën nûúác ngoaâi àaä bûúác àêìu laâm chuã àûúåc caác kyä thuêåt
cú baãn cuãa cöng nghïå gen nhû phên lêåp vaâ xaác àõnh cêëu truác gen,
thiïët kïë vaâ biïën naåp gen vaâo tïë baâo vi sinh, tïë baâo àöång vêåt vaâ thûåc
vêåt, nghiïn cûáu biïíu hiïån gen.
Hiïån taåi, àang coá möåt söë cöng trònh nghiïn cûáu ài sêu vïì gen
thuyã phên vaâ lïn men tinh böåt, gen hoácmön sinh trûúãng úã caá, gen
chöëng chõu uáng, haån, laånh úã luáa, gen töíng húåp àöåc töë BT vaâ caác gen
coá giaá trõ khaác, ûáng duång kô thuêåt nhên gen (PCR) trong nhêån
daång, trong kô thuêåt hònh sûå, chêín àoaán bïånh úã ngûúâi, úã cêy tröìng
vaâ vêåt nuöi...
Cöng nghïå sinh hoåc trong chùn nuöi vaâ thuá y:
Trong nhûäng nùm qua, úã lônh vûåc chùn nuöi àaä aáp duång thaânh
cöng nhûäng cöng nghïå múái nhû cöng nghïå cêëy truyïìn phöi àïí taåo
àaân boâ thõt, boâ sûäa haåt nhên cao saãn, cöng nghïå saãn xuêët vaâ baão
quaãn tinh àöng laånh, cöng nghïå chêín àoaán súám caác bïånh kyá sinh
truâng àûúâng maáu, cöng nghïå xaác àõnh kiïíu di truyïìn àïí choån taåo
laâm tùng nùng suêët vaâ chêët lûúång vêåt nuöi: ûáng duång CNSH trong
chïë biïën thûác ùn gia suác nhùçm nêng cao hiïåu quaã chùn nuöi, cöng
nghïå saãn xuêët caác loaåi vacxin àïí chêín àoaán súám caác loaåi bïånh cuãa
gia suác, gia cêìm. Nhûng do àiïìu kiïån vêåt chêët thiïëu thöën, trang
thiïët bõ hoaá chêët vaâ cöng nghïå laåc hêåu cho nïn chûa phöí biïën àûúåc
röång raäi thaânh tûåu nghiïn cûáu, kïët quaã thu àûúåc coân haån chïë chûa
àaáp ûáng àûúåc vúái àoâi hoãi.
Nhû vêåy vúái sûå nöî lûåc cuãa nhiïìu nùm, nùng lûåc nghiïn cûáu
triïín khai trong lônh vûåc CNSH cuãa chuáng ta àaä àûúåc nêng lïn möåt
bûúác. Möåt söë phoâng thñ nghiïåm àaä coá àuã trònh àöå àïí giaãi quyïët möåt
söë vêën àïì kinh tïë quöëc dên àoâi hoãi coá khaã nùng tiïëp thu möåt caách
choån loåc nhûäng thaânh tûåu khoa hoåc - cöng nghïå hiïån àaåi vaâ tûâng
bûúác vêån duång chuáng trong àiïìu kiïån cuå thïí cuãa Viïåt Nam. Song
àaánh giaá möåt caách nghiïm tuác, chuáng ta thêëy nùng lûåc nghiïn cûáu
triïín khai thuöåc lônh vûåc CNSH cuãa chuáng ta coân rêët haån chïë, xeát
vïì trònh àöå cuãa caác cöng trònh nghiïn cûáu lêîn khaã nùng taåo àûúåc
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
71
cöng nghïå hoaân chónh phuåc vuå nïìn kinh tïë quöëc dên. Trong nhûäng
nùm túái, cêìn coá nhûäng nöî lûåc vûúåt bêåc àïí nêng cao nùng lûåc nghiïn
cûáu triïín khai thò múái coá khaã nùng àaáp ûáng àûúåc caác nhu cêìu àöíi
múái cöng nghïå cuãa nïìn kinh tïë quöëc dên.
c) Vïì àöåi nguä caán böå khoa hoåc - cöng nghïå
Trong nhûäng nùm qua, möåt àöåi nguä caác nhaâ khoa hoåc vïì CNSH
tûâ tiïën sô, phoá tiïën sô, kô sû àïën kô thuêåt viïn àaä àûúåc àaâo taåo. Àöåi
nguä caán böå naây àaä vûúåt qua nhiïìu khoá khùn àïí phaát huy taác duång
trong caác cú súã àaâo taåo, nghiïn cûáu vaâ trong saãn xuêët kinh doanh.
Tuy nhiïn, söë lûúång caác nhaâ khoa hoåc laâm CNSH úã nûúác ta tñnh
trïn töíng söë caác nhaâ khoa hoåc cuäng nhû trïn söë dên coân vaâo loaåi
thêëp nhêët so vúái thïë giúái. Vïì sinh hoåc vaâ CNSH truyïìn thöëng,
chuáng ta coá lûåc lûúång khaá àöng àaão, nhûng vïì caác lônh vûåc cöng
nghïå cao trong CNSH (nhû cöng nghïå gen...), chuáng ta rêët thiïëu caác
nhaâ khoa hoåc coá trònh àöå. Vñ duå: úã Myä hiïån nay vúái söë dên 200 triïåu
ngûúâi coá trïn 20.000 nhaâ khoa hoåc laâm cöng nghïå gen, Australia vúái
18 triïåu dên thò coá àïën 2000 nhaâ cöng nghïå gen, coân Viïåt Nam vúái
gêìn 80 triïåu dên múái chó coá con söë rêët khiïm töën laâ vaâi chuåc caác nhaâ
khoa hoåc laâm cöng nghïå gen.
Vêën àïì tiïëp theo laâ chêët lûúång vaâ trònh àöå caác nhaâ hoåc laâm
CNSH. Do nhûäng khoá khùn khaác nhau, àùåc biïåt laâ do ñt, hoùåc chûa
àûúåc àaâo taåo vaâ àaâo taåo laåi, thiïëu thöng tin vaâ thiïëu caác phûúng
tiïån nghiïn cûáu, nïn trònh àöå cuãa àöåi nguä caán böå naây ñt àûúåc cêåp
nhêåt vaâ khöng theo kõp àûúåc nhûäng tiïën böå cuãa CNSH thïë giúái.
d) Cú súã vêåt chêët vaâ töí chûác cuãa caác cú quan khoa hoåc - cöng
nghïå thuöåc lônh vûåc CNSH
Àöëi vúái möåt lônh vûåc khoa hoåc thûåc nghiïåm nhû CNSH, nïëu
khöng coá caác phoâng thñ nghiïåm töët khöng thïí coá àûúåc caác nhaâ khoa
hoåc coá trònh àöå vaâ têët nhiïn khöng thïí coá àûúåc caác kïët quaã khoa hoåc
coá trònh àöå cao.
Trong möåt vaâi thêåp kó qua, chuáng ta àaä xêy dûång àûúåc möåt
maång lûúái caác phoâng thñ nghiïåm vïì CNSH úã caác trûúâng àaåi hoåc vaâ
caác viïån nghiïn cûáu. Song, do chûa àûúåc àêìu tû thñch àaáng, nïn
phêìn lúán caác phoâng thñ nghiïåm naây rêët laåc hêåu vaâ úã nhiïìu núi,
phoâng thñ nghiïåm hêìu nhû khöng coá trang thiïët bõ vaâ caác àiïìu kiïån
töëi thiïíu cho caác nhaâ khoa hoåc tiïën haânh caác thñ nghiïåm.
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
72
Trong voâng 5 nùm qua, ngên saách nhaâ nûúác àaä àêìu tû khoaãng
2 triïåu USD cho möåt vaâi phoâng thñ nghiïåm. Nhûäng phoâng thñ
nghiïåm naây bûúác àêìu àaä coá àiïìu kiïån töëi thiïíu àïí laâm viïåc.
e) Tiïìm lûåc cuãa nïìn Cöng nghiïåp sinh hoåc Viïåt Nam
Àaä tûâ lêu, ngaânh Cöng nghiïåp sinh hoåc thïë giúái àaä coá chöî àûáng
vûäng chùæc vaâ chiïëm tó troång khöng nhoã trong nïìn kinh tïë thïë giúái. úã
Viïåt Nam, ngaânh Cöng nghiïåp sinh hoåc múái chó coá caác saãn phêím laâ
rûúåu cöìn, bia vaâ vacxin phoâng bïånh cho ngûúâi àûúåc saãn xuêët úã quy
mö cöng nghiïåp, coân nhûäng saãn phêím khaác chó saãn xuêët úã quy mö
nhoã, phên taán.
Nhòn chung laåi, coá thïí noái úã Viïåt Nam chûa hònh thaânh möåt
nïìn Cöng nghiïåp sinh hoåc theo àuáng nghôa cuãa noá caã vïì bïì röång lêîn
chiïìu sêu. Nguyïn nhên chuã yïëu úã àêy laâ do nùng lûåc àêìu tû (caã
cuãa Nhaâ nûúác vaâ tû nhên) cuãa ta coân quaá yïëu keám.
1.2. Möåt söë vêën àïì töìn taåi:
• Viïåt Nam vêîn chûa coá Vùn baãn phaáp qui vïì An toaân sinh
hoåc, àùåc biïåt laâ caác sinh vêåt chuyïín gen; baão höå quyïìn taác
giaã caác phaát minh trong CNSH cuäng chûa coá cú súã phaáp lyá.
• Vêën àïì chuyïín giao cöng nghïå vaâ triïín khai saãn xuêët caác
thaânh tûåu vïì CNSH coân haån chïë vò tiïìm lûåc cöng nghiïåp,
àùåc biïåt laâ cöng nghiïåp sinh hoåc coân rêët keám phaát triïín.
• Viïåc khuyïën khñch, höî trúå vaâ àêìu tû cho doanh nghiïåp nhaâ
nuúác vaâ tû nhên saãn xuêët caác saãn phêím vaâ laâm dõch vuå
CNSH hiïån nay chûa coá bûúác chuyïín biïën maånh meä.
• Vêën àïì dõch vuå CNSH cuãa Viïåt Nam coân haån heåp vò quy mö
nghiïn cûáu vaâ àùåc biïåt laâ khaã nùng saãn xuêët coân khaá haån
chïë.
• Vïì àêìu tû nhûäng gò chuáng ta àaä laâm coân xa múái àaáp ûáng
àûúåc yïu cêìu àïí CNSH thûåc sûå coá thïí àoáng goáp cho sûå phaát
triïín cuãa nïìn kinh tïë quöëc dên. Hai vêën àïì bêët cêåp trong
thúâi gian qua laâ mûác àêìu tû cho CNSH rêët nhoã so vúái yïu
cêìu vaâ àêìu tû thûúâng chûa "túái haån" vaâ àêìu tû khöng àöìng
böå. Cöng nghïå sinh hoåc laâ möåt ngaânh khoa hoåc thûåc nghiïåm
vaâ laåi laâ möåt ngaânh cöng nghïå cao, do àoá àoâi hoãi mûác àêìu tû
tûúng xûáng àïí bùæt kõp vúái trònh àöå cöng nghïå cuãa thïë giúái.
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
73
Song, trong nhûäng nùm qua mûác àêìu tû cuãa ta chó bùçng 1/50
- 1/100 cuãa caác nûúác trong khu vûåc. Bïn caånh àoá, sûå àêìu tû
naây laåi khöng àöìng böå: àêìu tû cho nghiïn cûáu triïín khai
khöng gùæn kïët vúái àêìu tû cho àaâo taåo, cho phaát triïín cú súã
haå têìng cuãa CNSH cuäng nhû phaát triïín nïìn cöng nghiïåp
sinh hoåc.
• Caách töí chûác thûåc hiïån: Coá nhûäng vêën àïì vïì CNSH maâ trong
thúâi gian qua chuáng ta hoaân toaân coá khaã nùng phaát triïín úã
mûác cao hún hiïån nay, song do luáng tuáng trong caách töí chûác
thûåc hiïån nïn chêåm àûúåc phaát triïín. Lêëy vñ duå caác chûúng
trònh kyä thuêåt - kinh tïë àaä àûúåc Chñnh phuã quyïët àõnh tûâ 2
nùm nay vêîn chûa triïín khai àûúåc do töí chûác vaâ cú chïë coân
nhiïìu bêët cêåp.
2. Nhûäng khaã nùng àoáng goáp cuãa CNSH trong nïìn Kinh tïë tri
thûác
Nûúác ta laâ möåt nûúác nöng nghiïåp. Trong thúâi gian qua chuáng ta
àaä tiïëp cêån vúái CNSH hiïån àaåi cuãa thïë giúái àïí xêy dûång, phaát triïín
CNSH Viïåt Nam phuåc vuå cho sûå phaát triïín nïìn kinh tïë quöëc dên
trong möåt söë lônh vûåc Nöng nghiïåp, Y hoåc, song kïët quaã àaåt àûúåc
bûúác àêìu coân rêët nhoã beá.
Vai troâ cuãa CNSH trong nïìn kinh tïë tri thûác àöëi vúái sûå phaát
triïín saãn xuêët nöng nghiïåp vaâ möåt söë ngaânh kinh tïë quöëc dên laâ vö
cuâng to lúán, thïí hiïån trong caác lônh vûåc sau:
Nhûäng cöng nghïå phuåc vuå phaát triïín Nöng nghiïåp bïìn vûäng
• Cöng nghïå tïë baâo vaâ cöng nghïå gen vaâo viïåc taåo vaâ nhên
giöëng cêy tröìng chêët lûúång cao cho phaát triïín nöng, lêm
nghiïåp, cêy dûúåc liïåu vaâ cêy cöng nghiïåp.
• Cöng nghïå saãn xuêët caác chïë phêím sinh hoåc, chuã yïëu laâ chïë
phêím vi sinh vêåt laâm phên boán, thuöëc trûâ sêu, trûâ bïånh
phuåc vuå tùng nùng suêët cêy tröìng, baão vïå cêy tröìng vaâ baão
quaãn nöng saãn, giaãm thiïíu taác haåi duâng thuöëc hoaá hoåc.
• Cöng nghïå saãn xuêët caác loaåi vacxin vêåt nuöi vaâ tiïën túái coá
àûúåc vacxin taái töí húåp, trûúác mùæt baão àaãm àûúåc nhu cêìu
trong nûúác, tûâng bûúác thay thïë viïåc nhêåp nöåi.
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
74
• Cöng nghïå saãn xuêët caác chïë phêím chêín àoaán (KIT) bïånh cêy
tröìng vêåt nuöi, ngùn chùån caác dõch bïånh lúán, tûâng bûúác
chuêín hoaá viïåc saãn xuêët giöëng cêy ùn quaã baão àaãm chêët
lûúång cao.
• Cöng nghïå phöi vaâ cöng nghïå tinh àöng laånh phaát triïín
nhanh söë lûúång, chêët lûúång àaân giöëng vaâ saãn phêím vêåt nuöi.
Baão töìn, phaát triïín vaâ sûã duång nguöìn gen quyá.
Nhûäng cöng nghïå saãn xuêët phuåc vuå Y tïë vaâ baão vïå sûác khoeã
nhên dên
• Cöng nghïå lïn men vi sinh vêåt saãn xuêët möåt söë khaáng sinh
quan troång, tûâng bûúác giaãm lûúång khaáng sinh nhêåp goáp
phêìn baão vïå sûác khoeã con ngûúâi.
• Cöng nghïå nuöi cêëy tïë baâo àöång vêåt vaâ cöng nghïå gen saãn
xuêët caác loaåi vacxin phoâng caác bïånh chñnh cho ngûúâi, trong
àoá coá caác vacxin thïë hïå múái.
• Cöng nghïå lïn men vi sinh vêåt vaâ nuöi cêëy tïë baâo àïí hònh
thaânh ngaânh cöng nghiïåp saãn xuêët caác loaåi chïë phêím sinh
hoåc khaác nhû vitamin, axñt amin, hormon sinh trûúãng,
protein chûäa bïånh...
Nhûäng cöng nghïå phuåc vuå caác ngaânh cöng nghiïåp
• Cöng nghïå saãn xuêët caác loaåi phuå gia (maâu, muâi, võ vaâ chêët
baão quaãn) cho cöng nghiïåp chïë biïën thûåc phêím.
• Cöng nghïå saãn xuêët axit hûäu cú vaâ dung möi hûäu cú.
• Cöng nghïå enzym cöng nghiïåp nhû amylase, cellulase vaâ
protease.
• Cöng nghïå saãn xuêët caác loaåi nûúác uöëng vaâ nûúác giaãi khaát
cöng nghiïåp.
• Nhûäng cöng nghïå phuåc vuå xûã lyá ö nhiïîm möi trûúâng
• Cöng nghïå theo doäi vaâ àaánh giaá mûác àöå ö nhiïîm möi trûúâng
bùçng caác bio-sensor.
• Cöng nghïå xûã lyá raác thaãi, phïë thaãi hûäu cú rùæn.
• Cöng nghïå xûã lyá nûúác thaãi.
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
75
3. Caác giaãi phaáp chñnh
• CNSH laâ möåt ngaânh cöng nghïå cao, do àoá cêìn phaãi àûúåc àêìu
tû thñch àaáng àïí tiïëp cêån vaâ tiïën túái hoaâ nhêåp vúái trònh àöå
cöng nghïå cuãa thïë giúái. Têåp trung àêìu tû xêy dûång maång
lûúái caác phoâng thñ nghiïåm CNSH vaâ phoâng thñ nghiïåm troång
àiïím, tùng cûúâng cú súã vêåt chêët kyä thuêåt cho caác cú quan
khoa hoåc cöng nghïå vïì CNSH.
• Xêy dûång vaâ triïín khai kïë hoaåch àaâo taåo caán böå chuyïn
ngaânh CNSH trong vaâ ngoaâi nûúác, kïët húåp vúái viïåc nêng cao
trònh àöå dên trñ.
• Phaát triïín quan hïå húåp taác quöëc tïë vúái caác cú súã nghiïn cûáu
triïín khai vïì CNSH cuãa caác nûúác trong khu vûåc vaâ quöëc tïë.
• Nghiïn cûáu ban haânh caác cú chïë chñnh saách phuâ húåp àïí
CNSH coá thïí triïín khai maånh, phaát huy vai troâ chuã àaåo
trong sûå nghiïåp phaát triïín nïìn kinh tïë quöëc dên (Y hoåc,
Nöng nghiïåp...) trong nïìn kinh tïë tri thûác./.
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
76
ÀOÁNG GOÁP CUÃA NGAÂNH CÖNG NGHÏÅ SINH
HOÅC VIÏÅT NAM VAÂO NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC:
THÛÅC TRAÅNG VAÂ GIAÃI PHAÁP
PGS. TS. LÏ TRÊÌN BÒNH
Viïån trûúãng Viïån Cöng nghïå sinh hoåc,
Trung têm Khoa hoåc tûå nhiïn vaâ Cöng nghïå quöëc gia
1. Cöng nghïå sinh hoåc dûåa trïn nïìn taãng cöng nghïå cao
Mùåc duâ coá sûå giaãi thñch khaác nhau vïì khaái niïåm "kinh tïë tri
thûác", nhûng nïëu töíng húåp caác yïëu töë thaânh phêìn khaác nhau nhû
"quaãn lyá tri thûác", "cöng nhên tri thûác" ... àang cêëu thaânh khaái
niïåm "kinh tïë tri thûác" thò àùåc àiïím nöíi bêåt, chung nhêët laâ nïìn kinh
tïë àoá phaãi laâ: lêëy cöng nghïå àaåt trònh àöå phaát triïín cao dûåa trïn tri
thûác laâm nïìn taãng cuãa sûå phaát triïín. Theo àõnh nghôa chung cuãa Töí
chûác Liïn húåp quöëc thò möåt ngaânh kinh tïë phaãi coá ñt nhêët 70% cöng
nghïå cao thay thïë cöng nghïå truyïìn thöëng thò múái àûúåc coi laâ ngaânh
cöng nghïå cao. Vêåy trong cöng nghïå sinh hoåc (CNSH) nhûäng lônh
vûåc naâo àûúåc coi laâ cöng nghïå cao: Trûúác hïët phaãi noái àïën kyä thuêåt
mêëu chöët quyïët àõnh sûå ra àúâi cuãa cöng nghïå sinh hoåc hiïån àaåi, àoá
laâ kyä thuêåt ADN taái töí húåp, trong möåt phaåm truâ chung laâ cöng nghïå
gen. Caác lônh vûåc hiïån nay mang tñnh cöng nghïå cao cuãa CNSH bao
göìm: Saãn xuêët cöng nghiïåp caác saãn phêím bùçng cöng nghïå tïë baâo vaâ
cöng nghïå enzyme vaâ cöng nghïå gen bao göìm cöng nghïå lïn men vi
sinh vêåt, cöng nghïå nuöi cêëy mö tïë baâo thûåc vêåt, cöng nghïå nuöi cêëy
mö tïë baâo àöång vêåt, cöng nghïå chuyïín hoaá thöng qua enzyme...
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
77
2. Caác möëc phaát triïín quan troång cuãa cöng nghïå sinh hoåc trïn thïë
giúái
- 1000 nùm trûúác cöng nguyïn con ngûúâi biïët lúåi duång nêëm
men, möåt loaåi vi sinh vêåt trong laâm rûúåu vaâ chûng cêët rûúåu. Àêy laâ
giai àoaån phaát triïín cuãa CNSH cöí àaåi.
- 1855, Pasteur phaát hiïån ra vi sinh vêåt laâ nguyïn nhên gêy
bïånh vaâ laâm thöëi rûäa àöång thûåc vêåt. Ngaânh vi sinh vêåt hoåc ra àúâi
àaánh dêëu möëc phaát triïín cuãa giai àoaån phaát triïín CNSH truyïìn
thöëng.
- 1953, mö hònh cêëu truác phên tûã ADN àûúåc Crick vaâ Wattson
phaát hiïån.
- 1980, kyä thuêåt ADN taái töí húåp ra àúâi nhúâ phaát minh vïì caác
enzyme haån chïë (cho pheáp cùæt vaâ gheáp nöëi caác phên tûã ADN), múã ra
thúâi kyâ phaát triïín vuä baäo cuãa CNSH hiïån àaåi.
Nhêån xeát chung nhêët coá tñnh qui luêåt trong phaát triïín CNSH laâ
thúâi gian cêìn thiïët àïí chuyïín àöíi tûâ phaát minh khoa hoåc thaânh cöng
nghïå saãn xuêët ngaây caâng ngùæn dêìn (Baãng 1), túái mûác khöng cêìn coá
sûå phên chia giai àoaån vaâ àoâi hoãi caác cú súã nghiïn cûáu cêìn àûúåc àêìu
tû triïín khai vaâ ngûúåc laåi caác cú súã saãn xuêët cuäng phaãi coá chûúng
trònh nghiïn cûáu R&D ngay kïë hoaåch phaát triïín.
Baãng 1: Thúâi gian cêìn thiïët àïí hònh thaânh cöng nghïå saãn xuêët tûâ phaát
minh khoa hoåc trong lônh vûåc cöng nghïå sinh hoåc
TT
Phaát minh KH
1
Nùm
Chuyïín thaânh
cöng nghïå
Nùm
Thúâi gian
cn (nùm)
Chêët khaáng khuêín 1910
Saãn xuêët khaáng
sinh
1940
30
2
Taái sinh cêy tûâ mö
seåo
1950
Nhên nhanh giöëng 1975
cêy in virto
25
2
Chuyïín gen
1980
Saãn xuêët giöëng
cêy chuyïín gen
1995
15
3
ADN taái töí húåp
1980
Vaccine taái töí húåp
1990
l0
4
Cloning àöång vêåt
1997
Giöëng vêåt nuöi
?
5 (?)
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
78
cloning cöng
nghiïåp
5
Chip ADN
1999
Saãn xuêët cöng
nghiïåp chip chêín
àoaán
?
3 (?)
Cöng nghïå tin - sinh hoåc (Bioinformatics)
Dõch vuå cöng nghïå thöng tin ngaây caâng chiïëm tyã troång cao
trong nïìn kinh tïë phaát triïín cuãa nhiïìu nûúác, bûúác àêìu ngûúâi ta noái
túái khaái niïåm "kinh tïë tin hoåc" röìi vïì sau khaái niïåm "kinh tïë tri
thûác" múái àûúåc sûã duång thay thïë. Trong cöng nghïå sinh hoåc, cöng
nghïå thöng tin cuäng àaä nhanh choáng trúã thaânh cöng cuå hïët sûác hûäu
hiïåu, chi phöëi caác hoaåt àöång nghiïn cûáu cú baãn, nghiïn cûáu R&D,
nghiïn cûáu ûáng duång, nghiïn cûáu thñch ûáng vaâ tûå àöång hoaá saãn
xuêët. Trong nghiïn cûáu cú baãn nhû àiïìu tra cú baãn tin hoåc àang
laâm thay viïåc thöëng kï minh hoaå, so saánh caác dûä kiïån, trong sinh
hoåc thûåc nghiïåm, àùåc biïåt laâ nghiïn cûáu sinh hoåc phên tûã vaâ cöng
nghïå gen thò haâng trùm phêìn mïìm chuyïn duång àang trúã nïn
khöng thïí thiïëu àûúåc cuãa caác phoâng thñ nghiïåm tiïn tiïën. Vñ duå nhû
muöën tòm hiïíu möåt àoaån ADN múái thò viïåc so saánh noá vúái caác dûä
liïåu àaä cöng böë khöng thïí tiïën haânh àûúåc nïëu nhû khöng coá phêìn
mïìm Faststar. Coân trong cöng nghïå lïn men, tûå àöång hoaá viïåc àiïìu
chónh caác thöng söë kyä thuêåt vïì nhiïåt àöå, àöå pH, töëc àöå khuêëy, töëc àöå
suåc khñ, mêåt àöå tïë baâo, töëc àöå böí sung möi trûúâng hêìu hïët àïìu àaä
àûúåc vi tñnh hoaá. Ngay trong saãn xuêët nöng nghiïåp thuêìn tuyá hiïån
nay trong caác trang traåi tröìng troåt hay chùn nuöi, thiïët bõ vi tñnh
àang thay dêìn cöng nhên nöng nghiïåp trong viïåc àiïìu khiïín maáy
búm nûúác, boán phên, chuyïín thûác ùn hay thu saãn phêím trûáng, sûäa.
Cöng nghïå tin - sinh hoåc àaä trúã thaânh möåt yïëu töë cöng nghïå cao bùæt
buöåc trong nghiïn cûáu vaâ phaát triïín CNSH.
3. Nhûäng möëc phaát triïín cuãa CNSH hiïån àaåi úã nûúác ta
- 1950 thûã nghiïåm nuöi cêëy nêëm Penicillium àïí laâm thuöëc rûãa
vïët thûúng trong khaáng chiïën cuãa GS. Phaåm Ngoåc Thaåch.
- Trong nhûäng nùm 1060: Nhêåp nhaâ maáy saãn xuêët mò chñnh,
xêy dûång nhaâ maáy rûúåu, nhaâ maáy bia.
- Xêy dûång dúã dang nhaâ maáy khaáng sinh phuåc vuå chùn nuöi.
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
79
- Nhêåp dêy chuyïìn saãn xuêët vaccine truyïìn thöëng cho chùn
nuöi vaâ vaccin cho ngûúâi.
- Xêy dûång vaâ thûåc hiïån chûúng trònh R&D vïì CNSH giai àoaån
1991-1995 nhùçm phaát triïín cöng nghïå vi sinh vêåt, cöng nghïå nuöi
cêëy mö tïë baâo thûåc vêåt, cêëy chuyïìn phöi boâ.
- Xêy dûång vaâ thûåc hiïån chûúng trònh R&D vïì CNSH giai àoaån
1996-2000 bùæt àêìu phaát triïín kyä thuêåt chuyïín gen úã thûåc vêåt.
- Tûâ 1995 kyä thuêåt ADN taái töí húåp àûúåc thûåc hiïån úã trong nûúác
ta nhúâ thiïët bõ trang bõ àöìng böå taåi Viïån Cöng nghïå sinh hoåc.
- Caác kyä thuêåt phên tûã cuãa CNSH hiïån àaåi nhû: lêåp baãn àöì
gen, chêín àoaán phên tûã, chuyïín gen àöång thûåc vêåt, vi sinh vêåt taái
töí húåp, vaccine taái töí húåp àûúåc bùæt àêìu nghiïn cûáu taåi caác Viïån vaâ
Trûúâng trong nûúác.
- Nùm 2000 chûúng trònh Kyä thuêåt kinh tïë vïì CNSH àûúåc töí
chûác nhùçm àûa nhanh nhûäng kïët quaã nghiïn cûáu vïì CNSH vaâo saãn
xuêët cöng nghiïåp.
4. Cöng nghïå sinh hoåc laâ lônh vûåc cöng nghïå cao àûúåc nhaâ nûúác ta
ûu tiïn phaát triïín
Cöng nghïå sinh hoåc laâ möåt têåp húåp caác ngaânh khoa hoåc vaâ cöng
nghïå (sinh hoåc phên tûã, di truyïìn hoåc, vi sinh vêåt hoåc, sinh hoaá hoåc
vaâ cöng nghïå hoåc) nhùçm taåo ra caác qui trònh cöng nghïå khai thaác úã
qui mö cöng nghiïåp caác hoaåt àöång söëng cuãa vi sinh vêåt, tïë baâo thûåc
vêåt vaâ àöång vêåt àïí saãn xuêët caác saãn phêím coá giaá trõ phuåc vuå àúâi
söëng, phaát triïín kinh tïë xaä höåi vaâ baão vïå möi trûoâng.
Hiïån nay, CNSH thûúâng àûúåc xem laâ bao göìm caác loaåi cöng
nghïå vaâ kyä thuêåt chuã yïëu: kyä thuêåt di truyïìn, cöng nghïå vi sinh,
cöng nghïå tïë baâo vaâ mö, cöng nghïå enzym.
Nghõ quyïët 18/CP cuãa Thuã tûúáng chñnh phuã khùèng àõnh: Cuâng
caác ngaânh cöng nghïå muäi nhoån khaác (cöng nghïå thöng tin, cöng
nghïå tûå àöång hoaá vaâ cöng nghïå vêåt liïåu múái), cöng nghïå sinh hoåc seä
goáp phêìn khai thaác töëi ûu caác nguöìn lûåc cuãa àêët nûúác phuåc vuå phaát
triïín saãn xuêët, nêng cao chêët lûúång cuöåc söëng cuãa nhên dên vaâ
chuêín bõ nhûäng tiïìn àïì cêìn thiïët vïì mùåt cöng nghïå cho àêët nûúác
tiïën vaâo thïë kyã 21.
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
80
5. Àaánh giaá hiïån traång tiïìm lûåc KHCN trïn lônh vûåc CNSH cuãa
nûúác ta
5.1. Tiïìm lûåc vïì taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâ khñ hêåu
Viïåt Nam laâ möåt nûúác nhiïåt àúái coá khu hïå sinh vêåt (vi sinh vêåt,
thûåc vêåt, àöång vêåt) hïët sûác phong phuá vaâ àa daång, nguöìn taâi
nguyïn thiïn nhiïn naây cung cêëp: (i) Nhûäng nguöìn gen phong phuá
vaâ quñ hiïëm cho choån loåc, lai taåo giöëng vaâ phaát triïín kô thuêåt di
truyïìn; (ii) Nhûäng nguöìn nguyïn liïåu phong phuá cho caác quaá trònh
cöng nghïå thuöåc lônh vûåc CNSH (cöng nghïå lïn men, cöng nghïå
enzym, cöng nghïå chiïët ruát caác hoaåt chêët sinh hoåc); (iii) Nguöìn bûác
xaå mùåt trúâi döìi daâo vaâ phên böë àïìu trong nùm laâ àiïìu kiïån hïët sûác
thuêån lúåi cho sûå phaát triïín cuãa thûåc vêåt. Möåt nïìn nöng nghiïåp 3-4
vuå tröìng troåt nùng suêët cao trong nùm seä laâ nguöìn cung cêëp nguyïn
liïåu phong phuá (tinh böåt, àûúâng sinh khöëi) cho sûå phaát triïín CNSH.
Àöìng thúâi vúái nhûäng lúåi thïë, khñ hêåu nhiïåt àúái noáng êím cuäng
gêy khöng ñt khoá khùn cho sûå phaát triïín CNSH, nhêët laâ àöëi vúái cöng
nghïå vi sinh.
5.2. Tiïìm lûåc khoa hoåc vaâ cöng nghïå
Trong vaâi thêåp kó qua, nhiïìu hûúáng nghiïn cûáu vïì CNSH àaä
àûúåc triïín khai vaâ thu àûúåc kïët quaã töët, caã trong viïåc tùng cûúâng
tiïìm lûåc khoa hoåc - cöng nghïå lêîn trong phuåc vuå nïìn kinh tïë quöëc
dên: (i) Cöng nghïå vi sinh: Caác hûúáng nghiïn cûáu khaác nhau àaä
àûúåc tiïën haânh nhùçm xêy dûång caác cöng nghïå saãn xuêët caác saãn
phêím enzym, sinh khöëi giaâu protein, phên vi sinh vêåt cöë àõnh nitú,
thuöëc trûâ sêu vi sinh vêåt, hoocmön thûåc vêåt, khaáng sinh thö, axñt
amin, nûúác giaãi khaát lïn men, vacxin phoâng bïånh cho ngûúâi vaâ gia
suác, axñt hûäu cú; (ii) Cöng nghïå tïë baâo: Hûúáng nghiïn cûáu àûúåc têåp
trung vaâ àaä àaåt àûúåc nhûäng thaânh tûåu àaáng kïí laâ xêy dûång caác
cöng nghïå nhên nhanh vaâ phuåc traáng caác cêy lûúng thûåc, thûåc
phêím, cêy cöng nghiïåp, cêy ùn quaã. Bïn caånh àoá, viïåc ûáng duång
cöng nghïå nuöi cêëy mö vaâ tïë baâo trong lai taåo, choån loåc giöëng cêy
tröìng, ruát ngùæn thúâi gian taåo giöëng vaâ thu hoaåt chêët àang àûúåc
triïín khai tñch cûåc. Bûúác àêìu àaä tiïëp cêån kô thuêåt gen trong viïåc taåo
ra nhûäng cêy mang gen biïën naåp coá nhûäng àùåc tñnh ûu viïåt; (iii) Vïì
cöng nghïå tïë baâo àöång vêåt, àaä thûã nghiïåm kô thuêåt cêëy truyïìn húåp
phöi vaâ coá nhûäng kïët quaã bûúác àêìu àöëi vúái boâ. Tiïëp àïën laâ nhûäng
thaânh cöng trong viïåc sûã duång kô thuêåt baão quaãn laånh sêu àöëi vúái
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
81
tinh truâng boâ, lúån, dï; (iv) Cöng nghïå enzym: Nghiïn cûáu vïì cöng
nghïå enzym àaä àûúåc tiïën haânh khaá súám, búãi nhiïìu taác giaã, nhû sûã
duång phuã taång cuãa loâ möí àïí chiïët xuêët pancrease, pepsin, trypsin,...
sûã duång mêìm maå àïí saãn xuêët amylase... nhûng hêìu hïët coân dûâng
laåi trong phoâng thñ nghiïåm. Gêìn àêy möåt söë àún võ nghiïn cûáu vïì
enzym àaä coá nhûäng thûã nghiïåm cöng nghïå nhû saãn xuêët axit amin
tûâ nhöång tùçm bùçng protease, böåt àaåm thõt bùçng bromelaim tûâ àoåt
dûáa, lïn men rûúåu bùçng enzym cöë àõnh trïn cöåt... Cuäng àaä coá nhûäng
nghiïn cûáu sûã duång peroxidase, Cyt-P450 trong chïë taåo biosensor
vaâ thuöëc phaát hiïån chêët àöåc. Hoaân thiïån cöng nghïå saãn xuêët àûúâng
glucoza tûâ tinh böåt bùçng enzym, theo phûúng phaáp axit àaä saãn xuêët
thûã nghiïåm, chuyïín giao cöng nghïå cho möåt söë cú súã saãn xuêët vúái
quy mö 20 têën nha Glucoza/ ngaây; (v) Cöng nghïå gen: Cöng nghïå
gen laâ cöng nghïå cao vaâ laâ cöng nghïå quyïët àõnh sûå thaânh cöng cuãa
cuöåc caách maång CNSH. úã nûúác ta, möåt vaâi phoâng thñ nghiïåm àûúåc
nhaâ nûúác àêìu tû bûúác àêìu vaâ coá àiïìu kiïån gûãi caán böå ài thûåc têåp úã
nhûäng phoâng thñ nghiïåm tiïn tiïën nûúác ngoaâi àaä bûúác àêìu laâm chuã
àûúåc caác kyä thuêåt cú baãn cuãa cöng nghïå gen nhû phên lêåp vaâ xaác
àõnh cêëu truác gen, thiïët kïë vaâ biïën naåp gen vaâo tïë baâo vi sinh, tïë
baâo àöång vêåt vaâ thûåc vêåt, nghiïn cûáu biïíu hiïån gen. Hiïån taåi, àang
coá möåt söë cöng trònh nghiïn cûáu ài sêu vïì gen thuyã phên vaâ lïn
men tinh böåt, gen hoác mön sinh trûúãng úã caá, gen chöëng chõu uáng,
haån, laånh úã luáa, gen töíng húåp àöåc töë BT, ûáng duång kô thuêåt nhên
gen (PCR) trong nhêån daång, trong kô thuêåt hònh sûå, chêín àoaán
bïånh...
5.3. Vïì àöåi nguä caán böå khoa hoåc - cöng nghïå
Trong nhûäng nùm qua, möåt àöåi nguä caác nhaâ khoa hoåc vïì CNSH
tûâ tiïën sô, phoá tiïën sô, kô sû àïën kô thuêåt viïn àaä àûúåc àaâo taåo. Àöåi
nguä caán böå naây àaä vûúåt qua nhiïìu khoá khùn àïí phaát huy taác duång
trong caác cú súã àaâo taåo, nghiïn cûáu vaâ trong saãn xuêët kinh doanh. Do
nhûäng khoá khùn khaác nhau, àùåc biïåt laâ thiïëu thöng tin vaâ thiïëu caác
phûúng tiïån nghiïn cûáu, nïn trònh àöå cuãa àöåi nguä caán böå naây ñt àûúåc
cêåp nhêåt vaâ khöng theo kõp àûúåc nhûäng tiïën böå cuãa CNSH thïë giúái.
5.4. Cú súã vêåt chêët vaâ töí chûác cuãa caác cú quan KHCN thuöåc lônh
vûåc cöng nghïå sinh hoåc
Àöëi vúái möåt lônh vûåc khoa hoåc thûåc nghiïåm nhû CNSH, nïëu
khöng coá caác phoâng thñ nghiïåm töët khöng thïí coá àûúåc caác nhaâ khoa
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
82
hoåc coá trònh àöå vaâ têët nhiïn khöng thïí coá àûúåc caác kïët quaã khoa hoåc
coá trònh àöå cao.
Trong möåt vaâi thêåp kyã qua, chuáng ta àaä xêy dûång àûúåc möåt
maång lûúái caác phoâng thñ nghiïåm vïì CNSH úã caác trûúâng àaåi hoåc vaâ
caác viïån nghiïn cûáu. Song, do chûa àûúåc àêìu tû thñch àaáng, nïn
phêìn lúán caác phoâng thñ nghiïåm naây rêët laåc hêåu vaâ úã nhiïìu núi,
phoâng thñ nghiïåm hêìu nhû khöng coá trang thiïët bõ vaâ caác àiïìu kiïån
töëi thiïíu cho caác nhaâ khoa hoåc tiïën haânh caác thñ nghiïåm.
Trong voâng 5 nùm qua, ngên saách nhaâ nûúác àaä àêìu tû khoaãng
2 triïåu USD cho möåt vaâi phoâng thñ nghiïåm. Nhûäng phoâng thñ
nghiïåm naây bûúác àêìu àaä coá àiïìu kiïån töëi thiïíu àïí laâm viïåc. Song,
nhûäng gò chuáng ta àaä àêìu tû coân xa múái àaáp ûáng àûúåc yïu cêìu àïí
CNSH thûåc sûå coá thïí àoáng goáp cho sûå phaát triïín cuãa nïìn KTQD.
5.5. Àaánh giaá chung vïì tiïìm lûåc KHCN thuöåc lônh vûåc CNSH
Nhû vêåy, vúái sûå nöî lûåc cuãa nhiïìu nùm, nùng lûåc nghiïn cûáu
triïín khai trong lônh vûåc CNSH cuãa chuáng ta àaä àûúåc nêng lïn möåt
bûúác. Möåt söë phoâng thñ nghiïåm àaä coá àuã trònh àöå àïí giaãi quyïët möåt
söë vêën àïì maâ nïìn Kinh tïë quöëc dên àoâi hoãi, coá khaã nùng tiïëp thu
möåt caách choån loåc nhûäng thaânh tûåu khoa hoåc- cöng nghïå hiïån àaåi vaâ
tûâng bûúác vêån duång chuáng trong àiïìu kiïån cuå thïí cuãa Viïåt Nam.
Àùåc biïåt trong lônh vûåc y tïë, nhûäng thaânh tûåu múái vïì CNSH àaä
àûúåc ûáng duång trong saãn xuêët vacxin vaâ do àoá, trònh àöå cöng nghïå
cuãa chuáng ta àaä àûúåc nêng cao. Song àaánh giaá möåt caách nghiïm
tuác, chuáng ta thêëy nùng lûåc nghiïn cûáu triïín khai thuöåc lônh vûåc
CNSH cuãa chuáng ta coân rêët haån chïë xeát vïì trònh àöå cuãa caác cöng
trònh nghiïn cûáu lêîn khaã nùng taåo àûúåc cöng nghïå hoaân chónh phuåc
vuå nïìn Kinh tïë quöëc dên.
5.6. Nguyïn nhên
Nguyïn nhên chñnh cuãa sûå chêåm phaát triïín cuäng nhû caác yïëu,
keám cuãa CNSH trong thúâi gian qua têåp trung vaâo hai vêën àïì lúán
sau àêy: (i) Àêìu tû: hai vêën àïì bêët cêåp trong thúâi gian qua laâ mûác
àêìu tû cho CNSH rêët nhoã so vúái yïu cêìu àêìu tû thûúâng chûa "túái
haån" vaâ àêìu tû khöng àöìng böå. CNSH laâ möåt ngaânh khoa hoåc thûåc
nghiïåm vaâ laåi laâ möåt ngaânh cöng nghïå cao, do àoá àoâi hoãi mûác àêìu tû
tûúng xûáng àïí bùæt kõp vúái trònh àöå cöng nghïå cuãa thïë giúái. Song,
trong nhûäng nùm qua mûác àêìu tû cuãa ta chó bùçng 1/50 - 1/100 cuãa
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
83
caác nûúác trong khu vûåc. Bïn caånh àoá, sûå àêìu tû naây laåi khöng àöìng
böå: àêìu tû cho nghiïn cûáu triïín khai khöng gùæn kïët vúái àêìu tû cho
àaâo taåo, cho phaát triïín cú súã haå têìng cuãa CNSH cuäng nhû phaát
triïín nïìn cöng nghiïåp sinh hoåc. (ii) Caách töí chûác thûåc hiïån: Coá
nhûäng vêën àïì vïì CNSH maâ trong thúâi gian qua chuáng ta hoaân toaân
coá khaã nùng phaát triïín úã mûác cao hún hiïån nay, song do luáng tuáng
trong caách töí chûác thûåc hiïån nïn chêåm àûúåc phaát triïín. Lêëy vñ duå
thaânh cöng trong lônh vûåc cöng nghïå saãn xuêët vacxin cho thêëy vúái
tiïìm lûåc hiïån nay, song vúái caách ài àuáng chuáng ta hoaân toaân coá thïí
phaát triïín àûúåc CNSH: xêy dûång nöåi lûåc àïí tiïëp thu chuyïín giao
cöng nghïå, tiïëp nhêån chuyïín giao cöng nghïå àïí phaát triïín nöåi lûåc
baão àaãm laâm chuã àûúåc cöng nghïå, lêëy saãn xuêët laâm àñch àïí àõnh
hûúáng toaân böå vêën àïì phaát triïín.
6. Àaánh giaá tiïìm lûåc cuãa nïìn cöng nghiïåp sinh hoåc Viïåt Nam
Àaä tûâ lêu, ngaânh cöng nghiïåp sinh hoåc thïë giúái àaä coá chöî àûáng
vûäng chùæc vaâ chiïëm tó troång khöng nhoã trong nïìn kinh tïë thïë giúái. úã
Viïåt Nam, ngaânh cöng nghiïåp sinh hoåc múái chó coá caác saãn phêím laâ
rûúåu cöìn, bia vaâ vacxin phoâng bïånh cho ngûúâi àûúåc saãn xuêët úã qui
mö cöng nghiïåp, coân nhûäng saãn phêím khaác chó saãn xuêët úã qui mö
nhoã, phên taán.
Theo thöëng kï gêìn àuáng àïën nùm 1997, caác saãn phêím do caác töí
chûác khoa hoåc - cöng nghïå Viïåt Nam saãn xuêët coá liïn quan àïën
CNSH nhû sau: (i) Vïì nuöi cêëy mö cêy tröìng - haåt lai: Töíng lûúång
caác loaâi cêy tröìng (chuöëi, mña, cêy ùn quaã, cêy lêm nghiïåp, cêy dûúåc
liïåu) àûúåc nhên giöëng bùçng nuöi cêëy mö tïë baâo, vi nhên giöëng, giêm
hom tiïn tiïën, luáa lai, ngö lai coá giaá trõ tûúng àûúng 50 tyã àöìng. (ii)
Vïì phên boán sinh hoåc: Caác loaåi phên boán sinh hoåc (phên vi sinh cöë
àõnh ni tú vaâ phên giaãi lên, phên sinh hoaá, phên hûäu cú tûâ raác thaãi)
àaåt giaá trõ 5,0 tyã àöìng. (iii) Vïì thuöëc trûâ sêu sinh hoåc: Àaä saãn xuêët
caác chïë phêím thuöëc trûâ sêu sinh hoåc baão vïå thûåc vêåt (thuöëc vi nêëm,
vi khuêín, virus, thuöëc thaão möåc, kyá sinh thiïn àõch) tûúng àûúng 50
têën vúái töíng giaá trõ 1,6 tyã àöìng. (iv) Vïì CNSH vêåt nuöi: Caác saãn
phêím thûã nghiïåm vïì cêëy phöi boâ, thûác ùn böí sung chêët lûúång cao,
vacxin gia suác, gia cêìm àaåt 260-270 tyã àöìng (Cöång döìn 6 nùm). (v)
Vïì baão vïå sûác khoeã con ngûoâi: Giaá trõ caác chïë phêím dinh dûúäng vaâ
dûúåc phêím y sinh hoåc àaåt doanh thu khoaãng 1,5 - 2,0 tyã àöìng (trong
khi haâng nùm ta nhêåp 400 têën khaáng sinh caác loaåi, trõ giaá 120 triïåu
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
84
USD; vacxin caác loaåi tûúng àûúng 10 triïåu USD). (vi) Vïì CNSH
cöng nghiïåp: Caác chïë phêím axit amin, protein, axit hûäu cú, caác loaåi
àûúâng àún coá nhu cêìu 100 - 300.000 têën/nùm, vïì cú baãn ta chûa saãn
xuêët àûúåc, chó saãn xuêët thûã nghiïåm möåt söë àûúâng àún (gluccose,
fructose) tûúng àûúng 1,8 - 2,0 tyã àöìng. (vii) Vïì CNSH baão vïå möi
trûúâng: Caác quaá trònh saãn xuêët thûã nghiïåm cöng nghïå phên huyã raác
thaãi bùçng cöng nghïå vi sinh àaä xûã lyá àûúåc 1,2 triïåu têën raác/nùm qui
ra giaá trõ 8 tyã àöìng.
Nhòn chung laåi, coá thïí noái úã Viïåt Nam chûa hònh thaânh möåt
nïìn Cöng nghiïåp sinh hoåc theo àuáng nghôa cuãa noá caã vïì bïì röång lêîn
chiïìu sêu. Nguyïn nhên chuã yïëu úã àêy laâ do nùng lûåc àêìu tû (caã
cuãa Nhaâ nûúác vaâ tû nhên) cuãa ta coân quaá yïëu keám.
7. Nhûäng thaách thûác lúán àöëi vúái quaá trònh phaát triïín CNSH nûúác ta
7.1. Chuã nghôa tû baãn sinh hoåc
Khi tiïën haânh giaãi maä trònh tûå nucleotid trong phên tûã ADN
cuãa böå genom caác sinh vêåt söëng, àùåc biïåt laâ cuãa nhûäng àöëi tûúång vi
sinh vêåt cöng nghiïåp, cuãa vêåt nuöi, cuãa cêy tröìng vaâ cuãa con ngûúâi,
lûúång thöng tin thu àûúåc coá nhûäng giaá trõ sûã duång to lúán, búãi vêåy
nhûäng ngûúâi chuã cuãa caác thöng tin àoá àaä tòm moåi caách baão höå quyïìn
taác giaã cuãa mònh. Vûúåt xa lïn trïn laâ nhûäng têåp àoaân kinh tïë lúán àaä
àêìu tû kinh phñ, trang thiïët bõ vaâ lao àöång àïí nhanh choáng giaãi maä
vaâ nùæm àûúåc caác thöng tin vïì böå genom cuãa moåi àöëi tûúång coá thïí, hoå
tñch luyä vaâ baão vïå caác nguöìn thöng tin àoá nhû laâ tû liïåu saãn xuêët vaâ
bñ quyïët saãn xuêët. Dêìn dêìn khaái niïåm "tû baãn sinh hoåc biocapitalism" àûúåc hònh thaânh àïí chó hiïån tûúång tû hûäu vïì thöng
tin di truyïìn cuãa caác böå genom sinh vêåt àang àûúåc caác têåp àoaân
kinh tïë lúán àöåc quyïìn chiïëm giûä. Kñch thûúác cuãa böå genom cuãa caác
loaâi dao àöång tûâ 4,2 triïåu àïën 3,3 tyã nucleotide (Baãng 2). Caác lûåc
lûúång nghiïn cûáu cöång àöìng cuãa caác quöëc gia àang tiïën haânh húåp
taác trong giaãi maä ADN cuãa böå genom cuãa con ngûúâi (3,3 tyã bp vúái
töíng kinh phñ 3 tyã USD), cuãa cêy luáa nûúác (500 triïåu bp, kinh phñ
500 triïåu USD); cuãa con giun troân thûåc vêåt (80 triïåu bp) ... vaâ àaä
hoaân thaânh viïåc giaãi maä ADN cuãa nêëm men (20 triïåu bp). Nhûng cöë
gùæng naây hiïån nay àang trúã nïn chêåm chaåp so vúái töëc àöå nhanh
choáng cuãa caác têåp àoaân tû nhên. Vñ duå àiïín hònh laâ thaáng 4/2000
Cöng ty tû nhên Celera Genomics cuãa Myä tuyïn böë sùæp hoaân thaânh
viïåc giaãi maä toaân böå hïå gen ngûúâi göìm 3,3 tyã nucleotide cuãa trïn
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
85
100.000 gen. Hoå seä lêåp cú súã dûä liïåu vaâ baán cho caác cöng ty khaác
muöën sûã duång thöng tin naây. Àêy laâ möåt dêëu hiïåu cho thêëy thöng
tin sinh hoåc coá giaá trõ to lúán trong phaát triïín kinh tïë, nhûng àöìng
thúâi laåi laâ möåt thaách thûác lúán àöëi vúái nhên loaåi khi muöën tiïëp cêån
vúái nhûäng thöng tin àoá. Têët nhiïn cöng luêån quöëc tïë bùæt àêìu chuá yá
vaâ thaão luêån vïì quyïìn tûå do sûã duång caác thöng tin vïì böå gen ngûúâi.
Baãng 2: Àöå daâi cuãa böå genom möåt söë sinh vêåt
theo mûác àöå tiïën hoaá tûâ thêëp àïën cao
Loaâi
Àöå daâi cuãa genom (bp)
Thûåc khuêín T4
1,6 x 105
E. coli
4,2 x 106
Nêëm men
2,0 x 107
Tuyïën truâng
8,0 x 107
Ruöìi dêëm
1,4 x 108
Cêy luáa nûúác
5,0 x 108
Chuöåt
3,0 x 109
Ngûúâi
3,3 x 109
7.2. Quyïìn súã hûäu cöng nghiïåp vaâ baãn quyïìn taác giaã
Àöëi vúái caác quöëc gia dên töåc àang phaát triïín thò khaã nùng àêìu
tû àïí xêy dûång nhûäng cú súã dûä liïåu riïng laâ rêët haån heåp, viïåc tòm
kiïìm nguöìn kinh phñ cho caác nghiïn cûáu giaãi maä gen caác taâi nguyïn
sinh vêåt phong phuá cuãa àêët nûúác cuäng khöng thuêån lúåi, nhû vêåy
trong quaá trònh phaát triïín khoá traánh khoãi sûå phuå thuöåc vaâo caác
quöëc gia coá tiïìm lûåc KHCN maånh hún. Hêìu nhû moåi cöng nghïå cao
coá triïín voång vaâ giaá trõ ûáng duång lúán trïn lônh vûåc cöng nghïå sinh
hoåc àïìu àaä àûúåc caác cöng ty tû nhên cuãa caác quöëc gia phaát triïín
àang kyá baão höå quyïìn taác giaã. Viïåc tiïën haânh nghiïn cûáu aáp duång
caác cöng nghïå naây úã mûác àöå trong phoâng thñ nghiïåm R&D àöëi vúái
caác cöng nghïå cao naây dûúâng nhû khöng gùåp khoá khùn gò, thêåm chñ
coân àûúåc caác cöng ty àoá höî trúå dûúái daång àaâo taåo caán böå, hûúáng dêîn
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
86
kyä thuêåt vaâ ngûúâi sûã duång chó cêìn kyá möåt thoaã thuêån chuyïín giao
vêåt tû (Material Transfer Agreement = MTA) laâ xong, nhûng trong
MTA êëy bao giúâ cuäng nïu àiïìu khoaãn haån chïë viïåc thûúng maåi hoaá
saãn phêím taåo ra àûúåc.
Rêët nhiïìu töí chûác phi chñnh phuã àang tòm moåi caách töí chûác caác
diïîn àaân quöëc tïë giûäa caác chuã súã hûäu caác cöng nghïå cao vaâ caác nûúác
àang phaát triïín àïí thay àöíi tònh hònh naây vaâ taåo àiïìu kiïån thuêån
lúåi cho caác töí chûác khoa hoåc cöng nghïå cuãa caác quöëc gia dên töåc
àang phaát triïín röång àûúâng hoaåt àöång.
7.3. Khoá khùn trong àêìu tû
Hai quan àiïím phaát triïín: (1) Nhêåp cöng nghïå thöng qua liïn
doanh hay mua cöng nghïå vaâ (2) Phaát triïín cöng nghïå thñch ûáng
dûåa vaâo nöåi lûåc thöng qua àêìu tû têåp trung coá troång àiïím. Vñ duå
nhû vêën àïì saãn xuêët khaáng sinh, chuáng ta àaä thêët baåi khi quyïët
àõnh nhêåp cöng nghïå thöng qua viïån trúå, nhûäng têåp thïí nghiïn cûáu
trong nûúác khöng àûúåc duy trò vaâ phaát triïín, vò vêåy chuã trûúng
nhêåp khaáng sinh vêîn coân thùæng thïë. Àiïìu cöët loäi cuãa moåi caách ài
hiïån nay trong phûúng thûác "ài tùæt àoán àêìu" àïìu phaãi dûåa trïn sûác
maånh cuãa lûåc lûúång caán böå. Vêåy thò àêìu tû trûúác hïët phaãi têåp trung
cho viïåc àaâo taåo vaâ àaâo taåo laåi lûåc lûúång caán böå àïí hiïíu (àïí àaánh giaá
àuáng àùæn cöng nghïå), laâm chuã (àiïìu khiïín àûúåc cöng nghïå) vaâ saáng
taåo (cöng nghïå cao hún, thñch húåp hún, hiïåu quaã hún trong hoaân
caãnh cuå thïí cuãa nûúác ta).
Ngheâo thò phaãi àêìu tû têåp trung. Giúái haån cuãa mûác àöå têåp
trung laâ àêìu tû àuã vaâ túái haån. Quan niïåm àêìu tû àuã vaâ túái haån thûåc
hiïån theo "kiïíu àêìu tû xêy cêìu", khöng thïí coá túái àêu laâm túái àoá, maâ
phaãi xaác àõnh coá àuã thò múái laâm, chûa àuã thò khöng bùæt àêìu. Àêët
nûúác ta laäng phñ quaá nhiïìu vò tònh traång chia àïìu vaâ quan niïåm àêìu
tû "coá túái àêu laâm túái àoá".
8. Nhûäng quan àiïím vaâ muåc tiïu phaát triïín CNSH úã Viïåt Nam
8.1. Quan àiïím phaát triïín CNSH úã Viïåt Nam
- Phaát triïín CNSH nhùçm vûâa khai thaác töëi ûu, vûâa baão vïå vaâ
phaát triïín nguöìn taâi nguyïn sinh vêåt cuãa àêët nûúác.
- Phaát triïín CNSH nhùçm chuã yïëu phuåc vuå phaát triïín nïìn nöng
- lêm - ngû nghiïåp bïìn vûäng, baão vïå sûác khoeã con ngûúâi vaâ möi
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
87
trûúâng söëng, trong àoá lêëy viïåc goáp phêìn hiïån àaåi hoaá vaâ cöng nghiïåp
hoaá nöng nghiïåp vaâ nöng thön laâm troång têm.
- Phaát triïín CNSH trïn cú súã tiïëp thu coá choån loåc caác thaânh tûåu
cuãa thïë giúái aáp duång vaâo àiïìu kiïån cuå thïí cuãa Viïåt Nam, nhanh
choáng ài ngay vaâo caác cöng nghïå tiïn tiïën (chuá troång qui mö vûâa vaâ
nhoã) àöìng thúâi vúái viïåc hiïån àaåi hoaá caác cöng nghïå truyïìn thöëng
theo nguyïn tùæc ài tùæt àoán àêìu.
9. Muåc tiïu phaát triïín
Muåc tiïu chñnh cêìn àaåt àûúåc trong giai àoaån phaát triïín túái 2010
cuãa CNSH nûúác ta laâ:
- Nghiïn cûáu ûáng duång choån loåc caác thaânh tûåu khoa hoåc - cöng
nghïå thuöåc lônh vûåc CNSH cuãa thïë giúái phuåc vuå thiïët thûåc vaâ coá
hiïåu quaã sûå phaát triïín bïìn vûäng nöng - lêm - ngû nghiïåp, cöng
nghiïåp chïë biïën, baão vïå sûác khoeã nhên dên vaâ möi trûúâng söëng.
- Xêy dûång möåt ngaânh Cöng nghiïåp sinh hoåc phaát triïín baão
àaãm saãn xuêët àûúåc caác saãn phêím phuåc vuå tiïu duâng nöåi àõa vaâ xuêët
khêíu. Giai àoaån àêìu àïën nùm 2005 lêëy viïåc triïín khai nhûäng cöng
nghïå àaåt àûúåc trong nûúác cuãa 20 nùm qua, àöìng thúâi dûåa vaâ cöng
nghïå nhêåp laâm nïìn taãng àïí hònh thaânh ngaânh cöng nghiïåp sinh
hoåc, giai àoaån sau tûâ 2005 - 2010 kïët húåp giûäa cöng nghïå nöåi sinh
vaâ cöng nghïå nhêåp vúái tó troång cöng nghïå nöåi sinh ngaây caâng chiïëm
tó troång lúán àïí phaát triïín ngaânh cöng nghiïåp sinh hoåc àaåt trònh àöå
khu vûåc.
- Taåo lêåp àûúåc möåt hïå thöëng caác cú quan khoa hoåc - cöng nghïå
thuöåc lônh vûåc CNSH coá nùng lûåc tiïën haânh nghiïn cûáu phaát triïín úã
trònh àöå cao vaâ coá khaã nùng taåo ra caác cöng nghïå múái, hiïån àaåi phuåc
vuå sûå phaát triïín cuãa nïìn kinh tïë quöëc dên.
10. Nhûäng àõnh hûúáng ûu tiïn phaát triïín CNSH úã Viïåt Nam
Sau àêy laâ nhûäng àõnh hûúáng ûu tiïn phaát triïín cuãa CNSH:
Cho àïën nùm 2005 CNSH têåp trung cho muåc tiïu phuåc vuå phaát
triïín nöng nghiïåp vaâ baão vïå sûác khoeã con ngûúâi. Giai àoaån 2 tûâ
2005 àïën 2010 CNSH múã röång phaåm vi phuåc vuå sang lônh vûåc cöng
nghiïåp vaâ baão vïå möi trûúâng.
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
88
10.1. CNSH phuåc vuå phaát triïín nöng nghiïåp bïìn vûäng
(i) Taåo vaâ nhên giöëng cêy tröìng chêët lûúång cao cho phaát triïín
nöng, lêm nghiïåp vaâ cêy dûúåc liïåu. (ii) Saãn xuêët chïë phêím sinh hoåc
laâm phên boán, thuöëc trûâ sêu - bïånh phuåc vuå baão vïå cêy tröìng vaâ baão
quaãn nöng saãn. (iii) Saãn xuêët caác loaåi vacxin vêåt nuöi vaâ tiïën túái coá
àûúåc vacxin taái töí húåp. (iv) Saãn xuêët caác chïë phêím chêín àoaán (KIT)
bïånh cêy tröìng vêåt nuöi, ngùn chùån caác dõch bïånh lúán. (v) Phaát triïín
nhanh söë lûúång, chêët lûúång àaân giöëng vaâ saãn phêím vêåt nuöi. Baão
töìn, phaát triïín vaâ sûã duång nguöìn gen quyá.
10.2. CNSH phuåc vuå y dûúåc vaâ baão vïå sûác khoeã nhên dên
(i) Saãn xuêët khaáng sinh baão vïå sûác khoeã nhên dên. (ii) Saãn
xuêët 10 loaåi vacxin phoâng caác bïånh chñnh cho ngûúâi, trong àoá coá caác
vacxin thïë hïå múái. (iii) SX àûúåc caác chïë phêím sinh hoåc khaác nhû
vitamin, axñt amin...
10.3. CNSH phuåc vuå caác ngaânh cöng nghiïåp
(i) Saãn xuêët protein, axit amin caác loaåi. (ii) Saãn xuêët axit hûäu
cú vaâ dung möi hûäu cú. (iii) Cöng nghïå enzym. (iv) Chïë biïën nöng
saãn, thûåc phêím.
10.4. CNSH phuåc vuå xûã lyá ö nhiïîm möi trûúâng:
(i) Cöng nghïå theo doäi vaâ àaánh giaá mûác àöå ö nhiïîm möi trûúâng
bùçng caác biosensor. (ii) Cöng nghïå xûã lyá raác thaãi, phïë thaãi hûäu cú
rùæn. (iii) Cöng nghïå xûã lyá nûúác thaãi.
11. Caác nöåi dung xêy dûång vaâ phaát triïín
11.1. Xêy dûång vaâ phaát triïín tiïìm lûåc khoa hoåc - cöng nghïå
sinh hoåc
CNSH múái laâ möåt lônh vûåc cöng nghïå cao vaâ nhûäng hûáa heån
cuãa CNSH trong thïë kó 21 chñnh laâ CNSH múái. Trong tònh hònh
nùng lûåc cöng nghïå thuöåc vïì CNSH cuãa Viïåt Nam coân nhiïìu yïëu
keám, àïí coá thïí laâm chuã àûúåc cöng nghïå cao naây vaâ àûa noá vaâo saãn
xuêët àoâi hoãi vïì xêy dûång tiïìm lûåc KHCN laâ hïët sûác cêëp baách.
(i) Àaâo taåo nhên lûåc cho CNSH: Thúâi gian àïí àaâo taåo àûúåc möåt
lûåc lûúång caán böå KHCN àuã nùng lûåc laâm chuã cöng nghïå chùæc chùæn
khöng dûúái 5 nùm. Do àoá, viïåc àaâo taåo caán böå cho CNSH àïën nay àaä
laâ möåt àoâi hoãi cêëp baách vaâ cêìn phaãi àûúåc bùæt àêìu ngay. Dûå aán àaâo
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
89
taåo nhên lûåc cho CNSH phaãi baão àaãm àöìng böå vïì cú cêëu ngaânh
nghïì, cú cêëu trònh àöå. Vïì cú cêëu ngaânh nghïì nhûäng lônh vûåc sau
cêìn àûúåc lûu yá: kô thuêåt di truyïìn, CN vi sinh, CN tïë baâo, CN
enzym, cöng nghïå hoåc, trong àoá àùåc biïåt chuá troång kô thuêåt di
truyïìn vaâ cöng nghïå hoåc (caác kô sû vïì quaá trònh cöng nghïå). Vïì cú
cêëu trònh àöå, cêìn coá kïë hoaåch àaâo taåo theo tó lïå thñch húåp maâ caác
nûúác phaát triïín vêîn duy trò: l tiïën sô/10-20 àaåi hoåc. Trong àaâo taåo
cêìn kïët húåp giûäa böí tuác trònh àöå cho àöåi nguä hiïån coá vúái viïåc àaâo taåo
trong nûúác vaâ nûúác ngoaâi. Àaâo taåo úã nûúác ngoaâi: Vöën ngên saách nïn
ûu tiïn àaâo taåo caán böå gioãi coá hoåc võ tiïën sô taåi caác nûúác coá trònh àöå
cao vïì CNSH nhû Têy Êu, Myä, Nhêåt Baãn. Nhaâ nûúác cêìn coá chñnh
saách khuyïën khñch loaåi hònh du hoåc tûå tuác vaâo viïåc àaâo taåo caán böå
vïì CNSH. Àaâo taåo trong nûúác: Cêìn múã chuyïn ngaânh àaåo taåo vïì
CNSH trong möåt söë trûúâng àaåi hoåc. Múã caác loaåi hònh nêng cao trònh
àöå cho àöåi nguä hiïån coá; Àaâo taåo caán böå Àaåi hoåc (laâ chuã yïëu) kïët húåp
vúái àaâo taåo caán böå coá trònh àöå sau àaåi hoåc. Cêìn nghiïn cûáu hònh
thûác múâi caác chuyïn gia gioãi cuãa nûúác ngoaâi tham gia giaãng daåy vaâ
cöång taác taåi Viïåt Nam.
(ii) Àêìu tû xêy dûång maång lûúái caác phoâng thñ nghiïåm CNSH vaâ
phoâng thñ nghiïåm troång àiïím: vò CNSH laâ möåt ngaânh KHCN coá
phaåm vi taác àöång khaá röång (nöng, lêm, ngû nghiïåp, y tïë, baão vïå möi
trûúâng, cöng nghiïåp), laâ möåt ngaânh coá liïn quan àïën sûå söëng vaâ phuå
thuöåc khaá lúán vaâo caác àiïìu kiïån tûå nhiïn, vaâ Viïåt Nam laâ möåt nûúác
traãi daâi tûâ vô àöå 23023 àïën 8023 taåo thaânh caác vuâng sinh thaái rêët
khaác nhau, do àoá viïåc xêy dûång möåt maång lûúái caác phoâng thñ
nghiïåm vïì CNSH, trong àoá coá möåt söë phoâng thñ nghiïåm troång àiïím
laâ yïu cêìu khaách quan.
(iii) Tùng cûúâng nùng lûåc nghiïn cûáu triïín khai: Trong voâng 5 10 nùm túái cêìn tùng cûúâng nùng lûåc nghiïn cûáu triïín khai cuãa caác
cú quan KHCN nhùçm: Laâm chuã àûúåc caác cöng nghïå cao trong
CNSH; taåo àûúåc cöng nghïå múái phuåc vuå caác nhu cêìu cuãa nïìn kinh
tïë. Hònh thûác: coá thïí töí chûác thaânh möåt hoùåc möåt vaâi chûúng trònh
KHCN cêëp nhaâ nûúác. Caác nöåi dung nghiïn cûáu bao göìm: (i) Nghiïn
cûáu ûáng duång cöng nghïå cao: Nghiïn cûáu laâm chuã caác kô thuêåt chuã
yïëu cuãa cöng nghïå gen vaâ ûáng duång cöng nghïå gen trong taåo ra caác
giöëng cêy tröìng, vi sinh vêåt, àöång vêåt, àöång thûåc vêåt thuyã sinh
mang gen biïën naåp coá caác àùåc tñnh ûu viïåt phuåc vuå saãn xuêët, ûáng
duång caác kô thuêåt vaâ cöng nghïå cao trong CNSH àïí nghiïn cûáu saãn
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
90
xuêët caác caác chïë phêím sinh hoåc, vacxin thïë hïå múái... (ii) Nghiïn cûáu
ûáng duång cöng nghïå tïë baâo trong taåo vaâ nhên giöëng cêy tröìng: ûáng
duång caác kô thuêåt cuãa cöng nghïå tïë baâo thûåc vêåt trong nghiïn cûáu
taåo giöëng cêy tröìng: ruát ngùæn thúâi gian taåo giöëng, taåo caác giöëng coá
phêím chêët, nùng suêët, coá khaã nùng chöëng chõu cao. Nghiïn cûáu xêy
dûång caác cöng nghïå nhên nhanh caác giöëng cêy tröìng phuåc vuå caác
chûúng trònh vaâ dûå aán quöëc gia: chûúng trònh xuêët khêíu nöng saãn,
chûúng trònh mña àûúâng, dûå aán tröìng múái 5 triïåu ha rûâng, chûúng
trònh phaát triïín cêy ùn quaã, chûúng trònh phaát triïín cêy dûúåc liïåu,
chûúng trònh phaát triïín thûåc vêåt thuyã sinh... Goáp phêìn xêy dûång hïå
thöëng caác xñ nghiïåp nhên giöëng cêy tröìng. (iii) ûáng duång cöng nghïå
tïë baâo àöång vêåt: ûáng duång cöng nghïå tïë baâo àöång vêåt trong taåo
giöëng möåt söë vêåt nuöi. Triïín khai úã qui mö lúán cöng nghïå sinh saãn,
trong àoá chuá troång cöng nghïå cêëy truyïìn phöi vaâ cöng nghïå tinh
àöng laånh vêåt nuöi: lúån, boâ thõt, boâ sûäa, dï, thuyã saãn. ûáng duång cöng
nghïå tïë baâo àöång vêåt trong saãn xuêët möåt söë chïë phêím sinh, y hoåc
nhû möåt khaáng thïí àún doâng, vacxin... (iv) Phaát triïín cöng nghïå vi
sinh vaâ cöng nghïå lïn men: Nghiïn cûáu taåo caác giöëng vi sinh vêåt vaâ
caác qui trònh cöng nghïå lïn men vi sinh vêåt phuåc vuå saãn xuêët phên
vi sinh vêåt vaâ thuöëc trûâ sêu bïånh vi sinh vêåt, möåt söë axñt hûäu cú,
laâm saåch möi trûúâng. Töí chûác nghiïn cûáu thiïët kïë, chïë taåo caác dêy
chuyïìn lïn men (vêën àïì naây phaãi do caác kô sû cú khñ, chïë taåo maáy,
cöng nghïå hoåc tiïën haânh). (v) Phaát triïín cöng nghïå hoaá sinh vaâ cöng
nghïå enzym: Xêy dûång caác qui trònh cöng nghïå àïí saãn xuêët cöng
nghiïåp caác loaåi enzym tûâ sinh khöëi vi sinh vêåt, tûâ thûåc vaâ àöång vêåt.
Tòm kiïëm vaâ hoaân thiïån cöng nghïå saãn xuêët caác chïë phêím sinh hoåc
coá giaá trõ cao tûâ vi sinh vêåt, thûåc vêåt, àöång vêåt trïn caån vaâ dûúái
nûúác (Vñ duå: Tetrodotoxin tûâ gan caá noác, LAL-test tûâ maáu sam,
thuöëc chöëng ung thû, söët reát, sinh àeã coá kïë hoaåch...). (vi) CNSH
trong baão quaãn, chïë biïën nöng saãn vaâ cöng nghiïåp thûåc phêím: Phaát
triïín caác cöng nghïå baão quaãn nöng saãn haån chïë dêìn caác cöng nghïå
hiïån haânh àang sûã duång caác chêët hoaá hoåc. Phaát triïín caác cöng nghïå
chïë biïën nöng saãn qui mö nhoã phuåc vuå viïåc chïë biïën nöng saãn taåi
chöî. Hiïån àaåi hoaá vaâ cöng nghiïåp hoaá caác cöng nghïå chïë biïën cöí
truyïìn. Phaát triïín caác cöng nghïå saãn xuêët thûåc phêím vaâ caác phuå
gia cho chïë biïën thûåc phêím. (vii) Nghiïn cûáu ûáng duång CNSH trong
baão vïå möi trûúâng: Phaát triïín caác cöng nghïå xûã lñ caác chêët sinh
hoaåt, chêët thaãi cuãa caác quaá trònh chïë biïën nöng saãn vaâ chêët thaãi
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
91
cöng nghiïåp rùæn, loãng. Phaát triïín cöng nghïå vaâ xûã lyá ö nhiïîm dêìu.
(viii) Nghiïn cûáu cöng nghïå saãn xuêët khaáng sinh vaâ vacxin thïë hïå
múái: Nghiïn cûáu cöng nghïå cöë àõnh enzym àïí saãn xuêët khaáng sinh.
Phaát triïín cöng nghïå saãn xuêët vacxin thïë hïå múái.
11.2. Xêy dûång vaâ phaát triïín nïìn cöng nghiïåp sinh hoåc
i) Saãn xuêët caác saãn phêím phuåc vuå phaát triïín nöng nghiïåp bïìn
vûäng: Xêy dûång caác xñ nghiïåp CNSH (qui mö huyïån, liïn huyïån
hoùåc tónh) nhên nhanh giöëng cêy tröìng, saãn xuêët phên vaâ thuöëc trûâ
sêu bïånh haåi thûåc vêåt. Xêy dûång hoùåc nêng cêëp caác xñ nghiïåp saãn
xuêët caác loaåi vacxin phoâng bïånh vêåt nuöi vaâ caác chïë phêím chêín
àoaán bïånh.
ii) Saãn xuêët caác saãn phêím phuåc vuå baão vïå sûác khoeã nhên dên:
Saãn xuêët khaáng sinh: Nhêåp cöng nghïå àïí àïën nùm 2005 saãn xuêët
àûúåc 1.000 têën khaáng sinh cú baãn. Saãn xuêët vacxin: àïën 2005 saãn
xuêët àûúåc 80 triïåu liïìu thuöåc 10 loaåi vacxin, trong àoá coá möåt khöëi
lûúång thñch húåp vacxin thïë hïå múái.
iii) Saãn xuêët caác saãn phêím cöng nghiïåp: Saãn xuêët caác axñt hûäu
cú, protein, axñt amin. Saãn xuêët caác dung möi hûäu cú.
iv) Baão vïå möi trûúâng: Xêy dûång caác xñ nghiïåp xûã lyá raác vaâ nûúác
thaãi sinh hoaåt taåi caác tónh, thaânh phöë bùçng caác phûúng phaáp cöng
nghïå sinh hoåc kïët húåp vúái cú hoåc vaâ hoaá hoåc.
12. Caác giaãi phaáp
Àöëi vúái haâng raâo baão höå quyïìn súã hûäu cöng nghiïåp phaãi biïët
dûåa vaâo caác töí chûác quöëc tïë, caác töí chûác khu vûåc àïí tòm ra löëi ài cho
muåc tiïu "tûå do haânh àöång" trong nghiïn cûáu vaâ ûáng duång.
Àöëi vúái viïåc àêìu tû cêìn xêy dûång vaâ thûåc hiïån caác Dûå aán hay
Chûúng trònh coá muåc tiïu möåt caách àöìng böå tûâ khêu nghiïn cûáu cú
baãn nghiïn cûáu ûáng duång vaâ nghiïn cûáu thñch ûáng saãn xuêët vúái
muåc tiïu cuöëi cuâng laâ xêy dûång vaâ phaát triïín ngaânh cöng nghiïåp
sinh hoåc Viïåt Nam. Àïì nghõ Nhaâ nûúác cho pheáp sûã duång caác nguöìn
vöën kïí caã vöën vay ODA cho viïåc töí chûác àaâo taåo caán böå CNSH trong
vaâ ngoaâi nûúác, àïí àêìu tû tùng cûúâng cú súã vêåt chêët kô thuêåt cho caác
cú quan KHCN vïì CNSH. Tiïën haânh àêìu tû vaâ coá chñnh saách thñch
húåp àïí phaát triïín ngaânh cöng nghiïåp sinh hoåc: Cho àïën nùm 2005,
têåp trung àêìu tû cho Chûúng trònh KT-KT CNSH. Chûúng trònh
KT-KT CNSH trong giai àoaån àïën nùm 2005 ûu tiïn cho 2 lônh vûåc
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
92
nöng nghiïåp vaâ y tïë. Chûúng trònh KT-KT CNSH phaãi löìng gheáp
àûúåc caác nöåi dung KHCN vúái caác nöåi dung phaát triïín saãn xuêët vaâ
löìng gheáp vúái caác chûúng trònh kinh tïë xaä höåi khaác. Àïí phaát triïín
ngaânh cöng nghiïåp sinh hoåc Viïåt Nam, àïì nghõ Nhaâ nûúác coá chñnh
saách ûu àaäi vïì thuïë, vay tñn duång, sûã duång ODA àïí àêìu tû, lêåp quyä
höî trúå àöíi múái cöng nghïå, baão höå caác saãn phêím CNSH àaä àûúåc saãn
xuêët trong nûúác bùçng viïåc àûa vaâo Kïë hoaåch àiïìu haânh xuêët nhêåp
khêíu haâng nùm cuãa Chñnh phuã danh muåc caác saãn phêím CNSH cêëm
hoùåc haån chïë nhêåp...
13. Töí chûác thûåc hiïån
Caác böå, ngaânh chõu traách nhiïån thûåc hiïån tûâng nöåi dung cuå thïí
nhû Böå Giaáo duåc vaâ Àaâo taåo töí chûác xêy dûång vaâ triïín khai Dûå aán
Àaâo taåo nhên lûåc cho CNSH; Böå Khoa hoåc, Cöng nghïå vaâ Möi
trûúâng töí chûác xêy dûång vaâ triïín khai Dûå aán Àêìu tû xêy dûång
maång lûúái caác phoâng thñ nghiïåm CNSH vaâ phoâng thñ nghiïåm troång
àiïím vaâ Dûå aán Tùng cûúâng nùng lûåc nghiïn cûáu triïín khai; chuã trò
Chûúng trònh KT-KT CNSH, phöëi húåp vúái caác Böå ngaânh thaânh viïn
Ban chuã nhiïåm chûúng trònh Xêy dûång vaâ töí chûác triïín khai
Chûúng trònh Kô thuêåt - Kinh tïë CNSH (bao göìm caác dûå aán töí chûác
saãn xuêët caác saãn phêím CNSH vúái muåc tiïu xêy dûång ngaânh cöng
nghiïåp sinh hoåc); Böå Kïë hoaåch vaâ Àêìu tû, chuã trò cuâng Böå Taâi chñnh
vaâ Böå Khoa hoåc, Cöng nghïå vaâ Möi trûúâng töí chûác thêím àõnh caác
Dûå aán vaâ Chûúng trònh KT-KT CNSH, xêy dûång kïë hoaåch huy àöång
vöën, kïë hoaåch àêìu tû, dûå kiïën phên böí ngên saách Nhaâ nûúác haâng
nùm vaâ 5 nùm trònh Thuã tûúáng Chñnh phuã phï duyïåt; Böå Kïë hoaåch
vaâ àêìu tû, Taâi chñnh , Khoa hoåc, Cöng nghïå vaâ Möi trûúâng, Ban
Chuã nhiïåm Chûúng trònh KT-KT CNSH xêy dûång vaâ trònh Thuã
tûúáng Chñnh phuã ban haânh caác chñnh saách nhùçm thuác àêíy viïåc thûåc
hiïån àïì aán.
14. Kïët luêån vaâ kiïën nghõ
Ûu tiïn phaát triïín CNSH úã nûúác ta laâ möåt quyïët àõnh àuáng àùæn
cuãa nhaâ nûúác trong quaá trònh hònh thaânh nhûäng nhên töë cú baãn cuãa
nïìn kinh tïë tri thûác hiïån nay. Nhûäng thaách thûác lúán àoâi hoãi chuáng
ta phaãi vûúåt qua, àoá laâ sûå thiïëu huåt vïì lûåc lûúång caán böå coá trònh àöå
khoa hoåc cöng nghïå cao, haâng raâo vïì quyïìn súã hûäu trñ tuïå vaâ tñnh
phên taán trong àêìu tû. Nhaâ nûúác cêìn coá nhûäng quyïët saách àuáng
àùæn àïí tûâng bûúác thaáo gúä nhûäng khoá khùn àûa KHCN nûúác ta höåi
nhêåp vúái khu vûåc vaâ thïë giúái./.
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
93
KINH TÏË TRI THÛÁC
– VAI TROÂ CUÃA DOANH NGHIÏÅP
TS. NGUYÏÎN QUANG A
Cöng ty 3C
Baáo caáo naây seä giúái thiïåu sú qua khaái niïåm vïì kinh tïë tri thûác,
sau àoá seä baân sú qua vai troâ cuãa caác nhên töë aãnh hûúãng àïën kinh tïë
tri thûác vaâ ài sêu hún baân vïì vai troâ cuãa caác doanh nghiïåp.
Kinh tïë tri thûác
Kinh tïë tri thûác coá thïí àûúåc hiïíu àún giaãn nhû sau.
Giaá trõ saãn phêím
Giaá trõ (GT) cuãa möîi saãn phêím (haâng hoaá hay dõch vuå), àûúåc ào
thñ duå bùçng tiïìn, bao göìm giaá trõ cuãa hai thaânh töë:
• Giaá trõ cuãa vêåt liïåu taåo ra saãn phêím (GTvl)
• Giaá trõ cuãa cöng sûác cuãa con ngûúâi taåo ra saãn phêím (GTcs),
phêìn naây laåi göìm hai phêìn:
• Giaá trõ cuãa cöng lao àöång chên tay (GTct)
• Giaá trõ cuãa cöng lao àöång trñ tuïå (GTtt).
Noái caách khaác, GT = GTvl + GTcs = GTvl + GTct + GTtt. Nïëu
GTtt chiïëm phêìn lúán cuãa GT, thñ duå GTtt > 50% GT, ta noái saãn
phêím coá haâm lûúång trñ tuïå cao. Hiïín nhiïn àiïìu naây chó coá nghôa
khi saãn phêím àûúåc àõnh giaá, noái nöm na laâ qua quaá trònh trao àöíi.
1. Kinh tïë tri thûác
Trong möåt nïìn kinh tïë coá vö vaân saãn phêím (haâng hoaá vaâ dõch
vuå) àûúåc trao àöíi. Khi töíng húåp giaá trõ cuãa têët caã caác saãn phêím àûúåc
trao àöíi trong möåt khoaãng thúâi gian naâo àoá, thñ duå trong möåt nùm,
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
94
cuãa möåt nïìn (hay möåt ngaânh) kinh tïë ta coá, tûúng tûå nhû vúái saãn
phêím noái úã muåc trïn:
Töíng GT = Töíng GTvl + Töíng GTct + Töíng GTtt
Khi Töíng GTtt chiïëm phêìn lúán cuãa Töíng GT, thñ duå quaá 50%,
ta noái nïìn (hay ngaânh) kinh tïë àoá laâ nïìn (ngaânh) kinh tïë tri thûác.
Vúái khaái niïåm nhû trïn chuáng ta cêìn chuá yá túái möåt söë àiïím sau
àêy:
• Tñnh tûúng àöëi cuãa khaái niïåm
• Àöå lúán, sûå giaâu coá vaâ tñnh tri thûác cuãa möåt nïìn kinh tïë laâ caác
khaái niïåm, tuy coá liïn quan song khaác nhau
• Nhûäng ngaânh kinh tïë maâ saãn phêím cuãa noá coá GTvl nhoã hay
bùçng khöng, haâm lûúång lao àöång chên tay nhoã hay khöng coá
(nghïå thuêåt, nghiïn cûáu, àaâo taåo, tû vêën, möi giúái, giaãi trñ,
taâi chñnh-ngên haâng, phêìn mïìm, xuêët baãn, quaãng caáo, y tïë;
caác ngaânh chïë taåo cöng nghïå cao nhû maáy tñnh, viïîn thöng,
àiïån tûã, haâng khöng vuä truå, dûúåc, v.v..) theo àõnh nghôa trïn
laâ caác ngaânh kinh tïë tri thûác. Nöng nghiïåp úã mûác àöå phaát
triïín cao - vúái caác giöëng múái, tûúái tiïu, chùm boán àûúåc àa
phêìn tûå àöång hoaá theo caác quy trònh cöng nghïå hiïån àaåi (tuyâ
theo möi trûúâng, thúâi tiïët, thúâi kyâ sinh trûúãng,...) vaâ nhêët laâ
sau chïë biïën thñch húåp - cuäng (seä) trúã thaânh ngaânh kinh tïë
tri thûác.
1. Sûå tiïën hoaá
Sûå tiïën hoaá chung cuãa möåt nïìn kinh tïë coá thïí àûúåc minh hoaå
qua tyã lïå
K(t) = (Töíng GTtt)/(Töíng GT)
nhû möåt haâm cuãa thúâi gian.
Vúái möåt nïìn kinh tïë trong quaá trònh phaát triïín, K(t) laâ möåt
haâm tùng dêìn; taåi thúâi àiïím t =T khi maâ K(T) = 0,5 ta goåi thúâi àiïím
àoá laâ thúâi àiïím nïìn kinh tïë chuyïín sang nïìn kinh tïë tri thûác. Hiïån
taåi úã caác nûúác phaát triïín nhû Myä, Nhêåt, Anh, Phaáp, Singapore, ...
thûåc sûå nïìn kinh tïë cuãa hoå àaä laâ kinh tïë tri thûác.
Kinh tïë tri thûác hiïån nay coân àûúåc duâng gêìn nhû àöìng nghôa
vúái kinh tïë kyä thuêåt söë (digital economy), kinh tïë thöng tin
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
95
(information economy), kinh tïë maång (network economy), kinh tïë
múái, v.v.. maâ nöåi dung chuã yïëu laâ thûåc hiïån moåi hoaåt àöång kinh tïë
vúái sûå trúå giuáp cuãa caác hïå thöëng viïîn thöng, maáy tñnh vaâ àiïån tûã. Xu
thïë khöng thïí traánh khoãi vaâ khöng thïí àaão ngûúåc cuãa kinh tïë thïë
giúái laâ: K(t) àang caâng tiïën nhanh àïën giaá trõ (giúái haån) 1; àiïìu naây
coá nghôa laâ:
• Nïìn kinh tïë thïë giúái, xeát vïì mùåt töíng giaá trõ, àang ngaây caâng
nhanh chuyïín thaânh kinh tïë tri thûác;
• Caác nïìn kinh tïë àaä chuyïín thaânh kinh tïë tri thûác ngaây caâng
gia töëc sûå phaát triïín cuãa mònh úã mûác cao hún;
• Caác nïìn kinh tïë chêåm phaát triïín, noái chung, coá gia töëc phaát
triïín nhoã hún;
• Vaâ hïå quaã laâ khoaãng caách giûäa caác nïìn kinh tïë phaát triïín vaâ
kinh tïë chêåm phaát triïín ngaây caâng röång; noái caách khaác sûå
phên àöi cuãa kinh tïë thïë giúái thaânh hai nhoám: nhoám phaát
triïín vaâ nhoám chêåm phaát triïín laâ möåt thûåc tïë hiïån nay vaâ laâ
möåt xu thïë lêu daâi, khöng àaão ngûúåc àûúåc (Hïå quaã hiïín
nhiïn cuãa quy luêåt Pareto 20/80). Hy voång caác nïìn kinh tïë
cuãa caác quöëc gia àöåc lêåp seä phaát triïín àöìng àïìu chó laâ möåt aão
tûúãng, chûa bao giúâ coá, khöng coá vaâ cuäng khöng bao giúâ coá,
kïí tûâ khi caác quöëc gia töìn taåi cho àïën khi khöng coân caác quöëc
gia àöåc lêåp;
• Cú höåi vaâ thaách thûác vúái möîi nïìn kinh tïë laâ laâm sao nhanh
choáng àûa nïìn kinh tïë cuãa mònh vaâo nhoám thûá nhêët vaâ giûä
vûäng võ trñ cuãa mònh trong nhoám àoá hoùåc khöng thò bõ boã rúi
(ngay caã vúái caác nïìn kinh tïë nay àang úã trong nhoám phaát
triïín cuäng coá thïí bõ boã rúi vaâ tuåt xuöëng nhoám thûá hai); vúái
caác nïìn kinh tïë àang úã nhoám thûá 2 nhû cuãa Viïåt Nam chuáng
ta thò thaách thûác quaã laâ to lúán, nhûng khöng coá löëi thoaát naâo
khaác laâ phaãi têån duång thúâi cú, huy àöång moåi nguöìn lûåc vaâ
raáng hïët sûác maâ chaåy cho thêåt nhanh nïëu khöng muöën bõ boã
rúi thïm nûäa.
1. Cú cêëu
Nhû trïn àaä trònh baây, xu thïë toaân böå nïìn kinh tïë biïën thaânh
nïìn kinh tïë tri thûác àang diïîn ra. Noái caách khaác têët caã moåi ngaânh
kinh tïë kïí tûâ nöng nghiïåp, giao thöng cho àïën caác ngaânh saãn xuêët
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
96
khaác cuäng dêìn trúã thaânh caác ngaânh kinh tïë tri thûác. Mûác àöå, thúâi
àiïím chuyïín thò möîi núi möåt khaác. Thñ duå nöng dên úã möåt vaâi nûúác
phaát triïín cuäng àaä trúã thaânh ngûúâi lao àöång tri thûác. Hoå laâm àêët,
gieo haåt, chùm boán vaâ thu hoaåch vúái sûå trúå giuáp cuãa maáy moác, cuãa
thöng tin qua vïå tinh (àïí hiïíu ngay vïì khñ hêåu, thúâi tiïët, sûå phaát
triïín cuãa sêu bïånh, v.v..) cuãa Internet, cuãa maång àûúåc kïët nöëi vúái
caác trung têm khuyïën nöng, vúái caác khaách haâng, caác nhaâ cung cêëp.
Tuy haâm lûúång tri thûác cuãa têët caã caác ngaânh àïìu tùng dêìn song
nïìn kinh tïë tri thûác coá caác ngaânh chñnh cuãa noá. Àoá laâ caác ngaânh maâ
saãn phêím cuãa noá coá haâm lûúång giaá trõ vêåt liïåu vaâ giaá trõ lao àöång
chên tay bùçng khöng hay nhoã, thñ duå nhû: nghïå thuêåt, nghiïn cûáu,
giaáo duåc àaâo taåo, tû vêën, möi giúái, giaãi trñ, taâi chñnh-ngên haâng,
phêìn mïìm, xuêët baãn, quaãng caáo, y tïë; caác ngaânh chïë taåo cöng nghïå
cao nhû maáy tñnh, viïîn thöng, àiïån tûã, haâng khöng vuä truå, dûúåc,
v.v.. Trong caác ngaânh naây thò ngaânh cöng nghïå thöng tin bao göìm
maáy tñnh, viïîn thöng, phêìn mïìm, àiïån tûã laâ ngaânh àêìu taâu coá vai
troâ thuác àêíy, xuác taác, gùæn kïët vaâ quan troång nhêët laâ chuáng taåo ra
caác cöng cuå múái, phûúng tiïån múái cho moåi ngaânh khaác. Têët nhiïn
àoáng goáp cuãa baãn thên ngaânh àêìu taâu naây cuäng ngaây caâng lúán.
Chñnh vò vêåy maâ hêìu hïët caác nûúác àïìu àang nöî lûåc àêíy maånh, thuác
àêíy sûå phaát triïín cuãa cöng nghiïåp cöng nghïå thöng tin.
VAI TROÂ CUÃA DOANH NGHIÏÅP
Möåt nïìn kinh tïë coá thïí àûúåc àõnh nghôa nhû möåt hïå thöëng bao
göìm: caác cú chïë (quy tùæc) maâ nïìn kinh tïë vêån haânh, vaâ caác thaânh
viïn tham gia trong nïìn kinh tïë àoá. Caác thaânh viïn cuãa möåt nïìn
kinh tïë bao göìm: caác doanh nghiïåp (kïí caã caác caá nhên vaâ höå gia
àònh coá hoaåt àöång kinh doanh), ngûúâi tiïu duâng, caác hiïåp höåi, caác cú
quan chñnh phuã. Chñnh phuã laâ möåt thaânh viïn àùåc biïåt, noá cung cêëp
dõch vuå cho caác thaânh viïn khaác (an ninh, phaáp lyá, phên xûã,..), noá laâ
ngûúâi tiïu duâng haâng hoaá vaâ dõch vuå, vaâ àùåc biïåt noá coá quyïìn taåo ra
phêìn lúán, tuy khöng phaãi laâ têët caã, caác cú chïë maâ nïìn kinh tïë vêån
haânh.
Baáo caáo naây khöng ài sêu phên tñch vai troâ cuãa Chñnh phuã vúái
kinh tïë tri thûác, chó nhêën maånh rùçng noá coá vai troâ hïët sûác quan
troång do tñnh àùåc biïåt gêìn nhû àöåc quyïìn cuãa noá vïì xaác lêåp caác cú
chïë vaâ quy tùæc. Cú chïë, quy tùæc chñnh laâ phêìn mïìm cuãa hïå thöëng
kinh tïë. Ta biïët rùçng trong möîi hïå thöëng thò phêìn mïìm, phêìn tri
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
97
thûác laâ phêìn cöët loäi nhêët, quan troång nhêët quyïët àõnh sûå hoaåt àöång
cuãa hïå thöëng; trong nïìn kinh tïë tri thûác thò vai troâ cuãa phêìn mïìm
naây coân quan troång gêëp böåi!. Caác chñnh saách khön kheáo cuãa Chñnh
phuã coá thïí àêíy rêët nhanh sûå phaát triïín cuãa kinh tïë tri thûác; caác
chñnh saách khöng chñnh xaác coá taác haåi khön lûúâng kòm haäm sûå phaát
triïín, laâm thui chöåt tñnh nùng àöång cuãa caác doanh nghiïåp, àêíy nïìn
kinh tïë rúi tûå do vaâo àaáy cuâng cuãa nhoám caác nïìn kinh tïë keám phaát
triïín. Tñnh thñch nghi cuãa chñnh saách laâ möåt neát hïët sûác quan troång.
Chñnh phuã khöng phaãi laâ ngûúâi duy nhêët taåo ra caác phêìn mïìm naây
(cú chïë, chñnh saách), caác thaânh phêìn khaác cuäng coá tiïëng noái cuãa noá.
Tuy vêåy, Chñnh phuã nïn têåp trung nhiïìu nguöìn lûåc hún nûäa àïí laâm
ra vaâ hoaân thiïån caác phêìn mïìm naây vò chuáng laâ phêìn cöët tûã cuãa hïå
thöëng kinh tïë xaä höåi. Ngoaâi ra Chñnh phuã vúái tû caách laâ nhaâ cung
cêëp dõch vuå (doanh nghiïåp) vaâ ngûúâi tiïu duâng cuäng coá caác vai troâ
quan troång cuãa mònh nhû laâ cuãa caác doanh nghiïåp vaâ ngûúâi tiïu
duâng àûúåc trònh baây sau àêy. Baãn thên Chñnh phuã nhû möåt töí chûác
doanh nghiïåp nïn ûáng duång nhûäng tri thûác cöng nghïå, caác phûúng
phaáp vaâ trang thiïët bõ àïí hoaåt àöång àûúåc hûäu hiïåu hún. Caãi caách
haânh chñnh úã ta, caác nûúác khaác goåi laâ taái lêåp chñnh phuã
(reenginering of government), nïn àûúåc xem xeát laåi möåt caách thêëu
àaáo trong böëi caãnh phaát triïín múái.
Caác hiïåp höåi, caác töí chûác phi chñnh phuã coá vai troâ quan troång
trong cung cêëp thöng tin, xuác tiïën kinh doanh, tûå quaãn (taåo quy tùæc
haânh nghïì, nghïì nghiïåp, àaåo àûác kinh doanh,.. nhûäng vêën àïì quaãn
lyá maâ caác hiïåp höåi laâm hûäu hiïåu hún Chñnh phuã), àaâo taåo, àöëi thoaåi
vúái vaâ goáp phêìn cuâng Chñnh phuã taåo cú chïë, quy tùæc, v.v..
Ngûúâi tiïu duâng, xeát cho cuâng, laâ ngûúâi coá tiïëng noái cuöëi cuâng
trong phaát triïín kinh tïë noái chung vaâ vúái kinh tïë tri thûác thò àiïìu
naây caâng nöíi bêåt hún. Nhu cêìu, súã thñch, têåp quaán, sûå hiïíu biïët, khaã
nùng chi traã, ... cuãa ngûúâi tiïu duâng (caá nhên, höå gia àònh, doanh
nghiïåp, caác töí chûác, caác cú quan chñnh phuã) coá vai troâ hïët sûác quan
troång trong moåi nïìn kinh tïë. Trong nïìn kinh tïë nöëi maång caác nhên
töë naây coá thïí àûúåc nhêån biïët nhanh hún, chñnh xaác hún nhiïìu vaâ
àiïìu naây coá aãnh hûúãng rêët tñch cûåc àïën phaát triïín. Trong kinh tïë tri
thûác nhaâ saãn xuêët (producer) vaâ ngûúâi tiïu duâng (consumer) hoaâ
nhêåp thaânh ngûúâi saãn-tiïu (prosumer); ngûúâi tiïu duâng (trûåc tiïëp coá
yá thûác hay khöng yá thûác àûúåc hoùåc giaán tiïëp) cuâng tham gia vaâo
quaá trònh thiïët kïë, saãn xuêët, baão dûúäng, nêng cêëp saãn phêím maâ
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
98
mònh tiïu thuå; vaâ trong quaá trònh giao kïët naây caã ngûúâi tiïu duâng
lêîn ngûúâi saãn xuêët àïìu coá lúåi, àïìu hoåc hoãi àûúåc nhiïìu tûâ nhau àïí trúã
thaânh nhaâ saãn xuêët, ngûúâi tiïu duâng thöng minh hún vaâ quan troång
nhêët laâ quaá trònh tñch tuå, chia seã tri thûác àûúåc àêíy nhanh lïn möåt
têìm cao múái.
Caác doanh nghiïåp, nhûäng ngûúâi tiïn phong àoáng vai troâ trung
têm trong moåi nïìn kinh tïë, vêîn giûä vai troâ chuã lûåc quan troång nhêët
trong nïìn kinh tïë tri thûác. Khöng coá caác doanh nghiïåp thò khöng coá
bêët kïí nïìn kinh tïë haâng hoaá naâo, kïí caã kinh tïë tri thûác. Khöng coá
doanh nghiïåp naâo laåi khöng laâ ngûúâi tiïu duâng, noái caách khaác noá coá
caã caác vai troâ quan troång cuãa ngûúâi tiïu duâng nhû noái úã trïn. Noá
cuäng coá thïí laâ thaânh viïn cuãa caác hiïåp höåi vaâ goáp phêìn tñch cûåc
trong hoaåt àöång cuãa caác hiïåp höåi. Noá cuäng coá thïí trûåc tiïëp loby, àöëi
thoaåi, kiïën nghõ àïí Chñnh phuã thay àöíi cú chïë, quy tùæc. Tuy vêåy, vai
troâ trung têm cuãa doanh nghiïåp vêîn laâ taåo ra haâng hoaá vaâ dõch vuå,
phên phöëi haâng hoaá vaâ cung cêëp dõch vuå, tiïën haânh àöíi múái
(inovation), phaát triïín cöng nghïå, taåo cöng ùn viïåc laâm, taåo vöën, àaâo
taåo vaâ phaát triïín nguöìn nhên lûåc, vaâ quan troång nhêët laâ taåo ra lúåi
nhuêån cho mònh cuäng chñnh laâ taåo ra sûå thõnh vûúång vaâ giaâu coá cuãa
quöëc gia. Caác doanh nghiïåp trong moåi nïìn kinh tïë àïìu coá nhûäng vai
troâ naây, tuy vêåy thûá bêåc quan troång cuãa chuáng coá thïí thay àöíi. Kinh
nghiïåm àïën nay cuãa nhên loaåi chó ra rùçng möåt nïìn kinh tïë chó thûåc
sûå hiïåu quaã vaâ tùng trûúãng bïìn vûäng khi khu vûåc tû nhên àoáng vai
troâ chñnh. Àiïìu naây caâng àuáng trong nïìn kinh tïë tri thûác. Trong
nïìn kinh tïë tri thûác caác vai troâ tiïën haânh àöíi múái, phaát triïín cöng
nghïå, àaâo taåo vaâ phaát triïín nguöìn nhên lûåc laâ hïët sûác thiïët yïëu, têët
nhiïn taåo lúåi nhuêån vêîn laâ quan troång nhêët àïí tûâ àoá coá tñch luyä taåo
vöën.
Tùng trûúãng bïìn vûäng laâ möåt vêën àïì cöët tûã cuãa nïìn kinh tïë.
Böën nhên töë trong tùng trûúãng kinh tïë (xem thñ duå P.A. Samuelson,
W.D. Nordhause "Kinh tïë hoåc" têåp II, tr. 306-329, Nxb Chñnh trõ
quöëc gia, 1997) laâ: nguöìn nhên lûåc, nguöìn taâi nguyïn, taåo vöën, thay
àöíi vaâ àöíi múái cöng nghïå. Nguöìn taâi nguyïn laâ nhên töë maâ Adam
Smith, trïn 200 nùm trûúác àêy, coi laâ quan troång nhêët cuãa tùng
trûúãng, vaâ khi àoá öng hoaân toaân àuáng, vêîn laâ möåt nhên töë quan
troång trong nûãa àêìu cuãa thïë kyã 20. Trong nïìn kinh tïë tri thûác
nguöìn taâi nguyïn khöng coân àoáng vai troâ quan troång nûäa, nïn ta coá
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
99
thïí boã qua maâ khöng cêìn xeát àïën. Noái caách khaác ba nhên töë chñnh
trong tùng trûúãng laâ:
• Nguöìn nhên lûåc
• Thay àöíi vaâ àöíi múái cöng nghïå
• Taåo vöën
Nguöìn nhên lûåc àûúåc moåi ngûúâi thöëng nhêët coi laâ nhên töë quan
troång nhêët. Trong kinh tïë tri thûác nguöìn nhên lûåc caâng àûúåc nhêën
maånh hún. Kyä nùng, kiïën thûác, kyã luêåt lao àöång, tinh thêìn àöíi múái
vaâ saáng taåo, khaã nùng thñch nghi, nùng lûåc hoåc hoãi suöët àúâi laâ
nhûäng yïëu töë cöët loäi maâ lûåc lûúång lao àöång cuãa kinh tïë tri thûác cêìn
phaãi coá. Vai troâ cuãa Chñnh phuã trong giaáo duåc vaâ àaâo taåo cú baãn cho
toaân dên laâ hïët sûác quan troång. Caác doanh nghiïåp phaãi àaãm traách
viïåc thûúâng xuyïn nêng cao kyä nùng, kiïën thûác, àaâo taåo vaâ taái àaâo
taåo lûåc lûúång lao àöång cuãa mònh; taåo àiïìu kiïån cho hoå saáng taåo, àöíi
múái vaâ thñch nghi. Trong nïìn kinh tïë tri thûác vai troâ caá nhên phaãi
àûúåc xem xeát laåi vaâ àïí noá coá võ trñ xûáng àaáng nhû noá phaãi coá. Möåt
thúâi gian daâi chuáng ta khöng chuá yá àuáng mûác àïën caá nhên; coi têåp
thïí laâ töëi thûúång vaâ caá nhên laâ thêëp beá; bùæt caá nhên phaãi phuåc tuâng
têåp thïí; chöëng àöëi quyïët liïåt "chuã nghôa caá nhên"; chûa taåo ra möi
trûúâng àïí caá nhên tûå do phaát triïín, suy nghô vaâ saáng taåo; hïå thöëng
giaáo duåc thiïn vïì nhöìi nheát kiïën thûác chûá khöng khuyïën khñch suy
nghô vaâ saáng taåo; cú chïë cêët nhùæc vaâ àaäi ngöå chó chuá troång àïën bùçng
cêëp vaâ "quan hïå" àaä taåo ra khöng biïët bao ngûúâi coá bùçng cêëp maâ laåi
thiïëu kiïën thûác, kyä nùng vaâ vùn hoaá. Àêy thûåc sûå laâ möåt thaãm hoaå.
Muöën phaát triïín kinh tïë vaâ nhêët laâ kinh tïë tri thûác nhûäng vêën àïì
nhûác nhöëi àoá phaãi àûúåc xem xeát thêëu àaáo vaâ loaåi boã triïåt àïí nhûäng
raâo caãn cho sûå phaát triïín thûåc sûå tûå do cuãa caá nhên. Phaát triïín
nguöìn nhên lûåc laâ viïåc maâ baãn thên chuáng ta phaãi laâm, coá thïí laâm
vaâ khöng ai laâm thay chuáng ta; noá laâ nguöìn lûåc taái taåo àûúåc duy
nhêët vaâ quan troång nhêët maâ chuáng ta coá. Giaáo duåc àaâo taåo laâ quöëc
saách. Khêíu hiïåu àoá àuáng nhûng chûa àuã. Giaáo duåc vaâ àaâo taåo nhû
thïë naâo? möi trûúâng àaâo taåo suöët àúâi ra sao? ai tiïën haânh cöng viïåc
giaáo duåc vaâ àaâo taåo? cú chïë cêët nhùæc vaâ àaäi ngöå thïë naâo? vaâ nhêët laâ
möi trûúâng cho tûå do phaát triïín caá nhên ra sao?, v.v.. laâ nhûäng cêu
hoãi nghiïm tuác phaãi traã lúâi; vaâ chó coá traã lúâi àuáng múái coá cú taåo àûúåc
nguöìn nhên lûåc töët cho nïìn kinh tïë tri thûác. Têët caã nhûäng raâo caãn
cuãa phaát triïín kinh tïë, phaát triïín nguöìn nhên lûåc cho xaä höåi múái,
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
100
kïí caã khi chuáng laâ nhûäng àiïìu maâ ta cho laâ cêëm kyå trong 40-50
nùm laåi àêy, àïìu nïn phaãi dúä boã.
Thay thïë vaâ àöíi múái cöng nghïå laâ nhên töë quan troång thûá hai.
Chêët lûúång cuãa kiïën thûác khoa hoåc cöng nghïå, bñ quyïët vaâ kyä nùng
quaãn lyá, quy trònh vaâ phûúng phaáp saãn xuêët - phên phöëi vaâ quaãn
trõ, cú chïë àaäi ngöå cho àöíi múái vaâ saáng taåo, cú chïë khuyïën khñch
nuöi dûúäng vaâ phaát triïín tinh thêìn kinh doanh laâ nhûäng thaânh
phêìn cú baãn cuãa cöng nghïå. Vúái chuáng ta, nhêån thûác vïì thay thïë vaâ
àöíi múái cöng nghïå laâ àiïìu quan troång haâng àêìu. Phaãi hïët sûác chuá
troång, nêng àúä vaâ nuöi dûúäng phaát triïín cöng nghïå trong nûúác; tuy
nhiïn trong thúâi gian 15-30 nùm àêìu thò viïåc thay thïë àöíi múái cöng
nghïå chuã yïëu phaãi (vaâ coá thïí) dûåa vaâo caác nguöìn lûåc tûâ bïn ngoaâi.
Viïåc naây coá thïí tiïën haânh qua nhêåp cöng nghïå, húåp taác vúái nûúác
ngoaâi vaâ hûäu hiïåu nhêët laâ thûåc sûå múã cûãa àïí thu huát àêìu tû nûúác
ngoaâi. Nïëu chñnh saách múã cûãa cuãa chuáng ta laâ "múã nhûng maâ àoáng"
hay "nûãa múã nûãa àoáng" thò khöng nhûäng khöng thu huát àûúåc nhiïìu
àêìu tû nûúác ngoaâi maâ hoå cuäng chùèng yïn têm maâ chuyïín giao cöng
nghïå hay àûa caác cöng nghïå tiïn tiïën vaâo. Noái caách khaác nïëu coá
chñnh saách thêåt thöng thoaáng, öín àõnh vaâ phaãi coá cam kïët vûäng
chùæc baão vïå quyïìn lúåi cuãa caác nhaâ àêìu tû (nhêët laâ caác quyïìn lúåi vö
hònh) thò vêën àïì thay thïë vaâ àöíi múái cöng nghïå tûâ nguöìn lûåc bïn
ngoaâi laâ khaã thi. Noái toám laåi phaát triïín töët nguöìn nhên lûåc, khuyïën
khñch thay thïë vaâ àöíi múái cöng nghïå trong nûúác, phaá boã moåi raâo caãn
vaâ thiïët lêåp möi trûúâng öín àõnh, minh baåch vaâ thöng thoaáng àïí
khuyïën khñch àêìu tû, àaãm baão quyïìn lúåi cuãa nhaâ àêìu tû (trong
nûúác vaâ nûúác ngoaâi) möåt caách lêu daâi, laâ caác giaãi phaáp triïåt àïí cho
thay thïë vaâ àöíi múái cöng nghïå. Caác vêën àïì vïì cú chïë vaâ chñnh saách
hiïín nhiïn phêìn lúán laâ thuöåc traách nhiïåm cuãa Chñnh phuã; toaân böå
phêìn coân laåi cuãa thay thïë vaâ àöíi múái cöng nghïå laâ viïåc cuãa caác
doanh nghiïåp.
Taåo vöën laâ viïåc taåo lêåp cú súã vêåt chêët cho nïìn kinh tïë, noá bao
göìm cú súã haå têìng vêåt chêët (àûúâng saá, cêìu caãng, hïå thöëng nùng
lûúång, cung cêëp vaâ thoaát nûúác, hïå thöëng viïîn thöng, hïå thöëng y tïë
cöång àöìng), nhaâ xûúãng, thiïët bõ maáy moác, hïå thöëng tin hoåc, v.v.. Taåo
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
101
vöën àoâi hoãi phaãi hy sinh tiïu duâng (ngùæn haån) hiïån taåi àïí cho tiïu
duâng lêu daâi (àêìu tû). Vai troâ cuãa Chñnh phuã vaâ dên cû laâ rêët quan
troång. Trûúác kia nhiïìu lônh vûåc do Chñnh phuã thûåc hiïån nhû xêy
dûång àûúâng saá, sên bay, bïën caãng, hïå thöëng nùng lûúång, hïå thöëng
viïîn thöng, cêëp thoaát nûúác, thuyã lúåi, hïå thöëng y tïë cöång àöìng, v.v..
Ngaây nay vúái chñnh saách kheáo leáo Chñnh phuã coá thïí huy àöång khu
vûåc doanh nghiïåp àaãm traách ngaây caâng nhiïìu trong viïåc taåo ra vöën
cöë àõnh xaä höåi naây, kïí tûâ nùng lûúång, viïîn thöng àïën àûúâng saá cêìu
caãng. Ngoaâi phêìn vöën cöë àõnh xaä höåi maâ khu vûåc tû nhên caâng ngaây
caâng coá vai troâ lúán hún, phêìn taåo vöën cuãa chñnh doanh nghiïåp nhû
nhaâ xûúãng, maáy moác thiïët bõ, hïå thöëng tin hoåc, v.v.. laâ traách nhiïåm
cuãa chñnh doanh nghiïåp. Caác chñnh saách àûúåc àïì cêåp àïën trong
phêìn thay thïë vaâ àöíi múái cöng nghïå cuäng chñnh laâ caác giaãi phaáp
hûäu hiïåu cho taåo vöën tûâ phña caác doanh nghiïåp.
THAY CHO LÚÂI KÏËT LUÊÅN
Kinh tïë tri thûác laâ hïå quaã cuãa sûå phaát triïín têët yïëu. Möåt loaåt
caác vêën àïì mêëu chöët cuãa kinh tïë hoåc tri thûác cêìn àûúåc tiïëp tuåc
nghiïn cûáu nhû sûå khan hiïëm vaâ döìi daâo, quan hïå cung cêìu vaâ giaá
trõ, quy luêåt lúåi tûác tùng dêìn, v.v.. Möåt hïå quaã àaáng buöìn, song
khöng thïí traánh khoãi, cuãa kinh tïë tri thûác laâ sûå phaát triïín khöng
àöìng àïìu, laâ sûå phên àöi (digital divide, phên àöi thaânh caác nïìn
kinh tïë phaát triïín - chêåm phaát triïín, thaânh nhoám ngûúâi "coá" vaâ
"khöng coá" /taâi saãn, tiïëp cêån thöng tin: giaâu ngheâo/). Nhiïåm vuå cuãa
möîi quöëc gia, möîi dên töåc möåt mùåt laâ laâm sao àûa nïìn kinh tïë cuãa
mònh vaâo nhoám phaát triïín vaâ cuãng cöë, giûä vûäng vaâ phaát triïín võ trñ
àoá; mùåt khaác laâ laâm sao àïí cho sûå phên àöi úã trong nûúác úã mûác coá
thïí chêëp nhêån àûúåc bùçng caách nêng cao caâng nhanh mûác phaát triïín
cuãa nhoám "khöng coá" maâ vêîn khöng laâm mêët àöång lûåc cuãa nhoám
"coá". Àïí laâm àûúåc àiïìu naây Chñnh phuã coá vai troâ rêët quan troång
trong taåo ra caác cú chïë öín àõnh, minh baåch, thöng thoaáng àïí khuyïën
khñch phaát triïín nguöìn nhên lûåc, thay thïë vaâ àöíi múái cöng nghïå, taåo
vöën, khuyïën khñch höî trúå vaâ tön vinh hoaåt àöång kinh doanh; taåo
möi trûúâng àïí caá nhên thûåc sûå tûå do phaát triïín; gaánh vaác phêìn
quan troång trong giaáo duåc cú súã, àaâo taåo vaâ nghiïn cûáu cú baãn; àêìu
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
102
tû vaâo caác àïì aán cú súã haå têìng maâ khu vûåc tû nhên khöng thïí hoùåc
khöng muöën àêìu tû. Dên chuáng vúái tinh thêìn kinh doanh, tñnh
saáng taåo, khaã nùng thñch nghi, nùng lûåc hoåc suöët àúâi, tñnh cêìn cuâ,
kyã luêåt vaâ tiïët kiïåm úã mûác àöå cao laâ nhên töë quyïët àõnh cho phaát
triïín kinh tïë tri thûác.
Têët caã phêìn coân laåi laâ viïåc cuãa caác doanh nghiïåp, cuãa khu vûåc
tû nhên.
Laâm àûúåc nhû vêåy chuáng ta seä coá:
• Dên giaâu;
• Nûúác maånh;
• Xaä höåi dên chuã, cöng bùçng, vùn minh./.
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
103
NÊNG CAO VAI TROÂ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC VAÂ PHAÁP
LUÊÅT TRONG QUAÁ TRÒNH CHUYÏÍN ÀÖÍI SANG
NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC ÚÃ VIÏÅT NAM
TS. NGUYÏÎN ÀÒNH LÖÅC
Böå trûúãng Böå Tû phaáp
Noái àïën kinh tïë tri thûác laâ noái àïën möåt nïìn kinh tïë àaä àaåt àïën
möåt trònh àöå phaát triïín rêët cao, möåt nïìn kinh tïë "hêåu cöng nghiïåp".
Àöëi vúái nûúác ta chûa vûúåt qua nïìn saãn xuêët nöng nghiïåp vúái àêët àai
vaâ lao àöång cú bùæp laâ chuã yïëu, khi maâ hònh aãnh "con trêu ài trûúác
caái caây theo sau" chûa biïën mêët trïn àöìng ruöång vúái nhiïìu lùæm
cuäng chó coá thïí noái, àaä coá nhûäng bûúác ài àêìu tiïn vaâo nïìn saãn xuêët
cöng nghiïåp, thò noái àïën kinh tïë tri thûác coá veã nhû möåt cêu chuyïån
viïîn tûúãng, coá phêìn khiïn cûúäng, traái vúái lögñc thöng thûúâng. Tuy
nhiïn, chuáng töi hoaân toaân taán thaânh vúái giaáo sû Àùång Hûäu cuäng
nhû nhiïìu àöìng chñ àaä phaát biïíu úã àêy vaâ vïì phêìn mònh xin cuäng
àûúåc khùèng àõnh: duâ coân úã trònh àöå phaát triïín nhû vêåy, chuáng ta
vêîn coá thïí vaâ hún thïë, tònh hònh àang àoâi hoãi chuáng ta phaãi súám àùåt
vêën àïì àoá lïn baân nghõ sûå vaâ khöng chó àïí baân, tiïëp cêån vïì mùåt lyá
thuyïët maâ àïí bùæt tay vaâo laâm, xêy dûång nïìn kinh tïë àoá, àûúng
nhiïn, phaãi theo möåt caách rêët phuâ húåp vúái trònh àöå, khaã nùng, nöåi
cuãa ta.
Chó laâ möåt ngûúâi laâm cöng taác phaáp luêåt, chuáng töi, xin khöng
àïì cêåp àïën nhûäng vêën àïì coá tñnh chuyïn sêu mang tñnh chuyïn mön
cao vïì nïìn kinh tïë tri thûác, chó xin khùèng àõnh möåt àiïìu vaâ àêy
cuäng chó laâ sûå mûúån lúâi cuãa ngûúâi khaác: nïëu chuáng ta khöng tûå
mònh súám bùæt tay vaâo xêy dûång nïìn kinh tïë àoá thò chñnh chuáng ta
seä súám trúã thaânh naån nhên cuãa noá. Vúái nhûäng bûúác ài maånh meä,
khêín trûúng cuãa nïìn kinh tïë tri thûác úã nhiïìu nûúác, tûå nhiïn trïn
quy mö thïë giúái àang vaâ seä hònh thaânh möåt thûá phên cöng lao àöång
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
104
múái: nhûäng nûúác coá nïìn kinh tïë tri thûác seä nhêån lêëy phêìn lao àöång
trñ tuïå vúái nhûäng ngûúâi lao àöång cöí trùæng, thu nhêåp rêët cao, coân
phêìn lao àöång cú bùæp maâ nhu cêìu cuöåc söëng vêîn coân cêìn vúái nhûäng
ngûúâi lao àöång cöí xanh cuâng giaá trõ sûác lao àöång reã maåt, chïët àoái seä
giaânh cho caác nûúác, caác dên töåc laåc hêåu. Seä hònh thaânh möåt hònh
thûác, coá thïí xem, khöng hùèn laâ boác löåt, maâ laâ sûå phên hoaá cûåc kyâ
phi lyá, bêët cöng nhûäng hiïån thûåc, trïn quy mö thïë giúái, khöng chó
giûäa giai cêëp naây vaâ giai cêëp khaác, maâ coân giûäa dên töåc naây vaâ dên
töåc khaác, giûäa nûúác naây vaâ nûúác khaác. Àêy thûåc sûå, nhû chuáng ta
thûúâng nghô, laâ möåt thaách thûác lúán àöëi vúái dên töåc. Roä raâng, nhên
dên ta seä khöng chêëp nhêån àïí xaãy ra tònh traång, möåt dên töåc vûâa ra
khoãi aách thöëng trõ haâng trùm nùm cuãa thûåc dên, àïë quöëc vaâ àaä traãi
qua nhûäng cuöåc chiïën tranh giaãi phoáng khöëc liïåt giaânh vaâ giûä vûäng
àöåc lêåp, tûå do laåi phaãi rúi vaâo võ thïë nö dõch múái cuãa thúâi àaåi.
ÚÃ àêy, coá vêën àïì lúán àùåt ra laâ, àöëi vúái möåt nûúác àang phaát
triïín, coân laåc hêåu nhû nûúác ta, coá thïí vaâ phaãi chuyïín sang nïìn kinh
tïë tri thûác cuâng nhõp vúái thúâi àaåi nhû thïë naâo? Vêën àïì coá veã nhû
khöng tûúãng, nhûng khaã nùng cuãa möåt nûúác duâ coân laåc hêåu nhû
nûúác ta, tiïëp cêån, ài tùæt, tûâng bûúác chuyïín qua nïìn kinh tïë tri thûác
laåi laâ möåt khaã nùng hoaân toaân hiïån thûåc. Hún thïë, nhû möåt hoåc giaã
Trung Quöëc - HE ZOXIU, trong baâi "Chuã nghôa Maác vaâ kinh tïë tri
thûác" laåi khùèng àõnh, àêy chñnh laâ cú may do thúâi àaåi àem laåi,
"khöng thïí boã lúä, thúâi gian khöng àúåi ta" (1), ta phaãi biïët nùm lêëy,
bûát lïn tûâ tònh traång coân ngheâo naân, laåc hêåu nhû hiïån nay. Noái möåt
caách khaác, àêy laâ möåt xu thïë têët yïëu cuãa quaá trònh phaát triïín cuãa
thúâi àaåi. Khùèng àõnh àoá trûúác hïët àûúåc lyá giaãi trïn cú súã àùåc trûng
vïì tñnh toaân cêìu hoaá vaâ nhêët thïí hoaá kinh tïë quöëc tïë cuãa nïìn kinh
tïë tri thûác. Tñnh toaân cêìu hoaá cuãa nïìn kinh tïë tri thûác àùåt möîi quöëc
gia vaâo quaá trònh caånh tranh mang tñnh toaân cêìu, thuác àêíy tûå do
hoaá thûúng maåi, àêìu tû vaâ thõ trûúâng vöën, khöng àïí möåt quöëc gia
naâo nùçm ngoaâi quaá trònh àoá. Àöìng thúâi, kinh tïë tri thûác dûåa vaâo
viïåc khai thaác vaâ sûã duång tri thûác trong têët caã caác hoaåt àöång saãn
xuêët vaâ dõch vuå, thûåc hiïån sûå phaát triïín bïìn vûäng trïn cú súã nhêët
thïí hoaá kinh tïë thïë giúái. Trong nïìn kinh tïë àoá, bêët kyâ quöëc gia naâo
cuäng coá thïí lúåi duång taâi nguyïn tri thûác, nùng lûåc saáng taåo cuãa dên
töåc mònh àïí coá thïí chiïëm giûä möåt phêìn trong thõ trûúâng thïë giúái, trúã
thaânh möåt böå phêån cêëu thaânh cuãa nïìn kinh tïë thïë giúái thöëng nhêët.
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
105
Theo tinh thêìn àoá, chuáng töi chia seã vúái G.S . Àùång Hûäu vïì
quan àiïím: "Cöng nghiïåp hoaá úã nûúác ta phaãi àöìng thúâi thûåc hiïån
hai nhiïåm vuå cûåc kyâ lúán lao: chuyïín biïën tûâ kinh tïë nöng nghiïåp
sang nïìn kinh tïë cöng nghiïåp vaâ tûâ nïìn kinh tïë cöng nghiïåp sang
nïìn kinh tïë tri thûác. Hai nhiïåm vuå êëy phaãi àûúåc thûåc hiïån àöìng
thúâi, löìng gheáp vaâo nhau, höî trúå cho nhau, böí sung cho nhau"(2).
Nhû vêåy, so vúái caác nûúác phaát triïín, quaá trònh chuyïín àöíi tûâ
nïìn kinh tïë truyïìn thöëng sang nïìn kinh tïë tri thûác úã nûúác ta coá hai
àùåc àiïím lúán nhû sau:
• Lúåi thïë cuãa nûúác ta trong viïåc chuyïín sang nïìn kinh tïë tri
thûác chuã yïëu àang úã daång tiïìm nùng, àoâi hoãi Nhaâ nûúác phaãi
coá nhûäng cöë gùæng lúán trong viïåc nuöi dûúäng vaâ khúi thöng,
khúi thöng nguöìn lûåc trñ tuïå;
• Chuáng ta khöng thïí chúâ cöng nghiïåp hoaá, hiïån àaåi hoaá hoaân
thaânh röìi múái chuyïín sang kinh tïë tri thûác nhû caác nûúác
phaát triïín, maâ ngay tûâ bêy giúâ phaãi biïët nùæm bùæt tri thûác vaâ
cöng nghïå múái nhêët àïí cöng nghiïåp hoaá, hiïån àaåi hoaá.
Trong tònh hònh trïn àêy, khi baãn thên nïìn kinh tïë xaä höåi chûa
tûå bûát lïn àûúåc àïí ài vaâo nïìn kinh tïë tri thûác, vêën àïì àùåt ra laâ Nhaâ
nûúác vúái tñnh caách laâ cöåt truå cuãa hïå thöëng chñnh trõ, laâ cöng cuå chuã
yïëu trong töí chûác, quaãn lyá cöng cuöåc xêy dûång àêët nûúác phaãi àoáng
vaâ coá thïí àoáng vai troâ nhû thïë naâo? Nguyïn lyá cú baãn cuãa chuã nghôa
duy vêåt, nhû chuáng ta àïìu biïët, khùèng àõnh, Nhaâ nûúác, cuäng nhû
phaáp luêåt, tuy ra àúâi trïn möåt cú súã kinh tïë nhêët àõnh, nhûng coá
tñnh chêët àöåc lêåp tûúng àöëi, khöng phaãi chó thuå àöång, ài sau maâ coá
thïí vaâ cêìn àoáng vai troâ chuã àöång, tñch cûåc, phaát huy, thïí hiïån vai
troâ vaâ taác duång doån àûúâng, tûâng bûúác taåo lêåp àöìng böå caác yïëu töë cuãa
kinh tïë tri thûác. Coá thïí noái, trong àiïìu kiïån nhû úã nûúác ta, nïëu Nhaâ
nûúác khöng ra tay vaâ khöng coá nhûäng nöî lûåc àùåc biïåt thò quaá trònh
chuyïín sang nïìn kinh tïë tri thûác chó nùçm trïn lyá thuyïët. Trong
nhiïìu trûúâng húåp, Nhaâ nûúác vaâ phaáp luêåt khöng chó dûâng laåi úã vai
troâ taåo àiïìu kiïån maâ phaãi ài àêìu trong viïåc khai phaá, taåo cuá hñch
maånh àïí àêíy toaân böå xaä höåi vêån àöång theo hûúáng chuyïín sang nïìn
kinh tïë tri thûác. Trûúác mùæt, Nhaâ nûúác phaãi thïí hiïån vai troâ to lúán
cuãa mònh trïn 3 mùåt hoaåt àöång sau àêy:
a. Trûúác hïët, Nhaâ nûúác phaãi àaâo taåo vaâ taåo àiïìu kiïån cho toaân
xaä höåi tham gia àaâo taåo, tûå àaâo taåo nhùçm súám hònh thaânh nguöìn
nhên lûåc phuåc vuå quaá trònh chuyïín àöíi sang nïìn kinh tïë tri thûác.
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
106
Nïìn kinh tïë tri thûác àoâi hoãi phaãi coá möåt xaä höåi tri thûác; xaä höåi
tri thûác vûâa laâ "nhên", vûâa laâ "quaã" cuãa nïìn kinh tïë tri thûác. Nïìn
kinh tïë tri thûác trûúác hïët cêìn coá möåt àöåi nguä tri thûác, nhên taâi àöng
àaão àïí saáng taåo, trao àöíi vaâ phên phöëi cöng nghïå múái, giaãi phaáp kyä
thuêåt cao...àöìng thúâi, cêìn möåt nïìn dên trñ àuã khaã nùng hûúãng thuå
saãn phêím do kinh tïë tri thûác mang laåi. Möåt àùåc trûng cú baãn cuãa
kinh tïë tri thûác laâ giaá trõ trñ tuïå caâng àûúåc nhiïìu ngûúâi sûã duång thò
yá nghôa caâng lúán vaâ giaá trõ sûã duång caâng cao thò giaá baán caâng reã.
Viïåc nuöi dûúäng thõ trûúâng, vò vêåy, trúã thaânh möåt nhiïåm vuå lúán cuãa
Nhaâ nûúác.
Nhaâ nûúác trûúác hïët, phaãi chuá troång túái cöng taác giaáo duåc vaâ àaâo
taåo vaâ àöìng thúâi, nhêët laâ úã nhûäng bûúác ài àêìu tiïn, phaãi gaánh traách
nhiïåm chñnh trong viïåc thûåc thi chñnh saách giaáo duåc vaâ àaâo taåo múái.
Àïí thûåc hiïån àûúåc àiïìu àoá, Nhaâ nûúác phaãi coá chñnh saách khuyïën
khñch caác töí chûác, caá nhên trong vaâ ngoaâi nûúác tham gia àaâo taåo
nguöìn nhên lûåc cho nïìn kinh tïë tri thûác dûúái nhiïìu hònh thûác khaác
nhau; Nhaâ nûúác cêìn gaánh traách nhiïåm chñnh trong viïåc àaãm baão cú
súã haå têìng thöng tin àêìy àuã vaâ dïî tiïëp cêån àïí giuáp àöåi nguä caán böå
khoa hoåc kyä thuêåt coá àiïìu kiïån phêën àêëu àïí àuöíi kõp trònh àöå khoa
hoåc tiïn tiïën trïn thïë giúái, kïë thûâa àûúåc nhûäng tinh hoa tri thûác
nhên loaåi; Thûåc hiïån chñnh saách múã cûãa möåt caách nhêët quaán àïí thu
huát àêìu tû nûúác ngoaâi trong lônh vûåc khoa hoåc vaâ cöng nghïå, thiïët
lêåp ngaây caâng nhiïìu caác khu cöng nghïå cao.
b. Nhaâ nûúác cêìn phaãi thiïët lêåp möi trûúâng àêìu tû thuêån lúåi cho
viïåc xêy dûång vaâ phaát triïín caác ngaânh cöng nghiïåp coá haâm lûúång trñ
tuïå cao
Möåt trong nhûäng àùåc trûng cuãa sûå àêìu tû cho khoa hoåc kyä
thuêåt cao laâ tñnh ruãi ro vaâ maåo hiïím lúán. Do àoá, Nhaâ nûúác cêìn coá
chñnh saách khuyïën khñch àùåc biïåt àöëi vúái loaåi hònh àêìu tû naây,
chùèng haån nhû, aáp duång mûác ûu àaäi cao nhêët vïì thuïë, tñn duång, àaâo
taåo, nùng lûåc tiïëp cêån thöng tin... cho viïåc saáng taåo, trao àöíi vaâ
phên phöëi cöng nghïå múái, giaãi phaáp kyä thuêåt cao. Trong thúâi gian
trûúác mùæt, cêìn khêín trûúng thiïët lêåp ngaây caâng nhiïìu khu cöng
nghïå cao, töí chûác caác Quäy àêìu tû maåo hiïím nhùçm höî trúå cho viïåc
phaát triïín cöng nghïå cao. Àöìng thúâi, Nhaâ nûúác cêìn thûåc hiïån töët caác
chñnh saách cuå thïí nhû sau:
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
107
1) Àïì ra caác biïån phaáp nhùçm höî trúå cho hoaåt àöång nghiïn cûáu
triïín khai vaâ ûáng duång.
2) Khuyïën khñch viïåc xaác lêåp quan hïå thûúâng xuyïn vaâ vûäng chùæc
giûäa caác cú súã nghiïn cûáu khoa hoåc vaâ caác ngaânh cöng nghiïåp
nhùçm taåo ra möåt cú chïë liïn kïët coá hiïåu quaã giûäa nghiïn cûáu vaâ
ûáng duång.
3) Thûåc hiïån chñnh saách vïì möåt nïìn thûúng maåi, àêìu tû múã, chñnh
saách caånh tranh laânh maånh.
4) Taåo lêåp vaâ duy trò caác thïí chïë höî trúå cho sûå vêån haânh coá hiïåu
quaã cuãa thõ trûúâng nhû hïå thöëng tû phaáp, chïë àöå tûå do húåp
àöìng, chïë àöå traách nhiïåm àöëi vúái chêët lûúång saãn phêím, Luêåt vïì
baão vïå ngûúâi tiïu duâng.
5) Nhaâ nûúác cêìn coá chñnh saách àïí taåo lêåp möi trûúâng kinh tïë vô mö
öín àõnh àûúåc thïí hiïån qua caác yïëu töë nhû chó söë laåm phaát thêëp,
chñnh saách taâi chñnh cöng öín àõnh, hïå thöëng thuïë húåp lyá.
6) Tùng cûúâng nùng lûåc trñ tuïå cho àöåi nguä quaãn lyá nhaâ nûúác trong
lônh vûåc kinh tïë, nhùçm baão àaãm cho nhûäng quyïët saách cuäng coá
haâm lûúång trñ tuïå cao.
c. Nêng cao hiïåu lûåc, hiïåu quaã àiïìu chónh cuãa phaáp luêåt, nhêët
laâ phaáp luêåt trong lônh vûåc súã hûäu trñ tuïå
Hiïën phaáp 1992 quy àõnh: "Nhaâ nûúác thöëng nhêët quaãn lyá nïìn
kinh tïë quöëc dên bùçng phaáp luêåt, kïë hoaåch, chñnh saách..." (Àiïìu 26).
Thûåc tïë chó roä, trong caác cöng cuå maâ Nhaâ nûúác ta sûã duång àïí quaãn
lyá nïìn kinh tïë, phaáp luêåt àûúåc àïí lïn haâng àêìu vaâ laâ cöng cuå khöng
thïí thiïëu àûúåc cuãa Nhaâ nûúác.
Trong nïìn kinh tïë tri thûác thõ trûúâng khoa hoåc seä chiïëm ûu thïë
so vúái thõ trûúâng haâng hoaá, dõch vuå truyïìn thöëng. Baãn thên thõ
trûúâng haâng hoaá, dõch vuå truyïìn thöëng, tuy vêîn coân töìn taåi song
cuäng coá nhûäng thay àöíi sêu sùæc trong caác phûúng thûác giao dõch
trïn thõ trûúâng. Vò vêåy, phaáp luêåt vûâa phaãi duy trò caác nguyïn tùæc
töí chûác vaâ hoaåt àöång cuãa thõ trûúâng truyïìn thöëng, vûâa phaãi kõp thúâi
böí sung caác quy àõnh vïì caác phûúng thûác trao àöíi múái trïn thõ
trûúâng, nhû viïåc thûåc hiïån kinh doanh haâng hoaá, dõch vuå thöng qua
thûúng maåi àiïån tûã, phûúng thûác giao dõch trong "thõ trûúâng aão", thõ
trûúâng àöång vaâ thõ trûúâng haâng hoaá coá haâm lûúång trñ tuïå cao. Àoá laâ
möåt nhiïåm vuå khoá khùn, phûác taåp, àoâi hoãi phaãi àûúåc thûåc hiïån tûâng
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
108
bûúác. Tuy nhiïn, àïí phaáp luêåt laâm àûúåc vai troâ thuác àêíy bûúác
chuyïín sang nïìn kinh tïë tri thûác, trong thúâi gian trûúác mùæt phaãi
quan têm àöìng thúâi caã hai mùåt cuãa möåt vêën àïì bûác baách do quaá
trònh chuyïín àöíi sang nïìn kinh tïë tri thûác àùåt ra: Möåt laâ, khuyïën
khñch vaâ taåo àiïìu kiïån töët nhêët cho tûå do saáng taåo cuãa moåi ngûúâi
nhùçm taåo ra nhiïìu cöng nghïå múái, giaãi phaáp kyä thuêåt cao; hai laâ,
baão höå möåt caách coá hiïåu quaã quyïìn súã hûäu àöëi vúái caác saãn phêím trñ
tuïå.
Àïí taåo àûúåc àöång lûåc khuyïën khñch sûå phaát triïín cuãa tri thûác,
cuãa saáng taåo, phaáp luêåt trûúác hïët phaãi quy àõnh roä nhûäng lúåi ñch
chñnh àaáng, bao göìm caã lúåi ñch vêåt chêët vaâ lúåi ñch tinh thêìn maâ
ngûúâi saáng taåo àûúåc hûúãng àöëi vúái caác saãn phêím trñ tuïå cuãa mònh.
Nhûng àöëi vúái xaä höåi ta hiïån nay, coá thïí noái àêy laâ lônh vûåc coân
hoaân toaân múái meã, múái meã àöëi vúái caã baãn thên ngûúâi laâm cöng taác
baão vïå naây. Coá thïí hònh dung, röìi àêy vai troâ cuãa caác thiïët chïë nhû
toaâ aán, troång taâi, luêåt sû cuäng nhû caác cú quan tû phaáp haânh chñnh,
böí trúå tû phaáp khaác, chùæc chùæn seä phaãi coá vai troâ rêët troång yïëu trong
sûá mïånh baão vïå naây, trûåc tiïëp goáp phêìn taåo lêåp khöng gian, haânh
lang, möi trûúâng laânh maånh, àaáng tin cêåy cho hoaåt àöång saáng taåo.
Tuy nhiïn, vïì mùåt naây, chuáng ta phaãi yá thûác àêìy àuã vïì àöåi nguä cuãa
chuáng ta hiïån àang àaãm traách sûá mïånh naây. Coá thïí khùèng àõnh coân
xa múái úã tû thïë sùén saâng. Vêën àïì bûác xuác àùåt ra vò vêåy, hiïån nay,
tûác ngay tûâ àêìu, phaãi biïët giaânh sûå quan têm àaâo taåo, böìi dûúäng
möåt àöåi nguä àöng àaão úã mûác àöå cêìn thiïët caác luêåt gia, ngûúâi laâm
cöng taác phaáp luêåt khöng chó thaânh thaåo caác tri thûác phaáp luêåt
truyïìn thöëng trong àiïìu kiïån trûúác àêy maâ phaãi àöìng thúâi laâ nhûäng
chuyïn gia vïì súã hûäu trñ tuïå, chuyïín giao cöng nghïå, vïì quyïìn taác
giaã, quyïìn súã hûäu trñ tuïå... Àöìng thúâi, phaáp luêåt cuäng phaãi biïët baão
vïå nhûäng lúåi ñch húåp phaáp cuãa caã ngûúâi tiïu duâng caác saãn phêím trñ
tuïå trûúác caác haânh vi xêm phaåm. Bùçng caách àoá, phaáp luêåt thûåc sûå
khuyïën khñch moåi ngûúâi àêìu tû cöng sûác, trñ lûåc vaâo nhûäng hoaåt
àöång tòm toâi, phaát minh, saáng taåo ra caác saãn phêím múái, phuåc vuå cho
sûå phaát triïín cuãa kinh tïë tri thûác.
Phaãi noái rùçng, khi nûúác ta chuyïín sang nïìn kinh tïë thõ trûúâng,
vêën àïì quyïìn taác giaã vaâ súã hûäu cöng nghiïåp àaä bùæt àêìu àûúåc coi
troång. Nùm 1989, Höåi àöìng Nhaâ nûúác àaä ban haânh Phaáp lïånh vïì Súã
hûäu Cöng nghiïåp; nùm 1994, Uyã ban Thûúâng vuå Quöëc Höåi ban
haânh Phaáp lïånh baão höå quyïìn taác giaã. Caác vùn baãn naây àaä coá quy
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
109
àõnh cöng nhêån quyïìn súã hûäu trñ tuïå laâ súã hûäu caá nhên, cho pheáp
àöåc quyïìn saáng chïë. Böå luêåt dên sûå Viïåt Nam 1995 àaä daânh troån
veån Phêìn thûá 6 göìm 3 chûúng vúái 81 àiïìu àïí quy àõnh vïì quyïìn súã
hûäu trñ tuïå vaâ chuyïín giao cöng nghïå. Àïí thïí chïë hoaá caác quy àõnh
cuãa Böå luêåt dên sûå naây Chñnh phuã àaä ban haânh nhiïìu vùn baãn
hûúáng dêîn nhû Nghõ àõnh 76/CP (29.11.1996) quy àõnh chi tiïët vïì
quyïìn vaâ nghôa vuå cuãa taác giaã; Nghõ àõnh 63/CP (24.10.1996) quy
àõnh chi tiïët vïì quyïìn súã hûäu cöng nghiïåp; Nghõ àõnh 45/1998/NÀCP (1.7.1998) quy àõnh chi tiïët vïì chuyïín giao cöng nghïå. Àiïìu 750
cuãa Böå luêåt dên sûå àaä quy àõnh roä: "Quyïìn cuãa taác giaã bao göìm
quyïìn nhên thên vaâ quyïìn taâi saãn cuãa taác giaã àöëi vúái taác phêím do
mònh saáng taåo". Sûå cöng nhêån àöëi vúái caã hai loaåi quyïìn àûúåc quy
àõnh trong àiïìu naây chñnh laâ nïìn taãng coá tñnh nguyïn tùæc goáp phêìn
khuyïën khñch àêìu tû chêët xaám, àêìu tû trñ lûåc vaâ kiïën thûác vaâo caác
hoaåt àöång saáng taåo.
Vïì mùåt naây kinh nghiïåm cuãa caác nûúác ài trûúác laâ rêët àaáng quyá.
Thûåc tiïîn baão höå saãn phêím trñ tuïå trong nhiïìu thêåp kyã qua cuãa caác
nûúác cho thêëy, baão höå saãn phêím trñ tuïå laâ möåt cöng viïåc vö cuâng
khoá khùn, phûác taåp bùæt nguöìn tûâ àùåc thuâ cuãa caác saãn phêím trñ tuïå.
Viïåc àêìu tû àïí saáng taåo ra tri thûác, cöng nghïå rêët töën keám vaâ ruãi ro,
nhûng thaân hquaã laåi dïî phöí cêåp, dïî lan truyïìn, dïî bõ àaánh cùæp;
ngûúâi àêìu tû saáng taåo ra tri thûác, cöng nghïå dïî bõ "tuöåt khoãi tay"
trong viïåc khai thaác caác lúåi ñch do tri thûác, cöng nghïå àoá mang laåi.
ÚÃ nûúác ta hiïån nay, qua thûåc tiïîn thûåc thi phaáp luêåt vïì quyïìn
súã hûäu trñ tuïå úã Viïåt Nam, chuáng töi thêëy coá 3 nguyïn nhên nöíi cöåm
nhû sau:
• YÁ thûác tön troång phaáp luêåt noái chung vaâ phaáp luêåt vïì quyïìn
súã hûäu trñ tuïå noái riïng cuãa nhên dên coân thêëp. Trong Nghõ
quyïët cuãa Chñnh phuã vïì xêy dûång vaâ phaát triïín cöng nghïå
phêìn mïìm giai àoaån 2000-2005, khi àïì cêåp túái thûåc tiïîn úã
Viïåt Nam hiïån nay, Chñnh phuã nhêån àõnh: "nhêån thûác chung
cuãa toaân xaä höåi vïì baão vïå quyïìn súã hûäu trñ tuïå coân thêëp, àùåc
biïåt laâ quyïìn taác giaã àöëi vúái caác saãn phêím phêìn mïìm".
• Baãn thên ngûúâi coá saãn phêím trñ tuïå bõ vi phaåm cuäng chûa yá
thûác àêìy àuã vïì quyïìn cuãa mònh vaâ cuäng chûa tin cêåy vaâo sûå
baão vïå cuãa phaáp luêåt àöëi vúái nhûäng quyïìn taâi saãn chñnh àaáng
cuãa mònh, àöëi vúái saãn phêím hay phaát minh, saáng chïë do
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
110
chñnh mònh taåo ra. Trong möåt vaâi vuå kiïån nhû vêåy, vêën àïì
àùåt ra laâ ngay baãn thên taác giaã cuäng khöng thïí xaác àõnh àûúåc
giaá trõ vêåt chêët thêåt sûå cuãa saãn phêím mònh taåo ra laâ bao
nhiïu àïí àûa ra mûác yïu cêìu böìi thûúâng húåp lyá.
• Do söë lûúång caác vuå kiïån vïì quyïìn súã hûäu trñ tuïå coân ñt nïn
baãn thên caác thêím phaán cuäng chûa coá nhiïìu kinh nghiïåm,
thoái quen trong viïåc xeát xûã caác vuå tranh chêëp quyïìn súã hûäu
trñ tuïå. Trong khi àoá, viïåc töíng kïët kinh nghiïåm xeát xûã, hoåc
têåp kinh nghiïåm nûúác ngoaâi trong viïåc baão vïå quyïìn súã hûäu
trñ tuïå chûa àûúåc thûåc hiïån kõp thúâi.
Vò vêåy, vêën àïì àùåt ra úã àêy laâ, khöng nhûäng chuá troång viïåc
hoaân thiïån caác vùn baãn quy phaåm phaáp luêåt vïì súã hûäu trñ tuïå maâ
àiïìu quan troång hún laâ cêìn tòm ra àûúåc möåt cú chïë hûäu hiïåu baão
àaãm thûåc hiïån nghiïm chónh caác quy àõnh vïì súã hûäu trñ tuïå vaâ baão
vïå coá hiïåu quaã quyïìn súã hûäu trñ tuïå trûúác moåi haânh vi xêm phaåm.
Cú chïë àoá phaãi huy àöång àûúåc sûác maånh töíng húåp cuãa toaân böå xaä
höåi vaâ àïì cao àûúåc traách nhiïåm cuãa möîi caá nhên, töí chûác trong viïåc
baão àaãm thûåc hiïån caác quy àõnh vïì súã hûäu trñ tuïå. Àïí goáp phêìn taåo
dûång möåt cú chïë nhû vêåy, chuáng töi xin coá möåt söë kiïën nghõ nhû
sau:
• Àêíy maånh cöng taác tuyïn truyïìn, phöí biïën giaáo duåc phaáp
luêåt trong toaân xaä höåi nhùçm nêng cao yá thûác chêëp haânh
phaáp luêåt, tön troång vaâ baão vïå quyïìn súã hûäu trñ tuïå.
• Khuyïën khñch viïåc thaânh lêåp caác töí chûác tû vêën phaáp luêåt vïì
súã hûäu trñ tuïå nhùçm giuáp taác giaã, chuã súã hûäu taác phêím
khöng chó trong viïåc laâm thuã tuåc àùng kyá baão höå quyïìn taác
giaã maâ caã trong viïåc nêng cao hiïíu biïët vïì súã hûäu trñ tuïå vaâ
baão vïå quyïìn súã hûäu trñ tuïå. Theo Nghõ àõnh 76/CP ngaây
29/11/1999, töí chûác dõch vuå baãn quyïìn taác giaã chó dûâng laåi úã
viïåc tiïën haânh caác dõch vuå àùng kyá vaâ nöåp àún yïu cêìu baão
höå quyïìn taác giaã. Möåt töí chûác chó vúái chûác nùng nhû vêåy
chûa thûåc sûå àaáp ûáng àûúåc yïu cêìu cuãa xaä höåi trong viïåc
thûåc hiïån quyïìn súã hûäu trñ tuïå.
• Tùng cûúâng nùng lûåc vaâ hiïåu quaã hoaåt àöång thanh tra
chuyïn ngaânh vùn hoaá thöng tin, cuãa caác cú quan quaãn lyá
nhaâ nûúác vïì súã hûäu trñ tuïå; quy àõnh thïm traách nhiïåm cuãa
caác cú quan töí chûác trong viïåc phaát hiïån vaâ xûã lyá kõp thúâi caác
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
111
vi phaåm vïì quyïìn súã hûäu trñ tuïå. Phaãi coá vùn baãn phaáp luêåt
quy àõnh vïì xûã phaåt haânh chñnh nhûäng haânh vi vi phaåm
phaáp luêåt vïì quyïìn taác giaã.
• Nïn xaä höåi hoaá cöng taác baão höå quyïìn taác giaã thöng qua viïåc
thaânh lêåp caác Hiïåp höåi baãn quyïìn taác giaã. Hiïåp höåi naây seä
àoáng vai troâ laâm ngûúâi trung gian giûäa taác giaã, chuã súã hûäu
taác phêím vúái nhûäng ngûúâi coá nhu cêìu sûã duång taác phêím
trong viïåc kyá kïët húåp àöìng sûã duång taác phêím, mûác thuâ lao
cho taác giaã vaâ caác vêën àïì khaác coá liïn quan. Khuyïën khñch
thaânh lêåp möåt maång lûúái röång raäi caác cêu laåc böå cuãa nhûäng
ngûúâi yïu thñch súã hûäu trñ tuïå, cöng nghïå phêìn mïìm, cöng
nghïå cao, daânh sûå quan têm thñch àaáng cho caác cêu laåc böå
naây tûâng bûúác trúã thaânh nhûäng trûúâng hoåc, nhûäng giaãng
àûúâng, nhûäng phoâng thñ nghiïåm saáng taåo theo phûúng chêm
xaä höåi hoaá, tri thûác hoaá nhûäng nûgúâi hùng say, ham hoåc hoãi
ài vaâo caác lônh vûåc múái meã cuãa cöng nghïå phêìn mïìm, cöng
nghïå cao, vûâa saáng taåo, vûâa têåp dûúåt vûún túái nhûäng àónh
cao cuãa trñ tuïå.
• Tùng cûúâng nùng lûåc cuãa àöåi nguä caán böå laâm cöng taác xeát xûã
caác tranh chêëp vïì súã hûäu trñ tuïå úã Toaâ aán. Trong tûúng lai,
chuáng ta coá thïí tham khaão kinh nghiïåm úã möåt söë nûúác trong
viïåc thaânh lêåp caác Toaâ aán chuyïn traách vïì súã hûäu trñ tuïå noái
chung vaâ trong lônh vûåc quyïìn taác giaã noái riïng nhùçm àaáp
ûáng caác àoâi hoãi cuãa thûåc tiïîn. Àùåc biïåt, cêìn quy àõnh roä
thêím quyïìn giaãi quyïët caác tranh chêëp coá liïn quan túái quyïìn
taác giaã trong caác vùn baãn coá têìm hiïåu lûåc phaáp lyá àuã maånh
vaâ mang tñnh öín àõnh cao nhû Phaáp lïånh, Luêåt hoùåc Böå luêåt,
baão àaãm sûå thöëng nhêët trong hïå thöëng phaáp luêåt. Hiïån taåi,
viïåc xaác àõnh thêím quyïìn cuãa toaâ aán trong viïåc giaãi quyïët
caác tranh chêëp liïn quan túái quyïìn súã hûäu cöng nghiïåp àaä
àûúåc quy àõnh roä raâng trong Phaáp lïånh thuã tuåc giaãi quyïët
caác vuå aán dên sûå, song viïåc xaác àõnh thêím quyïìn cuãa toaâ aán
trong viïåc giaãi quyïët caác tranh chêëp liïn quan túái quyïìn taác
giaã múái chó àûúåc quy àõnh trong Cöng vùn hûúáng dêîn xeát xûã
cuãa Toaâ aán nhên dên töëi cao söë 97/KHXX (21.8.1997).
• Nghiïn cûáu àïí khêín trûúng gia nhêåp caác cöng ûúác quöëc tïë vïì
quyïìn taác giaã nhû Cöng ûúác Berne (1886) vaâ Hiïåp àõnh
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
112
TRIPS (1994), Cöng ûúác Giúnevú (1952) trong löå trònh gia
nhêåp Töí chûác Thûúng maåi thïë giúái (WTO).
*
*
*
Trïn àêy laâ möåt söë yá kiïën bûúác àêìu cuãa chuáng töi vïì viïåc nêng
cao vai troâ cuãa Nhaâ nûúác vaâ phaáp luêåt trong quaá trònh chuyïín sang
nïìn kinh tïë tri thûác úã Viïåt Nam. Röìi àêy, Böå Tû phaáp seä àùåt ra viïåc
nghiïn cûáu vêën àïì naây trong möåt àïì taâi khoa hoåc, ñt nhêët laâ úã cêëp
Böå, múái coá thïí giaãi quyïët töët caác vêën àïì phaáp lyá àùåt ra, goáp phêìn
thuác àêíy quaá trònh chuyïín sang nïìn kinh tïë tri thûác úã nûúác ta./.
(1)
Xem "Taâi liïu phuåc vuå nghiïn cûáu" (Viïån Thöng tin khoa hoåc xaä höåi), Söë
TN 99-76, tr.10, TN 99-77, 1999, tr.11.
(2)
G.S Àùång Hûäu: Kinh tïë tri thûác thúâi cú vaâ thaách thûác àöëi vúái nûúác ta,
TCCS söë 8/2000.
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
113
QUYÏÌN SÚÃ HÛÄU TRÑ TUÏÅ
– MÖÅT ÀIÏÌU KIÏÅN CHO PHAÁT TRIÏÍN KINH TÏË
TRI THÛÁC ÚÃ VIÏÅT NAM
TS. PHAÅM ÀÒNH CHÛÚÁNG
Cuåc trûúãng Cuåc Súã hûäu Cöng nghiïåp,
Böå Khoa hoåc, Cöng nghïå vaâ Möi trûúâng
1. Taâi saãn trñ tuïå, quyïìn súã hûäu trñ tuïå vaâ hïå thöëng baão höå súã hûäu
trñ tuïå
Khaái niïåm "taâi saãn trñ tuïå" hay "súã hûäu trñ tuïå" (intellectual
property) bùæt àêìu xuêët hiïån vaâo àêìu thïë kyã naây (XX) vaâ vöën dô àûúåc
duâng àïí chó caác saãn phêím saáng taåo trñ tuïå, göìm: (i) caác taác phêím
khoa hoåc, vùn hoåc, nghïå thuêåt vaâ (ii) caác saáng chïë, caác kiïíu daáng
saãn phêím (hay kiïíu daáng cöng nghiïåp) vaâ caác nhaän hiïåu haâng hoaá
(kïí caã nhaän hiïåu dõch vuå).
Gùæn liïìn vúái khaái niïåm trïn laâ hai khaái niïåm xuêët hiïån súám
hún (nûãa cuöëi thïë kyã XIX), àoá laâ "súã hûäu cöng nghiïåp" (industrial
property) göìm saáng chïë, kiïíu daáng cöng nghiïåp vaâ nhaän hiïåu haâng
hoaá vaâ "baãn quyïìn" (copyright) göìm caác taác phêím khoa hoåc, vùn
hoåc, nghïå thuêåt.
Cuâng vúái sûå phaát triïín cuãa khoa hoåc, cöng nghïå cuäng nhû caác
saáng taåo trong kinh doanh, "nöåi haâm" cuãa súã hûäu trñ tuïå ngaây caâng
múã röång. Danh saách caác àöëi tûúång súã hûäu trñ tuïå àûúåc böí sung
khöng ngûâng vaâ sûå böí sung àoá diïîn ra àùåc biïåt nhanh trong khoaãng
30 nùm gêìn àêy. Ngaây nay, coá thïm nhûäng àöëi tûúång sau àêy àûúåc
liïåt kï thuöåc caác àöëi tûúång súã hûäu trñ tuïå: caác chuãng vi sinh múái; caác
loaåi giöëng cêy tröìng múái; caác thiïët kïë böë trñ maåch tñch húåp (maåch
IC); phêìn mïìm maáy tñnh; caác thöng tin bñ mêåt liïn quan àïën cöng
nghïå hoùåc kinh doanh (know-how vaâ trade secret). Vaâi nùm gêìn àêy
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
114
laåi àaä thêëy nhu cêìu phaãi kïí thïm caác chûúng trònh vïå tinh maä hoaá,
tïn miïìn trïn internet (Domain name)...
Trong khuön khöí lyá luêån vïì súã hûäu trñ tuïå, caác taâi saãn trïn àêy
coá caác àùåc tñnh àaáng chuá yá:
i. laâ kïët quaã cuãa hoaåt àöång saáng taåo trñ tuïå (chûá khöng phaãi laâ
hoaåt àöång trñ tuïå thöng thûúâng);
ii. vö hònh nhûng coá thïí àûúåc lûu giûä vaâ thïí hiïån trïn caác vêåt
mang nhêët àõnh;
iii. coá khaã nùng lan truyïìn, sao cheáp (nhên baãn) maâ khöng laâm
mêët sûå hiïån diïån taåi nguöìn.
Caác daång taâi saãn trñ tuïå àïìu laâ saãn phêím, sûå thïí hiïån, laâ thûúác
ào àöìng thúâi laâ àöång lûåc cuãa sûå tiïën böå noái chung cuãa xaä höåi vïì tinh
thêìn, vêåt chêët vaâ trònh àöå cöng nghïå saãn xuêët, cöng nghïå kinh
doanh.
AÃnh hûúãng vaâ vai troâ nhû vêåy cuãa caác taâi saãn trñ tuïå chuã yïëu
àûúåc quyïët àõnh búãi àùåc tñnh thûá ba (khaã nùng lan truyïìn) cuãa loaåi
taâi saãn àoá. Tuy vêåy, caác taâi saãn trñ tuïå coá thïí seä bõ haån chïë lan
truyïìn, tûác laâ bõ giûä laåi taåi nguöìn nïëu sûå lan truyïìn khöng buâ àùæp
àûúåc caác nöî lûåc trong quaá trònh tòm toâi àïí saáng taåo ra taâi saãn.
Haäy xeát vïì möåt daång taâi saãn trñ tuïå cuå thïí, caác saáng chïë chùèng
haån. Moåi ngaânh cöng nghïå àïìu àûúåc xêy dûång trïn nïìn taãng caác
saáng chïë. Àöíi múái cöng nghïå tûác laâ böí sung caác saáng chïë múái thuöåc
nïìn taãng àoá. Caånh tranh cöng nghïå thûåc chêët laâ caånh tranh tòm
kiïëm vaâ khai thaác caác saáng chïë àoá, vò vêåy thiïët lêåp vaâ vêån haânh möåt
cú chïë thuác àêíy viïåc taåo ra caác saáng chïë múái laâ möåt àoâi hoãi thûúâng
xuyïn. Viïåc tòm kiïëm möåt cú chïë nhû vêåy àaä dêîn túái chöî hònh thaânh
vaâ phaát triïín hïå thöëng baão höå saáng chïë – möåt trong nhûäng hïå thöëng
quan troång nhêët cuãa hïå thöëng baão höå súã hûäu trñ tuïå.
Muåc tiïu cuãa hoaåt hïå thöëng súã hûäu trñ tuïå laâ khuyïën khñch hoaåt
àöång saáng taåo; cöí vuä àêìu tû tòm kiïëm caác giaãi phaáp kyä thuêåt - myä
thuêåt ûáng duång, caác taác phêím cuäng nhû caác saáng kiïën kinh doanh
múái; thuác àêíy caånh tranh laânh maånh àöìng thúâi sûã duång möåt caách
tiïët kiïåm vaâ coá hiïåu quaã nhêët caác nguöìn lûåc trñ tuïå cuãa xaä höåi.
Viïåc taåo dûång, cuãng cöë giaá trõ cuãa moåi àöëi tûúång súã hûäu trñ tuïå
thûåc chêët laâ möåt quaá trònh àêìu tû töën keám vïì vêåt chêët vaâ trñ tuïå.
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
115
Trong khi àoá, baãn chêët cuãa caånh tranh laåi cuäng thuác àêíy viïåc tòm
kiïëm caác biïån phaáp giaãm búát chi phñ vaâ tùng cûúâng lúåi nhuêån. Viïåc
sao cheáp, mö phoãng, thêåm chñ àaánh cùæp nguyïn veån caác thaânh quaã
saáng taåo kyä thuêåt – kinh doanh cuãa àöëi thuã laâ biïån phaáp hêëp dêîn
nhêët àïí àaåt àûúåc muåc tiïu trïn. Búãi vêåy, nguy cú chiïëm àoaåt caác saãn
phêím trñ tuïå laâ nguy cú thûúâng xuyïn vaâ ngaây caâng nghiïm troång
trong caác nïìn kinh tïë thõ trûúâng cöng nghiïåp hoaá. Nïëu khöng aáp
duång caác biïån phaáp ngùn chùån nguy cú naây, moåi nöî lûåc chñnh àaáng
àïìu bõ vuâi dêåp búãi tïå naån chiïëm àoaåt hoùåc caånh tranh khöng laânh
maånh. Möåt cú chïë phaáp luêåt chöëng laåi nguy cú nhû vêåy laâ àoâi hoãi
ngaây caâng gay gùæt.
Biïån phaáp àïí àaåt àûúåc caác muåc tiïu trïn laâ thöng qua viïåc vêån
haânh hïå thöëng caác quy phaåm phaáp luêåt maâ xêy dûång vaâ duy trò möåt
lônh vûåc hoaåt àöång goåi laâ hïå thöëng baão höå quyïìn súã hûäu trñ tuïå trong àoá quan hïå giûäa caác chuã thïí liïn quan túái àöëi tûúång mang nöåi
dung quan hïå quyïìn vaâ nghôa vuå vaâ caác quan hïå àoá àûúåc àiïìu chónh
sao cho phuâ húåp vúái xu thïë phaát triïín kinh tïë xaä höåi. Hïå thöëng baão
höå quyïìn súã hûäu trñ tuïå àûúåc cêëu thaânh búãi hai hïå thöëng chuã chöët
àoá laâ hïå thöëng súã hûäu cöng nghiïåp vaâ hïå thöëng quyïìn taác giaã. Hïå
thöëng súã hûäu cöng nghiïåp laåi bao göìm: (i) hïå thöëng baão höå saáng chïë
(hay coân goåi laâ hïå thöëng patent); (ii) hïå thöëng baão höå nhaän hiïåu
haâng hoaá vaâ (iii) hïå thöëng baão höå thöng tin bñ mêåt. Nguyïn tùæc
chung cuãa caác hïå thöëng naây laâ thöng qua viïåc thûâa nhêån vaâ baão vïå
cuãa phaáp luêåt àöëi vúái caác quyïìn súã hûäu trñ tuïå maâ chuã thïí caác quyïìn
àoá (ngûúâi nùæm giûä quyïìn) àûúåc baão àaãm caác àiïìu kiïån thuêån lúåi
nhêët trong möåt thúâi gian nhêët àõnh àuã àïí khai thaác nhùçm khöng
nhûäng buâ àùæp caác chi phñ àêìu tû taåo ra giaá trõ cuãa caác àöëi tûúång àoá
maâ coân coá thïí thu àûúåc lúåi nhuêån àïí tiïëp tuåc taåo ra caác thaânh tûåu
múái. Möåt caách töíng quaát, moåi àöëi tûúång noái trïn àïìu àûúåc coi laâ àöëi
tûúång súã hûäu, caác quan hïå xaä höåi liïn quan túái caác àöëi tûúång àoá
àûúåc àiïìu chónh chuã yïëu theo nguyïn tùæc àiïìu chónh caác quan hïå súã
hûäu.
Àêëy laâ lyá do ra àúâi thuêåt ngûä quyïìn súã hûäu trñ tuïå. Tuy nhiïn,
xeát vïì baãn chêët vaâ thûåc tiïîn thò quyïìn súã hûäu trñ tuïå khöng àöìng
nhêët vúái quyïìn súã hûäu taâi saãn, trong àoá àùåc biïåt quyïìn chiïëm giûä
taâi saãn trñ tuïå khöng coá nhiïìu yá nghôa. Vò vêåy coá thïí noái nöåi dung
chuã yïëu cuãa quyïìn súã hûäu trñ tuïå laâ quyïìn khai thaác hay laâ quyïìn
sûã duång caác àöëi tûúång súã hûäu trñ tuïå.
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
116
Khi noái àïën vai troâ hay yá nghôa cuãa súã hûäu trñ tuïå, taâi saãn trñ
tuïå àöëi vúái sûå phaát triïín kinh tïë khoa hoåc kyä thuêåt, ngûúâi ta thûúâng
dûåa vaâo chó tiïu laâ caác saáng chïë hay caác àún àùng kyá saáng chïë.
Chuáng töi xin àûa ra vñ duå vïì tònh hònh tùng trûúãng söë àún àùng kyá
saáng chïë úã möåt söë nûúác vaâ coá àöëi chiïëu vúái Viïåt Nam àïí chuáng ta
tham khaão.
Baãng 1. Sûå tùng trûúãng söë àún saáng chïë úã möåt söë nûúác
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1998
-
-
1.973
2.463
2.966
3.532
5.071
Trung
Quöëc
10.137
11.423
14.409
19.618
19.067
21.636
-
Haân
Quöëc
25.820
28.132
31.073
36.491
45.712
78.499
92.734
-
Thaái
Lan
Myä
162.708
166.765 171.623
173.619 185.087 220.141
Nhêåt
367.590
369.396 371.894
366.486 353.301 369.215 401.932
Viïåt
Nam
79
64
83
227
292
682
1105
Nguöìn: Baáo caáo haâng nùm (Annual Report) cuãa caác Cú quan Súã hûäu cöng
nghiïåp quöëc gia
Tûâ Baãng 1 trïn àêy coá thïí thêëy rùçng caác saáng chïë vêîn khöng
ngûâng àûúåc taåo ra, söë àún àùng kyá àïí àûúåc cêëp patent saáng chïë luön
luön tùng trûúãng úã hêìu khùæp caác nûúác vaâ dûúâng nhû bûác tranh vïì
hoaåt àöång saáng chïë cuäng phaãn aánh tiïìm lûåc vïì kinh tïë vaâ cöng nghïå
cuãa caác nûúác.
2. Khuynh hûúáng phaát triïín súã hûäu trñ tuïå trong vaâi chuåc nùm sùæp
túái
a) Khuynh hûúáng thûá nhêët: súã hûäu trñ tuïå ngaây caâng àoáng vai
troâ quan troång trong cú cêëu chñnh saách kinh tïë - thûúng maåi cuãa caác
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
117
quöëc gia, chïë àöå baão höå súã hûäu trñ tuïå phaát triïín ngûúåc vúái chïë àöå
baão höå mêåu dõch.
Caác àöång thaái phaát triïín hoaåt àöång thûúng maåi, kinh tïë trong
khoaãng mûúâi nùm gêìn àêy böåc roä khuynh hûúáng vöën àaä coá caác dêëu
hiïåu tûâ trûúác, àoá laâ song song vúái xu hûúáng gúä boã dêìn caác haâng raâo
mêåu dõch daång phi thuïë, giaãm búát caác chïë àöå baão höå mêåu dõch, tûå do
hoaá thûúng maåi laâ xu hûúáng tùng cûúâng caác haâng raâo baão höå súã hûäu
trñ tuåï bùçng caách cuãng cöë vaâ tùng cûúâng caác biïån phaáp chïë taâi vaâ múã
röång phaåm vi baão höå caác thaânh quaã saáng taåo khoa hoåc kyä thuêåt vaâ
kinh doanh, súã hûäu trñ tuïå noái chung vaâ súã hûäu cöng nghiïåp noái
riïng ngaây caâng gùæn chùåt, trúã thaânh böå phêån cuãa hoaåt àöång kinh tïë
thûúng maåi. Khuynh hûúáng noái trïn seä tiïëp tuåc vaâ ngaây caâng roä neát
trong nhûäng nùm sùæp túái. Nhûäng yïëu töë sau àêy coá aãnh hûúãng
quyïët àõnh vaâ thuác àêíy súã hûäu trñ tuïå phaát triïín theo khuynh
hûúáng àoá:
. Hoaåt àöång saãn xuêët, kinh doanh ngaây caâng chuá troång túái viïåc
nêng cao haâm lûúång trñ tuïå trong kïët cêëu giaá trõ cuãa saãn phêím, dõch
vuå; hoaåt àöång nghiïn cûáu, saáng taåo gùæn ngaây caâng chùåt vúái saãn
xuêët, kinh doanh, àêìu tû cho phaát triïín chuyïín dêìn theo hûúáng
tùng tyã troång àêìu tû saáng taåo trñ tuïå, seä xuêët hiïån ngaây caâng nhiïìu
caác khaám phaá vaâ saáng taåo bêët ngúâ, thúâi gian tûâ nghiïn cûáu túái ûáng
duång thûúng maåi ngaây caâng ruát ngùæn;
. Viïåc xuêët hiïån ngaây caâng nhiïìu caác cöng nghïå múái laâm gia
tùng nguy cú sao cheáp, mö phoãng, giaã maåo caác cöng nghïå, saãn phêím
coá uy tñn do àoá tùng cûúâng nguy cú khai thaác bêët húåp phaáp caác saãn
phêím, kïët quaã àêìu tû saáng taåo;
. Viïåc phaát triïín vûúåt bêåc cuãa saãn xuêët khiïën cho tûúng quan
giûäa cung vaâ cêìu thay àöíi tûâ àoá laâm cho quy mö vaâ trònh àöå caånh
tranh seä ngaây caâng cao vaâ khöëc liïåt, caác biïån phaáp quaãng caáo, tuyïn
truyïìn ngaây caâng àûúåc chuá troång vaâ lêåp thaânh möåt böå phêån cêëu
thaânh giaá trõ haâng hoaá, dõch vuå àöìng thúâi taåo ra nguy cú ngaây caâng
lúán vïì viïåc chiïëm àoaåt hoùåc lúåi duång uy tñn, loâng tin do ngûúâi khaác
taåo lêåp.
b) Khuynh hûúáng thûá hai: súã hûäu trñ tuïå seä nhanh choáng múã
röång phaåm vi vaâ nöåi dung sang caác àöëi tûúång múái àöìng thúâi coá thïí
seä phaát sinh caác nguyïn tùæc baão höå múái cho caác àöëi tûúång khöng
truyïìn thöëng.
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
118
Vaâi chuåc nùm trûúác àêy, hïå thöëng baão höå súã hûäu cöng nghiïåp
àûúåc coi laâ göìm coá hai hïå thöëng chuã chöët: hïå thöëng thûá nhêët laâ hïå
thöëng patent duâng àïí baão höå caác saãn phêím saáng taåo kyä thuêåt vaâ myä
thuêåt ûáng duång vaâ hïå thöëng thûá hai laâ hïå thöëng nhaän hiïåu duâng àïí
baão höå caác kïët quaã saáng taåo kinh doanh vaâ thûúng maåi. Sau àoá coá
thïm hïå thöëng thûá ba - baão höå thöng tin bñ mêåt (know-how vaâ bñ
quyïët thûúng maåi). Viïåc phaát triïín nhanh choáng caác ngaânh cöng
nghïå múái laâm xuêët hiïån nhiïìu àöëi tûúång múái khöng phaãi laâ caác àöëi
tûúång truyïìn thöëng do àoá caác hïå thöëng truyïìn thöëng noái trïn dûúâng
nhû seä khöng àuã thñch húåp àïí thûåc hiïån muåc tiïu baão höå. Cho túái
nay, viïåc aáp duång nguyïn tùæc truyïìn thöëng cho caác thaânh tûåu cöng
nghïå sinh hoåc – nhêët laâ àöëi vúái gen vaâ chuãng vi sinh cuäng nhû giöëng
sinh vêåt – vaâ trong cöng nghïå àiïån tûã – tin hoåc – nhêët laâ àöëi vúái
thiïët kïë böë trñ maåch tñch húåp vaâ phêìn mïìm maáy tñnh àaä toã ra khöng
hoaân toaân thñch húåp. Vò vêåy, baãn thên caác nguyïn tùæc baão höå súã hûäu
cöng nghiïåp cuäng àang tiïëp tuåc thay àöíi theo hûúáng múã röång vaâ
linh hoaåt hún.
Hïå thöëng baão höå quyïìn taác giaã cuäng coá sûå múã röång tûúng tûå
nhû vêåy. Vöën dô caác àöëi tûúång baão höå chó bao göìm caác taác phêím
(khoa hoåc, vùn hoåc, nghïå thuêåt), gêìn àêy àaä xuêët hiïån caác àöëi tûúång
múái, àoá laâ chûúng trònh maáy tñnh vaâ cú súã dûä liïåu. Tûâ chöî chó bao
göìm caác vêën àïì liïn quan àïën quyïìn taác giaã, hïå thöëng naây múã röång
caã túái caác vêën àïì vïìquyïìn cuãa ngûúâi thïí hiïån (quyïìn cuãa ngûúâi biïíu
diïîn, ngûúâi ghi êm, ghi hònh ... - àûúåc goåi laâ "quyïìn kïì cêån").
c) Khuynh hûúáng thûá ba: Caác thao taác haânh chñnh liïn quan túái
viïåc xaác lêåp quyïìn súã hûäu cöng nghiïåp seä ngaây caâng àún giaãn,
nhanh choáng; caác thaânh tûåu cöng nghïå múái - nhêët laâ cöng nghïå
thöng tin - seä àûúåc ûáng duång vaâ laâm thay àöíi cùn baãn hoaåt àöång cuãa
caác cú quan súã hûäu cöng nghiïåp.
Viïåc ruát ngùæn khoaãng thúâi gian tûâ khi nghiïn cûáu túái khi ûáng
duång thûúng maåi, sûå tùng cûúâng tñnh khöëc liïåt trong caånh tranh trñ
tuïå vaâ nhêët laâ xu hûúáng ruát ngùæn tuöíi thoå hay laâ ruát ngùæn chu kyâ
àöíi múái, thay thïë - haâng hoaá, saãn phêím hoùåc cöng nghïå trïn thõ
trûúâng khiïën cho nhu cêìu àún giaãn hoaá thuã tuåc laâm àún, xûã lyá àún
àùng kyá quyïìn súã hûäu cöng nghiïåp (àöëi vúái caác loaåi hònh maâ quyïìn
súã hûäu cöng nghiïåp chó phaát sinh trïn cú súã àùng kyá) ngaây caâng trúã
nïn cêëp thiïët. Möåt loaåt àöíi múái vïì thuã tuåc trong phaåm vi caác quöëc
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
119
gia vaâ quöëc tïë trong thúâi gian qua - trong àoá àaä coá caác Hiïåp ûúác vïì
nöåp àún quöëc tïë vúái thuã tuåc thöëng nhêët vaâ chó vúái möåt àún coá giaá trõ
xin àùng kyá úã nhiïìu quöëc gia - chñnh laâ nhûäng cöë gùæng chung theo
hûúáng àoá. Tuy vêåy, cho túái nay trònh tûå vaâ thuã tuåc noái chung úã
nhiïìu nûúác vêîn bõ coi laâ quaá phûác taåp vaâ mêët nhiïìu thúâi giúâ chúâ àúåi.
Mùåc duâ vöën dô caác àöëi tûúång súã hûäu cöng nghiïåp - nhêët laâ saáng chïë
vaâ caác àöëi tûúång saáng taåo khoa hoåc, kyä thuêåt khaác - laâ vö hònh vaâ
khoá miïu taã bùçng ngön ngûä, viïåc tòm kiïëm caác caách thûác ruát ngùæn
hún nûäa thúâi gian xûã lyá àún vêîn àang laâ cöë gùæng cuãa nhiïìu quöëc gia
vaâ khu vûåc.
Àïí àaåt àûúåc muåc tiïu trïn, möåt mùåt caác cú quan súã hûäu cöng
nghiïåp tiïëp tuåc theo àuöíi caác nöî lûåc caãi tiïën caác quy àõnh vïì thuã tuåc
haânh chñnh aáp duång taåi caác cú quan súã hûäu cöng nghiïåp; mùåt khaác
xu hûúáng tùng cûúâng sûå phöëi húåp, liïn kïët trong quaá trònh laâm thuã
tuåc xaác lêåp quyïìn giûäa caác cú quan súã hûäu cöng nghiïåp cuãa caác quöëc
gia tiïëp tuåc àûúåc múã röång vaâ tùng cûúâng; mùåt thûá ba: caác thaânh tûåu
cöng nghïå hiïån àaåi seä àûúåc sûã duång triïåt àïí nhùçm ruát ngùæn thúâi
gian liïn laåc giûäa ngûúâi nöåp àún vaâ cú quan súã hûäu cöng nghiïåp,
àöìng thúâi tiïën haânh tûå àöång hoaá nhiïìu khêu cöng viïåc trong quaá
trònh xûã lyá àún. Viïåc phaát triïín vûúåt bêåc cuãa cöng nghïå thöng tin seä
goáp phêìn àaáng kïí vaâo viïåc ruát ngùæn thúâi gian laâm thuã tuåc xaác lêåp
quyïìn: hònh thûác nöåp àún àiïån tûã, viïåc tiïu chuêín hoaá caác thao taác
kyä thuêåt vaâ phaáp lyá seä diïîn ra ngaây caâng nhiïìu.
d) Khuynh hûúáng thûá tû: caác hoaåt àöång súã hûäu trñ tuïå diïîn ra
theo hûúáng toaân cêìu hoaá röång lúán vaâ triïåt àïí.
Viïåc toaân cêìu hoaá caác hoaåt àöång kinh tïë - thûúng maåi laâ nhên
töë haâng àêìu coá tñnh chêët quyïët àõnh àöëi vúái viïåc thuác àêíy sûå toaân
cêìu hoaá hoaåt àöång súã hûäu trñ tuïå - trong àoá coá súã hûäu cöng nghiïåp.
Nhûäng nùm sùæp túái khuynh hûúáng naây seä caâng böåc löå roä. Sûå thêm
nhêåp coá tñnh chêët toaân cêìu caác thaânh quaã cöng nghïå múái àoâi hoãi moåi
quöëc gia àïìu phaãi thiïët lêåp caác chïë àöå baão höå súã hûäu trñ tuïå theo caác
tiïu chuêín thöëng nhêët khiïën cho dûúâng nhû seä khöng coân nïìn kinh
tïë naâo khöng gùæn liïìn vúái chïë àöå baão höå súã hûäu trñ tuïå vaâ súã hûäu trñ
tuïå tiïëp tuåc chuyïín àöång theo caác chiïìu hûúáng sau àêy:
(i) caác haâng raâo ngùn caách vïì baãn chêët (nöåi dung) vaâ vïì thuã tuåc
liïn quan túái súã hûäu cöng nghiïåp seä tiïëp tuåc àûúåc gúä boã, phaáp luêåt
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
120
vïì súã hûäu cöng nghiïåp cuãa caác quöëc gia tiïëp tuåc aãnh hûúãng lêîn nhau
theo hûúáng hoaâ húåp vaâ tûâng bûúác tiïën túái thöëng nhêët;
(ii) seä xuêët hiïån ngaây caâng nhiïìu khu vûåc coá hïå thöëng chung vïì
súã hûäu cöng nghiïåp, trong àoá nhiïìu khu vûåc seä aáp duång caác thuã tuåc
haânh chñnh thöëng nhêët khi xaác lêåp quyïìn súã hûäu cöng nghiïåp, thêåm
chñ sûå thöëng nhêët noái trïn coá thïí àaåt àïën mûác thaânh lêåp cú quan súã
hûäu cöng nghiïåp liïn quöëc gia theo mö hònh cuãa EPO (cú quan saáng
chïë Chêu Êu) hoùåc OHIM (cú quan nhaän hiïåu vaâ kiïíu daáng Chêu
Êu) vúái chûác nùng tiïën haânh caác thuã tuåc xaác lêåp quyïìn súã hûäu cöng
nghiïåp chung cho caác nûúác thaânh viïn àïí möåt quyïìn súã hûäu cöng
nghiïåp múái xaác lêåp seä coá giaá trõ phaáp lyá trong têët caã caác nûúác àoá
(khaã nùng nhû vêåy cuäng àang àûúåc xem xeát trong ASEAN);
(iii) caác cú quan súã hûäu cöng nghiïåp quöëc gia hoùåc khu vûåc seä
tùng cûúâng phöëi húåp vïì thöng tin, trao àöíi caác kïët quaã xûã lyá àún
àùng kyá súã hûäu cöng nghiïåp vaâ coá thïí seä diïîn ra sûå phên cöng giûäa
caác cú quan súã hûäu cöng nghiïåp trong viïåc thûåc hiïån caác cöng viïåc
nhùçm khai thaác triïåt àïí caác ûu thïë cuãa tûâng cú quan;
(iv) seä nhanh choáng xuêët hiïån hïå thöëng thöng tin toaân cêìu vïì súã
hûäu cöng nghiïåp.
3. Hiïåp àõnh vïì caác khña caånh liïn quan àïën thûúng maåi cuãa
quyïìn súã hûäu trñ tuïå (Hiïåp àõnh TRIPS - WTO): thaách thûác vïì súã
hûäu trñ tuïå àöëi vúái Viïåt Nam trong quaá trònh höåi nhêåp
Àêìu nùm 1995, nûúác ta àaä nöåp àún xin gia nhêåp Töí chûác
Thûúng maåi Thïë giúái (WTO). Àïí tham gia Töí chûác naây, cêìn phaãi
àaáp ûáng àûúåc möåt söë yïu cêìu, trong àoá coá caác yïu cêìu vïì súã hûäu trñ
tuïå àûúåc nïu trong Hiïåp àõnh TRIPS. Chñnh caác yïu cêìu àoá coá taác
àöång trûåc tiïëp túái chûúng trònh phaát triïín hoaåt àöång naây cuãa chuáng
ta.
Ba vêën àïì truå cöåt cuãa GATT 1994 (WTO):
- Thûúng maåi haâng hoaá
- Thûúng maåi dõch vuå
- Baão höå súã hûäu trñ tuïå
Trong ba vêën àïì trïn, chó coá vêën àïì thûá nhêët (Thûúng maåi - hay
buön baán - haâng hoaá) laâ nöåi dung truyïìn thöëng cuãa GATT.
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
121
Caã hai vêën àïì sau (Thûúng maåi dõch vuå vaâ súã hûäu trñ tuïå) àïìu
laâ nöåi dung múái xuêët hiïån trong GATT 1994.
Lyá do cuãa viïåc xuêët hiïån vêën àïì vïì súã hûäu trñ tuïå trong GATT
1994 laâ:
- Vai troâ, aãnh hûúãng ngaây caâng cao cuãa caác saãn phêím trñ tuïå àöëi
vúái kïët cêëu giaá trõ cuãa caác saãn phêím truyïìn thöëng vaâ caác ngaânh
truyïìn thöëng: xu hûúáng tùng giaá trõ vaâ tùng khaã nùng caånh tranh
nhúâ tùng haâm lûúång trñ tuïå;
- Xuêët hiïån nhiïìu saãn phêím múái, thêåm chñ xuêët hiïån nhiïìu
ngaânh múái chuã yïëu dûåa trïn viïåc khai thaác trñ tuïå: nïìn cöng nghiïåp
baãn quyïìn ngaây caâng phaát triïín (phim aãnh, ti vi, video, giaãi trñ,
phêìn mïìm maáy tñnh...); Saãn phêím cuãa ngaânh cöng nghiïåp baãn
quyïìn chiïëm tyã troång ngaây caâng cao trong thûúng maåi;
- Àêìu tû cho trñ tuïå ngaây caâng cao vaâ töën keám; trong khi àoá
khuynh hûúáng sûã duång maâ khöng àêìu tû (thûåc chêët laâ àaánh cùæp kïët
quaã àêìu tû trñ tuïå) caâng ngaây caâng nghiïm troång. Àaä xuêët hiïån caác
"nïìn cöng nghiïåp haâng giaã";
Vò vêåy, ngùn chùån tònh traång gian lêån thûúng maåi, caånh tranh
bêët chñnh laâ nhu cêìu cêëp baách liïn quan àïën súã hûäu trñ tuïå.
Hiïåp àõnh TRIPS
Nöåi dung vïì súã hûäu trñ tuïå cuãa GATT 1994 àûúåc lêåp thaânh möåt
vùn baãn riïng vaâ àûúåc goåi laâ "Hiïåp àõnh vïì caác khña caånh liïn quan
àïën thûúng maåi cuãa quyïìn súã hûäu trñ tuïå" goåi tùæt laâ "Hiïåp àõnh
TRIPS".
Hiïåp àõnh TRIPS bao göìm 73 àiïìu, chia laâm 7 phêìn.
Hiïåp àõnh TRIPS laâ Hiïåp àõnh àa phûúng chi tiïët, àêìy àuã nhêët
vïì súã hûäu trñ tuïå trong lõch sûã phaát triïín hoaåt àöång naây.
Hiïåp àõnh TRIPS laâ àiïìu kiïån àïí gia nhêåp WTO
Caác khöëi, caác khu vûåc thûúng maåi khaác (EU, NAFTA, ASEAN AFTA...) cuäng coi Hiïåp àõnh TRIPS laâ phuâ húåp vúái mònh.
Caác àiïìu kiïån vïì súã hûäu trñ tuïå nïu trong Hiïåp àõnh TRIPS laâ
tiïu chuêín maâ Viïåt Nam phaãi àaáp ûáng àïí höåi nhêåp vúái khu vûåc vaâ
thïë giúái.
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
122
Caác tiïu chuêín vïì baão höå súã hûäu trñ tuïå do Hiïåp àõnh TRIPS êën
àõnh
Töíng quaát: moåi thaânh viïn cuãa WTO àïìu phaãi thiïët lêåp hïå
thöëng baão höå súã hûäu trñ tuïå möåt caách àêìy àuã, coá hiïåu quaã theo caác
tiïu chuêín töëi thiïíu nhêët àõnh vïì: (1) nguyïn tùæc àöëi xûã quöëc gia vaâ
nguyïn tùæc baão höå; (2) caác àöëi tûúång bùæt buöåc phaãi àûúåc baão höå vaâ
mûác àöå, phaåm vi baão höå caác àöëi tûúång àoá; (3) hïå thöëng baão àaãm thûåc
thi; (4) thúâi haån thûåc hiïån caác tiïu chuêín àoá.
Tiïu chuêín vïì àöëi xûã quöëc gia vaâ nguyïn tùæc baão höå
Caác nûúác thaânh viïn WTO phaãi tuên thuã caác quy àõnh vïì
nguyïn tùæc àöëi xûã quöëc gia cuäng nhû caác nguyïn tùæc baão höå súã hûäu
trñ tuïå àaä àûúåc quy àõnh trong caác Hiïåp ûúác quöëc tïë sau àêy:
- Cöng ûúác Paris vïì baão höå súã hûäu cöng nghiïåp (1883 - 1967);
- Cöng ûúác Berne vïì baão höå taác phêím vùn hoåc vaâ nghïå thuêåt
(1886 - 1971);
- Cöng ûúác Rome (1961) vïì baão höå ngûúâi biïíu diïîn, ngûúâi saãn
xuêët chûúng trònh ghi êm, ghi hònh, töí chûác phaát thanh, truyïìn
hònh;
- Hiïåp ûúác Washington vïì baão höå súã hûäu trñ tuïå trong lônh vûåc
maåch tñch húåp (1989).
Caác àöëi tûúång súã hûäu trñ tuïå bùæt buöåc phaãi baão höå theo Hiïåp
àõnh TRIPS:
- Baãn quyïìn (quyïìn taác giaã): caác taác phêím vùn hoåc, nghïå thêåt
vaâ khoa hoåc, bao göìm caã chûúng trònh maáy tñnh vaâ cú súã dûä liïåu:
theo caác nguyïn tùæc cuãa Cöng ûúác Berne nhûng khöng bao göìm caác
quy àõnh vïì quyïìn tinh thêìn;
- Quyïìn kïì cêån: theo nguyïn tùæc cuãa Cöng ûúác Rome;
- Quyïìn súã hûäu cöng nghiïåp: (1) nhaän hiïåu haâng hoaá, bao göìm
caã nhaän hiïåu dõch vuå; (2) chó dêîn àõa lyá, bao göìm caã tïn goåi xuêët xûá
haâng hoaá; (3) kiïíu daáng cöng nghiïåp; (4) saáng chïë; (5) thiïët kïë böë trñ
(topography) maåch tñch húåp; (6) chöëng caånh tranh bêët chñnh; (7)
thöng tin bñ mêåt (bñ quyïët kyä thuêåt vaâ bñ quyïët thûúng maåi);
- Giöëng cêy tröìng.
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
123
Tiïu chuêín àöëi vúái hïå thöëng baão àaãm thûåc thi
- Phaãi baão àaãm khaã nùng khiïëu kiïån cho ngûúâi coá quyïìn súã hûäu
trñ tuïå khi quyïìn àoá bõ xêm phaåm;
- Phaãi baão àaãm khaã nùng khiïëu naåi cho ngûúâi bõ xûã lyá khi aáp
duång caác biïån phaáp chïë taâi hoùåc khi giaãi quyïët tranh chêëp nïëu
ngûúâi àoá cho rùçng mònh bõ xûã lyá sai hoùåc khöng thoaã àaáng;
- Phaãi coá quy àõnh roä raâng vïì trònh tûå, thuã tuåc töë tuång vaâ thuã
tuåc haânh chñnh liïn quan àïën viïåc giaãi quyïët caác tranh chêëp hoùåc
xûã lyá caác xêm phaåm vïì súã hûäu trñ tuïå; caác thuã tuåc àoá phaãi àún giaãn,
coá hiïåu quaã;
- Phaãi coá caác quy àõnh vïì caác biïån phaáp chïë taâi, kïí caã caác biïån
phaáp haânh chñnh hoùåc hònh sûå àïí baão àaãm ngùn chùån caác haânh vi
xêm phaåm quyïìn súã hûäu trñ tuïå, trong àoá àùåc biïåt phaãi chuá yá caác
biïån phaáp khêín cêëp, taåm thúâi;
- Phaãi coá caác biïån phaáp kiïím soaát biïn giúái (haãi quan) hûäu hiïåu
nhùçm ngùn chùån caác saãn phêím xêm phaåm tham gia vaâo lûu thöng;
- Phaãi baão àaãm caác biïån phaáp chïë taâi hònh sûå, chöëng laåi caác
haânh vi xêm phaåm nghiïm troång, quy mö lúán;
- Phaãi coá caác biïån phaáp thñch húåp ngùn chùån vaâ xûã lyá caác haânh
vi laåm duång quyïìn, àïìn buâ thiïåt haåi cho bêët kyâ bïn naâo.
Thúâi haån phaãi àaåt àûúåc caác tiïu chuêín vïì súã hûäu trñ tuïå
Hiïåp ûúác naây êën àõnh thúâi haån àöëi vúái têët caã caác nûúác laâ thaânh
viïn cuãa Töí chûác naây.
Thúâi gian aáp duång caác tiïu chuêín vïì súã hûäu trñ tuïå do Hiïåp
àõnh TRIPS êën àõnh laâ:
- Tûâ 1.1.1996 cho caác nûúác phaát triïín
- Tûâ 1.1.2000 cho caác nûúác àang phaát triïín vaâ caác nûúác chuyïín
àöíi nïìn kinh tïë têåp trung sang kinh tïë thõ trûúâng
- Tûâ 1.1.2005 cho caác nûúác keám phaát triïín
Viïåt Nam thuöåc nhoám nûúác thûá 2. Thúâi haån noái trïn àöëi vúái caác
nûúác chûa phaãi laâ thaânh viïn WTO coá thïí keáo daâi, nhûng keáo daâi
bao nhiïu laâ tuyâ thuöåc vaâo àaâm phaán vúái Töí chûác àoá vaâ theo kinh
nghiïåm cuãa caác nûúác múái gia nhêåp thò thúâi haån àoá laâ khoaãng tûâ 12
àïën 16 thaáng.
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
124
Hiïån traång cuãa Viïåt Nam
So vúái Hiïåp àõnh TRIPS, hïå thöëng súã hûäu trñ tuïå cuãa Viïåt Nam
àaä àaáp ûáng àûúåc möåt söë tiïu chuêín nhûng coân nhûäng tiïu chuêín
khaác chûa àaáp ûáng àûúåc. Cuå thïí laâ:
- Chûa gia nhêåp vaâ cuäng chûa thûâa nhêån ba Hiïåp ûúác vïì súã hûäu
trñ tuïå, cuå thïí laâ (1) Cöng ûúác Berne vïì baão höå taác phêím vùn hoåc,
nghïå thuêåt; (2) Cöng ûúác Rome vïì baão höå quyïìn kïì cêån vaâ (3) Hiïåp
ûúác Washington vïì baão höå topo-graphy;
- Chuáng ta múái baão höå möåt söë àöëi tûúång: baãn quyïìn (tûác laâ caác
taác phêím khoa hoåc, vùn hoåc, nghïå thuêåt, quyïìn kïì cêån), àöëi vúái súã
hûäu cöng nghiïåp múái baão höå saáng chïë, nhaän hiïåu haâng hoaá, kiïíu
daáng cöng nghiïåp, tïn goåi xuêët xûá haâng hoaá. Caác àöëi tûúång sau
chûa àûúåc phaáp luêåt baão höå: (1) chó dêîn àõa lyá (múái chó baão höå tïn
goåi xuêët xûá haâng hoaá); (2) thiïët kïë böë trñ maåch tñch húåp; (3) thöng
tin bñ mêåt; (4) chöëng caånh tranh khöng laânh maånh; (5) giöëng cêy
tröìng;
- Hïå thöëng thûåc thi chûa àuã maånh caã vïì phûúng diïån luêåt phaáp
lêîn khaã nùng thûåc thi: caác biïån phaáp chïë taâi chûa àûúåc quy àõnh roä
raâng vaâ coá hïå thöëng;
- Chûa coá àuã caác quy àõnh vïì khaã nùng vaâ thuã tuåc aáp duång caác
biïån phaáp ngùn chùån khêín cêëp hoùåc taåm thúâi cuäng nhû giaãi quyïët
vêën àïì àïìn buâ thiïåt haåi.
- Möåt thûåc tïë khaác laâ mùåc duâ söë lûúång caác àöëi tûúång súã hûäu trñ
tuïå àûúåc àùng kyá súã hûäu úã Viïåt Nam trong nhûäng nùm qua àang
tiïëp tuåc tùng trûúãng nhûng phêìn lúán caác taâi saãn àoá àïìu thuöåc quyïìn
súã hûäu cuãa caác chuã thïí nûúác ngoaâi. Tònh hònh àùåc biïåt àaáng lo ngaåi
laâ söë saáng chïë do ngûúâi Viïåt Nam taåo ra vaâ àûúåc àùng kyá súã hûäu
luön chiïëm möåt tyã lïå quaá thêëp. So vúái caác nûúác trong khu vûåc,
chùèng haån Thaái lan, töíng söë àún saáng chïë nöåi àõa cuãa chuáng ta chûa
coá dêëu hiïåu tùng trûúãng.
Baãng 2. Tûúng quan giûäa söë lûúång àún àùng kyá saáng chïë cuãa ngûúâi trong
nûúác vaâ töíng söë (%)
1990
Thaái-
1991
-
1992
1993
1994
1995
1998
3
4
5
4
9
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
Lan
Trung
125
(67/1973) (110/246) (150/2966) (145/3532) (479/5071)
58
64
69
62
59
46
-
35
47
-
59
62
75
-
Myä
-
-
53
55
55
57
-
Nhêåt
-
90,9
90,9
90,7
90,6
90,6
89,4
Viïåt
78
61
41
14
8
3
5
(62/79)
(39/64)
(34/83)
(33/227)
(22/292)
(23/682)
(55/1105)
Quöëc
Haân
Quöëc
Nam
Nguöìn: Baáo caáo haâng nùm (Annual Report) cuãa caác Cú quan súã hûäu
CNQG
4. Möåt söë gúåi yá vïì nhiïåm vuå cuãa hïå thöëng súã hûäu trñ tuïå Viïåt Nam
tûâ nay àïën nùm 2010
a) Möåt söë quan àiïím, chuã trûúng cuãa Àaãng vaâ Chñnh phuã vïì
viïåc phaát triïín hïå thöëng súã hûäu trñ tuïå
- Nghõ quyïët Trung ûúng 2 khoaá 8:
"Hoaân thiïån hïå thöëng luêåt phaáp vïì baão höå súã hûäu trñ tuïå vaâ
khuyïën khñch chuyïín giao cöng nghïå...
Phaát àöång phong traâo quêìn chuáng tiïën quên vaâo khoa hoåc, phaát
huy saáng kiïën, caãi tiïën kyä thuêåt, saáng chïë, phaát minh, aáp duång
khoa hoåc vaâ cöng nghïå vaâo moåi mùåt cuãa saãn xuêët vaâ àúâi söëng.
... Coá biïån phaáp phaát hiïån kõp thúâi, ngùn chùån vaâ àònh chó saãn
xuêët, lûu thöng haâng giaã".
- Àõnh hûúáng chûúng trònh haânh àöång cuãa Chñnh phuã trong
nhiïåm kyâ múái (1997 - 2000):
"Hoaân thiïån vaâ nêng cao hiïåu lûåc thûåc hiïån thïí chïë baão höå súã
hûäu cöng nghiïåp"
- "Viïåt Nam àang laâm thuã tuåc gia nhêåp WTO phaãi xêy dûång
chûúng trònh caãi caách vaâ hoaân thiïån hïå thöëng baão höå súã hûäu trñ tuïå
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
126
theo caác tiïu chuêín cuãa WTO (Hiïåp àõnh TRIPS). Chûúng trònh àoá
phaãi thûåc hiïån xong trûúác 1.1.2000."
b) Möåt söë khuyïën nghõ
Nhû trïn àaä noái, thiïët lêåp vaâ cuãng cöë möåt hïå thöëng súã hûäu trñ
tuïå àêìy àuã vaâ coá hiïåu quaã laâ möåt àoâi hoãi cuãa quaá trònh höåi nhêåp vaâ
cuãa cöng cuöåc cöng nghiïåp hoaá, hiïån àaåi hoaá àêët nûúác. Xu thïë
chuyïín dõch sang nïìn kinh tïë tri thûác caâng àoâi hoãi phaãi nhanh
choáng thûåc hiïån caác muåc tiïu liïn quan àïën súã hûäu trñ tuïå. Àïí àaåt
àûúåc muåc tiïu àoá, chuáng töi cho rùçng cêìn nùæm vûäng möåt söë nguyïn
tùæc sau àêy:
o Àïí tòm kiïëm caác nguöìn lûåc cho phaát triïín, Viïåt Nam chuã
trûúng khöng khuyïën khñch nïìn cöng nghiïåp haâng giaã,
chuã trûúng tön troång quyïìn súã hûäu trñ tuïå cuãa moåi chuã
thïí, nghiïm cêëm vaâ nghiïm khùæc xûã lyá caác haânh vi giaã
maåo, àaánh cùæp, tiïëm àoaåt kïët quaã àêìu tû saáng taåo.
Thûåc tiïîn thïë giúái trong nhûäng thêåp kyã gêìn àêy àaä ghi nhêån
nhûäng nïìn kinh tïë àûúåc xêy dûång vaâ phaát triïín trïn möåt phêìn nïìn
taãng laâ nïìn cöng nghiïåp haâng giaã. Xeát vïì möåt khña caånh naâo àoá,
chiïën lûúåc nhû vêåy cuäng àaä taåo ra möåt söë lúåi ñch nhêët àõnh (chùæng
haån: giaãi quyïët àûúåc khoá khùn vïì vöën àêìu tû maâ vêîn coá thïí taåo ra
àûúåc möåt nïìn saãn xuêët coá saãn phêím tûúng tûå hoùåc ñt thua keám so
vúái viïåc àêìu tû àïí xêy dûång nïìn cöng nghiïåp haâng thêåt, tûâ àoá laâm
lung lay võ thïë cuãa àöëi thuã caånh tranh bùçng haâng thêåt v.v...). Tuy
nhiïn, xeát vïì lêu daâi vaâ vïì moåi khña caånh chuã yïëu, nïìn saãn xuêët
haâng giaã chûáa àûång nhiïìu nguy cú vaâ hêåu quaã xêëu (trûúác hïët laâ taåo
ra vaâ laâm trêìm troång thïm cùn bïånh döëi traá, cûúáp giêåt, lûâa àaão
trong kinh doanh; tiïëp theo laâ boáp ngheåt caác nöî lûåc saáng taåo úã trong
nûúác vaâ laâm naãn chñ caác nhaâ àêìu tû nûúác ngoaâi; tûâ àoá gêy phûúng
haåi toaân diïån àïën lúåi ñch vêåt chêët, tinh thêìn cuãa ngûúâi tiïu duâng vaâ
xaä höåi, kïí caã cuãa chñnh nhûäng ngûúâi tham gia nïìn cöng nghiïåp
haâng giaã...). Mùåt khaác, àiïìu kiïån quöëc tïë múái vúái khuynh hûúáng
toaân cêìu hoaá ngaây caâng sêu röång caác hoaåt àöång kinh tïë, thûúng
maåi, cuäng nhû khuynh hûúáng ngaây caâng chuá troång hún àïën vêën àïì
baão höå súã hûäu trñ tuïå khöng cho pheáp möåt nïìn kinh tïë coá thïí dïî
daâng choån lûåa caách xuêët phaát bùçng cöng nghiïåp haâng giaã. Vò thïë,
Nhaâ nûúác ta chuã trûúng ngùn chùån viïåc saãn xuêët vaâ lûu thöng haâng
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
127
giaã vaâ coi àoá laâ möåt tïå naån coá taác àöång phaá hoaåi caác nöî lûåc cöng
nghiïåp hoaá, hiïån àaåi hoaá.
Nïìn cöng nghiïåp haâng giaã gùæn boá mêåt thiïët vúái kyä nghïå àaánh
cùæp taâi saãn trñ tuïå. Vò vêåy, viïåc chöëng haâng giaã nhêët thiïët phaãi àûúåc
sûå höî trúå cuãa viïåc baão höå quyïìn súã hûäu trñ tuïå, trong àoá phaãi baão
àaãm khaã nùng xûã lyá thñch àaáng caác haânh vi giaã maåo, sao cheáp, sûã
duång bêët húåp phaáp caác àöëi tûúång súã hûäu cöng nghiïåp.
• Chñnh saách khuyïën khñch àêìu tû cho saáng taåo cöng nghïå
vaâ saáng taåo trong kinh doanh khöng chó chuá troång vïì
phûúng diïån tinh thêìn maâ cêìn phaãi baão àaãm caác àiïìu
kiïån cêìn thiïët vïì phaáp lyá thöng qua hïå thöëng caác quy
phaåm phaáp luêåt àïí ngûúâi àaä àêìu tû coá khaã nùng khai
thaác caác thaânh quaã.
Àêy laâ vêën àïì coá tñnh chêët nguyïn tùæc coá yá nghôa quan troång
àöëi vúái viïåc phaát triïín hïå thöëng baão höå súã hûäu cöng nghiïåp. Trong
khoaãng hún hai thêåp kyã sau khi miïìn Bùæc hoaân toaân giaãi phoáng,
mùåc dêìu Àaãng vaâ Nhaâ nûúác luön coi troång vaâ luön tòm caách àïí phaát
triïín hoaåt àöång saáng taåo, luön àùåt hoaåt àöång khoa hoåc kyä thuêåt vaâo
võ trñ then chöët trong caác chûúng trònh kinh tïë - xaä höåi nhûng caác
chñnh saách khuyïën khñch saáng taåo kyä thuêåt chuã yïëu àûúåc àùåt trïn
nïìn lúåi ñch vïì tinh thêìn. Tûâ ngaây bùæt àêìu cöng cuöåc àöíi múái, Àaãng
vaâ Nhaâ nûúác àaä nhanh choáng nhêån ra sûå cêìn thiïët vaâ yá nghôa cuãa
möåt cú chïë múái, trong àoá trûúác hïët sûã duång caác lúåi ñch kinh tïë do
viïåc ûáng duång caác thaânh quaã laâm nïìn taãng vaâ àöång cú thuác àêíy hoaåt
àöång saáng taåo. Cú chïë naây khöng coi lúåi ñch tinh thêìn laâ yïëu töë
quyïët àõnh sûå phaát triïín cuãa hoaåt àöång saáng taåo, thêåm chñ coi rùçng
nïëu chó coá thïí àaåt àûúåc caác lúåi ñch vïì tinh thêìn thò hoaåt àöång saáng
taåo trûúác sau àïìu seä bõ suy giaãm, thêåm chñ bõ thuã tiïu. Nguyïn tùæc
vêån haânh cuãa cú chïë múái laâ duâng lúåi ñch kinh tïë khi khai thaác thaânh
quaã saáng taåo àïí buâ àùæp caác chi phñ cho viïåc saáng taåo ra thaânh quaã
àoá vaâ tiïëp tuåc àêìu tû àïí saáng taåo thaânh quaã múái.
Trong khi chuá troång baão àaãm lúåi ñch cho ngûúâi coá cöng saáng taåo,
cêìn phaãi àöìng thúâi chuá troång baão àaãm lúåi ñch cuãa xaä höåi, noái caách
khaác phaãi taåo ra möåt traång thaái cên bùçng tûúng àöëi giûäa lúåi ñch cuãa
xaä höåi vaâ lúåi ñch cuãa ngûúâi súã hûäu caác thaânh quaã saáng taåo.
Noái chung, duâ cú chïë naâo cuäng phaãi hûúáng vaâo muåc àñch phuåc
vuå cho sûå phaát triïín cuãa xaä höåi, vò vêåy luön luön phaãi tñnh àïën lúåi
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
128
ñch cuãa xaä höåi. Viïåc baão àaãm caác lúåi ñch cuãa ngûúâi saáng taåo nhiïìu
khi haån chïë hoùåc laâm thiïåt haåi àïën lúåi ñch cuãa ngûúâi khaác, vò thïë,
trong khi thiïët lêåp caác quy phaåm phaáp luêåt àïí baão àaãm quyïìn vïì súã
hûäu cöng nghiïåp, Nhaâ nûúác luön coi troång viïåc baão àaãm lúåi ñch cuãa
toaân xaä höåi. Àïí thûåc hiïån àûúåc viïåc àoá, dûúâng nhû luön luön ngûúâi
àûúåc hûúãng lúåi ñch phaãi baão àaãm caác àiïìu kiïån nhêët àõnh naâo àoá hay noái caách khaác - phaãi àaánh àöíi vúái xaä höåi nhûäng lúåi ñch nhêët
àõnh.
o Song song vúái viïåc baão àaãm quyïìn súã hûäu trñ tuïå, cêìn phaãi
coá caác biïån phaáp phoâng ngûâa vaâ ngùn chùån nguy cú laåm
duång quyïìn súã hûäu trñ tuïå.
Dûúâng nhû laåm duång chïë àöå baão höå súã hûäu trñ tuïå laâ cùn bïånh
phaái sinh cuãa moåi hïå thöëng súã hûäu trñ tuïå maâ àiïín hònh nhêët laâ tònh
traång sûã duång quyïìn súã hûäu trñ tuïå àïí khöëng chïë sûå phaát triïín saáng
taåo cuãa ngûúâi khaác, gêy sûác eáp vúái caác nûúác keám phaát triïín, caãn trúã
viïåc thûåc hiïån caác muåc tiïu dên sinh cuãa hoå. Nhûäng cuöåc àe doaå sûã
duång caác biïån phaáp trûâng phaåt thûúng maåi vúái lyá do khöng baão àaãm
caác àiïìu kiïån baão höå thoaã àaáng quyïìn súã hûäu trñ tuïå xaãy ra trong
thêåp kyã vûâa qua àaä chûáng toã rùçng, bïn caånh vai troâ tñch cûåc nhû àaä
nhêån thûác àûúåc, cú chïë toaân cêìu hoaá vïì viïåc baão höå quyïìn súã hûäu trñ
tuïå cuäng chûáa àûång nhûäng caåm bêîy cêìn phaãi tónh taáo àïí phoâng
traánh vaâ àöëi phoá.
o Viïåc phaát triïín súã hûäu cöng nghiïåp trûúác hïët laâ phuåc vuå
cho nhu cêìu phaát triïín kinh tïë - xaä höåi cuãa àêët nûúác do àoá
phaãi phuâ húåp vúái àiïìu kiïån thûåc tiïîn cuãa àêët nûúác àöìng
thúâi phaãi phuâ húåp vúái àoâi hoãi cuãa quaá trònh höåi nhêåp.
Roä raâng, nhûäng nùm gêìn àêy vêën àïì súã hûäu trñ tuïå noái chung
vaâ súã hûäu cöng nghiïåp noái riïng cuãa thïë giúái àaä phaát triïín maånh meä
caã vïì quy mö vaâ chêët lûúång. Àiïìu kiïån cuãa Viïåt Nam chûa àoâi hoãi
vaâ chûa cho pheáp ngay möåt luác hïå thöëng súã hûäu cöng nghiïåp cuãa
mònh coá trònh àöå ngang haâng vúái trònh àöå chung cuãa thïë giúái. Vò
vêåy, phaát triïín hoaåt àöång naây phaãi àûúåc coi laâ möåt quaá trònh göìm
nhiïìu bûúác, trong àoá möîi bûúác àûúåc xaác àõnh búãi nhu cêìu vaâ khaã
nùng cuãa thûåc tiïîn àïí tiïën túái xêy dûång möåt hïå thöëng súã hûäu cöng
nghiïåp toaân diïån, coá trònh àöå tûúng xûáng vúái khu vûåc vaâ thïë giúái./.
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
129
AÃNH HÛÚÃNG CUÃA NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC ÀÖËI
VÚÁI VÊËN ÀÏÌ GIAÃI QUYÏËT VIÏÅC LAÂM ÚÃ VIÏÅT NAM
GS. TS. ÀÖÎ THÏË TUÂNG
Hoåc viïån Chñnh trõ quöëc gia Höì Chñ Minh
Hiïån nay, úã caác nûúác tû baãn chuã nghôa phaát triïín, nhûäng yïëu töë
cuãa nïìn kinh tïë tri thûác àaä bùæt àêìu xuêët hiïån. Caác chuyïn gia Liïn
Hiïåp Quöëc dûå àoaán khoaãng nùm 2030 caác nûúác phaát triïín seä thûåc
sûå chuyïín sang nïìn kinh tïë tri thûác (3/tr. 2).
Trong nïìn kinh tïë tri thûác, viïåc ûáng duång nhûäng thaânh tûåu múái
nhêët cuãa caách maång khoa hoåc vaâ cöng nghïå taác àöång àïën cú cêëu lao
àöång xaä höåi theo nhûäng hûúáng cú baãn sau àêy:
Möåt laâ, nguöìn lûåc con ngûúâi coá tri thûác àoáng vai troâ trung têm
cuãa sûå phaát triïín. Caác yïëu töë lúåi thïë so saánh coá tñnh truyïìn thöëng
nhû taâi nguyïn, vöën vaâ lao àöång giaãn àún luâi xuöëng haâng thûá yïëu so
vúái thöng tin vaâ tri thûác. Trñ tuïå saáng taåo trúã thaânh nïìn taãng cuãa sûå
thõnh vûúång vaâ giaâu coá cuãa möåt xaä höåi.
Trûúác àêy, Caác Maác cuäng àaä dûå àoaán: "Theo àaâ phaát triïín cuãa
àaåi cöng nghiïåp viïåc taåo ra cuãa caãi thûåc sûå trúã nïn ñt phuå thuöåc vaâo
thúâi gian lao àöång vaâ söë lûúång lao àöång hao phñ hún... maâ noái àuáng
hún chuáng tuyâ thuöåc vaâo trònh àöå chung cuãa khoa hoåc vaâ vaâo bûúác
tiïën böå cuãa kyä thuêåt, hay laâ phuå thuöåc vaâo viïåc vêån duång khoa hoåc
êëy vaâo saãn xuêët". (1/tr. 213).
Hai laâ, tyã troång lao àöång nöng nghiïåp giaãm túái mûác rêët nhoã, tyã
troång lao àöång cöng nghiïåp trûúác àêy tùng lïn trong quaá trònh cöng
nghiïåp hoaá nïìn kinh tïë quöëc dên, nay cuäng giaãm xuöëng, tyã troång lao
àöång dõch vuå ngaây möåt tùng. Thñ duå: úã nûúác Myä hiïån nay lao àöång
trong nöng nghiïåp chó chiïëm khoaãng 2%, nhûng àaä saãn xuêët möåt
lûúång lûúng thûåc lúán nhêët thïë giúái. Trong 3 thêåp kyã 1960 - 1990, tyã
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
130
troång ngaânh cöng nghiïåp chïë taåo cuãa Myä giûä nguyïn khöng àöíi vaâ
chó chiïëm 22% trong GDP, nhûng lûúång tuyïåt àöëi vêîn tùng gêëp 2,5
lêìn trong khoaãng 1970 - 1990; coân tyã lïå lao àöång cuãa lônh vûåc saãn
xuêët trong töíng lûúång lao àöång cuãa Myä àaä giaãm tûâ 25% nùm 1960
xuöëng coân 16% hoùåc 17% nùm 1990, vaâ ngûúâi ta dûå àoaán trong voâng
10-15 nùm túái con söë naây coá thïí giaãm túái 12% hay thêëp hún nûäa.
Trong nhûäng nùm 1970-1990, úã Myä coá túái khoaãng 90% caác viïåc
laâm múái àûúåc taåo ra trong lônh vûåc dõch vuå tri thûác vaâ xûã lyá thöng
tin (information processing and knowledge services) (4/tr.90).
Ba laâ, söë cöng nhên cöí trùæng vaâ cöí vaâng tùng lïn khöng ngûâng,
söë cöng nhên cöí xanh vaâ cöng nhên taåp vuå giaãm xuöëng.
Cöng nhên cöí trùæng (white collar worker) chó nhûäng ngûúâi
nghiïn cûáu vaâ ûáng duång cöng nghïå thöng tin; cöng nhên cöí vaâng
(gold collar worker) chó caác caán böå chuyïn mön coá trònh àöå àaåi hoåc,
cöng viïåc cuãa hoå laâ vêån duång caác kiïën thûác chuyïn mön cuãa mònh àïí
giaãi quyïët caác vêën àïì (baác syä, luêåt sû, chuyïn gia phên tñch an ninh,
chuyïn gia tû vêën, chuyïn viïn kïë toaán, kyä sû, chuyïn viïn lêåp
trònh vaâ caác giaáo sû àaåi hoåc...). Cöng nhên cöí xanh (blue collar
worker) chó nhûäng cöng nhên truyïìn thöëng laâm viïåc trong nhûäng
lônh vûåc saãn xuêët vaâ vêån chuyïín saãn phêím. Nùm 1960, trong töíng
lûåc lûúång lao àöång cuãa Myä, cöng nhên cöí xanh chiïëm 39,7%, cöng
nhên cöí trùæng 47,1% vaâ cöng nhên taåp vuå 13,2% thò nùm 1988 caác
con söë tûúng ûáng laâ 27,7%; 60,6% vaâ 11,7% (4/tr 90 - 91). Nhûäng
cöng nhên cöí vaâng trûúác àêy thûúâng àûúåc nhûäng nhaâ kinh tïë taách
riïng khi nghiïn cûáu vïì lûåc lûúång lao àöång, ngaây nay àaä trúã thaânh
möåt loaåi hònh chiïëm tyã lïå aáp àaão vaâ cuâng vúái caác cöng nhên cöí trùæng
àoáng vai troâ lûåc lûúång lao àöång chuã yïëu trong nïìn kinh tïë tri trûác.
Böën laâ, caác ngaânh cöng nghïå cao àoâi hoãi lûåc lûúång lao àöång trñ
oác saáng taåo laâ yïëu töë then chöët cuãa quaá trònh hiïån àaåi hoaá cuãa möåt
nûúác, tiïu biïíu cho xu thïë phaát triïín chuã yïëu hiïån nay cuãa nïìn kinh
tïë tri thûác. Khaác vúái nïìn kinh tïë cöng nghiïåp trong àoá caác saãn phêím
coá haâm lûúång lao àöång cao vaâ haâm lûúång vêåt liïåu cao chiïëm ûu thïë
trong töíng saãn phêím quöëc dên cuãa möåt nûúác hay cuãa thïë giúái; trong
nïìn kinh tïë tri thûác caác saãn phêím coá haâm lûúång trñ tuïå cao, vúái chi
phñ thêëp caác nguöìn lûåc àêìu vaâo, seä chiïëm àa söë. Theo giaáo sû Àùång
Hûäu, khi cöng nghïå cao chiïëm khoaãng 70% vïì giaá trõ trong caác saãn
phêím cöng nghiïåp thò ngûúâi ta coi àoá laâ ngaânh kinh tïë tri thûác.
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
131
Caác nûúác àang phaát triïín tiïën haânh cöng nghiïåp hoaá vaâ hiïån
àaåi hoaá nïìn kinh tïë quöëc dên trong khi caác nûúác phaát triïín cao bùæt
àêìu chuyïín sang nïìn kinh tïë tri thûác, khöng nhûäng àûáng trûúác
nguy cú ngaây caâng tuåt hêåu xa hún so vúái nhûäng nûúác tiïn tiïën maâ
coân lêm vaâo möåt tònh traång hïët sûác khoá khùn trong viïåc giaãi quyïët
viïåc laâm cho ngûúâi lao àöång.
Cuöëi thïë kyã XIX vaâ àêìu thïë kyã XX khi nhên cöng úã nöng thön
dû thûâa do taác àöång cuãa cöng nghiïåp hoaá thò caác nûúác phûúng Têy
dïî daâng thu huát vaâo caác ngaânh cöng nghiïåp, dõch vuå, vò trònh àöå kyä
thuêåt cuãa caác ngaânh naây thúâi àoá cuäng rêët thêëp, vêîn cêìn nhiïìu sûác
lao àöång. Hún nûäa hoå coá thïí di dên sang nhûäng vuâng, nhûäng nûúác
hiïëm nhên cöng. Àiïìu naây coá lúåi vïì hai mùåt. Möåt mùåt giaãi thoaát
chñnh phuã khoãi gaánh nùång chi phñ taåo viïåc laâm cho nhûäng ngûúâi
"thûâa" naây; mùåt khaác, nhûäng ngûúâi di cû kiïëm àûúåc tiïìn laåi gûãi
phêìn lúán thu nhêåp vïì nûúác, taåo ra nguöìn ngoaåi tïå quyá baáu, khöng
nhoã, àïí phaát triïín kinh tïë trong nûúác.
Ngaây nay, caác nûúác àang phaát triïín coá rêët ñt khaã nùng giaãm sûác
eáp dên söë quaá àöng bùçng viïåc di cû quöëc tïë röång raäi, chuã yïëu laâ do
tñnh chêët haån chïë ngùåt ngheâo cuãa luêåt nhêåp cû úã caác nûúác phaát
triïín. Khöng nhûäng thïë, phêìn lúán nhûäng ngûúâi àûúåc khuyïën khñch
di cû tûâ nhûäng nûúác ngheâo sang nhûäng nûúác giaâu laåi laâ nhûäng nhên
taâi maâ chñnh nhûäng nûúác ngheâo àang cêìn, àang thiïëu, khöng muöën
hoå ra ài, nhûng vêîn phaãi àau loâng nhòn caái goåi laâ "chaãy maáu chêët
xaám" tai aác, haån chïë sûå tùng trûúãng kinh tïë cuãa caác nûúác ngheâo.
Viïåc chuyïín lao àöång dû thûâa tûâ nöng nghiïåp sang cöng nghiïåp
vaâ dõch vuå cuäng rêët khoá khùn vò trònh àöå cöng nghïå cao úã caác ngaânh
naây àoâi hoãi nhên lûåc coá chêët lûúång cao maâ phêìn lúán lao àöång tûâ
nöng nghiïåp khöng àaáp ûáng àûúåc.
Viïåc têån duång lao àöång àïí saãn xuêët haâng cöng nghiïåp chïë biïën
coá haâm lûúång lao àöång cao vaâ nöng saãn xuêët khêíu laåi vêëp phaãi haâng
raâo thuïë quan vaâ phi thuïë quan úã caác nûúác phaát triïín. Thñ duå: caác
nûúác phaát triïín cam kïët dúä boã caác haån chïë vïì haån ngaåch tûâ 33%
nhêåp khêíu haâng dïåt vaâ haâng may mùåc cuãa hoå vaâo nùm 2001, nhûng
tñnh ra túái ngaây àoá liïn minh chêu Êu vaâ Myä seä chó dúä boã haån chïë
khoaãng 5%. Ngûúâi ta tñnh thu nhêåp tûâ xuêët khêíu cuãa caác nûúác àang
phaát triïín coá thïí tùng 127 tyã USD möåt nùm nïëu caác nûúác phaát triïín
múã cûãa thõ trûúâng cho haâng dïåt vaâ haâng may mùåc. (5/tr 40)
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
132
Àöëi vúái nöng saãn thò nùm 1998 töíng trúå cêëp nöng saãn úã caác
nûúác cöng nghiïåp lïn túái 353 tyã USD, hún gêëp 3 lêìn giaá trõ cuãa viïån
trúå phaát triïín chñnh thûác (ODA), gêëp trïn hai lêìn àêìu tû trûåc tiïëp
nûúác ngoaâi (FDI) vaâo caác nûúác àang phaát triïín vaâ tûúng àûúng 60%
töíng giaá trõ thûúng maåi nöng saãn thïë giúái (5/tr 61). Sên chúi trong
lônh vûåc naây khöng cöng bùçng àaä haån chïë khaã nùng caånh tranh cuãa
nöng saãn xuêët khêíu tûâ caác nûúác àang phaát triïín, khiïën cho lao àöång
nöng nghiïåp úã caác nûúác naây caâng khoá kiïëm viïåc laâm.
Trong khi caác nûúác phaát triïín àang chuyïín tûâ kinh tïë cöng
nghiïåp sang kinh tïë tri thûác thò Viïåt Nam laåi vêîn àang laâ möåt nûúác
nöng nghiïåp laåc hêåu, trïn 70% töíng lûåc lûúång lao àöång cuãa caã nûúác
úã nöng thön. Nhûng nûúác ta khöng thïí chúâ xêy dûång xong nïìn kinh
tïë cöng nghiïåp múái chuyïín sang nïìn kinh tïë tri thûác, maâ nhû àïì
xuêët cuãa giaáo sû Àùång Hûäu, "cöng nghiïåp hoaá úã nûúác ta phaãi thûåc
hiïån àöìng thúâi hai nhiïåm vuå cûåc kyâ lúán lao: chuyïín biïën tûâ kinh tïë
nöng nghiïåp sang kinh tïë cöng nghiïåp vaâ tûâ kinh tïë cöng nghiïåp
sang kinh tïë tri thûác. Hai nhiïåm vuå êëy phaãi thûåc hiïån àöìng thúâi,
löìng gheáp vaâo nhau, höî trúå nhau, böí sung cho nhau, àiïìu àoá coá
nghôa laâ phaãi nùæm bùæt caác tri thûác vaâ cöng nghïå múái nhêët cuãa thúâi
àaåi àïí hiïån àaåi hoaá nöng nghiïåp, àöìng thúâi vúái phaát triïín caác ngaânh
cöng nghiïåp vaâ dõch vuå dûåa vaâo tri thûác, vaâo khoa hoåc vaâ cöng nghïå,
chuyïín dõch cú cêëu kinh tïë theo hûúáng tùng nhanh caác ngaânh kinh
tïë tri thûác". (3/tr7 - 8).
Thûåc hiïån àöìng thúâi hai nhiïåm vuå êëy seä àùåt nûúác ta trûúác möåt
tònh huöëng vûâa thûâa quaá nhiïìu lao àöång giaãn àún, cöng nhên taåp
vuå vûâa thiïëu gay gùæt cöng nhên cöí trùæng, cöng nhên cöí vaâng vaâ
thêåm chñ caã cöng nhên cöí xanh nûäa.
Tònh thïë caâng khoá khùn do chuáng ta khöng thïí chaåy theo töëc àöå
tùng trûúãng kinh tïë àún thuêìn. Ngaây nay phaát triïín àûúåc quan
niïåm laâ tùng trûúãng kinh tïë gùæn vúái giaãm àoái ngheâo, giaãm thêët
nghiïåp vaâ giaãm bêët bònh àùèng trong xaä höåi. Giaáo sû Dudley Seer
cho rùçng nïëu möåt hoùåc hai trong söë nhûäng vêën àïì troång têm trïn laåi
trúã nïn trêìm troång hún àùåc biïåt nïëu caã ba àïìu xêëu ài, thò seä laâ kyâ
quùåc nïëu ai àoá goåi tònh traång naây laâ "phaát triïín", cho duâ thu nhêåp
bònh quên àêìu ngûúâi coá tùng gêëp àöi ài chùng nûäa (7/tr141).
Nhû vêåy, àiïìu nan giaãi àöëi vúái nûúác ta laâ vûâa phaãi àaâo taåo nhên
lûåc àïí ài ngay vaâo kinh tïë tri thûác, tiïëp thu cöng nghïå múái, vûâa phaãi
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
133
giaãi quyïët viïåc laâm cho haâng chuåc triïåu ngûúâi lao àöång giaãn àún.
Qua hún chuåc nùm àöíi múái, söë lûúång lao àöång ruát ra khoãi nöng
nghiïåp ñt hún laâ söë lûúång lao àöång tùng thïm do töëc àöå tùng dên söë úã
nöng thön vêîn coân quaá cao, vò vêåy dên söë vaâ lûåc lûúång lao àöång úã
nöng thön khöng nhûäng khöng giaãm maâ coân tùng lïn, vaâ söë ngûúâi
khöng coá hoùåc khöng àuã viïåc laâm cuäng tùng lïn. Viïåc àaâo taåo cöng
nhên cöí trùæng, cöng nhên cöí vaâng vaâ caã cöng nhên cöí xanh àoâi hoãi
phaãi àûa giaáo duåc, àaâo taåo vaâ nghiïn cûáu khoa hoåc lïn haâng àêìu,
phaãi coi àêìu tû cho lônh vûåc naây laâ àêìu tû quan troång nhêët àïí taåo ra
cuãa caãi cho xaä höåi. Thïë nhûng hiïån nay úã nûúác ta àêìu tû cho giaáo
duåc múái chó àaåt àûúåc tûâ 10 - 15 USD möåt ngûúâi möîi nùm trong khi
chó tiïu naây úã Philippin laâ 21 USD, Thaái lan: 56 USD, Malaixia: 162
USD, Haân quöëc: 225,3 USD (8/tr 41). Qua khaão saát úã tónh Àöìng Nai
tûâ khi bùæt àêìu thu huát vöën àêìu tû nûúác ngoaâi àïën 31/12/1997 caác
doanh nghiïåp coá vöën àêìu tû nûúác ngoaâi thu huát àûúåc 65.000 ngûúâi
lao àöång, thò chó coá 25.000 ngûúâi àaä àûúåc qua àaâo taåo, maâ phêìn
nhiïìu laâ àaâo taåo ngùæn haån. Hún nûäa, trong khi söë ngûúâi lao àöång
chûa coá viïåc laâm úã Àöìng Nai coân rêët àöng maâ caác doanh nghiïåp trïn
vêîn buöåc phaãi tuyïín duång lao àöång tûâ caác núi khaác àïën (chiïëm
khoaãng 8%) do tónh àaâo taåo khöng kõp àaáp ûáng yïu cêìu.
Thêët nghiïåp vaâ tònh traång thiïëu viïåc laâm úã nûúác ta àang trúã
nïn gay gùæt. Thûúâng xuyïn coá khoaãng 30% lao àöång thiïëu viïåc laâm
úã nöng thön, con söë naây seä cao hún khi ûáng duång caác thaânh tûåu cuãa
caách maång khoa hoåc vaâ cöng nghïå vaâo nöng nghiïåp. Thêët nghiïåp úã
thaânh thõ coá xu hûúáng tùng (1996: 5,88%, 1997: 6,01%, 1998: 6,85%,
1999: 7,4%); àùåc biïåt tyã lïå thêët nghiïåp trong thanh niïn (lûáa tuöíi 15
- 24) àaä úã mûác baáo àöång, nùm 1999 lïn túái 15,2%, (Haâ Nöåi: gêìn
25%). Viïåc laâm phaãi laâ vêën àïì ûu tiïn söë möåt trong nhûäng thêåp kyã
túái.
Baãng 1: Saãn lûúång vaâ lao àöång theo ngaânh (1997)
Àún võ tñnh %
Ngaânh
Saãn lûúång
Lao àöång
Nöng, lêm, thuyã saãn
25,21
68,81
Cöng nghiïåp chïë biïën
19,8
8,9
Xêy dûång vaâ caác ngaânh
13,3
3,6
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
134
cöng nghiïåp khaác
Dõch vuå
41,7
18,7
Töíng söë
100,0
100,0
Theo möåt cöng trònh nghiïn cûáu cuãa nhoám nghiïn cûáu phaát
triïín thuöåc WB (Fukase vaâ Martin 1999a) thò saãn lûúång ngaânh
nöng nghiïåp vaâ chïë biïën nöng saãn cuãa Viïåt Nam coá thïí tùng cuâng
vúái quaá trònh thûåc hiïån AFTA, song seä giaãm ài ñt nhiïìu khi múã röång
thûúng maåi röång hún vúái thïë giúái. Chó coá ngaânh dïåt, may vaâ cöng
nghiïåp nheå coá thïí tùng maånh cuâng vúái phaåm vi tûå do hoaá thûúng
maåi vaâ múã röång thõ trûúâng. Traái laåi saãn lûúång nhiïìu ngaânh caånh
tranh nhêåp khêíu, coá haâm lûúång vöën cao, nhêët laâ ngaânh thiïët bõ vêån
taãi seä suy giaãm. (6/tr 6-7).
Tûâ tònh hònh trïn, vêën àïì giaãm thêët nghiïåp, tùng viïåc laâm úã
Viïåt Nam thúâi gian túái phaãi àûúåc giaãi quyïët theo ba hûúáng:
Möåt laâ, vïì lêu daâi lao àöång nöng nghiïåp seä dêìn dêìn àûúåc
chuyïín sang cöng nghiïåp vaâ dõch vuå, nhûng phaãi qua àaâo taåo, nïn
khöng thïí ruát nhanh àûúåc. Búãi vêåy trûúác mùæt phaãi giuáp nöng dên tûå
taåo ra viïåc laâm bùçng caách giuáp hoå coá caác àiïìu kiïån saãn xuêët (ruöång
àêët, vöën, kinh nghiïåm saãn xuêët...). Cêìn khuyïën khñch phaát triïín
kinh tïë caá thïí, tiïíu chuã, tû baãn tû nhên. Hiïån nay khu vûåc tû nhên
àoáng goáp 50% GDP vaâ thu huát túái 90% lao àöång coá viïåc (6/tr 7). úã
nhûäng vuâng trung du vaâ miïìn nuái cêìn khuyïën khñch phaát triïín
trang traåi. Riïng úã vuâng àöìng bùçng àêët heåp ngûúâi àöng thò viïåc
phaát triïín trang traåi phaãi tûâ tûâ, phaãi quy àõnh haån àiïìn vaâ seä núái
röång haån àiïìn nhõp vúái àaâ ruát búát lao àöång sang cöng nghiïåp vaâ dõch
vuå. Nïëu vöåi vaä khuyïën khñch phaát triïín nhanh trang traåi úã vuâng
naây thò coá thïí thuác àêíy kinh tïë haâng hoaá tùng trûúãng cao nhûng seä
àûa laåi hêåu quaã xêëu vïì mùåt xaä höåi, tùng nhanh söë ngûúâi thêët
nghiïåp.
Hai laâ, phaãi àêíy maånh giaáo duåc, àaâo taåo àïí nêng cao dên trñ,
cung cêëp àuã yïu cêìu vïì cöng nhên cöí vaâng vaâ cöng nhên cöí xanh
cho quaá trònh cöng nghiïåp hoaá, nhêët laâ cöng nhên cho nhûäng ngaânh
dïåt, may, cöng nghiïåp nheå vaâ cöng nghiïåp chïë biïën nöng, lêm, thuyã
saãn, vaâ xuêët khêíu lao àöång.
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
135
Xuêët khêíu lao àöång àûúåc nhiïìu nûúác àang phaát triïín coi laâ möåt
hûúáng quan troång àïí giaãi quyïët naån thêët nghiïåp. Thñ duå nùm 1988
söë ngûúâi lao àöång cuãa Philippin laâm viïåc taåi nûúác ngoaâi laâ 4 triïåu,
nùm 1995 lûúång kiïìu höëi gûãi qua caác kïnh chñnh thûác vïì Philippin
laâ trïn 4 tyã USD.
úã nûúác ta hiïån nay àaä coá khoaãng 250.000 ngûúâi lao àöång laâm
viïåc úã 33 nûúác. Haâng nùm gûãi vïì nûúác khoaãng 1 tyã USD. Triïín voång
cuãa viïåc xuêët khêíu lao àöång coân rêët lúán, nhûng phaãi qua àaâo taåo
nghïì. Cêìn coá kïë hoaåch àaâo taåo gùæn vúái kïë hoaåch phaát triïín kinh tïë,
khùæc phuåc tònh traång mêët cên àöëi vïì cú cêëu ngaânh nghïì, mêët cên
àöëi giûäa trònh àöå àaåi hoåc, trung hoåc chuyïn nghiïåp vaâ cöng nhên.
Hêåu quaã laâ söë ngûúâi àûúåc àaâo taåo chûa nhiïìu nhûng vêîn coá nhiïìu
ngûúâi khöng tòm àûúåc viïåc laâm, trong khi àoá nhiïìu núi vêîn thiïëu
caán böå vaâ cöng nhên laânh nghïì.
Chuã tõch Höì Chñ Minh àaä tûâng nhêën maånh: "kinh tïë coá kïë
hoaåch, giaáo duåc cuäng phaãi coá kïë hoaåch. Kïë hoaåch giaáo duåc phaãi gùæn
liïìn vúái kïë hoaåch kinh tïë, giaáo duåc phaãi cung cêëp caán böå cho kinh tïë.
Kinh tïë tiïën böå thò giaáo duåc múái tiïën böå àûúåc. Nïëu kinh tïë khöng
phaát triïín thò giaáo duåc cuäng khöng phaát triïín àûúåc. Giaáo duåc khöng
phaát triïín thò khöng àuã caán böå giuáp cho kinh tïë phaát triïín. Hai viïåc
àoá liïn quan mêåt thiïët vúái nhau". (2/tr 137 - 138)
Ba laâ, coá phûúng saách thñch húåp àïí tuyïín choån àuáng nhên taâi
vaâ àaâo taåo cöng nhên cöí trùæng.
Do ngên saách nhaâ nûúác giaânh cho giaáo duåc thêëp nïn ngûúâi dên
phaãi tûå trang traãi chi phñ giaáo duåc quaá lúán so vúái thu nhêåp cuãa hoå.
Con em nöng dên vaâ cöng nhên ngheâo thûúâng khöng coá àiïìu kiïån
hoåc lïn cao, mùåc duâ coá nhiïìu em rêët thöng minh, coá nùng khiïëu.
Cêìn töí chûác nhûäng trûúâng, lúáp, nhû caác trûúâng böí tuác cöng
nöng trûúác àêy úã caác tónh, tuyïín choån nhûäng hoåc sinh gioãi con nhaâ
ngheâo, àûúåc bao cêëp ñt nhêët tûâ caác lúáp 10, 11, 12 cho àïën khi töët
nghiïåp àaåi hoåc. Coá nhû vêåy múái khöng boã soát nhûäng nhên taâi. Hoùåc
laâ, ngên haâng nhaâ nûúác cêëp tñn duång cho hoåc sinh gioãi con nhaâ
ngheâo, khöng phaãi vúái mûác 120.000 àöìng hoùåc 150.000 àöìng nhû
hiïån nay, maâ ñt nhêët cuäng àuã söëng vaâ hoåc têåp (khoaãng 400.000 500.000 àöìng/thaáng). Sau khi töët nghiïåp, nhaâ nûúác böë trñ vaâo nhûäng
ngaânh kinh tïë tri thûác, traã lûúng xûáng àaáng àïí hoå coá thïí traã núå
ngên haâng. Àöìng thúâi coá chñnh saách khuyïën khñch caác cú quan,
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
136
doanh nghiïåp cêëp hoåc böíng cho caác hoåc sinh gioãi con nhaâ ngheâo vaâ
sûã duång hoå sau khi töët nghiïåp.
Phaãi caãi tiïën chïë àöå tiïìn lûúng àöëi vúái cöng nhên cöí trùæng, nhêët
laâ nhûäng ngûúâi "saãn xuêët cöng nghïå", loaåi hònh saãn xuêët quan troång
nhêët, tiïu biïíu nhêët cuãa nïìn kinh tïë tri thûác, àïí ngùn ngûâa "naån
chaãy maáu chêët xaám" vaâ àïí khuyïën khñch xuêët khêíu cöng nghïå, thay
thïë nhêåp khêíu cöng nghïå. Coá nhaâ khoa hoåc àaä tñnh rùçng haâng nùm
ta xuêët khêíu trïn 4 triïåu têën gaåo, thu àûúåc trïn 1 tyã USD, thò phêìn
nhêåp khêíu àêìu vaâo (phên boán, thuöëc trûâ sêu, xùng dêìu...) àaä chiïëm
khoaãng 4/5 nïn nhiïìu lùæm ngoaåi tïå roâng laâ 200 triïåu USD. Nhûng
nïëu àaâo taåo àûúåc vaâi chuåc ngaân nhên taâi àïí saãn xuêët cöng nghïå
phêìn mïìm trong lônh vûåc thöng tin thò coá thïí xuêët khêíu thu lûúång
ngoaåi tïå roâng lúán hún xuêët khêíu gaåo nhiïìu lêìn.
Toám laåi, phaãi kiïn quyïët giaãm búát nhûäng dûå aán àêìu tû keám
hiïåu quaã àïí tùng àêìu tû cho giaáo duåc - àaâo taåo, àöìng thúâi phaãi caãi
caách giaáo duåc àaâo taåo theo 3 têìng:
1. Nêng cao dên trñ, phöí cêåp giaáo duåc tiïíu hoåc, röìi trung hoåc.
2. Àaâo taåo cöng nhên cöí xanh.
3. Àaâo taåo cöng nhên cöí vaâng vaâ cöí trùæng, àùåc biïåt phaãi coá
phûúng phaáp tuyïín choån, àaâo taåo vaâ chñnh saách àaäi ngöå riïng vúái
cöng nhên cöí trùæng, theo àuáng nguyïn tùæc laâm nhiïìu hûúãng nhiïìu,
laâm ñt hûúãng ñt, khöng laâm khöng hûúãng./.
Chuá thñch
1. C. Maác & Ph. Ùng-ghen, toaân têåp, têåp 46, phêìn II, tiïëng Nga, NXB
Chñnh trõ, M. 1969.
2. Höì Chñ Minh, toaân têåp, têåp 8, NXB Chñnh trõ Quöëc gia (xuêët baãn lêìn
thûá 2), H. 1996.
3. GS. Àùång Hûäu - Kinh tïë tri thûác: Thúâi cú vaâ thaách thûác àöëi vúái nûúác ta
(Baáo caáo chuyïn àïì taåi cuöåc höåi thaão baân troân vïì Toaân cêìu hoaá...).
4. Trung têm Khoa hoåc xaä höåi vaâ nhên vùn quöëc gia - Viïån Thöng tin
Khoa hoåc xaä höåi "Tri thûác thöng tin vaâ phaát triïín", Thöng tin Khoa
hoåc xaä höåi - chuyïn àïì, H. 2000.
5. Höåi nhêåp kinh tïë vaâ cöng bùçng - Taâi liïåu tham khaão taåi cuöåc Höåi thaão
vïì "Höåi nhêåp kinh tïë vaâ cöng bùçng" do vuå Húåp taác Kinh tïë àa
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
137
phûúng - Böå ngoaåi giao vaâ ACTIONAID-OXFAM-GB töí chûác taåi Haâ
Nöåi 17- 18/5/2000.
6. Voä Trñ Thaânh: "Viïåt Nam, tûå do hoaá thûúng maåi vaâ viïåc gia nhêåp
WTO: Cú höåi, lúåi ñch hay thaách thûác, thua thiïåt. (Baáo caáo chuyïn àïì
taåi cuöåc Höåi thaão " Höåi nhêåp kinh tïë vaâ cöng bùçng".
7. Michael P. Todaro, "Kinh tïë hoåc cho thïë giúái thûá ba". NXB Giaáo duåc, H.
1998.
8. Hoaâng Xuên Long: Xaä höåi hoaá phaát triïín nguöìn nhên lûåc, kïët quaã vaâ
haån chïë - Taåp chñ thöng tin lyá luêån, söë 4/2000.
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
138
LÛÚÅC GHI CAÁC YÁ KIÏËN THAÃO LUÊÅN
TAÅI HÖÅI TRÛÚÂNG
GS. VS. NGUYÏÎN VÙN HIÏÅU - (Höåi àöìng Trung têm Khoa hoåc tûå
nhiïn vaâ Cöng nghïå Quöëc gia)
Höåi nghõ höm nay àaä nïu ra möåt vêën àïì coá yá nghôa rêët lúán, nïëu
khöng noái laâ quyïët àõnh àöëi vúái sûå phaát triïín cuãa àêët nûúác chuáng ta.
Töi nghô àêy laâ möåt àoáng goáp rêët lúán cuãa giúái khoa hoåc àöëi vúái
Trung ûúng. Nhûäng cöng viïåc chuáng töi laâm àïìu laâ êm thêìm, khöng
biïët àïën bao giúâ caác nhaâ chiïën lûúåc múái noái àïën, thò höm nay caác
àöìng chñ àaä àùåt ra trûúác Trung ûúng Àaãng.
Töi nghô rùçng quan niïåm vïì nöåi dung mang tñnh chêët khoa hoåc
cöng nghïå cuãa nïìn kinh tïë tri thûác nhû anh Chu Haão trònh baây múái
àêìy àuã. Gêìn àêy cuäng coá baáo chñ noái khaá nhiïìu vïì nïìn kinh tïë tri
thûác, nhûng quaá nhêën maånh möåt mùåt, têët nhiïn quan troång nhêët laâ
cöng nghïå thöng tin, nhûng khöng phaãi chó coá cöng nghïå thöng tin.
Nïëu khöng coá khaái niïåm lûu trûä, xûã lyá, truyïìn taãi thöng tin àoá, thò
thöng tin àoá chó laâ möåt thûá hû vö. Chñnh cöng nghïå vêåt liïåu àaä giaãi
quyïët cho chuáng ta viïåc àoá.
Taåi Höåi nghõ Vêåt lyá chêët rùæn toaân quöëc lêìn thûá hai nùm 1997,
têët caã caác nhaâ vêåt lyá Viïåt Nam àaä höåi tuå laåi vaâ baân xem Viïåt Nam ài
vaâo thïë kyã 21 nhû thïë naâo. Vúái nhûäng thöng tin nhêån àûúåc, caác nhaâ
vêåt lyá àaä quyïët àõnh lûåa choån laâ phaãi ài vaâo nanotechnic àïí laâm cú
súã cho nanotechnology. Cöng viïåc caác nhaâ vêåt lyá àang laâm laâ êm
thêìm. Nïëu khöng coá chûúng trònh khoa hoåc cú baãn, nïëu khöng coá sûå
uãng höå cuãa àöìng chñ Chu Tuêën Nhaå, duâ cho laâ ñt oãi, thò cöng viïåc àoá
khöng thïí bùæt àêìu. Vúái 600 triïåu àöìng àöëi vúái caã àêët nûúác naây thò
khöng laâ caái gò, nhûng vúái nhûäng ngûúâi laâm technology thò àoá laâ
möåt sûå uãng höå rêët lúán cuãa Böå Khoa hoåc, Cöng nghïå vaâ Möi trûúâng.
Coá khi caác àöìng chñ trïn têìm vô mö chûa nhòn thêëy, nhûng möåt söë
anh em ta àaä tòm àûúåc con àûúâng ài lïn thò phaãi uãng höå cho hoå laâm.
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
139
Trong kyä thuêåt nano coá hai phêìn tûã mang thöng tin quan
troång. Möåt laâ àiïån tûã, hai laâ photon. Àiïån tûã xûa nay mang thöng
tin vaâ nùng lûúång, ta biïët röìi. Coân loaåi haåt thûá hai àoá laâ photon coá
quaá trònh biïën àöíi nhanh hún àiïån tûã rêët nhiïìu, coá khöëi lûúång bùçng
0. Trong lônh vûåc nanotechnology, vêåt mang thöng tin seä àûúåc thay
thïë. Àiïån tûã vêîn coân, nhûng vai troâ cuãa àiïån tûã seä bõ lêën aát búãi vai
troâ cuãa photon. Hiïån nay trïn thïë giúái àang hònh thaânh möåt lônh
vûåc cöng nghïå múái laâ photonic tûác laâ cöng nghïå quang tûã. Taåi Höåi
nghõ Quang hoåc vaâ Quang phöí thûá 2 taåi Thaái Nguyïn nùm 1998,
caác nhaâ vêåt lyá àaä quyïët àõnh, song song vúái viïåc phaát triïín cöng
nghïå nano, coi nhû laâ möåt cöng nghïå cú baãn vïì vêåt liïåu thò trong
lônh vûåc xûã lyá thöng tin phaãi ài ngay vaâo ûáng duång photon vaâ phaát
triïín photonic. Khi anh Khiïm giao nhiïåm vuå cho ngaânh vêåt lyá xêy
dûång chiïën lûúåc phaát triïín KHCN thò ngaânh vêåt lyá àaä àûa ra hai
muäi nhoån: möåt laâ nanotechnic vaâ hai laâ photonic. Àêy laâ nhûäng
phêìn cêëu thaânh cuãa nïìn kinh tïë tri thûác. Vaâ chuáng töi, nhûäng con
ong thúå, rêët mûâng laâ höm nay àaä tòm àûúåc nhûäng con ong chuáa cuãa
mònh vaâ rêët mong ong chuáa seä dêîn dùæt nhûäng con ong thúå naây ài
àïën muåc àñch cuöëi cuâng./.
PGS. TS. VOÄ ÀAÅI LÛÚÅC (Viïån Kinh tïë thïë giúái, Trung têm
KHXH&NV Quöëc gia)
Theo töi, caác anh àaä phaát biïíu vïì kinh tïë tri thûác, nhûng múái
chó noái mùåt cöng nghïå, mùåt kyä thuêåt cuãa nïìn kinh tïë àoá. Vïì mùåt
cöng nghïå, mùåt kyä thuêåt cuãa nïìn kinh tïë tri thûác, caác anh nïu ra 3
yïëu töë: cöng nghïå thöng tin, cöng nghïå sinh hoåc, cöng nghïå vêåt liïåu
laâ hoaân toaân àuáng. Nhûng nïëu chó coá 3 thûá cöng nghïå êëy liïåu coá àuã
thaânh möåt cú súã cöng nghïå cuãa nïìn kinh tïë tri thûác trong tûúng lai
khöng? Nïëu thïm cöng nghïå vïì nùng lûúång coá àûúåc khöng? Vaâ nïëu
nhûäng vêën àïì vïì khoa hoåc xaä höåi maâ khöng phaát triïín, ài vaâo giaãi
quyïët nhûäng vêën àïì xaä höåi, kinh tïë cuãa cöng nghïå thò liïåu cöng
nghïå coá phaát triïín àûúåc khöng? Hiïån nay nûúác Myä coá thïí coi laâ möåt
nûúác coá nïìn kinh tïë phaát triïín nhêët thïë giúái vaâ úã àoá nhûäng yïëu töë
cuãa nïìn kinh tïë trñ tuïå cuäng laâ haâng àêìu thïë giúái thò haâng nùm
ngûúâi ta múái ûáng duång àûúåc coá 10% nhûäng bùçng phaát minh saáng
chïë, coân 90% laâ boã xoá. Vêåy coá phaãi laâ cöng nghïå kòm haäm cöng nghïå
khöng? – khöng phaãi, maâ chñnh laâ nhûäng vêën àïì vïì thïí chïë chñnh
trõ, kinh tïë - xaä höåi noái chung kòm haäm sûå phaát triïín cuãa cöng nghïå.
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
140
Nïëu khöng giaãi quyïët nhûäng vêën àïì àoá thò sûå phaát triïín cuãa cöng
nghïå tûå noá khöng thïí tiïën triïín nhanh àûúåc. Trong lõch sûã chuáng ta
àaä biïët maáy húi nûúác àûúåc phaát hiïån rêët súám nhûng gêìn nhû phaãi
túái 100 nùm sau khi kinh tïë thõ trûúâng xuêët hiïån thò ngûúâi ta múái
duâng maáy húi nûúác. Nïëu chuáng ta chó baân túái mùåt kyä thuêåt, cöng
nghïå cuãa nïìn kinh tïë tri thûác thò seä laâ rêët khiïëm khuyïët./.
GS. TS. PHAÅM DUY HIÏÍN (Höåi àöìng khoa hoåc Nùng lûúång haåt
nhên)
Coá hai àiïìu maâ töi thêëy cêìn thaão luêån:
- Mö hònh hai töëc àöå
- Cú höåi trùm nùm
Nhiïìu diïîn giaã àaä phaác hoåa mö hònh cuãa nïìn kinh tïë tri thûác.
Mö hònh àoá laâ saãn phêím cuãa möåt quaá trònh tiïën hoáa úã caác nûúác phaát
triïín, vúái nhiïìu khaái niïåm, àõnh nghôa, àûúâng ài. Coá thïí mö hònh àoá
coân nhiïìu viïåc phaãi giaãi quyïët, nhûng àöëi vúái chuáng ta thiïët thûåc
nhêët laâ mö hònh àoá coá aáp duång àûúåc vúái Viïåt Nam hay khöng? Töi
cho rùçng nhûäng nûúác nhû Viïåt Nam thò khêíu hiïåu nïu lïn laâ phaãi
tiïën nhanh vaâo nïìn kinh tïë tri thûác laâ àuáng, nhûng coá leä cêìn xêy
dûång mö hònh trung gian naâo àêëy thñch húåp vúái caác nûúác naây. Nïëu
bï têët caã nhûäng caái maâ chuáng ta coá trong saách vúã maâ chuáng ta cuäng
tûúãng laâ chuáng ta laâm àûúåc nhû vêåy vaâ caác quy luêåt êëy cuäng àuáng
nhû Viïåt Nam, thò töi khöng tin. Coá leä àöëi vúái caác nhaâ khoa hoåc Viïåt
Nam thò möåt trong nhûäng thaách thûác rêët lúán laâ chêëp nhêån con
àûúâng ài nhanh vaâo nïìn kinh tïë tri thûác, nhûng phaãi saáng taåo ra
möåt mö hònh thñch húåp vúái Viïåt Nam.
Töi xin maån pheáp goáp möåt vaâi yá kiïën: Töi thêëy anh Àùång Hûäu
àaä rêët maånh daån phaát minh ra möåt mö hònh hai töëc àöå. Nhûng töi
thêëy anh coá möåt cêu laâ "khöng nïn phaát triïín daân traãi", thò luác àoá
töi húi lo, vò khöng biïët nhû thïë lyá luêån cuãa mònh àaä kheáp kñn chûa.
Töi xin lêëy ngay möåt thñ duå laâ CNTT, maâ cuå thïí laâ phêìn mïìm, cöng
nghiïåp phêìn mïìm. Phaát triïín phêìn mïìm coá nghôa laâ phaãi laâm thïë
naâo àûa cöng nghïå thöng tin, àûa kyä thuêåt phêìn mïìm vaâo têët caã caác
ngaânh. Nhûäng ngûúâi viïët phêìn mïìm phaãi xuêët phaát tûâ nhûäng ngûúâi
laâm trong caác ngaânh khoa hoåc cöng nghïå vaâ caác doanh nghiïåp. Coân
nhûäng ngûúâi laâm programer chó laâ nhûäng ngûúâi laâm kyä thuêåt. Sûå
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
141
phaát triïín cöng nghiïåp phêìn mïìm phaãi dûåa vaâo, khöng chó àêìu tû
vaâo nhûäng nhaâ chuyïn gia vïì cöng nghïå thöng tin, maâ phaãi àêìu tû
vaâo têët caã caác ngaânh khoa hoåc coá tiïìm nùng coá thïí sûã duång àûúåc
cöng nghïå thöng tin, chñnh tûâ àoá múái ra àûúåc phêìn mïìm. Àuáng laâ
phaãi àêìu tû cho möåt söë ngaânh kinh tïë muäi nhoån, möåt söë ngaânh kinh
tïë coá têìm tri thûác cao. Nhûng nïëu nghô rùçng caác ngaânh khaác maâ
khöng àêìu tû, thò töi e rùçng seä rêët khoá. Vò vêåy töëi rêët hoan nghïnh yá
cuãa anh Àùång Hûäu nhûng chûä "daân traãi" chuáng ta cêìn phaãi coá möåt
àõnh lûúång, nïëu khöng thò rêët khoá phaát triïín, nhêët laâ nhûäng nûúác
nhû nûúác ta.
Noái toám laåi, töi cho rùçng ngaânh khoa hoåc naâo cuäng cêìn phaãi
phaát triïín, thêåm chñ nhûäng ngaânh rêët cöí àiïín cuäng phaãi phaát triïín.
Vêën àïì laâ úã chöî laâm thïë naâo àûa àûúåc nhûäng cöng nghïå muäi nhoån,
nhûäng tri thûác cao nhêët vaâo àoá àïí ài nhanh.
Coá thïí coá ngûúâi nghô rùçng caách taåo ra tri thûác trong xaä höåi laâ
phaãi àêìu tû cho giaáo duåc. Nhûng àiïìu àoá coá thïí àuáng nhiïìu hún àöëi
vúái caác nûúác phaát triïín. Coân úã caác nûúác laåc hêåu, mö hònh hoaåt àöång
cuãa tri thûác phaãi laâ tûâ trïn xuöëng. Tûác laâ úã caác nûúác naây tri thûác
têåp trung vaâo laänh àaåo trûúác hïët. Laänh àaåo phaãi coá tri thûác cao
nhêët, vò möîi möåt quyïët àõnh cuãa laänh àaåo coá aãnh hûúãng rêët lúán. Möåt
trong nhûäng thaách thûác lúán nhêët laâ laâm sao caác laänh àaåo phaãi coá tri
thûác. Laänh àaåo cêìn phaãi biïët nhûäng caái chung, do àoá cêìn xaác àõnh
tri thûác naâo cho laänh àaåo. Nïëu quyïët àõnh sai thò bao nhiïu ngûúâi
seä phaãi chõu aãnh hûúãng, chõu hêåu quaã. Nïn mö hònh úã àêy phaãi laâ
mö hònh top-down, tûâ trïn xuöëng dûúái, xong röìi múái coá mö hònh goåi
laâ bottom-up, tûâ dûúái lïn. Àiïìu naây noái ra thò seä rêët khoá, coá thïí coá
nhiïìu ngûúâi khöng àöìng yá, nhûng töi chùæc phaãi laâ nhû vêåy. Laâm thïë
naâo àïí àûúåc nhû vêåy thò chuáng ta phaãi suy nghô.
Vêën àïì cú höåi nhû anh Chu Haão noái cêìn xem xeát laåi rêët nhiïìu
chuyïån, kïí caã caái gò laâ truyïìn thöëng tûâ trûúác àêy àûa àïën cho ngûúâi
Viïåt Nam cuäng cêìn phaãi xem xeát laåi.
Vïì chó tiïu phaát triïín, trònh àöå phaát triïín chuáng ta coân keám
möëc trung bònh khaá xa so vúái nhiïìu nûúác khaác úã trong vuâng. Coân vïì
sûå mêët cên àöëi giûäa möåt bïn laâ tiïu xaâi vaâ möåt bïn laâ tri thûác, thò
Viïåt Nam mêët cên àöëi tûúng àöëi nùång, tûác laâ chuáng ta rêët nhiïìu
ngûúâi gioãi, coá bùçng cêëp nhûng sûå phaát triïín vïì GDP thò keám, khöng
cên àöëi.
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
142
Sûå khaác nhau giûäa Viïåt Nam vaâ caác nûúác tiïìn tiïën hiïån nay
àang saãn sinh ra nïìn kinh tïë tri thûác laâ rêët lúán./.
TS. VOÄ TRÑ THAÂNH (Viïån Nghiïn cûáu quaãn lyá kinh tïë)
Töi rêët caãm ún vïì nhûäng thöng tin maâ töi àaä àûúåc cung cêëp,
nhûng cuäng giöëng nhû anh Lûúåc, töi coá caãm giaác trong Höåi thaão
naây, trûâ baâi cuãa anh Quang A, vïì phêìn kinh tïë vaâ vai troâ cuãa doanh
nghiïåp coân ñt àûúåc àïì cêåp. Dûúái goác àöå cuãa möåt nhaâ kinh tïë, töi
muöën bònh ngay cêu cuãa möåt baáo caáo viïn saáng nay vaâ rêët lo ngaåi
búãi trïn thïë giúái khöng coá möåt nïìn kinh tïë naâo coá thïí phaát triïín
àûúåc maâ coi "haâng hoaá khan hiïëm (tri thûác) laâ cho khöng". Cho nïn
nghe àïën möåt nïìn kinh tïë cho khöng, nïìn kinh tïë dû thûâa, thò töi
rêët hoaãng súå. Têët caã caác lûåc lûúång vêåt chêët, tinh thêìn vaâ tri thûác
àïìu laâ nhûäng taâi nguyïn khan hiïëm. Vaâ chuáng ta chó dûåa trïn sûå
khan hiïëm vaâ giaá trõ cuãa noá thò nïìn kinh tïë múái phaát triïín vaâ múái
àem laåi àûúåc haånh phuác. Chñnh vò bùæt àêìu tûâ chöî kinh tïë nhû vêåy,
nïn töi coá hai caái e ngaåi laâ nïëu chuáng ta baân vïì kinh tïë tri thûác maâ
chuáng ta khöng baân kinh tïë vaâ chñnh saách kinh tïë thò chuáng ta dïî
rúi vaâo 2 caái caåm bêîy.
Caái caåm bêîy thûá nhêët laâ têìm quan troång, sûå vô àaåi cuãa noá, cuäng
nhû caái àeåp cuãa noá vaâ dûúâng nhû chuáng ta muöën laâm têët caã. Nhûng
dûúái goác àöå cuãa kinh tïë thò têìm quan troång chûa hùèn àaä laâ àiïìu
phaãi laâm, àaáng laâm.
Caái caåm bêîy thûá hai laâ nïëu chuáng ta khöng nghiïn cûáu möåt
caách àêìy àuã, nhêët laâ dûúái goác àöå kinh tïë hoåc tri thûác (nhû anh Diïåu
noái) maâ töi seä noái sau, chuáng ta coá thïí rúi vaâo caåm bêîy laâ dûúâng nhû
chuáng ta nùæm àûúåc nhûäng vêën àïì quy luêåt, khi àaä nùæm àûúåc quy
luêåt röìi thò dûúâng nhû chuáng ta coá thïí laâm àuáng. Nhòn laåi lõch sûã
phaát triïín cuãa caác nûúác XHCN cuäng nhû nûúác ta 20 nùm qua, thêëy
rùçng nïëu noái dûúái goác àöå tri thûác thò trong möåt luác naâo àêëy chuáng ta
tûúãng nhû àaä àaåt túái àónh cao tri thûác cuãa nhên loaåi, tûác laâ tri thûác
cuãa CNXH. Nhûng thêåt ra trong tri thûác cuãa CNXH êëy coá rêët nhiïìu
àiïìu chuáng ta saáng taåo ra quy luêåt chûá khöng phaãi laâ khaám phaá ra
quy luêåt. Töi xin maåo muöåi noái vïì hai caåm bêîy vïì kinh tïë tri thûác
nhû thïë.
Tiïëp theo, töi muöën noái 3 àiïím. Möåt, kinh tïë tri thûác vaâ nhûäng
êín yá àùçng sau kinh tïë tri thûác; thûá hai laâ kinh tïë hoåc tri thûác vaâ
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
143
nhûäng vêën àïì liïn quan àïën chñnh saách kinh tïë; thûá ba laâ möåt söë
viïåc maâ Viïåt Nam cêìn laâm ngay àïí duy trò sûå tùng trûúãng vaâ coá thïí
sûã duång tri thûác cho phaát triïín. (Àöëi vúái Viïåt Nam, töi cho rùçng àïí
sûã duång àûúåc tri thûác cho phaát triïín coá leä chuáng ta nïn duâng khaái
niïåm kinh tïë thûác trñ, tûác laâ thûác dêåy tri thûác Viïåt Nam).
1. Kinh tïë tri thûác vaâ nhûäng êín yá àùçng sau cuãa noá
Thûåc ra kinh tïë tri thûác, xeát àõnh nghôa chung nhêët, göìm ba
khña caånh: àoá laâ khai thaác tri thûác, dêîn dùæt búãi tri thûác vaâ saãn sinh
ra tri thûác. Àöëi vúái möåt nûúác ngheâo nhû Viïåt Nam thò àiïìu thûá ba,
saãn sinh ra tri thûác khöng phaãi dïî. Nhûng êín yá quan troång àùçng
sau noá laâ ta phaãi àùåt cêu hoãi taåi sao coá möåt söë nûúác biïët saãn sinh ra
tri thûác hay biïët sûã duång tri thûác cho phaát triïín. Theo töi, coá 4 àiïím
àïí ta suy nghô.
Thûá nhêët, àoá chñnh laâ tri thûác;
Thûá hai laâ toaân cêìu hoaá. Caái naây thò chuáng ta cuäng nghe nhiïìu
röìi, töi chó xin nhêën maånh thïm möåt àiïím quan troång laâ chuyïín
giao lao àöång vaâ giao lûu giûäa con ngûúâi vaâ con ngûúâi. Duâ kinh tïë
tri thûác vaâ maång phaát triïín àïën àêu thò giao tiïëp trûåc tiïëp giûäa con
ngûúâi vaâ con ngûúâi, giûäa nûúác naây vúái nûúác khaác vêîn laâ àiïìu rêët cêìn
thiïët. Nhû thuã tûúáng Nhêåt baãn Obuchi àaä noái, caách àêy hai nùm
sau cuöåc khuãng khoaãng Àöng aá, öng àaä àïì ra möåt chiïën lûúåc liïn
kïët caác nhaâ kyä trõ vaâ caác nhaâ chñnh trõ, öng àaä àùåt ra caái goåi laâ
"knowledge dialog", àöëi thoaåi tri thûác vaâ bêy giúâ caã ADB cuäng nhû
Nhêåt rêët muöën nhùçm caái naây. Vaâ töi nhúá khöng nhêìm laâ Obuchi
sang Viïåt Nam cuäng coá möåt baâi phaát biïíu vïì vêën àïì naây.
Thûá ba laâ vêën àïì con ngûúâi, àöåi nguä lao àöång coá kyä nùng vaâ
khöng coá kyä nùng. Vïì caác nhaâ kyä trõ chuáng ta coân baân rêët ñt. Taåi sao
chuáng ta khöng baân àïën vêën àïì caác nhaâ laänh àaåo? Laänh àaåo laâ möåt
trong nhûäng caái quyïët àõnh àöëi vúái viïåc phaát triïín cuãa àêët nûúác. Töi
nghô rùçng àöëi vúái Viïåt Nam chuáng ta phaãi baân àïën hai vêën àïì êëy.
Möåt caái thïí chïë naâo coá thïí taåo ra caác nhaâ laänh àaåo gioãi. Àiïìu thûá
hai laâ caác nhaâ laänh àaåo sûã duång caác nhaâ kyä trõ nhû thïë naâo, nïëu caác
anh noái sûã duång nhên taâi cuäng àûúåc, sûã duång taâi nùng cuäng àûúåc.
Töi thò khöng bao giúâ thñch chûä nhên taâi caã, töi seä noái sau vò sao.
Song, trûúác hïët noái kinh tïë tri thûác laâ noái biïët sûã duång tri thûác cho
phaát triïín, tûác laâ kinh tïë biïët sûã duång con ngûúâi.
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
144
Caái cuöëi cuâng töi muöën noái, àoá laâ nïìn taãng cho kinh tïë tri thûác
tûác laâ kyä nùng vaâ taâi nùng. Caái kyä nùng maâ caác anh noái nhiïìu laâ
giaáo duåc, khoa hoåc kyä thuêåt röìi, nhûng töi muöën noái àïën möåt khaái
niïåm múái àûúåc hònh thaânh laâ hònh thaânh kyä nùng (skill formation).
Caái hònh thaânh kyä nùng lúán hún rêët nhiïìu, noá gêìn vúái àiïìu maâ caác
anh noái saáng nay àoá laâ hoåc suöët àúâi. Caái àoá quan troång hún laâ taâi
nùng. Töi khöng thñch chûä nhên taâi, vò con ngûúâi khoá coá thïí hoaân
haão, thoaã maän nhûäng àiïìu kiïån nhû ta vêîn noái laâ höìng - chuyïn.
Trong con ngûúâi ta coá thïí 70% laâ xêëu, 30% laâ taâi nùng. Vêën àïì caác
nhaâ laänh àaåo biïët sûã duång 30% taâi nùng trong chñnh möåt con ngûúâi
vúái àêìy mêu thuêîn êëy.
Àêëy laâ böën àiïím quan troång vïì kinh tïë tri thûác maâ theo töi
chuáng ta cêìn ài sêu.
Trûúác khi kïët thuác phêìn thûá nhêët töi xin bêìy toã àiïìu töi thêëy
buöìn laâ trong xêy dûång chiïën lûúåc hiïån nay, chuáng ta vêîn quanh
quêín úã mêëy àiïím nhû súã hûäu vaâ thaânh phêìn kinh tïë, nhaâ nûúác vaâ
thõ trûúâng, úã mûác tû duy nhûäng nùm 70, àaãng viïn coá laâm kinh tïë
hay khöng? Nhûäng vêën àïì maâ chuáng ta àang baân, coá nhiïìu vêën àïì
hiïån khöng theo kõp caái maâ chuáng ta cêìn cho sûå tùng trûúãng, khöng
bùæt nhõp vúái böën nïìn taãng cú baãn cho sûå phaát triïín cuãa möåt nïìn
kinh tïë tùng trûúãng bïìn vûäng vaâ biïët sûã duång tri thûác cho phaát
triïín.
2. Kinh tïë hoåc tri thûác vaâ caác chñnh saách liïn quan àïën vêën àïì
tri thûác
Nïëu chuáng ta muöën àùåt vêën àïì möåt caách nghiïm tuác àöëi vúái
chñnh saách sûã duång tri thûác thò chuáng ta phaãi rêët quan têm àïën vêën
àïì naây. Cho àïën nay, trïn thûåc tïë kinh tïë tri thûác àaä coá thûåc sûå, ñt
nhêët thò nïìn kinh tïë Myä àaä thïí hiïån 80% laâ tri thûác. Song àiïìu coân
bêët cêåp hiïån nay laâ kinh tïë hoåc tri thûác coân chûa phaát triïín àêìy àuã,
möåt trong nhûäng lyá do laâ búãi ngûúâi ta chûa ào àûúåc tri thûác. Do vêåy
caách noái vïì tri thûác hiïån nay vêìn coân laâ caách noái múâ múâ. Vñ duå noái
vïì löî höíng giûäa tri thûác caác nûúác phaát triïín vaâ àang phaát triïín,
nhûng khi àem chó söë ra ào thò laåi telephone/àêìu ngûúâi, tivi/ àêìu
ngûúâi, Internet/ àêìu ngûúâi ... Nhûäng caái àoá khöng hoaân toaân ào
àûúåc tri thûác. Àêy laâ möåt vêën àïì maâ kinh tïë hoåc tri thûác chûa giaãi
àaáp àûúåc. Song, ñt ra àaä coá hai àiïìu ngûúâi ta thêëy: möåt, nhû Anh
Quang A, Anh Diïåu àaä noái roä laâ caái goåi laâ tyã suêët lúåi nhuêån gia
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
145
tùng. Àiïìu thûá hai, kinh tïë tri thûác coá möåt àiïím húi bêët cêåp vúái kinh
tïë hoåc: noá vûâa laâ möåt haâng hoaá hoaá tû nhên, tûác laâ töi àaä tiïu duâng
thò anh khöng àûúåc tiïu duâng, nhûng noá coân laâ möåt haâng hoaá cöng
cöång, tûác laâ töi àaä tiïu duâng, nhêët laâ khi noá àaä àûúåc phöí cêåp, thò
anh khaác vêîn àûúåc tiïu duâng, töi àaä tiïu duâng thò töi khöng coá caách
gò cêëm àoaán ngûúâi khaác tiïu duâng nûäa.
Möåt àiïìu nûäa, chuáng ta khöng nïn nghô rùçng tri thûác chó coá taác
duång tñch cûåc, maâ noá cuäng coá nhûäng taác duång ngoaåi ûáng rêët tiïu
cûåc. Vñ duå, vuä khñ giïët ngûúâi cöng nghïå cao.
Tri thûác coân coá àùåc àiïím rêët àùåc biïåt tûác laâ thöng tin trao àöíi
tri thûác laâ thöng tin khöng àöëi xûáng, do nhêån thûác cuãa caác bïn
tham gia trao àöíi thöng tin. Chñnh vò vêåy khi möåt haâng hoaá khöng
phaãi laâ haâng hoaá tû nhên maâ coá khña caånh cuãa haâng hoaá cöng cöång,
coá taác àöång ngoaåi ûáng, coá thöng tin khöng cên xûáng thò Nhaâ nûúác
chùæc chùæn phaãi can thiïåp. Vñ duå, thõ trûúâng taâi chñnh laâ Nhaâ nûúác
phaãi can thiïåp, búãi vò noá laâ biïíu hiïån roä rïåt nhêët cuãa thöng tin bêët
àöëi xûáng.
Àiïím cuöëi cuâng, tri thûác laâ rêët töën keám àïí taåo ra. Búãi vêåy phêìn
lúán tri thûác laâ do caác nûúác phaát triïín taåo ra, coân caác nûúác àang phaát
triïín thò bõ chaãy maáu chêët xaám. Àûáng tûâ goác àöå êëy ta múái thêëy vò
sao ngûúâi ta cêìn coá chñnh saách kinh tïë àïí maâ khuyïën khñch tri thûác.
Laâm ra tri thûác laâ rêët töën keám, laåi coá taác àöång ngoaåi ûáng vaâ laâ haâng
hoaá cöng cöång, do àoá Nhaâ nûúác phaãi chi tiïu laâ àuáng. Hai laâ Nhaâ
nûúác phaãi taåo ra nhûäng kñch thñch, vñ duå, Nhaâ nûúác trûåc tiïëp chi
tiïu hoùåc Nhaâ nûúác taåo ra thuïë khoaá, xêy dûång caác "thung luäng
Silicon"...
3. Àiïìu quan troång nhêët àöëi vúái möåt nûúác nhû Viïåt Nam coá hai
vêën àïì àùåt ra: ta vêîn laâ möåt nûúác rêët laâ ngheâo cho nïn khöng phaãi
cûá quan troång laâ Nhaâ nûúác phaãi laâm, maâ laâ laâm nhû thïë naâo. Trong
vêën àïì naây coá caã möåt vêën àïì lúán, àoá laâ lúåi ñch vaâ thu nhêåp. úã àêy
muöën noái chuáng ta cêìn phaãi rêët tñnh toaán vaâ rêët thêån troång trong
vêën àïì naây. Caái bùæt àêìu cuãa nûúác ta laâ phaãi nghiïn cûáu vaâ töíng kïët
laåi taåi sao 20 nùm qua chuáng ta noái vïì caách maång tri thûác, nhû anh
Thùæng úã Viïån Kinh tïë thïë giúái àaä trònh baây, rùçng kiïën nghõ cuãa caác
anh cuäng giöëng hïåt caách àêy 25 nùm: cuäng noái giaáo duåc, nhên taâi,
noái khoa hoåc kyä thuêåt laâ then chöët, vêåy taåi sao chuáng ta thêët baåi,
taåi sao chuáng ta vêîn chûa laâm àûúåc?
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
146
ÚÃ àêy coá hai vêën àïì, möåt laâ chuáng ta àaä àöëi xûã nhû thïë naâo vúái
caác nhaâ kyä trõ, hai laâ sûå aáp àùåt chûá khöng phaãi laâ do kinh tïë thõ
trûúâng taåo ra. Töi cho rùçng chuáng ta phaãi töíng kïët 20 nùm êëy. Àiïìu
àoá rêët quan troång. Vaâ trong töíng kïët àoá phaãi traã lúâi àûúåc cêu hoãi thõ
trûúâng coá nhêët quaán vúái kinh tïë tri thûác hay khöng. Töi nghô rùçng
bïn caånh nhûäng tñnh chêët nhû haâng hoaá cöng cöång, taác àöång ngoaåi
ûáng, thöng tin bêët àöëi xûáng maâ Nhaâ nûúác phaãi can thiïåp, tri thûác
vêîn rêët nhêët quaán vúái nïìn kinh tïë thõ trûúâng. Coá thïí noái kinh tïë tri
thûác laâ nïìn kinh tïë ài lïn tûâ kinh tïë thõ trûúâng. Lyá do rêët àún giaãn:
kinh tïë thõ trûúâng laâ kinh tïë cuãa thöng tin maâ thöng tin laâ cú súã cuãa
tri thûác, kinh tïë thõ trûúâng laâ kinh tïë cuãa saáng taåo, quan troång hún
nûäa kinh tïë thõ trûúâng laâ kinh tïë cuãa sûå lûåa choån. Nïëu tûâ goác àöå
phaát triïín con ngûúâi maâ noái, theo àõnh nghôa cuãa Amatya Sen, thò
àoá laâ khaã nùng lûåa choån. Nhaâ nûúác ta sùæp coá baáo caáo cuãa Chñnh phuã
vïì phaát triïín con ngûúâi. Khêu cú baãn cuãa phaát triïín con ngûúâi tûác
laâ quyïìn àûúåc lûåa choån, thò kinh tïë thõ trûúâng chñnh laâ thoaã maän ba
àiïìu kiïån cuãa tri thûác. Do vêåy caác nhaâ kinh tïë hoåc hiïån nay àöìng yá
vúái nhau möåt àiïím laâ thõ trûúâng chùæc chùæn seä söëng cuâng vúái kinh tïë
tri thûác.
Àïí kïët luêån, töi xin noái Viïåt Nam muöën ài tòm con àûúâng riïng
àïí phaát triïín vaâ Viïåt Nam khöng nhanh thò chêåm röìi cuäng seä ài àïën
kinh tïë tri thûác. Kinh tïë tri thûác ra àúâi tûâ kinh tïë thõ trûúâng vaâ chuã
nghôa tû baãn, cûá taåm noái nhû thïë, vêåy chuáng ta àùåt vêën àïì nghiïn
cûáu vïì hoåc thuêåt, liïåu chuáng ta coá thïí tòm àûúåc möåt caái thïí chïë khaác
maâ cuäng ài àûúåc túái caái nïìn kinh tïë àoá khöng. Àoá laâ àiïìu chuáng ta
cêìn nghiïn cûáu. Àiïìu thûá hai, laâ àiïìu thïí hiïån trong cöng thûác maâ
taåp chñ Tia Saáng vûâa àûa ra, àoá laâ nïëu anh coá N tri thûác maâ anh
thïm möåt tri thûác thò anh seä coá N+1 tri thûác. Song töi muöën noái,
anh coá N+1 tri thûác röìi maâ anh quanh quêín vúái caái N cuä hoùåc anh
baão thuã thò anh cuäng àûa àêët nûúác giaãm ài N+1 mûác phaát triïín./.
TS. NGUYÏÎN XUÊN THÙÆNG (Viïån Kinh tïë thïë giúái, Trung têm
KHXH & NV Quöëc gia)
Thûá nhêët, viïåc töí chûác Höåi thaão naây ai cuäng thêëy cêìn thiïët,
nhûng thûåc ra chuáng ta àaä laâm rêët chêåm. Búãi vò, nhû töi àûúåc biïët,
têët caã caác nûúác trïn thïë giúái àïìu àaä coá chiïën lûúåc, àaánh giaá, nhêån
diïån vaâ laâm saáng toã nhûäng thaách thûác vaâ cú höåi cuãa nïìn kinh tïë tri
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
147
thûác àïí xêy dûång möåt nïìn kinh tïë tri thûác, nhûng thûåc tïë àïën nay
chuáng ta vêîn chûa coá. Vò vêåy töi nghô rùçng sau Höåi thaão naây coá leä
nïn hònh thaânh möåt Chûúng trònh cêëp nhaâ nûúác nghiïn cûáu nïìn
kinh tïë tri thûác vaâ con àûúâng xêy dûång nïìn kinh tïë tri thûác cuãa Viïåt
Nam nhû thïë naâo. Àêy laâ vêën àïì rêët quan troång vaâ cêìn phaãi coá möåt
nhoám nghiïn cûáu sêu. Trong hai ngaây höm nay chuáng ta chó thaão
luêån coá tñnh chêët gúåi múã thöi, chûá chûa thïí kïët luêån àûúåc caái gò àêìy
àuã.
Chuáng ta khùèng àõnh rùçng àêy laâ vêën àïì cuãa thúâi àaåi. Trong
thïë giúái toaân cêìu hoaá, Viïåt Nam thûåc sûå àaä höåi nhêåp vaâo kinh tïë thïë
giúái, thò hiïåu ûáng taác àöång cuãa kinh tïë tri thûác àaä coá röìi, chûá àêy
khöng phaãi laâ möåt vêën àïì xa vúâi nûäa. Khi noái "hiïåu ûáng chim cuát",
laâ noái möåt hiïån tûúång coá tñnh chêët àêìu cú, nghôa laâ khuyïëch trûúng
nhûäng mùåt coá lúåi mang tñnh chêët tûúãng tûúång. Coân úã àêy laâ vêën àïì
thaách thûác toaân cêìu. Vêåy àiïìu kiïån Viïåt Nam, vúái nïìn taãng hiïån taåi
liïåu ta coá bùæt kõp nhûäng taác àöång àoá hay khöng? Vaâ chuáng ta coá con
àûúâng naâo àïí khöng bõ trúã ngaåi búãi nhûäng taác àöång cuãa noá khöng?
Chuáng ta àaä tham gia vaâo hïå thöëng taâi chñnh tiïìn tïå quöëc tïë vaâ
àaä trao àöíi caác dõch vuå taâi chñnh trïn caác xa löå thöng tin (noá àaä lïn
túái 2000 tó àöla/ngaây), coá nghôa laâ hïå thöëng kinh tïë Viïåt Nam àaä coá
nhûäng taác àöång tûâ trûúác, búãi vò hiïån nay Viïåt Nam àaä laâ thaânh viïn
cuãa AFTA, APEC vaâ tiïën túái laâ thaânh viïn cuãa WTO. Vò vêåy àêy
thûåc sûå laâ vêën àïì rêët lúán vaâ bûác xuác. Töi nghô chuáng ta cuäng coá
nhûäng tiïìm nùng rêët lúán nhûng thûåc sûå vêîn bõ chêåm. Chùèng haån
nhû àöíi múái kinh tïë, chuyïín sang kinh tïë tri thûác laâ xu hûúáng phöí
biïën cuãa quöëc tïë thò chuáng ta cuäng sau thïë giúái 10 nùm. úã àêy chuáng
ta coá àïí chêåm quaá khöng?
TS. NGUYÏÎN XUÊN HIÏËU (Viïån Nghiïn cûáu Chiïën lûúåc & Chñnh
saách KHCN, Böå Khoa hoåc, Cöng nghïå vaâ Möi trûúâng)
Chuáng töi xin àoáng goáp möåt söë suy nghô ban àêìu vïì khña caånh
sûã duång tri thûác phuåc vuå phaát triïín.
Dûúâng nhû àaä coá nhûäng àõnh nghôa roä raâng thöëng nhêët vïì khaái
niïåm tri thûác. Nhiïìu taác giaã àaä phên tñch nhûäng möëi quan hïå khöng
thïí taách rúâi giûäa caác phaåm truâ nhû khoa hoåc cöng nghïå, nhêët laâ
cöng nghïå thöng tin, thöng tin vaâ tri thûác. Vñ duå thöng tin coá veã nhû
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
148
phuå thuöåc vaâo hoaân caãnh, coân tri thûác coá tñnh quy luêåt hún, khöng
bõ phuå thuöåc vaâo hoaân caãnh, noá bïìn vûäng hún... Chuáng töi muöën
nhêën maånh, theo nhû Peter Drucker ngûúâi àûúåc mïånh danh laâ böë
giaâ cuãa nïìn quaãn lyá hiïån àaåi, vaâ laâ ngûúâi àêìu tiïn tûâ nùm 1969 àûa
ra khaái niïåm vïì caái goåi laâ xaä höåi tri thûác, thò yá nghôa múái cuãa tri
thûác gùæn vúái tñnh tiïån ñch, tñnh hûäu duång vaâ nùng lûåc haânh àöång,
chûá khöng phaãi laâ chó hiïíu biïët hay kiïën thûác àún thuêìn vïì thïë giúái
xung quanh, nhêët laâ trong böëi caãnh nhûäng thay àöíi lúán lao àang
diïîn ra trong thïë giúái àoá. Tri thûác phaãi àûúåc taåo ra, töí chûác quaãn lyá,
trao àöíi, chuyïín giao, chia seã, thu nhêån, tñch luyä, hêëp thuå, laâm chuã,
thñch nghi, baãn àõa hoáa, sûã duång, thay thïë, trong möåt quaá trònh tiïën
hoaá khöng ngûâng. Theo nöåi dung àang baân úã àêy, thò khêu quan
troång nhêët trong quaá trònh trïn laâ sûã duång tri thûác àïí phuåc vuå yïu
cêìu phaát triïín.
Vïì khaái niïåm phaát triïín, àöi khi cuäng cêìn phaãi hoãi laåi phaát
triïín laâ caái gò? Àaä coá nhiïìu àõnh nghôa vïì phaát triïín. Múái àêy
Amatya Sen nhaâ kinh tïë àûúåc giaãi Nö-ben nùm nay àaä quaã quyïët
(maâ töi cho laâ cûåc àoan) rùçng phaát triïín àún giaãn laâ sûå tûå do. Cûåu
Böå trûúãng Böå Kïë hoaåch xaä höåi Philippine cuäng duâng àõnh nghôa
naây, nhûng coá veã dïî chêëp nhêån hún: phaát triïín laâ sûå múã röång caác
khaã nùng maâ con ngûúâi coá thïí lûåa choån àïí hûúáng túái sûå nêng cao
chêët lûúång cuöåc söëng möåt caách bònh àùèng vaâ bïìn vûäng. Ha-bi-tö
cuäng nhêën maånh cöng cuöåc phaát triïín bïìn vûäng phaãi laâ möåt quaá
trònh liïn kïët àa chuã thïí trïn nhûäng möëi quan hïå àöëi taác vaâ traång
thaái phaát triïín phaãi àûúåc àõnh giaá, lûúång giaá thöng qua caác chó tiïu
kinh tïë coá thïí àõnh lûúång àûúåc, cuäng nhû qua caác pheáp àaánh giaá
àõnh tñnh, tûâ àoá múái coá thïí àûa ra möåt àùåc trûng àêìy àuã. Àïí àaánh
giaá phaát triïín, LHQ àaä àûa ra chó söë phaát triïín con ngûúâi (HDI),
nhûng nhiïìu nhaâ nghiïn cûáu cho rùçng noá vêîn húi khiïn cûúäng khi
cöång kinh tïë vúái giaáo duåc, tuöíi thoå... Philippine àûa ra têåp húåp caác
chó söë cú baãn àïí ào tònh traång phaát triïín. Ngên haâng thïë giúái cuäng
àûa ra khuön khöí phaát triïín toaân diïån cho caác nûúác àang phaát triïín
vaâ ngûúâi ta àaä giaãn lûúåc khuön khöí phaát triïín toaân diïån thaânh möåt
chiïën lûúåc phaát triïín vúái 5 chûä D (Decentralization, tûác laâ phaát
triïín bao quaát têët caã caác vuâng, vuâng sêu vuâng xa; Devolution laâ
phên cêëp traách nhiïåm cho àõa phûúng; Democration laâ dên chuã hoaá,
thu huát caác nhoám nhoã hún, yïëu thïë hún trong xaä höåi coá thïí tham
gia trong quaá trònh phaát triïín; Deregulation laâ taåo àiïìu kiïån cho
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
149
khu vûåc tû nhên àoáng vai troâ trong nïìn kinh tïë, trong khi vêîn phaãi
baão àaãm möi trûúâng caånh tranh vaâ sên chúi cho caác thaânh phêìn
kinh tïë khaác). Sûå phaát triïín bïìn vûäng phaãi laâ sûå phaát triïín röång
khùæp theo caã 3 phûúng diïån: röång khùæp vïì mùåt àõa lyá, tûác laâ khöng
thiïn lïåch àïí chó möåt söë vuâng naâo àoá hûúãng kïët quaã phaát triïín; röång
khùæp vïì mùåt ngaânh, tûác laâ têët caã caác giúái xaä höåi vaâ caác ngaânh kinh
tïë phaãi àûúåc tham gia vaâo vaâ thuå hûúãng tûâ quaá trònh phaát triïín möåt
caách bònh àùèng; röång khùæp vïì mùåt thúâi gian, tûác laâ phuác lúåi cho caác
thïë hïå hiïån nay vaâ mai sau phaãi àûúåc àaãm baão úã quy mö toaân cêìu,
khu vûåc, quöëc gia vaâ àõa phûúng.
Cêìn phaãi xem xeát sûå phaát triïín vúái 6 thûá nguyïn: xaä höåi, kinh
tïë, sinh thaái, chñnh trõ, vùn hoáa vaâ tinh thêìn. Tri thûác phuåc vuå phaát
triïín, tri thûác phaãi huy àöång àûúåc caác nguöìn lûåc, trong àoá caác
nguöìn lûåc tri thûác àïí thûåc hiïån chiïën lûúåc phaát triïín àaãm baão böìi
àùæp têët caã nhûäng kïët quaã àaä àaåt àûúåc vaâ coá thïí àaåt àûúåc trïn têët caã
caác thûá nguyïn cuãa quaá trònh phaát triïín bïìn vûäng. Àêy laâ möëi liïn
hïå giûäa tri thûác vaâ phaát triïín. Àïí laâm àûúåc viïåc naây cêìn phaãi lêåp kïë
hoaåch cho cöng cuöåc phaát triïín bïìn vûäng.
Coá hai khña caånh trong kïë hoaåch hoáa phaát triïín: möåt laâ cú chïë,
quaá trònh lêåp kïë hoaåch, hai laâ nöåi dung cuãa chñnh baãn kïë hoaåch àoá.
Caã hai àïìu quan troång nhû nhau. Caách tiïëp cêån chuã àöång túái chu
trònh lêåp kïë hoaåch phaát triïín coá caác bûúác sau: möåt laâ xaác àõnh sûá
maång cuãa phaát triïín; phên tñch tònh huöëng, traång thaái hiïån taåi; xaác
àõnh caác muåc tiïu phaát triïín, àùåt ra caác àñch túái roä raâng vaâ xêy
dûång caác chiïën lûúåc phaát triïín; tiïëp àïën laâ quy hoaåch àêìu tû vaâ cuöëi
cuâng laâ giaám saát vaâ àaánh giaá viïåc thûåc hiïån quy hoaåch àoá. Möåt lõch
trònh phaát triïín toaân diïån (comprehensive agenda) laâ phaãi àaãm baão
chêët lûúång, àaåt àûúåc söë lûúång, bònh àùèng bïìn vûäng cuâng vúái tùng
trûúãng, vô mö cuâng vúái vi mö. Àêëy laâ phêìn cêìu cuãa yïu cêìu phaát
triïín, phêìn cung cuãa tri thûác.
Möåt vaâi àùåc thuâ cuãa tri thûác: tri thûác laâ nhûäng aánh saáng lan toaã
khöng biïn giúái nhû laâ nûúác chaãy vïì chöî truäng, bònh àùèng vïì giúái
tñnh nhûng khöng bònh àùèng vïì tuöíi taác vïì giai têìng xaä höåi, duâng
nhiïìu khöng moân ài, caâng àûúåc phöí biïën caâng coá giaá trõ. Trong xaä
höåi tri thûác, tri thûác töìn taåi trong caác ûáng duång, do àoá noá coá tñnh
chuyïn sêu cao, coá tñnh phöí biïën vaâ tñnh tñch húåp cao. Coá thïí duâng
nhiïìu laát cùæt khaác nhau àïí phên loaåi tri thûác. Chùèng haån àïí coá thïí
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
150
phên loaåi tri thûác theo khaã nùng phöí biïën cuãa noá, tûâ tiïìm êín dûúái
daång kyä nùng cuãa möåt ngûúâi cuå thïí àïën bñ quyïët cuãa ngûúâi khaác, coá
thïí chuyïín giao àûúåc nhûng phaãi coá àiïìu kiïån laâ caác tri thûác àûúåc
phöí biïën trïn Internet. Theo caách phên loaåi trong baáo caáo Tri thûác
cho phaát triïín cuãa Ngên haâng thïë giúái coá hai loaåi tri thûác: tri thûác
thuöåc vïì möåt lônh vûåc chuyïn mön naâo àoá vaâ tri thûác vïì nhûäng
thuöåc tñnh nhû chêët lûúång cuãa möåt saãn phêím hay àöå tin cêåy cuãa
ngûúâi ài vay ... Tri thûác coá phên loaåi theo nhiïìu caách khaác, nhû loaåi
hònh tri thûác gùæn vúái möåt lônh vûåc khoa hoåc naâo àoá, hay tri thûác
theo nguöìn.
Khoaãng caách vïì tri thûác laâ khaái niïåm maâ Baáo caáo cuãa Ngên
haâng thïë giúái duâng àïí noái vïì sûå phên phöëi khöng bònh àùèng vïì kyä
thuêåt. Caách duâng naây nhêën maånh khoaãng caách giûäa caác nûúác, vaâ
caác têìng lúáp trong möåt nûúác vïì tri thûác. Baáo caáo cuäng goåi nhûäng khoá
khùn bùæt nguöìn tûâ tònh traång khöng àêìy àuã, khöng àöìng àïìu trong
tri thûác vaâ thöng tin. Baáo caáo chó ra rùçng 2 loaåi vêën àïì naây àïìu
nghiïm troång hún úã caác nûúác àang phaát triïín so vúái caác nûúác coá nïìn
cöng nghïå tiïn tiïën.
Vïì tri thûác phuåc vuå phaát triïín, nhûäng tri thûác hûäu duång vaâ
thñch húåp taác duång vaâo quaá trònh phaát triïín nhùçm àaåt àûúåc caác muåc
tiïu phaát triïín maâ trûúác hïët laâ thuác àêíy phuác lúåi kinh tïë vaâ xaä höåi.
Giïm Giön-xún, Chuã tõch Ngên haâng thïë giúái, viïët: caác nïìn kinh tïë
khöng chó àún thuêìn àûúåc xêy dûång thöng qua tñch luyä nguöìn vêåt
chêët vaâ kyä nùng con ngûúâi, maâ coân thöng qua cú súã vïì thöng tin vò
nhûäng vêën àïì vïì tri thûác, sûå hiïíu biïët vaâ viïåc dên chuáng, caác xaä höåi
thu nhêån sûã duång tri thûác àoá nhû thïë naâo laâ àiïìu têët yïëu àïí caãi
thiïån cuöåc söëng cuãa dên chuáng, àùåc biïåt laâ cuöåc söëng cuãa nhûäng
ngûúâi ngheâo nhêët. Viïåc xêy dûång nùng lûåc vaâ caác maång lûúái trñ tuïå
liïn kïët toaân khu vûåc Àöng Nam aá nhû àaä àûúåc àïì nghõ trong höåi
nghõ Diïîn àaân phaát triïín Àöng Nam aá laâ möåt biïån phaáp àaáng laâm
àïí ngùn chùån hoùåc giaãm thiïíu caác taác àöång cuãa möåt cuöåc khuãng
hoaãng khaác, vò chùèng ai coá thïí àaãm baão rùçng seä khöng coá cuá söëc
kinh tïë khaác xaãy ra. Àöëi vúái Viïåt Nam, nûúác chûa bõ aãnh hûúãng lúán
búãi cuöåc khuãng hoaãng àaä xaãy ra, thò àiïìu naây vêîn múã ra cú höåi töët
àïí khai thaác caác tri thûác àa lônh vûåc coá giaá trõ toaân cêìu thuác àêíy vaâ
duy trò quaá trònh phaát triïín. Àùåc biïåt trong böëi caãnh toaân cêìu hoáa
àang diïîn ra maånh meä theo nhiïìu chiïìu tûå do hoáa thûúng maåi quöëc
tïë, sûå xêm nhêåp cuãa caác nguöìn àêìu tû nûúác ngoaâi, tûâ caác cöng ty àa
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
151
quöëc gia, cuãa caác nguöìn thõ trûúâng vöën khaác vaâ caác nûúác àang phaát
triïín vúái nhûäng cêu hoãi rêët quan ngaåi. Toaân cêìu hoáa coá laâm gia
tùng ngheâo àoái, toaân cêìu hoáa coá laâm xêëu thïm tònh hònh bêët bònh
àùèng khöng, chùèng haån coá laâm cho ngûúâi ngheâo, ngûúâi khöng coá tay
nghïì bõ mêët viïåc hoùåc coá viïåc vúái nhûäng àöìng lûúng reã maåt? Toaân
cêìu hoáa coá laâm hoãng nhûäng tiïu chuêín möi trûúâng?... Vêën àïì sûã
duång tri thûác cho phaát triïín phaãi àûúåc ûu tiïn haâng àêìu trûúác hïët
àïí thoaát khoãi nhûäng nguy cú trïn, röìi múái noái àïën nêng cao nùng
lûåc caånh tranh. Diïîn àaân kinh tïë thïë giúái úã Thuyå Sô (1/2000) xïëp
Viïåt Nam àûáng thûá 48/59 nûúác vïì xïëp haång tñnh caånh tranh chung
nùm 1999, 55/59 vïì àöå kinh tïë cuãa thõ trûúâng taâi chñnh, 59/59 vïì
mûác àöå sûã duång e-mail.
Tri thûác phuåc vuå cho phaát triïín giaãi quyïët vúái àaåi àa söë ngûúâi
dên trong xaä höåi, kinh tïë dûåa trïn tri thûác giaãi quyïët vúái àa söë, coân
kinh tïë tri thûác chó giaãi quyïët vúái thiïíu söë.
Phaãi chùng 3 àöång lûåc chñnh tûúng taác vúái nhau chi phöëi toaân
xaä höåi laâ tri thûác, kinh tïë vaâ quaãn lyá nhaâ nûúác. Möîi möåt khu vûåc laåi
bõ chi phöëi búãi àöång lûåc riïng cuãa noá. Vñ duå nhû tri thûác phaát triïín
do quy luêåt nöåi taåi cuãa noá. Kinh tïë chaåy theo lúåi nhuêån. Quaãn lyá
nhaâ nûúác xuêët phaát tûâ quyïìn lûåc cuãa söë àöng. Ba caái naây tûúng taác
vúái nhau nhû thïë naâo?
TS. NGUYÏÎN QUANG A (Cöng ty 3C)
Thûá nhêët laâ vïì khaái niïåm digital divide. Theo chuáng töi, khaái
niïåm naây laâ sûå phên cûåc - coá nhûäng ngûúâi coá maáy tñnh, coá nhûäng
ngûúâi khöng coá maáy tñnh. Caách àùåt vêën àïì cuãa anh Nhaå rêët àuáng,
coá nghôa laâ muåc tiïu laâ phaãi laâm sao deåp caái àoá ài. Ngay caã àöëi vúái
caác nûúác cuäng phên ra laâm hai loaåi laâ möåt loaåi coá vaâ möåt loaåi khöng
coá.
Thûá hai laâ töi muöën trao àöíi, tranh luêån möåt chuát vïì "hiïåu ûáng
chim cuát, caá trï phi". Töi cho rùçng àêy laâ möåt àiïìu rêët quan troång.
Töi cuäng rêët lo ngaåi nhû anh Àaåo, nhûng lo ngaåi theo kiïíu khaác.
Chuáng ta xem laåi "hiïåu ûáng chim cuát" xuêët xûá tûâ àêu. Noá xuêët xûá
tûâ möåt söë "nhaâ khoa hoåc" vò sûå àêìu cú cuãa mònh, vò muåc tiïu caá thïí
cuãa mònh maâ laâm chuyïån àoá. Trong suöët hai ngaây höåi thaão naây, töi
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
152
thêëy möåt söë "nhaâ" cuäng àaä tòm caách truåc lúåi vïì mònh hay ngaânh cuãa
mònh. Töi nghô rùçng àiïìu àoá rêët nguy hiïím. Phaãi hiïíu cho àuáng
kinh tïë tri thûác laâ sûå nghiïåp cuãa caã àêët nûúác. Möåt mònh khoa hoåc,
cöng sûác cuãa caác nhaâ khoa hoåc, töi cho laâ coá thïí àoáng goáp 5% laâ
cuâng. Töi cuäng laâ möåt nhaâ khoa hoåc vaâ töi rêët thêëm thña. Khi laâm
viïåc vúái caác nhaâ khoa hoåc cuãa chuáng ta, chuáng töi àêìu tû khaá nhiïìu
tiïìn. Hoå baão laâ hoå nghô ra cöng nghïå naây, cöng nghïå kia vaâ àoâi chia
cho hoå 60%, 70% cöí phêìn trong cöng ty. Vêën àïì úã àêy khöng phaãi
chó laâ khoa hoåc, maâ laâ töí chûác nhû thïë naâo, àûa caái àêëy ra saãn phêím
ra sao, baán noá nhû thïë naâo, duy trò noá ra sao. Têët caã nhûäng caái àoá
röång hún caái maâ chuáng ta goåi laâ khoa hoåc. Têët nhiïn nhûäng caái bïn
ngoaâi àoá cuäng àïìu laâ khoa hoåc caã, nhûng chó coá àiïìu àoá khöng phaãi
laâ khoa hoåc tûå nhiïn, maâ laâ nhûäng vêën àïì maâ leä ra trong cuöåc Höåi
thaão naây Trung têm KHXH&NV, Viïån kinh tïë vaâ nhûäng böå phêån
liïn quan coá leä nïn tham gia nhiïìu hún nûäa. Àiïìu quan troång laâ
phaãi nhêån thûác àuáng xem noá laâ caái gò. Nïëu chó nhêån thûác nïìn kinh
tïë tri thûác chó coá 3 böå phêån laâ tin hoåc, tin hoåc viïîn thöng (tûác laâ cöng
nghïå thöng tin noái chung), cöng nghïå sinh hoåc vaâ vêåt liïåu múái, vaâ
chuáng ta phaãi lêëy tiïìn cuãa Nhaâ nûúác àêìu tû cho caác böå phêån àoá àïí
hoå nghiïn cûáu, phaát triïín, thò "hiïåu ûáng chim cuát" vaâ "caá trï phi" seä
xuêët hiïån. Caái àoá laâ caái khöng thïí chêëp nhêån àûúåc vaâ phaãi chêëm
dûát!
TS. ÀINH QUANG TY (Ban Khoa giaáo Trung ûúng)
Töi xin pheáp trao àöíi möåt vaâi yá kiïën tiïëp theo baâi tham luêån
cuãa anh Phaåm Minh Haåc vaâ cuãa anh Nguyïîn Vùn Àaåo. Töi muöën
noái möåt vaâi suy nghô vaâ kiïën nghõ nhû thïë naây: Viïåc ta coá tiïëp cêån
àûúåc vúái nïìn kinh tïë tri thûác hay khöng, cöë nhiïn bùæt àêìu tûâ nhêån
thûác; nhûng viïåc ta tiïëp cêån nhû thïë naâo seä phuå thuöåc rêët lúán vaâo
viïåc laâm, haânh àöång cuãa chuáng ta, maâ khöng chó khu truá úã trong lûåc
lûúång caác nhaâ khoa hoåc. Cêìn coá sûå chuyïín biïën kõp thúâi kïí caã vïì
nhêån thûác, cú chïë chñnh saách, bûúác ài, mang tñnh àöìng böå úã nhiïìu cú
quan, böå, ngaânh. Do vêåy, chuáng töi rêët mong àöìng chñ Àùång Hûäu
cuäng nhû caác àöìng chñ laänh àaåo caác ban, böå, ngaânh maâ trûåc tiïëp laâ
Böå KH, CN & MT, Böå Ngoaåi giao vaâ caác ban, böå, ngaânh khaác tiïëp
tuåc àêíy túái viïåc naây nhiïìu hún, sêu hún, kyä hún. Àêëy laâ kiïën nghõ
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
153
thûá nhêët. Kiïën nghõ thûá hai: Cêìn khai thaác ngay kïët quaã Höåi thaão
àïí coá kiïën nghõ kõp thúâi vúái Böå Chñnh trõ vïì viïåc cêìn thiïët phaãi böí
sung möåt caách cuå thïí, raânh maåch vïì nhûäng vêën àïì liïn quan àïën
kinh tïë tri thûác vaâo caác dûå thaão Vùn kiïån cuãa Àaåi höåi IX. Kiïën nghõ
thûá ba: Cêìn àûa vaâo kïë hoaåch nghiïn cûáu khoa hoåc cêëp Nhaâ nûúác
giai àoaån 2001 - 2005 möåt chûúng trònh nghiïn cûáu chuyïn sêu vïì
kinh tïë tri thûác vaâ laâm thêåt roä nhûäng vêën àïì àùåt ra cho nûúác ta
trong 5 nùm, 10 nùm túái.
Trúã laåi vêën àïì maâ anh Phaåm Minh Haåc vaâ anh Nguyïîn Vùn
Àaåo àaä trao àöíi, töi coá möåt yá nhû sau. Lêu nay chuáng ta coá möåt caách
àaánh giaá àaä trúã thaânh quen thuöåc vaâ töi súå rùçng seä trúã thaânh nhaâm
chaán - àêëy laâ vïì khaã nùng cuãa con ngûúâi Viïåt Nam, trñ tuïå con
ngûúâi Viïåt Nam. Riïng töi caãm thêëy rêët xêëu höí vaâ àau xoát, khi ta tûå
coi nhûäng tiïìm nùng chêët xaám con ngûúâi Viïåt Nam, nhûäng töë chêët
cuãa caá thïí con ngûúâi Viïåt Nam laâ rêët to lúán, nhûng nïëu nhòn vaâo
thûåc tïë thò chuáng ta coân quaá xa so vúái chñnh nhûäng caái chuáng ta
muöën vaâ quaá xa so vúái caác nûúác phaát triïín vaâ caác nûúác laáng giïìng.
Àêy laâ möåt mêu thuêîn coá thûåc, nhûng vêën àïì laâ mêu thuêîn naây bùæt
nguöìn tûâ àêu, cùn göëc cuãa noá laâ gò? Töi cho rùçng ngay caã giúái trñ
thûác, caác nhaâ khoa hoåc cuäng phaãi trùn trúã vaâ nhòn vaâo vêën àïì naây
thiïët thûåc hún, roä raâng hún àïí goáp phêìn giaãi toaã vaâ tham mûu cho
laänh àaåo Àaãng vaâ Nhaâ nûúác vïì caác giaãi phaáp thûåc sûå hûäu hiïåu.
Nhên noái vïì caách àaánh giaá khaã nùng cuãa con ngûúâi Viïåt Nam,
töi xin nïu vaâi thöng tin: Caách àêy khöng lêu chuáng ta àaä dõch möåt
cuöën saách cuãa möåt taác giaã ngûúâi Nhêåt, coá nhan àïì "Nûúác Àaåi Nam
àöëi diïån vúái Phaáp vaâ Trung Hoa". Trong cuöën saách àoá, taác giaã ngûúâi
Nhêåt coá dêîn lúâi cuãa caác nhaâ truyïìn giaáo phûúng Têy, nhûäng ngûúâi
àaä àïën Viïåt Nam vaâo nhûäng nùm 30 cuãa thïë kyã 17, trûúác àoá hoå àaä
àùåt chên àïën Thaái Lan vaâ Trung Quöëc. Hoå coá so saánh ngûúâi Viïåt
Nam vúái ngûúâi Thaái Lan, ngûúâi Trung Quöëc vaâ àaánh giaá laâ nïëu
nhòn vaâo tûâng caá thïí xaä höåi, thò con ngûúâi Viïåt Nam coá nhûäng töë
chêët hún hùèn ngûúâi Thaái Lan, thêåm chñ caã ngûúâi Trung Quöëc. Àêëy
laâ lúâi cuãa caác nhaâ truyïìn giaáo àûúåc dêîn laåi trong cuöën saách àoá,
nhûng taåi sao sau nhiïìu thïë kyã, àïën nay chuáng ta vêîn nhû thïë naây.
Noái möåt caách cúãi múã, cöë nhiïn laâ khöng xaä giao, töi cho rùçng phaãi
xem xeát rêët kyä caái göëc cuãa vêën àïì, nïëu khöng thò rêët khoá. Vñ duå,
nhûäng yá tûúãng rêët hêëp dêîn cuãa anh Phaåm Minh Haåc trong baâi
tham luêån coá noái: phûúng phaáp luêån töíng quaát àïí chó àaåo sûå phaát
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
154
triïín giaáo duåc àaâo taåo laâ laâm sao cho caã dên trñ, nhên taâi trúã thaânh
nhên lûåc. Töi cho rùçng yá tûúãng àoá rêët quan troång, nhûng laâm thïë
naâo àïí noá trúã thaânh hiïån thûåc. Caái àoá khöng chó phuå thuöåc vaâo baãn
thên hïå thöëng giaáo duåc, maâ coân phuå thuöåc vaâo rêët nhiïìu yïëu töë
khaác. Chuáng töi quan niïåm giaáo duåc - àaâo taåo giöëng nhû àoaån giûäa,
têët caã caác yïëu töë àêìu vaâo cuäng nhû àêìu ra cuãa giaáo duåc - àaâo taåo
nïëu khöng àöìng böå thò yá muöën naây cuäng chó laâ yá muöën maâ thöi. Cêìn
phaãi coá sûå phöëi kïët húåp rêët raânh maåch giûäa ngaânh giaáo duåc - àaâo
taåo vúái caác ngaânh khaác, nhêët laâ trong viïåc taåo ra nhûäng chuyïín biïën
àïí coá thïí tiïëp cêån vaâ chuã àöång xêy dûång kinh tïë tri thûác úã Viïåt Nam
trong thúâi kyâ chiïën lûúåc múái, 2001 - 2010.
Vïì khoa hoåc cú baãn nhû anh Nguyïîn Vùn Àaåo àaä noái, töi cuäng
xin pheáp nïu möåt vaâi suy nghô: Lêu nay giúái khoa hoåc cú baãn úã nûúác
ta thûúâng vêîn kïu laâ Nhaâ nûúác khöng chùm lo àïën lônh vûåc naây.
Caách àêy chûâng 7 - 8 nùm, töi àaä coá kiïën nghõ vúái anh Àaâo Troång
Thi, khi anh êëy coân laâ Hiïåu trûúãng trûúâng àaåi hoåc Töíng húåp Haâ
Nöåi: Chñnh caác nhaâ khoa hoåc cú baãn phaãi tûå àùåt cêu hoãi, taåi sao laåi
Nhaâ nûúác khöng quan têm? Töi cho rùçng khoa hoåc cú baãn luác naâo
cuäng quan troång; nhûng khöng bao giúâ coá nhûäng thûá khoa hoåc cú
baãn chung chung trûâu tûúång, coá thïí aáp duång cho moåi thúâi àaåi, moåi
quöëc gia, maâ ngay caã khoa hoåc cú baãn cuäng coá tñnh lõch sûã. Búãi vò,
cuäng laâ toaán hoåc, cú hoåc, vêåt lyá hoåc; nhûng úã thúâi àiïím thïë giúái àang
lo taåo ra maáy húi nûúác thò roä raâng vêën àïì cuãa khoa hoåc cú baãn khaác;
vaâ ngaây nay, khoa hoåc cú baãn rêët khaác trûúác, nhêët laâ trûúác yïu cêìu
phaát triïín rêët múái meã cuãa lûåc lûúång saãn xuêët vaâ sûå biïën àöíi cuãa caác
quan hïå quöëc tïë. Mùåt khaác, khoa hoåc cú baãn úã Myä, úã Nhêåt Baãn vaâo
cuöëi thïë kyã 20 naây rêët khaác so vúái khoa hoåc cú baãn úã Viïåt Nam. Cho
nïn töi cho rùçng, àiïìu naây möåt phêìn phuå thuöåc vaâo tñnh chuã àöång
trong suy nghô cuãa chuáng ta, àïí tûâ àoá coá thïí thiïët kïë laåi tûâ phûúng
phaáp, chûúng trònh nöåi dung, caách giaãng daåy vaâ àùåc biïåt laâ tñnh chuã
àöång cuãa giúái khoa hoåc cú baãn trong viïåc choån lûåa nhûäng thaânh tûåu
cuãa thïë giúái, coá thïí phuåc vuå trûåc tiïëp, thiïët thûåc cho muåc tiïu phaát
triïín cuãa Viïåt Nam. Chùèng haån, cuäng laâ vêën àïì cöng nghïå sinh hoåc,
bêy giúâ àïí giaãi quyïët vêën àïì nöng nghiïåp, àûa nöng nghiïåp vaâo kinh
tïë tri thûác nhû thïë naâo, khöng phaãi chó thuêìn tuyá àûa caái maáy vaâo.
Bêy giúâ nhûäng caái cuå thïí rêët quan troång laåi laâ cöng nghïå gen,
giöëng... nhûng noá phaãi laâ cuãa Viïåt Nam, thñch ûáng vúái àiïìu kiïån cuãa
Viïåt Nam. Töi cho rùçng chuáng ta phaãi coá quyïët têm rêët cao, nïëu chó
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
155
dûâng laåi úã nhûäng mong muöën, cho duâ àoá laâ nhûäng mong muöën rêët
chaáy boãng; rêët thiïng liïng vïì mùåt àaåo àûác; nhûng nïëu nhûäng àiïìu
àoá khöng ài vaâo cuöåc söëng thò têët caã chó dûâng laåi úã khêíu hiïåu, vaâ
cuöëi cuâng chuáng ta vêîn ò aåch, dêåm chên taåi chöî. Àiïìu naây phuå thuöåc
rêët lúán vaâo nhûäng khña caånh coá tñnh thïí chïë. Vñ duå, vïì giaáo duåc àaâo taåo, chuáng ta kïu goåi chêët lûúång, nhûng nïëu àïí nguyïn traång
nhû hiïån nay, thò khöng bao giúâ coá chêët lûúång. Nïëu cho pheáp têët caã
caác loaåi hònh àaâo taåo àïìu thu tiïìn, thu nhêåp dïî daäi nhû hiïån nay thò
khöng bao giúâ ngûúâi ta phaãi quan têm àïën chêët lûúång caã. Trong àaâo
taåo chñnh quy, ngên saách do Nhaâ nûúác cêëp, nhûng coá àiïìu vö lyá:
chuáng ta phên böí ngên saách cuäng khöng roä cùn cûá. Duâng tiïìn ngên
saách, song cùn cûá chuã yïëu vaâo quy mö àaâo taåo. Theo töi, vïì cú baãn
phaãi cùn cûá vaâo khaã nùng taåo viïåc laâm cuãa caác cú súã àaâo taåo chûá
khöng chó vaâo quy mö àaâo taåo, tûác laâ phaãi cùn cûá vaâo khaã nùng tòm
àûúåc viïåc laâm cuãa sinh viïn sau töët nghiïåp àïí cêëp ngên saách cho
tûâng cú súã àaâo taåo. Nhû thïë hoå seä phaãi tûå lo àïën chêët lûúång.. Baân vïì
caác vêën àïì lyá luêån khoa hoåc thò rêët mïnh möng; nhûng àïí tiïëp cêån
vúái kinh tïë tri thûác thò phaãi coá lûåa choån, song töi cho rùçng cêìn lûåa
choån nhûäng gò hïët sûác dung dõ, thiïët thûåc vaâ cú baãn àïí coá thïí ài túái
nhûäng quyïët saách roä raâng, maåch laåc. Nhû vêåy thò múái chuyïín àûúåc
vïì nhêån thûác vaâ haânh àöång./.
TS. TRÊÌN ÀÒNH THIÏN (Viïån Kinh tïë hoåc, Trung têm KHXH&NV
Quöëc gia)
Töi cho rùçng yá kiïën cuãa anh Haåc, anh Àaåo vaâ anh Quang A nïu
ra laâ nhûäng vêën àïì rêët lúán, liïn quan trûåc tiïëp àïën chuã àïì cuãa Höåi
thaão. Töi muöën àïì cêåp àïën möåt yá nhoã vïì vêën àïì "hiïåu ûáng chim cuát
vaâ caá trï phi" trong giaáo duåc àaâo taåo hiïån nay, maâ anh Àaåo, anh
Quang A coá noái àïën. Töi coá quan àiïím ngûúåc laåi thïë naây. Hiïåu ûáng
naây laâ hiïåu ûáng mang tñnh àêìu cú, maâ trong kinh tïë thõ trûúâng thò
hiïåu ûáng àêìu cú laâ chuyïån bònh thûúâng. Coân khña caånh àaåo àûác úã
àêy thò phaãi phên biïåt. Nïëu chó cöë baão vïå khña caånh àaåo àûác theo
nghôa phi thõ trûúâng, àaánh vaâo thõ trûúâng, thò töi cho àoá laâ möåt viïåc
phaãn taác duång àöëi vúái phaát triïín. Viïåc ngûúâi ta têån duång chuyïån
àêìu cú, laåm duång cú höåi àïí xung àöåt vúái àaåo àûác xaä höåi, thò caái àoá laåi
liïn quan àïën cú chïë kiïím soaát, chûá khöng phaãi liïn quan àïën tñnh
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
156
húåp lyá cuãa cú chïë thõ trûúâng. Mònh àaánh vaâo àêìu cú tûâ phûúng diïån
àaåo àûác nhû thïë laâ phaá vúä möåt tiïën trònh phaát triïín. úã àêy töi hoaân
toaân chia seã vúái yá kiïën lo lùæng rùçng taåi sao hiïån nay ngûúâi ta cûá àöí
xö vaâo hoåc kinh tïë, hoåc luêåt möåt caách keám chêët lûúång, maâ khöng àöí
xö vaâo hoåc toaán. Kyâ voång cuãa ngûúâi ta vaâo sûå lûåa choån laâ hoaân toaân
húåp lyá. Cú chïë cuãa viïåc thûåc hiïån kyâ voång àoá khöng liïn quan àïën
baãn thên àaåo àûác cuãa öng thêìy vaâ hoåc sinh cuãa öng. Cêìn thaão luêån
àïí quy àûúåc ai phaãi chõu traách nhiïåm vïì khña caånh àaåo àûác cuãa vêën
àïì naây.
Àiïím thûá hai, qua yá cuãa anh Haåc, töi rêët àöìng yá cêìn phaãi coá
möåt cuöåc caách maång giaáo duåc thûåc sûå. Vïì mùåt triïët hoåc, àiïìu naây
àún giaãn: chuyïín tûâ kinh tïë nöng nghiïåp, cöng nghiïåp sang kinh tïë
tri thûác thò phaãi coá caách maång giaáo duåc. Nhûng cuöåc caách maång êëy
phaãi tiïën haânh nhû thïë naâo àïí chuáng ta nhöí ra khoãi xaä höåi nöng
dên thò vêën àïì phûác taåp hún rêët nhiïìu. úã àêy töi muöën qua vñ duå
cuãa anh Haåc àïí thaão luêån: anh àûa ra tiïu chuêín phöí cêåp giaáo duåc
cuãa tûâng nïìn kinh tïë khaác nhau: phöí cêåp giaáo duåc trung hoåc chuyïn
nghiïåp, röìi trung hoåc vaâ tiïíu hoåc. Töi cho rùçng ba tiïu chuêín àoá coá
chêët lûúång hoaân toaân khaác nhau. Caái tiïu chuêín phöí cêåp trung hoåc
chuyïn nghiïåp cuãa nïìn kinh tïë thöng tin töi cho laâ chêët lûúång cuãa
noá khaác vúái caách quan niïåm cuãa chuáng ta vïì trung hoåc chuyïn
nghiïåp bêy giúâ. Caách àêy 10 nùm, hay 15 nùm chùèng haån, viïåc tiïëp
cêån maáy tñnh laâ sau àaåi hoåc, hoùåc àaåi hoåc, coân bêy giúâ noá cêìn àûúåc
phöí cêåp tûâ tiïíu hoåc. Tiïu chuêín phöí cêåp tiïíu hoåc cuãa Myä bêy giúâ
khaác hoaân toaân vúái tiïu chuêín tiïíu hoåc cuãa chuáng ta. Búãi vò noá àùåt
trïn nhûäng nguyïn lyá hoaân toaân khaác. Töi nghô àún giaãn, toaân böå
khöëi lûúång tri thûác cuãa caác xaä höåi trûúác àoá àùåt àiïím xuêët phaát cho
xaä höåi ài sau. Do vêåy bêy giúâ ta noái tiïëp cêån maáy tñnh, tiïëng Anh laâ
caái àêìu tiïn cho treã ài vaâo nhaâ trûúâng. Àïí nhêåp cuöåc vaâo kinh tïë tri
thûác töi cho laâ ñt nhêët phaãi thïm hai tiïu chuêín, àoá laâ maáy tñnh vaâ
tiïëng Anh.
Töi rêët àöìng tònh vúái luêån àiïím cuãa anh Viïåt Phûúng laâ "vûúåt
qua maâ khöng àuöíi kõp". Caách diïîn àaåt naây rêët hay vaâ nhiïìu caái coá
thïí laâm àûúåc. úã àêy coá möåt haâm yá laâ khöng cêìn àuöíi kõp. Vïì mùåt
kinh tïë coá thïí 20 nùm nûäa ta múái àuöíi kõp Thaái Lan bêy giúâ, song ta
vêîn coá thïí vûúåt hoå vïì trònh àöå phaát triïín. Thûá hai laâ cuâng möåt
lûúång tiïìn nhû bêy giúâ sau 20 nùm nûäa ta coá thïí mua àûúåc vêåt thïí
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
157
coá giaá trõ tri thûác cao hún nhiïìu lêìn bêy giúâ. Nhûng trung têm vêën
àïì hiïån nay cuãa chuáng ta laâ bùæt chûúác hay saáng taåo laâ chñnh.
Thïë giúái àang tiïën rêët nhanh, gia töëc phaát triïín cuãa nhûäng
nûúác coá tri thûác caâng cao thò caâng lúán, ta caâng thêëp thò caâng chêåm.
Maâ ta thêëp nhû thïë trong möåt thïë giúái biïën àöíi nhanh nhû thïë thò
mö hònh phaát triïín chñnh laâ bùæt chûúác hay saáng taåo laâ chñnh? Töi
cho rùçng phaãi traã lúâi cêu hoãi naây trûúác röìi sau àoá múái baân àïën mö
hònh àaâo taåo vaâ giaáo duåc phaãi ra sao.
Àiïím tiïëp theo laâ möi trûúâng thûåc hiïån mö hònh àoá. Hiïån ta
múái noái ñt nhêët coá 2 möi trûúâng, thûá nhêët laâ vùn hoaá têåp trung phi
thõ trûúâng vaâ möi trûúâng thõ trûúâng. Töi nghô rùçng, phaãi taåo ra nhu
cêìu àñch thûåc tûâ nïìn kinh tïë àöëi vúái tri thûác nhû anh Àaåo noái thò
àaâo taåo giaáo duåc múái coá thïí phaát triïín àûúåc. Tûác laâ phaãi thõ trûúâng
hoaá caã giaáo duåc vaâ àaâo taåo. Gúåi yá cuãa mö hònh Àöng aá, caã vïì mùåt mö
hònh vaâ möi trûúâng laâ rêët quan troång.
Vïì mùåt àêìu tû thò vïì nguyïn tùæc, töi nghô mö hònh cuãa chuáng ta
vêîn laâ mö hònh bùæt chûúác laâ chñnh. Cêu hoãi àùåt ra liïåu chuáng ta coá
thïí hiïån thûåc hoaá 4 chûúng trònh ûu tiïn vïì cöng nghïå khöng. Böën
chûúng trònh êëy nïëu nhùçm muåc tiïu laâ thiïët kïë cöng nghïå àïí bùæt
chûúác cöng nghïå thò khaác vúái saáng taåo ra caái múái. Nïëu Viïåt Nam coá
laâm caái gò vïì mùåt khoa hoåc thò nïn àùåt ra möåt yïu cêìu laâ laâm theo
àuáng tiïu chuêín quöëc tïë, tûác laâ saáng taåo ra caái gò cú baãn maâ thïë giúái
chûa saáng taåo, nïëu khöng thò cûá bùæt chûúác caái àaä. Nïëu chó lo saáng
taåo ra caái ta chûa coá thò àiïìu naây ài ngûúåc vúái chñnh saách múã cûãa,
têån duång lúåi thïë cuãa nûúác ài sau./.
PGS. TS. ÀÖÎ LÖÅC DIÏÅP (Trung têm Nghiïn cûáu Bùæc Myä)
Thûá nhêët, töi cho rùçng chuã àïì cuãa Höåi thaão naây laâ rêët truáng vúái
vêën àïì cuãa thúâi àaåi. Khöng phaãi cuãa riïng chuáng ta, khöëi APEC àaä
coá nhoám nghiïn cûáu riïng xïëp Viïåt Nam vaâo haâng nguä maâ ngûúâi ta
seä keáo vaâo kinh tïë tri thûác. Vêåy laâ khöng phaãi baân chuyïån ài hay
khöng ài.
Àiïím thûá hai laâ ài nhû thïë naâo. Töi àöìng yá vúái yá cuãa möåt söë anh
àaä phaát biïíu, trûúác hïët laâ yá anh Àùång Hûäu vaâ anh Chu Haão. Nhûng
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
158
cêìn böí sung thïm yá anh Voä Àaåi Lûúåc, àoá laâ phaãi xem xeát kinh tïë tri
thûác tûâ khña caånh khoa hoåc xaä höåi vaâ khoa hoåc kinh tïë.
Àiïím thûá ba laâ kiïën nghõ maâ caác anh nïu ra noá giaãi àaáp àûúåc
cêu hoãi àùåt ra laâ baân caái naây àïí laâm gò - àïí tòm hûúáng ài. Caái hûúáng
maâ chuáng ta àõnh choån àïí ài vaâo kinh tïë tri thûác laâ truáng. Töi nghô
ba cöng nghïå àoá (cöng nghïå thöng tin, cöng nghïå sinh hoåc vaâ cöng
nghïå vêåt liïåu) laâ nhûäng cöng nghïå àöåt phaá, nhûng phaãi thïm cöng
nghïå nùng lûúång. Búãi vò hiïån nay vêën àïì nùng lûúång àang àùåt ra
röìi: bao nhiïu nhaâ maáy thuyã àiïån àïìu àuång àïën vêën àïì möi trûúâng.
Song, töi nghô caái àoá khöng phaãi laâ àöåt phaá àêu, àöåt phaá chñnh laâ ba
cöng nghïå caác anh àaä nïu, nhêët laâ cöng nghïå thöng tin. Caái àöåt phaá
cuãa cöng nghïå thöng tin laâ gò, ta ài tûâ caái gò, ài tûâ khoa hoåc cú baãn
chùng - khöng phaãi! Khoa hoåc cú baãn coá möåt söë chuáng ta ài àûúåc,
chuáng ta àaä coá truyïìn thöëng vaâ nhúâ àoá chuáng ta múái ài àûúåc túái
CNTT. Súã dô coá àûúåc bûúác ngaây höm nay laâ nhúâ àaä coá nhûäng bûúác
àoá. Tiïëc rùçng trong bûúác phaát triïín kinh tïë thõ trûúâng ta àaä àïí
CNTT leáp ài, ta seä phaãi khöi phuåc trúã laåi. Löîi úã àêy khöng phaãi kinh
tïë thõ trûúâng maâ laâ chuyïån àêìu têìu cuãa chuáng ta. Àêy laâ vêën àïì àêìu
têìu, chûá khöng phaãi laâ caác nhaâ khoa hoåc sai lêìm. Àaáng nheä noá àaä
núã röå, múái khoaãng 20 nùm, nay àaä bõ teo ài.
Àiïím cuöëi cuâng, theo töi khi noái kinh tïë tri thûác úã àêy khöng coá
nghôa chó laâ tri thûác, maâ noái theo kiïíu cuãa Maác laâ thúâi àaåi kinh tïë
múái ra àúâi, chûá khöng phaãi laâ kinh tïë tri thûác. Búãi leä nhû ngûúâi ta
tiïn àoaán 30 nùm nûäa, khi kinh tïë tri thûác coá cú súã röìi thò nhên loaåi
seä chuyïín sang möåt nïìn kinh tïë khaác tûác laâ kinh tïë nghó ngúi (!?).
Àûâng quaá chuá yá àïën tu tûâ, maâ phaãi cùn cûá vaâo thûåc chêët - thûåc chêët
laâ möåt thúâi àaåi kinh tïë khaác röìi. Noái àïën àiïìu naây thò chuáng ta súå,
song töi muöën nhêën maånh thúâi àaåi khaác röìi, thúâi àaåi kinh tïë khaác
röìi. Noá àaão löån hïët caã maâ trûúác hïët laâ àaão löån nïìn kinh tïë, maâ àaão
löån naây Maác àaä tiïn àoaán rêët àuáng. Trûúác thúâi àaåi múái naây caác nhaâ
hoaåch àõnh chñnh saách vaåch ra cêìn phaãi laâm böën lônh vûåc:
Möåt laâ, chñnh trõ tûác laâ chñnh saách;
Hai laâ, kinh tïë;
Ba laâ, cöng nghïå;
Böën laâ vùn hoaá.
Phaãi coá 4 lônh vûåc àoá múái coá thïí giaãi quyïët àûúåc nhûäng vêën àïì
cuãa chuáng ta. Nhûäng àiïím maâ chuáng ta coi laâ àöåt phaá chñnh laâ xoay
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
159
quanh caái àoá. Toaân böå töí chûác xaä höåi cuãa chuáng ta phaãi ài àïën caái
àoá. Do àoá chuáng ta àïì cêåp àïën nhûäng caái naây chó coá tñnh chêët giai
àoaån, tûác laâ chó bùæt chûúác theo ngûúâi ta àïën möåt giai àoaån nhêët
àõnh. Coân vïì sau thò phaãi tûå tòm caách. Chñnh caái nïìn laâ xoay quanh
4 caái àoá./.
PGS. TS. PHÑ MAÅNH HÖÌNG (ÀAÅI HOÅC QUÖËC GIA HAÂ NÖÅI)
Töi cho rùçng khi àùåt vêën àïì tiïën àïën nïìn kinh tïë tri thûác thò,
nhû àöìng chñ Nguyïîn Vùn Àaåo noái, chuáng ta coá thïí boã qua àûúåc vaâ
coá thïí ài nhanh, vò chuáng ta coá àiïím xuêët phaát laâ nïìn kinh tïë nöng
nghiïåp laåc hêåu, thò phaãi "boã qua", coá nghôa laâ phaãi laâm àöìng thúâi
hai quaá trònh chuyïín lïn nïìn kinh tïë cöng nghiïåp, röìi tûâ nïìn kinh
tïë cöng nghiïåp chuyïín lïn kinh tïë tri thûác. Xeát vïì mùåt naâo àoá thò töi
hoaân toaân chia seã vúái caách nhòn nhêån nhû vêåy. Tuy nhiïn úã àêy töi
quan têm àïën möåt vêën àïì coá tñnh chêët kinh tïë hún vaâ coá leä quan
troång hún.
Nïëu chuáng ta muöën xêy dûång nïìn kinh tïë tri thûác maâ chó àùåt
vêën àïì tòm caách àêìu tû vaâo nhûäng chûúng trònh cöng nghïå coá tñnh
chêët then chöët, nhû cöng nghïå nano, cöng nghïå thöng tin,... theo töi
nghô thò khöng phaãi nhû vêåy. Duâ nûúác ta laâ nûúác ngheâo, giaã sûã Nhaâ
nûúác coá chi 600 triïåu cho nghiïn cûáu cú baãn vïì cöng nghïå nano nhû
anh Nguyïîn Vùn Hiïåu noái, thò theo töi nghô cuäng chùèng giaãi quyïët
àûúåc gò nïëu chuáng ta muöën ài theo con àûúâng cuãa caác nûúác khaác
trïn thïë giúái.
Coá leä quan troång nhêët úã àêy laâ laâm thïë naâo àïí nïìn kinh tïë tri
thûác coá thïí nhêån diïån àûúåc, khi àoá, seä thêëy coá nhiïìu vêën àïì chuáng
ta khöng thïí boã qua.
Viïåc chuáng ta khöng thïí boã qua laâ chuáng ta phaãi xêy dûång nïìn
kinh tïë tri thûác trïn cú súã nïìn kinh tïë thõ trûúâng. Coá nghôa laâ vïì
mùåt kinh tïë, noá phaãi xuêët phaát tûâ kinh tïë thõ trûúâng. Thõ trûúâng úã
àêy, theo chuáng töi hiïíu, laâ coân àang úã trong quaá trònh hònh thaânh,
coân nhiïìu àiïím then chöët cuãa kinh tïë thõ trûúâng chuáng ta chûa giaãi
quyïët àûúåc. Cho nïn chuáng ta vêîn coân nhiïìu viïåc phaãi laâm trong
kinh tïë thõ trûúâng, nhû anh Thaânh höm qua coá noái, àoá laâ vêën àïì
Nhaâ nûúác vaâ thõ trûúâng.
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
160
Noái àïën thõ trûúâng thûåc sûå coá yá nghôa cuãa noá thò àöång lûåc
chñnh, khu vûåc quyïët àõnh caã viïåc sûã duång tri thûác cuäng nhû nhûäng
yïu cêìu àïí saãn sinh ra tri thûác phaãi nùçm trong caác doanh nghiïåp tû
nhên, nïn chuáng ta phaãi coi khu vûåc tû nhên laâ möåt àöång lûåc chñnh
àïí phaát triïín vaâ Nhaâ nûúác nùæm vai troâ chuã àaåo. Kïët cuåc khu vûåc tû
nhên phaãi coá chuyïín àöíi möåt caách thûåc sûå.
Hai laâ, baãn chêët nïìn kinh tïë thõ trûúâng trong nïìn kinh tïë tri
thûác coá liïn quan àïën toaân cêìu hoaá. Do àoá, nïìn kinh tïë thõ trûúâng
cuãa chuáng ta phaãi laâ nïìn kinh tïë thõ trûúâng múã cûãa. Cho nïn chuáng
ta phaãi rêët tñch cûåc tham gia höåi nhêåp kinh tïë quöëc tïë. Trong kinh
tïë thõ trûúâng thò hiïåu quaã nùçm trong nguyïn tùæc caånh tranh. Cho
nïn khi noái àïën caác doanh nghiïåp tû nhên laâ töi muöën noái àïën haâm
yá àoá vaâ coá leä cuäng khöng cêìn noái thïm caác àöìng chñ cuäng àaä roä.
Nhû anh Quang A noái vai troâ àêìu taâu nhû Chñnh phuã chùèng
haån, Chñnh phuã coá nhu cêìu sûã duång tri thûác nhiïìu hún, goåi laâ tri
thûác hoaá, vaâ cuäng phaãi àùåt trong nguyïn tùæc caånh tranh cuãa thõ
trûúâng. Chûâng naâo chuáng ta chûa coá cú chïë thûåc sûå nhû thïë thò
chuáng ta coân bõ haån chïë trong sûå phaát triïín.
Àiïím thûá hai töi muöën noái laâ, Nhaâ nûúác phaãi chuêín bõ nhûäng
tiïìn àïì cho nïìn kinh tïë tri thûác vaâ cú chïë töíng quaát. Caác anh cuäng
àaä àïì cêåp àïën hai àiïím quan troång nhêët, nhûng úã àêy töi muöën
nhêën maånh thïm vaâi àiïím.
Thûá nhêët laâ vêën àïì maâ anh Diïåu àaä noái laâ xêy dûång cú súã haå
têìng vïì thöng tin. Viïåc naây Nhaâ nûúác phaãi laâm chûá khu vûåc tû
nhên khöng thïí laâm ngay trong àiïìu kiïån bêy giúâ. Nhûng chuáng ta
phaãi gheáp viïåc laâm naây vúái phaát triïín giaáo duåc vaâ, trong àiïìu kiïån
nhû hiïån nay, chuáng ta phaãi àêìu tû maång lûúái thöng tin coá tñnh
chêët haå têìng, trûúác hïët cho caác trûúâng àaåi hoåc vaâ phaãi laâm nhû thïë
naâo cho sinh viïn tiïëp cêån àûúåc möåt caách dïî daâng. Maång thöng tin úã
nûúác ta vêîn chûa àûúåc phaát triïín röång raäi, nïëu coá thò nhûäng ngûúâi
sûã duång laåi gùåp möåt vêën àïì laâ giaá cûúác rêët àùæt. Nhaâ nûúác phaãi laâm
thïë naâo àïí giaãm chi phñ truy cêåp maång, thêåm chñ úã caác trûúâng àaåi
hoåc coá thïí bao cêëp àïí sinh viïn coá àiïìu kiïån tiïëp cêån àïën thöng tin
trïn Internet maâ khöng phaãi traã tiïìn. Vêën àïì naây nhiïìu nûúác àaä coá
tiïìn lïå.
Thûá hai laâ vêën àïì phaát triïín giaáo duåc. Giaáo duåc phaãi dûåa trïn
cú súã nguyïn tùæc thõ trûúâng. Nguyïn tùæc quan troång nhêët àïí àöíi múái
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
161
giaáo duåc laâ caãi caách thõ trûúâng, xoaá boã giaáo duåc theo kiïíu bùçng cêëp
coá liïn quan àïën möi trûúâng sûã duång, tuyïín duång lao àöång, laâ
nhûäng vêën àïì úã bïn ngoaâi chûá khöng phaãi bïn trong hïå thöëng giaáo
duåc. Cho nïn, chûâng naâo ngûúâi ta chó cêìn möåt caái bùçng sau àoá nhúâ
möëi quan hïå thên quen hay caái gò àoá maâ vêîn xin àûúåc viïåc, thò luác
àoá vêîn laâ giaáo duåc theo kiïíu bùçng cêëp. Khi nïìn kinh tïë dûåa chuã yïëu
vaâo caác doanh nghiïåp tû nhên thò àiïìu kiïån caånh tranh seä xoaá àûúåc
caái àoá vaâ caã caác khu vûåc khaác seä laâm theo. Nhûng àoá laâ caã möåt vêën
àïì coân daâi. Cho nïn noái caãi caách giaáo duåc maâ khöng caãi caách khu
vûåc ngoaâi giaáo duåc, thò töi nghô khöng thïí caãi caách àûúåc.
Möåt vêën àïì töi muöën àïì cêåp laâ ta bùæt chûúác hay ta saáng taåo.
Nïëu ta saáng taåo kiïíu nhû Myä, möåt nûúác tiïën haânh hai cuöåc chiïën
tranh maâ khöng phaãi àiïìu quên ra khoãi biïn giúái, thò coá leä laâ viïín
vöng vúái ta. Song nhû vêåy cuäng khöng coá nghôa laâ chuáng ta khöng
coá saáng taåo. Nhiïìu caái chuáng ta vêîn saáng taåo àûúåc kïët húåp vúái bùæt
chûúác cuãa ngûúâi khaác. Töi rêët àöìng yá vúái yá kiïën anh Huâng noái laâ
khaã nùng cuãa chuáng ta rêët coá haån, song chùæc ta vêîn coá thïí àêìu tû coá
troång àiïím, coá ûu tiïn.
Töi khöng nghô laâ ta coá thïí saáng taåo ra nïìn cöng nghïå múái nhû
caác nûúác tû baãn phaát triïín, song vêîn coá thïí laâm caái múái vúái taâi nùng
vaâ trñ tuïå cuãa ta. Thuã tûúáng Singapo hiïån nay àaä noái Viïåt Nam àaåt
rêët nhiïìu caác giaãi thûúãng lúán vïì toaán, tin hoåc, vêåt lyá, taâi nùng trñ
tuïå cuãa Viïåt Nam laâ khöng phaãi nghi ngúâ./.
Àöìng chñ TRÛÚNG TRIÏÌU DÛÚNG (Böå Ngoaåi Giao)
Chuã àïì cuãa Höåi thaão naây laâ vêën àïì maâ caã thïë giúái àaä noái àïën
rêët lêu, àaä baân rêët nhiïìu, trong khi àoá nûúác ta lêìn àêìu tiïn töí chûác
möåt höåi thaão nhû thïë naây. Baãn thên chuáng töi àaä ài tham dûå höåi
nghõ quöëc tïë rêët nhiïìu vaâ úã àêu cuäng nghe noái àïën phaát triïín tri
thûác.
Àùåc biïåt laâ caác nûúác àang phaát triïín coi àêy laâ thaách thûác rêët
lúán, thêåm chñ caã nhûäng nûúác phaát triïín nhû Myä, töíng thöëng Bill
Clinton àang rêët lo ngaåi vïì "digital divide", cuäng nhû sûå khaác biïåt
vïì giaáo duåc giûäa nhûäng thaânh phöë lúán vúái thaânh phöë nhoã, giûäa
nhûäng bang giaâu vaâ bang ngheâo. Cho nïn laâm thïë naâo àïí thiïët lêåp
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
162
vaâ têån duång àûúåc nïìn kinh tïë tri thûác laâ möëi lo khöng cuãa riïng ai,
caã nûúác giaâu vaâ nûúác ngheâo. Àöëi vúái nûúác ta thò caâng quan troång
hún.
Töi thêëy coá vaâi túâ baáo trong nûúác noái àïën vêën àïì naây, nhûng
àùåt noá laâ möåt vêën àïì thûåc sûå quan troång vaâ cêìn phaãi coá möåt chiïën
lûúåc nhû thïë naâo àïí phaát triïín kinh tïë tri thûác thò töi coá caãm giaác laâ
vêîn chûa àûúåc àùåt ra möåt caách nghiïm tuác. Chñnh vò thïë, Böå Ngoaåi
giao chuáng töi cuäng suy nghô nïn chùng phaãi töí chûác möåt Höåi thaão
nhû thïë naây vaâ àaä àûúåc caác Böå ngaânh liïn quan hûúãng ûáng vaâ
chuáng töi rêët lêëy laâm caãm àöång vò cuöëi cuâng chuáng ta àaä laâm àûúåc
möåt höåi thaão nhû thïë naây.
Nhûng töi nghô àêy khöng phaãi laâ möåt sûå kïët thuác maâ laâ möåt
sûå khúãi àêìu mang tñnh chêët gúåi múã. Lêìn naây chuáng ta múái chó tòm
hiïíu nhûäng vêën àïì cú baãn. Töi nghô rùçng sùæp túái phaãi coá möåt àïì aán
nghiïn cûáu möåt caách nghiïm tuác àïí tûâ àoá àûa ra möåt chiïën lûúåc
phaát triïín nïìn kinh tïë tri thûác úã Viïåt Nam nhû thïë naâo, trong àoá coá
nhûäng nghiïn cûáu cuå thïí vïì nhûäng vêën àïì àùåt ra àöëi vúái Viïåt Nam,
nhûäng taác àöång coá thïí coá khi ta bûúác vaâo nïìn kinh tïë tri thûác, taác
àöång vïì kinh tïë, thêåm chñ caã tû duy vaâ caách suy nghô. Roä raâng phaãi
coi àêy laâ möåt vêën àïì lúán vaâ cêìn phaãi nghiïn cûáu möåt caách nghiïm
tuác./.
GS. TS. CHU HAÃO (Böå Khoa hoåc, Cöng nghïå vaâ Möi trûúâng)
Töi coá 2 thöng tin muöën böí sung cho yá kiïën cuãa anh Diïåu vïì vai
troâ cuãa "àêìu taâu". "Àêìu taâu" chñnh laâ liïn quan àïën giaáo duåc. Sau
khi nûúác Isarel thaânh lêåp (nùm 1952), Böå trûúãng Böå Giaáo duåc luác
àoá, sau möåt àïm mêët nguã, saáng súám höm sau öng goåi àiïån cho thû
kyá Thuã tûúáng noái laâ coá möåt chuyïån rêët quan troång, khêín cêëp cêìn
gùåp Thuã tûúáng. Thû kyá noái rùçng Thuã tûúáng àang rêët bêån, hún nûäa
trong thúâi kyâ naây thò khöng coá vêën àïì naâo quan troång hún vêën àïì
chiïën tranh vaâ hoaâ bònh. Böå trûúãng noái mònh laâ baån thên cuãa Thuã
tûúáng, vaâ vêën àïì naây coân quan troång hún rêët nhiïìu. Thû kyá àaä sùæp
xïëp cho Böå trûúãng Böå Giaáo duåc ùn cúm saáng cuâng Thuã tûúáng. Öng
Böå trûúãng noái vúái Thuã tûúáng rùçng: Chñnh phuã Isarel àaä àûa ra
chñnh saách thu huát ngûúâi Isarel úã khùæp thïë giúái vïì nûúác. Nhûng
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
163
nhûäng ngûúâi vïì nûúác phêìn lúán laâ thûúng gia, rêët ñt caán böå khoa hoåc.
Trong khi àoá úã Israel khöng coá trûúâng Àaåi hoåc kyä thuêåt naâo caã. Nïìn
kinh tïë Isarel seä khöng thïí phaát triïín àûúåc nïëu khöng dûåa trïn
khoa hoåc vaâ cöng nghïå. Vò vêåy öng àïì nghõ Thuã tûúáng cho thaânh lêåp
10 trûúâng àaåi hoåc kyä thuêåt, múâi nhûäng ngûúâi gioãi vïì àêy vaâ àaâo taåo
möåt lúáp ngûúâi Isarel gioãi vïì khoa hoåc cöng nghïå. Öng Thuã tûúáng hoãi
cêìn bao nhiïu tiïìn. Böå trûúãng Böå Giaáo duåc noái cêìn 20 triïåu USD.
Thuã tûúáng hoãi liïåu anh thêëy àiïìu àoá laâ cêìn thiïët hay sao? Böå trûúãng
noái rùçng anh laâ ngûúâi thöng minh thò anh phaãi hiïíu nïìn giaáo duåc
Isarel seä rêët quan troång sau naây. Luác àoá Thuã tûúáng goåi àiïån ngay
cho Böå trûúãng Böå Taâi chñnh, yïu cêìu daânh cho öng möåt khoaãn tiïìn
20 triïåu USD. Nhûng Böå trûúãng Taâi chñnh noái chó coá thïí coá 10 triïåu
USD. Thuã tûúáng àöìng yá vaâ sau àoá öng cêëp 10 triïåu USD cho Böå
trûúãng Böå Giaáo duåc vaâ yïu cêìu lêåp 5 trûúâng àaåi hoåc kyä thuêåt àêìu
tiïn cuãa Isarel. Àêy laâ thñ duå vïì möåt quyïët saách.
Töi xin kïí chuyïån gêìn àêy. Nùm 1978, Àùång Tiïíu Bònh sang
thùm Myä, khi vïì àïën Bùæc Kinh àaä giao nhiïåm vuå cho Böå trûúãng Böå
Giaáo duåc thaão ra chiïën lûúåc gûãi caâng nhiïìu con em sang hoåc úã Myä
caâng töët. Öng àûa ra möåt quyïët saách, möåt chiïën lûúåc àïí gûãi nhiïìu
ngûúâi treã Trung Quöëc sang Myä hoåc, vúái möåt khêíu hiïåu göìm 12 chûä:
"Giuáp àúä ài hoåc" (coá nghôa laâ tòm moåi caách àïí khuyïën khñch, àöång
viïn gia àònh, cöng ty Nhaâ nûúác tuyïín choån gûãi ngûúâi ài); "Khuyïën
khñch trúã vïì" (tûác laâ khöng bùæt hoå vïì hïët àûúåc, ai vïì laâ trung thaânh
vúái Àaãng cöång saãn, vúái nhên dên, ai úã laåi seä laâ Hoa kiïìu yïu nûúác);
"Tûå do ài úã" (tûác laâ ngûúâi ta vïì laâm viïåc mêëy nùm nïëu thêëy chaán thò
laåi cho ài; nïëu laâm ùn àaâng hoaâng phaát triïín, muöën quay vïì thò laåi
múâi ngûúâi ta vïì).
Tûâ àoá trúã ài, theo thöëng kï coá khoaãng 50.000 àïën 70.000 sinh
viïn Trung Quöëc vúái têët caã caác trònh àöå, ài hoåc vaâ laâm viïåc úã Myä.
Höìi àêìu chó coá 2-3% ngûúâi trúã vïì, bêy giúâ thò coá 30%-50% trúã vïì.
Ngûúâi tiïëp chuáng töi úã Bùæc Kinh laâ Hiïåu phoá trûúâng Àaåi hoåc Bùæc
Kinh laâ Trêìn Gia Hiïåu, laâ möåt sinh viïn ngheâo úã Phuác Kiïën. Öng
thi àöî àaåi hoåc Bùæc Kinh, sau àoá sang Myä hoåc, laâm xong master. Myä
múâi úã laåi laâm viïåc. Öng laâm viïåc hún möåt nùm thò cuâng nùm àoá, öng
Töëng Kiïn laâ baån cuãa öng, laâ chuã nhiïåm Uyã ban Khoa hoåc kyä thuêåt
Trung Quöëc luác bêëy giúâ, àaä gûãi 100 laá thû tay cho 100 nhên vêåt, vaâ
múâi hoå vïì Trung Quöëc vúái àiïìu kiïån mûác lûúng cao hún gêëp mêëy lêìn
lûúng giaáo sû Àaåi hoåc Bùæc Kinh, àûúåc cêëp nhaâ cûãa, cêëp ö tö. Nïëu
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
164
àöìng yá thò vïì laâm viïåc; nïëu hïët haån húåp àöìng, muöën quay laåi Myä
cuäng àûúåc. Öng Trêìn Gia Hiïåu àaä úã laåi Trung Quöëc àûúåc 2 nùm vaâ
öng lïn àïën chûác hiïåu phoá trûúâng Àaåi hoåc Bùæc Kinh.
Qua nhûäng thöng tin nhû vêåy àïí chuáng ta thêëy roä "àêìu taâu" vaâ
quyïët saách quan troång nhû thïë naâo?
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
165
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
166
PHAÁT BIÏÍU KÏËT THUÁC HÖÅI THAÃO
cuãa Àöìng chñ ÀÙÅNG HÛÄU, Uyã viïn Trung ûúng Àaãng,
Trûúãng Ban Khoa giaáo Trung ûúng
Kinh tïë tri thûác laâ vêën àïì quaá múái meã àöëi vúái Viïåt Nam. Ta àaä
khúãi àêìu chêåm, song chuã àïì cuãa Höåi thaão naây àùåt ra rêët truáng, nïn
àûúåc caác giúái khoa hoåc, caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách rêët quan
têm.
Àêy laâ Höåi thaão àêìu tiïn vïì kinh tïë tri thûác coá tñnh àöåt phaá,
nhiïìu vêën àïì chûa thïí thöëng nhêët, nhiïìu khaái niïåm cêìn àûúåc tiïëp
tuåc nghiïn cûáu laâm roä hún: tûâ tïn goåi, nöåi dung, tñnh chêët, caác àùåc
trûng, cho àïën tiïìn àïì cho sûå hònh thaânh vaâ phaát triïín, con àûúâng
ài túái, chiïìu hûúáng phaát triïín, taác àöång xaä höåi cuãa kinh tïë tri thûác...
Tuy vêåy Höåi thaão àaä thöëng nhêët nhêån àõnh kinh tïë tri thûác laâ giai
àoaån phaát triïín múái cuãa lûåc lûúång saãn xuêët cuãa loaâi ngûúâi. Tûâ kinh
tïë cöng nghiïåp, dûåa vaâo maáy moác vaâ taâi nguyïn laâ chuã yïëu, sang
nïìn kinh tïë tri thûác, dûåa vaâo tri thûác vaâ thöng tin laâ chuã yïëu, trong
àoá khoa hoåc trúã thaânh lûåc lûúång saãn xuêët trûåc tiïëp vaâ quan troång
haâng àêìu; àoá laâ bûúác nhaãy voåt trong lûåc lûúång saãn xuêët, laâ bûúác
ngoùåt troång àaåi cuãa lõch sûã loaâi ngûúâi.
Nïìn kinh tïë tri thûác àaä hònh thaânh, àaä laâ hiïån thûåc úã nhiïìu
nûúác. Àoá laâ xu thïë têët yïëu cuãa quaá trònh phaát triïín sûác saãn xuêët, laâ
thaânh tûåu quan troång cuãa loaâi ngûúâi maâ chuã nghôa xaä höåi phaãi nùæm
lêëy vaâ vêån duång àïí phaát triïín lûåc lûúång saãn xuêët, xêy dûång cú súã
vêåt chêët kyä thuêåt cuãa chuã nghôa xaä höåi.
Nhiïìu nûúác àang phaát triïín lûåa choån chiïën lûúåc "ài tùæt" vaâ hoå
àang ài nhanh vaâo nïìn kinh tïë tri thûác. Àöëi vúái nûúác ta àêy laâ thúâi
cú vaâ thaách thûác hïët sûác to lúán, quyïët liïåt.
Chuáng ta cêìn "ài tùæt àoán àêìu" - nhû Àaåi höåi VIII àïì ra - coá
nghôa laâ chuáng ta phaãi ài nhanh vaâo nïìn kinh tïë tri thûác. Cöng
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
167
nghiïåp hoaá, hiïån àaåi hoaá cuãa nûúác ta phaãi sûã duång tri thûác múái
nhêët, khoa hoåc cöng nghïå múái nhêët cuãa thúâi àaåi. Chuáng ta phaãi kïët
húåp nhiïåm vuå cöng nghiïåp hoaá vúái nhiïåm vuå ài vaâo nïìn kinh tïë tri
thûác laâm möåt; khöng thïí tuêìn tûå kïët thuác giai àoaån naây múái àïën
giai àoaån khaác.
Dên töåc ta coá khaã nùng nùæm bùæt vaâ laâm chuã nhanh caác tri thûác
múái. Àêët nûúác ta phaãi dûåa vaâo tri thûác, dûåa vaâo khoa hoåc vaâ cöng
nghïå, dûåa vaâo giaáo duåc vaâ àaâo taåo àïí phaát triïín. Chuáng ta cêìn phaát
triïín kinh tïë tri thûác àïí cöng nghiïåp hoaá, hiïån àaåi hoaá, xêy dûång
chuã nghôa xaä höåi.
Thúâi àaåi kinh tïë tri thûác àoâi hoãi phaãi àöíi múái tû duy, àöíi múái
chñnh saách, chûúng trònh haânh àöång. Chuáng ta phaãi nghiïn cûáu vêën
àïì naây möåt caách thêëu àaáo vaâ kõp thúâi vêån duång trong chiïën lûúåc
kinh tïë - xaä höåi 2001-2010, nhùçm taåo sûå phaát triïín nhanh cho àêët
nûúác.
Phaãi laâm thïë naâo àïí vêån duång nhûäng caách nghô, caách laâm,
nhûäng nöåi dung chuã yïëu cuãa kinh tïë tri thûác vaâo chiïën lûúåc cöng
nghiïåp hoaá, hiïån àaåi hoaá cuãa chuáng ta àïí coá thïí àûa nhanh trònh àöå
cöng nghïå cuãa saãn xuêët, thuác àêíy tùng trûúãng nhanh kinh tïë nûúác
ta. Hiïån nay caác nhaâ kinh tïë àang thaão luêån vïì töëc àöå tùng trûúãng
kinh tïë sùæp túái laâ 6% hay 7%, thêëy khoá àaåt. Vúái töëc àöå 6% hay 7%
nhû thïë thò chuáng ta khoá àuöíi kõp caác nûúác. Muöën ruát ngùæn khoaãng
caách vúái caác nûúác phaát triïín thò töëc àöå tùng trûúãng cuãa chuáng ta
phaãi trïn 10%. Nïëu thûåc hiïån chiïën lûúåc cöng nghiïåp hoaá, hiïån àaåi
hoaá dûåa vaâo tri thûác, vaâo khoa hoåc cöng nghïå thò coá thïí ài tùæt vaâ
àuöíi kõp.
Àöìng chñ Töíng bñ thû Lï Khaã Phiïu àaä nhêën maånh trong diïîn
vùn kyã niïåm lêìn thûá 110 ngaây sinh cuãa Chuã tõch Höì Chñ Minh:
"Àïí thûåc hiïån cöng nghiïåp hoaá, hiïån àaåi hoaá phaãi phaát triïín
khoa hoåc vaâ cöng nghïå, baão àaãm cho khoa hoåc vaâ cöng nghïå thêåt sûå
trúã thaânh lûåc lûúång saãn xuêët trûåc tiïëp vaâ àöång lûåc chuã yïëu trong
phaát triïín kinh tïë - xaä höåi; khùæc phuåc nguy cú tuåt hêåu vïì khoa hoåc
cöng nghïå. Trong thúâi àaåi caách maång thöng tin hiïån nay, chuáng ta
khöng coá sûå lûåa choån naâo khaác laâ phaãi tiïëp cêån nhanh choáng vúái tri
thûác vaâ cöng nghïå múái nhêët cuãa thúâi àaåi àïí hiïån àaåi hoaá nïìn kinh
tïë, taåo ra sûå chuyïín dõch cú cêëu kinh tïë theo hûúáng tûâng bûúác hònh
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
168
thaânh nïìn kinh tïë tri thûác, coá nùng lûåc caånh tranh vúái giaá trõ gia
tùng ngaây caâng cao".
Cöng nghiïåp hoaá úã nûúác ta phaãi àöìng thúâi thûåc hiïån hai nhiïåm
vuå cûåc kyâ lúán lao: chuyïín biïën tûâ kinh tïë nöng nghiïåp sang kinh tïë
cöng nghiïåp vaâ tûâ kinh tïë cöng nghiïåp sang kinh tïë tri thûác. Hai
nhiïåm vuå êëy phaãi thûåc hiïån àöìng thúâi, löìng gheáp vaâo nhau, höî trúå
nhau, böí sung cho nhau; àiïìu àoá coá nghôa laâ phaãi nùæm bùæt caác tri
thûác vaâ cöng nghïå múái nhêët cuãa thúâi àaåi àïí hiïån àaåi hoaá nöng
nghiïåp, nöng thön, àöìng thúâi phaát triïín nhanh caác ngaânh cöng
nghiïåp vaâ dõch vuå dûåa vaâo tri thûác, vaâo khoa hoåc vaâ cöng nghïå,
chuyïín dõch cú cêëu kinh tïë theo hûúáng tùng nhanh caác ngaânh kinh
tïë tri thûác. Khöng thïí chúâ cöng nghiïåp hoaá hoaân thaânh cú baãn röìi
múái chuyïín sang kinh tïë tri thûác nhû caác nûúác ài trûúác àaä phaãi traãi
qua. Àêy laâ lúåi thïë caác nûúác ài sau.
Àöång lûåc thuác àêíy phaát triïín kinh tïë tri thûác laâ gò thò chuáng ta
coân phaãi tiïëp tuåc thaão luêån, song moåi ngûúâi àïìu khùèng àõnh vai troâ
haâng àêìu cuãa caách maång khoa hoåc cöng nghïå hiïån àaåi maâ trûúác hïët
àoá laâ cöng nghïå thöng tin, cöng nghïå sinh hoåc, cöng nghïå vêåt liïåu.
Thïë nhûng, phaát triïín caác cöng nghïå àoá thò phaãi do sûác saáng taåo cuãa
con ngûúâi nhúâ bêìu khöng khñ dên chuã cúãi múã vaâ sûå nùng àöång cuãa
caác doanh nghiïåp. Chuáng ta cêìn nghiïn cûáu nhûäng vêën àïì àoá àïí taåo
ra àûúåc àöång lûåc thûåc sûå, taåo möi trûúâng thuêån lúåi cho tri thûác vaâ
cöng nghïå phaát triïín.
Vïì giaãi phaáp ài vaâo nïìn kinh tïë tri thûác cuãa nûúác ta, tuy coân
nhûäng yá kiïën khaác nhau, nhûng trong Höåi thaão thöëng nhêët mêëy
àiïím sau:
Thûá nhêët, phaãi àöíi múái chñnh saách, cú chïë quaãn lyá, taåo lêåp
khuön khöí phaáp lyá múái, caãi caách haânh chñnh, phaát huy moåi khaã
nùng saáng taåo cuãa ngûúâi dên; taåo àiïìu kiïån cho moåi ngûúâi dên, moåi
thaânh phêìn kinh tïë phaát huy hïët khaã nùng cuãa mònh àoáng goáp vaâo
phaát triïín saãn xuêët, phaát huy maånh meä sûác saáng taåo, quyïìn chuã
àöång cuãa caác doanh nghiïåp. Àêy laâ àiïìu cöët yïëu nhêët. ÚÃ caác nûúác tû
baãn ngûúâi ta thûúâng noái: "nhêån thûác laåi chñnh phuã" hay "saáng taåo
laåi chñnh phuã", úã àoá quan hïå saãn xuêët khöng coân phuâ húåp vúái trònh
àöå phaát triïín lûåc lûúång saãn xuêët. Chuã nghôa tû baãn àang phaãi àiïìu
chónh lúán àïí thñch nghi vúái sûå phaát triïín; nhûng cuäng khöng thïí
khùæc phuåc àûúåc nhûäng mêu thuêîn cú baãn, chuã nghôa tû baãn seä bõ
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
169
vûúåt qua. Chïë àöå chuáng ta laâ xaä höåi chuã nghôa, coá quan hïå saãn xuêët
tiïn tiïën, chuáng ta coá àiïìu kiïån àïí phaát huy moåi khaã nùng saáng taåo.
Song chuáng ta cuäng phaãi thêëy, böå maáy cuãa chuáng ta chûa thêåt sûå
dên chuã, nhûäng raâng buöåc coân quaá nhiïìu. Phaãi laâm thïë naâo àïí giaãi
phoáng moåi lûåc lûúång saãn xuêët, àïí phaát huy moåi khaã nùng saáng taåo.
Àiïìu àoá hïët sûác quan troång!
Thûá hai, laâ chùm lo phaát triïín nguöìn nhên lûåc, nêng cao dên
trñ, àaâo taåo nhên taâi. Trong nhûäng nùm túái phaãi tùng maånh àêìu tû
àïí phaát triïín giaáo duåc vaâ phaãi tiïën haânh möåt cuöåc caãi caách giaáo duåc
múái. Àêy laâ yïëu töë quyïët àõnh nhêët thuác àêíy nûúác ta ài nhanh vaâo
kinh tïë tri thûác, phaãi coá trònh àöå dên trñ cao, coá nguöìn nhên lûåc àuã
maånh. Phaát triïín truyïìn thöng, àûa thöng tin, tri thûác àïën moåi
ngûúâi dên; chuá troång àûa thöng tin, tri thûác vïì nöng thön àïí taåo
viïåc laâm, phaát triïín saãn xuêët, nêng cao àúâi söëng.
Thûá ba, laâ tùng cûúâng nùng lûåc khoa hoåc vaâ cöng nghïå quöëc gia,
phaát hiïån, böìi dûúäng, troång duång nhên taâi; phaát huy sûác saáng taåo
trong khoa hoåc; múã röång dên chuã trong khoa hoåc; caác chñnh saách
khuyïën khñch caác doanh nghiïåp phaãi ûáng duång khoa hoåc, àöíi múái
cöng nghïå, buöåc caác doanh nghiïåp phaãi caånh tranh bònh àùèng, lêëy
hiïåu quaã laâm àêìu; phaát triïín nhanh caác khu cöng nghïå, töí chûác laåi
caác chûúng trònh kinh tïë kyä thuêåt thûåc sûå trúã thaânh nhûäng chûúng
trònh phaát triïín caác ngaânh cöng nghiïåp dûåa vaâo cöng nghïå cao.
Chuáng ta phaãi phaát triïín nùng lûåc nöåi sinh vïì khoa hoåc vaâ cöng
nghïå kïët húåp vúái viïåc tiïëp thu laâm chuã nhûäng tri thûác múái nhêët cuãa
thúâi àaåi. Chuáng ta cêìn sûã duång nhûäng cöng nghïå múái nhêët cuãa thïë
giúái, nhûng muöën thïë phaãi coá àuã nùng lûåc khoa hoåc, phaãi vêån duång
möåt caách saáng taåo. Àïën möåt luác naâo àoá, khi nùng lûåc khoa hoåc àuã
maånh, thò tûå chuáng ta coá thïí saáng taåo cöng nghïå múái àùåc thuâ cuãa
nûúác mònh. Nhûng trûúác hïët chuáng ta phaãi coá sûác saáng taåo àïí vêån
duång nhûäng caái ngûúâi ta àaä coá, ài thùèng vaâo caái múái nhêët, khöng ai
daåi gò laåi nghiïn cûáu tûâ àêìu àïí taåo ra nhûäng cöng nghïå maâ caác nûúác
khaác àaä coá.
Thûá tû, coi cöng nghïå thöng tin laâ muäi nhoån chiïën lûúåc cuãa
cöng nghiïåp hoaá, hiïån àaåi hoaá nûúác ta: hònh thaânh nhanh choáng
maång thöng tin quöëc gia nöëi caác cú quan, caác doanh nghiïåp, trûúâng
hoåc, àïën höå gia àònh; phaát triïín thûúng maåi àiïån tûã, tiïìn tïå àiïån tûã,
quaãn lyá bùçng maång, thuác àêíy tin hoåc hoaá têët caã caác ngaânh. Coá chñnh
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
170
saách vaâ biïån phaáp phaát triïín nhanh cöng nghiïåp thöng tin, nhêët laâ
cöng nghiïåp phêìn mïìm, cöng nghiïåp thöng tin phaãi nhanh choáng
trúã thaânh ngaânh kinh tïë coá võ trñ quan troång haâng àêìu úã nûúác ta.
Trïn àêy laâ möåt söë vêën àïì, xem nhû laâ nhûäng kiïën nghõ cuãa
Höåi thaão vúái caác cú quan Àaãng vaâ Nhaâ nûúác. Höåi thaão naây múái laâ
xúái vêën àïì lïn, múái laâ bùæt àêìu thöi. Àöìng chñ Lï Xuên Tuâng, Uyã
viïn Böå Chñnh trõ, noái: "àêy múái laâ àúåt àöåt phaá bûúác àêìu. Sau naây
chuáng ta coân nhiïìu viïåc phaãi laâm. Viïåc to lúán nhû thïë, hïå troång nhû
thïë cêìn huy àöång àöng àaão caán böå khoa hoåc, caác nhaâ quaãn lyá kinh
tïë, caác doanh gia, têët caã moåi ngûúâi dên tham gia vaâo àêy àïí nghiïn
cûáu, xêy dûång möåt chiïën lûúåc thûåc sûå dûåa vaâo tri thûác àïí phaát triïín
nhanh àêët nûúác".
Sau Höåi thaão naây coân rêët nhiïìu vêën àïì chuáng ta phaãi tiïëp tuåc
nghiïn cûáu:
Thûá nhêët, vïì lyá luêån, phaãi nghiïn cûáu rêët nhiïìu vêën àïì vïì tñnh
chêët, nöåi dung, vïì taác àöång àïën xaä höåi cuãa kinh tïë tri thûác, vïì võ trñ
cuãa noá trong cuöåc àêëu tranh giaãi phoáng con ngûúâi, quaá àöå lïn chuã
nghôa xaä höåi, xaä höåi tûúng lai cuãa loaâi ngûúâi; àöìng thúâi nghiïn cûáu
kinh nghiïåm cuãa caác nûúác àang ài vaâo nïìn kinh tïë múái (kinh tïë tri
thûác), dûå baáo chiïìu hûúáng phaát triïín trïn thïë giúái; xaác àõnh võ trñ,
chöî àûáng cuãa nûúác ta hiïån nay, thïë maånh thïë yïëu cuãa ta, àïí àõnh ra
con àûúâng, bûúác ài, caác chuã trûúng, chñnh saách cuå thïí àïí vûúåt
nhanh lïn trûúác. Tûâ àoá xêy dûång chiïën lûúåc cöng nghiïåp hoaá, hiïån
àaåi hoaá àõnh hûúáng xaä höåi chuã nghôa dûåa vaâo tri thûác múái cuãa thúâi
àaåi, trong àoá cú cêëu kinh tïë dõch chuyïín nhû thïë naâo laâ vêën àïì quan
troång haâng àêìu, cêìn nghiïn cûáu xaác àõnh cho phuâ húåp, dûåa vaâo tû
duy múái, caách laâm múái.
Vêën àïì taåo viïåc laâm, giaãi quyïët viïåc laâm nhû thïë naâo trong thúâi
àaåi kinh tïë tri thûác? Kinh nghiïåm caác nûúác phaát triïín cho thêëy
khoa hoåc cöng nghïå laâ nhên töë quan troång taåo ra viïåc laâm; coá cöng
nghïå múái laâ coá ngaânh nghïì múái, coá viïåc laâm múái. úã ta coá nhiïìu ngûúâi
noái laâ àûa cöng nghïå múái vaâo seä mêu thuêîn vúái giaãi quyïët viïåc laâm,
maâ phaãi sûã duång cöng nghïå thö sú àïí taåo ra nhiïìu viïåc laâm. Giaãi
quyïët viïåc laâm bùçng caách àoá laâ kòm haäm phaát triïín saãn xuêët. Giaãi
quyïët viïåc laâm phaãi bùçng múã röång saãn xuêët, taåo caác ngaânh nghïì
múái, nhêët laâ caác ngaânh saãn xuêët dõch vuå àoâi hoãi nhiïìu lao àöång. Tri
KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC
171
thûác, khoa hoåc vaâ cöng nghïå, thöng tin coá vai troâ rêët quan troång
trong viïåc taåo viïåc laâm.
Thûá hai, töí chûác nghiïn cûáu nhûäng vêën àïì cuå thïí trong chiïën
lûúåc phaát triïín kinh tïë - xaä höåi, nhû nöng thön vaâ thaânh thõ, cú cêëu
lao àöång, chñnh saách àêìu tû, caác vêën àïì vùn hoaá giaáo duåc, phaát triïín
con ngûúâi, caác vêën àïì xaä höåi... àoâi hoãi chuáng ta phaãi nghiïn cûáu
thêëu àaáo àïí coá thïí xêy dûång àûúåc möåt chiïën lûúåc phuâ húåp vaâ kõp
thúâi àiïìu chónh cêìn thiïët.
Àïì nghõ hònh thaânh möåt chûúng trònh nghiïn cûáu vïì vêën àïì
naây, huy àöång lûåc lûúång caán böå khoa hoåc thuöåc nhiïìu lônh vûåc, kïët
húåp vúái caác chûúng trònh, àïì taâi hiïån coá àïí nghiïn cûáu àêìy àuã, sêu
hún vïì kinh tïë tri thûác, tûâ àoá coá caác kiïën nghõ cuå thïí àoáng goáp vaâo
chiïën lûúåc kinh tïë - xaä höåi nûúác ta. Àoá laâ viïåc laâm hïët sûác cêëp baách,
hïët sûác cêìn thiïët.
Thûá ba, laâ chuáng ta nïn múã röång sûå húåp taác quöëc tïë trong
nghiïn cûáu vêën àïì kinh tïë tri thûác. Hiïån nay Ngên haâng thïë giúái vaâ
möåt söë töí chûác khaác, nûúác khaác giuáp ta nghiïn cûáu caác vêën àïì chiïën
lûúåc phaát triïín dûåa vaâo tri thûác, tri thûác àïí phaát triïín... Chuáng ta
cêìn hoåc têåp kinh nghiïåm caác nûúác trïn thïë giúái trong xêy dûång
chiïën lûúåc hûúáng túái nïìn kinh tïë tri thûác.
*
*
*
Nhòn chung laåi, qua thùm doâ yá kiïën maâ caác àöìng chñ traã lúâi
trong caác phiïëu, caác àöìng chñ àïìu cho rùçng Höåi thaão naây laâ rêët cêìn
thiïët, rêët böí ñch, leä ra laâm súám hún, nhûng àaä töí chûác àûúåc Höåi thaão
naây cuäng laâ rêët töët. Trong thúâi gian túái chuáng ta cêìn àêíy maånh
nghiïn cûáu, töí chûác nhiïìu höåi thaão hún nûäa.
Höåi thaão töí chûác gêëp, thúâi gian chuêín bõ ngùæn, nïëu coá sú suêët
trong viïåc töí chûác höåi thaão thò cuäng mong caác àöìng chñ thöng caãm.
Thay mùåt cho ba cú quan töí chûác: Ban Khoa giaáo Trung ûúng,
Böå Khoa hoåc, Cöng nghïå vaâ Möi trûúâng, Böå Ngoaåi giao chuáng töi xin
caám ún àöìng chñ Lï Xuên Tuâng, Uyã viïn Böå Chñnh trõ, àöìng chñ
Phaåm Gia Khiïm, Phoá thuã tûúáng Chñnh phuã, nhiïìu àöìng chñ laänh
KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM
172
àaåo Àaãng vaâ Nhaâ nûúác khaác vaâ toaân thïí caác àaåi biïíu àaä daânh thúâi
gian tham dûå vaâ àaä coá nhiïìu àoáng goáp quyá baáu cho Höåi thaão.
Xin caám ún caác baáo chñ, àaâi phaát thanh vaâ truyïìn hònh àaä àïën
dûå vaâ àûa tin kõp thúâi.
Xin chuác caác àöìng chñ maånh khoeã!
- Xem thêm -