Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Kỹ yếu hội thảo khoa học kinh tế tri thức...

Tài liệu Kỹ yếu hội thảo khoa học kinh tế tri thức

.PDF
173
289
104

Mô tả:

KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 1 MUÅC LUÅC XÊY DÛÅNG MÖÅT NÏÌN KINH TÏË ÀÖÅC LÊÅP TÛÅ CHUÃ ÚÃ VIÏÅT NAM TRONG QUAÁ TRÒNH HÖÅI NHÊÅP KINH TÏË QUÖËC TÏË................................................................................................................ 2 KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ GIAÁO DUÅC – ÀAÂO TAÅO, PHAÁT TRIÏÍN NGÛÚÂI.............................................. 14 VAI TROÂ CUÃA KHOA HOÅC CÚ BAÃN TRONG NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC ............................................. 27 CHÖÎ MAÅNH, CHÖÎ YÏËU TRONG TÊM LYÁ CON NGÛÚÂI VIÏÅT NAM KHI ÀI VAÂO THÚÂI ÀAÅI VÙN MINH TRÑ TUÏÅ ....................................................................................................................................... 38 CÖNG NGHÏÅ THÖNG TIN – ÀÖÅNG LÛÅC PHAÁT TRIÏÍN TRONG NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC .............. 44 CÖNG NGHÏÅ SINH HOÅC VIÏÅT NAM – THÛÅC TRAÅNG, TRIÏÍN VOÅNG VAÂ GIAÃI PHAÁP ....................... 66 ÀOÁNG GOÁP CUÃA NGAÂNH CÖNG NGHÏÅ SINH HOÅC VIÏÅT NAM VAÂO NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC: THÛÅC TRAÅNG VAÂ GIAÃI PHAÁP ................................................................................................................ 76 KINH TÏË TRI THÛÁC – VAI TROÂ CUÃA DOANH NGHIÏÅP ...................................................................... 93 NÊNG CAO VAI TROÂ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC VAÂ PHAÁP LUÊÅT TRONG QUAÁ TRÒNH CHUYÏÍN ÀÖÍI SANG NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC ÚÃ VIÏÅT NAM ................................................................................... 103 QUYÏÌN SÚÃ HÛÄU TRÑ TUÏÅ – MÖÅT ÀIÏÌU KIÏÅN CHO PHAÁT TRIÏÍN KINH TÏË TRI THÛÁC ÚÃ VIÏÅT NAM ............................................................................................................................................. 113 AÃNH HÛÚÃNG CUÃA NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC ÀÖËI VÚÁI VÊËN ÀÏÌ GIAÃI QUYÏËT VIÏÅC LAÂM ÚÃ VIÏÅT NAM ............................................................................................................................................. 129 LÛÚÅC GHI CAÁC YÁ KIÏËN THAÃO LUÊÅN TAÅI HÖÅI TRÛÚÂNG ................................................................. 138 PHAÁT BIÏÍU KÏËT THUÁC HÖÅI THAÃO..................................................................................................... 166 KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 2 XÊY DÛÅNG MÖÅT NÏÌN KINH TÏË ÀÖÅC LÊÅP TÛÅ CHUÃ ÚÃ VIÏÅT NAM TRONG QUAÁ TRÒNH HÖÅI NHÊÅP KINH TÏË QUÖËC TÏË PGS. TS. VOÄ ÀAÅI LÛÚÅC Viïån trûúãng Viïån Kinh tïë thïë giúái, Trung têm KHXH & NV Quöëc gia Trong giai àoaån hiïån nay, cuäng nhû trong möåt tûúng lai xa hún höåi nhêåp kinh tïë quöëc tïë àöëi vúái Viïåt Nam coá nghôa laâ Viïåt Nam phaãi tham gia caác töí chûác kinh tïë quöëc tïë vaâ khu vûåc nhû AFTA, APEC, WTO...; phaát triïín caác quan hïå thûúng maåi vaâ àêìu tû röång raäi vúái moåi quöëc gia, àùåc biïåt laâ caác trung têm kinh tïë thïë giúái; múã röång sûå húåp taác vúái caác cöng ty xuyïn quöëc gia. Phaát triïín caác möëi quan hïå naây seä dêîn àïën möåt kïët cuåc laâ: caác haâng raâo thuïë quan vaâ phi thuïë quan phaãi giaãm thiïíu theo caác nguyïn tùæc cuãa caác töí chûác trïn; caác cöng ty nûúác ngoaâi àûúåc pheáp vaâo Viïåt Nam hoaåt àöång möåt caách bònh àùèng vúái caác cöng ty Viïåt Nam vaâ ngûúåc laåi caác cöng ty Viïåt Nam cuäng àûúåc pheáp hoaåt àöång bònh àùèng taåi caác nûúác àöëi taác. Trong àiïìu kiïån àoá viïåc xêy dûång möåt nïìn kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã nïn àûúåc hiïíu nhû thïë naâo laâ thñch húåp. Nïìn kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã àaä àûúåc hiïíu möåt caách khaác nhau qua caác giai àoaån lõch sûã. Coá thïí àaä coá nhûäng caách hiïíu vïì möåt nïìn kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã sau àêy: 1. Nïìn kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã trong mö hònh kinh tïë hûúáng nöåi hay thay thïë nhêåp khêíu Mö hònh kinh tïë hûúáng nöåi hay thay thïë nhêåp khêíu àaä töìn taåi trong nhûäng àiïìu kiïån lõch sûã nhêët àõnh: chuã nghôa thûåc dên cuä vaâ múái löång haânh, luön àùåt caác quöëc gia trûúác nguy cú bõ xêm lùng, sûå àöëi àêìu giûäa caác siïu cûúâng àaä gêy ra möåt cuöåc chiïën tranh laånh KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 3 keáo daâi vaâ àùåt caác quöëc gia trûúác nguy cú cuãa caác cuöåc chiïën tranh, do vêåy àïí àöëi phoá vúái nhûäng nguy cú àoá möåt nïìn kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã àaä àûúåc hiïíu laâ möåt nïìn kinh tïë coá khaã nùng tûå àaãm baão caác nhu cêìu cuãa àêët nûúác, caâng nhiïìu caâng töët. Möåt cú cêëu hoaân chónh, hoùåc tûúng àöëi hoaân chónh laâ quöëc saách cuãa mö hònh naây. Trong àoá nhûäng ngaânh cöng nghiïåp nùång, àùåc biïåt laâ nhûäng ngaânh cöng nghiïåp nïìn taãng göìm nùng lûúång, saãn xuêët caác nguyïn liïåu cú baãn nhû sùæt theáp, hoaá chêët, loåc dêìu, xi mùng... àûúåc àùåc biïåt chuá troång tûâ àêìu. Quan àiïím ûu tiïn phaát triïín cöng nghiïåp nùång àùåc biïåt laâ ngaânh cú khñ, chïë taåo maáy, cuäng chñnh laâ quan àiïím cuãa mö hònh naây. Quan àiïím cú cêëu ngaânh cuãa nïìn kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã theo mö hònh naây nhêën maånh àïën têìm quan troång cuãa viïåc tûå àaãm baão caác nhu cêìu trong nûúác, duâ phaãi chõu nhûäng bêët lúåi vïì hiïåu quaã, vaâ hêìu nhû khöng tñnh túái nhûäng lúåi thïë so saánh quöëc tïë. Nhaâ nûúác sùén saâng xêy dûång caác nhaâ maáy luyïån kim, loåc dêìu, hoaá chêët... àïí tûå àaãm baão nhu cêìu trong nûúác, khöng kïí giaá thaânh cao, cuäng khöng tñnh túái sûå dû thûâa caác saãn phêím naây trong khu vûåc. Ûu tiïn haâng àêìu laâ khöng phuå thuöåc vaâo bïn ngoaâi. Do vêåy Nhaâ nûúác phaãi tòm kiïëm caác nguöìn taâi chñnh, têån thu cao àïí tùng thu cho ngên saách, phaát haânh cöng traái nhiïìu àïí vay cuãa dên vaâ caã nûúác ngoaâi, vay núå caác ngên haâng vaâ töí chûác taâi chñnh quöëc tïë, caác chñnh phuã, kïí caã phaãi phaát haânh thïm giêëy baåc... Nguöìn taâi chñnh trïn àêy seä àûúåc chñnh phuã sûã duång àïí xêy dûång caác nhaâ maáy, mua caác thiïët bõ, nguyïn vêåt liïåu, v.v... vaâ phaãi thûâa nhêån laâ tònh traång tham nhuäng laäng phñ thûúâng xêíy ra khaá nghiïm troång ngay trong quaá trònh xêy dûång, mua sùæm thiïët bõ. Khi nhaâ maáy àûúåc xêy cêët xong, thò giaá thaânh thûåc tïë cuãa noá àaä cao hún giaá thõ trûúâng, vaâ àûúng nhiïn noá phaãi àûúåc tñnh vaâo chi phñ khêëu hao cuãa caác saãn phêím laâm ra. Thûåc tïë úã nhiïìu nûúác cho thêëy, nhûäng ngaânh cöng nghiïåp vaâ caác xñ nghiïåp nhaâ nûúác naây àûúåc xêy dûång lïn thûúâng coá cöng nghïå laåc hêåu (vò khöng dïî gò mua àûúåc cöng nghïå hiïån àaåi, vaâ vò nhûäng haânh vi tiïu cûåc cuãa caác quan chûác chñnh phuã), saãn phêím laâm ra coá giaá thaânh cao, chêët lûúång thêëp, khöng caånh tranh àûúåc vúái haâng ngoaåi. Trong tònh hònh àoá Nhaâ nûúác buöåc phaãi thi haânh chñnh saách baão höå cao: tùng thuïë nhêåp khêíu, cêëm nhêåp khêíu. Caác ngaânh cöng nghiïåp naây chó nhùçm àaáp ûáng nhu cêìu trong nûúác, nïn khöng coá xuêët khêíu, khöng coá ngoaåi tïå traã núå. Trong tònh hònh àoá Nhaâ nûúác phaãi duy trò giaá àöìng baåc cao àïí giaãm búát gaánh KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 4 núå nûúác ngoaâi. Nhûng àöìng nöåi tïå cao giaá laåi dêîn àïën nhûäng hêåu quaã nghiïm troång khaác: laâm tùng giaá haâng hoaá xuêët khêíu vaâ giaãm giaá haâng nhêåp khêíu, dêîn túái nguy cú thu heåp caã thõ trûúâng trong nûúác vaâ quöëc tïë, vaâ àaä thuác eáp chñnh phuã möåt lêìn nûäa phaãi thi haânh chñnh saách baão höå cao. Chñnh saách baão höå cao nhûäng ngaânh cöng nghiïåp trong nûúác àaä gêy ra nhûäng taác haåi to lúán khaác: - Laâm tùng giaá caác haâng hoaá trong nûúác gêy thiïåt haåi cho ngûúâi tiïu duâng. Àïí baão vïå saãn xuêët cöng nghiïåp trong nûúác, phaãi àaánh thuïë nhêåp khêíu cao, laâm cho giaá haâng nhêåp khêíu tùng cao, nêng mùåt bùçng giaá caã trong nûúác luön cao hún giaá quöëc tïë. Do vêåy nhên dên phaãi mua caác saãn phêím tiïu duâng vúái giaá cao, laâm haåi lúåi ñch cuãa hoå, àöìng thúâi giaãm sûác mua, coá haåi cho caã saãn xuêët. Ngûúâi ta àaä dêîn ra nhiïìu vñ duå: nïëu nhaâ nûúác àaánh thuïë nhêåp khêíu 60% vaâo mùåt haâng xe maáy, do vêåy ngûúâi tiïu duâng phaãi mua xe maáy àùæt lïn 60%, vaâ sûác mua cuãa dên vïì xe maáy cuäng giaãm ài 60%, aãnh hûúãng àïën saãn xuêët xe maáy. Nghôa laâ chñnh saách naây àaä baão vïå àûúåc lúåi ñch cuãa möåt nhoám ngûúâi saãn xuêët, thò laåi laâm haåi àïën lúåi ñch cuãa àöng àaão ngûúâi tiïu duâng vaâ caã ngûúâi saãn xuêët nûäa. Caác tñnh toaán vïì giaá trõ kinh tïë cho thêëy laâ thiïåt haåi chung cho xaä höåi àaä lúán hún nhiïìu so vúái lúåi ñch cuãa nhoám ngûúâi àûúåc baão höå. - Duy trò baão höå tònh traång laåc hêåu vïì cöng nghïå töí chûác quaãn lyá. Caác ngaânh àûúåc baão höå cao àaä duy trò àûúåc mûác lúåi nhuêån àaáng ra khöng coá, do vêåy hoå khöng cêìn àöíi múái cöng nghïå vaâ töí chûác quaãn lyá. Sûå laåc hêåu keáo daâi cuãa caác ngaânh naây àaä laâm cho nïìn kinh tïë àêët nûúác bõ tuåt hêåu xa hún so vúái caác quöëc gia khaác. - Chñnh saách baão höå cao àaä laâm meáo moá möi trûúâng àêìu tû. Do caác ngaânh àûúåc baão höå luön coá lúåi nhuêån cao, öín àõnh, ñt ruãi ro, nïn caác nhaâ àêìu tû àöí xö vaâo caác ngaânh naây, tröën khoãi caác ngaânh phaãi àöëi mùåt vúái caånh tranh quöëc tïë. Nïìn kinh tïë àêët nûúác seä phaát triïín meáo moá thiïn lïåch vïì nhûäng ngaânh àûúåc baão höå, keám hiïåu quaã. Nhûäng ngaânh naây caâng ngaây caâng nhiïìu àaä hònh thaânh ra möåt nhoám lúåi ñch chöëng laåi höåi nhêåp quöëc tïë. - Haån chïë viïåc múã röång thõ trûúâng. Thûåc tïë cho thêëy, möåt quöëc gia caâng baão höå cao bao nhiïu, thò thõ trûúâng cuãa quöëc gia àoá caâng bõ thu heåp bêëy nhiïu. Lyá do laâ do baão höå cao, nïn giaá caã caác saãn phêím trong nûúác laâm ra cao hún giaá quöëc tïë, khöng coá khaã nùng KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 5 caånh tranh trïn thõ trûúâng trong vaâ ngoaâi nûúác. Mùåt khaác do thuïë nhêåp khêíu cao, giaá haâng bïn ngoaâi thêëp hún trong nûúác, nïn tònh traång buön lêåu seä phaát triïín, thûúâng trúã thaânh quöëc naån, khöng kiïím soaát àûúåc. Haâng ngoaåi àaä ngêëm ngêìm chiïëm lônh thõ trûúâng nöåi àõa. Nïìn kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã vúái nhûäng àùåc trûng trïn àêy cuãa mö hònh kinh tïë hûúáng nöåi, hay thay thïë nhêåp khêíu àaä dêîn àïën nhûäng hêåu quaã nghiïm troång. Cöång hoaâ Dên chuã Nhên dên Triïìu Tiïn vaâo àêìu nhûäng nùm 60 àaä dûúng cao ngoån cúâ cuãa chuã nghôa chuã thïí, àaä xêy dûång ra àûúåc möåt hïå thöëng cöng nghïå tûúng àöëi hoaân chónh, tûå àaãm baão túái trïn 90% nhu cêìu trong nûúác, àaä laâm ra caác loaåi xe taãi, maáy keáo.... Nhûng têët caã caác saãn phêím àoá àïìu coá chêët lûúång thêëp, giaá thaânh cao, khoá tiïu thuå trong nûúác vaâ khöng xuêët khêíu àûúåc, khöng coá ngoaåi tïå traã núå vaâ àaä lêm vaâo tònh traång vúä núå. Möåt àiïìu àaáng chuá yá nûäa laâ, möåt khi hïå thöëng cöng nghïå hûúáng nöåi vúái cöng nghïå cuä àaä àûúåc xêy dûång, noá tûå taåo ra caác quan hïå xaä höåi, caác nhoám lúåi ñch, nhûäng lûåc lûúång baão vïå noá. Do vêåy khöng dïî gò thay àöíi hïå thöëng naây theo caác hûúáng khaác. Möåt nïìn kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã trong mö hònh kinh tïë hûúáng nöåi coá möåt àùåc trûng quan troång nhêët laâ tûå àaãm baão caác nhu cêìu thiïët yïëu trong nûúác, àïí khöng bõ lïå thuöåc vaâo bïn ngoaâi tûâ hoaåch àõnh chiïën lûúåc chñnh saách àïën caác haâng hoaá, dõch vuå, cuäng khöng bõ taác àöång tûâ bïn ngoaâi búãi caác chêën àöång vïì chñnh trõ, an ninh, kinh tïë... Thûåc tïë thïë giúái cho thêëy àaä khöng coá möåt quöëc gia naâo ài theo mö hònh kinh tïë naây àaåt àûúåc nhûäng thaânh cöng vûäng chùæc, maâ hêìu hïët àïìu àaä hoùåc laâ thêët baåi, hoùåc laâ phaãi traã möåt caái giaá rêët àùæt, hoùåc laâ lêm vaâo khuãng hoaãng, suy thoaái, trò trïå keáo daâi. Mö hònh kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã naây àaä do nhûäng àiïìu kiïån lõch sûã cuå thïí quy àõnh. Trong àiïìu kiïån lõch sûã cuå thïí àoá khoá coá thïí coá möåt mö hònh kinh tïë khaác. Song sûå khöng thaânh cöng cuãa caác nïìn kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã trong caác mö hònh hûúáng nöåi khöng nhûäng àaä coá haåi cho caác nûúác keám phaát triïín, maâ caã caác nûúác phaát triïín cuäng bõ thiïåt haåi. Caác nûúác keám phaát triïín vöën laâ núi cung cêëp nguyïn, nhiïn liïåu, laâ thõ trûúâng tiïu thuå cuãa caác nûúác phaát triïín, nay bõ rúi vaâo suy thoaái, khuãng hoaãng, khöng öín àõnh, àaä taác àöång tiïu cûåc àïën chñnh caác nïìn kinh tïë phaát triïín. Àêy chñnh laâ lyá do buöåc caác KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 6 quöëc gia phaãi tòm kiïëm möåt mö hònh phaát triïín khaác, möåt caách hiïíu khaác vïì tñnh àöåc lêåp tûå chuã cuãa nïìn kinh tïë. 2. Nïìn kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã trong àiïìu kiïån höåi nhêåp kinh tïë quöëc tïë Trong vaâi chuåc nùm gêìn àêy, tònh hònh thïë giúái àaä coá nhûäng thay àöíi rêët quan troång, theo caác hûúáng chuã yïëu sau àêy: a) Xu thïë hoaâ bònh, húåp taác vaâ phaát triïín àaä ngaây caâng trúã thaânh xu thïë chñnh thay cho sûå àöëi àêìu giûäa caác siïu cûúâng, sûå xung àöåt, chaåy àua vuä trang giûäa hai hïå thöëng xaä höåi àöëi lêåp; caác hònh thûác chuã nghôa thûåc dên cuä vaâ múái, caác cuöåc chiïën tranh xêm lûúåc àaä bõ lïn aán khùæp núi. Àêy laâ möåt àiïìu kiïån rêët quan troång giuáp cho caác quöëc gia coá thïí múã cûãa àêët nûúác, tham gia höåi nhêåp kinh tïë quöëc tïë, vaâ do vêåy coá thïí phaát triïín caác quan hïå tuyâ thuöåc lêîn nhau. Mö hònh kinh tïë phaát triïín trong xu thïë hoaâ bònh, húåp taác àang thay thïë cho mö hònh kinh tïë phaát triïín trong tònh traång àöëi àêìu vaâ chiïën tranh laånh. Möåt nïìn kinh tïë àûúåc xêy dûång trong àiïìu kiïån phaãi luön ûáng phoá vúái caác cuöåc chiïën tranh duâ laâ laånh àaä khaác hoaân toaân vúái möåt nïìn kinh tïë phaát triïín trong xu thïë hoaâ bònh vaâ húåp taác. Möåt bïn phaãi thûåc thi chñnh saách tûå cung tûå cêëp, cöng nghiïåp phaãi gùæn boá vúái quöëc phoâng, khi xêy dûång caác cöng trònh phaãi tñnh àïën khaã nùng chõu àûång àûúåc chiïën tranh taân phaá v.v..., nghôa laâ möåt nïìn kinh tïë coá tñnh chiïën tranh chi phñ cao, hiïåu quaã thêëp; coân möåt bïn khaác thûåc thi chñnh saách húåp taác, höåi nhêåp quöëc tïë sêu röång, lêëy viïåc tùng hiïåu quaã kinh tïë, tùng sûác caånh tranh cuãa nïìn kinh tïë laâ quöëc saách haâng àêìu. b) Xu thïë phaát triïín cöng nghïå chuyïín àöíi sang nïìn kinh tïë tri thûác Trong nhûäng thêåp kyã vûâa qua sûå phaát triïín cuãa cöng nghïå àaä coá nhûäng bûúác tiïën hïët sûác to lúán trïn nhiïìu mùåt, àùåc biïåt laâ cöng nghïå thöng tin àang chuyïín nïìn kinh tïë thïë giúái tûâ möåt nïìn kinh tïë cöng nghiïåp sang möåt nïìn kinh tïë tri thûác vúái nhûäng àùåc trûng nöíi bêåt sau àêy: - Caác ngaânh cöng nghiïåp truyïìn thöëng, saãn xuêët ra caác haâng hoaá vêåt chêët, kïí caã caác ngaânh cöng nghiïåp nùång àang ngaây caâng keám hiïåu quaã, mêët dêìn vai troâ quan troång cuãa chuáng àöëi vúái sûå phaát triïín kinh tïë. Trong mêëy nùm gêìn àêy caác saãn phêím khöng kïí KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 7 dêìu moã àaä liïn tuåc bõ giaãm giaá, àaä giaãm giaá túái trïn 30%, do vêåy nhûäng ngaânh naây àang lêm vaâo tònh traång khoá khùn úã khùæp núi. Saãn phêím cuãa caác ngaânh naây duâ àaä phaãi haå giaá túái trïn 30% maâ vêîn khoá baán. Lúåi thïë vïì taâi nguyïn àaä ngaây caâng giaãm. Giaá cuãa caác taâi nguyïn trong thêåp kyã 90 àaä giaãm 60% so vúái thêåp kyã 70. Lúåi thïë vïì caác nguöìn vöën cuäng àaä giaãm, vò ngûúâi ta hiïån coá thïí dïî daâng vay àûúåc vöën, do thõ trûúâng vöën àaä àûúåc toaân cêìu hoaá. Trong àiïìu kiïån àoá nhûäng quöëc gia phaát triïín àang muöën chuyïín dêìn caác ngaânh cöng nghiïåp truyïìn thöëng tiïu hao nhiïìu taâi nguyïn, sûã duång nhiïìu vöën àaä mêët lúåi thïë caånh tranh sang caác nûúác keám phaát triïín. Do vêåy chñnh saách cuãa caác quöëc gia keám phaát triïín phaãi tñnh túái sûå choån lûåa xêy dûång caác ngaânh naây möåt caách thêån troång. - Caác ngaânh kinh tïë tri thûác phaát triïín vúái töëc àöå cao vaâ hiïåu quaã. Trong àiïìu kiïån hiïån nay, caác lúåi thïë vïì taâi nguyïn, nguöìn vöën, lao àöång phöí thöng àang giaãm dêìn, vaâ lúåi thïë vïì tri thûác vaâ kyä nùng àang tùng lïn. úã Myä tyã lïå àoáng goáp cuãa ngaânh saãn xuêët àiïån tûã - tin hoåc cho tùng trûúãng kinh tïë lïn àïën 45% trong 3 nùm qua, coân mûác àoáng goáp cuãa ngaânh xêy dûång vaâ xe húi vöën laâ truå cöåt cuãa kinh tïë Myä chó coân 14% vaâ 4%. Thúâi kyâ tùng trûúãng cao keáo daâi gêìn 10 nùm qua úã Myä chñnh àaä dûåa vaâo sûå múã röång caác ngaânh kinh tïë tri thûác. úã caác nûúác OECD, saãn lûúång vaâ viïåc laâm àaä àûúåc múã röång roä rïåt úã nhûäng ngaânh cöng nghïå cao, nhûäng ngaânh kinh tïë tri thûác. Hiïån khoaãng 50% GDP cuãa caác nûúác OECD laâ àaä dûåa trïn tri thûác. Lúåi nhuêån cuãa caác haäng Intel, Microsoft àaä àaåt mûác 24% doanh thu keáo daâi trong nhiïìu nùm, trong khi lúåi nhuêån cuãa caác haäng thuöåc caác ngaânh cöng nghiïåp truyïìn thöëng chó àaåt úã mûác trïn 10% nùm, thêåm chñ coân thêëp hún. Thûåc tïë trïn àêy cho thêëy caác ngaânh cöng nghiïåp nïìn taãng, cöng nghiïåp nùång then chöët vöën àûúåc xem laâ truå cöåt cuãa caác quöëc gia vúái caác öng vua theáp, vua dêìu lûãa, vua ö tö v.v... àang ngaây caâng luâi vaâo dô vaäng, nhûúâng chöî cho caác ngaânh kinh tïë múái caác ngaânh kinh tïë tri thûác. c) Xu hûúáng toaân cêìu hoaá, höåi nhêåp kinh tïë quöëc tïë phaát triïín nhanh choáng Xu hûúáng toaân cêìu hoaá vaâ höåi nhêåp kinh tïë quöëc tïë phaát triïín nhanh choáng seä dêîn túái hïå quaã laâ: biïn giúái kinh tïë cuãa caác quöëc gia seä ngaây caâng giaãm, do haâng raâo thuïë quan vaâ phi thuïë quan seä bõ KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 8 baäi boã dêìn, möåt nïìn kinh tïë toaân cêìu khöng biïn giúái seä xuêët hiïån, caác quan hïå tuyâ thuöåc lêîn nhau giûäa caác nïìn kinh tïë quöëc gia seä phaát triïín, caác thïí chïë kinh tïë toaân cêìu seä hònh thaânh v.v... Trong àiïìu kiïån àoá, möåt nïìn kinh tïë muöën khöng lïå thuöåc vaâo bïn ngoaâi, muöën tûå àaãm baão lêëy caác nhu cêìu thiïët yïëu, chùæc chùæn laâ seä khöng coá chöî àûáng chên. Möåt nïìn kinh tïë phaát triïín hiïåu quaã seä phaãi laâ möåt nïìn kinh tïë göìm nhûäng ngaânh coá lúåi thïë caånh tranh cao, vaâ àûúng nhiïn laâ phaãi tuyâ thuöåc vaâo thõ trûúâng thïë giúái. Trong àiïìu kiïån nïìn kinh tïë thïë giúái phaát triïín vúái nhûäng àùåc trûng chuã yïëu trïn àêy, mö hònh phaát triïín kinh tïë theo hûúáng höåi nhêåp kinh tïë quöëc tïë àang xuêët hiïån. Mö hònh naây khaác hùèn mö hònh kinh tïë hûúáng nöåi: möåt bïn lêëy thõ trûúâng toaân cêìu trong àoá coá thõ trûúâng quöëc gia laâm cùn cûá àïí phaát triïín caác ngaânh kinh tïë coá lúåi thïë caånh traånh cao; möåt bïn lêëy thõ trûúâng trong nûúác, laâm cùn cûá chñnh àïí phaát triïín nhûäng ngaânh àaáp ûáng caác nhu cêìu chuã yïëu cuãa àêët nûúác khöng tñnh túái caác lúåi thïë caånh tranh quöëc tïë. Àûúng nhiïn laâ viïåc xêy dûång möåt nïìn kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã trong mö hònh phaát triïín kinh tïë theo hûúáng höåi nhêåp quöëc tïë cuäng khaác vúái caách hiïíu àöåc lêåp tûå chuã trong mö hònh kinh tïë hûúáng nöåi. Àöåc lêåp tûå chuã trong mö hònh kinh tïë theo hûúáng höåi nhêåp quöëc tïë chêëp nhêån sûå tuyâ thuöåc lêîn nhau trïn cú súã cuâng coá lúåi vaâ bònh àùèng trong quan hïå giûäa caác quöëc gia. Sûå tuyâ thuöåc lêîn nhau naây, diïîn ra trïn hêìu hïët caác lônh vûåc tûâ hoaåch àõnh chñnh saách phaát triïín, thïí chïë kinh tïë vô mö, àïën caã sûå hònh thaânh caác ngaânh kinh tïë, caác cöng ty. Ta haäy lêëy Liïn minh chêu Êu laâm vñ duå. Liïn minh chêu Êu hiïån àaä coá àöìng tiïìn chung, caác quöëc gia thaânh viïn phaãi àaãm baão duy trò möåt mûác thêm huåt ngên saách vaâ laåm phaát chung, haâng raâo thuïë quan vaâ phi thuïë quan àaä hoaân toaân àûúåc baäi boã, caác cöng ty àûúåc tûå do kinh doanh trong têët caã caác nûúác thaânh viïn, vöën vaâ lao àöång àûúåc tûå do lûu chuyïín trong khöëi v.v... Trïn thûåc tïë, caác quöëc gia thaânh viïn EU àaä coá caác chñnh saách chung vïì tiïìn tïå, thûúng maåi vaâ àêìu tû... caác ngaânh kinh tïë, caác cöng ty cuãa caác quöëc gia naây àaä coá sûå phên cöng, liïn kïët chùåt cheä vúái nhau. Trong mö hònh kinh tïë naây caác quöëc gia tuy vêîn coá quyïìn tûå chuã, àöìng yá tham gia hay khöng àöìng yá tham gia, vaâ khi àaä tham gia vêîn coân coá quyïìn tûå chuã lûåa choån caác ngaânh kinh tïë coá lúåi thïë nhêët cho mònh, caác hònh thûác kinh doanh, caác töí chûác kinh doanh thñch húåp, v.v.., nhûng têët caã àïìu phaãi tuên thuã caác cam kïët chung. KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 9 Trong mö hònh kinh tïë trïn, caác quöëc gia khöng daåi gò xêy dûång ra möåt cú cêëu kinh tïë hoaân chónh, vaâ ngay möåt ngaânh hoaân chónh cuäng khöng coá. Ta coá thïí lêëy ngaânh saãn xuêët ö tö laâm vñ duå: Khöng möåt quöëc gia chêu Êu naâo kïí caã Cöång hoaâ Liïn bang Àûác coá thïí saãn xuêët 100% caác linh kiïån cuãa ö tö, vò laâm nhû vêåy laâ daåi döåt, khöng coá hiïåu quaã. Caác quöëc gia saãn xuêët ö tö chó saãn xuêët khoaãng 30%40% linh kiïån, nhûäng saãn phêím coá lúåi thïë nhêët, coân laåi hoå nhêåp khêíu cuãa caác quöëc gia khaác. Ngay cöng ty Boing cuãa Myä cuäng àaä nhêåp khêíu haâng loaåt linh kiïån tûâ haâng chuåc quöëc gia khaác. Ngay caác quöëc gia coá nhiïìu ngaânh cöng nghiïåp nïìn taãng khaá phaát triïín nhû Nhêåt, maâ vêîn phuå thuöåc vaâo bïn ngoaâi möåt caách àaáng súå. Nhêåt phaãi nhêåp 100% dêìu moã àïí coá ngaânh hoaá dêìu, vaâ nùng lûúång àiïån, nhêåp khêíu phêìn lúán quùång sùæt àïí coá ngaânh luyïån kim, nhêåp khêíu phêìn lúán bùçng phaát minh saáng chïë àïí coá ngaânh cöng nghiïåp chïë taåo... Nïëu coá chiïën tranh xaãy ra, caác hoaåt àöång nhêåp khêíu naây chó bõ ngûng trïå möåt vaâi tuêìn thöi, thò nhûäng ngaânh cöng nghiïåp trïn seä hoaân toaân tï liïåt, vaâ nïìn kinh tïë Nhêåt laâm sao traánh khoãi chêën àöång vaâ töín thêët. Nïëu súå sûå phuå thuöåc naây, nûúác Nhêåt seä khöng thïí phaát triïín àûúåc. Nhûng àïí buâ laåi, Nhêåt laåi xuêët khêíu ö tö, haâng àiïån tûã vaâ nhiïìu loaåi haâng chêët lûúång cao khaác, buöåc caác quöëc gia khaác lïå thuöåc vaâo Nhêåt vïì caác mùåt haâng naây. Chñnh möëi quan hïå lïå thuöåc lêîn nhau naây àaä laâm cho kinh tïë Nhêåt coá thïí àûáng vûäng ngay trong caã cuöåc khuãng hoaãng dêìu lûãa àaä xêíy ra trong nhûäng nùm 70. Vêåy trong àiïìu kiïån höåi nhêåp kinh tïë quöëc tïë phaát triïín, möåt nïìn kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã phaãi coá nhûäng chuêín mûåc gò? Coá yá kiïën àaä nïu ra quaá nhiïìu chuêín mûåc, naâo laâ khöng lïå thuöåc vaâo bïn ngoaâi trong viïåc hoaåch àõnh caác chiïën lûúåc, chñnh saách phaát triïín, naâo laâ coá thïí tûå àûáng vûäng, giûä öín àõnh trûúác moåi biïën àöång úã bïn ngoaâi, naâo laâ phaãi giûä àûúåc an ninh lûúng thûåc, nùng lûúång, möi trûúâng, àaãm baão coá tñch luyä, coá caác ngaânh cöng nghiïåp nïìn taãng, coá kinh tïë vô mö öín àõnh, v.v... Trïn thûåc tïë khoá coá thïí coá möåt nïìn kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã lyá tûúãng nhû vêåy. Àïën nhû nïìn kinh tïë Myä, àûáng haâng àêìu thïë giúái, huâng maånh laâ vêåy, cuäng khöng traánh khoãi caác cuöåc khuãng hoaãng kinh tïë chu kyâ, cuäng lïå thuöåc nghiïm troång vaâo caác nguöìn nguyïn nhiïn liïåu thõ trûúâng cuãa caác quöëc gia khaác, cuäng bõ caác quöëc gia khaác eáp phaãi múã cûãa thõ trûúâng, eáp phaãi mua dêìu moã vúái giaá cao, v.v.. Möåt nïìn kinh tïë nhoã nhû Singapo, chó phaát KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 10 triïín caác ngaânh dõch vuå taâu biïín, taâi chñnh, tiïìn tïå, baão hiïím, vaâ möåt söë ngaânh cöng nghiïåp lùæp raáp..., khöng coá nhiïìu ngaânh cöng nghiïåp nïìn taãng, nhêåp khêíu hêìu nhû toaân böå nguyïn, nhiïn liïåu, àïën nûúác ngoåt cuäng phaãi nhêåp khêíu 100% tûâ Malaixia. Thïë maâ nïìn kinh tïë Singapo vêîn phaát triïín vaâ khöng thïí noái laâ noá khöng àöåc lêåp tûå chuã. Theo chuáng töi, àöåc lêåp tûå chuã trong àiïìu kiïån hiïån nay coá thïí coá nhûäng àùåc trûng sau: Trûúác hïët, vaâ quan troång nhêët laâ phaãi àaãm baão lúåi ñch phaát triïín cuãa quöëc gia úã mûác cao nhêët coá thïí àûúåc. Coá thïí coá möåt nïìn kinh tïë khöng lïå thuöåc gò vaâo bïn ngoaâi, tûå àaãm baão àûúåc caác nhu cêìu chuã yïëu, vaâ do vêåy cuäng ñt chõu caác taác àöång cuãa caác biïën àöång úã bïn ngoaâi. Nïìn kinh tïë cuãa CHDCNT Triïìu Tiïn hiïån vêîn coân nhûäng daáng dêëp naây. Do vêåy cuöåc khuãng hoaãng tiïìn tïå taâi chñnh khu vûåc nùm 1997 khöng taác àöång gò túái kinh tïë Bùæc Triïìu Tiïn. Nhûng sûå tuåt hêåu cuãa Bùæc Triïìu Tiïn so vúái Nam Triïìu Tiïn vaâ thïë giúái thò thêåt àaáng súå. Àöåc lêåp tûå chuã trong voâng laåc hêåu nhû vêåy seä ñt yá nghôa. Caác möëi quan hïå cuãa möåt nûúác vúái caác nûúác khaác phaãi àûúåc xem xeát àaánh giaá trïn tiïu chuêín coá àaãm baão àûúåc lúåi ñch phaát triïín cuãa àêët nûúác khöng? Àoá múái laâ muåc tiïu cho moåi chiïën lûúåc phaát triïín. Trong àiïìu kiïån höåi nhêåp quöëc tïë tiïën triïín nhû hiïån nay, moåi nïìn kinh tïë ngaây caâng tuyâ thuöåc nhiïìu hún vaâo bïn ngoaâi. Nhûng nïëu sûå tuyâ thuöåc nhiïìu hún àoá àaãm baão töët hún cho lúåi ñch phaát triïín quöëc gia, thò khöng coá lyá gò laåi khöng chêëp nhêån. Nïìn kinh tïë nûúác ta trong thúâi kyâ àöíi múái àaä ngaây caâng tuyâ thuöåc hún vaâo bïn ngoaâi, kim ngaåch xuêët nhêåp khêíu nùm 1999 cuãa nûúác ta àaä chiïëm túái trïn 90% GDP, vöën àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi àaä chiïëm khoaãng 28% töíng àêìu tû xaä höåi, nghôa laâ vïì hai chó söë trïn nûúác ta àaä àûúåc xïëp haâng àêìu trong caác nûúác àang phaát triïín. Nïëu caách àêy 15 nùm cuäng vïì hai chó söë trïn nûúác ta àaä àûáng haâng cuöëi, nghôa laâ nïìn kinh tïë nûúác ta àaä ñt bõ lïå thuöåc vaâo bïn ngoaâi nhêët vaâ cuäng laâ keám phaát triïín nhêët vaâ àaä lêm vaâo khuãng hoaãng. Nhûng roä raâng thúâi kyâ nïìn kinh tïë nûúác ta raâng buöåc vaâo bïn ngoaâi nhiïìu hún, laâ thúâi kyâ phaát triïín vaâ tiïën böå hún, caác lúåi ñch phaát triïín cuãa àêët nûúác àûúåc àaãm baão töët hún, vaâ tñnh àöåc lêåp, tûå chuã cuãa nïìn kinh tïë cuäng cao hún trûúác. KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 11 Thûá hai, sûác caånh tranh cuãa nïìn kinh tïë phaãi àûúåc caãi thiïån vaâ tùng dêìn. Sûác caånh tranh naây phaãi àûúåc thïí hiïån caác mùåt: - Thïí chïë chñnh trõ, kinh tïë, xaä höåi phaãi àuã maånh, àuã taåo ra möåt möi trûúâng àêìu tû, kinh doanh thuêån lúåi, chi phñ thêëp, ruãi ro thêëp, khaã nùng sinh lúåi lúán. - Cú cêëu kinh tïë göìm nhûäng ngaânh coá khaã nùng caånh tranh cao, coá khaã nùng tûå àiïìu chónh, tûå ruát lui khoãi nhûäng ngaânh keám khaã nùng caånh tranh. - Cú cêëu doanh nghiïåp cuäng phaãi bao göìm nhûäng doanh nghiïåp coá sûác maånh cöng nghïå vaâ trñ lûåc, àuã sûác caånh tranh trïn thûúng trûúâng trong nûúác vaâ quöëc tïë. - Nguöìn nhên lûåc trong nûúác phaãi àûúåc àaâo taåo töët vaâ phaát triïín, sûã duång coá hiïåu quaã. Biïíu hiïån têåp trung cuãa sûác caånh tranh cuãa nïìn kinh tïë laâ úã chêët lûúång vaâ giaá thaânh cuãa saãn phêím vaâ dõch vuå cuãa àêët nûúác. Nïëu saãn phêím vaâ dõch vuå cuãa möåt quöëc gia coá giaá thaânh cao, chêët lûúång thêëp, thò seä khöng tiïu thuå àûúåc úã caã thõ trûúâng trong nûúác vaâ bïn ngoaâi. Kïët cuåc seä dêîn àïën laâ nïìn kinh tïë cuãa quöëc gia àoá seä lêm vaâo suy thoaái, khuãng hoaãng, tuåt hêåu keáo daâi. Trong àiïìu kiïån àoá khoá coá thïí noái àïën àöåc lêåp vaâ tûå chuã. Coân nhû möåt nïìn kinh tïë laâm ra caác saãn phêím vaâ dõch vuå chêët lûúång cao, giaá laåi thêëp, coá thïí chiïëm lônh caã thõ trûúâng trong nûúác vaâ quöëc tïë, taåo ra thu nhêåp ngoaåi tïå, dûå trûä ngoaåi tïå lúán, coá thïí nhêåp khêíu nhiïìu loaåi haâng hoaá vaâ dõch vuå àaáp ûáng caác nhu cêìu trong nûúác. Möåt nïìn kinh tïë coá sûác caånh tranh cao nhû vêåy trong àiïìu kiïån höåi nhêåp kinh tïë hiïån nay laâ möåt nïìn kinh tïë coá tñnh àöåc lêåp vaâ tûå chuã cao. Thûá ba, coá khaã nùng ûáng phoá coá hiïåu quaã vúái nhûäng chêën àöång chñnh trõ, kinh tïë, xaä höåi bïn ngoaâi. Nhûäng chêën àöång bïn ngoaâi coá thïí laâ: möåt cuöåc chiïën tranh tûâ bïn ngoaâi túái, möåt cuöåc khuãng hoaãng kinh tïë khu vûåc hay thïë giúái, v.v... Chiïën lûúåc töët nhêët cuãa möåt quöëc gia laâ cöë traánh tham gia nhûäng cuöåc chiïën tranh úã bïn ngoaâi vaâ traánh àïí xêíy ra xung àöåt vaâ chiïën tranh úã trong nûúác. Coân möåt khi chiïën tranh àaä buâng nöí, àaä tham chiïën, thò nhêët àõnh àêët nûúác seä bõ taân phaá nhêët laâ trong àiïìu kiïån chiïën tranh hiïån àaåi ngaây nay. Song möåt nïìn kinh tïë coá sûác KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 12 caånh tranh cao, coá dûå trûä ngoaåi tïå lúán, seä coá sûác chõu àûång cao hún caác nïìn kinh tïë laåc hêåu khaác. Möåt nïìn kinh tïë höåi nhêåp quöëc tïë cao, lúåi ñch quöëc gia àan xen chùåt cheä vúái lúåi ñch cuãa nhiïìu quöëc gia khaác, nhiïìu trung têm kinh tïë, thò seä coá nhiïìu khaã nùng kïët húåp sûác maånh quöëc gia vúái sûác maånh quöëc tïë àïí baão vïå àêët nûúác töët hún. Möåt cuöåc khuãng hoaãng kinh tïë thïë giúái hay khu vûåc nöí ra àûúng nhiïn seä taác àöång àïën moåi nïìn kinh tïë tham gia vúái caác mûác àöå khaác nhau. Möåt nïìn kinh tïë ñt tham gia höåi nhêåp quöëc tïë coá thïí seä chõu taác àöång ñt hún. Nhûng khaã nùng ûáng phoá vúái cuöåc khuãng hoaãng laåi tuyâ thuöåc lúán hún vaâo sûác caånh tranh cuãa nïìn kinh tïë vaâ mûác àöå gùæn kïët lúåi ñch quöëc gia vaâ quöëc tïë. Chùèng haån, sûác caånh tranh cuãa caác nïìn kinh tïë Höìng Köng, Singapo lúán, coá dûå trûä ngoaåi tïå lúán, nïn àaä haån chïë àûúåc taác àöång xêëu cuãa cuöåc khuãng hoaãng khu vûåc nùm 1997. Caác quöëc gia Thaái Lan, Haân Quöëc, Inàönïxia vò laâ thaânh viïn cuãa IMF vaâ lúåi ñch cuãa caác quöëc gia naây àaä liïn kïët khaá chùåt cheä vúái lúåi ñch quöëc tïë, nïn IMF àaä höî trúå taâi chñnh khaá lúán cho caác quöëc gia naây. Duâ nhû hiïån coân coá nhiïìu yá kiïën khaác nhau vïì caác giaãi phaáp maâ IMF aáp àùåt cho caác quöëc gia trïn, nhûng phaãi thûâa nhêån laâ haâng chuåc tyã USD maâ IMF höî trúå cho caác quöëc gia naây vaâo thúâi àiïím khuãng hoaãng laâ rêët quan troång. Duâ möåt nïìn kinh tïë àaä höåi àuã ba àùåc trûng trïn àêy, vêîn cêìn coá nhûäng biïån phaáp phoâng ngûâa - phoâng ngûâa chiïën tranh, phoâng ngûâa nhûäng cuöåc khuãng hoaãng tûâ bïn ngoaâi taác àöång, phoâng ngûâa caác chêën àöång chñnh trõ kinh tïë xaä höåi. Nhûäng biïån phaáp phoâng ngûâa naây bao göìm: - Chñnh saách ngoaåi giao phoâng ngûâa - laâ chñnh saách thûåc hiïån caác cuöåc tiïëp xuác, trao àöíi, caác Höåi nghõ thûúång àónh, Höåi nghõ caác cêëp, Höåi nghõ caác chuyïn gia ... thûúâng xuyïn nhùçm trao àöíi thöng tin, thaão luêån nhûäng vêën àïì bêët àöìng, thaão luêån caác chñnh saách, caác giaãi phaáp an ninh quöëc tïë vaâ khu vûåc àïí traánh caác cuöåc xung àöåt àaáng tiïëc coá thïí xaãy ra. - Caác giaãi phaáp ngùn ngûâa caác cuöåc khuãng hoaãng kinh tïë vaâ taâi chñnh khu vûåc vaâ quöëc tïë. Caác giaãi phaáp naây bao göìm sûå trao àöíi thöng tin àêìy àuã, cöng khai vïì tònh hònh kinh tïë vô mö, àùåc biïåt laâ vïì tiïìn tïå vaâ taâi chñnh, caác dûå baáo triïín voång àïí caác quöëc gia biïët vaâ coá àöëi saách thñch húåp; tùng cûúâng khaã nùng tû vêën vaâ höî trúå vïì taâi chñnh cuãa caác töí chûác IMF, WB, ADB vaâ caác quyä khaác, v.v... KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 13 - Duy trò hïå thöëng dûå trûä quöëc gia húåp lyá. Trong hïå thöëng dûå trûä quöëc gia, dûå trûä ngoaåi tïå laâ quan troång nhêët, vò coá ngoaåi tïå coá thïí mua àûúåc caác thûá haâng hoaá dõch vuå cêìn thiïët, ngay caã trong àiïìu kiïån bõ cêëm vêån. Caác dûå trûä saãn phêím vêåt chêët nhû gaåo, xùng dêìu v.v... phaãi coá mûác àöå tuyâ theo àiïìu kiïån thûúng maåi quöëc tïë cuå thïí. - Thûåc hiïån chñnh saách gùæn kïët lúåi ñch cuãa nûúác ta vúái lúåi ñch cuãa caác quöëc gia khaác, àùåc biïåt laâ caác trung têm kinh tïë lúán, caác nûúác laáng giïìng, caác töí chûác kinh tïë quöëc tïë... Sûå gùæn kïët lúåi ñch naây seä buöåc caác quöëc gia khaác àïí baão vïå lúåi ñch cuãa hoå, hoå phaãi baão vïå lúåi ñch cuãa nûúác ta. Kïët luêån Khöng coá gò coá thïí töìn taåi vônh cûãu. Nhêån thûác cuãa con ngûúâi àöëi vúái caác sûå vêåt phaãi thay àöíi vúái nhûäng àiïìu kiïån lõch sûã cuå thïí thay àöíi. Nhêån thûác vïì möåt nïìn kinh tïë àöåc lêåp tûå chuã ngaây nay khöng thïí vêîn laâ nhûäng nhêån thûác cuãa nhûäng nùm 50 vaâ 60. Cêìn coá nhêån thûác múái thñch húåp vúái àiïìu kiïån múái. Chñnh nhûäng nhêån thûác múái naây seä múã àûúâng cho thûåc tiïîn phaát triïín. Nhòn thùèng vaâo sûå thêåt! Thûåc tiïîn àang àoâi hoãi phaãi coá nhêån thûác múái, tû duy múái./. KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 14 KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ GIAÁO DUÅC – ÀAÂO TAÅO, PHAÁT TRIÏÍN NGÛÚÂI GS. VS. PHAÅM MINH HAÅC Uyã viïn Trung ûúng Àaãng, Phoá trûúãng ban thûá nhêët Ban Khoa giaáo Trung ûúng 1. Kinh tïë tri thûác laâ gò? Trong thêåp kyã cuöëi cuâng cuãa thïë kyã XX coá möåt saãn phêím múái cûåc kyâ quan troång, coá thïí noái laâ hïët sûác cú baãn, cuãa thúâi àaåi thöng tin laâ nïìn kinh tïë tri thûác (KTTT). Nïìn kinh tïë naây taåo ra nhûäng biïën àöíi to lúán trong moåi mùåt hoaåt àöång cuãa con ngûúâi vaâ xaä höåi: àoá laâ cú súã haå têìng múái cuãa xaä höåi múái - xaä höåi thöng tin, khaác hùèn nïìn kinh tïë sûác ngûúâi vaâ nïìn kinh tïë taâi nguyïn trong xaä höåi nöng nghiïåp vaâ xaä höåi cöng nghiïåp. Nïìn kinh tïë tri thûác laâ nïìn kinh tïë dûåa trïn cöng nghïå cao, àoá laâ neát àùåc trûng rêët tiïu biïíu cuãa nïìn vùn minh thöng tin - saãn phêím cuãa caách maång thöng tin, caách maång tri thûác. Noái àïën tri thûác - saáng taåo tri thûác, phöí biïën, truyïìn thuå tri thûác, hoåc têåp vaâ lônh höåi tri thûác, ûáng duång tri thûác - khöng thïí khöng noái àïën khoa hoåc, cöng nghïå vaâ giaáo duåc - àaâo taåo. Töí chûác húåp taác vaâ phaát triïín (OECD) cuãa Liïn hiïåp quöëc àõnh nghôa kinh tïë tri thûác laâ kinh tïë àûúåc xêy dûång trïn cú súã saãn xuêët, phên phöëi vaâ sûã duång tri thûác vaâ thöng tin. Noái àún giaãn, àoá laâ nïìn kinh tïë dûåa vaâo tri thûác. "Caác ngaânh saãn xuêët vaâ dõch vuå múái do cöng nghïå cao taåo ra nhû caác dõch vuå khoa hoåc cöng nghïå, caác dõch vuå tin hoåc, caác ngaânh cöng nghiïåp cöng nghïå cao... àûúåc goåi laâ ngaânh kinh tïë tri thûác. Caác ngaânh truyïìn thöëng nhû cöng nghiïåp, nöng nghiïåp, nïëu àûúåc caãi taåo bùçng cöng nghïå cao, maâ giaá trõ do tri thûác múái, cöng nghïå múái àem laåi chiïëm trïn hai phêìn ba töíng giaá trõ, thò nhûäng ngaânh êëy cuäng laâ ngaânh kinh tïë tri thûác. Nïìn kinh tïë göìm chuã yïëu caác ngaânh kinh tïë tri thûác goåi laâ nïìn kinh tïë tri thûác" KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 15 (Trñch theo GS. VS. Àùång Hûäu (chuã biïn) "Caách maång khoa hoåc cöng nghïå hiïån àaåi vaâ sûå xuêët hiïån nïìn kinh tïë tri thûác", Haâ Nöåi, 1999, baãn thaão, tr.32). 2. Tiïëp tuåc àöíi múái tû duy vïì giaáo duåc Trong baâi naây, qua möåt vaâi trûúâng húåp úã möåt vaâi nûúác ài àêìu phaát triïín nïìn kinh tïë tri thûác, töi xin àïì cêåp àïën möåt vaâi khña caånh àïì taâi kinh tïë tri thûác vaâ phaát triïín giaáo duåc - àaâo taåo, phaát triïín ngûúâi, chùèng haån nhû goáp àöi àiïìu tòm hiïíu möåt quan niïåm múái vïì tri thûác keáo theo caách tiïëp cêån múái vïì vai troâ cuãa giaáo duåc, vïì giaáo duåc suöët àúâi vúái phöí cêåp cöng nghïå trïn cú súã giaáo duåc nhên caách theo tinh thêìn giaáo duåc nhên vùn, nhên baãn, caác mön hoåc vaâ phûúng tiïån daåy hoåc nhùçm phuåc vuå nïìn kinh tïë tri thûác. Sau àoá liïn hïå vaâo nûúác ta noái vïì phûúng hûúáng phaát triïín giaáo duåc - àaâo taåo úã nûúác ta bûúác vaâo thiïn niïn kyã múái. Ngaây nay cuâng vúái sûå ra àúâi cuãa nïìn kinh tïë tri thûác ngûúâi ta phên biïåt roä ba phaåm truâ: dûä liïåu, thöng tin vaâ tri thûác trong nïìn kinh tïë múái. Nïìn kinh tïë tri thûác, thúâi àaåi thöng tin àoâi hoãi phaãi coá möåt caách nhòn múái àöëi vúái giaáo duåc, àïì xuêët ra caác phûúng hûúáng múái àïí phaát triïín giaáo duåc. Cêu chuyïån coá thïí bùæt àêìu tûâ caách hiïíu vúái 3 phaåm truâ naây, theo Stan Àï-vñt vaâ Gim Böët-kin: - Dûä liïåu laâ nhûäng khöëi cú baãn trong kinh tïë thöng tin, - Thöng tin laâ dûä liïåu àûúåc xïëp thaânh mêîu hònh coá yá nghôa, - Tri thûác laâ aáp duång vaâ sûã duång möåt caách coá ñch caác thöng tin. (Trñch theo "Nïìn kinh tïë tri thûác", Viïån QLKTTW, NXB Thöëng kï, Haâ Nöåi, 2000 tr. 35-36). Nhû vêåy vêën àïì àùåt ra laâ tri thûác phaãi thaânh kyä nùng, tri thûác phaãi thaânh trñ lûåc, vaâ suy röång ra dên trñ phaãi trúã thaânh nhên lûåc; vaâ caã nhên taâi nûäa, nhên taâi phaãi laâ möåt böå phêån chêët lûúång cao cuãa nhên lûåc vaâ àûúåc coi nhû laâ àêìu têìu cuãa àoaân têìu nhên lûåc. Àoá laâ hûúáng töíng quaát nhêët cuãa nïìn giaáo duåc ài vaâo phuåc vuå nïìn kinh tïë tri thûác. Qua caác trûúâng húåp cuãa möåt söë nûúác àaä ài vaâo nïìn KTTT ta seä tòm hiïíu nhûäng chûáng minh cuå thïí. úã àêy töi xin nhêën maånh möåt yá vïì vai troâ cûåc kyâ quan troång cuãa giaáo duåc àöëi vúái nïìn KTTT noái riïng vaâ àöëi vúái thúâi àaåi thöng tin noái chung. Öng Ri-saác Ri-lêy, Böå trûúãng giaáo duåc Myä trong baâi "Möåt pö aãnh chuåp chúáp nhoaáng nïìn giaáo duåc Myä" vûâa àùng taãi trong Taåp chñ àiïån tûã thaáng KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 16 6/2000 àaä viïët: phaãi nêng cao võ trñ cuãa giaáo duåc, giaáo duåc quyïët àõnh sûác maånh cuãa nûúác Myä, thõnh vûúång cuãa nûúác Myä vaâ tûúng lai tûúi saáng cuãa nûúác Myä. Baãn töíng kïët cuãa uãy ban giaáo duåc ài vaâo thïë kyã XXI do UNESCO töí chûác, Giùæc Àúâ-lo laâm chuã tõch, hoaân thaânh nùm 1995 àaä lêëy tïn laâ "Giaáo duåc laâ cuãa caãi nöåi sinh", tûác laâ kïët quaã giaáo duåc àöëi vúái möîi ngûúâi phaãi thaânh nöåi lûåc cuãa möîi ngûúâi, vaâ hún nûäa nöåi lûåc naây phaãi coá khaã nùng taåo ra cuãa caãi, ra phuác lúåi cho möîi ngûúâi vaâ caã xaä höåi. Baáo caáo naây nïu ra nguyïn lyá "hoåc àïí biïët" phaãi cuâng vúái "hoåc àïí laâm"- noái theo ngön ngûä cuãa lyá luêån vïì nïìn kinh tïë tri thûác - laâ giaáo duåc phaãi taåo nïn vöën dûä liïåu vaâ phaãi chuyïín taãi thaânh thöng tin, thaânh tri thûác, tûác laâ thaânh cöng nghïå, vaâo saãn xuêët. Àêy laâ möåt quan niïåm múái vïì tri thûác, khaác vúái caách hiïíu tri thûác trûúác àêy chó laâ tri thûác saách vúã cuãa nïìn "giaáo duåc hû vùn" (Phaåm Vùn Àöìng), nïìn giaáo duåc khoa cûã theo kiïíu cöí xûa cuä kyä àang thõnh haânh úã nûúác ta. Vúái nïìn kinh tïë tri thûác giaáo duåc thöng qua phaåm truâ tri thûác àöëi vúái möîi ngûúâi, cuäng nhû àöëi vúái cöång àöìng, vúái xaä höåi phaãi àem laåi möåt giaá trõ thûåc, vaâ hún thïë nûäa, möåt giaá trõ söëng coân. Nhûng noái nhû vêåy hoaân toaân khöng nghôa laâ coi thûúâng tri thûác saách vúã. Ngûúåc laåi, phaãi bùæt àêìu tûâ àêy, nhûng tri thûác saách vúã trong sûá mïånh phuåc vuå nïìn kinh tïë tri thûác múái àûúåc coi laâ dûä liïåu. Nïìn giaáo duåc trong thúâi àaåi kinh tïë tri thûác khöng dûâng úã àêëy, maâ phaãi taåo ra giaá trõ múái - giaá trõ thöng tin, giaá trõ cöng nghïå - tûâ àoá múái coá giaá trõ vêåt chêët, giaá trõ tinh thêìn cho cuöåc àúâi, cho con ngûúâi. Suy röång ra, thúâi àaåi múái vúái nïìn kinh tïë tri thûác àoâi hoãi möåt caách tiïëp cêån múái àöëi vúái giaáo duåc vaâ àaâo taåo. ÚÃ Myä coá yá kiïën lêëy caách tiïëp cêån "vùn hoáa tri thûác", nhû Giö-deáp Stai-lai àaä àïì xuêët ("Nïìn kinh tïë tri thûác", Sàd, tr.75). Caách tiïëp cêån naây khùèng àõnh "vai troâ trung têm cuãa tri thûác vaâ giaáo duåc noái chung vaâ cuãa khoa hoåc, cöng nghïå noái riïng". Vai troâ àoá thïí hiïån úã chöî phaãi laâm cho "nhûäng tiïën böå trong yá tûúãng thaânh saãn phêím múái vaâ caác hoaåt àöång kinh doanh múái" vaâ "troång têm úã àêy laâ nhùçm vaâo sûå saáng taåo vaâ sûå taåo ra cuãa caãi". Hay nhû chuáng töi àaä trònh bêìy trong nhiïìu baâi viïët cuãa mònh: nïìn giaáo duåc ngaây nay phaãi chuyïín tri thûác thaânh trñ lûåc vaâ phûúng phaáp luêån töíng quaát chó àaåo sûå phaát triïín giaáo duåc - àaâo taåo laâ caã dên trñ vaâ nhên taâi phaãi trúã thaânh nhên lûåc trïn cú súã giaáo duåc nhên caách. KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 17 Coá thïí noái àïën caác caách tiïëp cêån khaác nûäa. Khaái quaát laåi, ài vaâo nïìn kinh tïë tri thûác ngûúâi ta noái àïën yïu cêìu "phaãi àõnh hònh laåi giaáo duåc", thêåm chñ noái àïën phaãi coá "möåt cuöåc caách maång trong giaáo duåc" (Pï-te-xún. Con àûúâng dêîn àïën nùm 2015. NXB Chñnh trõ quöëc gia, Haâ Nöåi, 2000. Lúâi tûåa cuãa Phaåm Minh Haåc); cuäng coá ngûúâi muöën duâng möåt tïn goåi quen thuöåc hún, khiïm töën hún: caãi caách giaáo duåc hay àöíi múái giaáo duåc, nhû Giön Guát-lïët, giaáo sû cöng huên Àaåi hoåc Ca-li-phooác-ni-a Löët Ùng-giú-leát vaâ Àaåi hoåc Oa-sinh-tún, traã lúâi phoãng vêën vïì giaáo duåc thïë kyã XXI, àùng trïn Chên trúâi giaáo duåc, 9 - 1999 (taâi liïåu cuãa Trung têm thöng tin Àaåi sûá quaán Myä taåi Haâ Nöåi). Noái chung, taåi hêìu hïët caác taâi liïåu viïët trong ñt nùm gêìn àêy noái vïì giaáo duåc àïìu àoâi hoãi phaãi àöíi múái tû duy àïí coá möåt tû duy múái noái chung, tû duy múái vïì caách phaát triïín giaáo duåc - àaâo taåo noái riïng trong thúâi nay. Nûúác ta phaãi tiïëp tuåc àöíi múái maånh meä tû duy giaáo duåc cuäng nhû caách laâm giaáo duåc theo tinh thêìn Àaåi höåi VI vaâ Höåi nghõ TW2 (Khoáa VIII). Theo xu thïë àöíi múái tû duy, Trung Quöëc àïì ra 5 phûúng hûúáng chó àaåo phaát triïín giaáo duåc: hiïån àaåi hoáa, hûúáng ra thïë giúái, hûúáng túái tûúng lai, nêng cao töë chêët con ngûúâi vaâ phuåc vuå phaát triïín kinh tïë xaä höåi. Hay Phaáp àïì ra 49 nguyïn tùæc rêët cuå thïí phaát triïín giaáo duåc: chuá troång giaáo duåc oác phï phaán, chûúng trònh caác mön hoåc úã phöí thöng phaãi ài theo hûúáng chuyïn mön hoáa cao kïët húåp vúái nghïì nghiïåp úã giai àoaån cuöëi, trïn caái nïìn vùn hoáa chung, chuá troång giaáo duåc hûúáng nghiïåp, giaáo duåc gùæn boá vúái viïåc laâm, tùng cûúâng phaát triïín trung hoåc vaâ cao àùèng nghïì, v.v.. Myä coá 10 tû tûúãng chó àaåo phaát triïín giaáo duåc do Töíng thöëng cöng böë: tùng cûúâng daåy tiïëng meå àeã úã cêëp tiïíu hoåc, toaán úã phöí thöng, moåi hoåc sinh àaåt chuêín kiïën thûác, cha meå vaâo cuöåc, an toaân, kyã luêåt, khöng coá ma tuáy trong trûúâng, duy trò giaá trõ Myä, giaáo duåc cho moåi ngûúâi, hiïån àaåi hoáa cú súã vêåt chêët, v.v.. (Theo taâi liïåu cuãa Trung têm thöng tin, Ban KGTW, 2000). 3. Giaáo duåc suöët àúâi: phöí cêåp cöng nghïå trïn cú súã giaáo duåc nhên caách theo tinh thêìn giaáo duåc nhên vùn, nhên baãn Trong thúâi àaåi thöng tin, lûúång thöng tin ngaây möåt nhiïìu hún (7 nùm lûúång thöng tin cuãa loaâi ngûúâi tùng gêëp àöi), biïën àöíi cûåc kyâ nhanh choáng (theo caác nhaâ nghiïn cûáu Myä, nhiïìu tri thûác hoåc nùm thûá nhêët àïën nùm cuöëi khoáa àaä trúã thaânh laåc hêåu) àûúåc truyïìn àïën moåi ngûúâi, vai troâ cuãa tri thûác ngaây caâng quan troång hún, quyïët àõnh hún àöëi vúái phaát triïín con ngûúâi, phaát triïín giaáo duåc, phaát KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 18 triïín xaä höåi - kinh tïë. Cho nïn quan àiïím giaáo duåc suöët àúâi do UNESCO àïì ra tûâ nùm 1972 ngaây caâng trúã thaânh möåt quan àiïím chuã àaåo cuãa nïìn giaáo duåc cuöëi thïë kyã XX àêìu thïë kyã XXI, àùåc biïåt trong nïìn giaáo duåc phuåc vuå sûå phaát triïín nïìn kinh tïë tri thûác. Tû tûúãng àoá àaä àûúåc uãy ban giaáo duåc ài vaâo thïë kyã XXI cuãa UNESCO khùèng àõnh laåi möåt lêìn nûäa nhû laâ möåt tû tûúãng chó àaåo sûå phaát triïín giaáo duåc - àaâo taåo trong thúâi àaåi ngaây nay; coá thïí noái maånh meä rùçng: thïë kyã XXI laâ thïë kyã cuãa giaáo duåc thûúâng xuyïn. Giaáo duåc suöët àúâi ài liïìn vúái phong traâo giaáo duåc cho moåi ngûúâi maâ Diïîn àaân giaáo duåc thïë giúái vûâa hoåp úã Àa-ca, Xï-nï-gan, thaáng 4 vûâa qua, àaä àïì ra chûúng trònh khung haânh àöång vïì giaáo duåc cho moåi ngûúâi trong thêåp kyã túái (2001 - 2010). Nïìn kinh tïë tri thûác àoâi hoãi möîi ngûúâi phaãi luön luön böí sung tri thûác múái vaâ trong thúâi àaåi thöng tin coá cú súã vêåt chêët àïí laâm viïåc àoá. Theo "Tuêìn baáo giaáo duåc" Myä (thaáng 9 - 1999) vaâ Thöng tin thöëng kï giaáo duåc (1999) cuãa Böå giaáo duåc Myä, söë lûúång maáy vi tñnh cho hoåc sinh trung hoåc tûâ 1992 àïën 1999 àaä tùng gêëp 3 lêìn: tûâ 19 hoåc sinh/1 maáy lïn 6 hoåc sinh/1 maáy1, àïën nùm 1999 khoaãng 90 95% töíng söë trûúâng hoåc cuãa Myä àaä nöëi vúái maång In-teác-neát, trong àoá tûâ 51-63% söë lúáp àaä nöëi maång In-teác-neát. Vaâ àöëi vúái hoåc sinh, giaá sûã duång In-teác-neát àûúåc giaãm 90%. Nhiïìu hoåc sinh coá àiïìu kiïån hoåc têåp theo phûúng phaáp caá thïí, cú súã ban àêìu àïí hònh thaânh vaâ phaát triïín khaã nùng vaâ phûúng phaáp tûå hoåc suöët àúâi, coi àêy laâ möåt "vùn hoáa hoåc têåp múái"- vùn hoáa hoåc têåp tûâ chöî thuå àöång tiïëp thu tri thûác sang chöî tûå mònh kiïën taåo tri thûác múái cho baãn thên, hoåc têåp möåt caách hûáng thuá, vui veã, chuã àöång (theo Giön Ö-Nïn, Tiïën böå cöng nghïå vaâ giaáo duåc. Taåp chñ àiïån tûã Xaä höåi vaâ giaá trõ Myä, 6 - 2000). Vùn hoáa hoåc têåp múái naây chñnh laâ khaã nùng àaåi traâ hoáa phûúng phaáp caá thïí, phöí cêåp phûúng phaáp daåy vaâ hoåc möåt caách tñch cûåc maâ lêu nay caác nhaâ giaáo duåc hoåc àaä noái àïën nhiïìu, nhûng múái chó coá möåt söë ñt ngûúâi hoåc thûåc hiïån àûúåc. Àïí àaåi traâ hoáa phûúng phaáp hoåc têåp caá thïí möåt caách tñch cûåc, saáng taåo, hûáng thuá trong thúâi àaåi thöng tin vaâ nïìn kinh tïë tri thûác, phaãi hïët sûác coi troång mön tin hoåc vaâ cöng nghïå thöng tin, qua àoá ài àïën caác cöng nghïå cao khaác (cöng nghïå sinh hoåc, cöng nghïå vêåt liïåu múái). Muåc tiïu cuå thïí laâ laâm sao moåi hoåc sinh phaãi tiïëp cêån àûúåc vúái maáy tñnh ("Digital divide"). Vaâ nhû trïn àaä trònh baây, quaá trònh giaáo duåc ngaây nay khöng phaãi dûâng úã chöî laâm sao coá àûúåc caác dûä KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 19 liïåu cú baãn, maâ phaãi chuyïín thaânh kyä nùng, thaânh tay nghïì. Àoá laâ tinh thêìn cú baãn cuãa phöí cêåp cöng nghïå trong giaáo duåc - àaâo taåo thúâi kinh tïë tri thûác, vaâ phaãi hoåc suöët àúâi thò múái àaåt àûúåc yïu cêìu naây. Cho nïn ngay tûâ giaáo duåc trung hoåc phöí thöng àaä phaãi hïët sûác chuá yá túái giaáo duåc hûúáng nghiïåp vaâ caã giaáo duåc nghïì nghiïåp. Hï-àúrñch Smñt (trñch theo "Kinh tïë tri thûác", Sàd, tr56-65) àaä phên tñch 3 mö hònh trûúâng trung hoåc cuãa 3 nûúác: Myä, Nhêåt, Àûác. Öng àaä phï phaán nïìn giaáo duåc Myä vaâ àûa ra nhêån xeát chöî maånh vaâ thaânh cöng cuãa mö hònh Àûác goåi laâ mö hònh "hïå thöëng giaáo duåc "keáp" - kïët húåp giaãng daåy úã lúáp hoåc vúái hoåc nghïì taåi cú súã saãn xuêët" vúái 2/3 caác thanh thiïëu niïn Àûác tûâ 16 àïën 19 tuöíi sau khi hoåc xong lúáp 10, àïìu tham gia chûúng trònh hoåc nghïì trong 3 nùm. Öng cuäng nhêån xeát rùçng "trûúâng trung hoåc Nhêåt àang àaâo taåo vaâ reân luyïån möåt àöåi nguä àïí tiïën haânh caånh tranh toaân cêìu", àöåi nguä naây göìm caác em "rêët coá kyã luêåt, nùæm vûäng vêën àïì vaâ caác thöng tin, coá tay nghïì cao trong nhiïìu lônh vûåc". Baâi hoåc naây rêët coá yá nghôa thúâi sûå cho chuáng ta. Trong caác mön hoåc úã möåt söë nûúác àaä ài vaâo nïìn kinh tïë tri thûác, nhû nûúác Myä chùèng haån, bïn caånh mön tin hoåc, hoå rêët chuá troång túái caác mön hònh thaânh vaâ phaát triïín caác nùng lûåc chung, caác kyä nùng cú baãn (àa nùng) coá thïí ûáng vaâo nhiïìu lônh vûåc hoaåt àöång, trong àoá rêët chuá yá túái caác kyä nùng söëng vaâ caác kyä nùng xaä höåi, àïí phaát triïín ngûúâi. Àoá laâ caác mön hoåc huêën luyïån cho hoåc sinh coá tû duy maåch laåc, khaã nùng biïíu àaåt thöng tin. Àöìng thúâi rêët chuá yá hònh thaânh hïå thöëng thaái àöå cuãa con ngûúâi vúái möi trûúâng söëng, con ngûúâi vúái xaä höåi, vaâ àùåc biïåt thaái àöå àöëi vúái baãn thên, trong àoá rêët chuá yá giaáo duåc loâng tûå tin, tûå lyá giaãi caác vêën àïì cuãa àúâi söëng, khaã nùng thñch nghi vúái xaä höåi àûúåc chuá yá giaáo duåc nhû nùng lûåc saáng taåo trong cuöåc söëng. Caác hïå thöëng thaái àöå naây chñnh laâ nhên caách vúái nghôa heåp laâ àaåo àûác. Muåc tiïu cuöëi cuâng cuãa giaáo duåc thúâi nay, noái möåt caách hïët sûác ngùæn goån, laâ àaåo àûác vaâ tay nghïì. Thúâi àaåi thöng tin, kinh tïë tri thûác taåo ra nhûäng biïën àöíi rêët sêu sùæc vaâ nhanh choáng (àöi khi ngûúâi ta noái thúâi àaåi cuãa töëc àöå, vaâ caã cûúâng àöå nûäa), cho nïn giaáo duåc - àaâo taåo phaãi nhùçm muåc tiïu phaát triïín toaân diïån con ngûúâi möåt caách bïìn vûäng (noái vùæn tùæt laâ phaát triïín ngûúâi bïìn vûäng). Vò vêåy úã möåt söë nûúác àaä bùæt àêìu daåy tûúng lai hoåc, nhû kïë hoaåch tûúng lai, àõa lyá tûúng lai, xaä höåi tûúng lai, àiïìu khiïín hoåc, phên tñch giaá trõ, v.v.. Nhiïìu nûúác rêët chuá yá túái viïåc tùng cûúâng cho hoåc sinh nùng lûåc giao tiïëp, kïí caã nùng lûåc giao KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 20 lûu vúái nûúác ngoaâi. Trong cöng viïåc chñnh cuãa nïìn giaáo duåc Myä hiïån nay, theo trònh bêìy cuãa öng böå trûúãng giaáo duåc Myä, coá möåt cöng viïåc laâ laâm sao àïí hoåc sinh, sinh viïn phaãi biïët ñt nhêët möåt ngoaåi ngûä (khêíu hiïåu cuãa hoå laâ "Tiïëng Anh + möåt ngoai ngûä") vaâ hoåc têåp tòm hiïíu caác nïìn vùn hoáa cuãa caác nûúác khaác (Ri-saác Ri-lêy. Baâi àaä dêîn úã trïn). Trong thêåp kyã vûâa qua UNESCO rêët chuá yá khuyïën caáo caác nûúác phaãi àùåc biïåt quan têm àïën giaáo duåc quöëc tïë (giaáo duåc hoâa bònh, hûäu nghõ, húåp taác...), giaáo duåc vùn hoáa khoan dung (lêëy nùm 1995 laâ nùm khoan dung), vùn hoáa hoâa bònh (lêëy nùm 2000 laâ nùm vùn hoáa hoâa bònh), àïì cao tû tûúãng cuâng coi troång têët caã caác nïìn vùn hoáa, vùn minh cuãa caác dên töåc (nùm 2001 seä töí chûác cuöåc gùåp gúä cuãa caác nïìn vùn hoáa), v.v.. Nïìn giaáo duåc nûúác nhaâ àang phêën àêëu tùng cûúâng giaáo duåc truyïìn thöëng dên töåc, giûä gòn vaâ phaát huy baãn sùæc dên töåc àïí töìn taåi trong thïë giúái toaân cêìu hoáa àêìy caånh tranh vaâ thaách thûác. Nhû vêåy laâ cuâng vúái tùng cûúâng giaáo duåc kyä thuêåt, phöí cêåp cöng nghïå, chuá troång tin hoåc, trong thúâi àaåi thöng tin vaâ kinh tïë tri thûác hïët sûác coi troång giaáo duåc nhên vùn, nhên baãn, laâm phong phuá thïm vùn hoáa chung cuãa nhên loaåi, baão vïå loaâi ngûúâi ài liïìn vúái giûä gòn àöåc lêåp dên töåc, àêëu tranh vaâ húåp taác trïn cú súã möîi ngûúâi àûúåc tûå do phaát triïín laâ àiïìu kiïån cho ngûúâi khaác àûúåc tûå do phaát triïín, nhû Caác Maác vaâ Ùngghen àaä viïët trong Tuyïn ngön cuãa Àaãng Cöång saãn (1848). Nïìn kinh tïë tri thûác àoâi hoãi vaâ taåo àiïìu kiïån cho con ngûúâi phaát triïín, coi troång caá tñnh vaâ baãn lônh, phaát huy tiïìm nùng cûåc kyâ phong phuá cuãa con ngûúâi. Ngaây nay ngûúâi ta chuá yá daåy caác tri thûác tiïìm êín bïn caånh caác tri thûác hïå thöëng cöí àiïín; giaáo duåc úã caác nûúác bùæt àêìu coá nïìn kinh tïë múái naây laåi noái nhiïìu àïën trûåc giaác bïn caånh yá thûác vaâ tûå yá thûác; rêët chuá yá giaáo duåc àêìu oác phï phaán bïn caånh reân luyïån khaã nùng thñch nghi vaâ oác saáng taåo. 4. Tiïëp tuåc àöíi múái, chêën hûng sûå nghiïåp giaáo duåc-àaâo taåo nûúác nhaâ Nhûäng àiïìu trònh bêìy úã trïn àïìu giuáp chuáng ta suy nghô vïì phûúng hûúáng vaâ caách àöíi múái chêën hûng giaáo duåc nûúác nhaâ, tuy chuáng ta múái bùæt àêìu tiïëp cêån vúái nïìn kinh tïë tri thûác: - Tiïëp tuåc àöíi múái tû duy giaáo duåc.... - Xem xeát laåi muåc tiïu giaáo duåc, trïn cú súã àoá biïn soaån laåi chûúng trònh saách giaáo khoa. Chuá troång giaáo duåc àaåo àûác, chñnh trõ, tû tûúãng, giaáo duåc truyïìn thöëng dên töåc... KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 21 Ta haäy xem trònh àöå kinh tïë hiïån nay cuãa chuáng ta theo caách phên loaåi trong baãng trònh bêìy dûúái àêy, àïí vêån duång vaâo giaáo duåc vaâ àaâo taåo. Nhûäng àùåc trûng chuã yïëu cuãa 3 giai àoaån kinh tïë TT Caác àùåc trûng I II III Kinh tïë sûác ngûúâi Kinh tïë taâi nguyïn Kinh tïë tri thûác 1 Têìm quan troång cuãa nghiïn cûáu khoa hoåc nhoã lín rêët lúán 2 Tyã lïå kinh phñ daânh cho nghiïn cûáu khoa hoåc trïn GDP dûúái 0,3% 1-2% trïn 3% 3 Tyã lïå àoáng goáp cuãa KH&CN cho tùng trûúãng kinh tïë dûúái 10% trïn 40% trïn 80% 4 Têìm quan troång cuãa giaáo duåc nhoã lín rêët lúán 5 Tyã lïå kinh phñ daânh cho giaáo duåc trïn GDP dûúái 1% 2-3% 6-8% 6 Bònh quên trònh àöå vùn hoáa Tyã lïå muâ chûä cao trung hoåc trung hoåc chuyïn nghiïåp 7 Kïët cêëu cöng nghïå: - Cöng nghïå thöng tin - 3-5% gêìn 15% - Cöng nghïå sinh hoåc - 2% gêìn 10% - Cöng nghïå nùng lûúång taái sinh vaâ nùng lûúång múái - 2% gêìn 10% - Cöng nghïå biïín - 2% gêìn 10% KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 8 22 - Cöng nghïå saåch - 1% gêìn 5% - Cöng nghïå vêåt liïåu múái - 1% gêìn 5% - Cöng nghïå khöng gian - - gêìn 5% - Cöng nghïå mïìm - - gêìn 5% Kïët cêëu sûác lao àöång trªn 50% 10-20% dûúái 10% - Nöng nghiïåp 15-20% trïn 30% dûúái 20% - Cöng nghiïåp - 10 -15% trïn 40% - Cöng nghïå cao 9 Tuöíi thoå 36 60 -70 trïn 70 10 Tyã lïå tùng dên söë cao thêëp rêët thêëp 11 Mûác àöå àö thõ hoáa 25% 70% haå thêëp dûúái 70% 12 Vai troâ cuãa truyïìn thöng khöng lúán lín rêët lúán 13 Trònh àöå töí chûác xaä höåi àún giaãn phûác taåp rêët phûác taåp 14 Mûác àöå toaân cêìu hoáa kinh tïë thïë giúái Thêëp khaá cao rêët cao Nguöìn: Ngö Quáy Tuâng. Kinh tïë tri thûác, NXB KHKT Bùæc Kinh, 1998. (Trñch theo saách àaä dêîn do GS. VS. Àùång Hûäu chuã biïn). Xeát qua biïíu naây, ûáng vaâo tònh hònh nûúác ta, coá thïí thêëy (I Kinh tïë sûác ngûúâi; II - Kinh tïë taâi nguyïn; III - Kinh tïë tri thûác). 1. Têìm quan troång cuãa NCKH àang úã mûác I vaâ II: giûäa "nhoã" vaâ "lúán"; 2. Kinh phñ daânh cho NCKH/GDP ta múái àûúåc 2%: giûäa mûác I vaâ II; 3. Tyã lïå àoáng goáp cuãa KH&CN cho tùng trûúãng kinh tïë: riïng trong nöng nghiïåp - 30%, úã giûäa I vaâ II; 4. Têìm quan troång cuãa giaáo duåc: lúán vaâ rêët lúán - úã mûác II vaâ III; KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 23 5. Ngên saách giaáo duåc / GDP: dûúái 3% - giûäa I vaâ II; 6. Bònh quên trònh àöå vùn hoáa: lúáp 7 - lúáp 8 - giûäa II vaâ III; 8. Kïët cêëu lao àöång: nöng nghiïåp trïn 50% - úã mûác I; 9. Tuöíi thoå: 68t - mûác II; 10. Tyã lïå tùng dên söë: 1,7% - thêëp, úã mûác II; 11. Mûác àöå àö thõ hoáa: khoaãng 25% - mûác I; 12. Vai troâ cuãa truyïìn thöng: lúán - mûác II; (coân muåc 7,13,14 - chuáng töi chûa coá cùn cûá àïí xïëp loaåi). Nhû vêåy laâ, nïìn kinh tïë úã nûúác ta bêy giúâ chuã yïëu vêîn coân laâ nïìn kinh tïë sûác ngûúâi vúái möåt söë yïëu töë cuãa nïìn kinh tïë tri thûác. Nhûng trong tûúng lai khöng xa chùæc chùæn seä súám tham gia vaâo nïìn kinh tïë naây coá thïí qua thõ trûúâng lao àöång hay thûúng maåi quöëc tïë, v.v.. Chiïën lûúåc giaáo duåc - àaâo taåo phaát triïín con ngûúâi cuãa chuáng ta phaãi àaáp ûáng yïu cêìu cuãa caã ba nïìn kinh tïë: kinh tïë lao àöång, kinh tïë taâi nguyïn vaâ kinh tïë tri thûác. Chuáng töi rêët quan têm àïën nhûäng àùåc trûng cuãa ba nïìn kinh tïë naây vúái yá tûúãng chung laâ phaát triïín giaáo duåc nhùçm phaát triïín con ngûúâi àïí aáp saát phuåc vuå caác muåc tiïu phaát triïín xaä höåi - kinh tïë. úã àêy chuáng töi àïì xuêët möåt söë biïån phaáp chiïën lûúåc chêën hûng vaâ phaát triïín giaáo duåc - àaâo taåo phuåc vuå CNH, HÀH. Muöën thûåc hiïån àûúåc sûå phaát triïín toaân diïån con ngûúâi ài vaâo CNH, HÀH, chuáng ta coi troång caã giaáo duåc nhaâ trûúâng lêîn giaáo duåc gia àònh vaâ xaä höåi. úã àêy trûúác hïët noái àïën giaáo duåc nhaâ trûúâng trong hïå thöëng giaáo duåc quöëc dên theo muåc tiïu chiïën lûúåc vaâ caác tû tûúãng chiïën lûúåc chó àaåo sûå phaát triïín nïìn giaáo duåc nûúác nhaâ ài vaâo thïë kyã XXI àaä ghi trong Nghõ quyïët Höåi nghõ Ban chêëp haânh Trung ûúng lêìn thûá hai (Khoáa VIII). Ài vaâo biïån phaáp chiïën lûúåc, trong thúâi gian túái, theo chuáng töi nghô, chuáng ta phaãi laâm mêëy viïåc sau àêy: + Chuêín hoáa. Tûâ möåt nûúác nöng nghiïåp laåc hêåu, keám phaát triïín, ngheâo naân, tuyïåt àaåi àa söë dên cû muâ chûä, laåi phaát triïín giaáo duåc trong nhûäng àiïìu kiïån hïët sûác khoá khùn khi coá chiïën tranh... chuáng ta àaä laâm moåi caách, ài bùçng moåi con àûúâng - ngûúâi biïët chûä daåy ngûúâi khöng biïët chûä, lúáp sû phaåm "göëc àa", "göëc mñt", lêëy gaåch laâm phêën, lêëy sên laâm baân, v.v.. Chuáng ta àaä àûa caã möåt dên töåc KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 24 muâ chûä àïën chöî biïët chûä, dên trñ ngaây möåt cao, nhên lûåc ngaây caâng coá vùn hoáa, trònh àöå khoa hoåc - cöng nghïå àûúåc nêng cao dêìn. Bêy giúâ chuáng ta àaä coá möåt hïå thöëng giaáo duåc tûúng àöëi hoaân chónh möåt nïìn quöëc hoåc nhên dên, àuã sûác àïí chuêín hoáa têët caã caác trûúâng, hoaåt àöång daåy vaâ hoåc, caác phûúng tiïån giaáo duåc - àaâo taåo nhùçm vaâo muåc tiïu giaáo duåc. Moåi thûá tûâng bûúác, tûâng phêìn, tûâ thêìy giaáo, chûúng trònh, saách giaáo khoa... àïën lúáp hoåc, trûúâng hoåc, baân ghïë vaâ nhêët laâ trònh àöå phaãi àaåt àûúåc sau möåt cêëp hoåc, bêåc hoåc, thiïët bõ daåy hoåc..., àïìu phaãi àaåt chuêín, luác àêìu àaåt chuêín quöëc gia vaâ dêìn dêìn àïën chuêín quöëc tïë. Chuêín hoáa laâ tiïu chuêín cuãa cöng nghiïåp hoáa, vùn minh, hiïån àaåi. Chuêín hoáa nhaâ trûúâng theo hûúáng giaáo duåc phaát triïín toaân diïån ngûúâi vaâ phaát triïín ngûúâi bïìn vûäng. + Hiïån àaåi hoáa. Trûúác hïët nöåi dung giaáo duåc, chûúng trònh, saách giaáo khoa phaãi hiïån àaåi hoáa (àùåc biïåt chuá yá caác mön quöëc ngûä, quöëc sûã, quöëc vùn cuâng caác mön cöng cuå nhû toaán, tin hoåc, ngoaåi ngûä vaâ caác mön thúâi sûå toaân cêìu - baão vïå möi trûúâng, giaáo duåc dên söë, chöëng bïånh thïë kyã...) vaâ cuâng vúái àoá laâ cú súã vêåt chêët, thiïët bõ daåy hoåc. Àùåc biïåt quan troång laâ ngûúâi daåy phaãi coá tinh thêìn hiïån àaåi hoáa. Phûúng phaáp daåy hoåc, saách giaáo khoa phaãi hiïån àaåi hoáa. Ngaây nay, nhiïìu nûúác, nhû àaä trònh bêìy úã trïn, coi caá thïí hoáa phûúng phaáp daåy vaâ hoåc vaâ phûúng phaáp "giaãi quyïët vêën àïì" laâ hûúáng chuã yïëu hiïån àaåi hoáa giaáo hoåc phaáp böå mön theo nguyïn lyá giaáo duåc, nhùçm thûác tónh töëi àa tiïìm nùng cuãa ngûúâi hoåc vaâ hònh thaânh úã ngûúâi hoåc khaã nùng thñch nghi töët nhêët, nhanh nhêët, tinh thêìn phï phaán khaách quan, khoa hoåc, tû duy saáng taåo vaâ coá phûúng phaáp tûå hoåc suöët àúâi. Ngaây nay noái àïën hiïån àaåi hoáa giaáo duåc khöng thïí khöng noái túái tin hoåc hoáa, sûã duång In-teác-neát. + Dên chuã hoáa. Cêìn phên biïåt ba khaái niïåm: dên chuã hoáa giaáo duåc, dên chuã hoáa nhaâ trûúâng, dên chuã hoáa quaãn lyá giaáo duåc. Dên chuã hoáa giaáo duåc trûúác hïët thïí hiïån úã chuã trûúng giaáo duåc cho moåi ngûúâi, xoáa muâ chûä, tûâng bûúác phöí cêåp giaáo duåc tûâ thêëp lïn cao, àem laåi chûä nghôa, trñ tuïå cho moåi ngûúâi dên. Moåi ngûúâi dên coá quyïìn bònh àùèng trûúác giaáo duåc: moåi ngûúâi àïìu àûúåc ài hoåc - àoá laâ möåt quyïìn cú baãn cuãa con ngûúâi. Dên chuã hoáa giaáo duåc ài liïìn vúái cöng bùçng xaä höåi trong giaáo duåc. Laâm cho trûúâng hoåc thûåc sûå laâ cuãa dên. Ngûúâi dên coá traách nhiïåm vaâ quyïìn haån goáp yá kiïën xêy dûång, canh tên, caãi caách nöåi dung, chûúng trònh hoåc, saách giaáo khoa, kïë hoaåch daåy hoåc, nhêët laâ muåc tiïu àaâo taåo, vaâ têët nhiïn caã viïåc triïín khai KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 25 thûåc hiïån daåy vaâ hoåc. Àêy chñnh laâ möåt nöåi dung cuãa chuã trûúng thûåc hiïån dên chuã úã cú súã (nhaâ trûúâng). Coân dên chuã hoáa quaãn lyá giaáo duåc trûúác hïët laâ chöëng quan liïu, phiïìn haâ, tham nhuäng trong ngaânh giaáo duåc, laâ cöng minh, cöng khai, cöng bùçng trong thûåc hiïån caác chñnh saách, chïë àöå vaâ moåi hoaåt àöång trong nhaâ trûúâng, trong ngaânh giaáo duåc, nhêët laâ àöëi vúái caác khoaãn thu- chi vaâ thi. Dên chuã hoáa quaãn lyá giaáo duåc coân thïí hiïån úã yá thûác tön troång caác töí chûác chñnh trõ cuãa giaáo giúái, cuãa ngûúâi hoåc vaâ cú chïë phöëi húåp giûäa chñnh quyïìn vaâ caác töí chûác. Têët caã nhùçm baão àaãm chêët lûúång giaáo duåc, muåc tiïu giaáo duåc. Dên chuã hoáa laâ tinh thêìn cöët yïëu cuãa thúâi àaåi ngaây nay. + Xaä höåi hoáa giaáo duåc*. Sûå nghiïåp giaáo duåc khöng phaãi chó laâ cuãa Nhaâ nûúác maâ laâ cuãa toaân xaä höåi: moåi ngûúâi cuâng laâm giaáo duåc, Nhaâ nûúác vaâ xaä höåi, trung ûúng vaâ àõa phûúng cuâng laâm giaáo duåc, taåo nïn möåt cao traâo hoåc têåp trong toaân dên. Xaä höåi hoáa giaáo duåc laâ möåt trong nhûäng con àûúâng thûåc hiïån dên chuã hoáa giaáo duåc. Xaä höåi hoáa giaáo duåc trûúác hïët nêng cao traách nhiïåm cuãa moåi ngûúâi àöëi vúái giaáo duåc thïë hïå treã, thûåc hiïån theo cú chïë àaåi höåi giaáo duåc tûâng àõa phûúng, taåo nïn möåt möi trûúâng giaáo duåc thöëng nhêët töët àeåp cuãa caã xaä höåi, gia àònh, nhaâ trûúâng: àöång viïn tinh thêìn vaâ vêåt chêët, taåo thïm àöång lûåc cho ngûúâi daåy; khen thûúãng hoåc sinh gioãi, nhêët laâ àöëi vúái caác em ngheâo hoåc gioãi, giuáp àúä caác em khoá khùn, khuyïën khñch caác em chùm hoåc. Xaä höåi hoáa giaáo duåc cuäng tùng thïm nguöìn lûåc khaác, nhêët laâ nguöìn lûåc taâi chñnh cho giaáo duåc. Xaä höåi hoáa giaáo duåc gùæn liïìn vúái àa daång hoáa caác nguöìn lûåc cho giaáo duåc. + Àa daång hoáa caác hònh thûác trûúâng lúáp. Phûúng thûác àa daång hoáa trong giaáo duåc gùæn liïìn vúái xaä höåi hoáa; noá cuäng gùæn liïìn vúái dên chuã hoáa giaáo duåc. Caác trûúâng, lúáp, trung têm giaáo duåc khöng phaãi chó dûúái daång cöng lêåp, maâ coân coá trûúâng, trung têm, lúáp dên lêåp vaâ tû thuåc. Àa daång hoáa caác loaåi hònh trûúâng lúáp, trïn cú súã muåc tiïu àaâo taåo, nöåi dung giaáo duåc, chuêín kiïën thûác àïìu thöëng nhêët cho têët caã caác loaåi hònh trûúâng. Böå Giaáo duåc vaâ Àaâo taåo thûåc hiïån quaãn lyá Nhaâ nûúác thöëng nhêët toaân hïå thöëng giaáo duåc quöëc dên, trong àoá coá caã caác trûúâng, ngoaâi cöng lêåp cuäng nhû àöëi vúái caác trûúâng cöng lêåp theo Luêåt Giaáo duåc. (Viïët theo Phaåm Minh Haåc. "Giaáo duåc Viïåt Nam trûúác ngûúäng cûãa thïë kyã XXI", NXB Chñnh trõ Quöëc gia, Haâ Nöåi, 1999, tr. 328-332)./. KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 26 1 úãã ta coá trûúâng àaåi hoåc coá khoaãng 10.000 sinh viïn, coá 100 maáy tñnh. Theo àöìng chñ Giaám àöëc Súã GD-ÀT möåt thaânh phöë múái (6/2000) cho töi biïët trung bònh trong caác trûúâng cuãa thaânh phöë naây laâ 2000 hoåc sinh/1 maáy. * Xem Phaåm Minh Haåc (chuã biïn): Xaä höåi hoáa giaáo duåc, NXB. Giaáo duåc, Haâ Nöåi, 1995. KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 27 VAI TROÂ CUÃA KHOA HOÅC CÚ BAÃN TRONG NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC GS. VS. NGUYÏÎN VÙN ÀAÅO Giaám àöëc Àaåi hoåc Quöëc gia Haâ Nöåi. I. Múã àêìu Cuöåc caách maång khoa hoåc vaâ cöng nghïå hiïån àaåi vúái nhûäng bûúác tiïën khöíng löì: "möåt ngaây bùçng hai mûúi nùm" àang taác àöång toaân diïån àïën moåi nïìn kinh tïë, moåi chïë àöå xaä höåi trïn phaåm vi toaân cêìu. Cuöåc àua tranh giûäa caác quöëc gia trïn mùåt trêån kinh tïë àang diïîn ra rêët quyïët liïåt. Möåt xaä höåi thöng tin, möåt nïìn kinh tïë tri thûác àaä bùæt àêìu hònh thaânh. Àoá laâ möåt nïìn kinh tïë maâ saãn xuêët, dõch vuå dûåa chuã yïëu vaâo tri thûác vaâ cöng nghïå, àùåc biïåt laâ cöng nghïå thöng tin. Hiïån nay caác quöëc gia àang phaãi àöëi mùåt vúái ba thaách thûác lúán sau àêy: 1. Xu thïë toaân cêìu hoaá vúái thûúng maåi tûå do gêy khoá khùn cho viïåc baão höå saãn xuêët trong nûúác. 2. Nhûäng àoâi hoãi ngaây möåt tùng àöëi vúái viïåc baão vïå möi trûúâng, "phaát triïín bïìn vûäng" àïí duy trò sûå cên bùçng sinh thaái trong àiïìu kiïån tùng dên söë, àoâi hoãi ngaây caâng tùng vïì lûúng thûåc, nùng lûúång vaâ nûúác. 3. Sûå hònh thaânh cuãa möåt xaä höåi thöng tin, möåt nïìn kinh tïë tri thûác àang taác àöång maånh meä àïën löëi söëng vaâ viïåc laâm cuãa ngûúâi dên; àang thay àöíi phûúng thûác hoaåt àöång cuãa caác cöng ty vaâ Chñnh phuã vaâ àang àûa laåi möåt nïìn vùn hoaá múái trong möåt thïë giúái tûåa nhû möåt ngöi laâng toaân cêìu coá möëi quan hïå gêìn guäi, àan xen vúái nhau. Khoa hoåc vaâ cöng nghïå seä àoáng möåt vai troâ quan troång trong viïåc vûúåt qua nhûäng thaách thûác naây. KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 28 Cöng nghïå àûúåc xem laâ yïëu töë quan troång nhêët trong viïåc caånh tranh ngaây caâng tùng trong saãn xuêët. Ngaây nay, chòa khoaá cuãa sûå tiïën böå trong thïë giúái thûúng maåi laâ àêìu tû liïn tuåc cho nghiïn cûáu vaâ phaát triïín (R & D) vaâ àûa ra àûúåc nhûäng saãn phêím vaâ cöng nghïå múái nhanh hún ngûúâi khaác. Ngoaâi ra, vò kiïën thûác vïì khoa hoåc vaâ cöng nghïå laâ quan troång trong viïåc hònh thaânh caác chñnh saách nhùçm àaáp ûáng nhûäng yïu cêìu cuãa möåt xaä höåi àa daång, thöng tin khoa hoåc vaâ cöng nghïå laâ àùåc biïåt cêìn thiïët cho quaá trònh ra caác quyïët àõnh trong laänh àaåo vaâ quaãn lyá kinh tïë, xaä höåi. Nhêån thûác àûúåc têìm quan troång cuãa khoa hoåc vaâ cöng nghïå, caác quöëc gia àaä vaåch ra chñnh saách khoa hoåc vaâ cöng nghïå theo caác hûúáng sau àêy: 1. Chñnh phuã àoáng möåt vai troâ quan troång vaâ tñch cûåc hún trong viïåc phaát triïín khoa hoåc vaâ cöng nghïå. 2. Ngaây caâng nhêën maånh àïën nghiïn cûáu cú baãn. Caác nhaâ khoa hoåc vaâ giaáo duåc gùæn nhiïìu hún vúái saãn xuêët trong cöng taác nghiïn cûáu vaâ àaâo taåo nguöìn nhên lûåc. Khoaãng caách giûäa khoa hoåc cú baãn, khoa hoåc ûáng duång vaâ saãn xuêët, ngaây caâng ruát ngùæn vúái xu hûúáng khoa hoåc hoaá cöng nghïå vaâ cöng nghïå hoaá khoa hoåc. 3. Viïåc coi troång quyïìn súã hûäu trñ tuïå àang giuáp cho viïåc baão höå caác phaát minh vaâ khuyïën khñch sûå caånh tranh cuãa caác ngaânh saãn xuêët cöng nghïå cao. 4. Sûå húåp taác quöëc tïë àang àûúåc phaát triïín maånh trong böëi caãnh höåi nhêåp vaâ caånh tranh. Trong nhûäng bûúác ài ban àêìu cuãa quaá trònh phaát triïín kinh tïë cuãa caác nûúác ngheâo, têët yïëu phaãi vay vöën vaâ nhêåp cöng nghïå cuãa caác nûúác giaâu, caác nûúác coá nïìn cöng nghïå hiïån àaåi. Röìi tiïën túái phaãi àaâo taåo nhên lûåc, nhên taâi àïí phaát triïín cöng nghïå úã trong nûúác, kïët húåp vúái viïåc nhêåp cöng nghïå tûâ bïn ngoaâi, laâm ra caác saãn phêím coá chêët lûúång cao vaâ coá khaã nùng caånh tranh trïn thõ trûúâng thïë giúái vaâ khu vûåc. Àïí coá thïí nhêåp cöng nghïå coá hiïåu quaã vaâ sûã duång chuáng möåt caách saáng taåo, nhêët laâ àïí coá thïí phaát triïín cöng nghïå úã trong nûúác úã trònh àöå cao, nhêët thiïët phaãi coá möåt àöåi nguä caán böå àuã maånh vïì KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 29 khoa hoåc ûáng duång vaâ khoa hoåc cú baãn - nïìn taãng cuãa caác khoa hoåc ûáng duång. Caác nûúác àaä phaát triïín úã Têy Êu, Myä, Nhêåt Baãn, caác "con röìng múái" cuãa Chêu aá àïìu laâ nhûäng nûúác àaä biïët sûã duång khoa hoåc nhû möåt àöång lûåc quan troång àïí phaát triïín kinh tïë - xaä höåi. Tûâ àêìu thêåp kyã 60 cuãa thïë kyã XX, Myä àaä nhêån àõnh: "Trong cuöåc caånh tranh giûäa chuã nghôa tû baãn vaâ chuã nghôa xaä höåi, sûå thaânh cöng hoùåc thêët baåi seä quyïët àõnh úã caác trûúâng àaåi hoåc Myä. Àêy laâ möåt trong nhûäng mùåt trêån chñnh, àaãm baão sûác maånh vaâ khaã nùng àûáng vûäng cuãa möåt quöëc gia...". Ngay tûâ thúâi àoá Myä àaä tùng gêëp àöi mûác àöå àêìu tû vaâ quy mö phaát triïín giaáo duåc, trúã thaânh nûúác àûáng àêìu thïë giúái vïì söë lûúång sinh viïn trïn 1000 ngûúâi dên úã lûáa tuöíi 20-24 (55 sinh viïn/1000 dên), trong khi Liïn Xö xïëp thûá 25 (21 sinh viïn/1000 dên). Haâng nùm Myä àêìu tû cho nghiïn cûáu cú baãn laâ 15 tyã USD, trong khi àoá Liïn Xö (cuä) chó chi coá 2 tyã ruáp. Gêìn àêy, nhùçm giûä lêëy võ trñ àûáng àêìu thïë giúái vïì cöng nghïå cao cêëp, Myä àaä quyïët àõnh tùng mûác àêìu tû haâng nùm cho caác nghiïn cûáu cú baãn àïën 30 tyã USD, chiïëm 15,5% töíng ngên saách nghiïn cûáu cuãa Myä. Nhêåt Baãn àaä qua thúâi kyâ nhêåp cöng nghïå cuãa Myä laâ chuã yïëu. Tûâ 1990 Nhêåt àaä àêìu tû rêët lúán cho caác nghiïn cûáu cú baãn vúái ngên saách haâng nùm vaâo khoaãng 30 tyã USD, chiïëm 12,3% ngên saách cho nghiïn cûáu vaâ tûå taåo lêëy cöng nghïå Nhêåt Baãn. Sûå phaát triïín thêìn kyâ cuãa Nhêåt Baãn bùæt nguöìn tûâ nhêån thûác sêu sùæc vïì vai troâ cuãa khoa hoåc - cöng nghïå trong sûå nghiïåp xêy dûång àêët nûúác. Ngay tûâ thúâi Minh trõ 1870, Nhêåt hoaâng àaä lêëy 5 lúâi thïì laâm möåt phêìn cuãa hiïën phaáp Nhêåt. Möåt trong 5 lúâi thïì àoá laâ: "Kiïën thûác seä àûúåc tòm kiïëm, giaânh giêåt lêëy tûâ moåi nguöìn, bùçng moåi phûúng tiïån maâ chuáng ta coá, àïí phuång sûå cho sûå vô àaåi vaâ an ninh cuãa nûúác Nhêåt". Hiïån nay Nhêåt Baãn àang tñch cûåc chuêín bõ cho "cuöåc chaåy àua chêët xaám" seä diïîn ra aác liïåt trong thïë kyã XXI. Tûâ 1997 - 2000, söë lûúång tiïën sô àûúåc àaâo taåo tùng 2 lêìn. Nûúác Àûác haâng nùm daânh 21,1% ngên saách nghiïn cûáu cho nghiïn cûáu cú baãn. Tyã lïå ngên saách chi cho 3 lônh vûåc: nghiïn cûáu cú baãn, nghiïn cûáu ûáng duång vaâ triïín khai cöng nghïå úã möåt söë nûúác nhû sau: Nhêåt: 14/25/61 KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 30 Àaâi Loan: 14/28/58 Phaáp: 21/31/48 Myä: 17/23/60 Viïåt Nam: ûúác tñnh 10/40/45. Cöng bùçng maâ noái, Viïåt Nam ta thuöåc vaâo nhûäng nûúác tiïn tiïën nhêët vïì nhêån thûác vai troâ cuãa khoa hoåc vaâ cöng nghïå. Tûâ lêu ta àaä coi caách maång khoa hoåc vaâ kyä thuêåt laâ then chöët, nay laåi nhêën maånh: phaát triïín vùn hoaá, khoa hoåc, giaáo duåc laâ quöëc saách haâng àêìu... Song àiïìu àaáng lûu yá laâ: úã ta giûäa nhêån thûác vaâ thûåc thi coân coá möåt khoaãng caách quaá xa. Do vêåy nïìn giaáo duåc vaâ khoa hoåc cuãa ta àang àûáng trûúác nguy cú bõ tuåt hêåu. Khöng phaát triïín àûúåc khoa hoåc vaâ giaáo duåc thò dên töåc ta seä bõ chòm àùæm trong ngheâo naân, laåc hêåu vaâ seä mêët luön caã àöåc lêåp, tûå do. úã àêy, tinh thêìn lúâi kïu goåi cuãa Chuã tõch Höì Chñ Minh gêìn 60 nùm vïì trûúác vêîn coân nguyïn giaá trõ cuãa noá: "Muöën giûä vûäng nïìn àöåc lêåp, muöën laâm cho dên giaâu, nûúác maånh, moåi ngûúâi Viïåt Nam phaãi coá kiïën thûác múái àïí coá thïí tham gia vaâo cöng cuöåc xêy dûång nûúác nhaâ..." Ngaây nay "kiïën thûác" laâ khoa hoåc vaâ cöng nghïå. "Kiïën thûác" cuäng laâ giaáo duåc vaâ àaâo taåo. II. Vai troâ cuãa caác ngaânh khoa hoåc cú baãn úã nûúác ta Khoa hoåc cú baãn (caác lônh vûåc cuãa khoa hoåc tûå nhiïn cuäng nhû cuãa khoa hoåc xaä höåi) laâ möåt giaá trõ vùn hoaá - vûâa laâ muåc tiïu, vûâa laâ àöång lûåc phaát triïín xaä höåi. Noá thuöåc phaåm truâ kiïën truác thûúång têìng, thuöåc vïì caác hònh thaái yá thûác xaä höåi. Song, trong nïìn kinh tïë tri thûác noá cuäng laâ möåt yïëu töë quan troång cuãa lûåc lûúång saãn xuêët, hay röång hún cuãa phûúng thûác saãn xuêët. Sûå phaát triïín caác ngaânh khoa hoåc cú baãn úã nûúác ta laâ rêët cêìn thiïët vò chuáng laâ nïìn taãng cho caác nghiïn cûáu ûáng duång vaâ nïìn taãng cho viïåc tiïëp thu caác cöng nghïå nhêåp ngoaåi. Caác nghiïn cûáu cú baãn phaãi àûúåc choån loåc, coá àõnh hûúáng. Àöëi vúái möåt nûúác àang phaát triïín nhû nûúác ta thò nhûäng nghiïn cûáu ûáng duång vaâ triïín khai ra saãn xuêët àûúng nhiïn laâ nhûäng vêën àïì quan troång haâng àêìu. Song àiïìu àoá khöng coá yá nghôa laâ ta coá thïí boã qua caác nghiïn cûáu cú baãn - nhêët laâ nghiïn cûáu cú baãn àõnh hûúáng - vaâ chó döëc sûác vaâo phaát triïín cöng nghïå, búãi nhûäng lyá leä chuã yïëu sau àêy: KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 31 1. Khöng thïí tiïën haânh nghiïn cûáu ûáng duång hoùåc nhêåp cöng nghïå chó dûåa trïn nhûäng kïët quaã nghiïn cûáu cú baãn cuãa nûúác ngoaâi. Nïn lûu yá rùçng, nhûäng cöng nghïå maâ nûúác ngoaâi trao cho ta chuã yïëu laâ nhûäng cöng nghïå cuãa ngaây höm qua, may mùæn lùæm múái àûúåc möåt ñt cöng nghïå cuãa ngaây höm nay. Sau àoá cöng nghïå seä àöíi múái vaâ ta laåi bõ tuåt hêåu, khöng thïí naâo àuöíi kõp hoå àûúåc. Nïëu nhû ta muöën àaåt trònh àöå tiïn tiïën cuãa thïë giúái thò chuáng ta nhêët thiïët phaãi taåo nhûäng àiïìu kiïån àïí phaát triïín caác khoa hoåc cú baãn úã trong nûúác. Öng Abbdus Salam - giaãi thûúãng Nobel vïì Vêåt lyá, Chuã tõch Viïån Haân lêm khoa hoåc Thïë giúái thûá ba àaä phaãi thöët lïn rùçng: "... Khöng coá gò xuác phaåm chuáng ta hún laâ khêíu hiïåu cuãa caác nûúác giaâu vïì möåt "khoa hoåc vûâa têìm" cho caác nûúác thïë giúái thûá ba. Rêët tiïëc rùçng khêíu hiïåu naây àûúåc lùåp laåi nhû con veåt trong caác nûúác chuáng ta möåt caách thiïëu suy nghô, àïí baâo chûäa cho viïåc ngùn caãn sûå phaát triïín cuãa têët caã caác ngaânh khoa hoåc..." Ngoaâi ra, àöång lûåc phaát triïín cuãa khoa hoåc hiïån àaåi rêët maånh. Nhûäng hûúáng khoa hoåc tûúãng chûâng nhû xa xöi böîng chöëc laåi trúã thaânh coá triïín voång. 2. Sûå phaát triïín cuãa caác nhiïåm vuå nghiïn cûáu cú baãn gùæn chùåt vúái triïín voång vaâ khuynh hûúáng cuãa sûå phaát triïín giaáo duåc vaâ àaâo taåo (àaåi hoåc vaâ sau àaåi hoåc), búãi vò caác trûúâng àaåi hoåc phaãi cung cêëp cho sinh viïn nhûäng kiïën thûác cú baãn laâm cú súã cho hoå trong 30 - 40 nùm cöng taác sau àêëy, àöìng thúâi daåy cho hoå caách tûå hoåc vaâ cung cêëp cho hoå nhûäng hiïíu biïët thûåc tiïîn cêìn thiïët cho 5 - 10 nùm àêìu cöng taác. Muöën laâm àûúåc viïåc àoá phaãi coá möåt àöåi nguä thêìy giaáo coá trònh àöå cao vïì khoa hoåc cú baãn. Song àiïìu naây seä khöng thïí thûåc hiïån àûúåc nïëu trong caác trûúâng àaåi hoåc khöng tiïën haânh caác nghiïn cûáu cú baãn. 3. Àiïìu àaáng chuá yá laâ töëc àöå àaâo taåo caán böå coá trònh àöå cao trong lônh vûåc nghiïn cûáu cú baãn thûúâng nhanh hún nhiïìu lônh vûåc nghiïn cûáu khaác. Trong thûåc tiïîn luön coá nhûäng ngûúâi coá nùng khiïëu àùåc biïåt vïì khoa hoåc cú baãn. Chuyïín hoå sang laâm cöng taác nghiïn cûáu ûáng duång hoùåc cöng taác kyä thuêåt seä keám hiïåu quaã. Kinh nghiïåm chûáng toã rùçng, nhûäng ngûúâi úã thúâi sinh viïn àûúåc hoåc qua trûúâng cú baãn vûäng röìi sau àoá laâm caác lônh vûåc ûáng duång laâ nhûäng ngûúâi coá têìm nhòn röång, dïî thñch nghi vúái nhûäng biïën àöíi cuãa KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 32 hoaân caãnh hún nhûäng ngûúâi chó àûúåc àaâo taåo theo nhûäng nhiïåm vuå ûáng duång heåp. 4. Nïìn khoa hoåc cuãa ta khöng phaãi laâ möåt hïå cö lêåp, maâ laâ böå phêån hûäu cú cuãa hïå thöëng khoa hoåc thïë giúái. Chuáng ta hoaân toaân coá khaã nùng taåo lêåp cho mònh möåt võ trñ khoa hoåc xûáng àaáng trïn trûúâng quöëc tïë. Trong àiïìu kiïån cuãa thïë giúái hiïån nay, tiïìm lûåc trñ tuïå cuãa möîi nûúác, maâ phêìn quan troång nhêët cuãa noá laâ nhûäng nghiïn cûáu cú baãn, àaä trúã thaânh sûác maånh vêåt chêët cuãa nûúác àoá. III. Thûåc traång cuãa caác ngaânh khoa hoåc cú baãn nûúác ta hiïån nay Sau khi Caách maång thaáng Taám thaânh cöng, sûå nghiïåp giaáo duåc vaâ khoa hoåc úã nûúác ta àaä àûúåc quan têm phaát triïín maånh. Ngay trong nhûäng nùm àêìu khaáng chiïën chöëng thûåc dên Phaáp, àöåi nguä caán böå khoa hoåc cú baãn àaä coá nhiïìu àoáng goáp tñch cûåc trong cöng taác àaâo taåo caán böå, trong viïåc nghiïn cûáu phuåc vuå quöëc phoâng, trong saãn xuêët cöng nöng nghiïåp, giao thöng vêån taãi... Khi miïìn Bùæc nûúác ta àûúåc hoaân toaân giaãi phoáng, nïìn khoa hoåc cuãa ta noái chung vaâ caác ngaânh khoa hoåc cú baãn noái riïng coá àiïìu kiïån phaát triïín thuêån lúåi. Nhûäng nùm 60 àaä àaánh dêëu sûå ra àúâi cuãa hêìu hïët caác ngaânh khoa hoåc cú baãn úã nûúác ta: Toaán, Lyá, Cú, Hoaá, Sinh, caác ngaânh khoa hoåc traái àêët vaâ biïín v.v... Ngaây nay, chuáng ta àaä coá khoaãng hai ngaân rûúäi tiïën syä vaâ tiïën syä khoa hoåc àang laâm viïåc trong caác lônh vûåc khaác nhau cuãa caác ngaânh khoa hoåc cú baãn. Con söë àoá chûa phaãi laâ nhiïìu so vúái möåt àêët nûúác coá trïn 70 triïåu dên, song cuäng laâ con söë àaáng phêën khúãi vaâ laâ con söë mú ûúác àöëi vúái nhiïìu nûúác àang phaát triïín. Trong nhûäng nùm gêìn àêy, nhûäng nghiïn cûáu cú baãn úã nûúác ta àaä têåp trung trong caác lônh vûåc àiïìu tra töíng húåp caác nguöìn taâi nguyïn vaâ àiïìu kiïån tûå nhiïn cuãa àêët nûúác, phaát triïín caác lyá thuyïët cú baãn trong Toaán hoåc, Vêåt lyá, Cú hoåc, nghiïn cûáu Sinh hoåc, Vêåt liïåu, linh kiïån, sûã duång coá hiïåu quaã caác nguöìn nùng lûúång sùén coá vaâ nghiïn cûáu thùm doâ caác nguöìn nùng lûúång tûå nhiïn, trong viïåc phuåc vuå cho cöng taác quaãn lyá saãn xuêët vaâ trong nhiïìu ngaânh saãn xuêët cöng nöng nghiïåp khaác. Nhúâ coá trònh àöå khoa hoåc cú baãn töët, nhúâ nhûäng nghiïn cûáu cú baãn àûúåc tiïën haânh tûâ nhûäng thêåp kyã 60 àïën nay, chuáng ta àaä nhêåp vaâ caãi tiïën coá kïët quaã nhiïìu kyä thuêåt múái, cöng nghïå múái, trong àoá KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 33 nöíi bêåt laâ caác thaânh tûåu trong lônh vûåc nöng nghiïåp (caác loaåi giöëng cêy tröìng, vêåt nuöi) vaâ trong lônh vûåc tin hoåc. Cuäng nhúâ coá trònh àöå nghiïn cûáu cú baãn cao maâ nûúác ta àaä àûúåc biïët àïën trïn möåt söë lônh vûåc khoa hoåc lyá thuyïët nhû Toaán hoåc, Vêåt lyá, Cú hoåc... Coá thïí nïu lïn nhûäng àiïím maånh vaâ yïëu chuã yïëu cuãa àöåi nguä caán böå khoa hoåc cú baãn cuãa ta nhû sau: Nhûäng àiïím maånh: 1. Àûúåc àaâo taåo chñnh qui trong caác trûúâng àaåi hoåc lúán úã caác nûúác. Têåp húåp àûúåc nhiïìu ngûúâi vaâo loaåi gioãi nhêët cuãa àêët nûúác thöng qua caác lúáp chuyïn, caác kyâ thi tuyïín. Coá tû duy trûâu tûúång töët. Súám nùæm bùæt àûúåc caác hûúáng nghiïn cûáu hiïån àaåi cuãa thïë giúái. Àaä àaåt àûúåc möåt söë thaânh tûåu nghiïn cûáu úã trònh àöå cao trïn möåt söë lônh vûåc lyá thuyïët cú baãn: Toaán lyá thuyïët, Vêåt lyá lyá thuyïët, Cú hoåc lyá thuyïët. 2. Àûúåc reân luyïån, trûúãng thaânh trong thûåc tiïîn Viïåt Nam, coá tinh thêìn chõu àûång gian khöí cao, coá tinh thêìn cêìn cuâ lao àöång vaâ quyïët têm cao trong sûå nghiïåp khoa hoåc. Nhûäng àiïím yïëu: 1. Do thiïëu cú súã vêåt chêët, kyä thuêåt, nïn caán böå khoa hoåc cuãa ta yïëu vïì thûåc nghiïåm. Nhûäng caán böå khoa hoåc vaâo loaåi gioãi nhêët cuãa ta hoaåt àöång chuã yïëu trong caác ngaânh lyá thuyïët. 2. Thiïëu sûå gùæn boá mêåt thiïët khoa hoåc vúái àaâo taåo, khoa hoåc vúái saãn xuêët. Thiïëu nhûäng ngûúâi taâi gioãi laâm àûúåc nhiïåm vuå chùæp nöëi khoa hoåc cú baãn vúái thûåc tiïîn. 3. Àöåi nguä caán böå khoa hoåc cú baãn cuãa ta coá tuöíi trung bònh cao (GS: 60, PGS: 56 tuöíi), chûa àaåt túái ngûúäng töëi thiïíu vïì chêët lûúång, söë lûúång, thöng tin, àiïìu kiïån hoaåt àöång vaâ möi trûúâng àïí thûåc sûå àoáng vai troâ àöång lûåc trong phaát triïín kinh tïë vaâ xaä höåi. Àöåi nguä naây àang úã trong nhûäng àiïìu kiïån khoá khùn vïì kinh tïë, àúâi söëng vaâ möi trûúâng hoaåt àöång. Naån thêët thoaát chêët xaám àang diïîn ra khaá phöí biïën, dûúái nhiïìu daång khaác nhau. Hiïån nay ta coân thiïëu nghiïm troång möåt söë yïëu töë töëi cêìn cho phaát triïín khoa hoåc nhû sau: KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 34 Vïì caán böå: Àiïìu quan troång bêåc nhêët àaãm baão cho sûå tiïën böå cuãa caác nghiïn cûáu cú baãn laâ phaãi coá nhûäng caán böå khoa hoåc coá taâi, tuöíi àúâi coân treã. Caác nhoám nghiïn cûáu cuãa ta phaát triïín maånh vaâo nhûäng nùm 60 vúái lûåc lûúång caán böå tuöíi àúâi trung bònh laâ 25. Tiïëc rùçng ngaây nay tuöíi àúâi trung bònh cuãa caác nhoám àoá laâ xêëp xó 60 vaâ khöng coá nguöìn böí sung caác lûåc lûúång treã. Khaác vúái caác caán böå nghiïn cûáu ûáng duång, caán böå nghiïn cûáu cú baãn rêët khoá kiïëm àûúåc caác húåp àöìng kinh tïë. Thu nhêåp chuã yïëu cuãa hoå laâ lûúng, coân thêëp, múái chó àaáp ûáng àûúåc 1/3 nhu cêìu. Nhiïìu nhaâ khoa hoåc cuãa ta, trong àoá coá möåt söë ngûúâi coá tïn tuöíi, àaä buöåc phaãi rúâi boã cöng viïåc nghiïn cûáu cuãa mònh àïí ài kiïëm söëng. Chêët xaám úã nûúác ta àang bõ laäng phñ rêët nghiïm troång. Hònh aãnh naây cuãa nghïì nghiïn cûáu khoa hoåc khöng thïí taåo nïn chuát hêëp dêîn naâo àöëi vúái thanh niïn trong viïåc lûåa choån nghïì nghiïåp. Chêët xaám laâ möåt taâi nguyïn quan troång bêåc nhêët cuãa àêët nûúác. Nhûng thûá taâi nguyïn naây chó töìn taåi trong khoaãng thúâi gian nhêët àõnh cuãa möåt àúâi ngûúâi. Khöng sûã duång noá, khöng phaát huy noá, röìi tûå noá cuäng biïën mêët. Àïí coá möåt nhaâ nghiïn cûáu khoa hoåc hoùåc möåt thêìy giaáo àaåi hoåc coá khaã nùng àöåc lêåp nghiïn cûáu, àöåc lêåp giaãng daåy cêìn coá khoaãng thúâi gian trung bònh 12- 15 nùm sau khi hoå töët nghiïåp àaåi hoåc. Lúáp caán böå khoa hoåc vaâ thêìy giaáo chuã chöët úã caác trûúâng àaåi hoåc vaâ viïån nghiïn cûáu hiïån nay àaä úã àöå tuöíi 60, coân tuyïåt àaåi àa söë thanh niïn úã nûúác ta khöng coá yá àõnh ài theo con àûúâng khoa hoåc vaâ giaáo duåc. Vêåy thûã hoãi, 15-20 nùm nûäa lêëy ai maâ giaãng daåy vaâ nghiïn cûáu khoa hoåc? Àêy laâ vêën àïì coá tñnh chêët chiïën lûúåc vaâ rêët cêëp baách! Lï-nin coi caác nhên taâi, trñ thûác laâ nguöìn taâi nguyïn quñ nhêët cuãa xaä höåi, laâ àöång lûåc phaát triïín maånh meä cuãa xaä höåi. Ngay trong nhûäng nùm àêìu sau caách maång, Ngûúâi àaä thaânh lêåp möåt Uyã ban àùåc biïåt lo vïì caãi thiïån àúâi söëng cho caác nhaâ khoa hoåc vaâ àaä quyïët àõnh têåp trung nhên taâi, vêåt lûåc àïí xêy dûång nhûäng viïån nghiïn cûáu cú baãn, chùèng haån Viïån Thuyã khñ àöång hoåc mang tïn Giucopxky (Viïån naây coá luác coá túái 15 ngaân caán böå). Lï-nin laâ ngûúâi àaä súám thêëy moåi thaânh tûåu kinh tïë kyä thuêåt cuãa Liïn Xö phaãi dûåa vaâo khoa hoåc. Nhúâ viïåc thaânh lêåp Viïån noái trïn maâ haâng loaåt vêën àïì cuãa ngaânh haâng khöng, tïn lûãa, taâu vuä truå àaä àûúåc giaãi quyïët thaânh cöng. KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 35 Vïì cú súã vêåt chêët vaâ thöng tin: Trang thiïët bõ cho caác phoâng thñ nghiïåm cuãa ta hiïån nay coân yïëu. Chuáng ta cuäng coá möåt söë thiïët bõ hiïån àaåi nhû maáy vi tñnh, duång cuå ào lûúâng vaâ nhûäng thiïët bõ àiïån tûã khaác, song chuáng quaá ñt vïì söë lûúång vaâ thiïëu àöìng böå vïì phuå tuâng, hoaá chêët, hiïåu suêët sûã duång keám. Àêìu tû cho cú súã vêåt chêët/àêìu caán böå KH-CN úã Viïåt Nam chó bùçng 1/500 cuãa Xin-ga-po, 1/240 cuãa Haân Quöëc, 1/300 cuãa Nhêåt; 1/400 cuãa êën Àöå. Thöng tin khoa hoåc - nguöìn nuöi caác yá tûúãng khoa hoåc - úã ta chûa àaáp ûáng àûúåc yïu cêìu cuãa cöng taác nghiïn cûáu khoa hoåc. Thûúâng chuáng ta chó coá thïí àoåc caác taåp chñ khoa hoåc vúái söë coá, söë khöng, xuêët baãn tûâ 1 - 2 nùm vïì trûúác. Nghôa laâ chuáng ta chó àûúåc biïët àïën nhûäng kïët quaã nghiïn cûáu cuãa thïë giúái caách àêy 4 - 5 nùm. Trong thúâi àaåi buâng nöí thöng tin nhû hiïån nay, tñnh thúâi sûå cuãa caác thöng tin khoa hoåc phaãi tñnh àïën tûâng thaáng, chûá khöng thïí laâ möåt nùm, thêåm chñ 4 - 5 nùm nhû trïn àûúåc. Vïì àêìu tû cho khoa hoåc: Thïë giúái àaä töíng kïët vaâ ài àïën kïët luêån: "Àêìu tû cho khoa hoåc laâ àêìu tû thöng minh". Caác nûúác phaát triïín àêìu tû cho khoa hoåc vaâ cöng nghïå vaâo khoaãng tûâ 2-2,5% (cao nhêët laâ 4-5%) töíng saãn phêím quöëc dên. Nghõ quyïët cuãa Böå Chñnh trõ vïì chñnh saách khoa hoåc kyä thuêåt àaä chó ra rêët àuáng àùæn rùçng: "Trong àiïìu kiïån kinh tïë caâng khoá khùn, trònh àöå saãn xuêët coân thêëp keám, thò caâng phaãi chuá troång àêìu tû cho caác hoaåt àöång khoa hoåc kyä thuêåt, cho cöng taác àaâo taåo caán böå khoa hoåc vaâ kyä thuêåt, cöng nhên kyä thuêåt" vaâ rùçng: "cêìn nêng cao tyã lïå àêìu tû taâi chñnh cho hoaåt àöång nghiïn cûáu vaâ triïín khai lïn khoaãng 2% thu nhêåp quöëc dên...". Gêìn àêy, Nhaâ nûúác àaä quan têm tùng mûác àêìu tû cho khoa hoåc, túái mûác 0,8 - 0,9% GDP, nhûng vêîn coân xa so vúái yïu cêìu phaát triïín àïí theo kõp caác nûúác trong khu vûåc. Chi phñ bònh quên cho möåt caán böå KH-CN/nùm: Viïåt Nam < 1000 USD, Nhêåt: 194.000 USD, Thaái Lan: 18.000 USD. Do vêåy, möåt mùåt, cêìn tiïëp tuåc tùng àêìu tû cho caác ngaânh khoa hoåc cú baãn. Mùåt khaác, cêìn sûã duång coá troång àiïím, coá hiïåu quaã vöën àêìu tû cuãa Nhaâ nûúác. Vïì töí chûác: Lûåc lûúång khoa hoåc khaá phên taán, thiïëu sûå kïët húåp gùæn boá giûäa viïån nghiïn cûáu vaâ trûúâng àaåi hoåc. Töí chûác khoa hoåc coân mang tñnh chêët haânh chñnh, caát cûá, keám hiïåu quaã. KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 36 IV. Vaâi kiïën nghõ Àïí ngùn chùån tònh traång xuöëng cêëp cuãa caác ngaânh khoa hoåc cú baãn cuãa ta hiïån nay, xêy dûång chuáng vûäng maånh nhùçm àaáp ûáng àûúåc yïu cêìu phaát triïín kinh tïë, xaä höåi, chuáng töi xin kiïën nghõ möåt söë vêën àïì sau àêy: 1. Àöíi múái vaâ hoaân thiïån chñnh saách vïì cú chïë quaãn lyá hoaåt àöång KH-CN, tiïën túái taåo möi trûúâng, thõ trûúâng cho caác hoaåt àöång KH-CN. 2. Xêy dûång chiïën lûúåc phaát triïín àöåi nguä caán böå KH-CN, nhêët laâ caác caán böå nghiïn cûáu cú baãn, treã hoaá àöåi nguä caán böå khoa hoåc. Múã röång chó tiïu biïn chïë àïí thu nhêån nhûäng caán böå gioãi. 3. Gêëp ruát àaâo taåo caán böå àêìu ngaânh vúái chñnh saách vaâ biïån phaáp àùåc biïåt (kïí caã gûãi ài àaâo taåo úã nûúác ngoaâi), taåo haåt nhên cho caác nghiïn cûáu chiïën lûúåc, xêy dûång caác nhoám, trûúâng phaái nghiïn cûáu, àêíy maånh caác nghiïn cûáu àa ngaânh, liïn ngaânh, taåo sûå liïn kïët giûäa nghiïn cûáu cú baãn - nghiïn cûáu ûáng duång - nghiïn cûáu phaát triïín/triïín khai giûäa caác trûúâng àaåi hoåc vaâ viïån nghiïn cûáu. 4. Hoaân thiïån töí chûác maång lûúái nghiïn cûáu vaâ àaâo taåo àaåi hoåc. Caác trûúâng àaåi hoåc, nhêët laâ caác àaåi hoåc lúán nhû Àaåi hoåc Quöëc gia phaãi laâ möåt trung têm àaâo taåo - nghiïn cûáu vaâ ûáng duång. Xêy dûång hïå thöëng caác àún võ nghiïn cûáu khoa hoåc trong trûúâng àaåi hoåc: Caác phoâng thñ nghiïåm nghiïn cûáu, caác trung têm vaâ viïån nghiïn cûáu coá biïn chïë thûúâng xuyïn. 5. Tiïëp tuåc tùng chi phñ cho nghiïn cûáu vaâ phaát triïín (R&D) cho àuã mûác 2% GDP vaâ 15 - 20% nguöìn kinh phñ naây àûúåc daânh cho hoaåt àöång khoa hoåc trong lônh vûåc nghiïn cûáu cú baãn. 6. Xuác tiïën caác chûúng trònh nghiïn cûáu thùm doâ tiïn phong (frontier research program). 7. Phaát triïín nhanh caác khu cöng nghïå cao. 8. Tùng cûúâng viïåc phöí biïën kiïën thûác khoa hoåc vaâ dêëy lïn phong traâo quêìn chuáng tiïën cöng vaâo khoa hoåc vaâ kyä thuêåt. 9. Taåo möi trûúâng thuêån lúåi cho nghiïn cûáu khoa hoåc, caác caá nhên vaâ têåp thïí khoa hoåc àûúåc tûå do lûåa choån núi laâm viïåc vaâ àûúåc àaãm baão nhûäng àiïìu kiïån söëng vaâ àiïìu kiïån laâm viïåc àêìy àuã nïëu tham gia thûåc hiïån caác àïì aán, caác chûúng trònh cuãa Nhaâ nûúác; àûúåc KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 37 taåo àiïìu kiïån thuêån lúåi trong viïåc tiïëp xuác quöëc tïë vaâ húåp taác quöëc tïë, trong viïåc xuêët baãn vaâ cöng böë caác cöng trònh khoa hoåc... 10. Hiïån ta coá haâng trùm ngaân trñ thûác Viïåt kiïìu, trong àoá coá nhûäng ngûúâi taâi gioãi, àang laâm viïåc trong nhûäng trung têm khoa hoåc vaâ àaâo taåo lúán úã caác nûúác Têy Êu. Hoå laâ nhûäng ngûúâi nùæm àûúåc nhûäng tri thûác vaâ cöng nghïå tiïn tiïën cuãa thúâi àaåi. Hûúáng hoå vïì Töí quöëc vaâ sûã duång àûúåc hoå laâ cöng viïåc coá yá nghôa rêët lúán àöëi vúái quöëc gia. Song viïåc naây khöng àún giaãn vò noá phuå thuöåc rêët nhiïìu vaâo chñnh saách vaâ àaäi ngöå cuãa ta àöëi vúái trñ thûác úã trong nûúác, phuå thuöåc vaâo tònh traång phaát triïín kinh tïë cuãa ta. Duâ sao chùng nûäa, àêy laâ möåt tiïìm nùng to lúán vaâ rêët quyá./. KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 38 CHÖÎ MAÅNH, CHÖÎ YÏËU TRONG TÊM LYÁ CON NGÛÚÂI VIÏÅT NAM KHI ÀI VAÂO THÚÂI ÀAÅI VÙN MINH TRÑ TUÏÅ GS.TS. HOAÂNG TUÅY Viïån Toaán hoåc Haâ Nöåi Cuâng vúái thïë kyã 20 sùæp ài qua, nïìn kinh tïë vêåt chêët, dûåa chuã yïëu trïn cú súã saãn xuêët nöng nghiïåp vaâ cöng nghiïåp, lêëy viïåc khai thaác taâi nguyïn thiïn nhiïn, saãn xuêët, chïë biïën, phên phöëi, sûã duång saãn phêím vêåt chêët laâm nïìn taãng, àang chuyïín dêìn sang nïìn kinh tïë tri thûác, trong àoá viïåc saãn xuêët, truyïìn taãi, sûã duång tri thûác chi phöëi toaân böå caác hoaåt àöång kinh tïë. Tûâ nay caác giaá trõ kinh tïë lúán nhêët àuúåc laâm ra khöng phaãi trong khu vûåc trûåc tiïëp saãn xuêët cuãa caãi vêåt chêët maâ trong khu vûåc khoa hoåc, kyä thuåêåt, dõch vuå. Vai troâ cuãa taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâ cuãa caãi vêåt chêët sùén coá ngaây caâng giaãm so vúái tiïìm nùng trñ tuïå, tinh thêìn, vùn hoaá. Nïëu ba mûúi nùm trûúác, sûå tiïu hao vêåt chêët vaâ nùng lûúång vúái nhõp àöå khoá kiïìm chïë nöíi cuãa nïìn vùn minh cöng nghiïåp truyïìn thöëng àaä khiïën caác nhaâ kinh tïë thuöåc cêu laåc böå Roma lïn tiïëng kïu goåi caác chñnh phuã ngûâng tùng trûúãng kinh tïë ("tùng trûúãng zï-rö") àïí ngùn ngûâa thaãm hoaå diïåt vong, thò cuöåc caách maång cöng nghïå thöng tin àaä àaão löån tònh hònh vaâ àûa nhên loaåi tiïën lïn möåt nïìn vùn minh múái, cao hún: nïìn vùn minh trñ tuïå, trong àoá tùng trûúãng khöng ö nhiïîm möi trûúâng söëng. Trong xu thïë toaân cêìu hoaá ài àöi vúái caånh tranh quyïët liïåt, nïìn kinh tïë tri thûác taåo nhiïìu cú höåi thuêån lúåi cho nhûäng nuúác ài sau coá thïí dûåa vaâo tiïìm nùng chêët xaám àïí nhanh choáng àuöíi kõp caác nûúác khaác, song cuäng haâm chûáa nhûäng thaách thûác to lúán, nhûäng khoá khùn, ruãi ro vaâ caåm bêîy khöng phaãi luön luön dïî nhòn vaâ dïî traánh. Trong lõch sûã chûa bao giúâ caác àùåc àiïím têm lyá, trñ tuïå coá yá nghôa quyïët àõnh nhû bêy giúâ àöëi vúái nïìn thõnh vûúång, thêåm chñ sûå KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 39 töìn vong cuãa möåt quöëc gia. Trong caác àiïìu kiïån êëy, seä khöng coá gò laå nïëu túái àêy bïn caånh möåt söë nûúác tùng trûúãng mau choáng thêìn kyâ coá thïí coá nhûäng nuúác suy suåp thaãm haåi vaâ tuåt hêåu vö voång. Vò vêåy, phên tñch àïí hiïíu roä nhûäng àùåc àiïím vùn hoaá, têm lyá cuãa dên töåc, nhûäng truyïìn thöëng töët, nhûäng yïëu töë tñch cûåc, thuác àêíy sûå phaát triïín, cuâng vúái nhûäng nhûúåc àiïím, nhûäng yïëu töë chûa töët, thêåm chñ tiïu cûåc, àang hoùåc seä nñu keáo chuáng ta laåi sau, laâ viïåc laâm hïët sûác cêìn thiïët àïí giuáp xêy dûång möåt chiïën lûúåc phaát triïín àuáng àùæn, phuâ húåp hoaân caãnh vaâ àiïìu kiïån thïë giúái ngaây nay. Cêìn nhòn laåi kyä baãn thên ta khöng chó àïí tûå tin hún, maâ coân àïí búát chuã quan trûúác tònh hònh múái. Tûå soi gûúng bao giúâ cuäng coá ñch, nhûng khöng phaãi chó àïí thêëy mònh àeåp maâ coân àïí thêëy mònh coá nhûäng khiïëm khuyïët gò cêìn phaãi sûãa, thay vò cöë tònh boã qua hay che dêëu. Tuy nhiïn, vêën àïì nïu ra rêët phûác taåp vïì nhiïìu mùåt, úã àêy töi khöng daám coá tham voång phên tñch kyä caâng, chó xin trònh baây àöi àiïìu suy ngêîm, laåm baân möåt söë neát tiïu cûåc trong têm lyá ngûúâi Viïåt Nam maâ tûâ võ trñ möåt ngûúâi dên thûúâng, möåt nhaâ giaáo vaâ möåt nhaâ khoa hoåc àaä khiïën töi bùn khoan nhiïìu vaâ mong muöën coá dõp thaão luêån àïí giuáp chuáng ta tûå hiïíu roä mònh hún khi buúác sang thïë kyã 21. Coá thïí noái tûâ ngaây àöíi múái vaâ múã cûãa chuáng ta àaä nhêån thûác àuúåc têìm quan troång cuãa kïët cêëu haå têìng vêåt chêët trong phaát triïín kinh tïë vaâ àaä têåp trung xêy dûång nùng lûúång, giao thöng, bûu àiïån, viïîn thöng, v.v.. Chó vaâi nùm laåi àêy, khi tùng trûúãng chûäng laåi, chuáng ta múái bùæt àêìu yá thûác roä hún têìm quan troång cuãa kïët cêëu haå têìng têm-lyá-xaä-höåi: têåp quaán, àùåc tñnh con ngûúâi, caách nghô, caách laâm viïåc, caách söëng, quan niïåm xûã thïë , v.v... Cuäng nhû möîi con ngûúâi, möåt cöång àöìng dên töåc coá nhûäng neát riïng khöng lêîn àûúåc vúái caác dên töåc khaác. Vñ nhû àêìu oác thûåc tïë cuãa ngûúâi Myä, tñnh chñnh xaác kyã luêåt cuãa ngûúâi Àûác, tinh thêìn coi troång danh dûå vaâ tñnh ham hoåc hoãi cuãa ngûúâi Nhêåt, sûå thöng minh taâi hoa cuãa ngûúâi Do thaái, tinh thêìn cöë kïët dên töåc cuãa caác cöång àöìng ngûúâi Hoa, v.v... laâ nhûäng àûác tñnh duâ chûa hùèn tiïu biïíu cuäng àaä tûâng coá taác duång rêët quan troång trong quaá trònh phaát triïín lêu daâi cuãa caác dên töåc kïí trïn. Noái chung ngûúâi Viïåt Nam chuáng ta àûúåc àaánh giaá laâ thöng minh, hiïëu hoåc, cêìn cuâ trong lao àöång, duäng caãm trong chiïën àêëu. Àoá laâ nhûäng àûác tñnh hïët sûác quyá baáu, àaä giuáp cho dên töåc ta töìn taåi KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 40 àûúåc cho àïën ngaây nay, traãi qua khöng ñt thùng trêìm suöët mêëy nghòn nùm lõch sûã. Coá thúâi, do tûå tön dên töåc quaá àaâ sau nhûäng chiïën thùæng veã vang chöëng ngoaåi xêm, chuáng ta noái vïì caác àûác tñnh êëy möåt caách say sûa, tûúãng chûâng nhû thïë àaä quaá àuã àïí baão àaãm cho dên töåc ta, möåt khi àûúåc giaãi phoáng khoãi aách àö höå bïn ngoaâi, seä nhanh choáng vûún lïn vïì kinh tïë, vùn hoaá, khoa hoåc. Thûåc tïë cho thêëy khöng àún giaãn nhû vêåy. Ngaây caâng thêëy roä, trong sûå caånh tranh quyïët liïåt giûäa caác nûúác, ngay trong khu vûåc Àöng Nam aá naây, caác àöëi thuã cuãa ta àêu chõu thua keám ta vïì caác mùåt kïí trïn. Àaä àaânh dên ta thöng minh, taâi trñ. Nhûng khi dêîn chûáng sûå thöng minh cuãa töí tiïn, nhiïìu ngûúâi thûúâng nghô àïën taâi àöëi àaáp, ûáng xûã nhanh trñ cuãa caác nhên vêåt nhû Maåc àónh Chi, Traång Quyânh, Àoaân Thõ Àiïím, Höì xuên Hûúng, ... hay trong thúâi hiïån àaåi, thaânh cöng cuãa möåt söë võ khoa baãng hoåc gioãi, àöî cao úã nûúác ngoaâi. Thêåt ra, hoåc gioãi, àöî cao thò thúâi naâo cuäng töët, song viïåc hoåc thúâi nay khaác vúái thúâi xûa, vaâ xaä höåi vùn minh bêy giúâ àoâi hoãi nhiïìu hún laâ chó hoåc gioãi, àöî cao, nhêët laâ sûå hoåc gioãi hiïíu theo quan niïåm cuä kyä cuãa ta (Bill Gates boã hoåc, khöng coá bùçng cêëp cao, nhûng laåi laâ tiïu biïíu cho thûá taâi nùng àùæc duång nhêët úã thúâi àaåi naây). Chñnh caái quan niïåm laåc hêåu vïì hoåc haânh, thi cûã, àöî àaåt êëy khiïën cho xaä höåi ta nhiïìu khi chuá troång àaâo taåo hoåc troâ gioãi theo kiïíu hoåc gaåo nhiïìu hún laâ khuyïën khñch taâi nùng àñch thûåc. Khöng ai chöëi caäi ngûúâi Viïåt Nam hiïëu hoåc, chuöång tri thûác (tuy gêìn àêy caái àöång cú vaâ phûúng phaáp tòm àïën vaâ sûã duång tri thûác àaä bõ meáo moá khaá nhiïìu). Thúâi àaåi naây tri thûác laåi laâ cuãa baáu, vêåy tûúãng chûâng dên ta àaä coá ûu thïë cú baãn àïí ài vaâo thïë kyã 21. Thïë nhûng vêîn chûa phaãi. Búãi leä caái àöång lûåc haâng àêìu àïí thuác àêíy xaä höåi tri thûác phaát triïín laâ àêìu oác tûúãng tûúång saáng taåo, maâ - töi xin löîi nïëu phaãi noái ra möåt àiïìu coá thïí xuác phaåm tûå aái dên töåc cuãa nhiïìu ngûúâi - chuáng ta coân ngheâo trñ tûúãng tûúång. Thêåt vêåy, nhûäng ai coân nghi ngúâ àiïìu naây xin haäy bònh tônh àaão mùæt nhòn qua möåt lûúåt caác kiïíu nhaâ biïåt thûå múái moåc lïn úã thaânh phöë trong thúâi múã cûãa, vaâ daåo qua caác cûãa hiïåu, caác chúå àêìy ùæp haâng Trung Quöëc, haâng Thaái Lan àang nghiïîm nhiïn traân ngêåp thõ trûúâng. Tûâ quêìn aáo, àöì chúi treã em, àöì duâng vùn phoâng, cho àïën xe àaåp, quaåt maáy, v.v.., nhiïìu haâng nöåi cuãa ta khöng caånh tranh nöíi vò thua keám mêîu maä, hònh daáng, chuãng loaåi, giaá caã, vaâ nhiïìu khi caã chêët lûúång, cöng duång. Àêu phaãi kyä thuêåt ta khöng àuã trònh àöå laâm ra caác saãn phêím KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 41 nhû hoå. Chùèng qua chuáng ta tûâ lêu quaá quen sao cheáp, ñt chõu khoá nghô ra yá tûúãng múái. Nhòn laåi tûâ caái baân, caái ghïë, caái giûúâng, cho àïën cêy buát, caái cùåp saách thúâi bao cêëp úã miïìn Bùæc múái thêëy roä sao maâ ta tûå bùçng loâng dïî daâng àïën vêåy, coá thïí noái 50 nùm khöng hïì suy nghô thay àöíi. Caã àïën caách daåy, caách hoåc úã nhaâ trûúâng. Thúâi töi ài hoåc, töi àaä hoåc toaán nhû thïë naâo thò bêy giúâ caác chaáu hoåc sinh phöí thöng cuäng hoåc gêìn y nhû thïë, chó coá khaác laâ lúáp chuyïn rêët nhiïìu vaâ hoåc thïm, luyïån thi vö töåi vaå. Àûúng nhiïn úã àêy coá vêën àïì hoaân caãnh vaâ cú chïë, búãi vò cuäng nhûäng con ngûúâi êëy, hay cha chuá hoå, laåi coá àêìu oác tûúãng tûúång phong phuá biïët bao trong cuöåc chiïën àêëu chöëng xêm lûúåc. Coá leä do hoaân caãnh lich sûã, öng baâ ta bõ löëi hoåc tûâ chûúng khoa cûã goâ boá tû duy, cho nïn so vúái nhiïìu dên töåc khaác chuáng ta ñt coá nhûäng nhaâ tû tûúãng lúán, nhûäng triïët gia têìm cúä maâ aãnh hûúãng sau nhiïìu thïë kyã coân tiïëp tuåc taác àöång àïën xaä höåi. Ta cuäng ñt coá nhûäng cöng trònh kiïën truác àöì söå, dûåa trïn sûác tûúãng tûúång phoáng khoaáng àaáng kinh ngaåc, huy àöång haâng vaån, haâng chuåc vaån con ngûúâi lao àöång xêy dûång hïët thïë hïå naây sang thïë hïå khaác, trong haâng trùm nùm. Vïì vùn hoåc, nhûäng taác phêím hay nhêët cuãa ta cuäng chuã yïëu laâm say àùæm loâng ngûúâi búãi vùn chûúng mûåút maâ trau chuöët, gúåi cho ta nhûäng tònh caãm ûu aái thiïët tha, giuáp ta hiïíu thêëu hún nhên tònh thïë thaái. Chûá cuäng ñt coá nhûäng pho truyïån lúán, vúái tònh tiïët phûác taåp, yá tûúãng kyâ laå, àöåc àaáo, löi cuöën ta vaâo nhûäng thïë giúái nûãa thûåc nûãa hû, vûúåt ra khoãi caác giúái haån thûåc taåi têìm thûúâng. Phaãi chùng ta khöng coá caác loaåi tiïíu thuyïët nhû Tam Quöëc, Thuyã hûã, Höìng Lêu Möång, hay caác truyïån cuãa A. Dumas, Victor Hugo, L. Tolstoi, Dostoevski,..., àiïìu àoá ñt nhiïìu cuäng noái lïn caái nhûúåc àiïím cuãa dên töåc ta? Einstein àaä coá möåt cêu noái nöíi tiïëng: trñ tûúãng tûúång coân quan troång hún tri thûác. Giúâ àêy, taåi nhiïìu àaåi hoåc úã phûúng Têy cêu noái êëy àûúåc coi nhû möåt khêíu hiïåu, möåt phûúng chêm àaâo taåo àïí bûúác vaâo thïë kyã múái, khi maâ ai cuäng biïët vaâ cuäng tin rùçng tri thûác laâ yïëu töë quyïët àõnh sûå phöìn vinh cuãa caác quöëc gia. Múái nghe tûúãng nhû möåt nghõch lyá, nhûng thêåt ra laâ chên lyá rêët sêu sùæc, töíng kïët kinh nghiïåm cuãa möåt nhaâ baác hoåc löîi laåc bêåc nhêët maâ cöëng hiïën vô àaåi àaä taåo àiïìu kiïån múã àûúâng cho sûå ra àúâi nïìn vùn minh trñ tuïå. Ai cuäng biïët tri thûác cûåc kyâ quan troång, thúâi KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 42 nay caâng quan troång hún bêët cûá thúâi naâo trûúác àêy, nhûng yá nghôa thúâi sûå cuãa chên lyá àoá laâ, hún bêët cûá thúâi naâo trong lõch sûã, tri thûác maâ thiïëu sûác tûúãng tûúång dïî biïën thaânh tri thûác chïët, tri thûác vö duång, khöng coá tiïìm nùng phaát triïín. "Biïët" vaâ "hiïíu" laâ rêët cêìn àïí laâm theo, ài theo, chûá hoaân toaân chûa àuã àïí saáng taåo, khaám phaá. Thúâi nay hún bao giúâ hïët, nhûäng taác phêím khöng höìn, khöng caá tñnh, nhûäng saãn phêím khöng mang theo dêëu êën gò àùåc biïåt, nhaâm chaán nhû bao nhiïu thûá lùåp ài lùåp laåi haâng ngaây trong cuöåc söëng bùçng phùèng, thò vö luêån àoá laâ yá tûúãng, dõch vuå hay vêåt phêím tiïu duâng cuäng àïìu khöng coá sûác thu huát vaâ do àoá khöng coá sûác caånh tranh. Cho nïn, thiïëu sûác tûúãng tûúång laâ möåt khiïëm khuyïët lúán maâ túái àêy ta phaãi cöë gùæng khùæc phuåc bùçng moåi caách, truúác hïët tûâ cú chïë quaãn lyá xaä höåi vaâ sûå chêën hûng nïìn giaáo duåc tûâ nhiïìu nùm chó thiïn vïì nhöìi nheát trñ nhúá, bùæt chûúác maáy moác, vaâ kiïìm chïë caá tñnh. Ài àöi vúái trñ tûúãng tûúång chûa àuã phong phuá, möåt loaåt àûác tñnh cêìn thiïët khaác àïí caånh tranh thùæng lúåi trong nïìn kinh tïë toaân cêìu hoaá cuäng chûa roä rïåt laâ mùåt maånh cuãa ngûúâi Viïåt Nam so vúái nhiïìu dên töåc khaác: àêìu oác kinh doanh hiïån àaåi, cung caách laâm ùn lúán, tñnh toaán nhòn xa, tröng röång, taáo baåo, nhaåy caãm vaâ nùng àöång vúái caái múái, thñch ûáng mau leå àïí xoay chuyïín tònh thïë khi gùåp khoá khùn, bïìn bó vaâ quyïët têm theo àuöíi àïën cuâng möåt sûå nghiïåp àûúåc yïu thñch, miïåt maâi hoåc têåp, ngêîm nghô vaâ phên tñch sêu sùæc, nghiïn cûáu nghiïm tuác àïí tòm hiïíu cùån keä àaåo lyá cuãa moåi vêën àïì. Coá leä do quaá lêu quen söëng trong caãnh ngheâo thiïëu nïn ngûúâi dên ta nhiïìu khi dïî nhêîn nhuåc an phêån, dïî bùçng loâng vúái nhûäng thay àöíi nhoã, nhûäng suy tñnh caá nhên húâi húåt, thiïín cêån theo löëi coâ con. Vò khöng cûåc àoan nïn ñt coá àöí vúä lúán, nhûng dïî baão thuã, ñt daám chêëp nhêån ruãi ro tòm con àûúâng múái do àoá cuäng dïî lêm vaâo trò trïå triïìn miïn. Khöng coá thoái quen tñnh toaán hiïåu quaã, thiïëu àêìu oác thûåc tïë, laåi ham chuöång hònh thûác, chaåy theo hû danh viïín vöng, keám khaã nùng vaâ kinh nghiïåm húåp taác, goáp sûác cuâng nhau thûåc hiïån möåt muåc tiïu, möåt kïë hoaåch lúán, cho nïn ñt xêy dûång àûúåc ïkip maånh vïì möåt lônh vûåc naâo, thûúâng chó coá nhiïìu caá nhên gioãi àûáng riïng leã maâ khöng húåp laåi àûúåc àïí taåo ra synergy cao, hònh thaânh nhûäng têåp thïí huâng maånh, xuêët sùæc. Cöång àöìng ngûúâi Viïåt úã haãi ngoaåi cuäng thïí hiïån ñt nhiïìu möåt tinh thêìn rúâi raåc nhû thïë, yá thûác àoaân kïët giuáp àúä nhau khöng àûúåc nhû caác cöång àöìng Do thaái hay KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 43 Hoa kiïìu, cuäng do àoá ñt coá ngûúâi giaâu thêåt lúán, ñt coá nhaâ khoa hoåc thêåt têìm cúä, thûúâng chó àïën möåt àõa võ naâo àoá laâ thoaã maän, mïåt moãi, khöng mêëy ngûúâi àeo àuöíi tham voång thêåt cao xa. Têët caã nhûäng nhûúåc àiïím trïn, nïëu khöng chuá yá khùæc phuåc, àïìu seä trúã thaânh nhûäng lûåc caãn khöng cho pheáp chuáng ta tiïën nhanh úã thúâi àaåi kinh tïë tri thûác naây. Möåt cêu hoãi àùåt ra: taåi sao trong chiïën àêëu chöëng ngoaåi xêm, dên töåc Viïåt Nam coá thïí toã ra xuêët sùæc vö song vïì trñ tûúãng tûúång, vïì thöng minh, taâi trñ, duäng caãm, maâ trong xêy dûång thúâi bònh chûa àuúåc nhû vêåy? Phaãi chùng vò ta chûa khïu gúåi, nuöi dûúäng àûúåc trong nhên dên möåt yá chñ tûå cûúâng maånh meä, möåt quyïët têm rûãa nhuåc ngheâo naân laåc hêåu cuäng cao ngang nhû quyïët têm rûãa nhuåc mêët nûúác trûúác àêy? KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 44 CÖNG NGHÏÅ THÖNG TIN – ÀÖÅNG LÛÅC PHAÁT TRIÏÍN TRONG NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC TS. TRÊÌN MINH TIÏËN VAÂ TS. HÖÌ NGOÅC LUÊÅT Ban Khoa giaáo Trung ûúng I . CÖNG NGHÏÅ THÖNG TIN (CNTT) VAÂ PHAÁT TRIÏÍN 1. Nhên loaåi àang tiïën túái nïìn kinh tïë tri thûác Nhên loaåi àang bûúác vaâo möåt thúâi àaåi kinh tïë múái, lêëy trñ lûåc laâm nguöìn taâi nguyïn quan troång haâng àêìu; lêëy sûã duång, phên phöëi, saãn xuêët tri thûác laâm nhên töë chuã yïëu. Àoá laâ thúâi àaåi maâ khoa hoåc cöng nghïå laâ lûåc lûúång saãn xuêët thûá nhêët, thúâi àaåi cuãa nïìn kinh tïë tri thûác, cuãa xaä höåi thöng tin. Khaác vúái loaåi hònh kinh tïë trûúác àêy lêëy cöng nghiïåp truyïìn thöëng laâm nïìn taãng, lêëy nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn thiïëu thöën vaâ ñt oãi laâm chöî dûåa àïí phaát triïín saãn xuêët, kinh tïë tri thûác lêëy cöng nghïå cao laâm lûåc lûúång saãn xuêët, lêëy trñ lûåc - nguöìn taâi nguyïn vö têån laâm chöî dûåa chuã yïëu, lêëy CNTT laâm nïìn taãng àïí phaát triïín. Tûâ lõch sûã vùn minh nhên loaåi àïën nay, theo goác àöå tiïën böå cuãa khoa hoåc cöng nghïå vaâ phaát triïín lûåc lûúång saãn xuêët, quaá trònh phaát triïín kinh tïë coá thïí chia laâm 3 giai àoaån: giai àoaån kinh tïë lao àöång chên tay (sûác ngûúâi), giai àoaån kinh tïë nguöìn taâi nguyïn (tûå nhiïn) vaâ giai àoaån kinh tïë tri thûác. Giai àoaån kinh tïë sûác ngûúâi tûác laâ phaát triïín kinh tïë chuã yïëu dûåa vaâo sûå chiïëm hûäu vaâ phên phöëi nguöìn taâi nguyïn sûác ngûúâi. Do khoa hoåc cöng nghïå khöng phaát triïín nïn khaã nùng vaâ nhu cêìu khai thaác nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn cuãa nhên loaåi rêët thêëp. Vò thïë, sûác ngûúâi laâ àöëi tûúång chiïëm àoaåt chuã yïëu, coá sûác ngûúâi thò coá thïí khai thaác taâi nguyïn, phaát triïín kinh tïë, coá àûúåc cuãa caãi. Giai àoaån naây keáo daâi àïën thïë kyã 19. Trong giai àoaån naây, phaát triïín KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 45 kinh tïë dûåa vaâo ngaânh nöng nghiïåp, cuöåc söëng cuãa àaåi böå phêån quêìn chuáng rêët ngheâo khöí, khöng thïí chöëng laåi sûå mêët maát vïì kinh tïë do thiïn tai gêy ra. Giaáo duåc khöng àûúåc phöí cêåp, ngûúâi muâ chûä chiïëm àaåi böå phêån, nhên taâi khoá phaát huy taác duång. Giai àoaån kinh tïë taâi nguyïn tûác laâ phaát triïín kinh tïë chuã yïëu quyïët àõnh búãi sûå chiïëm hûäu vaâ phên phöëi taâi nguyïn thiïn nhiïn. Do khoa hoåc cöng nghïå khöng ngûâng phaát triïín, nïn trong giai àoaån naây, nùng suêët lao àöång àûúåc nêng cao, cuãa caãi vêåt chêët tùng thïm nhiïìu, nhûng mûác söëng cuãa quaãn àaåi quêìn chuáng khöng tùng theo tyã lïå thuêån, hêìu hïët caác nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn trúã nïn caån kiïåt, thiïëu thöën. Caác nûúác phaát triïín cêìn möåt thúâi gian rêët daâi àïí tñch luyä vaâ trúã nïn phöìn thõnh. Giaáo duåc cú baãn phöí cêåp bêåc trung, bùæt àêìu coá sûå troång duång nhên taâi vaâ khai thaác taâi nguyïn trñ lûåc. Kinh tïë tri thûác laâ nïìn kinh tïë phaát triïín trïn cú súã lêëy trñ lûåc laâm nguöìn taâi nguyïn chuã yïëu. Khoa hoåc cöng nghïå trúã thaânh lûåc lûúång saãn xuêët trûåc tiïëp. Caác ngaânh cöng nghïå cao trúã thaânh ngaânh nghïì saãn xuêët quan troång haâng àêìu trong nïìn kinh tïë tri thûác. Trong nïìn kinh tïë nöng nghiïåp, sûå giaâu coá àûúåc taåo ra gùæn boá chùåt cheä vúái àêët àai vaâ sûác lao àöång. Khöëi lûúång saãn phêím quyïët àõnh sûå giaâu coá vaâ àïën lûúåt mònh chñnh sûå giaâu coá laåi xaác àõnh sûác maånh chñnh trõ, quên sûå. Sau cuöåc caách maång cöng nghiïåp, nhûäng nïìn kinh tïë coá khaã nùng taåo ra caác saãn phêím cöng nghiïåp chêët lûúång cao àûúåc coi laâ nhûäng nïìn kinh tïë giaâu coá, phöìn thõnh. Trong quaá trònh dõch chuyïín tûâ kinh tïë nöng nghiïåp sang kinh tïë cöng nghiïåp, caác thiïët bõ maáy moác - saãn phêím cuãa cöng nghiïåp laâm tùng hiïåu suêët lao àöång vaâ giaãm lûåc lûúång lao àöång trong nöng nghiïåp. Hiïån tûúång tûúng tûå àang diïîn ra trong quáa trònh dõch chuyïín tûâ nïìn kinh tïë cöng nghiïåp sang nïìn kinh tïë tri thûác. Cöng nghiïåp àûúåc höî trúå búãi caác maáy tñnh àiïån tûã giuáp cho caác hïå thöëng tûå àöång hoaá saãn xuêët coá khaã nùng àaåt hiïåu suêët vaâ chêët lûúång cao hún rêët nhiïìu vaâ giaãi phoáng nguöìn lûåc lao àöång lúán. Trong nïìn kinh tïë tri thûác, sûå giaâu coá, sûác maånh chñnh trõ vaâ quyïìn lûåc àûúåc taåo ra nhúâ thöng tin vaâ tri thûác. Haâng loaåt nhûäng saãn phêím cöng nghiïåp vaâ nöng nghiïåp vêîn giûä vai troâ quan troång trong àúâi söëng con ngûúâi, tuy nhiïn chó cêìn söë ñt lûåc lûúång lao àöång cuäng àuã cung cêëp caác saãn phêím cöng nghiïåp vaâ nöng nghiïåp thoaã maän nhu cêìu cuãa con ngûúâi. KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 46 CNTT khöng chó taác àöång maånh meä àöëi vúái lônh vûåc saãn xuêët maâ coân coá nhûäng aãnh hûúãng xaä höåi, vùn hoaá sêu sùæc theo nhiïìu kiïíu khaác nhau vaâ àûúåc àùåc trûng búãi quaá trònh "Tin hoåc hoaá". Tin hoåc hoaá laâ chòa khoaá cuãa quaá trònh dõch chuyïín sang thúâi àaåi múái. Trong tûúng lai gêìn khoaãng 20 quöëc gia seä bûúác vaâo kinh tïë tri thûác, trong khi phêìn coân laåi cuãa thïë giúái vêîn úã trong xaä höåi cöng nghiïåp, hoùåc thêåm chñ trong xaä höåi nöng nghiïåp. Khoaãng caách giûäa caác xaä höåi àang diïîn ra quaá trònh tin hoåc hoaá vaâ nhûäng xaä höåi múái bùæt àêìu dûúâng nhû caâng ngaây caâng lúán hún vaâ sêu sùæc hún. Àïí thûåc hiïån quaá trònh tin hoåc hoaá, viïåc taåo ra hïå thöëng cú súã haå têìng thöng tin töëi thiïíu cuäng nhû chuêín bõ taâi chñnh àêìy àuã àïí tiïëp thu nhûäng CNTT tiïn tiïën tûâ caác nûúác phaát triïín, àöëi vúái caác nûúác àang phaát triïín chûa phaãi laâ àiïìu khoá khùn nhêët. Thûåc tïë cho thêëy, haâng loaåt cöng ty àa quöëc gia àaä dïî daâng chuyïín giao CNTT tiïn tiïën sang möåt söë nûúác àang phaát triïín àïí xêy dûång caác xñ nghiïåp chi nhaánh nhùçm saãn xuêët ra nhûäng saãn phêím coá chêët lûúång cao vaâ coá khaã nùng caånh tranh quöëc tïë. Tin hoåc hoaá khöng phaãi chó laâ ûáng duång CNTT trong caác lônh vûåc saãn xuêët vaâ àúâi söëng; thêåm chñ coá àûúåc möåt nïìn cöng nghiïåp CNTT cuäng chûa àuã àïí noái laâ thûåc hiïån àûúåc quaá trònh tin hoåc hoaá. Vò vêåy, xêy dûång hïå thöëng cú súã haå têìng thöng tin, ûáng duång CNTT trong möåt söë lônh vûåc kinh tïë - xaä höåi cuäng nhû xêy dûång möåt nïìn cöng nghiïåp CNTT khöng hoaân toaân àöìng nghôa vúái tin hoåc hoaá. Quaá trònh Tin hoåc hoaá chñnh laâ quaá trònh phaát triïín trïn cú súã CNTT vaâ quaá trònh naây phaãi àûúåc xem xeát möåt caách àêìy àuã, sêu sùæc vaâ hïå thöëng hún. 2. Phaát triïín trïn cú súã CNTT Phaát triïín trïn cú súã CNTT phaãi àûúåc hiïíu laâ quaá trònh phaát triïín quöëc gia dûåa trïn cú súã phaát triïín vaâ ûáng duång maånh meä CNTT nhùçm taåo ra tiïìn àïì cho pheáp caác nûúác àang phaát triïín ài thùèng vaâo kinh tïë tri thûác. Phaát triïín trïn cú súã CNTT laâ quaá trònh tùng cûúâng, höî trúå vaâ àõnh hûúáng cho quaá trònh chuyïín tûâ xaä höåi cuãa caác nûúác àang phaát triïín sang kinh tïë tri thûác nhúâ sûã duång caác loaåi CNTT àïí taåo ra, truyïìn baá vaâ sûã duång thöng tin ngaây caâng cao vïì caã chêët lûúång vaâ söë lûúång, nhùçm giuáp cho thïë giúái nhên vùn hònh dung vaâ caãi thiïån phong caách söëng, àiïìu kiïån söëng, thuác àêíy viïåc KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 47 taåo ra möåt xaä höåi thöng tin trong àoá cuöåc söëng cuãa con ngûúâi vùn minh hún, söëng vúái nhau nhên aái hún, haâi hoaâ hún, bònh àùèng hún. Nhû vêåy phaát triïín trïn cú súã CNTT laâ möåt loaåi phaát triïín trong àoá CNTT àoáng vai troâ quan troång, noá khöng chó thuác àêíy phaát triïín theo nghôa cuä maâ coân àûa ra nhûäng caách tiïëp cêån múái khaác caã vïì quan niïåm lêîn muåc tiïu phaát triïín. Khi CNTT àûúåc ûáng duång thñch húåp, quaá trònh cöng nghiïåp hoaá seä phaãi chi phñ ñt hún nhiïìu so vúái quaá trònh cöng nghiïåp hoaá thöng thûúâng. Hún nûäa cuäng coá thïí tòm ra nhûäng phûúng aán phaát triïín khaác hún laâ theo àuöíi quaá trònh cöng nghiïåp hoaá cöí àiïín maâ caác nûúác phaát triïín àaä phaãi traãi qua. Quaá trònh tin hoåc hoaá coá thïí àûúåc tiïën haânh ngay úã nhûäng nûúác àang phaát triïín, ngay caã khi nûúác àoá chûa phaãi laâ nûúác phaát triïín hay chûa hoaân thaânh quaá trònh cöng nghiïåp hoaá. aáp duång CNTT àuáng àùæn seä taåo cú höåi ài tùæt, àoán àêìu, ruát ngùæn thúâi gian vûúåt qua caác giai àoaån phaát triïín, sûã duång töëi ûu nguöìn lûåc, thu heåp khoaãng caách xaä höåi nhû nöng thön - thaânh phöë, ngheâo - giaâu, truyïìn thöëng - hiïån àaåi vaâ laâm giaãm àêìu tû àaáng kïí cho quaá trònh phaát triïín. KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 48 Phaát triïín trïn cú súã CNTT laâ möåt loaåi phaát triïín khaác vïì cú baãn àöëi vúái caác loaåi phaát triïín truyïìn thöëng caã vïì phûúng hûúáng lêîn töëc àöå. Phaát triïín trïn cú súã CNTT khöng lùåp laåi con àûúâng maâ caác nûúác phaát triïín àaä phaãi traãi qua nhiïìu thïë hïå, nhiïìu thêåp kyã trûúác àêy. Noá coá thïí àûa caác nûúác àang phaát triïín ài tùæt, àoán àêìu, tiïën thùèng túái kinh tïë tri thûác. Vò vêåy ài tùæt, àoán àêìu theo nghôa phaát triïín trïn cú súã CNTT khöng coá nghôa laâ ài tùæt àïën nhûäng xaä höåi phaát triïín ngaây nay maâ ài tùæt túái möåt xaä höåi maâ ngay caã nhûäng nûúác phaát triïín nhêët cuäng chûa hïì àaåt àûúåc. Tin hoåc hoaá coá thïí xaãy ra àöìng thúâi vúái cöng nghiïåp hoaá, thêåm chñ trûúác möåt bûúác. Tin hoåc hoaá laâ nöåi dung cú baãn, laâ cú súã quan troång cuãa quaá trònh hiïån àaåi hoaá. Phaát triïín trïn cú súã CNTT phaãi àûúåc xaác àõnh laâ möåt böå phêån hûäu cú cuãa quaá trònh cöng nghiïåp hoaá, hiïån àaåi hoaá àêët nûúác; laâ möåt giaãi phaáp coá yá nghôa hûúáng àaåo cho quaá trònh ài tùæt, àoán àêìu trong chiïën lûúåc phaát triïín quöëc gia; laâ phûúng tiïån quan troång àïí xêy dûång chuã nghôa xaä höåi, trong àoá con ngûúâi biïët söëng vaâ tiïu duâng vêåt chêët vúái trònh àöå vùn minh cao, luön vûún túái trñ tuïå vaâ saáng taåo, con ngûúâi phaát triïín haâi hoaâ vúái khoa hoåc cöng nghïå vaâ tûå nhiïn, lêëy trñ tuïå, saáng taåo vaâ vùn minh laâm thûúác ào giaá trõ cuãa möîi con ngûúâi. Song, cuäng phaãi hiïíu phaát triïín trïn cú súã CNTT tûâ möåt nûúác keám phaát triïín nhû nûúác ta laâ möåt àiïìu rêët khoá khùn, àoâi hoãi phaãi coá möåt chiïën lûúåc thöng minh têåp húåp àûúåc sûác maånh, yá chñ vaâ trñ tuïå töíng húåp cuãa caã dên töåc dûúái sûå chó àaåo saáng suöët, kheáo leáo vaâ kiïn quyïët cuãa Àaãng vaâ Nhaâ nûúác, têån duång töëi ûu nhûäng thaânh tûåu khoa hoåc vaâ cöng nghïå cuãa nhên loaåi. 3. Vai troâ àöång lûåc cuãa CNTT a) Caách maång CNTT laâ nguyïn nhên quan troång hònh thaânh nïìn kinh tïë tri thûác. Baãn thên sûå phaát triïín nhanh maånh cuãa CNTT àaä laâ möåt cuöåc caách maång cöng nghïå coá yá nghôa sêu sùæc. Caác nhaâ xaä höåi hoåc cho rùçng: maáy húi nûúác, àiïån khñ hoaá vaâ CNTT laâ 3 cuöåc caách maång cöng nghiïåp chûáng toã nhên loaåi coá bûúác tiïën lúán. Nïëu nhû noái rùçng sûå ra àúâi cuãa maáy moác laâ àïí giaãi phoáng sûác lao àöång chên tay cuãa con ngûúâi thò viïåc ûáng duång caác CNTT hiïån àaåi laâ sûå giaãi phoáng sûác lao àöång trñ oác cuãa con ngûúâi. Viïåc ûáng duång CNTT hiïån àaåi laâ yïëu töë àûa nhûäng tri thûác KHKT vaâo quaá trònh saãn xuêët, con ngûúâi coá KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 49 thïí khaám phaá ra nhûäng lônh vûåc múái, saáng taåo nhûäng tri thûác múái, saãn xuêët ra cuãa caãi vêåt chêët múái nhúâ vaâo CNTT. CNTT hiïån àaåi laâ nhên töë quan troång thuác àêíy nhûäng chuyïín biïën trong nïìn kinh tïë múái. Lûåc lûúång CNTT coá aãnh hûúãng àöëi vúái têët caã caác ngaânh kinh tïë vaâ cöng nghiïåp. Cuâng vúái viïåc ûáng duång caác CNTT vaâo caác ngaânh cöng nghiïåp, trònh àöå tûå àöång hoaá, tri thûác hoaá ngaây caâng cao, xu hûúáng toaân cêìu hoaá nïìn kinh tïë ngaây caâng roä neát. Do vêåy, mûác saãn xuêët àûúåc nêng cao, haå giaá thaânh saãn phêím, giaãm búát lûúång töìn kho, múã röång xuêët khêíu vaâ nêng cao nhên töë sûác lao àöång. Ngoaâi ra, CNTT coân laâm biïën àöíi cú súã kinh tïë, tùng cûúâng khaã nùng chöëng suy thoaái. Trûúác àêy khi noái àïën tin hoåc, ngûúâi ta nghô àïën chiïëc maáy vi tñnh, nhûng giúâ àêy coá caã thû àiïån tûã, theã tñn duång àiïån tûã, àiïån thoaåi di àöång, thûúng maåi àiïån tûã, chñnh phuã àiïån tûã, maång Internet vaâ rêët nhiïìu thûá khaác nûäa. Chuáng coá thïí thay àöíi böå mùåt cuãa nhiïìu ngaânh saãn xuêët kinh doanh, caãi tiïën phûúng phaáp àaâo taåo, nghiïn cûáu, caách thûác chûäa bïånh vaâ caách thûác giao tiïëp haâng ngaây giûäa caác doanh nghiïåp, töí chûác, cöng súã vaâ cöång àöìng. Theo tñnh toaán, nùm 2000, úã Hoa Kyâ coá khoaãng 100 triïåu ngûúâi sûã duång hoâm thû àiïån tûã, vaâ àïën nùm 2005 con söë naây seä laâ 170 triïåu ngûúâi, tûác laâ hêìu nhû têët caã nhûäng ngûúâi trûúãng thaânh àïìu sûã duång hoâm thû àiïån tûã. Xu thïë bao truâm xuyïn suöët nûãa àêìu thïë kyã 21 laâ cuöåc caách maång CNTT tiïëp tuåc phaát triïín nhanh choáng, taåo nïn nhûäng bûúác nhaãy voåt chûa tûâng coá trïn thïë giúái, taác àöång àïën moåi lônh vûåc cuãa xaä höåi, àúâi söëng kinh tïë; taåo nïn nhûäng neát àùåc trûng chuã yïëu cho möåt giai àoaån phaát triïín múái. Sûå hònh thaânh möåt cú cêëu xaä höåi, maâ CNTT nhû möåt nguöìn lûåc kinh tïë, àûúåc sûã duång àïí khuyïën khñch àöíi múái, tùng hiïåu quaã, tùng nùng lûåc caånh tranh cuãa toaân böå nïìn kinh tïë; maång thöng tin trúã nïn phöí cêåp; moåi ngûúâi sûã duång thöng tin, tri thûác nhû möåt nhu cêìu khöng thïí thiïëu àûúåc trong cuöåc söëng; viïåc hoåc têåp trúã thaânh thûúâng xuyïn vaâ suöët àúâi thöng qua maång maáy tñnh; moåi hoaåt àöång chó àaåo, àiïìu haânh cuãa hïå thöëng haânh chñnh, hêìu hïët moåi giao dõch thûúng maåi àïìu thöng qua maång - àoá laâ kinh tïë tri thûác. Nhûäng thay àöíi sêu sùæc àang taåo nïn nhûäng neát àùåc trûng cuãa cuöåc caách maång CNTT khöng chó laâ kïët quaã cuãa sûå phaát triïín cöng KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 50 nghïå, maâ chuáng coân taåo ra möåt hïå caác yïëu töë taác àöång túái toaân böå xaä höåi, àuáng hún laâ möåt cuöåc caách maång xaä höåi (khaác vúái caách maång kyä thuêåt cuãa cuöåc caách maång nöng nghiïåp vaâ cöng nghiïåp trûúác àêy); caách maång CNTT coân taåo ra möåt loaåt caác cú höåi giuáp thanh toaán nhûäng mùåt laåc hêåu cuãa àêët nûúác vaâ sûã duång lao àöång möåt caách hiïåu quaã hún. Theo àaâ phaát triïín cuãa caách maång CNTT vaâ viïåc ûáng duång röång raäi caác CNTT, trïn thïë giúái àaä xuêët hiïån möåt hònh thaái kinh tïë múái. Hònh thaái kinh tïë múái naây lêëy tri thûác laâm cú súã, lêëy thöng tin laâm chuã àaåo vaâ lêëy toaân cêìu hoáa laâm àõnh hûúáng, lêëy maång lûúái laâm phûúng tiïån truyïìn taãi vaâ troång têm cuãa noá laâ kinh tïë tri thûác. Laân soáng caách maång CNTT àaä löi cuöën caã thïë giúái. Nhûäng nùm 90 trúã laåi àêy, hêìu hïët caác quöëc gia trïn thïë giúái àïìu àaä hoaåch àõnh chiïën lûúåc phaát triïín CNTT, triïín khai xêy dûång cú súã haå têìng thöng tin. Nùm 1995, giaá trõ saãn xuêët cöng nghiïåp CNTT chiïëm 6% GDP cuãa thïë giúái, ûúác tñnh 10 nùm túái tyã lïå naây seä tùng ñt nhêët laâ 2 lêìn. Theo tñnh toaán khaác, cuâng vúái viïåc xêy dûång caác cú súã haå têìng thöng tin trïn toaân cêìu, mûác àoáng goáp cuãa CNTT àöëi vúái tùng trûúãng kinh tïë seä tùng tûâ 70% lïn túái 90%. Dûå baáo nïìn kinh tïë múái cuãa thïë giúái seä xuêët hiïån vaâo nhûäng nùm 20-30 cuãa thïë kyã 21. b) CNTT laâ nïìn taãng quan troång cuãa quaá trònh höåi nhêåp vaâ toaân cêìu hoaá CNTT, nhêët laâ maång Internet laâm cho thïë giúái ngaây caâng trúã nïn nhoã beá. Tri thûác vaâ thöng tin khöng biïn giúái seä àûa hoaåt àöång kinh tïë vûúåt ra khoãi phaåm vi quöëc gia vaâ trúã thaânh hoaåt àöång mang tñnh toaân cêìu. Vöën saãn xuêët, haâng hoáa, sûác lao àöång, thöng tin vaâ cöng nghïå àïìu coá xu hûúáng trao àöíi, sûã duång vaâ àûúåc àiïìu phöëi xuyïn quöëc gia. Möëi quan hïå kinh tïë thûúng maåi, cöng nghïå vaâ húåp taác giûäa caác nûúác, caác doanh nghiïåp ngaây caâng àûúåc tùng cûúâng nhûng àöìng thúâi tñnh caånh tranh cuäng trúã nïn maånh meä. Caånh tranh tiïën haânh trïn phaåm vi toaân cêìu, khöng chó coá caác cöng ty xuyïn quöëc gia maâ ngay caã caác doanh nghiïåp vûâa vaâ nhoã. Hiïån nay vúái maång Internet àaä liïn kïët trïn 200 quöëc gia vaâ khu vûåc, ngaây caâng nhiïìu caác doanh nghiïåp bõ cuöën vaâo laân soáng toaân cêìu hoáa kinh tïë. Maång Internet, nöëi haâng trùm triïåu maáy tñnh cuãa ngûúâi duâng, coá thïí truy cêåp àïën haâng triïåu nguöìn cung cêëp thöng tin trïn khùæp KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 51 thïë giúái, khöng coân chó laâ möåt phûúng tiïån kyä thuêåt àún thuêìn, maâ àaä trúã thaânh möåt möi trûúâng múái cuãa moåi hoaåt àöång kinh tïë, xaä höåi, vùn hoaá, giaáo duåc,... coá taác àöång rêët lúán àïën caác chuyïín biïën nhanh choáng cuãa àúâi söëng con ngûúâi trïn khùæp haânh tinh. Viïåc truyïìn taãi nhanh choáng thöng tin laâm cho nhõp àiïåu cuöåc söëng saãn xuêët kinh doanh caâng nhanh hún, do vêåy maâ chu kyâ töìn taåi cuãa kyä thuêåt vaâ saãn phêím ngaây caâng ngùæn laåi. Caác khêu nhû saãn xuêët, cung ûáng vaâ tiïu thuå àïìu phaãi thay àöíi phuâ húåp vúái àiïìu kiïån thöng tin nhanh choáng, coá thïí phaãi giaãm hoùåc huyã boã chûác nùng cuãa nhaâ kho, laâm cho caác xñ nghiïåp chuyïín tûâ saãn xuêët vúái quy mö lúán sang saãn xuêët theo àún "àùåt haâng" thöng qua maång Internet; laâm cho khoaãng caách giûäa ngûúâi saãn xuêët vaâ ngûúâi tiïu duâng ngaây caâng thu heåp laåi vaâ dêìn dêìn mêët ài, khöng nhûäng ngûúâi saãn xuêët coá thïí kõp thúâi hiïíu àûúåc nhu cêìu cuãa khaách haâng, maâ ngûúâi tiïu duâng coân coá thïí tham gia quaá trònh saãn xuêët thûåc tïë, lûåa choån, thiïët kïë vaâ saãn xuêët ra nhûäng saãn phêím thñch húåp nhêët cho mònh. Vúái sûå höî trúå cuãa thaânh quaã CNTT, xu thïë höåi nhêåp vaâ toaân cêìu hoaá trong moåi lônh vûåc, àùåc biïåt trong lônh vûåc thûúng maåi (haâng hoaá vaâ dõch vuå) vaâ hoaåt àöång taâi chñnh laâ hai lônh vûåc àang àûúåc quan têm phaát triïín maånh meä. c) CNTT phaát huy vai troâ tri thûác laâ nguöìn göëc vaâ laâ àöång lûåc cuãa phaát triïín kinh tïë Trong nïìn kinh tïë múái, tri thûác vaâ sûác lao àöång coá tri thûác laâ yïëu töë saãn xuêët quan troång nhêët. Chûác nùng chuã yïëu cuãa nïìn kinh tïë hiïån àaåi laâ saãn xuêët vaâ phên phöëi tri thûác, thöng tin chûá khöng phaãi laâ saãn xuêët vaâ phên phöëi vêåt chêët. Tri thûác trúã thaânh nguöìn göëc vaâ àöång lûåc cuãa tùng trûúãng kinh tïë. úã Hoa Kyâ, möîi nùm söë tiïìn chi vaâo viïåc saãn xuêët tri thûác vaâ caác hoaåt àöång liïn quan khaác chiïëm khoaãng 20% GDP, trong àoá chi phñ cho giaáo duåc chiïëm 10% GDP. Ngaây caâng coá nhiïìu giaá trõ gia tùng kinh tïë laâ do trñ tuïå taåo ra. Rêët nhiïìu ngaânh nghïì trong nöng nghiïåp vaâ cöng nghiïåp àang chuyïín thaânh nhûäng ngaânh nghïì trñ tuïå. Hiïån nay coá khoaãng 60% söë cöng nhên cuãa Hoa Kyâ laâ cöng nhên tri thûác. 80% söë ngaânh nghïì múái laâ do caác ngaânh theo loaåi hònh tri thûác taåo ra. Trûúác àêy, ngaânh chïë taåo chuyïín nguyïn vêåt liïåu thaânh saãn phêím laâ sûå kïët tuå cuãa taâi nguyïn; nhûng hiïån nay, ngaânh CNTT KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 52 chuyïín tri thûác thaânh saãn phêím, laâ kïët quaã cuãa tri thûác vaâ khöng ngûâng saáng taåo vaâ sûã duång tri thûác. CNTT seä giuáp thöng tin vaâ tri thûác phaát huy àûúåc nhûäng mùåt maånh cuãa mònh, nhû: con ngûúâi thêm nhêåp túái moåi nguöìn tri thûác möåt caách dïî daâng vaâ kõp thúâi, thêåm chñ tûác thúâi; taåo ra nhûäng khaã nùng húåp taác vûúåt qua caác giúái haån vïì khöng gian, thúâi gian vaâ khaác biïåt vùn hoaá; laâm tùng giaá trõ cuãa caác nguöìn tri thûác do àûúåc nhên baãn, cung cêëp vaâ trao àöíi thuêån tiïån. Thöng tin, tri thûác laâ yïëu töë coá giaá trõ vaâ coá thïí saãn xuêët thöng tin àïí trao àöíi, vaâ sau khi sûã duång khöng nhûäng khöng mêët ài, maâ caâng sûã duång caâng àûúåc hoaân thiïån àïí tùng thïm giaá trõ. Caác saãn phêím cuãa CNTT nhû maáy tñnh, caác thiïët bõ truyïìn thöng, caác loaåi phêìn mïìm, v.v... chûáa haâm lûúång tri thûác rêët phong phuá àaä àûúåc tñch luyä, àïí tûâ àoá giuáp cho con ngûúâi taåo ra tri thûác múái, vaâ laâm cho tri thûác coá hiïåu quaã trong àúâi söëng. Vò vêåy, yá nghôa cuãa "tri thûác taåo tri thûác" coân àûúåc thïí hiïån roä raâng trong chñnh caác saãn phêím cuãa CNTT. Giaá trõ thöng tin vaâ tri thûác coá thïí biïíu thõ thöng qua lúåi nhuêån kinh tïë vaâ coá thïí taåo ra lúåi nhuêån bùçng caách sûã duång thöng tin, mang laåi nhûäng "tyã suêët lúåi nhuêån tùng" cho caác ngaânh kinh tïë tri thûác, àöìng thúâi vúái tñnh nùng àöång, dïî àöíi thay vaâ biïën àöång cuãa mònh, chuáng cuäng coá thïí mang laåi nhiïìu khaã nùng linh hoaåt thuác àêíy phaát triïín nhanh choáng àúâi söëng kinh tïë. Viïåc liïn kïët maång vaâ ûáng duång CNTT röång khùæp àaä laâm cho tñnh tri thûác trong nïìn kinh tïë ngaây caâng roä rïåt, tri thûác trúã thaânh yïëu töë vaâ nguöìn saãn xuêët quan troång nhêët; taâi saãn quyá giaá nhêët trong xñ nghiïåp khöng phaãi laâ vöën maâ laâ trñ lûåc. Sûå phaát triïín vaâ phöìn vinh cuãa nïìn kinh tïë, möåt àêët nûúác seä khöng chó dûåa vaâo söë lûúång maâ chuã yïëu dûåa vaâo nùng lûåc vaâ trònh àöå cöng nghïå vaâ sûå saáng taåo tri thûác. d) Khu vûåc kinh tïë thöng tin trúã thaânh khu vûåc nùng àöång nhêët Khu vûåc kinh tïë thöng tin laâ khu vûåc nùng àöång nhêët trong nïìn kinh tïë cuãa nhiïìu nûúác, àùåc biïåt úã caác nûúác phaát triïín. Khu vûåc naây bao göìm: 1. Caác hoaåt àöång kinh tïë - xaä höåi vaâ saãn xuêët cöng nghiïåp coá sûã duång CNTT; 2. Caác ngaânh cöng nghiïåp maáy tñnh vaâ truyïìn thöng, laâm ra maáy tñnh vaâ phêìn mïìm, caác dõch vuå liïn quan àïën maáy tñnh, caác thiïët bõ vaâ dõch vuå viïîn thöng, caác linh kiïån àiïån tûã, caác thiïët bõ vùn phoâng, v.v... 3. Cöng nghiïåp nöåi dung thöng tin, KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 53 maâ saãn phêím laâ nöåi dung thöng tin vaâ tri thûác cuãa moåi ngaânh kinh tïë, khoa hoåc, vùn hoaá, nghïå thuêåt,... àûúåc töí chûác xûã lyá, taåo giaá trõ gia tùng vaâ àûúåc lûu giûä bùçng caác phûúng tiïån cuãa CNTT (nhû àôa tûâ, CD-ROM) vaâ töí chûác phaát haânh dûúái daång thöng tin àiïån tûã. Thûúng maåi àiïån tûã àang àûúåc phaát triïín maånh meä, ngaây caâng nhiïìu haâng hoaá àûúåc baán thöng qua maång lûúái àiïån tûã vaâ àûúåc chi traã bùçng hònh thûác tiïìn tïå àiïån tûã. Theo thöëng kï, trong nhûäng nùm gêìn àêy möîi nùm thûúng maåi àiïån tûã tùng vúái töëc àöå 200%. Töíng doanh söë thûúng maåi àiïån tûã toaân thïë giúái nùm 1999 laâ 71 tyã USD, vaâ theo caác söë liïåu dûå baáo cuãa APEC, doanh söë thûúng maåi àiïån tûã toaân cêìu nùm 2002 coá thïí lïn túái 1.000 tyã USD (riïng caác nûúác APEC laâ 600 tyã USD); trong àoá trao àöíi dûä liïåu àiïån tûã giûäa caác doanh nghiïåp chiïëm khoaãng 50%, dõch vuå taâi chñnh vaâ caác dõch vuå khaác khoaãng 45%, dõch vuå baán leã khoaãng 5%. Thõ trûúâng thïë giúái vïì CNTT trong töíng thïí cuãa noá seä tùng hún gêëp àöi tûâ nay àïën nùm 2005, àaåt töíng giaá trõ hún 2500 tyã USD. Khu vûåc kinh tïë tri thûác cuäng laâ khu vûåc saãn sinh ra nhûäng doanh nhên giaâu coá nhêët thïë giúái; àïën nùm 1995, taåi Hoa Kyâ, trong söë 20 ngûúâi giaâu nhêët nûúác coá àïën 14 doanh nhên trong khu vûåc naây. ÚÃ nhiïìu nûúác phaát triïín, lûåc lûúång lao àöång trong caác khu vûåc saãn xuêët cöng nghiïåp vaâ nöng nghiïåp chó coân dûúái 30%, coân hún 70% laâ trong caác khu vûåc thöng tin vaâ dõch vuå. Khu vûåc naây chiïëm möåt tyã troång ngaây caâng lúán trong nïìn kinh tïë, coá töëc àöå tùng trûúãng nhanh hún bêët kyâ khu vûåc naâo khaác, vaâ cuäng taåo thïm àûúåc nhiïìu viïåc laâm nhêët. Hiïån nay, söë ngûúâi laâm tin hoåc cuãa Hoaâ Kyâ vûúåt 60% söë ngûúâi àang laâm viïåc, vaâ khoaãng 80% töíng giaá trõ saãn phêím trong nûúác thuöåc khu vûåc kinh tïë tri thûác. Theo söë liïåu cuãa caác nûúác trong Cöång àöìng Chêu Êu (EU), töíng chi tiïu cho caác saãn phêím vaâ dõch vuå cuãa khu vûåc naây nhiïìu hún cho caác khu vûåc ö tö, sùæt theáp vaâ haâng khöng cöång laåi. Tûâ nùm 1995 àïën nay, töëc àöå tùng trûúãng GDP trong khu vûåc kinh tïë tri thûác naây dao àöång trong khoaãng 7,5 - 9%, trong khi töëc àöå tùng trûúãng GDP noái chung laâ 2-3%; töëc àöå tùng viïåc laâm cuãa khu vûåc naây trong nùm 1996 vaâ 1997 laâ 7% vaâ 8,8%, trong khi àöëi vúái toaân böå nïìn kinh tïë noái chung laâ 0,5% vaâ 0,6%. e) Cöng nghiïåp CNTT trúã thaânh ngaânh kinh tïë chuã àaåo Cöng nghiïåp CNTT àang dêìn dêìn chiïëm võ trñ chuã àaåo trong nïìn kinh tïë quöëc dên. Àùåc biïåt laâ sûå kïët húåp hûäu cú ba böå phêån KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 54 cöng nghiïåp: maáy tñnh (maång, maáy tñnh, thiïët bõ àiïån tûã, phêìn mïìm vaâ caác dõch vuå khaác), truyïìn thöng (àiïån thoaåi hûäu tuyïën, vö tuyïën vaâ vïå tinh) vaâ nöåi dung thöng tin (cú súã dûä liïåu, caác saãn phêím nghe, nhòn, vui chúi giaãi trñ, xuêët baãn vaâ cung cêëp thöng tin...) àang taåo ra vai troâ vaâ tñnh chêët múái cuãa cöng nghiïåp CNTT (xem sú àöì cêëu truác hïå thöëng cöng nghiïåp CNTT). Sú àöì cêëu truác hïå thöëng cöng nghiïåp CNTT (Sûå kïët húåp hûäu cú giûäa CN maáy tñnh, CN viïîn thöng vaâ CN nöåi dung thöng tin) Cöng nghiïåp CNTT àang trúã thaânh möåt ngaânh cöng nghiïåp khöíng löì, taåo ra nhiïìu viïåc laâm vaâ nhiïìu ngaânh nghïì kinh tïë múái vaâ laâm thay àöíi sêu sùæc caác ngaânh cöng nghiïåp hiïån taåi, tùng khaã nùng caånh tranh cuãa caác ngaânh cöng nghiïåp truyïìn thöëng thöng qua möåt hïå thöëng höî trúå nhû viïîn thöng, thûúng maåi àiïån tûã, dõch vuå truyïìn thöng àa phûúng tiïån. Theo tñnh toaán, nùm 1996, töíng giaá trõ cuãa caác lônh vûåc naây úã Hoa Kyâ khoaãng 1000 tyã USD, chiïëm 14% GDP. Hiïån nay, söë nhên cöng laâm viïåc trong caác ngaânh maáy tñnh nhiïìu hún söë nhên cöng trong ngaânh saãn xuêët ö tö, söë ngûúâi chïë taåo chêët baán dêîn nhiïìu hún söë cöng nhên xêy dûång, söë ngûúâi laâm nhiïåm vuå xûã lyá thöng tin KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 55 nhiïìu hún söë cöng nhên laâm trong ngaânh loåc dêìu. Cöng nghiïåp CNTT khöng chó laâ ngaânh cöng nghiïåp lúán nhêët trïn thïë giúái maâ coân laâ ngaânh cöng nghiïåp coá töëc àöå tùng trûúãng nhanh nhêët trong mêëy nùm gêìn àêy. Mûác chi phñ cuãa caác saãn phêím thöng tin vaâ dõch vuå cuäng dêîn àêìu caác lônh vûåc khaác. Cöng nghiïåp CNTT coá thïí gêy aãnh hûúãng vaâ laâm biïën àöíi cùn baãn nïìn kinh tïë quöëc dên vaâ xaä höåi, vò vêåy noá àoáng möåt vai troâ cûåc kyâ quan troång trong quaá trònh CNH, HÀH àêët nûúác. CNTT coá taác àöång sêu sùæc àïën toaân böå caác ngaânh nghïì kinh tïë vaâ coá khaã nùng chi phöëi, àõnh hûúáng caác ngaânh nghïì theo möåt tiïën trònh phaát triïín khaác vúái trûúác àêy. Cöng nghiïåp CNTT àang trúã thaânh möåt nhên töë quan troång cuãa thûúng maåi quöëc tïë: thöng tin, tri thûác vaâ caác dõch vuå liïn quan àïën noá laâ loaåi haâng hoaá coá thïí xuêët vaâ nhêåp khêíu; cuâng vúái caác phûúng tiïån cú baãn àïí saãn xuêët vaâ truyïìn taãi thöng tin, noá àang chiïëm möåt phêìn caâng ngaây caâng quan troång (nùm 1997 thõ trûúâng cöng nghiïåp CNTT toaân cêìu àaåt 754,9 tyã USD. Töíng kim ngaåch xuêët khêíu dõch vuå coá haâm lûúång tri thûác cao chiïëm 40% töíng giaá trõ kim ngaåch xuêët khêíu haâng hoaá thïë giúái). Cöng nghiïåp nöåi dung thöng tin ngaây caâng khùèng àõnh võ thïë phaát triïín cuãa mònh, chiïëm tyã troång lúán hún so vúái hai lônh vûåc coân laåi (trïn 50%). Àêy laâ cú höåi thuêån lúåi cho caác nûúác ài sau lûåa choån cöng nghiïåp nöåi dung thöng tin laâm hûúáng ûu tiïn. Cöng nghiïåp phêìn cûáng caâng ngaây caâng trúã thaânh phöí biïën, chuã yïëu laâ taåo ra phûúng tiïån, cöng cuå àïí phuåc vuå trûåc tiïëp cöng nghiïåp nöåi dung thöng tin, caác dõch vuå, thûúng maåi àiïån tûã vaâ gùæn liïìn vúái chiïën lûúåc phaát triïín cuãa caác ngaânh naây. Viïåc tùng cûúâng caãi tiïën caác tñnh nùng cuãa maáy tñnh nhùçm phuåc vuå thiïët thûåc caác nhu cêìu ngaây caâng tùng, caâng khùæt khe cuãa cöng nghïå vaâ ngûúâi duâng cuäng àang àûúåc khêín trûúng thûåc hiïån. Maáy tñnh caá nhên cúä nhoã, maáy tñnh biïët àoåc, nhêån daång tiïëng noái, biïët traã lúâi àang àûúåc sûã duång röång raäi trong moåi lônh vûåc hoaåt àöång cuãa con ngûúâi. Caác maáy tñnh lúán (Mainframe) vaâ maáy chuã (Server) cao cêëp àang sûã duång kyä thuêåt xûã lyá song song theo möåt söë caách: thûåc hiïån caác pheáp toaán song song theo logic xûã lyá trong cuãa chip; thiïët kïë KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 56 phêìn mïìm coá sûã duång caác hoaåt àöång àöìng thúâi vaâ thuêåt toaán tòm kiïëm song song; kiïën truác böå nhúá khöng àöìng nhêët; thiïët kïë böå nhúá khöng duâng chung vaâ trong maáy tñnh theo cöng nghïå cluster. Nhûäng thiïët kïë naây hûáa heån mang laåi nùng lûåc sûã duång cêìn thiïët cho caác hïå thöëng kïët nöëi toaân cêìu trong tûúng lai. Maáy tñnh quang hoåc phaát triïín nhanh choáng. Thay vò sûã duång caác bit àiïån tûã, maáy tñnh lûúång tûã seä sûã duång caác bit lûúång tûã goåi laâ "qubit". Cuâng vúái cöng nghïå lûúång tûã, cöng nghïå siïu nhoã (Nano) cuäng àang àûúåc chuá yá phaát triïín. Dûå baáo àïën nùm 2010, nhûäng saãn phêím loaåi cöng nghïå naây seä coá mùåt röång raäi trïn thõ trûúâng. Song song vúái viïåc phaát triïín caác loaåi maáy tñnh quang hoåc, maáy tñnh siïu töëc, maáy tñnh hoaåt àöång theo mö phoãng thêìn kinh con ngûúâi, siïu löå thöng tin, maáy tñnh maång, caác loaåi thiïët bõ tñch húåp àa chûác nùng nhû tivi, àiïån thoaåi video vaâ maáy tñnh àang bùæt àêìu rêët phöí cêåp trïn toaân cêìu. Cöng nghiïåp phêìn mïìm vêîn coân laâ cú höåi töët cho caác cöng ty múái thaânh lêåp. Vêën àïì laâ phuå thuöåc vaâo khaã nùng àöíi múái, saáng taåo cuãa caác kyä sû, caác nhaâ lêåp trònh, caác chuyïn gia thûúng maåi àïí àaáp ûáng nhûäng nhu cêìu thûúng maåi cêìn thiïët cho phaát triïín kinh doanh. Hïå phêìn mïìm duâng trong giaãng daåy, khaám bïånh, theo doäi cöng viïåc chung, hïå chuyïn gia àang àûúåc sûã duång ngaây caâng röång raäi trong caác ngaânh, caác lônh vûåc. Trong thúâi gian túái, caác hïå chuyïn gia seä giuáp cho caác xñ nghiïåp tùng cûúâng khaã nùng caånh tranh vaâ hiïåu quaã saãn xuêët thöng qua caác hïå höî trúå caác quyïët àõnh vïì kinh doanh, thiïët kïë, chïë taåo; xêy dûång nïn caác xñ nghiïåp thöng minh. Cöng nghiïåp phêìn mïìm thïë giúái coá àöå tùng trûúãng cúä 17%/nùm, vaâ seä àaåt con söë 360 tyã USD vaâo nùm 2000, àùåc biïåt möåt söë nûúác khu vûåc Chêu aá-Thaái bònh dûúng coá töëc àöå tùng trûúãng trïn 20%/nùm. Tuy vêåy, Hoa Kyâ vêîn laâ thõ trûúâng tiïu thuå vaâ saãn xuêët phêìn mïìm lúán nhêët thïë giúái (chiïëm tyã troång khoaãng 45%) vò Hoa Kyâ coá hïå thöëng nghiïn cûáu, àaâo taåo khöíng löì cung cêëp nguöìn nhên lûåc döìi daâo cho cöng nghiïåp phêìn mïìm. Caác loaåi hònh dõch vuå múái (àa dõch vuå, àa phûúng tiïån), trïn cú súã sûã duång maång truyïìn thöng hiïån àaåi dûåa trïn cú súã caác cöng nghïå múái nhû quang dêîn, phên cêëp àöìng böå (SDH), chuyïín giao khöng àöìng böå (ATM), neán söë liïåu... àang theo xu thïë cung cêëp dõch vuå àïën tûâng höå gia àònh. Caác gia àònh seä sûã duång caác thiïët bõ tñch KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 57 húåp àa nùng göìm maáy tñnh, vö tuyïën truyïìn hònh, àiïån thoaåi hònh..., thêåm chñ coá thïí duâng tiïëng noái àïí àiïìu khiïín. g) Phaát triïín haå têìng CNTT laâ vêën àïì ûu tiïn quan troång cuãa nïìn kinh tïë tri thûác Xêy dûång cú súã haå têìng thöng tin - hïå thöëng tñch húåp caác maång truyïìn thöng, caác maáy tñnh, caác cú súã dûä liïåu, caác dõch vuå, caác phûúng tiïån àiïån tûã dên duång... àang laâ vêën àïì ûu tiïn haâng àêìu cuãa nhiïìu quöëc gia. Maång truyïìn thöng àa phûúng tiïån vaâ àa dõch vuå, xûúng söëng cuãa cú súã haå têìng thöng tin quöëc gia, trïn cú súã caác maång caáp quang, àöìng truåc, viba vaâ vïå tinh seä àöìng thúâi phaát triïín vúái kyä thuêåt neán söë ngaây caâng hoaân thiïån. Chûúng trònh caáp quang hoaá toaân cêìu seä àûúåc triïín khai röång raäi tûâ 2005 trúã ra. Cuâng vúái viïåc xêy dûång cú súã haå têìng thöng tin quöëc gia, viïåc xêy dûång cú súã haå têìng thöng tin khu vûåc vaâ toaân cêìu àïí thûåc hiïån liïn kïët khu vûåc vaâ thïë giúái àang àûúåc hoaåch àõnh. Internet - möåt trong nhûäng cú súã quan troång cuãa haå têìng CNTT thïë giúái àang àûúåc phaát triïín maånh meä àïí trúã thaânh möåt maång truyïìn thöng töëc àöå cao, coá khaã nùng höî trúå caác ûáng duång àa phûúng tiïån (multimedia). Àùåc biïåt laâ maång cöng cöång cho pheáp moåi ngûúâi tiïëp cêån cú súã dûä liïåu, caác thöng baáo àiïån tûã, höåi thaão tûâ xa àang hònh thaânh vaâ múã röång. Caác maång maáy tñnh quöëc tïë ngaây caâng phaát triïín röång raäi hún, coá khaã nùng liïn kïët toaân cêìu, taåo àiïìu kiïån cho moåi ngûúâi coá thïí tiïëp cêån túái möåt khöëi lûúång thöng tin àöì söå, trao àöíi thöng tin àa phûúng vaâ song phûúng, goáp phêìn taåo nïn khöëi lûúång thöng tin sùén coá àïí sûã duång, taåo àiïìu kiïån phaát triïín nïìn vùn hoaá nöëi maång. Theo kïë hoaåch, Internet 2 do caác trûúâng àaåi hoåc Hoa Kyâ àang thûåc hiïån, vúái töëc àöå nhanh hún khoaãng 100 lêìn so vúái töëc àöå àûúâng truyïìn hiïån nay cuãa Internet, seä ra àúâi trong voâng tûâ 3 àïën 5 nùm nûäa. Àïí coá thïí höî trúå töët hún caác ûáng duång trong tûúng lai, Internet àoâi hoãi möåt cú súã haå têìng maång àûúåc cuãng cöë vúái töëc àöå cao hún, chêët lûúång caác dõch vuå vaâ caác biïån phaáp baão mêåt töët hún, öín àõnh hún. Cöng nghïå vö tuyïën vúái giaá reã vaâ têìm bao phuã röång àang phaát triïín maånh meä cuâng vúái cöng nghïå hûäu tuyïën. Xu thïë caác dõch vuå video, tiïëng noái vaâ dûä liïåu cuäng seä àûúåc tñch húåp thöng qua maång vö KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 58 tuyïën. Cöng nghïå khöng dêy di àöång ngaây caâng trúã nïn thöng duång hún, seä giuáp dûä liïåu àûúåc truyïìn ài nhanh hún qua caác kïnh vö tuyïën. Caác dõch vuå vïå tinh àang àûúåc sûã duång röång raäi vaâo moåi lônh vûåc kinh tïë - xaä höåi, laâm hiïån thûåc khaã nùng viïîn thöng vö tuyïën khùæp toaân cêìu. Trong voâng 4 àïën 5 nùm nûäa, caác hïå thöëng vïå tinh vúái daãi têìn röång seä coá khaã nùng cung cêëp àuã loaåi dõch vuå Internet, caác dõch vuå àiïån thoaåi vúái mûác giaá thêëp. Vúái hïå thöëng vïå tinh têìng thêëp, möåt söë nûúác coá thïí boã qua giai àoaån xêy dûång caác hïå thöëng hûäu tuyïën àùæt tiïìn vaâ coá ngay cú súã haå têìng tiïn tiïën. h) Nguöìn nhên lûåc àoáng vai troâ troång têm trong nïìn kinh tïë tri thûác Àïí coá àuã nhên lûåc àaáp ûáng àûúåc yïu cêìu cuãa phaát triïín CNTT trong thïë kyã túái, hêìu hïët caác quöëc gia trïn thïë giúái àïìu àùåt yïëu töë con ngûúâi vaâo àõa võ troång têm cuãa chiïën lûúåc phaát triïín CNTT, daânh cho giaáo duåc nhûäng ûu tiïn haâng àêìu. Hònh thaânh àöåi nguä chuyïn gia CNTT àöng àaão, giaâu nùng lûåc, coá tû duy àöåc àaáo, saáng taåo cuäng laâ möåt trong nhûäng muåc tiïu quan troång haâng àêìu cuãa caác nûúác nhû Hoa Kyâ, Nhêåt Baãn, EU, Ai len, Trung Quöëc, êën Àöå,... nhùçm taåo lúåi thïë caånh tranh phaát triïín vaâ thu huát àêìu tû tûâ nûúác ngoaâi. Quan hïå giûäa saãn xuêët kinh doanh vúái giaáo duåc laâ möëi quan hïå khùng khñt hai chiïìu. Saãn xuêët kinh doanh cêìn giaáo duåc vò nhúâ coá noá maâ caác ngaânh saãn xuêët vaâ dõch vuå múái coá thïí nêng cao nùng suêët vaâ chêët lûúång. Coân giaáo duåc cuäng cêìn saãn xuêët kinh doanh àïí coá kinh phñ nêng cao chêët lûúång àaâo taåo. CNTT luön coá sûå thay àöíi nhanh choáng nïn phaãi coá chûúng trònh giaãng daåy sao cho sinh viïn vûâa coá kyä nùng àaáp ûáng àûúåc yïu cêìu cuãa cöng nghiïåp hiïån àaåi vûâa coá kiïën thûác nïìn taãng, àöìng thúâi cho pheáp hoå coá cú höåi tiïëp tuåc hoåc têåp lêu daâi. Caác cöng ty cöng nghïå cao ngaây nay coá xu hûúáng höî trúå caác cú súã àaâo taåo nhùçm cêåp nhêåt kiïën thûác hiïån àaåi, nêng cao chêët lûúång àaâo taåo trong lônh vûåc CNTT. Tuy nhiïn, moåi cöë gùæng tûâ caã hai phña naây múái chó laâ bûúác khúãi àêìu, nhên viïn trong lônh vûåc CNTT cêìn phaãi àûúåc chuêín bõ àïí coá thïí hoåc têåp suöët àúâi. i) Möi trûúâng phaáp lyá höî trúå phaát triïín CNTT laâ chêët xuác taác quan troång trong quaá trònh hònh thaânh nïìn kinh tïë tri thûác KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 59 Möåt xu thïë chung trong chñnh saách cuãa caác quöëc gia vïì CNTT laâ khuyïën khñch khu vûåc tû nhên àêìu tû, kñch thñch caånh tranh theo phaáp luêåt; chuã trûúng giaãm cûúác phñ truy nhêåp maång vaâ khuyïën khñch àa daång hoaá nöåi dung, ngön ngûä nhùçm taåo àiïìu kiïån phöí cêåp sûã duång CNTT trong dên chuáng. Caác nûúác coá nïìn CNTT phaát triïín àïìu àùåc biïåt quan têm àïën cöng taác xêy dûång luêåt baão vïå súã hûäu trñ tuïå àïí khuyïën khñch saãn xuêët thöng tin, àûa thöng tin lïn maång. Möåt söë nguyïn tùæc chñnh nhùçm khuyïën khñch phaát triïín CNTT laâ: kñch thñch caånh tranh cöng bùçng, khuyïën khñch àêìu tû cuãa khu vûåc tû nhên, hònh thaânh möi trûúâng luêåt phaáp chung, cung cêëp caác möëi truy nhêåp tûå do vaâo caác maång, xêy dûång böå luêåt truy nhêåp thöëng nhêët, thuác àêíy caác cú höåi àöìng àïìu. Nhòn chung neát àùåc trûng trong chñnh saách phaát triïín CNTT cuãa caác nûúác laâ chuá troång caác vêën àïì vùn hoaá vaâ giaáo duåc. 4. Baâi hoåc kinh nghiïåm phaát triïín CNTT cuãa möåt söë nûúác - Nhaâ nûúác àoáng vai troâ rêët quan troång trong viïåc phaát triïín trïn cú súã CNTT. Vúái quyïët saách àuáng, caác chñnh saách ûu àaäi húåp lyá vaâ möi trûúâng phaáp lyá phuâ húåp, nhêët quaán, Nhaâ nûúác coá thïí khúi dêåy vaâ phaát huy tiïìm lûåc cuãa moåi thaânh phêìn kinh tïë. Nhaâ nûúác cuäng cêìn kiïím soaát chùåt cheä, chó àaåo linh hoaåt, àiïìu chónh kõp thúâi, giûä cho CNTT liïn tuåc phaát triïín. - Àïí xêy dûång àûúåc möåt cú súã haå têìng thöng tin quöëc gia àuã maånh, möåt maång lûúái viïîn thöng reã vaâ hiïåu quaã, Nhaâ nûúác cêìn taåo moåi àiïìu kiïån thuêån lúåi cho moåi thaânh phêìn kinh tïë tham gia àêìu tû vaâ khai thaác, búãi àêy laâ möåt lônh vûåc àêìy maåo hiïím, cöng nghïå liïn tuåc bõ thay thïë, taâi kinh doanh laâ töëi quan troång do vêåy caác àöång lûåc thõ trûúâng múái laâ caách thûác hiïåu quaã nhêët. • Chñnh phuã cêìn ài àêìu trong viïåc ûáng duång CNTT, nhû tûå àöång hoaá cöng taác vùn phoâng, quaãn lyá haânh chñnh, àiïìu haânh taác nghiïåp, höî trúå caác quaá trònh ra quyïët àõnh vaâ caác lônh vûåc dõch vuå taâi chñnh, ngên haâng, haâng khöng... Chñnh phuã cêìn khuyïën khñch caác doanh nghiïåp sûã duång thöng tin nhû möåt nguöìn lûåc quan troång nhùçm nêng cao hiïåu suêët lao àöång vaâ khaã nùng caånh tranh. • Chuá troång viïåc phaát triïín nguöìn nhên lûåc cho CNTT. Chñnh phuã cêìn têåp trung àêìu tû cho lônh vûåc nghiïn cûáu KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 60 vaâ giaáo duåc, höî trúå caác trûúâng àaåi hoåc laâm töët chûác nùng taåo nguöìn nhên lûåc cho caác lônh vûåc cöng nghïå cao maâ then chöët laâ CNTT. CNTT phaát triïín seä taåo ra nhiïìu viïåc laâm, song yïu cêìu vïì kyä nùng vaâ trònh àöå, àùåc biïåt trònh àöå vïì CNTT àöëi vúái ngûúâi lao àöång cao, do vêåy cêìn trang bõ caác kyä nùng cú baãn vïì CNTT vaâ taåo àiïìu kiïån múã röång kiïën thûác, hoåc têåp suöët àúâi cho moåi cöng dên. • Chñnh phuã nïn coá chñnh saách thñch húåp nhùçm thu huát caác chuyïn gia tûâ caác nûúác vïì tham gia phaát triïín CNTT. Trong viïåc naây, möåt söë nûúác nhû Trung Quöëc, Àaâi Loan, Haân Quöëc, êën Àöå àaä àaåt àûúåc nhûäng kïët quãa àaáng kïí. Nhiïìu chuyïn gia höìi hûúng àaä trúã thaânh lûåc lûúång noâng cöët cuãa caác khu cöng nghïå cao. Khöng nïn thûåc hiïån nhaãy voåt cöng nghïå bùçng bêët cûá giaá naâo. Sûå phaát triïín cöng nghïå nïëu khöng phuâ húåp vúái thûåc traång möi trûúâng kyä thuêåt, vúái kyã luêåt cöng nghïå, àaåo àûác lao àöång vaâ trònh àöå vùn hoaá chung cuãa dên cû thò dïî dêîn àïën hêåu quaã àaáng tiïëc. II. Phaát triïín CNTT úã Viïåt Nam 1. Àaánh giaá hiïån traång CNTT úã Viïåt Nam a) Nhûäng àiïím maånh 1. Àaãng vaâ Nhaâ nûúác ta àaä súám coá nhûäng chuã trûúng, chñnh saách àïí phaát triïín vaâ ûáng duång CNTT vaâo quaá trònh phaát triïín kinh tïë xaä höåi. CNTT àaä bûúác àêìu àûúåc ûáng duång vaâ phaát triïín úã nûúác ta, goáp phêìn quan troång trong nhûäng thaânh tûåu kinh tïë - xaä höåi àaåt àûúåc trong nhûäng nùm qua. 2. Nhúâ chiïën lûúåc ài thùèng vaâo hiïån àaåi theo hûúáng söë hoaá, tûå àöång hoaá, àa dõch vuå, viïîn thöng Viïåt Nam àaä coá möåt söë lônh vûåc àaåt trònh àöå quöëc tïë. 3. Söë lûúång maáy tñnh, maång maáy tñnh vaâ caác thiïët bõ CNTT tùng nhanh choáng. Nhêån thûác cuãa toaân xaä höåi vïì CNTT, kinh tïë tri thûác cuäng nhû yá nghôa vai troâ cuãa CNTT trong quaá trònh CNH, HÀH àêët nûúác ngaây caâng àûúåc nêng cao. Möåt söë cú súã àaâo taåo àûúåc àêìu tû, àaâo taåo söë lûúång àaáng kïí caác caán böå laänh àaåo, caán böå quaãn lyá, caán böå chuyïn mön trong lônh vûåc CNTT goáp phêìn nêng cao tiïìm lûåc CNTT cuãa àêët nûúác. KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 61 4. Tûâng bûúác xêy dûång vaâ tùng cûúâng hïå thöëng haå têìng, cú súã vêåt chêët, kyä thuêåt vïì CNTT trong caác cú quan nhaâ nûúác vaâ caác cú quan Àaãng, taåo möi trûúâng thuêån lúåi tiïëp tuåc ûáng duång CNTT, tûâng bûúác caãi tiïën vaâ nêng cao hiïåu quaã cöng taác theo phûúng thûác laâm viïåc múái. 5. Têåp trung xêy dûång CSDL quöëc gia trong caác lônh vûåc quan troång; tûâng bûúác phaát triïín hïå thöëng caác phêìn mïìm ûáng duång, nêng cao söë lûúång vaâ chêët lûúång thöng tin laâm cú súã cho viïåc tùng cûúâng hiïåu quaã cöng taác nghiïn cûáu, quaãn lyá nhaâ nûúác vaâ caác hoaåt àöång saãn xuêët kinh doanh. 6. Tranh thuã húåp taác quöëc tïë, taåo cú súã, möi trûúâng phaát triïín cho möåt söë hûúáng ûu tiïn nhû cöng nghiïåp CNTT, khùæc phuåc sûå cöë nùm 2000, thûúng maåi àiïån tûã,... b) Nhûäng àiïím yïëu Tuy nhiïn, CNTT Viïåt Nam hiïån vêîn úã tònh traång laåc hêåu, keám phaát triïín so vúái nhiïìu nûúác trong khu vûåc vaâ trïn thïë giúái, chûa tûúng xûáng vúái tiïìm nùng trñ tuïå cuãa dên töåc, chûa àaáp ûáng àûúåc yïu cêìu phaát triïín cao cuãa thúâi kyâ CNH, HÀH àêët nûúác. 1. Haå têìng thöng tin quöëc gia tuy àaä coá phaát triïín nhûng quy mö coân nhoã beá. Caác trang thiïët bõ chuã yïëu laâ nhêåp ngoaåi. Haå têìng cöng nghïå viïîn thöng coân nhiïìu bêët cêåp. Giaá cûúác chûa khuyïën khñch ngûúâi sûã duång, chûa àaãm baão cöng bùçng àïën möîi cöng dên. 2. Vïì cú baãn ta chûa coá àûúåc möåt ngaânh cöng nghiïåp CNTT Viïåt Nam. 3. Söë ngûúâi hoaåt àöång trong lônh vûåc CNTT coân thêëp, söë ngûúâi àûúåc àaâo taåo cú baãn chûa cao; söë nhên lûåc trònh àöå cao vïì caã phêìn cûáng, phêìn mïìm vaâ kyä thuêåt hïå thöëng rêët thiïëu. 4. Cú súã nghiïn cûáu vaâ àaâo taåo vïì CNTT cuãa ta coân moãng, trònh àöå thêëp, trang thiïët bõ laåc hêåu. Cöng taác nghiïn cûáu phaát triïín coân yïëu, chûa höî trúå hûäu hiïåu cho saãn xuêët kinh doanh. Chûa sûã duång vaâ phaát huy hïët tiïìm nùng con ngûúâi. 5. Viïåc ûáng duång CNTT trong caác cú quan Àaãng, nhaâ nûúác, trong lônh vûåc quöëc phoâng vaâ an ninh chûa àûúåc àêíy maånh. KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 62 6. Trong lônh vûåc saãn xuêët phêìn cûáng coá sûå mêët cên àöëi nghiïm troång: vïì cú cêëu saãn phêím thò nhoám haâng tivi, radio, cassete chiïëm tyã troång lúán, caác nhoám saãn phêím khaác hiïån nay nhêåp khêíu laâ chñnh. 7. Caác saãn phêím coá haâm lûúång chêët xaám cao nhû caác hïå thöëng àiïìu khiïín cöng nghiïåp, phêìn mïìm cho maáy tñnh, caác dõch vuå cöng nghïå cao múái coân úã quy mö nhoã vaâ chiïëm tyã troång thêëp trong toaân böå saãn lûúång ngaânh. c) Nguyïn nhên chuã yïëu 1. Chûa thûåc sûå nhêån thûác àûúåc àêìy àuã vai troâ vaâ têìm quan troång cuãa CNTT laâ phûúng tiïån quan troång àïí ài tùæt àoán àêìu trong quaá trònh CNH, HÀH àêët nûúác dêîn àïën àiïìu tiïët vô mö, cú chïë, chñnh saách cuãa Nhaâ nûúác chûa thñch húåp, chûa khuyïën khñch hïët khaã nùng phaát triïín cuãa CNTT nûúác ta. 2. Chûa kïët húåp chùåt cheä quaá trònh tin hoåc hoaá vúái caãi caách haânh chñnh. Chûa chuêín bõ möi trûúâng kinh tïë - xaä höåi, möi trûúâng phaáp lyá thuêån lúåi àïí tiïëp nhêån coá hiïåu quaã CNTT vaâo caác lônh vûåc kinh tïë - xaä höåi. Cöng suêët sûã duång vaâ khai thaác caác thiïët bõ CNTT coân thêëp vaâ laäng phñ. 3. Àêìu tû vaâ phaát triïín CNTT phên böí khöng àïìu, chuã yïëu têåp trung úã thaânh phöë Haâ Nöåi vaâ thaânh phöë Höì Chñ Minh. Chûa coá chñnh saách höî trúå phaát triïín CNTT cho caác vuâng nöng thön, vuâng sêu, vuâng xa. Àêìu tû coân taãn maån, chûa têåp trung giaãi quyïët nhûäng muåc tiïu lúán coá yá nghôa chiïën lûúåc. 4. Caác chûúng trònh phaát triïín haå têìng CNTT, giaáo duåc àaâo taåo, xêy dûång caác khu cöng nghïå cao chuã yïëu do Nhaâ nûúác àêìu tû. Viïåc àa daång hoaá, xaä höåi hoaá caác nguöìn lûåc coân haån chïë. 5. Thiïëu möåt töí chûác maånh úã têìm quöëc gia àûúåc àêìu tû, trang bõ àuã nùng lûåc àïí chó àaåo chung coá hiïåu quaã cao. 2. Möåt söë nöåi dung, nhiïåm vuå chuã yïëu cêìn thûåc hiïån trong giai àoaån 2001-2005 a) Nöåi dung 1. Taåo ra àûúåc möåt möi trûúâng phaáp lyá thuêån lúåi. 2. Xêy dûång vaâ nêng cêëp cú súã haå têìng thöng tin, àùåc biïåt laâ cú súã haå têìng viïîn thöng vaâ Internet. KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 63 3. Àaâo taåo àûúåc khoaãng 40.000 chuyïn gia CNTT coá chêët lûúång, àaáp ûáng àuã nhu cêìu nguöìn nhên lûåc cho phaát triïín CNTT. 4. Sûã duång röång raäi CNTT trong quaãn lyá nhaâ nûúác vaâ caác lônh vûåc kinh tïë - xaä höåi, ûu tiïn cho yïu cêìu höåi nhêåp, nêng cao nùng lûåc caånh tranh cuãa möåt lônh vûåc saãn xuêët, kinh doanh, dõch vuå quan troång vaâ an ninh, quöëc phoâng. 5. Xêy dûång vaâ phaát triïín cöng nghiïåp CNTT, ûu tiïn phaát triïín cöng nghiïåp phêìn mïìm nhû Nghõ quyïët söë 07/2000/NQ-CP ngaây 5/6/2000 cuãa Chñnh phuã. b) Nhiïåm vuå 1. Tiïëp tuåc nêng cao nhêån thûác vïì phaát triïín CNTT cho xaä höåi vaâ caác cêëp quaãn lyá cuãa Àaãng vaâ Nhaâ nûúác; 2. Xêy dûång möi trûúâng phaáp lyá thuêån lúåi cho phaát triïín CNTT; 3. Xêy dûång vaâ nêng cêëp cú súã haå têìng thöng tin quöëc gia vaâ Internet; 4. Phaát triïín nguöìn nhên lûåc cho CNTT; 5. Àêíy maånh nghiïn cûáu vaâ triïín khai vïì CNTT; 6. Thuác àêíy sûã duång CNTT trong quaãn lyá nhaâ nûúác vaâ trong caác lônh vûåc kinh tïë, vùn hoáa, xaä höåi vaâ an ninh quöëc phoâng; 7. Xêy dûång vaâ phaát triïín cöng nghiïåp CNTT, ûu tiïn cöng nghiïåp phêìn mïìm. 3. Möåt söë khuyïën nghõ a) Vïì töí chûác • Thaânh lêåp uãy ban quöëc gia vïì Cöng nghïå thöng tin giuáp Chñnh phuã hoaåch àõnh chiïën lûúåc, chñnh saách nhùçm chó àaåo thöëng nhêët caác hoaåt àöång chuêín bõ cho àêët nûúác nùæm bùæt cú höåi, vûúåt qua thaách thûác, sùén saâng chuyïín sang kinh tïë tri thûác. • Thaânh lêåp Böå CNTT àïí phöëi húåp vúái caác böå, ngaânh giuáp Chñnh phuã thöëng nhêët chó àaåo vaâ quaãn lyá nhaâ nûúác vïì caác lônh vûåc CNTT, nhû cöng nghiïåp CNTT, viïîn thöng, Internet, thûúng maåi àiïån tûã, sûå cöë nùm 2000,... KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 64 b) Vïì chñnh saách • Thu thuïë úã mûác thêëp nhêët àöëi vúái caác hoaåt àöång trong lônh vûåc CNTT. • Miïîn caác loaåi thuïë thu nhêåp, thuïë giaá trõ gia tùng vaâ thuïë xuêët, nhêåp khêíu lônh vûåc cöng nghiïåp phêìn mïìm, cöng nghiïåp nöåi dung thöng tin tûâ 5 àïën 10 nùm. • Àêìu tû haâng nùm tyã lïå thñch àaáng (trïn 5%) tûâ ngên saách nhaâ nûúác cho xêy dûång cú súã haå têìng vaâ phaát triïín CNTT. • Coá chñnh saách àùåc biïåt vïì àêìu tû, thu huát àêìu tû, xêy dûång haå têìng vaâ chuêín bõ nguöìn nhên lûåc cho phaát triïín CNTT taåi caác khu cöng nghïå cao. c) Vïì phaát triïín nguöìn nhên lûåc • Coá chñnh saách àaäi ngöå àöëi vúái nhûäng ngûúâi laâm viïåc trong lônh vûåc CNTT, àùåc biïåt vïì chïë àöå lûúng, àaãm baão mûác lûúng húåp lyá (so vúái caác cöng ty nûúác ngoaâi thuï ngûúâi taåi Viïåt Nam). • Tuyïín choån gêëp hoåc sinh coá nùng khiïëu vïì Toaán, Lyá, Àiïån tûã, Tin hoåc vaâ caác sinh viïn töët nghiïåp àaåi hoåc xuêët sùæc àïí cûã ài àaâo taåo vïì CNTT úã nûúác ngoaâi, laâm nguöìn cho viïåc xêy dûång vaâ böìi dûúäng nhên taâi, caán böå àêìu àaân trong 510 nùm túái (1000 ngûúâi/nùm). • Húåp taác quöëc tïë àïí múã hïå thöëng àaâo taåo möåt söë lûúång lúán àöåi nguä kyä sû thûåc haânh vïì CNTT (2,5 -3 nùm), kyä thuêåt viïn CNTT (1-1,5 nùm) nhùçm àaáp ûáng muåc tiïu chiïën lûúåc phaát triïín CNTT cuãa àêët nûúác. • Taåo àiïìu kiïån thuêån lúåi àïí ngûúâi Viïåt Nam ài hoåc nûúác ngoaâi bùçng nguöìn vöën tûå coá. Coá chñnh saách khuyïën khñch àùåc biïåt àöëi vúái ngûúâi Viïåt Nam úã nûúác ngoaâi muöën tham gia phaát triïín CNTT cuãa àêët nûúác. d) Vïì ûáng duång CNTT • Têåp trung chó àaåo vaâ àêìu tû coá hiïåu quaã viïåc cuãng cöë vaâ nêng cao chêët lûúång laänh àaåo, quaãn lyá cuãa Àaãng vaâ Nhaâ nûúác trïn cú súã ûáng duång CNTT gùæn chùåt vúái quaá trònh caãi caách haânh chñnh quöëc gia; àùåc biïåt tùng cûúâng hïå KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 65 thöëng tham mûu, höî trúå ra quyïët àõnh cuãa Böå Chñnh trõ vaâ Trung ûúng Àaãng. • Têåp trung chó àaåo vaâ huy àöång moåi nguöìn vöën àêìu tû cho viïåc xêy dûång caác hïå thöëng thöng tin àiïån tûã phuåc vuå phaát triïín kinh tïë - xaä höåi, phaát triïín nguöìn nhên lûåc, nêng cao chêët lûúång söëng, àùåc biïåt úã nöng thön, vuâng sêu, vuâng xa. e) Vïì an toaân baão mêåt thöng tin vaâ quaãn lyá nöåi dung thöng tin • Coá Chó thõ riïng cuãa Böå Chñnh trõ vïì cöng taác an ninh, an toaân baão mêåt thöng tin vaâ quaãn lyá nöåi dung thöng tin trong thúâi kyâ CNH, HÀH àêët nûúác./. Taâi liïåu tham khaão 1. Nghõ quyïët 49-CP ngaây 4-8-1993 cuãa Chñnh phuã vïì phaát triïín CNTT úã nûúác ta trong nhûäng nùm 90. 2. Kïë hoaåch töíng thïí Phaát triïín CNTT àïën nùm 2000, ban haânh keâm theo Quyïët àõnh söë 211/TTg ngaây 7- 4-1995. 3. Ba nùm triïín khai Chûúng trònh Quöëc gia vïì CNTT 1996-1998, Ban Chó àaåo CTQG vïì CNTT, 1999. 4. Chiïën lûúåc phaát triïín kinh tïë-xaä höåi cuãa Viïåt Nam àïën nùm 2010, Böå Kïë hoaåch vaâ Àêìu tû,1999 5. Àïì aán Chiïën lûúåc Phaát triïín Khoa hoåc vaâ Cöng nghïå Viïåt Nam àïën nùm 2010, Böå KHCNMT, 1999. 6. Àïì aán Chiïën lûúåc phaát triïín vaâ ûáng duång CNTT trong thúâi kyâ cöng nghiïåp hoáa, hiïån àaåi hoáa, Ban Khoa giaáo Trung ûúng, 1999. 7. Nghõ quyïët söë 07/2000/NQ-CP vïì xêy dûång vaâ phaát triïín cöng nghiïåp phêìn mïìm giai àoaån 2000-2005 ngaây 5/6/2000. 8. Kïë hoaåch töíng thïí Phaát triïín CNTT 2001-2005 (Baãn Dûå thaão cuãa Böå Khoa hoåc, Cöng nghïå vaâ Möi trûúâng). KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 66 CÖNG NGHÏÅ SINH HOÅC VIÏÅT NAM – THÛÅC TRAÅNG, TRIÏÍN VOÅNG VAÂ GIAÃI PHAÁP GS. TS. NGÖ THÏË DÊN Thûá trûúãng Böå Nöng nghiïåp vaâ Phaát triïín nöng thön Hiïån nay Cöng nghïå sinh hoåc (CNSH) thûúâng àûúåc xem laâ bao göìm caác loaåi cöng nghïå vaâ kyä thuêåt chuã yïëu: cöng nghïå vi sinh, cöng nghïå enzym, cöng nghïå tïë baâo vaâ mö, kyä thuêåt di truyïìn (hay coân goåi laâ cöng nghïå gen). Khaái niïåm vïì CNSH (Biotechnology) àûúåc sûã duång phöí biïën úã cuöëi thïë kyã 20 nhû möåt têët yïëu lõch sûã. Cöng nghïå sinh hoåc coá cú súã kyä thuêåt cuãa cöng nghiïåp sinh hoåc. Quaá trònh phaát triïín cuãa CNSH laâ quaá trònh chuyïín hoaá caác tri thûác vaâ kyä thuêåt vïì sûå söëng thaânh cöng nghiïåp sinh hoåc. Theo àoá, cöng nghiïåp sinh hoåc laâ quaá trònh saãn xuêët haâng loaåt, quy mö lúán caác saãn phêím sinh hoåc bao göìm caác cú thïí söëng (haâng trùm triïåu cêy tröìng, vêåt nuöi), sinh khöëi tïë baâo àöång, thûåc vêåt vaâ vi sinh vêåt, caác chïë phêím sinh hoåc, caác vacxin vaâ caác thuöëc chûäa bïånh. Àöëi vúái Nöng nghiïåp, Y hoåc vaâ möåt söë ngaânh kinh tïë quöëc dên khaác, CNSH laâ lônh vûåc cöng nghïå cao trong nïìn kinh tïë tri thûác. Cöng nghïå sinh hoåc àûúåc chñnh thûác coi troång phaát triïín úã nhûäng nûúác cöng nghiïåp tûâ nhûäng nùm àêìu cuãa thêåp niïn 80, caác nûúác coá nïìn cöng nghiïåp múái thò tûâ nhûäng nùm 85 vaâ caác nûúác àang phaát triïín trong khu vûåc thò chuã yïëu tûâ nhûäng nùm 90 trúã laåi àêy. Àïën nay úã hêìu hïët caác nûúác, CNSH àïìu àûúåc coi laâ möåt hûúáng khoa hoåc cöng nghïå ûu tiïn àêìu tû vaâ phaát triïín. Theo söë liïåu cuãa BIO’s Guide to Biotechnology (1999) thò giaá trõ saãn lûúång cuãa möåt söë saãn phêím CNSH trïn thõ trûúâng thïë giúái nhû sau: KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 67 Khaáng sinh vaâ khaáng sinh thïë hïå múái: 12 tyã USD. Caác protein trõ liïåu (interferon, insulin...), 8 protein àaä thûúng maåi hoaá: 1 tyã USD; Caác saãn phêím lïn men (caác axit amin, axit hûäu cú, polysacharit..): 7 tyã USD; Caác loaåi thuöëc sêu sinh hoåc: 8 tyã USD; Cöng nghïå chïë biïën nöng saãn: 150 tyã USD; Cöng nghïå giöëng cêy tröìng (kïí caã in vitro): 120 tyã USD; CNSH phuåc vuå chùn nuöi: Töíng húåp caác chêët baão vïå àöång vêåt, nuöi cêëy phöi...: 100 tyã USD; Cuäng tûâ nguöìn taâi liïåu trïn dûå baáo giaá trõ saãn lûúång CNSH vaâo 2010 cuãa caã thïë giúái laâ 1000 tyã USD. 1. Thûåc traång phaát triïín CNSH Viïåt Nam 1.1. Hiïån traång tiïìm lûåc KHCN vïì lônh vûåc CNSH a) Tiïìm lûåc vïì taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâ khñ hêåu Viïåt Nam laâ möåt nûúác nhiïåt àúái coá khu hïå sinh vêåt (vi sinh vêåt, thûåc vêåt, àöång vêåt) hïët sûác phong phuá vaâ àa daång, nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn naây cung cêëp: Nhûäng nguöìn gen phong phuá vaâ quñ hiïëm cho choån loåc, lai taåo giöëng vaâ phaát triïín kô thuêåt di truyïìn; Nhûäng nguöìn nguyïn liïåu phong phuá cho caác quaá trònh cöng nghïå thuöåc lônh vûåc CNSH (cöng nghïå lïn men, cöng nghïå enzym, cöng nghïå chiïët ruát caác hoaåt chêët sinh hoåc). Nguöìn bûác xaå mùåt trúâi döìi daâo vaâ phên böë àïìu trong nùm laâ àiïìu kiïån hïët sûác thuêån lúåi cho sûå phaát triïín cuãa thûåc vêåt. Möåt nïìn nöng nghiïåp 3 - 4 vuå tröìng troåt nùng suêët cao trong nùm seä laâ nguöìn cung cêëp nguyïn liïåu phong phuá (tinh böåt, àûúâng, sinh khöëi) cho sûå phaát triïín CNSH. Àöìng thúâi vúái nhûäng lúåi thïë, khñ hêåu nhiïåt àúái noáng êím cuäng gêy khöng ñt khoá khùn cho sûå phaát triïín CNSH, nhêët laâ àöëi vúái cöng nghïå vi sinh. KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 68 b) Tiïìm lûåc khoa hoåc vaâ cöng nghïå Vïì nùng lûåc nghiïn cûáu triïín khai: Trong vaâi thêåp kó qua, nhiïìu hûúáng nghiïn cûáu vïì CNSH àaä àûúåc triïín khai vaâ thu àûúåc kïët quaã töët, caã trong viïåc tùng cûúâng tiïìm lûåc khoa hoåc - cöng nghïå lêîn trong phuåc vuå nïìn kinh tïë quöëc dên. Cuå thïí coá thïí àiïím qua caác lônh vûåc chñnh nhû sau: - Cöng nghïå vi sinh: Nhûäng thaânh tûåu chñnh cuãa cöng nghïå vi sinh nûúác ta àaä àaåt àûúåc coá thïí toám tùæt nhû sau: Caác chïë phêím vi sinh duâng trong chùn nuöi, tröìng troåt vaâ baão quaãn nhû chêët àiïìu hoaâ sinh trûúãng cêy tröìng GA3, phên boán vi sinh Nitragin, Zhizolu, Zhizolac, thuöëc trûâ sêu tú BT, diïåt sêu roám thöng, diïåt möëi, diïåt chuöåt, chöëng bïånh àaåo ön, thöëi rïî, khö vùçn, khaáng sinh thö duâng cho gia suác àaä àûúåc nghiïn cûáu vaâ ûáng duång nhûng coân quy mö haån chïë. Gêìn àêy cuäng àaä coá nhûäng thaânh cöng bûúác àêìu trong nghiïn cûáu aáp duång cöng nghïå phên huyã sinh hoåc trïn cú súã sûã duång hoùåc kñch thñch vi sinh vêåt phaát triïín. - Cöng nghïå tïë baâo vaâ mö: Lônh vûåc cöng nghïå tïë baâo bao göìm tïë baâo àöång vêåt vaâ tïë baâo thûåc vêåt múái àûúåc phaát triïín khoaãng ba chuåc nùm trúã laåi àêy. Àïën nay trïn lônh vûåc cöng nghïå tïë baâo thûåc vêåt chuáng ta àaä laâm chuã vaâ triïín khai àûúåc nhûäng cöng nghïå cú baãn sau: • Hûúáng nghiïn cûáu àûúåc têåp trung vaâ àaä àaåt àûúåc nhûäng thaânh tûåu àaáng kïí laâ xêy dûång caác cöng nghïå nhên nhanh vaâ phuåc traáng caác cêy lûúng thûåc, thûåc phêím, cêy cöng nghiïåp, cêy ùn quaã. Bïn caånh àoá, viïåc ûáng duång cöng nghïå nuöi cêëy mö vaâ tïë baâo trong lai taåo, choån loåc giöëng cêy tröìng, ruát ngùæn thúâi gian taåo giöëng vaâ thu hoaåt chêët àang àûúåc triïín khai tñch cûåc. Hiïån taåi àang têåp trung hoaân thiïån cöng nghïå nhên nhanh möåt söë cêy ùn quaã, cêy caãnh vaâ cêy lêm nghiïåp thên göî khaác. • Nuöi cêëy bao phêën luáa, ngö nhùçm taåo doâng thuêìn sau lai taåo vaâ phuåc traáng caác giöëng thoaái hoaá, ruát ngùæn thúâi gian vaâ chi phñ taåo giöëng. KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 69 • ÛÁng duång kyä thuêåt nuöi cêëy tïë baâo, àöåt biïën tïë baâo söma, nuöi cêëy vaâ dung húåp tïë baâo trêìn vaâo viïåc choån doâng tïë baâo coá khaã nùng chöëng chõu cao phuåc vuå cöng taác taåo giöëng cêy tröìng. Vïì cöng nghïå tïë baâo àöång vêåt, àaä thûã nghiïåm kô thuêåt cêëy truyïìn húåp phöi vaâ coá nhûäng kïët quaã bûúác àêìu àöëi vúái boâ. Tiïëp àïën laâ nhûäng thaânh cöng trong viïåc sûã duång kô thuêåt baão quaãn laånh sêu àöëi vúái tinh truâng boâ, lúån, dï. - Cöng nghïå enzym: Nghiïn cûáu vïì cöng nghïå enzym àaä àûúåc tiïën haânh khaá súám, búãi nhiïìu taác giaã, nhû sûã duång phuã taång cuãa loâ möí àïí chiïët xuêët pancrease, pepsin, trypsin,... sûã duång mêìm maå àïí saãn xuêët amylase... nhûng hêìu hïët coân dûâng laåi trong phoâng thñ nghiïåm. Gêìn àêy möåt söë àún võ nghiïn cûáu vïì enzym àaä coá nhûäng thûã nghiïåm cöng nghïå nhû saãn xuêët axit amin tûâ nhöång tùçm bùçng protease, böåt àaåm thõt bùçng bromelain tûâ àoåt dûáa, lïn men rûúåu bùçng enzym cöë àõnh trïn cöåt... Cuäng àaä coá nhûäng nghiïn cûáu sûã duång peroxidase, Cyt-P450 trong chïë taåo biosensor vaâ thuöëc phaát hiïån chêët àöåc. Hoaân thiïån cöng nghïå saãn xuêët àûúâng glucose tûâ tinh böåt bùçng enzym, theo phûúng phaáp axit àaä saãn xuêët thûã nghiïåm, chuyïín giao cöng nghïå cho möåt söë cú súã saãn xuêët vúái quy mö 20 têën nha Glucose/ngaây. - Cöng nghïå gen: Cöng nghïå gzen laâ cöng nghïå cao vaâ laâ cöng nghïå quyïët àõnh sûå thaânh cöng cuãa cuöåc caách maång CNSH. Trong voâng 5 nùm qua coá thïí noái cöng nghïå chuyïín gen àaä coá nhûäng bûúác tiïën vuä baäo. Nùm 1999 toaân nûúác Myä coá 28,7 triïåu heácta tröìng caác cêy GMO (Cú thïí bõ biïën àöíi di truyïìn). Sang nùm 2000, diïån tñch naây àaä lïn túái 60 triïåu heácta, 25% diïån tñch ngö, 52% diïån tñch àêåu tûúng cuãa nûúác Myä laâ cêy àûúåc biïën àöíi gen. úã Argentina, Canada, Mexico, Trung Quöëc viïåc saãn xuêët caác cêy chuyïín gen cuäng àang àûúåc tiïën haânh maånh meä. Caác chuyïn gia tñnh toaán rùçng, vúái sûå buâng nöí dên söë vaâ nhu cêìu ùn uöëng ngaây caâng tùng, sang thïë kyã thûá XXI loaâi ngûúâi phaãi tùng diïån tñch àêët nöng nghiïåp tûâ 1,5 tyã lïn 3,8 tyã hecta. Nhûng nïëu chó aáp duång kyä thuêåt tiïu hao nguöìn lúåi nhû hiïån nay thò khöng giaãi quyïët àûúåc KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 70 vêën àïì lûúng thûåc. Traái laåi möåt nïìn nöng nghiïåp dûåa trïn giöëng àûúåc biïën àöíi gen seä nuöi àûúåc 10 - 12 tyã ngûúâi vúái ñt nùng lûúång vaâ ö nhiïîm hún. ÚÃ nûúác ta, möåt vaâi phoâng thñ nghiïåm àûúåc nhaâ nûúác àêìu tû bûúác àêìu vaâ coá àiïìu kiïån gûãi caán böå ài thûåc têåp úã nhûäng phoâng thñ nghiïåm tiïn tiïën nûúác ngoaâi àaä bûúác àêìu laâm chuã àûúåc caác kyä thuêåt cú baãn cuãa cöng nghïå gen nhû phên lêåp vaâ xaác àõnh cêëu truác gen, thiïët kïë vaâ biïën naåp gen vaâo tïë baâo vi sinh, tïë baâo àöång vêåt vaâ thûåc vêåt, nghiïn cûáu biïíu hiïån gen. Hiïån taåi, àang coá möåt söë cöng trònh nghiïn cûáu ài sêu vïì gen thuyã phên vaâ lïn men tinh böåt, gen hoácmön sinh trûúãng úã caá, gen chöëng chõu uáng, haån, laånh úã luáa, gen töíng húåp àöåc töë BT vaâ caác gen coá giaá trõ khaác, ûáng duång kô thuêåt nhên gen (PCR) trong nhêån daång, trong kô thuêåt hònh sûå, chêín àoaán bïånh úã ngûúâi, úã cêy tröìng vaâ vêåt nuöi... Cöng nghïå sinh hoåc trong chùn nuöi vaâ thuá y: Trong nhûäng nùm qua, úã lônh vûåc chùn nuöi àaä aáp duång thaânh cöng nhûäng cöng nghïå múái nhû cöng nghïå cêëy truyïìn phöi àïí taåo àaân boâ thõt, boâ sûäa haåt nhên cao saãn, cöng nghïå saãn xuêët vaâ baão quaãn tinh àöng laånh, cöng nghïå chêín àoaán súám caác bïånh kyá sinh truâng àûúâng maáu, cöng nghïå xaác àõnh kiïíu di truyïìn àïí choån taåo laâm tùng nùng suêët vaâ chêët lûúång vêåt nuöi: ûáng duång CNSH trong chïë biïën thûác ùn gia suác nhùçm nêng cao hiïåu quaã chùn nuöi, cöng nghïå saãn xuêët caác loaåi vacxin àïí chêín àoaán súám caác loaåi bïånh cuãa gia suác, gia cêìm. Nhûng do àiïìu kiïån vêåt chêët thiïëu thöën, trang thiïët bõ hoaá chêët vaâ cöng nghïå laåc hêåu cho nïn chûa phöí biïën àûúåc röång raäi thaânh tûåu nghiïn cûáu, kïët quaã thu àûúåc coân haån chïë chûa àaáp ûáng àûúåc vúái àoâi hoãi. Nhû vêåy vúái sûå nöî lûåc cuãa nhiïìu nùm, nùng lûåc nghiïn cûáu triïín khai trong lônh vûåc CNSH cuãa chuáng ta àaä àûúåc nêng lïn möåt bûúác. Möåt söë phoâng thñ nghiïåm àaä coá àuã trònh àöå àïí giaãi quyïët möåt söë vêën àïì kinh tïë quöëc dên àoâi hoãi coá khaã nùng tiïëp thu möåt caách choån loåc nhûäng thaânh tûåu khoa hoåc - cöng nghïå hiïån àaåi vaâ tûâng bûúác vêån duång chuáng trong àiïìu kiïån cuå thïí cuãa Viïåt Nam. Song àaánh giaá möåt caách nghiïm tuác, chuáng ta thêëy nùng lûåc nghiïn cûáu triïín khai thuöåc lônh vûåc CNSH cuãa chuáng ta coân rêët haån chïë, xeát vïì trònh àöå cuãa caác cöng trònh nghiïn cûáu lêîn khaã nùng taåo àûúåc KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 71 cöng nghïå hoaân chónh phuåc vuå nïìn kinh tïë quöëc dên. Trong nhûäng nùm túái, cêìn coá nhûäng nöî lûåc vûúåt bêåc àïí nêng cao nùng lûåc nghiïn cûáu triïín khai thò múái coá khaã nùng àaáp ûáng àûúåc caác nhu cêìu àöíi múái cöng nghïå cuãa nïìn kinh tïë quöëc dên. c) Vïì àöåi nguä caán böå khoa hoåc - cöng nghïå Trong nhûäng nùm qua, möåt àöåi nguä caác nhaâ khoa hoåc vïì CNSH tûâ tiïën sô, phoá tiïën sô, kô sû àïën kô thuêåt viïn àaä àûúåc àaâo taåo. Àöåi nguä caán böå naây àaä vûúåt qua nhiïìu khoá khùn àïí phaát huy taác duång trong caác cú súã àaâo taåo, nghiïn cûáu vaâ trong saãn xuêët kinh doanh. Tuy nhiïn, söë lûúång caác nhaâ khoa hoåc laâm CNSH úã nûúác ta tñnh trïn töíng söë caác nhaâ khoa hoåc cuäng nhû trïn söë dên coân vaâo loaåi thêëp nhêët so vúái thïë giúái. Vïì sinh hoåc vaâ CNSH truyïìn thöëng, chuáng ta coá lûåc lûúång khaá àöng àaão, nhûng vïì caác lônh vûåc cöng nghïå cao trong CNSH (nhû cöng nghïå gen...), chuáng ta rêët thiïëu caác nhaâ khoa hoåc coá trònh àöå. Vñ duå: úã Myä hiïån nay vúái söë dên 200 triïåu ngûúâi coá trïn 20.000 nhaâ khoa hoåc laâm cöng nghïå gen, Australia vúái 18 triïåu dên thò coá àïën 2000 nhaâ cöng nghïå gen, coân Viïåt Nam vúái gêìn 80 triïåu dên múái chó coá con söë rêët khiïm töën laâ vaâi chuåc caác nhaâ khoa hoåc laâm cöng nghïå gen. Vêën àïì tiïëp theo laâ chêët lûúång vaâ trònh àöå caác nhaâ hoåc laâm CNSH. Do nhûäng khoá khùn khaác nhau, àùåc biïåt laâ do ñt, hoùåc chûa àûúåc àaâo taåo vaâ àaâo taåo laåi, thiïëu thöng tin vaâ thiïëu caác phûúng tiïån nghiïn cûáu, nïn trònh àöå cuãa àöåi nguä caán böå naây ñt àûúåc cêåp nhêåt vaâ khöng theo kõp àûúåc nhûäng tiïën böå cuãa CNSH thïë giúái. d) Cú súã vêåt chêët vaâ töí chûác cuãa caác cú quan khoa hoåc - cöng nghïå thuöåc lônh vûåc CNSH Àöëi vúái möåt lônh vûåc khoa hoåc thûåc nghiïåm nhû CNSH, nïëu khöng coá caác phoâng thñ nghiïåm töët khöng thïí coá àûúåc caác nhaâ khoa hoåc coá trònh àöå vaâ têët nhiïn khöng thïí coá àûúåc caác kïët quaã khoa hoåc coá trònh àöå cao. Trong möåt vaâi thêåp kó qua, chuáng ta àaä xêy dûång àûúåc möåt maång lûúái caác phoâng thñ nghiïåm vïì CNSH úã caác trûúâng àaåi hoåc vaâ caác viïån nghiïn cûáu. Song, do chûa àûúåc àêìu tû thñch àaáng, nïn phêìn lúán caác phoâng thñ nghiïåm naây rêët laåc hêåu vaâ úã nhiïìu núi, phoâng thñ nghiïåm hêìu nhû khöng coá trang thiïët bõ vaâ caác àiïìu kiïån töëi thiïíu cho caác nhaâ khoa hoåc tiïën haânh caác thñ nghiïåm. KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 72 Trong voâng 5 nùm qua, ngên saách nhaâ nûúác àaä àêìu tû khoaãng 2 triïåu USD cho möåt vaâi phoâng thñ nghiïåm. Nhûäng phoâng thñ nghiïåm naây bûúác àêìu àaä coá àiïìu kiïån töëi thiïíu àïí laâm viïåc. e) Tiïìm lûåc cuãa nïìn Cöng nghiïåp sinh hoåc Viïåt Nam Àaä tûâ lêu, ngaânh Cöng nghiïåp sinh hoåc thïë giúái àaä coá chöî àûáng vûäng chùæc vaâ chiïëm tó troång khöng nhoã trong nïìn kinh tïë thïë giúái. úã Viïåt Nam, ngaânh Cöng nghiïåp sinh hoåc múái chó coá caác saãn phêím laâ rûúåu cöìn, bia vaâ vacxin phoâng bïånh cho ngûúâi àûúåc saãn xuêët úã quy mö cöng nghiïåp, coân nhûäng saãn phêím khaác chó saãn xuêët úã quy mö nhoã, phên taán. Nhòn chung laåi, coá thïí noái úã Viïåt Nam chûa hònh thaânh möåt nïìn Cöng nghiïåp sinh hoåc theo àuáng nghôa cuãa noá caã vïì bïì röång lêîn chiïìu sêu. Nguyïn nhên chuã yïëu úã àêy laâ do nùng lûåc àêìu tû (caã cuãa Nhaâ nûúác vaâ tû nhên) cuãa ta coân quaá yïëu keám. 1.2. Möåt söë vêën àïì töìn taåi: • Viïåt Nam vêîn chûa coá Vùn baãn phaáp qui vïì An toaân sinh hoåc, àùåc biïåt laâ caác sinh vêåt chuyïín gen; baão höå quyïìn taác giaã caác phaát minh trong CNSH cuäng chûa coá cú súã phaáp lyá. • Vêën àïì chuyïín giao cöng nghïå vaâ triïín khai saãn xuêët caác thaânh tûåu vïì CNSH coân haån chïë vò tiïìm lûåc cöng nghiïåp, àùåc biïåt laâ cöng nghiïåp sinh hoåc coân rêët keám phaát triïín. • Viïåc khuyïën khñch, höî trúå vaâ àêìu tû cho doanh nghiïåp nhaâ nuúác vaâ tû nhên saãn xuêët caác saãn phêím vaâ laâm dõch vuå CNSH hiïån nay chûa coá bûúác chuyïín biïën maånh meä. • Vêën àïì dõch vuå CNSH cuãa Viïåt Nam coân haån heåp vò quy mö nghiïn cûáu vaâ àùåc biïåt laâ khaã nùng saãn xuêët coân khaá haån chïë. • Vïì àêìu tû nhûäng gò chuáng ta àaä laâm coân xa múái àaáp ûáng àûúåc yïu cêìu àïí CNSH thûåc sûå coá thïí àoáng goáp cho sûå phaát triïín cuãa nïìn kinh tïë quöëc dên. Hai vêën àïì bêët cêåp trong thúâi gian qua laâ mûác àêìu tû cho CNSH rêët nhoã so vúái yïu cêìu vaâ àêìu tû thûúâng chûa "túái haån" vaâ àêìu tû khöng àöìng böå. Cöng nghïå sinh hoåc laâ möåt ngaânh khoa hoåc thûåc nghiïåm vaâ laåi laâ möåt ngaânh cöng nghïå cao, do àoá àoâi hoãi mûác àêìu tû tûúng xûáng àïí bùæt kõp vúái trònh àöå cöng nghïå cuãa thïë giúái. KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 73 Song, trong nhûäng nùm qua mûác àêìu tû cuãa ta chó bùçng 1/50 - 1/100 cuãa caác nûúác trong khu vûåc. Bïn caånh àoá, sûå àêìu tû naây laåi khöng àöìng böå: àêìu tû cho nghiïn cûáu triïín khai khöng gùæn kïët vúái àêìu tû cho àaâo taåo, cho phaát triïín cú súã haå têìng cuãa CNSH cuäng nhû phaát triïín nïìn cöng nghiïåp sinh hoåc. • Caách töí chûác thûåc hiïån: Coá nhûäng vêën àïì vïì CNSH maâ trong thúâi gian qua chuáng ta hoaân toaân coá khaã nùng phaát triïín úã mûác cao hún hiïån nay, song do luáng tuáng trong caách töí chûác thûåc hiïån nïn chêåm àûúåc phaát triïín. Lêëy vñ duå caác chûúng trònh kyä thuêåt - kinh tïë àaä àûúåc Chñnh phuã quyïët àõnh tûâ 2 nùm nay vêîn chûa triïín khai àûúåc do töí chûác vaâ cú chïë coân nhiïìu bêët cêåp. 2. Nhûäng khaã nùng àoáng goáp cuãa CNSH trong nïìn Kinh tïë tri thûác Nûúác ta laâ möåt nûúác nöng nghiïåp. Trong thúâi gian qua chuáng ta àaä tiïëp cêån vúái CNSH hiïån àaåi cuãa thïë giúái àïí xêy dûång, phaát triïín CNSH Viïåt Nam phuåc vuå cho sûå phaát triïín nïìn kinh tïë quöëc dên trong möåt söë lônh vûåc Nöng nghiïåp, Y hoåc, song kïët quaã àaåt àûúåc bûúác àêìu coân rêët nhoã beá. Vai troâ cuãa CNSH trong nïìn kinh tïë tri thûác àöëi vúái sûå phaát triïín saãn xuêët nöng nghiïåp vaâ möåt söë ngaânh kinh tïë quöëc dên laâ vö cuâng to lúán, thïí hiïån trong caác lônh vûåc sau: Nhûäng cöng nghïå phuåc vuå phaát triïín Nöng nghiïåp bïìn vûäng • Cöng nghïå tïë baâo vaâ cöng nghïå gen vaâo viïåc taåo vaâ nhên giöëng cêy tröìng chêët lûúång cao cho phaát triïín nöng, lêm nghiïåp, cêy dûúåc liïåu vaâ cêy cöng nghiïåp. • Cöng nghïå saãn xuêët caác chïë phêím sinh hoåc, chuã yïëu laâ chïë phêím vi sinh vêåt laâm phên boán, thuöëc trûâ sêu, trûâ bïånh phuåc vuå tùng nùng suêët cêy tröìng, baão vïå cêy tröìng vaâ baão quaãn nöng saãn, giaãm thiïíu taác haåi duâng thuöëc hoaá hoåc. • Cöng nghïå saãn xuêët caác loaåi vacxin vêåt nuöi vaâ tiïën túái coá àûúåc vacxin taái töí húåp, trûúác mùæt baão àaãm àûúåc nhu cêìu trong nûúác, tûâng bûúác thay thïë viïåc nhêåp nöåi. KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 74 • Cöng nghïå saãn xuêët caác chïë phêím chêín àoaán (KIT) bïånh cêy tröìng vêåt nuöi, ngùn chùån caác dõch bïånh lúán, tûâng bûúác chuêín hoaá viïåc saãn xuêët giöëng cêy ùn quaã baão àaãm chêët lûúång cao. • Cöng nghïå phöi vaâ cöng nghïå tinh àöng laånh phaát triïín nhanh söë lûúång, chêët lûúång àaân giöëng vaâ saãn phêím vêåt nuöi. Baão töìn, phaát triïín vaâ sûã duång nguöìn gen quyá. Nhûäng cöng nghïå saãn xuêët phuåc vuå Y tïë vaâ baão vïå sûác khoeã nhên dên • Cöng nghïå lïn men vi sinh vêåt saãn xuêët möåt söë khaáng sinh quan troång, tûâng bûúác giaãm lûúång khaáng sinh nhêåp goáp phêìn baão vïå sûác khoeã con ngûúâi. • Cöng nghïå nuöi cêëy tïë baâo àöång vêåt vaâ cöng nghïå gen saãn xuêët caác loaåi vacxin phoâng caác bïånh chñnh cho ngûúâi, trong àoá coá caác vacxin thïë hïå múái. • Cöng nghïå lïn men vi sinh vêåt vaâ nuöi cêëy tïë baâo àïí hònh thaânh ngaânh cöng nghiïåp saãn xuêët caác loaåi chïë phêím sinh hoåc khaác nhû vitamin, axñt amin, hormon sinh trûúãng, protein chûäa bïånh... Nhûäng cöng nghïå phuåc vuå caác ngaânh cöng nghiïåp • Cöng nghïå saãn xuêët caác loaåi phuå gia (maâu, muâi, võ vaâ chêët baão quaãn) cho cöng nghiïåp chïë biïën thûåc phêím. • Cöng nghïå saãn xuêët axit hûäu cú vaâ dung möi hûäu cú. • Cöng nghïå enzym cöng nghiïåp nhû amylase, cellulase vaâ protease. • Cöng nghïå saãn xuêët caác loaåi nûúác uöëng vaâ nûúác giaãi khaát cöng nghiïåp. • Nhûäng cöng nghïå phuåc vuå xûã lyá ö nhiïîm möi trûúâng • Cöng nghïå theo doäi vaâ àaánh giaá mûác àöå ö nhiïîm möi trûúâng bùçng caác bio-sensor. • Cöng nghïå xûã lyá raác thaãi, phïë thaãi hûäu cú rùæn. • Cöng nghïå xûã lyá nûúác thaãi. KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 75 3. Caác giaãi phaáp chñnh • CNSH laâ möåt ngaânh cöng nghïå cao, do àoá cêìn phaãi àûúåc àêìu tû thñch àaáng àïí tiïëp cêån vaâ tiïën túái hoaâ nhêåp vúái trònh àöå cöng nghïå cuãa thïë giúái. Têåp trung àêìu tû xêy dûång maång lûúái caác phoâng thñ nghiïåm CNSH vaâ phoâng thñ nghiïåm troång àiïím, tùng cûúâng cú súã vêåt chêët kyä thuêåt cho caác cú quan khoa hoåc cöng nghïå vïì CNSH. • Xêy dûång vaâ triïín khai kïë hoaåch àaâo taåo caán böå chuyïn ngaânh CNSH trong vaâ ngoaâi nûúác, kïët húåp vúái viïåc nêng cao trònh àöå dên trñ. • Phaát triïín quan hïå húåp taác quöëc tïë vúái caác cú súã nghiïn cûáu triïín khai vïì CNSH cuãa caác nûúác trong khu vûåc vaâ quöëc tïë. • Nghiïn cûáu ban haânh caác cú chïë chñnh saách phuâ húåp àïí CNSH coá thïí triïín khai maånh, phaát huy vai troâ chuã àaåo trong sûå nghiïåp phaát triïín nïìn kinh tïë quöëc dên (Y hoåc, Nöng nghiïåp...) trong nïìn kinh tïë tri thûác./. KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 76 ÀOÁNG GOÁP CUÃA NGAÂNH CÖNG NGHÏÅ SINH HOÅC VIÏÅT NAM VAÂO NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC: THÛÅC TRAÅNG VAÂ GIAÃI PHAÁP PGS. TS. LÏ TRÊÌN BÒNH Viïån trûúãng Viïån Cöng nghïå sinh hoåc, Trung têm Khoa hoåc tûå nhiïn vaâ Cöng nghïå quöëc gia 1. Cöng nghïå sinh hoåc dûåa trïn nïìn taãng cöng nghïå cao Mùåc duâ coá sûå giaãi thñch khaác nhau vïì khaái niïåm "kinh tïë tri thûác", nhûng nïëu töíng húåp caác yïëu töë thaânh phêìn khaác nhau nhû "quaãn lyá tri thûác", "cöng nhên tri thûác" ... àang cêëu thaânh khaái niïåm "kinh tïë tri thûác" thò àùåc àiïím nöíi bêåt, chung nhêët laâ nïìn kinh tïë àoá phaãi laâ: lêëy cöng nghïå àaåt trònh àöå phaát triïín cao dûåa trïn tri thûác laâm nïìn taãng cuãa sûå phaát triïín. Theo àõnh nghôa chung cuãa Töí chûác Liïn húåp quöëc thò möåt ngaânh kinh tïë phaãi coá ñt nhêët 70% cöng nghïå cao thay thïë cöng nghïå truyïìn thöëng thò múái àûúåc coi laâ ngaânh cöng nghïå cao. Vêåy trong cöng nghïå sinh hoåc (CNSH) nhûäng lônh vûåc naâo àûúåc coi laâ cöng nghïå cao: Trûúác hïët phaãi noái àïën kyä thuêåt mêëu chöët quyïët àõnh sûå ra àúâi cuãa cöng nghïå sinh hoåc hiïån àaåi, àoá laâ kyä thuêåt ADN taái töí húåp, trong möåt phaåm truâ chung laâ cöng nghïå gen. Caác lônh vûåc hiïån nay mang tñnh cöng nghïå cao cuãa CNSH bao göìm: Saãn xuêët cöng nghiïåp caác saãn phêím bùçng cöng nghïå tïë baâo vaâ cöng nghïå enzyme vaâ cöng nghïå gen bao göìm cöng nghïå lïn men vi sinh vêåt, cöng nghïå nuöi cêëy mö tïë baâo thûåc vêåt, cöng nghïå nuöi cêëy mö tïë baâo àöång vêåt, cöng nghïå chuyïín hoaá thöng qua enzyme... KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 77 2. Caác möëc phaát triïín quan troång cuãa cöng nghïå sinh hoåc trïn thïë giúái - 1000 nùm trûúác cöng nguyïn con ngûúâi biïët lúåi duång nêëm men, möåt loaåi vi sinh vêåt trong laâm rûúåu vaâ chûng cêët rûúåu. Àêy laâ giai àoaån phaát triïín cuãa CNSH cöí àaåi. - 1855, Pasteur phaát hiïån ra vi sinh vêåt laâ nguyïn nhên gêy bïånh vaâ laâm thöëi rûäa àöång thûåc vêåt. Ngaânh vi sinh vêåt hoåc ra àúâi àaánh dêëu möëc phaát triïín cuãa giai àoaån phaát triïín CNSH truyïìn thöëng. - 1953, mö hònh cêëu truác phên tûã ADN àûúåc Crick vaâ Wattson phaát hiïån. - 1980, kyä thuêåt ADN taái töí húåp ra àúâi nhúâ phaát minh vïì caác enzyme haån chïë (cho pheáp cùæt vaâ gheáp nöëi caác phên tûã ADN), múã ra thúâi kyâ phaát triïín vuä baäo cuãa CNSH hiïån àaåi. Nhêån xeát chung nhêët coá tñnh qui luêåt trong phaát triïín CNSH laâ thúâi gian cêìn thiïët àïí chuyïín àöíi tûâ phaát minh khoa hoåc thaânh cöng nghïå saãn xuêët ngaây caâng ngùæn dêìn (Baãng 1), túái mûác khöng cêìn coá sûå phên chia giai àoaån vaâ àoâi hoãi caác cú súã nghiïn cûáu cêìn àûúåc àêìu tû triïín khai vaâ ngûúåc laåi caác cú súã saãn xuêët cuäng phaãi coá chûúng trònh nghiïn cûáu R&D ngay kïë hoaåch phaát triïín. Baãng 1: Thúâi gian cêìn thiïët àïí hònh thaânh cöng nghïå saãn xuêët tûâ phaát minh khoa hoåc trong lônh vûåc cöng nghïå sinh hoåc TT Phaát minh KH 1 Nùm Chuyïín thaânh cöng nghïå Nùm Thúâi gian cn (nùm) Chêët khaáng khuêín 1910 Saãn xuêët khaáng sinh 1940 30 2 Taái sinh cêy tûâ mö seåo 1950 Nhên nhanh giöëng 1975 cêy in virto 25 2 Chuyïín gen 1980 Saãn xuêët giöëng cêy chuyïín gen 1995 15 3 ADN taái töí húåp 1980 Vaccine taái töí húåp 1990 l0 4 Cloning àöång vêåt 1997 Giöëng vêåt nuöi ? 5 (?) KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 78 cloning cöng nghiïåp 5 Chip ADN 1999 Saãn xuêët cöng nghiïåp chip chêín àoaán ? 3 (?) Cöng nghïå tin - sinh hoåc (Bioinformatics) Dõch vuå cöng nghïå thöng tin ngaây caâng chiïëm tyã troång cao trong nïìn kinh tïë phaát triïín cuãa nhiïìu nûúác, bûúác àêìu ngûúâi ta noái túái khaái niïåm "kinh tïë tin hoåc" röìi vïì sau khaái niïåm "kinh tïë tri thûác" múái àûúåc sûã duång thay thïë. Trong cöng nghïå sinh hoåc, cöng nghïå thöng tin cuäng àaä nhanh choáng trúã thaânh cöng cuå hïët sûác hûäu hiïåu, chi phöëi caác hoaåt àöång nghiïn cûáu cú baãn, nghiïn cûáu R&D, nghiïn cûáu ûáng duång, nghiïn cûáu thñch ûáng vaâ tûå àöång hoaá saãn xuêët. Trong nghiïn cûáu cú baãn nhû àiïìu tra cú baãn tin hoåc àang laâm thay viïåc thöëng kï minh hoaå, so saánh caác dûä kiïån, trong sinh hoåc thûåc nghiïåm, àùåc biïåt laâ nghiïn cûáu sinh hoåc phên tûã vaâ cöng nghïå gen thò haâng trùm phêìn mïìm chuyïn duång àang trúã nïn khöng thïí thiïëu àûúåc cuãa caác phoâng thñ nghiïåm tiïn tiïën. Vñ duå nhû muöën tòm hiïíu möåt àoaån ADN múái thò viïåc so saánh noá vúái caác dûä liïåu àaä cöng böë khöng thïí tiïën haânh àûúåc nïëu nhû khöng coá phêìn mïìm Faststar. Coân trong cöng nghïå lïn men, tûå àöång hoaá viïåc àiïìu chónh caác thöng söë kyä thuêåt vïì nhiïåt àöå, àöå pH, töëc àöå khuêëy, töëc àöå suåc khñ, mêåt àöå tïë baâo, töëc àöå böí sung möi trûúâng hêìu hïët àïìu àaä àûúåc vi tñnh hoaá. Ngay trong saãn xuêët nöng nghiïåp thuêìn tuyá hiïån nay trong caác trang traåi tröìng troåt hay chùn nuöi, thiïët bõ vi tñnh àang thay dêìn cöng nhên nöng nghiïåp trong viïåc àiïìu khiïín maáy búm nûúác, boán phên, chuyïín thûác ùn hay thu saãn phêím trûáng, sûäa. Cöng nghïå tin - sinh hoåc àaä trúã thaânh möåt yïëu töë cöng nghïå cao bùæt buöåc trong nghiïn cûáu vaâ phaát triïín CNSH. 3. Nhûäng möëc phaát triïín cuãa CNSH hiïån àaåi úã nûúác ta - 1950 thûã nghiïåm nuöi cêëy nêëm Penicillium àïí laâm thuöëc rûãa vïët thûúng trong khaáng chiïën cuãa GS. Phaåm Ngoåc Thaåch. - Trong nhûäng nùm 1060: Nhêåp nhaâ maáy saãn xuêët mò chñnh, xêy dûång nhaâ maáy rûúåu, nhaâ maáy bia. - Xêy dûång dúã dang nhaâ maáy khaáng sinh phuåc vuå chùn nuöi. KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 79 - Nhêåp dêy chuyïìn saãn xuêët vaccine truyïìn thöëng cho chùn nuöi vaâ vaccin cho ngûúâi. - Xêy dûång vaâ thûåc hiïån chûúng trònh R&D vïì CNSH giai àoaån 1991-1995 nhùçm phaát triïín cöng nghïå vi sinh vêåt, cöng nghïå nuöi cêëy mö tïë baâo thûåc vêåt, cêëy chuyïìn phöi boâ. - Xêy dûång vaâ thûåc hiïån chûúng trònh R&D vïì CNSH giai àoaån 1996-2000 bùæt àêìu phaát triïín kyä thuêåt chuyïín gen úã thûåc vêåt. - Tûâ 1995 kyä thuêåt ADN taái töí húåp àûúåc thûåc hiïån úã trong nûúác ta nhúâ thiïët bõ trang bõ àöìng böå taåi Viïån Cöng nghïå sinh hoåc. - Caác kyä thuêåt phên tûã cuãa CNSH hiïån àaåi nhû: lêåp baãn àöì gen, chêín àoaán phên tûã, chuyïín gen àöång thûåc vêåt, vi sinh vêåt taái töí húåp, vaccine taái töí húåp àûúåc bùæt àêìu nghiïn cûáu taåi caác Viïån vaâ Trûúâng trong nûúác. - Nùm 2000 chûúng trònh Kyä thuêåt kinh tïë vïì CNSH àûúåc töí chûác nhùçm àûa nhanh nhûäng kïët quaã nghiïn cûáu vïì CNSH vaâo saãn xuêët cöng nghiïåp. 4. Cöng nghïå sinh hoåc laâ lônh vûåc cöng nghïå cao àûúåc nhaâ nûúác ta ûu tiïn phaát triïín Cöng nghïå sinh hoåc laâ möåt têåp húåp caác ngaânh khoa hoåc vaâ cöng nghïå (sinh hoåc phên tûã, di truyïìn hoåc, vi sinh vêåt hoåc, sinh hoaá hoåc vaâ cöng nghïå hoåc) nhùçm taåo ra caác qui trònh cöng nghïå khai thaác úã qui mö cöng nghiïåp caác hoaåt àöång söëng cuãa vi sinh vêåt, tïë baâo thûåc vêåt vaâ àöång vêåt àïí saãn xuêët caác saãn phêím coá giaá trõ phuåc vuå àúâi söëng, phaát triïín kinh tïë xaä höåi vaâ baão vïå möi trûoâng. Hiïån nay, CNSH thûúâng àûúåc xem laâ bao göìm caác loaåi cöng nghïå vaâ kyä thuêåt chuã yïëu: kyä thuêåt di truyïìn, cöng nghïå vi sinh, cöng nghïå tïë baâo vaâ mö, cöng nghïå enzym. Nghõ quyïët 18/CP cuãa Thuã tûúáng chñnh phuã khùèng àõnh: Cuâng caác ngaânh cöng nghïå muäi nhoån khaác (cöng nghïå thöng tin, cöng nghïå tûå àöång hoaá vaâ cöng nghïå vêåt liïåu múái), cöng nghïå sinh hoåc seä goáp phêìn khai thaác töëi ûu caác nguöìn lûåc cuãa àêët nûúác phuåc vuå phaát triïín saãn xuêët, nêng cao chêët lûúång cuöåc söëng cuãa nhên dên vaâ chuêín bõ nhûäng tiïìn àïì cêìn thiïët vïì mùåt cöng nghïå cho àêët nûúác tiïën vaâo thïë kyã 21. KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 80 5. Àaánh giaá hiïån traång tiïìm lûåc KHCN trïn lônh vûåc CNSH cuãa nûúác ta 5.1. Tiïìm lûåc vïì taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâ khñ hêåu Viïåt Nam laâ möåt nûúác nhiïåt àúái coá khu hïå sinh vêåt (vi sinh vêåt, thûåc vêåt, àöång vêåt) hïët sûác phong phuá vaâ àa daång, nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn naây cung cêëp: (i) Nhûäng nguöìn gen phong phuá vaâ quñ hiïëm cho choån loåc, lai taåo giöëng vaâ phaát triïín kô thuêåt di truyïìn; (ii) Nhûäng nguöìn nguyïn liïåu phong phuá cho caác quaá trònh cöng nghïå thuöåc lônh vûåc CNSH (cöng nghïå lïn men, cöng nghïå enzym, cöng nghïå chiïët ruát caác hoaåt chêët sinh hoåc); (iii) Nguöìn bûác xaå mùåt trúâi döìi daâo vaâ phên böë àïìu trong nùm laâ àiïìu kiïån hïët sûác thuêån lúåi cho sûå phaát triïín cuãa thûåc vêåt. Möåt nïìn nöng nghiïåp 3-4 vuå tröìng troåt nùng suêët cao trong nùm seä laâ nguöìn cung cêëp nguyïn liïåu phong phuá (tinh böåt, àûúâng sinh khöëi) cho sûå phaát triïín CNSH. Àöìng thúâi vúái nhûäng lúåi thïë, khñ hêåu nhiïåt àúái noáng êím cuäng gêy khöng ñt khoá khùn cho sûå phaát triïín CNSH, nhêët laâ àöëi vúái cöng nghïå vi sinh. 5.2. Tiïìm lûåc khoa hoåc vaâ cöng nghïå Trong vaâi thêåp kó qua, nhiïìu hûúáng nghiïn cûáu vïì CNSH àaä àûúåc triïín khai vaâ thu àûúåc kïët quaã töët, caã trong viïåc tùng cûúâng tiïìm lûåc khoa hoåc - cöng nghïå lêîn trong phuåc vuå nïìn kinh tïë quöëc dên: (i) Cöng nghïå vi sinh: Caác hûúáng nghiïn cûáu khaác nhau àaä àûúåc tiïën haânh nhùçm xêy dûång caác cöng nghïå saãn xuêët caác saãn phêím enzym, sinh khöëi giaâu protein, phên vi sinh vêåt cöë àõnh nitú, thuöëc trûâ sêu vi sinh vêåt, hoocmön thûåc vêåt, khaáng sinh thö, axñt amin, nûúác giaãi khaát lïn men, vacxin phoâng bïånh cho ngûúâi vaâ gia suác, axñt hûäu cú; (ii) Cöng nghïå tïë baâo: Hûúáng nghiïn cûáu àûúåc têåp trung vaâ àaä àaåt àûúåc nhûäng thaânh tûåu àaáng kïí laâ xêy dûång caác cöng nghïå nhên nhanh vaâ phuåc traáng caác cêy lûúng thûåc, thûåc phêím, cêy cöng nghiïåp, cêy ùn quaã. Bïn caånh àoá, viïåc ûáng duång cöng nghïå nuöi cêëy mö vaâ tïë baâo trong lai taåo, choån loåc giöëng cêy tröìng, ruát ngùæn thúâi gian taåo giöëng vaâ thu hoaåt chêët àang àûúåc triïín khai tñch cûåc. Bûúác àêìu àaä tiïëp cêån kô thuêåt gen trong viïåc taåo ra nhûäng cêy mang gen biïën naåp coá nhûäng àùåc tñnh ûu viïåt; (iii) Vïì cöng nghïå tïë baâo àöång vêåt, àaä thûã nghiïåm kô thuêåt cêëy truyïìn húåp phöi vaâ coá nhûäng kïët quaã bûúác àêìu àöëi vúái boâ. Tiïëp àïën laâ nhûäng thaânh cöng trong viïåc sûã duång kô thuêåt baão quaãn laånh sêu àöëi vúái KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 81 tinh truâng boâ, lúån, dï; (iv) Cöng nghïå enzym: Nghiïn cûáu vïì cöng nghïå enzym àaä àûúåc tiïën haânh khaá súám, búãi nhiïìu taác giaã, nhû sûã duång phuã taång cuãa loâ möí àïí chiïët xuêët pancrease, pepsin, trypsin,... sûã duång mêìm maå àïí saãn xuêët amylase... nhûng hêìu hïët coân dûâng laåi trong phoâng thñ nghiïåm. Gêìn àêy möåt söë àún võ nghiïn cûáu vïì enzym àaä coá nhûäng thûã nghiïåm cöng nghïå nhû saãn xuêët axit amin tûâ nhöång tùçm bùçng protease, böåt àaåm thõt bùçng bromelaim tûâ àoåt dûáa, lïn men rûúåu bùçng enzym cöë àõnh trïn cöåt... Cuäng àaä coá nhûäng nghiïn cûáu sûã duång peroxidase, Cyt-P450 trong chïë taåo biosensor vaâ thuöëc phaát hiïån chêët àöåc. Hoaân thiïån cöng nghïå saãn xuêët àûúâng glucoza tûâ tinh böåt bùçng enzym, theo phûúng phaáp axit àaä saãn xuêët thûã nghiïåm, chuyïín giao cöng nghïå cho möåt söë cú súã saãn xuêët vúái quy mö 20 têën nha Glucoza/ ngaây; (v) Cöng nghïå gen: Cöng nghïå gen laâ cöng nghïå cao vaâ laâ cöng nghïå quyïët àõnh sûå thaânh cöng cuãa cuöåc caách maång CNSH. úã nûúác ta, möåt vaâi phoâng thñ nghiïåm àûúåc nhaâ nûúác àêìu tû bûúác àêìu vaâ coá àiïìu kiïån gûãi caán böå ài thûåc têåp úã nhûäng phoâng thñ nghiïåm tiïn tiïën nûúác ngoaâi àaä bûúác àêìu laâm chuã àûúåc caác kyä thuêåt cú baãn cuãa cöng nghïå gen nhû phên lêåp vaâ xaác àõnh cêëu truác gen, thiïët kïë vaâ biïën naåp gen vaâo tïë baâo vi sinh, tïë baâo àöång vêåt vaâ thûåc vêåt, nghiïn cûáu biïíu hiïån gen. Hiïån taåi, àang coá möåt söë cöng trònh nghiïn cûáu ài sêu vïì gen thuyã phên vaâ lïn men tinh böåt, gen hoác mön sinh trûúãng úã caá, gen chöëng chõu uáng, haån, laånh úã luáa, gen töíng húåp àöåc töë BT, ûáng duång kô thuêåt nhên gen (PCR) trong nhêån daång, trong kô thuêåt hònh sûå, chêín àoaán bïånh... 5.3. Vïì àöåi nguä caán böå khoa hoåc - cöng nghïå Trong nhûäng nùm qua, möåt àöåi nguä caác nhaâ khoa hoåc vïì CNSH tûâ tiïën sô, phoá tiïën sô, kô sû àïën kô thuêåt viïn àaä àûúåc àaâo taåo. Àöåi nguä caán böå naây àaä vûúåt qua nhiïìu khoá khùn àïí phaát huy taác duång trong caác cú súã àaâo taåo, nghiïn cûáu vaâ trong saãn xuêët kinh doanh. Do nhûäng khoá khùn khaác nhau, àùåc biïåt laâ thiïëu thöng tin vaâ thiïëu caác phûúng tiïån nghiïn cûáu, nïn trònh àöå cuãa àöåi nguä caán böå naây ñt àûúåc cêåp nhêåt vaâ khöng theo kõp àûúåc nhûäng tiïën böå cuãa CNSH thïë giúái. 5.4. Cú súã vêåt chêët vaâ töí chûác cuãa caác cú quan KHCN thuöåc lônh vûåc cöng nghïå sinh hoåc Àöëi vúái möåt lônh vûåc khoa hoåc thûåc nghiïåm nhû CNSH, nïëu khöng coá caác phoâng thñ nghiïåm töët khöng thïí coá àûúåc caác nhaâ khoa KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 82 hoåc coá trònh àöå vaâ têët nhiïn khöng thïí coá àûúåc caác kïët quaã khoa hoåc coá trònh àöå cao. Trong möåt vaâi thêåp kyã qua, chuáng ta àaä xêy dûång àûúåc möåt maång lûúái caác phoâng thñ nghiïåm vïì CNSH úã caác trûúâng àaåi hoåc vaâ caác viïån nghiïn cûáu. Song, do chûa àûúåc àêìu tû thñch àaáng, nïn phêìn lúán caác phoâng thñ nghiïåm naây rêët laåc hêåu vaâ úã nhiïìu núi, phoâng thñ nghiïåm hêìu nhû khöng coá trang thiïët bõ vaâ caác àiïìu kiïån töëi thiïíu cho caác nhaâ khoa hoåc tiïën haânh caác thñ nghiïåm. Trong voâng 5 nùm qua, ngên saách nhaâ nûúác àaä àêìu tû khoaãng 2 triïåu USD cho möåt vaâi phoâng thñ nghiïåm. Nhûäng phoâng thñ nghiïåm naây bûúác àêìu àaä coá àiïìu kiïån töëi thiïíu àïí laâm viïåc. Song, nhûäng gò chuáng ta àaä àêìu tû coân xa múái àaáp ûáng àûúåc yïu cêìu àïí CNSH thûåc sûå coá thïí àoáng goáp cho sûå phaát triïín cuãa nïìn KTQD. 5.5. Àaánh giaá chung vïì tiïìm lûåc KHCN thuöåc lônh vûåc CNSH Nhû vêåy, vúái sûå nöî lûåc cuãa nhiïìu nùm, nùng lûåc nghiïn cûáu triïín khai trong lônh vûåc CNSH cuãa chuáng ta àaä àûúåc nêng lïn möåt bûúác. Möåt söë phoâng thñ nghiïåm àaä coá àuã trònh àöå àïí giaãi quyïët möåt söë vêën àïì maâ nïìn Kinh tïë quöëc dên àoâi hoãi, coá khaã nùng tiïëp thu möåt caách choån loåc nhûäng thaânh tûåu khoa hoåc- cöng nghïå hiïån àaåi vaâ tûâng bûúác vêån duång chuáng trong àiïìu kiïån cuå thïí cuãa Viïåt Nam. Àùåc biïåt trong lônh vûåc y tïë, nhûäng thaânh tûåu múái vïì CNSH àaä àûúåc ûáng duång trong saãn xuêët vacxin vaâ do àoá, trònh àöå cöng nghïå cuãa chuáng ta àaä àûúåc nêng cao. Song àaánh giaá möåt caách nghiïm tuác, chuáng ta thêëy nùng lûåc nghiïn cûáu triïín khai thuöåc lônh vûåc CNSH cuãa chuáng ta coân rêët haån chïë xeát vïì trònh àöå cuãa caác cöng trònh nghiïn cûáu lêîn khaã nùng taåo àûúåc cöng nghïå hoaân chónh phuåc vuå nïìn Kinh tïë quöëc dên. 5.6. Nguyïn nhên Nguyïn nhên chñnh cuãa sûå chêåm phaát triïín cuäng nhû caác yïëu, keám cuãa CNSH trong thúâi gian qua têåp trung vaâo hai vêën àïì lúán sau àêy: (i) Àêìu tû: hai vêën àïì bêët cêåp trong thúâi gian qua laâ mûác àêìu tû cho CNSH rêët nhoã so vúái yïu cêìu àêìu tû thûúâng chûa "túái haån" vaâ àêìu tû khöng àöìng böå. CNSH laâ möåt ngaânh khoa hoåc thûåc nghiïåm vaâ laåi laâ möåt ngaânh cöng nghïå cao, do àoá àoâi hoãi mûác àêìu tû tûúng xûáng àïí bùæt kõp vúái trònh àöå cöng nghïå cuãa thïë giúái. Song, trong nhûäng nùm qua mûác àêìu tû cuãa ta chó bùçng 1/50 - 1/100 cuãa KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 83 caác nûúác trong khu vûåc. Bïn caånh àoá, sûå àêìu tû naây laåi khöng àöìng böå: àêìu tû cho nghiïn cûáu triïín khai khöng gùæn kïët vúái àêìu tû cho àaâo taåo, cho phaát triïín cú súã haå têìng cuãa CNSH cuäng nhû phaát triïín nïìn cöng nghiïåp sinh hoåc. (ii) Caách töí chûác thûåc hiïån: Coá nhûäng vêën àïì vïì CNSH maâ trong thúâi gian qua chuáng ta hoaân toaân coá khaã nùng phaát triïín úã mûác cao hún hiïån nay, song do luáng tuáng trong caách töí chûác thûåc hiïån nïn chêåm àûúåc phaát triïín. Lêëy vñ duå thaânh cöng trong lônh vûåc cöng nghïå saãn xuêët vacxin cho thêëy vúái tiïìm lûåc hiïån nay, song vúái caách ài àuáng chuáng ta hoaân toaân coá thïí phaát triïín àûúåc CNSH: xêy dûång nöåi lûåc àïí tiïëp thu chuyïín giao cöng nghïå, tiïëp nhêån chuyïín giao cöng nghïå àïí phaát triïín nöåi lûåc baão àaãm laâm chuã àûúåc cöng nghïå, lêëy saãn xuêët laâm àñch àïí àõnh hûúáng toaân böå vêën àïì phaát triïín. 6. Àaánh giaá tiïìm lûåc cuãa nïìn cöng nghiïåp sinh hoåc Viïåt Nam Àaä tûâ lêu, ngaânh cöng nghiïåp sinh hoåc thïë giúái àaä coá chöî àûáng vûäng chùæc vaâ chiïëm tó troång khöng nhoã trong nïìn kinh tïë thïë giúái. úã Viïåt Nam, ngaânh cöng nghiïåp sinh hoåc múái chó coá caác saãn phêím laâ rûúåu cöìn, bia vaâ vacxin phoâng bïånh cho ngûúâi àûúåc saãn xuêët úã qui mö cöng nghiïåp, coân nhûäng saãn phêím khaác chó saãn xuêët úã qui mö nhoã, phên taán. Theo thöëng kï gêìn àuáng àïën nùm 1997, caác saãn phêím do caác töí chûác khoa hoåc - cöng nghïå Viïåt Nam saãn xuêët coá liïn quan àïën CNSH nhû sau: (i) Vïì nuöi cêëy mö cêy tröìng - haåt lai: Töíng lûúång caác loaâi cêy tröìng (chuöëi, mña, cêy ùn quaã, cêy lêm nghiïåp, cêy dûúåc liïåu) àûúåc nhên giöëng bùçng nuöi cêëy mö tïë baâo, vi nhên giöëng, giêm hom tiïn tiïën, luáa lai, ngö lai coá giaá trõ tûúng àûúng 50 tyã àöìng. (ii) Vïì phên boán sinh hoåc: Caác loaåi phên boán sinh hoåc (phên vi sinh cöë àõnh ni tú vaâ phên giaãi lên, phên sinh hoaá, phên hûäu cú tûâ raác thaãi) àaåt giaá trõ 5,0 tyã àöìng. (iii) Vïì thuöëc trûâ sêu sinh hoåc: Àaä saãn xuêët caác chïë phêím thuöëc trûâ sêu sinh hoåc baão vïå thûåc vêåt (thuöëc vi nêëm, vi khuêín, virus, thuöëc thaão möåc, kyá sinh thiïn àõch) tûúng àûúng 50 têën vúái töíng giaá trõ 1,6 tyã àöìng. (iv) Vïì CNSH vêåt nuöi: Caác saãn phêím thûã nghiïåm vïì cêëy phöi boâ, thûác ùn böí sung chêët lûúång cao, vacxin gia suác, gia cêìm àaåt 260-270 tyã àöìng (Cöång döìn 6 nùm). (v) Vïì baão vïå sûác khoeã con ngûoâi: Giaá trõ caác chïë phêím dinh dûúäng vaâ dûúåc phêím y sinh hoåc àaåt doanh thu khoaãng 1,5 - 2,0 tyã àöìng (trong khi haâng nùm ta nhêåp 400 têën khaáng sinh caác loaåi, trõ giaá 120 triïåu KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 84 USD; vacxin caác loaåi tûúng àûúng 10 triïåu USD). (vi) Vïì CNSH cöng nghiïåp: Caác chïë phêím axit amin, protein, axit hûäu cú, caác loaåi àûúâng àún coá nhu cêìu 100 - 300.000 têën/nùm, vïì cú baãn ta chûa saãn xuêët àûúåc, chó saãn xuêët thûã nghiïåm möåt söë àûúâng àún (gluccose, fructose) tûúng àûúng 1,8 - 2,0 tyã àöìng. (vii) Vïì CNSH baão vïå möi trûúâng: Caác quaá trònh saãn xuêët thûã nghiïåm cöng nghïå phên huyã raác thaãi bùçng cöng nghïå vi sinh àaä xûã lyá àûúåc 1,2 triïåu têën raác/nùm qui ra giaá trõ 8 tyã àöìng. Nhòn chung laåi, coá thïí noái úã Viïåt Nam chûa hònh thaânh möåt nïìn Cöng nghiïåp sinh hoåc theo àuáng nghôa cuãa noá caã vïì bïì röång lêîn chiïìu sêu. Nguyïn nhên chuã yïëu úã àêy laâ do nùng lûåc àêìu tû (caã cuãa Nhaâ nûúác vaâ tû nhên) cuãa ta coân quaá yïëu keám. 7. Nhûäng thaách thûác lúán àöëi vúái quaá trònh phaát triïín CNSH nûúác ta 7.1. Chuã nghôa tû baãn sinh hoåc Khi tiïën haânh giaãi maä trònh tûå nucleotid trong phên tûã ADN cuãa böå genom caác sinh vêåt söëng, àùåc biïåt laâ cuãa nhûäng àöëi tûúång vi sinh vêåt cöng nghiïåp, cuãa vêåt nuöi, cuãa cêy tröìng vaâ cuãa con ngûúâi, lûúång thöng tin thu àûúåc coá nhûäng giaá trõ sûã duång to lúán, búãi vêåy nhûäng ngûúâi chuã cuãa caác thöng tin àoá àaä tòm moåi caách baão höå quyïìn taác giaã cuãa mònh. Vûúåt xa lïn trïn laâ nhûäng têåp àoaân kinh tïë lúán àaä àêìu tû kinh phñ, trang thiïët bõ vaâ lao àöång àïí nhanh choáng giaãi maä vaâ nùæm àûúåc caác thöng tin vïì böå genom cuãa moåi àöëi tûúång coá thïí, hoå tñch luyä vaâ baão vïå caác nguöìn thöng tin àoá nhû laâ tû liïåu saãn xuêët vaâ bñ quyïët saãn xuêët. Dêìn dêìn khaái niïåm "tû baãn sinh hoåc biocapitalism" àûúåc hònh thaânh àïí chó hiïån tûúång tû hûäu vïì thöng tin di truyïìn cuãa caác böå genom sinh vêåt àang àûúåc caác têåp àoaân kinh tïë lúán àöåc quyïìn chiïëm giûä. Kñch thûúác cuãa böå genom cuãa caác loaâi dao àöång tûâ 4,2 triïåu àïën 3,3 tyã nucleotide (Baãng 2). Caác lûåc lûúång nghiïn cûáu cöång àöìng cuãa caác quöëc gia àang tiïën haânh húåp taác trong giaãi maä ADN cuãa böå genom cuãa con ngûúâi (3,3 tyã bp vúái töíng kinh phñ 3 tyã USD), cuãa cêy luáa nûúác (500 triïåu bp, kinh phñ 500 triïåu USD); cuãa con giun troân thûåc vêåt (80 triïåu bp) ... vaâ àaä hoaân thaânh viïåc giaãi maä ADN cuãa nêëm men (20 triïåu bp). Nhûng cöë gùæng naây hiïån nay àang trúã nïn chêåm chaåp so vúái töëc àöå nhanh choáng cuãa caác têåp àoaân tû nhên. Vñ duå àiïín hònh laâ thaáng 4/2000 Cöng ty tû nhên Celera Genomics cuãa Myä tuyïn böë sùæp hoaân thaânh viïåc giaãi maä toaân böå hïå gen ngûúâi göìm 3,3 tyã nucleotide cuãa trïn KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 85 100.000 gen. Hoå seä lêåp cú súã dûä liïåu vaâ baán cho caác cöng ty khaác muöën sûã duång thöng tin naây. Àêy laâ möåt dêëu hiïåu cho thêëy thöng tin sinh hoåc coá giaá trõ to lúán trong phaát triïín kinh tïë, nhûng àöìng thúâi laåi laâ möåt thaách thûác lúán àöëi vúái nhên loaåi khi muöën tiïëp cêån vúái nhûäng thöng tin àoá. Têët nhiïn cöng luêån quöëc tïë bùæt àêìu chuá yá vaâ thaão luêån vïì quyïìn tûå do sûã duång caác thöng tin vïì böå gen ngûúâi. Baãng 2: Àöå daâi cuãa böå genom möåt söë sinh vêåt theo mûác àöå tiïën hoaá tûâ thêëp àïën cao Loaâi Àöå daâi cuãa genom (bp) Thûåc khuêín T4 1,6 x 105 E. coli 4,2 x 106 Nêëm men 2,0 x 107 Tuyïën truâng 8,0 x 107 Ruöìi dêëm 1,4 x 108 Cêy luáa nûúác 5,0 x 108 Chuöåt 3,0 x 109 Ngûúâi 3,3 x 109 7.2. Quyïìn súã hûäu cöng nghiïåp vaâ baãn quyïìn taác giaã Àöëi vúái caác quöëc gia dên töåc àang phaát triïín thò khaã nùng àêìu tû àïí xêy dûång nhûäng cú súã dûä liïåu riïng laâ rêët haån heåp, viïåc tòm kiïìm nguöìn kinh phñ cho caác nghiïn cûáu giaãi maä gen caác taâi nguyïn sinh vêåt phong phuá cuãa àêët nûúác cuäng khöng thuêån lúåi, nhû vêåy trong quaá trònh phaát triïín khoá traánh khoãi sûå phuå thuöåc vaâo caác quöëc gia coá tiïìm lûåc KHCN maånh hún. Hêìu nhû moåi cöng nghïå cao coá triïín voång vaâ giaá trõ ûáng duång lúán trïn lônh vûåc cöng nghïå sinh hoåc àïìu àaä àûúåc caác cöng ty tû nhên cuãa caác quöëc gia phaát triïín àang kyá baão höå quyïìn taác giaã. Viïåc tiïën haânh nghiïn cûáu aáp duång caác cöng nghïå naây úã mûác àöå trong phoâng thñ nghiïåm R&D àöëi vúái caác cöng nghïå cao naây dûúâng nhû khöng gùåp khoá khùn gò, thêåm chñ coân àûúåc caác cöng ty àoá höî trúå dûúái daång àaâo taåo caán böå, hûúáng dêîn KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 86 kyä thuêåt vaâ ngûúâi sûã duång chó cêìn kyá möåt thoaã thuêån chuyïín giao vêåt tû (Material Transfer Agreement = MTA) laâ xong, nhûng trong MTA êëy bao giúâ cuäng nïu àiïìu khoaãn haån chïë viïåc thûúng maåi hoaá saãn phêím taåo ra àûúåc. Rêët nhiïìu töí chûác phi chñnh phuã àang tòm moåi caách töí chûác caác diïîn àaân quöëc tïë giûäa caác chuã súã hûäu caác cöng nghïå cao vaâ caác nûúác àang phaát triïín àïí thay àöíi tònh hònh naây vaâ taåo àiïìu kiïån thuêån lúåi cho caác töí chûác khoa hoåc cöng nghïå cuãa caác quöëc gia dên töåc àang phaát triïín röång àûúâng hoaåt àöång. 7.3. Khoá khùn trong àêìu tû Hai quan àiïím phaát triïín: (1) Nhêåp cöng nghïå thöng qua liïn doanh hay mua cöng nghïå vaâ (2) Phaát triïín cöng nghïå thñch ûáng dûåa vaâo nöåi lûåc thöng qua àêìu tû têåp trung coá troång àiïím. Vñ duå nhû vêën àïì saãn xuêët khaáng sinh, chuáng ta àaä thêët baåi khi quyïët àõnh nhêåp cöng nghïå thöng qua viïån trúå, nhûäng têåp thïí nghiïn cûáu trong nûúác khöng àûúåc duy trò vaâ phaát triïín, vò vêåy chuã trûúng nhêåp khaáng sinh vêîn coân thùæng thïë. Àiïìu cöët loäi cuãa moåi caách ài hiïån nay trong phûúng thûác "ài tùæt àoán àêìu" àïìu phaãi dûåa trïn sûác maånh cuãa lûåc lûúång caán böå. Vêåy thò àêìu tû trûúác hïët phaãi têåp trung cho viïåc àaâo taåo vaâ àaâo taåo laåi lûåc lûúång caán böå àïí hiïíu (àïí àaánh giaá àuáng àùæn cöng nghïå), laâm chuã (àiïìu khiïín àûúåc cöng nghïå) vaâ saáng taåo (cöng nghïå cao hún, thñch húåp hún, hiïåu quaã hún trong hoaân caãnh cuå thïí cuãa nûúác ta). Ngheâo thò phaãi àêìu tû têåp trung. Giúái haån cuãa mûác àöå têåp trung laâ àêìu tû àuã vaâ túái haån. Quan niïåm àêìu tû àuã vaâ túái haån thûåc hiïån theo "kiïíu àêìu tû xêy cêìu", khöng thïí coá túái àêu laâm túái àoá, maâ phaãi xaác àõnh coá àuã thò múái laâm, chûa àuã thò khöng bùæt àêìu. Àêët nûúác ta laäng phñ quaá nhiïìu vò tònh traång chia àïìu vaâ quan niïåm àêìu tû "coá túái àêu laâm túái àoá". 8. Nhûäng quan àiïím vaâ muåc tiïu phaát triïín CNSH úã Viïåt Nam 8.1. Quan àiïím phaát triïín CNSH úã Viïåt Nam - Phaát triïín CNSH nhùçm vûâa khai thaác töëi ûu, vûâa baão vïå vaâ phaát triïín nguöìn taâi nguyïn sinh vêåt cuãa àêët nûúác. - Phaát triïín CNSH nhùçm chuã yïëu phuåc vuå phaát triïín nïìn nöng - lêm - ngû nghiïåp bïìn vûäng, baão vïå sûác khoeã con ngûúâi vaâ möi KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 87 trûúâng söëng, trong àoá lêëy viïåc goáp phêìn hiïån àaåi hoaá vaâ cöng nghiïåp hoaá nöng nghiïåp vaâ nöng thön laâm troång têm. - Phaát triïín CNSH trïn cú súã tiïëp thu coá choån loåc caác thaânh tûåu cuãa thïë giúái aáp duång vaâo àiïìu kiïån cuå thïí cuãa Viïåt Nam, nhanh choáng ài ngay vaâo caác cöng nghïå tiïn tiïën (chuá troång qui mö vûâa vaâ nhoã) àöìng thúâi vúái viïåc hiïån àaåi hoaá caác cöng nghïå truyïìn thöëng theo nguyïn tùæc ài tùæt àoán àêìu. 9. Muåc tiïu phaát triïín Muåc tiïu chñnh cêìn àaåt àûúåc trong giai àoaån phaát triïín túái 2010 cuãa CNSH nûúác ta laâ: - Nghiïn cûáu ûáng duång choån loåc caác thaânh tûåu khoa hoåc - cöng nghïå thuöåc lônh vûåc CNSH cuãa thïë giúái phuåc vuå thiïët thûåc vaâ coá hiïåu quaã sûå phaát triïín bïìn vûäng nöng - lêm - ngû nghiïåp, cöng nghiïåp chïë biïën, baão vïå sûác khoeã nhên dên vaâ möi trûúâng söëng. - Xêy dûång möåt ngaânh Cöng nghiïåp sinh hoåc phaát triïín baão àaãm saãn xuêët àûúåc caác saãn phêím phuåc vuå tiïu duâng nöåi àõa vaâ xuêët khêíu. Giai àoaån àêìu àïën nùm 2005 lêëy viïåc triïín khai nhûäng cöng nghïå àaåt àûúåc trong nûúác cuãa 20 nùm qua, àöìng thúâi dûåa vaâ cöng nghïå nhêåp laâm nïìn taãng àïí hònh thaânh ngaânh cöng nghiïåp sinh hoåc, giai àoaån sau tûâ 2005 - 2010 kïët húåp giûäa cöng nghïå nöåi sinh vaâ cöng nghïå nhêåp vúái tó troång cöng nghïå nöåi sinh ngaây caâng chiïëm tó troång lúán àïí phaát triïín ngaânh cöng nghiïåp sinh hoåc àaåt trònh àöå khu vûåc. - Taåo lêåp àûúåc möåt hïå thöëng caác cú quan khoa hoåc - cöng nghïå thuöåc lônh vûåc CNSH coá nùng lûåc tiïën haânh nghiïn cûáu phaát triïín úã trònh àöå cao vaâ coá khaã nùng taåo ra caác cöng nghïå múái, hiïån àaåi phuåc vuå sûå phaát triïín cuãa nïìn kinh tïë quöëc dên. 10. Nhûäng àõnh hûúáng ûu tiïn phaát triïín CNSH úã Viïåt Nam Sau àêy laâ nhûäng àõnh hûúáng ûu tiïn phaát triïín cuãa CNSH: Cho àïën nùm 2005 CNSH têåp trung cho muåc tiïu phuåc vuå phaát triïín nöng nghiïåp vaâ baão vïå sûác khoeã con ngûúâi. Giai àoaån 2 tûâ 2005 àïën 2010 CNSH múã röång phaåm vi phuåc vuå sang lônh vûåc cöng nghiïåp vaâ baão vïå möi trûúâng. KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 88 10.1. CNSH phuåc vuå phaát triïín nöng nghiïåp bïìn vûäng (i) Taåo vaâ nhên giöëng cêy tröìng chêët lûúång cao cho phaát triïín nöng, lêm nghiïåp vaâ cêy dûúåc liïåu. (ii) Saãn xuêët chïë phêím sinh hoåc laâm phên boán, thuöëc trûâ sêu - bïånh phuåc vuå baão vïå cêy tröìng vaâ baão quaãn nöng saãn. (iii) Saãn xuêët caác loaåi vacxin vêåt nuöi vaâ tiïën túái coá àûúåc vacxin taái töí húåp. (iv) Saãn xuêët caác chïë phêím chêín àoaán (KIT) bïånh cêy tröìng vêåt nuöi, ngùn chùån caác dõch bïånh lúán. (v) Phaát triïín nhanh söë lûúång, chêët lûúång àaân giöëng vaâ saãn phêím vêåt nuöi. Baão töìn, phaát triïín vaâ sûã duång nguöìn gen quyá. 10.2. CNSH phuåc vuå y dûúåc vaâ baão vïå sûác khoeã nhên dên (i) Saãn xuêët khaáng sinh baão vïå sûác khoeã nhên dên. (ii) Saãn xuêët 10 loaåi vacxin phoâng caác bïånh chñnh cho ngûúâi, trong àoá coá caác vacxin thïë hïå múái. (iii) SX àûúåc caác chïë phêím sinh hoåc khaác nhû vitamin, axñt amin... 10.3. CNSH phuåc vuå caác ngaânh cöng nghiïåp (i) Saãn xuêët protein, axit amin caác loaåi. (ii) Saãn xuêët axit hûäu cú vaâ dung möi hûäu cú. (iii) Cöng nghïå enzym. (iv) Chïë biïën nöng saãn, thûåc phêím. 10.4. CNSH phuåc vuå xûã lyá ö nhiïîm möi trûúâng: (i) Cöng nghïå theo doäi vaâ àaánh giaá mûác àöå ö nhiïîm möi trûúâng bùçng caác biosensor. (ii) Cöng nghïå xûã lyá raác thaãi, phïë thaãi hûäu cú rùæn. (iii) Cöng nghïå xûã lyá nûúác thaãi. 11. Caác nöåi dung xêy dûång vaâ phaát triïín 11.1. Xêy dûång vaâ phaát triïín tiïìm lûåc khoa hoåc - cöng nghïå sinh hoåc CNSH múái laâ möåt lônh vûåc cöng nghïå cao vaâ nhûäng hûáa heån cuãa CNSH trong thïë kó 21 chñnh laâ CNSH múái. Trong tònh hònh nùng lûåc cöng nghïå thuöåc vïì CNSH cuãa Viïåt Nam coân nhiïìu yïëu keám, àïí coá thïí laâm chuã àûúåc cöng nghïå cao naây vaâ àûa noá vaâo saãn xuêët àoâi hoãi vïì xêy dûång tiïìm lûåc KHCN laâ hïët sûác cêëp baách. (i) Àaâo taåo nhên lûåc cho CNSH: Thúâi gian àïí àaâo taåo àûúåc möåt lûåc lûúång caán böå KHCN àuã nùng lûåc laâm chuã cöng nghïå chùæc chùæn khöng dûúái 5 nùm. Do àoá, viïåc àaâo taåo caán böå cho CNSH àïën nay àaä laâ möåt àoâi hoãi cêëp baách vaâ cêìn phaãi àûúåc bùæt àêìu ngay. Dûå aán àaâo KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 89 taåo nhên lûåc cho CNSH phaãi baão àaãm àöìng böå vïì cú cêëu ngaânh nghïì, cú cêëu trònh àöå. Vïì cú cêëu ngaânh nghïì nhûäng lônh vûåc sau cêìn àûúåc lûu yá: kô thuêåt di truyïìn, CN vi sinh, CN tïë baâo, CN enzym, cöng nghïå hoåc, trong àoá àùåc biïåt chuá troång kô thuêåt di truyïìn vaâ cöng nghïå hoåc (caác kô sû vïì quaá trònh cöng nghïå). Vïì cú cêëu trònh àöå, cêìn coá kïë hoaåch àaâo taåo theo tó lïå thñch húåp maâ caác nûúác phaát triïín vêîn duy trò: l tiïën sô/10-20 àaåi hoåc. Trong àaâo taåo cêìn kïët húåp giûäa böí tuác trònh àöå cho àöåi nguä hiïån coá vúái viïåc àaâo taåo trong nûúác vaâ nûúác ngoaâi. Àaâo taåo úã nûúác ngoaâi: Vöën ngên saách nïn ûu tiïn àaâo taåo caán böå gioãi coá hoåc võ tiïën sô taåi caác nûúác coá trònh àöå cao vïì CNSH nhû Têy Êu, Myä, Nhêåt Baãn. Nhaâ nûúác cêìn coá chñnh saách khuyïën khñch loaåi hònh du hoåc tûå tuác vaâo viïåc àaâo taåo caán böå vïì CNSH. Àaâo taåo trong nûúác: Cêìn múã chuyïn ngaânh àaåo taåo vïì CNSH trong möåt söë trûúâng àaåi hoåc. Múã caác loaåi hònh nêng cao trònh àöå cho àöåi nguä hiïån coá; Àaâo taåo caán böå Àaåi hoåc (laâ chuã yïëu) kïët húåp vúái àaâo taåo caán böå coá trònh àöå sau àaåi hoåc. Cêìn nghiïn cûáu hònh thûác múâi caác chuyïn gia gioãi cuãa nûúác ngoaâi tham gia giaãng daåy vaâ cöång taác taåi Viïåt Nam. (ii) Àêìu tû xêy dûång maång lûúái caác phoâng thñ nghiïåm CNSH vaâ phoâng thñ nghiïåm troång àiïím: vò CNSH laâ möåt ngaânh KHCN coá phaåm vi taác àöång khaá röång (nöng, lêm, ngû nghiïåp, y tïë, baão vïå möi trûúâng, cöng nghiïåp), laâ möåt ngaânh coá liïn quan àïën sûå söëng vaâ phuå thuöåc khaá lúán vaâo caác àiïìu kiïån tûå nhiïn, vaâ Viïåt Nam laâ möåt nûúác traãi daâi tûâ vô àöå 23023 àïën 8023 taåo thaânh caác vuâng sinh thaái rêët khaác nhau, do àoá viïåc xêy dûång möåt maång lûúái caác phoâng thñ nghiïåm vïì CNSH, trong àoá coá möåt söë phoâng thñ nghiïåm troång àiïím laâ yïu cêìu khaách quan. (iii) Tùng cûúâng nùng lûåc nghiïn cûáu triïín khai: Trong voâng 5 10 nùm túái cêìn tùng cûúâng nùng lûåc nghiïn cûáu triïín khai cuãa caác cú quan KHCN nhùçm: Laâm chuã àûúåc caác cöng nghïå cao trong CNSH; taåo àûúåc cöng nghïå múái phuåc vuå caác nhu cêìu cuãa nïìn kinh tïë. Hònh thûác: coá thïí töí chûác thaânh möåt hoùåc möåt vaâi chûúng trònh KHCN cêëp nhaâ nûúác. Caác nöåi dung nghiïn cûáu bao göìm: (i) Nghiïn cûáu ûáng duång cöng nghïå cao: Nghiïn cûáu laâm chuã caác kô thuêåt chuã yïëu cuãa cöng nghïå gen vaâ ûáng duång cöng nghïå gen trong taåo ra caác giöëng cêy tröìng, vi sinh vêåt, àöång vêåt, àöång thûåc vêåt thuyã sinh mang gen biïën naåp coá caác àùåc tñnh ûu viïåt phuåc vuå saãn xuêët, ûáng duång caác kô thuêåt vaâ cöng nghïå cao trong CNSH àïí nghiïn cûáu saãn KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 90 xuêët caác caác chïë phêím sinh hoåc, vacxin thïë hïå múái... (ii) Nghiïn cûáu ûáng duång cöng nghïå tïë baâo trong taåo vaâ nhên giöëng cêy tröìng: ûáng duång caác kô thuêåt cuãa cöng nghïå tïë baâo thûåc vêåt trong nghiïn cûáu taåo giöëng cêy tröìng: ruát ngùæn thúâi gian taåo giöëng, taåo caác giöëng coá phêím chêët, nùng suêët, coá khaã nùng chöëng chõu cao. Nghiïn cûáu xêy dûång caác cöng nghïå nhên nhanh caác giöëng cêy tröìng phuåc vuå caác chûúng trònh vaâ dûå aán quöëc gia: chûúng trònh xuêët khêíu nöng saãn, chûúng trònh mña àûúâng, dûå aán tröìng múái 5 triïåu ha rûâng, chûúng trònh phaát triïín cêy ùn quaã, chûúng trònh phaát triïín cêy dûúåc liïåu, chûúng trònh phaát triïín thûåc vêåt thuyã sinh... Goáp phêìn xêy dûång hïå thöëng caác xñ nghiïåp nhên giöëng cêy tröìng. (iii) ûáng duång cöng nghïå tïë baâo àöång vêåt: ûáng duång cöng nghïå tïë baâo àöång vêåt trong taåo giöëng möåt söë vêåt nuöi. Triïín khai úã qui mö lúán cöng nghïå sinh saãn, trong àoá chuá troång cöng nghïå cêëy truyïìn phöi vaâ cöng nghïå tinh àöng laånh vêåt nuöi: lúån, boâ thõt, boâ sûäa, dï, thuyã saãn. ûáng duång cöng nghïå tïë baâo àöång vêåt trong saãn xuêët möåt söë chïë phêím sinh, y hoåc nhû möåt khaáng thïí àún doâng, vacxin... (iv) Phaát triïín cöng nghïå vi sinh vaâ cöng nghïå lïn men: Nghiïn cûáu taåo caác giöëng vi sinh vêåt vaâ caác qui trònh cöng nghïå lïn men vi sinh vêåt phuåc vuå saãn xuêët phên vi sinh vêåt vaâ thuöëc trûâ sêu bïånh vi sinh vêåt, möåt söë axñt hûäu cú, laâm saåch möi trûúâng. Töí chûác nghiïn cûáu thiïët kïë, chïë taåo caác dêy chuyïìn lïn men (vêën àïì naây phaãi do caác kô sû cú khñ, chïë taåo maáy, cöng nghïå hoåc tiïën haânh). (v) Phaát triïín cöng nghïå hoaá sinh vaâ cöng nghïå enzym: Xêy dûång caác qui trònh cöng nghïå àïí saãn xuêët cöng nghiïåp caác loaåi enzym tûâ sinh khöëi vi sinh vêåt, tûâ thûåc vaâ àöång vêåt. Tòm kiïëm vaâ hoaân thiïån cöng nghïå saãn xuêët caác chïë phêím sinh hoåc coá giaá trõ cao tûâ vi sinh vêåt, thûåc vêåt, àöång vêåt trïn caån vaâ dûúái nûúác (Vñ duå: Tetrodotoxin tûâ gan caá noác, LAL-test tûâ maáu sam, thuöëc chöëng ung thû, söët reát, sinh àeã coá kïë hoaåch...). (vi) CNSH trong baão quaãn, chïë biïën nöng saãn vaâ cöng nghiïåp thûåc phêím: Phaát triïín caác cöng nghïå baão quaãn nöng saãn haån chïë dêìn caác cöng nghïå hiïån haânh àang sûã duång caác chêët hoaá hoåc. Phaát triïín caác cöng nghïå chïë biïën nöng saãn qui mö nhoã phuåc vuå viïåc chïë biïën nöng saãn taåi chöî. Hiïån àaåi hoaá vaâ cöng nghiïåp hoaá caác cöng nghïå chïë biïën cöí truyïìn. Phaát triïín caác cöng nghïå saãn xuêët thûåc phêím vaâ caác phuå gia cho chïë biïën thûåc phêím. (vii) Nghiïn cûáu ûáng duång CNSH trong baão vïå möi trûúâng: Phaát triïín caác cöng nghïå xûã lñ caác chêët sinh hoaåt, chêët thaãi cuãa caác quaá trònh chïë biïën nöng saãn vaâ chêët thaãi KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 91 cöng nghiïåp rùæn, loãng. Phaát triïín cöng nghïå vaâ xûã lyá ö nhiïîm dêìu. (viii) Nghiïn cûáu cöng nghïå saãn xuêët khaáng sinh vaâ vacxin thïë hïå múái: Nghiïn cûáu cöng nghïå cöë àõnh enzym àïí saãn xuêët khaáng sinh. Phaát triïín cöng nghïå saãn xuêët vacxin thïë hïå múái. 11.2. Xêy dûång vaâ phaát triïín nïìn cöng nghiïåp sinh hoåc i) Saãn xuêët caác saãn phêím phuåc vuå phaát triïín nöng nghiïåp bïìn vûäng: Xêy dûång caác xñ nghiïåp CNSH (qui mö huyïån, liïn huyïån hoùåc tónh) nhên nhanh giöëng cêy tröìng, saãn xuêët phên vaâ thuöëc trûâ sêu bïånh haåi thûåc vêåt. Xêy dûång hoùåc nêng cêëp caác xñ nghiïåp saãn xuêët caác loaåi vacxin phoâng bïånh vêåt nuöi vaâ caác chïë phêím chêín àoaán bïånh. ii) Saãn xuêët caác saãn phêím phuåc vuå baão vïå sûác khoeã nhên dên: Saãn xuêët khaáng sinh: Nhêåp cöng nghïå àïí àïën nùm 2005 saãn xuêët àûúåc 1.000 têën khaáng sinh cú baãn. Saãn xuêët vacxin: àïën 2005 saãn xuêët àûúåc 80 triïåu liïìu thuöåc 10 loaåi vacxin, trong àoá coá möåt khöëi lûúång thñch húåp vacxin thïë hïå múái. iii) Saãn xuêët caác saãn phêím cöng nghiïåp: Saãn xuêët caác axñt hûäu cú, protein, axñt amin. Saãn xuêët caác dung möi hûäu cú. iv) Baão vïå möi trûúâng: Xêy dûång caác xñ nghiïåp xûã lyá raác vaâ nûúác thaãi sinh hoaåt taåi caác tónh, thaânh phöë bùçng caác phûúng phaáp cöng nghïå sinh hoåc kïët húåp vúái cú hoåc vaâ hoaá hoåc. 12. Caác giaãi phaáp Àöëi vúái haâng raâo baão höå quyïìn súã hûäu cöng nghiïåp phaãi biïët dûåa vaâo caác töí chûác quöëc tïë, caác töí chûác khu vûåc àïí tòm ra löëi ài cho muåc tiïu "tûå do haânh àöång" trong nghiïn cûáu vaâ ûáng duång. Àöëi vúái viïåc àêìu tû cêìn xêy dûång vaâ thûåc hiïån caác Dûå aán hay Chûúng trònh coá muåc tiïu möåt caách àöìng böå tûâ khêu nghiïn cûáu cú baãn nghiïn cûáu ûáng duång vaâ nghiïn cûáu thñch ûáng saãn xuêët vúái muåc tiïu cuöëi cuâng laâ xêy dûång vaâ phaát triïín ngaânh cöng nghiïåp sinh hoåc Viïåt Nam. Àïì nghõ Nhaâ nûúác cho pheáp sûã duång caác nguöìn vöën kïí caã vöën vay ODA cho viïåc töí chûác àaâo taåo caán böå CNSH trong vaâ ngoaâi nûúác, àïí àêìu tû tùng cûúâng cú súã vêåt chêët kô thuêåt cho caác cú quan KHCN vïì CNSH. Tiïën haânh àêìu tû vaâ coá chñnh saách thñch húåp àïí phaát triïín ngaânh cöng nghiïåp sinh hoåc: Cho àïën nùm 2005, têåp trung àêìu tû cho Chûúng trònh KT-KT CNSH. Chûúng trònh KT-KT CNSH trong giai àoaån àïën nùm 2005 ûu tiïn cho 2 lônh vûåc KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 92 nöng nghiïåp vaâ y tïë. Chûúng trònh KT-KT CNSH phaãi löìng gheáp àûúåc caác nöåi dung KHCN vúái caác nöåi dung phaát triïín saãn xuêët vaâ löìng gheáp vúái caác chûúng trònh kinh tïë xaä höåi khaác. Àïí phaát triïín ngaânh cöng nghiïåp sinh hoåc Viïåt Nam, àïì nghõ Nhaâ nûúác coá chñnh saách ûu àaäi vïì thuïë, vay tñn duång, sûã duång ODA àïí àêìu tû, lêåp quyä höî trúå àöíi múái cöng nghïå, baão höå caác saãn phêím CNSH àaä àûúåc saãn xuêët trong nûúác bùçng viïåc àûa vaâo Kïë hoaåch àiïìu haânh xuêët nhêåp khêíu haâng nùm cuãa Chñnh phuã danh muåc caác saãn phêím CNSH cêëm hoùåc haån chïë nhêåp... 13. Töí chûác thûåc hiïån Caác böå, ngaânh chõu traách nhiïån thûåc hiïån tûâng nöåi dung cuå thïí nhû Böå Giaáo duåc vaâ Àaâo taåo töí chûác xêy dûång vaâ triïín khai Dûå aán Àaâo taåo nhên lûåc cho CNSH; Böå Khoa hoåc, Cöng nghïå vaâ Möi trûúâng töí chûác xêy dûång vaâ triïín khai Dûå aán Àêìu tû xêy dûång maång lûúái caác phoâng thñ nghiïåm CNSH vaâ phoâng thñ nghiïåm troång àiïím vaâ Dûå aán Tùng cûúâng nùng lûåc nghiïn cûáu triïín khai; chuã trò Chûúng trònh KT-KT CNSH, phöëi húåp vúái caác Böå ngaânh thaânh viïn Ban chuã nhiïåm chûúng trònh Xêy dûång vaâ töí chûác triïín khai Chûúng trònh Kô thuêåt - Kinh tïë CNSH (bao göìm caác dûå aán töí chûác saãn xuêët caác saãn phêím CNSH vúái muåc tiïu xêy dûång ngaânh cöng nghiïåp sinh hoåc); Böå Kïë hoaåch vaâ Àêìu tû, chuã trò cuâng Böå Taâi chñnh vaâ Böå Khoa hoåc, Cöng nghïå vaâ Möi trûúâng töí chûác thêím àõnh caác Dûå aán vaâ Chûúng trònh KT-KT CNSH, xêy dûång kïë hoaåch huy àöång vöën, kïë hoaåch àêìu tû, dûå kiïën phên böí ngên saách Nhaâ nûúác haâng nùm vaâ 5 nùm trònh Thuã tûúáng Chñnh phuã phï duyïåt; Böå Kïë hoaåch vaâ àêìu tû, Taâi chñnh , Khoa hoåc, Cöng nghïå vaâ Möi trûúâng, Ban Chuã nhiïåm Chûúng trònh KT-KT CNSH xêy dûång vaâ trònh Thuã tûúáng Chñnh phuã ban haânh caác chñnh saách nhùçm thuác àêíy viïåc thûåc hiïån àïì aán. 14. Kïët luêån vaâ kiïën nghõ Ûu tiïn phaát triïín CNSH úã nûúác ta laâ möåt quyïët àõnh àuáng àùæn cuãa nhaâ nûúác trong quaá trònh hònh thaânh nhûäng nhên töë cú baãn cuãa nïìn kinh tïë tri thûác hiïån nay. Nhûäng thaách thûác lúán àoâi hoãi chuáng ta phaãi vûúåt qua, àoá laâ sûå thiïëu huåt vïì lûåc lûúång caán böå coá trònh àöå khoa hoåc cöng nghïå cao, haâng raâo vïì quyïìn súã hûäu trñ tuïå vaâ tñnh phên taán trong àêìu tû. Nhaâ nûúác cêìn coá nhûäng quyïët saách àuáng àùæn àïí tûâng bûúác thaáo gúä nhûäng khoá khùn àûa KHCN nûúác ta höåi nhêåp vúái khu vûåc vaâ thïë giúái./. KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 93 KINH TÏË TRI THÛÁC – VAI TROÂ CUÃA DOANH NGHIÏÅP TS. NGUYÏÎN QUANG A Cöng ty 3C Baáo caáo naây seä giúái thiïåu sú qua khaái niïåm vïì kinh tïë tri thûác, sau àoá seä baân sú qua vai troâ cuãa caác nhên töë aãnh hûúãng àïën kinh tïë tri thûác vaâ ài sêu hún baân vïì vai troâ cuãa caác doanh nghiïåp. Kinh tïë tri thûác Kinh tïë tri thûác coá thïí àûúåc hiïíu àún giaãn nhû sau. Giaá trõ saãn phêím Giaá trõ (GT) cuãa möîi saãn phêím (haâng hoaá hay dõch vuå), àûúåc ào thñ duå bùçng tiïìn, bao göìm giaá trõ cuãa hai thaânh töë: • Giaá trõ cuãa vêåt liïåu taåo ra saãn phêím (GTvl) • Giaá trõ cuãa cöng sûác cuãa con ngûúâi taåo ra saãn phêím (GTcs), phêìn naây laåi göìm hai phêìn: • Giaá trõ cuãa cöng lao àöång chên tay (GTct) • Giaá trõ cuãa cöng lao àöång trñ tuïå (GTtt). Noái caách khaác, GT = GTvl + GTcs = GTvl + GTct + GTtt. Nïëu GTtt chiïëm phêìn lúán cuãa GT, thñ duå GTtt > 50% GT, ta noái saãn phêím coá haâm lûúång trñ tuïå cao. Hiïín nhiïn àiïìu naây chó coá nghôa khi saãn phêím àûúåc àõnh giaá, noái nöm na laâ qua quaá trònh trao àöíi. 1. Kinh tïë tri thûác Trong möåt nïìn kinh tïë coá vö vaân saãn phêím (haâng hoaá vaâ dõch vuå) àûúåc trao àöíi. Khi töíng húåp giaá trõ cuãa têët caã caác saãn phêím àûúåc trao àöíi trong möåt khoaãng thúâi gian naâo àoá, thñ duå trong möåt nùm, KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 94 cuãa möåt nïìn (hay möåt ngaânh) kinh tïë ta coá, tûúng tûå nhû vúái saãn phêím noái úã muåc trïn: Töíng GT = Töíng GTvl + Töíng GTct + Töíng GTtt Khi Töíng GTtt chiïëm phêìn lúán cuãa Töíng GT, thñ duå quaá 50%, ta noái nïìn (hay ngaânh) kinh tïë àoá laâ nïìn (ngaânh) kinh tïë tri thûác. Vúái khaái niïåm nhû trïn chuáng ta cêìn chuá yá túái möåt söë àiïím sau àêy: • Tñnh tûúng àöëi cuãa khaái niïåm • Àöå lúán, sûå giaâu coá vaâ tñnh tri thûác cuãa möåt nïìn kinh tïë laâ caác khaái niïåm, tuy coá liïn quan song khaác nhau • Nhûäng ngaânh kinh tïë maâ saãn phêím cuãa noá coá GTvl nhoã hay bùçng khöng, haâm lûúång lao àöång chên tay nhoã hay khöng coá (nghïå thuêåt, nghiïn cûáu, àaâo taåo, tû vêën, möi giúái, giaãi trñ, taâi chñnh-ngên haâng, phêìn mïìm, xuêët baãn, quaãng caáo, y tïë; caác ngaânh chïë taåo cöng nghïå cao nhû maáy tñnh, viïîn thöng, àiïån tûã, haâng khöng vuä truå, dûúåc, v.v..) theo àõnh nghôa trïn laâ caác ngaânh kinh tïë tri thûác. Nöng nghiïåp úã mûác àöå phaát triïín cao - vúái caác giöëng múái, tûúái tiïu, chùm boán àûúåc àa phêìn tûå àöång hoaá theo caác quy trònh cöng nghïå hiïån àaåi (tuyâ theo möi trûúâng, thúâi tiïët, thúâi kyâ sinh trûúãng,...) vaâ nhêët laâ sau chïë biïën thñch húåp - cuäng (seä) trúã thaânh ngaânh kinh tïë tri thûác. 1. Sûå tiïën hoaá Sûå tiïën hoaá chung cuãa möåt nïìn kinh tïë coá thïí àûúåc minh hoaå qua tyã lïå K(t) = (Töíng GTtt)/(Töíng GT) nhû möåt haâm cuãa thúâi gian. Vúái möåt nïìn kinh tïë trong quaá trònh phaát triïín, K(t) laâ möåt haâm tùng dêìn; taåi thúâi àiïím t =T khi maâ K(T) = 0,5 ta goåi thúâi àiïím àoá laâ thúâi àiïím nïìn kinh tïë chuyïín sang nïìn kinh tïë tri thûác. Hiïån taåi úã caác nûúác phaát triïín nhû Myä, Nhêåt, Anh, Phaáp, Singapore, ... thûåc sûå nïìn kinh tïë cuãa hoå àaä laâ kinh tïë tri thûác. Kinh tïë tri thûác hiïån nay coân àûúåc duâng gêìn nhû àöìng nghôa vúái kinh tïë kyä thuêåt söë (digital economy), kinh tïë thöng tin KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 95 (information economy), kinh tïë maång (network economy), kinh tïë múái, v.v.. maâ nöåi dung chuã yïëu laâ thûåc hiïån moåi hoaåt àöång kinh tïë vúái sûå trúå giuáp cuãa caác hïå thöëng viïîn thöng, maáy tñnh vaâ àiïån tûã. Xu thïë khöng thïí traánh khoãi vaâ khöng thïí àaão ngûúåc cuãa kinh tïë thïë giúái laâ: K(t) àang caâng tiïën nhanh àïën giaá trõ (giúái haån) 1; àiïìu naây coá nghôa laâ: • Nïìn kinh tïë thïë giúái, xeát vïì mùåt töíng giaá trõ, àang ngaây caâng nhanh chuyïín thaânh kinh tïë tri thûác; • Caác nïìn kinh tïë àaä chuyïín thaânh kinh tïë tri thûác ngaây caâng gia töëc sûå phaát triïín cuãa mònh úã mûác cao hún; • Caác nïìn kinh tïë chêåm phaát triïín, noái chung, coá gia töëc phaát triïín nhoã hún; • Vaâ hïå quaã laâ khoaãng caách giûäa caác nïìn kinh tïë phaát triïín vaâ kinh tïë chêåm phaát triïín ngaây caâng röång; noái caách khaác sûå phên àöi cuãa kinh tïë thïë giúái thaânh hai nhoám: nhoám phaát triïín vaâ nhoám chêåm phaát triïín laâ möåt thûåc tïë hiïån nay vaâ laâ möåt xu thïë lêu daâi, khöng àaão ngûúåc àûúåc (Hïå quaã hiïín nhiïn cuãa quy luêåt Pareto 20/80). Hy voång caác nïìn kinh tïë cuãa caác quöëc gia àöåc lêåp seä phaát triïín àöìng àïìu chó laâ möåt aão tûúãng, chûa bao giúâ coá, khöng coá vaâ cuäng khöng bao giúâ coá, kïí tûâ khi caác quöëc gia töìn taåi cho àïën khi khöng coân caác quöëc gia àöåc lêåp; • Cú höåi vaâ thaách thûác vúái möîi nïìn kinh tïë laâ laâm sao nhanh choáng àûa nïìn kinh tïë cuãa mònh vaâo nhoám thûá nhêët vaâ giûä vûäng võ trñ cuãa mònh trong nhoám àoá hoùåc khöng thò bõ boã rúi (ngay caã vúái caác nïìn kinh tïë nay àang úã trong nhoám phaát triïín cuäng coá thïí bõ boã rúi vaâ tuåt xuöëng nhoám thûá hai); vúái caác nïìn kinh tïë àang úã nhoám thûá 2 nhû cuãa Viïåt Nam chuáng ta thò thaách thûác quaã laâ to lúán, nhûng khöng coá löëi thoaát naâo khaác laâ phaãi têån duång thúâi cú, huy àöång moåi nguöìn lûåc vaâ raáng hïët sûác maâ chaåy cho thêåt nhanh nïëu khöng muöën bõ boã rúi thïm nûäa. 1. Cú cêëu Nhû trïn àaä trònh baây, xu thïë toaân böå nïìn kinh tïë biïën thaânh nïìn kinh tïë tri thûác àang diïîn ra. Noái caách khaác têët caã moåi ngaânh kinh tïë kïí tûâ nöng nghiïåp, giao thöng cho àïën caác ngaânh saãn xuêët KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 96 khaác cuäng dêìn trúã thaânh caác ngaânh kinh tïë tri thûác. Mûác àöå, thúâi àiïím chuyïín thò möîi núi möåt khaác. Thñ duå nöng dên úã möåt vaâi nûúác phaát triïín cuäng àaä trúã thaânh ngûúâi lao àöång tri thûác. Hoå laâm àêët, gieo haåt, chùm boán vaâ thu hoaåch vúái sûå trúå giuáp cuãa maáy moác, cuãa thöng tin qua vïå tinh (àïí hiïíu ngay vïì khñ hêåu, thúâi tiïët, sûå phaát triïín cuãa sêu bïånh, v.v..) cuãa Internet, cuãa maång àûúåc kïët nöëi vúái caác trung têm khuyïën nöng, vúái caác khaách haâng, caác nhaâ cung cêëp. Tuy haâm lûúång tri thûác cuãa têët caã caác ngaânh àïìu tùng dêìn song nïìn kinh tïë tri thûác coá caác ngaânh chñnh cuãa noá. Àoá laâ caác ngaânh maâ saãn phêím cuãa noá coá haâm lûúång giaá trõ vêåt liïåu vaâ giaá trõ lao àöång chên tay bùçng khöng hay nhoã, thñ duå nhû: nghïå thuêåt, nghiïn cûáu, giaáo duåc àaâo taåo, tû vêën, möi giúái, giaãi trñ, taâi chñnh-ngên haâng, phêìn mïìm, xuêët baãn, quaãng caáo, y tïë; caác ngaânh chïë taåo cöng nghïå cao nhû maáy tñnh, viïîn thöng, àiïån tûã, haâng khöng vuä truå, dûúåc, v.v.. Trong caác ngaânh naây thò ngaânh cöng nghïå thöng tin bao göìm maáy tñnh, viïîn thöng, phêìn mïìm, àiïån tûã laâ ngaânh àêìu taâu coá vai troâ thuác àêíy, xuác taác, gùæn kïët vaâ quan troång nhêët laâ chuáng taåo ra caác cöng cuå múái, phûúng tiïån múái cho moåi ngaânh khaác. Têët nhiïn àoáng goáp cuãa baãn thên ngaânh àêìu taâu naây cuäng ngaây caâng lúán. Chñnh vò vêåy maâ hêìu hïët caác nûúác àïìu àang nöî lûåc àêíy maånh, thuác àêíy sûå phaát triïín cuãa cöng nghiïåp cöng nghïå thöng tin. VAI TROÂ CUÃA DOANH NGHIÏÅP Möåt nïìn kinh tïë coá thïí àûúåc àõnh nghôa nhû möåt hïå thöëng bao göìm: caác cú chïë (quy tùæc) maâ nïìn kinh tïë vêån haânh, vaâ caác thaânh viïn tham gia trong nïìn kinh tïë àoá. Caác thaânh viïn cuãa möåt nïìn kinh tïë bao göìm: caác doanh nghiïåp (kïí caã caác caá nhên vaâ höå gia àònh coá hoaåt àöång kinh doanh), ngûúâi tiïu duâng, caác hiïåp höåi, caác cú quan chñnh phuã. Chñnh phuã laâ möåt thaânh viïn àùåc biïåt, noá cung cêëp dõch vuå cho caác thaânh viïn khaác (an ninh, phaáp lyá, phên xûã,..), noá laâ ngûúâi tiïu duâng haâng hoaá vaâ dõch vuå, vaâ àùåc biïåt noá coá quyïìn taåo ra phêìn lúán, tuy khöng phaãi laâ têët caã, caác cú chïë maâ nïìn kinh tïë vêån haânh. Baáo caáo naây khöng ài sêu phên tñch vai troâ cuãa Chñnh phuã vúái kinh tïë tri thûác, chó nhêën maånh rùçng noá coá vai troâ hïët sûác quan troång do tñnh àùåc biïåt gêìn nhû àöåc quyïìn cuãa noá vïì xaác lêåp caác cú chïë vaâ quy tùæc. Cú chïë, quy tùæc chñnh laâ phêìn mïìm cuãa hïå thöëng kinh tïë. Ta biïët rùçng trong möîi hïå thöëng thò phêìn mïìm, phêìn tri KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 97 thûác laâ phêìn cöët loäi nhêët, quan troång nhêët quyïët àõnh sûå hoaåt àöång cuãa hïå thöëng; trong nïìn kinh tïë tri thûác thò vai troâ cuãa phêìn mïìm naây coân quan troång gêëp böåi!. Caác chñnh saách khön kheáo cuãa Chñnh phuã coá thïí àêíy rêët nhanh sûå phaát triïín cuãa kinh tïë tri thûác; caác chñnh saách khöng chñnh xaác coá taác haåi khön lûúâng kòm haäm sûå phaát triïín, laâm thui chöåt tñnh nùng àöång cuãa caác doanh nghiïåp, àêíy nïìn kinh tïë rúi tûå do vaâo àaáy cuâng cuãa nhoám caác nïìn kinh tïë keám phaát triïín. Tñnh thñch nghi cuãa chñnh saách laâ möåt neát hïët sûác quan troång. Chñnh phuã khöng phaãi laâ ngûúâi duy nhêët taåo ra caác phêìn mïìm naây (cú chïë, chñnh saách), caác thaânh phêìn khaác cuäng coá tiïëng noái cuãa noá. Tuy vêåy, Chñnh phuã nïn têåp trung nhiïìu nguöìn lûåc hún nûäa àïí laâm ra vaâ hoaân thiïån caác phêìn mïìm naây vò chuáng laâ phêìn cöët tûã cuãa hïå thöëng kinh tïë xaä höåi. Ngoaâi ra Chñnh phuã vúái tû caách laâ nhaâ cung cêëp dõch vuå (doanh nghiïåp) vaâ ngûúâi tiïu duâng cuäng coá caác vai troâ quan troång cuãa mònh nhû laâ cuãa caác doanh nghiïåp vaâ ngûúâi tiïu duâng àûúåc trònh baây sau àêy. Baãn thên Chñnh phuã nhû möåt töí chûác doanh nghiïåp nïn ûáng duång nhûäng tri thûác cöng nghïå, caác phûúng phaáp vaâ trang thiïët bõ àïí hoaåt àöång àûúåc hûäu hiïåu hún. Caãi caách haânh chñnh úã ta, caác nûúác khaác goåi laâ taái lêåp chñnh phuã (reenginering of government), nïn àûúåc xem xeát laåi möåt caách thêëu àaáo trong böëi caãnh phaát triïín múái. Caác hiïåp höåi, caác töí chûác phi chñnh phuã coá vai troâ quan troång trong cung cêëp thöng tin, xuác tiïën kinh doanh, tûå quaãn (taåo quy tùæc haânh nghïì, nghïì nghiïåp, àaåo àûác kinh doanh,.. nhûäng vêën àïì quaãn lyá maâ caác hiïåp höåi laâm hûäu hiïåu hún Chñnh phuã), àaâo taåo, àöëi thoaåi vúái vaâ goáp phêìn cuâng Chñnh phuã taåo cú chïë, quy tùæc, v.v.. Ngûúâi tiïu duâng, xeát cho cuâng, laâ ngûúâi coá tiïëng noái cuöëi cuâng trong phaát triïín kinh tïë noái chung vaâ vúái kinh tïë tri thûác thò àiïìu naây caâng nöíi bêåt hún. Nhu cêìu, súã thñch, têåp quaán, sûå hiïíu biïët, khaã nùng chi traã, ... cuãa ngûúâi tiïu duâng (caá nhên, höå gia àònh, doanh nghiïåp, caác töí chûác, caác cú quan chñnh phuã) coá vai troâ hïët sûác quan troång trong moåi nïìn kinh tïë. Trong nïìn kinh tïë nöëi maång caác nhên töë naây coá thïí àûúåc nhêån biïët nhanh hún, chñnh xaác hún nhiïìu vaâ àiïìu naây coá aãnh hûúãng rêët tñch cûåc àïën phaát triïín. Trong kinh tïë tri thûác nhaâ saãn xuêët (producer) vaâ ngûúâi tiïu duâng (consumer) hoaâ nhêåp thaânh ngûúâi saãn-tiïu (prosumer); ngûúâi tiïu duâng (trûåc tiïëp coá yá thûác hay khöng yá thûác àûúåc hoùåc giaán tiïëp) cuâng tham gia vaâo quaá trònh thiïët kïë, saãn xuêët, baão dûúäng, nêng cêëp saãn phêím maâ KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 98 mònh tiïu thuå; vaâ trong quaá trònh giao kïët naây caã ngûúâi tiïu duâng lêîn ngûúâi saãn xuêët àïìu coá lúåi, àïìu hoåc hoãi àûúåc nhiïìu tûâ nhau àïí trúã thaânh nhaâ saãn xuêët, ngûúâi tiïu duâng thöng minh hún vaâ quan troång nhêët laâ quaá trònh tñch tuå, chia seã tri thûác àûúåc àêíy nhanh lïn möåt têìm cao múái. Caác doanh nghiïåp, nhûäng ngûúâi tiïn phong àoáng vai troâ trung têm trong moåi nïìn kinh tïë, vêîn giûä vai troâ chuã lûåc quan troång nhêët trong nïìn kinh tïë tri thûác. Khöng coá caác doanh nghiïåp thò khöng coá bêët kïí nïìn kinh tïë haâng hoaá naâo, kïí caã kinh tïë tri thûác. Khöng coá doanh nghiïåp naâo laåi khöng laâ ngûúâi tiïu duâng, noái caách khaác noá coá caã caác vai troâ quan troång cuãa ngûúâi tiïu duâng nhû noái úã trïn. Noá cuäng coá thïí laâ thaânh viïn cuãa caác hiïåp höåi vaâ goáp phêìn tñch cûåc trong hoaåt àöång cuãa caác hiïåp höåi. Noá cuäng coá thïí trûåc tiïëp loby, àöëi thoaåi, kiïën nghõ àïí Chñnh phuã thay àöíi cú chïë, quy tùæc. Tuy vêåy, vai troâ trung têm cuãa doanh nghiïåp vêîn laâ taåo ra haâng hoaá vaâ dõch vuå, phên phöëi haâng hoaá vaâ cung cêëp dõch vuå, tiïën haânh àöíi múái (inovation), phaát triïín cöng nghïå, taåo cöng ùn viïåc laâm, taåo vöën, àaâo taåo vaâ phaát triïín nguöìn nhên lûåc, vaâ quan troång nhêët laâ taåo ra lúåi nhuêån cho mònh cuäng chñnh laâ taåo ra sûå thõnh vûúång vaâ giaâu coá cuãa quöëc gia. Caác doanh nghiïåp trong moåi nïìn kinh tïë àïìu coá nhûäng vai troâ naây, tuy vêåy thûá bêåc quan troång cuãa chuáng coá thïí thay àöíi. Kinh nghiïåm àïën nay cuãa nhên loaåi chó ra rùçng möåt nïìn kinh tïë chó thûåc sûå hiïåu quaã vaâ tùng trûúãng bïìn vûäng khi khu vûåc tû nhên àoáng vai troâ chñnh. Àiïìu naây caâng àuáng trong nïìn kinh tïë tri thûác. Trong nïìn kinh tïë tri thûác caác vai troâ tiïën haânh àöíi múái, phaát triïín cöng nghïå, àaâo taåo vaâ phaát triïín nguöìn nhên lûåc laâ hïët sûác thiïët yïëu, têët nhiïn taåo lúåi nhuêån vêîn laâ quan troång nhêët àïí tûâ àoá coá tñch luyä taåo vöën. Tùng trûúãng bïìn vûäng laâ möåt vêën àïì cöët tûã cuãa nïìn kinh tïë. Böën nhên töë trong tùng trûúãng kinh tïë (xem thñ duå P.A. Samuelson, W.D. Nordhause "Kinh tïë hoåc" têåp II, tr. 306-329, Nxb Chñnh trõ quöëc gia, 1997) laâ: nguöìn nhên lûåc, nguöìn taâi nguyïn, taåo vöën, thay àöíi vaâ àöíi múái cöng nghïå. Nguöìn taâi nguyïn laâ nhên töë maâ Adam Smith, trïn 200 nùm trûúác àêy, coi laâ quan troång nhêët cuãa tùng trûúãng, vaâ khi àoá öng hoaân toaân àuáng, vêîn laâ möåt nhên töë quan troång trong nûãa àêìu cuãa thïë kyã 20. Trong nïìn kinh tïë tri thûác nguöìn taâi nguyïn khöng coân àoáng vai troâ quan troång nûäa, nïn ta coá KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 99 thïí boã qua maâ khöng cêìn xeát àïën. Noái caách khaác ba nhên töë chñnh trong tùng trûúãng laâ: • Nguöìn nhên lûåc • Thay àöíi vaâ àöíi múái cöng nghïå • Taåo vöën Nguöìn nhên lûåc àûúåc moåi ngûúâi thöëng nhêët coi laâ nhên töë quan troång nhêët. Trong kinh tïë tri thûác nguöìn nhên lûåc caâng àûúåc nhêën maånh hún. Kyä nùng, kiïën thûác, kyã luêåt lao àöång, tinh thêìn àöíi múái vaâ saáng taåo, khaã nùng thñch nghi, nùng lûåc hoåc hoãi suöët àúâi laâ nhûäng yïëu töë cöët loäi maâ lûåc lûúång lao àöång cuãa kinh tïë tri thûác cêìn phaãi coá. Vai troâ cuãa Chñnh phuã trong giaáo duåc vaâ àaâo taåo cú baãn cho toaân dên laâ hïët sûác quan troång. Caác doanh nghiïåp phaãi àaãm traách viïåc thûúâng xuyïn nêng cao kyä nùng, kiïën thûác, àaâo taåo vaâ taái àaâo taåo lûåc lûúång lao àöång cuãa mònh; taåo àiïìu kiïån cho hoå saáng taåo, àöíi múái vaâ thñch nghi. Trong nïìn kinh tïë tri thûác vai troâ caá nhên phaãi àûúåc xem xeát laåi vaâ àïí noá coá võ trñ xûáng àaáng nhû noá phaãi coá. Möåt thúâi gian daâi chuáng ta khöng chuá yá àuáng mûác àïën caá nhên; coi têåp thïí laâ töëi thûúång vaâ caá nhên laâ thêëp beá; bùæt caá nhên phaãi phuåc tuâng têåp thïí; chöëng àöëi quyïët liïåt "chuã nghôa caá nhên"; chûa taåo ra möi trûúâng àïí caá nhên tûå do phaát triïín, suy nghô vaâ saáng taåo; hïå thöëng giaáo duåc thiïn vïì nhöìi nheát kiïën thûác chûá khöng khuyïën khñch suy nghô vaâ saáng taåo; cú chïë cêët nhùæc vaâ àaäi ngöå chó chuá troång àïën bùçng cêëp vaâ "quan hïå" àaä taåo ra khöng biïët bao ngûúâi coá bùçng cêëp maâ laåi thiïëu kiïën thûác, kyä nùng vaâ vùn hoaá. Àêy thûåc sûå laâ möåt thaãm hoaå. Muöën phaát triïín kinh tïë vaâ nhêët laâ kinh tïë tri thûác nhûäng vêën àïì nhûác nhöëi àoá phaãi àûúåc xem xeát thêëu àaáo vaâ loaåi boã triïåt àïí nhûäng raâo caãn cho sûå phaát triïín thûåc sûå tûå do cuãa caá nhên. Phaát triïín nguöìn nhên lûåc laâ viïåc maâ baãn thên chuáng ta phaãi laâm, coá thïí laâm vaâ khöng ai laâm thay chuáng ta; noá laâ nguöìn lûåc taái taåo àûúåc duy nhêët vaâ quan troång nhêët maâ chuáng ta coá. Giaáo duåc àaâo taåo laâ quöëc saách. Khêíu hiïåu àoá àuáng nhûng chûa àuã. Giaáo duåc vaâ àaâo taåo nhû thïë naâo? möi trûúâng àaâo taåo suöët àúâi ra sao? ai tiïën haânh cöng viïåc giaáo duåc vaâ àaâo taåo? cú chïë cêët nhùæc vaâ àaäi ngöå thïë naâo? vaâ nhêët laâ möi trûúâng cho tûå do phaát triïín caá nhên ra sao?, v.v.. laâ nhûäng cêu hoãi nghiïm tuác phaãi traã lúâi; vaâ chó coá traã lúâi àuáng múái coá cú taåo àûúåc nguöìn nhên lûåc töët cho nïìn kinh tïë tri thûác. Têët caã nhûäng raâo caãn cuãa phaát triïín kinh tïë, phaát triïín nguöìn nhên lûåc cho xaä höåi múái, KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 100 kïí caã khi chuáng laâ nhûäng àiïìu maâ ta cho laâ cêëm kyå trong 40-50 nùm laåi àêy, àïìu nïn phaãi dúä boã. Thay thïë vaâ àöíi múái cöng nghïå laâ nhên töë quan troång thûá hai. Chêët lûúång cuãa kiïën thûác khoa hoåc cöng nghïå, bñ quyïët vaâ kyä nùng quaãn lyá, quy trònh vaâ phûúng phaáp saãn xuêët - phên phöëi vaâ quaãn trõ, cú chïë àaäi ngöå cho àöíi múái vaâ saáng taåo, cú chïë khuyïën khñch nuöi dûúäng vaâ phaát triïín tinh thêìn kinh doanh laâ nhûäng thaânh phêìn cú baãn cuãa cöng nghïå. Vúái chuáng ta, nhêån thûác vïì thay thïë vaâ àöíi múái cöng nghïå laâ àiïìu quan troång haâng àêìu. Phaãi hïët sûác chuá troång, nêng àúä vaâ nuöi dûúäng phaát triïín cöng nghïå trong nûúác; tuy nhiïn trong thúâi gian 15-30 nùm àêìu thò viïåc thay thïë àöíi múái cöng nghïå chuã yïëu phaãi (vaâ coá thïí) dûåa vaâo caác nguöìn lûåc tûâ bïn ngoaâi. Viïåc naây coá thïí tiïën haânh qua nhêåp cöng nghïå, húåp taác vúái nûúác ngoaâi vaâ hûäu hiïåu nhêët laâ thûåc sûå múã cûãa àïí thu huát àêìu tû nûúác ngoaâi. Nïëu chñnh saách múã cûãa cuãa chuáng ta laâ "múã nhûng maâ àoáng" hay "nûãa múã nûãa àoáng" thò khöng nhûäng khöng thu huát àûúåc nhiïìu àêìu tû nûúác ngoaâi maâ hoå cuäng chùèng yïn têm maâ chuyïín giao cöng nghïå hay àûa caác cöng nghïå tiïn tiïën vaâo. Noái caách khaác nïëu coá chñnh saách thêåt thöng thoaáng, öín àõnh vaâ phaãi coá cam kïët vûäng chùæc baão vïå quyïìn lúåi cuãa caác nhaâ àêìu tû (nhêët laâ caác quyïìn lúåi vö hònh) thò vêën àïì thay thïë vaâ àöíi múái cöng nghïå tûâ nguöìn lûåc bïn ngoaâi laâ khaã thi. Noái toám laåi phaát triïín töët nguöìn nhên lûåc, khuyïën khñch thay thïë vaâ àöíi múái cöng nghïå trong nûúác, phaá boã moåi raâo caãn vaâ thiïët lêåp möi trûúâng öín àõnh, minh baåch vaâ thöng thoaáng àïí khuyïën khñch àêìu tû, àaãm baão quyïìn lúåi cuãa nhaâ àêìu tû (trong nûúác vaâ nûúác ngoaâi) möåt caách lêu daâi, laâ caác giaãi phaáp triïåt àïí cho thay thïë vaâ àöíi múái cöng nghïå. Caác vêën àïì vïì cú chïë vaâ chñnh saách hiïín nhiïn phêìn lúán laâ thuöåc traách nhiïåm cuãa Chñnh phuã; toaân böå phêìn coân laåi cuãa thay thïë vaâ àöíi múái cöng nghïå laâ viïåc cuãa caác doanh nghiïåp. Taåo vöën laâ viïåc taåo lêåp cú súã vêåt chêët cho nïìn kinh tïë, noá bao göìm cú súã haå têìng vêåt chêët (àûúâng saá, cêìu caãng, hïå thöëng nùng lûúång, cung cêëp vaâ thoaát nûúác, hïå thöëng viïîn thöng, hïå thöëng y tïë cöång àöìng), nhaâ xûúãng, thiïët bõ maáy moác, hïå thöëng tin hoåc, v.v.. Taåo KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 101 vöën àoâi hoãi phaãi hy sinh tiïu duâng (ngùæn haån) hiïån taåi àïí cho tiïu duâng lêu daâi (àêìu tû). Vai troâ cuãa Chñnh phuã vaâ dên cû laâ rêët quan troång. Trûúác kia nhiïìu lônh vûåc do Chñnh phuã thûåc hiïån nhû xêy dûång àûúâng saá, sên bay, bïën caãng, hïå thöëng nùng lûúång, hïå thöëng viïîn thöng, cêëp thoaát nûúác, thuyã lúåi, hïå thöëng y tïë cöång àöìng, v.v.. Ngaây nay vúái chñnh saách kheáo leáo Chñnh phuã coá thïí huy àöång khu vûåc doanh nghiïåp àaãm traách ngaây caâng nhiïìu trong viïåc taåo ra vöën cöë àõnh xaä höåi naây, kïí tûâ nùng lûúång, viïîn thöng àïën àûúâng saá cêìu caãng. Ngoaâi phêìn vöën cöë àõnh xaä höåi maâ khu vûåc tû nhên caâng ngaây caâng coá vai troâ lúán hún, phêìn taåo vöën cuãa chñnh doanh nghiïåp nhû nhaâ xûúãng, maáy moác thiïët bõ, hïå thöëng tin hoåc, v.v.. laâ traách nhiïåm cuãa chñnh doanh nghiïåp. Caác chñnh saách àûúåc àïì cêåp àïën trong phêìn thay thïë vaâ àöíi múái cöng nghïå cuäng chñnh laâ caác giaãi phaáp hûäu hiïåu cho taåo vöën tûâ phña caác doanh nghiïåp. THAY CHO LÚÂI KÏËT LUÊÅN Kinh tïë tri thûác laâ hïå quaã cuãa sûå phaát triïín têët yïëu. Möåt loaåt caác vêën àïì mêëu chöët cuãa kinh tïë hoåc tri thûác cêìn àûúåc tiïëp tuåc nghiïn cûáu nhû sûå khan hiïëm vaâ döìi daâo, quan hïå cung cêìu vaâ giaá trõ, quy luêåt lúåi tûác tùng dêìn, v.v.. Möåt hïå quaã àaáng buöìn, song khöng thïí traánh khoãi, cuãa kinh tïë tri thûác laâ sûå phaát triïín khöng àöìng àïìu, laâ sûå phên àöi (digital divide, phên àöi thaânh caác nïìn kinh tïë phaát triïín - chêåm phaát triïín, thaânh nhoám ngûúâi "coá" vaâ "khöng coá" /taâi saãn, tiïëp cêån thöng tin: giaâu ngheâo/). Nhiïåm vuå cuãa möîi quöëc gia, möîi dên töåc möåt mùåt laâ laâm sao àûa nïìn kinh tïë cuãa mònh vaâo nhoám phaát triïín vaâ cuãng cöë, giûä vûäng vaâ phaát triïín võ trñ àoá; mùåt khaác laâ laâm sao àïí cho sûå phên àöi úã trong nûúác úã mûác coá thïí chêëp nhêån àûúåc bùçng caách nêng cao caâng nhanh mûác phaát triïín cuãa nhoám "khöng coá" maâ vêîn khöng laâm mêët àöång lûåc cuãa nhoám "coá". Àïí laâm àûúåc àiïìu naây Chñnh phuã coá vai troâ rêët quan troång trong taåo ra caác cú chïë öín àõnh, minh baåch, thöng thoaáng àïí khuyïën khñch phaát triïín nguöìn nhên lûåc, thay thïë vaâ àöíi múái cöng nghïå, taåo vöën, khuyïën khñch höî trúå vaâ tön vinh hoaåt àöång kinh doanh; taåo möi trûúâng àïí caá nhên thûåc sûå tûå do phaát triïín; gaánh vaác phêìn quan troång trong giaáo duåc cú súã, àaâo taåo vaâ nghiïn cûáu cú baãn; àêìu KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 102 tû vaâo caác àïì aán cú súã haå têìng maâ khu vûåc tû nhên khöng thïí hoùåc khöng muöën àêìu tû. Dên chuáng vúái tinh thêìn kinh doanh, tñnh saáng taåo, khaã nùng thñch nghi, nùng lûåc hoåc suöët àúâi, tñnh cêìn cuâ, kyã luêåt vaâ tiïët kiïåm úã mûác àöå cao laâ nhên töë quyïët àõnh cho phaát triïín kinh tïë tri thûác. Têët caã phêìn coân laåi laâ viïåc cuãa caác doanh nghiïåp, cuãa khu vûåc tû nhên. Laâm àûúåc nhû vêåy chuáng ta seä coá: • Dên giaâu; • Nûúác maånh; • Xaä höåi dên chuã, cöng bùçng, vùn minh./. KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 103 NÊNG CAO VAI TROÂ CUÃA NHAÂ NÛÚÁC VAÂ PHAÁP LUÊÅT TRONG QUAÁ TRÒNH CHUYÏÍN ÀÖÍI SANG NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC ÚÃ VIÏÅT NAM TS. NGUYÏÎN ÀÒNH LÖÅC Böå trûúãng Böå Tû phaáp Noái àïën kinh tïë tri thûác laâ noái àïën möåt nïìn kinh tïë àaä àaåt àïën möåt trònh àöå phaát triïín rêët cao, möåt nïìn kinh tïë "hêåu cöng nghiïåp". Àöëi vúái nûúác ta chûa vûúåt qua nïìn saãn xuêët nöng nghiïåp vúái àêët àai vaâ lao àöång cú bùæp laâ chuã yïëu, khi maâ hònh aãnh "con trêu ài trûúác caái caây theo sau" chûa biïën mêët trïn àöìng ruöång vúái nhiïìu lùæm cuäng chó coá thïí noái, àaä coá nhûäng bûúác ài àêìu tiïn vaâo nïìn saãn xuêët cöng nghiïåp, thò noái àïën kinh tïë tri thûác coá veã nhû möåt cêu chuyïån viïîn tûúãng, coá phêìn khiïn cûúäng, traái vúái lögñc thöng thûúâng. Tuy nhiïn, chuáng töi hoaân toaân taán thaânh vúái giaáo sû Àùång Hûäu cuäng nhû nhiïìu àöìng chñ àaä phaát biïíu úã àêy vaâ vïì phêìn mònh xin cuäng àûúåc khùèng àõnh: duâ coân úã trònh àöå phaát triïín nhû vêåy, chuáng ta vêîn coá thïí vaâ hún thïë, tònh hònh àang àoâi hoãi chuáng ta phaãi súám àùåt vêën àïì àoá lïn baân nghõ sûå vaâ khöng chó àïí baân, tiïëp cêån vïì mùåt lyá thuyïët maâ àïí bùæt tay vaâo laâm, xêy dûång nïìn kinh tïë àoá, àûúng nhiïn, phaãi theo möåt caách rêët phuâ húåp vúái trònh àöå, khaã nùng, nöåi cuãa ta. Chó laâ möåt ngûúâi laâm cöng taác phaáp luêåt, chuáng töi, xin khöng àïì cêåp àïën nhûäng vêën àïì coá tñnh chuyïn sêu mang tñnh chuyïn mön cao vïì nïìn kinh tïë tri thûác, chó xin khùèng àõnh möåt àiïìu vaâ àêy cuäng chó laâ sûå mûúån lúâi cuãa ngûúâi khaác: nïëu chuáng ta khöng tûå mònh súám bùæt tay vaâo xêy dûång nïìn kinh tïë àoá thò chñnh chuáng ta seä súám trúã thaânh naån nhên cuãa noá. Vúái nhûäng bûúác ài maånh meä, khêín trûúng cuãa nïìn kinh tïë tri thûác úã nhiïìu nûúác, tûå nhiïn trïn quy mö thïë giúái àang vaâ seä hònh thaânh möåt thûá phên cöng lao àöång KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 104 múái: nhûäng nûúác coá nïìn kinh tïë tri thûác seä nhêån lêëy phêìn lao àöång trñ tuïå vúái nhûäng ngûúâi lao àöång cöí trùæng, thu nhêåp rêët cao, coân phêìn lao àöång cú bùæp maâ nhu cêìu cuöåc söëng vêîn coân cêìn vúái nhûäng ngûúâi lao àöång cöí xanh cuâng giaá trõ sûác lao àöång reã maåt, chïët àoái seä giaânh cho caác nûúác, caác dên töåc laåc hêåu. Seä hònh thaânh möåt hònh thûác, coá thïí xem, khöng hùèn laâ boác löåt, maâ laâ sûå phên hoaá cûåc kyâ phi lyá, bêët cöng nhûäng hiïån thûåc, trïn quy mö thïë giúái, khöng chó giûäa giai cêëp naây vaâ giai cêëp khaác, maâ coân giûäa dên töåc naây vaâ dên töåc khaác, giûäa nûúác naây vaâ nûúác khaác. Àêy thûåc sûå, nhû chuáng ta thûúâng nghô, laâ möåt thaách thûác lúán àöëi vúái dên töåc. Roä raâng, nhên dên ta seä khöng chêëp nhêån àïí xaãy ra tònh traång, möåt dên töåc vûâa ra khoãi aách thöëng trõ haâng trùm nùm cuãa thûåc dên, àïë quöëc vaâ àaä traãi qua nhûäng cuöåc chiïën tranh giaãi phoáng khöëc liïåt giaânh vaâ giûä vûäng àöåc lêåp, tûå do laåi phaãi rúi vaâo võ thïë nö dõch múái cuãa thúâi àaåi. ÚÃ àêy, coá vêën àïì lúán àùåt ra laâ, àöëi vúái möåt nûúác àang phaát triïín, coân laåc hêåu nhû nûúác ta, coá thïí vaâ phaãi chuyïín sang nïìn kinh tïë tri thûác cuâng nhõp vúái thúâi àaåi nhû thïë naâo? Vêën àïì coá veã nhû khöng tûúãng, nhûng khaã nùng cuãa möåt nûúác duâ coân laåc hêåu nhû nûúác ta, tiïëp cêån, ài tùæt, tûâng bûúác chuyïín qua nïìn kinh tïë tri thûác laåi laâ möåt khaã nùng hoaân toaân hiïån thûåc. Hún thïë, nhû möåt hoåc giaã Trung Quöëc - HE ZOXIU, trong baâi "Chuã nghôa Maác vaâ kinh tïë tri thûác" laåi khùèng àõnh, àêy chñnh laâ cú may do thúâi àaåi àem laåi, "khöng thïí boã lúä, thúâi gian khöng àúåi ta" (1), ta phaãi biïët nùm lêëy, bûát lïn tûâ tònh traång coân ngheâo naân, laåc hêåu nhû hiïån nay. Noái möåt caách khaác, àêy laâ möåt xu thïë têët yïëu cuãa quaá trònh phaát triïín cuãa thúâi àaåi. Khùèng àõnh àoá trûúác hïët àûúåc lyá giaãi trïn cú súã àùåc trûng vïì tñnh toaân cêìu hoaá vaâ nhêët thïí hoaá kinh tïë quöëc tïë cuãa nïìn kinh tïë tri thûác. Tñnh toaân cêìu hoaá cuãa nïìn kinh tïë tri thûác àùåt möîi quöëc gia vaâo quaá trònh caånh tranh mang tñnh toaân cêìu, thuác àêíy tûå do hoaá thûúng maåi, àêìu tû vaâ thõ trûúâng vöën, khöng àïí möåt quöëc gia naâo nùçm ngoaâi quaá trònh àoá. Àöìng thúâi, kinh tïë tri thûác dûåa vaâo viïåc khai thaác vaâ sûã duång tri thûác trong têët caã caác hoaåt àöång saãn xuêët vaâ dõch vuå, thûåc hiïån sûå phaát triïín bïìn vûäng trïn cú súã nhêët thïí hoaá kinh tïë thïë giúái. Trong nïìn kinh tïë àoá, bêët kyâ quöëc gia naâo cuäng coá thïí lúåi duång taâi nguyïn tri thûác, nùng lûåc saáng taåo cuãa dên töåc mònh àïí coá thïí chiïëm giûä möåt phêìn trong thõ trûúâng thïë giúái, trúã thaânh möåt böå phêån cêëu thaânh cuãa nïìn kinh tïë thïë giúái thöëng nhêët. KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 105 Theo tinh thêìn àoá, chuáng töi chia seã vúái G.S . Àùång Hûäu vïì quan àiïím: "Cöng nghiïåp hoaá úã nûúác ta phaãi àöìng thúâi thûåc hiïån hai nhiïåm vuå cûåc kyâ lúán lao: chuyïín biïën tûâ kinh tïë nöng nghiïåp sang nïìn kinh tïë cöng nghiïåp vaâ tûâ nïìn kinh tïë cöng nghiïåp sang nïìn kinh tïë tri thûác. Hai nhiïåm vuå êëy phaãi àûúåc thûåc hiïån àöìng thúâi, löìng gheáp vaâo nhau, höî trúå cho nhau, böí sung cho nhau"(2). Nhû vêåy, so vúái caác nûúác phaát triïín, quaá trònh chuyïín àöíi tûâ nïìn kinh tïë truyïìn thöëng sang nïìn kinh tïë tri thûác úã nûúác ta coá hai àùåc àiïím lúán nhû sau: • Lúåi thïë cuãa nûúác ta trong viïåc chuyïín sang nïìn kinh tïë tri thûác chuã yïëu àang úã daång tiïìm nùng, àoâi hoãi Nhaâ nûúác phaãi coá nhûäng cöë gùæng lúán trong viïåc nuöi dûúäng vaâ khúi thöng, khúi thöng nguöìn lûåc trñ tuïå; • Chuáng ta khöng thïí chúâ cöng nghiïåp hoaá, hiïån àaåi hoaá hoaân thaânh röìi múái chuyïín sang kinh tïë tri thûác nhû caác nûúác phaát triïín, maâ ngay tûâ bêy giúâ phaãi biïët nùæm bùæt tri thûác vaâ cöng nghïå múái nhêët àïí cöng nghiïåp hoaá, hiïån àaåi hoaá. Trong tònh hònh trïn àêy, khi baãn thên nïìn kinh tïë xaä höåi chûa tûå bûát lïn àûúåc àïí ài vaâo nïìn kinh tïë tri thûác, vêën àïì àùåt ra laâ Nhaâ nûúác vúái tñnh caách laâ cöåt truå cuãa hïå thöëng chñnh trõ, laâ cöng cuå chuã yïëu trong töí chûác, quaãn lyá cöng cuöåc xêy dûång àêët nûúác phaãi àoáng vaâ coá thïí àoáng vai troâ nhû thïë naâo? Nguyïn lyá cú baãn cuãa chuã nghôa duy vêåt, nhû chuáng ta àïìu biïët, khùèng àõnh, Nhaâ nûúác, cuäng nhû phaáp luêåt, tuy ra àúâi trïn möåt cú súã kinh tïë nhêët àõnh, nhûng coá tñnh chêët àöåc lêåp tûúng àöëi, khöng phaãi chó thuå àöång, ài sau maâ coá thïí vaâ cêìn àoáng vai troâ chuã àöång, tñch cûåc, phaát huy, thïí hiïån vai troâ vaâ taác duång doån àûúâng, tûâng bûúác taåo lêåp àöìng böå caác yïëu töë cuãa kinh tïë tri thûác. Coá thïí noái, trong àiïìu kiïån nhû úã nûúác ta, nïëu Nhaâ nûúác khöng ra tay vaâ khöng coá nhûäng nöî lûåc àùåc biïåt thò quaá trònh chuyïín sang nïìn kinh tïë tri thûác chó nùçm trïn lyá thuyïët. Trong nhiïìu trûúâng húåp, Nhaâ nûúác vaâ phaáp luêåt khöng chó dûâng laåi úã vai troâ taåo àiïìu kiïån maâ phaãi ài àêìu trong viïåc khai phaá, taåo cuá hñch maånh àïí àêíy toaân böå xaä höåi vêån àöång theo hûúáng chuyïín sang nïìn kinh tïë tri thûác. Trûúác mùæt, Nhaâ nûúác phaãi thïí hiïån vai troâ to lúán cuãa mònh trïn 3 mùåt hoaåt àöång sau àêy: a. Trûúác hïët, Nhaâ nûúác phaãi àaâo taåo vaâ taåo àiïìu kiïån cho toaân xaä höåi tham gia àaâo taåo, tûå àaâo taåo nhùçm súám hònh thaânh nguöìn nhên lûåc phuåc vuå quaá trònh chuyïín àöíi sang nïìn kinh tïë tri thûác. KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 106 Nïìn kinh tïë tri thûác àoâi hoãi phaãi coá möåt xaä höåi tri thûác; xaä höåi tri thûác vûâa laâ "nhên", vûâa laâ "quaã" cuãa nïìn kinh tïë tri thûác. Nïìn kinh tïë tri thûác trûúác hïët cêìn coá möåt àöåi nguä tri thûác, nhên taâi àöng àaão àïí saáng taåo, trao àöíi vaâ phên phöëi cöng nghïå múái, giaãi phaáp kyä thuêåt cao...àöìng thúâi, cêìn möåt nïìn dên trñ àuã khaã nùng hûúãng thuå saãn phêím do kinh tïë tri thûác mang laåi. Möåt àùåc trûng cú baãn cuãa kinh tïë tri thûác laâ giaá trõ trñ tuïå caâng àûúåc nhiïìu ngûúâi sûã duång thò yá nghôa caâng lúán vaâ giaá trõ sûã duång caâng cao thò giaá baán caâng reã. Viïåc nuöi dûúäng thõ trûúâng, vò vêåy, trúã thaânh möåt nhiïåm vuå lúán cuãa Nhaâ nûúác. Nhaâ nûúác trûúác hïët, phaãi chuá troång túái cöng taác giaáo duåc vaâ àaâo taåo vaâ àöìng thúâi, nhêët laâ úã nhûäng bûúác ài àêìu tiïn, phaãi gaánh traách nhiïåm chñnh trong viïåc thûåc thi chñnh saách giaáo duåc vaâ àaâo taåo múái. Àïí thûåc hiïån àûúåc àiïìu àoá, Nhaâ nûúác phaãi coá chñnh saách khuyïën khñch caác töí chûác, caá nhên trong vaâ ngoaâi nûúác tham gia àaâo taåo nguöìn nhên lûåc cho nïìn kinh tïë tri thûác dûúái nhiïìu hònh thûác khaác nhau; Nhaâ nûúác cêìn gaánh traách nhiïåm chñnh trong viïåc àaãm baão cú súã haå têìng thöng tin àêìy àuã vaâ dïî tiïëp cêån àïí giuáp àöåi nguä caán böå khoa hoåc kyä thuêåt coá àiïìu kiïån phêën àêëu àïí àuöíi kõp trònh àöå khoa hoåc tiïn tiïën trïn thïë giúái, kïë thûâa àûúåc nhûäng tinh hoa tri thûác nhên loaåi; Thûåc hiïån chñnh saách múã cûãa möåt caách nhêët quaán àïí thu huát àêìu tû nûúác ngoaâi trong lônh vûåc khoa hoåc vaâ cöng nghïå, thiïët lêåp ngaây caâng nhiïìu caác khu cöng nghïå cao. b. Nhaâ nûúác cêìn phaãi thiïët lêåp möi trûúâng àêìu tû thuêån lúåi cho viïåc xêy dûång vaâ phaát triïín caác ngaânh cöng nghiïåp coá haâm lûúång trñ tuïå cao Möåt trong nhûäng àùåc trûng cuãa sûå àêìu tû cho khoa hoåc kyä thuêåt cao laâ tñnh ruãi ro vaâ maåo hiïím lúán. Do àoá, Nhaâ nûúác cêìn coá chñnh saách khuyïën khñch àùåc biïåt àöëi vúái loaåi hònh àêìu tû naây, chùèng haån nhû, aáp duång mûác ûu àaäi cao nhêët vïì thuïë, tñn duång, àaâo taåo, nùng lûåc tiïëp cêån thöng tin... cho viïåc saáng taåo, trao àöíi vaâ phên phöëi cöng nghïå múái, giaãi phaáp kyä thuêåt cao. Trong thúâi gian trûúác mùæt, cêìn khêín trûúng thiïët lêåp ngaây caâng nhiïìu khu cöng nghïå cao, töí chûác caác Quäy àêìu tû maåo hiïím nhùçm höî trúå cho viïåc phaát triïín cöng nghïå cao. Àöìng thúâi, Nhaâ nûúác cêìn thûåc hiïån töët caác chñnh saách cuå thïí nhû sau: KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 107 1) Àïì ra caác biïån phaáp nhùçm höî trúå cho hoaåt àöång nghiïn cûáu triïín khai vaâ ûáng duång. 2) Khuyïën khñch viïåc xaác lêåp quan hïå thûúâng xuyïn vaâ vûäng chùæc giûäa caác cú súã nghiïn cûáu khoa hoåc vaâ caác ngaânh cöng nghiïåp nhùçm taåo ra möåt cú chïë liïn kïët coá hiïåu quaã giûäa nghiïn cûáu vaâ ûáng duång. 3) Thûåc hiïån chñnh saách vïì möåt nïìn thûúng maåi, àêìu tû múã, chñnh saách caånh tranh laânh maånh. 4) Taåo lêåp vaâ duy trò caác thïí chïë höî trúå cho sûå vêån haânh coá hiïåu quaã cuãa thõ trûúâng nhû hïå thöëng tû phaáp, chïë àöå tûå do húåp àöìng, chïë àöå traách nhiïåm àöëi vúái chêët lûúång saãn phêím, Luêåt vïì baão vïå ngûúâi tiïu duâng. 5) Nhaâ nûúác cêìn coá chñnh saách àïí taåo lêåp möi trûúâng kinh tïë vô mö öín àõnh àûúåc thïí hiïån qua caác yïëu töë nhû chó söë laåm phaát thêëp, chñnh saách taâi chñnh cöng öín àõnh, hïå thöëng thuïë húåp lyá. 6) Tùng cûúâng nùng lûåc trñ tuïå cho àöåi nguä quaãn lyá nhaâ nûúác trong lônh vûåc kinh tïë, nhùçm baão àaãm cho nhûäng quyïët saách cuäng coá haâm lûúång trñ tuïå cao. c. Nêng cao hiïåu lûåc, hiïåu quaã àiïìu chónh cuãa phaáp luêåt, nhêët laâ phaáp luêåt trong lônh vûåc súã hûäu trñ tuïå Hiïën phaáp 1992 quy àõnh: "Nhaâ nûúác thöëng nhêët quaãn lyá nïìn kinh tïë quöëc dên bùçng phaáp luêåt, kïë hoaåch, chñnh saách..." (Àiïìu 26). Thûåc tïë chó roä, trong caác cöng cuå maâ Nhaâ nûúác ta sûã duång àïí quaãn lyá nïìn kinh tïë, phaáp luêåt àûúåc àïí lïn haâng àêìu vaâ laâ cöng cuå khöng thïí thiïëu àûúåc cuãa Nhaâ nûúác. Trong nïìn kinh tïë tri thûác thõ trûúâng khoa hoåc seä chiïëm ûu thïë so vúái thõ trûúâng haâng hoaá, dõch vuå truyïìn thöëng. Baãn thên thõ trûúâng haâng hoaá, dõch vuå truyïìn thöëng, tuy vêîn coân töìn taåi song cuäng coá nhûäng thay àöíi sêu sùæc trong caác phûúng thûác giao dõch trïn thõ trûúâng. Vò vêåy, phaáp luêåt vûâa phaãi duy trò caác nguyïn tùæc töí chûác vaâ hoaåt àöång cuãa thõ trûúâng truyïìn thöëng, vûâa phaãi kõp thúâi böí sung caác quy àõnh vïì caác phûúng thûác trao àöíi múái trïn thõ trûúâng, nhû viïåc thûåc hiïån kinh doanh haâng hoaá, dõch vuå thöng qua thûúng maåi àiïån tûã, phûúng thûác giao dõch trong "thõ trûúâng aão", thõ trûúâng àöång vaâ thõ trûúâng haâng hoaá coá haâm lûúång trñ tuïå cao. Àoá laâ möåt nhiïåm vuå khoá khùn, phûác taåp, àoâi hoãi phaãi àûúåc thûåc hiïån tûâng KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 108 bûúác. Tuy nhiïn, àïí phaáp luêåt laâm àûúåc vai troâ thuác àêíy bûúác chuyïín sang nïìn kinh tïë tri thûác, trong thúâi gian trûúác mùæt phaãi quan têm àöìng thúâi caã hai mùåt cuãa möåt vêën àïì bûác baách do quaá trònh chuyïín àöíi sang nïìn kinh tïë tri thûác àùåt ra: Möåt laâ, khuyïën khñch vaâ taåo àiïìu kiïån töët nhêët cho tûå do saáng taåo cuãa moåi ngûúâi nhùçm taåo ra nhiïìu cöng nghïå múái, giaãi phaáp kyä thuêåt cao; hai laâ, baão höå möåt caách coá hiïåu quaã quyïìn súã hûäu àöëi vúái caác saãn phêím trñ tuïå. Àïí taåo àûúåc àöång lûåc khuyïën khñch sûå phaát triïín cuãa tri thûác, cuãa saáng taåo, phaáp luêåt trûúác hïët phaãi quy àõnh roä nhûäng lúåi ñch chñnh àaáng, bao göìm caã lúåi ñch vêåt chêët vaâ lúåi ñch tinh thêìn maâ ngûúâi saáng taåo àûúåc hûúãng àöëi vúái caác saãn phêím trñ tuïå cuãa mònh. Nhûng àöëi vúái xaä höåi ta hiïån nay, coá thïí noái àêy laâ lônh vûåc coân hoaân toaân múái meã, múái meã àöëi vúái caã baãn thên ngûúâi laâm cöng taác baão vïå naây. Coá thïí hònh dung, röìi àêy vai troâ cuãa caác thiïët chïë nhû toaâ aán, troång taâi, luêåt sû cuäng nhû caác cú quan tû phaáp haânh chñnh, böí trúå tû phaáp khaác, chùæc chùæn seä phaãi coá vai troâ rêët troång yïëu trong sûá mïånh baão vïå naây, trûåc tiïëp goáp phêìn taåo lêåp khöng gian, haânh lang, möi trûúâng laânh maånh, àaáng tin cêåy cho hoaåt àöång saáng taåo. Tuy nhiïn, vïì mùåt naây, chuáng ta phaãi yá thûác àêìy àuã vïì àöåi nguä cuãa chuáng ta hiïån àang àaãm traách sûá mïånh naây. Coá thïí khùèng àõnh coân xa múái úã tû thïë sùén saâng. Vêën àïì bûác xuác àùåt ra vò vêåy, hiïån nay, tûác ngay tûâ àêìu, phaãi biïët giaânh sûå quan têm àaâo taåo, böìi dûúäng möåt àöåi nguä àöng àaão úã mûác àöå cêìn thiïët caác luêåt gia, ngûúâi laâm cöng taác phaáp luêåt khöng chó thaânh thaåo caác tri thûác phaáp luêåt truyïìn thöëng trong àiïìu kiïån trûúác àêy maâ phaãi àöìng thúâi laâ nhûäng chuyïn gia vïì súã hûäu trñ tuïå, chuyïín giao cöng nghïå, vïì quyïìn taác giaã, quyïìn súã hûäu trñ tuïå... Àöìng thúâi, phaáp luêåt cuäng phaãi biïët baão vïå nhûäng lúåi ñch húåp phaáp cuãa caã ngûúâi tiïu duâng caác saãn phêím trñ tuïå trûúác caác haânh vi xêm phaåm. Bùçng caách àoá, phaáp luêåt thûåc sûå khuyïën khñch moåi ngûúâi àêìu tû cöng sûác, trñ lûåc vaâo nhûäng hoaåt àöång tòm toâi, phaát minh, saáng taåo ra caác saãn phêím múái, phuåc vuå cho sûå phaát triïín cuãa kinh tïë tri thûác. Phaãi noái rùçng, khi nûúác ta chuyïín sang nïìn kinh tïë thõ trûúâng, vêën àïì quyïìn taác giaã vaâ súã hûäu cöng nghiïåp àaä bùæt àêìu àûúåc coi troång. Nùm 1989, Höåi àöìng Nhaâ nûúác àaä ban haânh Phaáp lïånh vïì Súã hûäu Cöng nghiïåp; nùm 1994, Uyã ban Thûúâng vuå Quöëc Höåi ban haânh Phaáp lïånh baão höå quyïìn taác giaã. Caác vùn baãn naây àaä coá quy KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 109 àõnh cöng nhêån quyïìn súã hûäu trñ tuïå laâ súã hûäu caá nhên, cho pheáp àöåc quyïìn saáng chïë. Böå luêåt dên sûå Viïåt Nam 1995 àaä daânh troån veån Phêìn thûá 6 göìm 3 chûúng vúái 81 àiïìu àïí quy àõnh vïì quyïìn súã hûäu trñ tuïå vaâ chuyïín giao cöng nghïå. Àïí thïí chïë hoaá caác quy àõnh cuãa Böå luêåt dên sûå naây Chñnh phuã àaä ban haânh nhiïìu vùn baãn hûúáng dêîn nhû Nghõ àõnh 76/CP (29.11.1996) quy àõnh chi tiïët vïì quyïìn vaâ nghôa vuå cuãa taác giaã; Nghõ àõnh 63/CP (24.10.1996) quy àõnh chi tiïët vïì quyïìn súã hûäu cöng nghiïåp; Nghõ àõnh 45/1998/NÀCP (1.7.1998) quy àõnh chi tiïët vïì chuyïín giao cöng nghïå. Àiïìu 750 cuãa Böå luêåt dên sûå àaä quy àõnh roä: "Quyïìn cuãa taác giaã bao göìm quyïìn nhên thên vaâ quyïìn taâi saãn cuãa taác giaã àöëi vúái taác phêím do mònh saáng taåo". Sûå cöng nhêån àöëi vúái caã hai loaåi quyïìn àûúåc quy àõnh trong àiïìu naây chñnh laâ nïìn taãng coá tñnh nguyïn tùæc goáp phêìn khuyïën khñch àêìu tû chêët xaám, àêìu tû trñ lûåc vaâ kiïën thûác vaâo caác hoaåt àöång saáng taåo. Vïì mùåt naây kinh nghiïåm cuãa caác nûúác ài trûúác laâ rêët àaáng quyá. Thûåc tiïîn baão höå saãn phêím trñ tuïå trong nhiïìu thêåp kyã qua cuãa caác nûúác cho thêëy, baão höå saãn phêím trñ tuïå laâ möåt cöng viïåc vö cuâng khoá khùn, phûác taåp bùæt nguöìn tûâ àùåc thuâ cuãa caác saãn phêím trñ tuïå. Viïåc àêìu tû àïí saáng taåo ra tri thûác, cöng nghïå rêët töën keám vaâ ruãi ro, nhûng thaân hquaã laåi dïî phöí cêåp, dïî lan truyïìn, dïî bõ àaánh cùæp; ngûúâi àêìu tû saáng taåo ra tri thûác, cöng nghïå dïî bõ "tuöåt khoãi tay" trong viïåc khai thaác caác lúåi ñch do tri thûác, cöng nghïå àoá mang laåi. ÚÃ nûúác ta hiïån nay, qua thûåc tiïîn thûåc thi phaáp luêåt vïì quyïìn súã hûäu trñ tuïå úã Viïåt Nam, chuáng töi thêëy coá 3 nguyïn nhên nöíi cöåm nhû sau: • YÁ thûác tön troång phaáp luêåt noái chung vaâ phaáp luêåt vïì quyïìn súã hûäu trñ tuïå noái riïng cuãa nhên dên coân thêëp. Trong Nghõ quyïët cuãa Chñnh phuã vïì xêy dûång vaâ phaát triïín cöng nghïå phêìn mïìm giai àoaån 2000-2005, khi àïì cêåp túái thûåc tiïîn úã Viïåt Nam hiïån nay, Chñnh phuã nhêån àõnh: "nhêån thûác chung cuãa toaân xaä höåi vïì baão vïå quyïìn súã hûäu trñ tuïå coân thêëp, àùåc biïåt laâ quyïìn taác giaã àöëi vúái caác saãn phêím phêìn mïìm". • Baãn thên ngûúâi coá saãn phêím trñ tuïå bõ vi phaåm cuäng chûa yá thûác àêìy àuã vïì quyïìn cuãa mònh vaâ cuäng chûa tin cêåy vaâo sûå baão vïå cuãa phaáp luêåt àöëi vúái nhûäng quyïìn taâi saãn chñnh àaáng cuãa mònh, àöëi vúái saãn phêím hay phaát minh, saáng chïë do KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 110 chñnh mònh taåo ra. Trong möåt vaâi vuå kiïån nhû vêåy, vêën àïì àùåt ra laâ ngay baãn thên taác giaã cuäng khöng thïí xaác àõnh àûúåc giaá trõ vêåt chêët thêåt sûå cuãa saãn phêím mònh taåo ra laâ bao nhiïu àïí àûa ra mûác yïu cêìu böìi thûúâng húåp lyá. • Do söë lûúång caác vuå kiïån vïì quyïìn súã hûäu trñ tuïå coân ñt nïn baãn thên caác thêím phaán cuäng chûa coá nhiïìu kinh nghiïåm, thoái quen trong viïåc xeát xûã caác vuå tranh chêëp quyïìn súã hûäu trñ tuïå. Trong khi àoá, viïåc töíng kïët kinh nghiïåm xeát xûã, hoåc têåp kinh nghiïåm nûúác ngoaâi trong viïåc baão vïå quyïìn súã hûäu trñ tuïå chûa àûúåc thûåc hiïån kõp thúâi. Vò vêåy, vêën àïì àùåt ra úã àêy laâ, khöng nhûäng chuá troång viïåc hoaân thiïån caác vùn baãn quy phaåm phaáp luêåt vïì súã hûäu trñ tuïå maâ àiïìu quan troång hún laâ cêìn tòm ra àûúåc möåt cú chïë hûäu hiïåu baão àaãm thûåc hiïån nghiïm chónh caác quy àõnh vïì súã hûäu trñ tuïå vaâ baão vïå coá hiïåu quaã quyïìn súã hûäu trñ tuïå trûúác moåi haânh vi xêm phaåm. Cú chïë àoá phaãi huy àöång àûúåc sûác maånh töíng húåp cuãa toaân böå xaä höåi vaâ àïì cao àûúåc traách nhiïåm cuãa möîi caá nhên, töí chûác trong viïåc baão àaãm thûåc hiïån caác quy àõnh vïì súã hûäu trñ tuïå. Àïí goáp phêìn taåo dûång möåt cú chïë nhû vêåy, chuáng töi xin coá möåt söë kiïën nghõ nhû sau: • Àêíy maånh cöng taác tuyïn truyïìn, phöí biïën giaáo duåc phaáp luêåt trong toaân xaä höåi nhùçm nêng cao yá thûác chêëp haânh phaáp luêåt, tön troång vaâ baão vïå quyïìn súã hûäu trñ tuïå. • Khuyïën khñch viïåc thaânh lêåp caác töí chûác tû vêën phaáp luêåt vïì súã hûäu trñ tuïå nhùçm giuáp taác giaã, chuã súã hûäu taác phêím khöng chó trong viïåc laâm thuã tuåc àùng kyá baão höå quyïìn taác giaã maâ caã trong viïåc nêng cao hiïíu biïët vïì súã hûäu trñ tuïå vaâ baão vïå quyïìn súã hûäu trñ tuïå. Theo Nghõ àõnh 76/CP ngaây 29/11/1999, töí chûác dõch vuå baãn quyïìn taác giaã chó dûâng laåi úã viïåc tiïën haânh caác dõch vuå àùng kyá vaâ nöåp àún yïu cêìu baão höå quyïìn taác giaã. Möåt töí chûác chó vúái chûác nùng nhû vêåy chûa thûåc sûå àaáp ûáng àûúåc yïu cêìu cuãa xaä höåi trong viïåc thûåc hiïån quyïìn súã hûäu trñ tuïå. • Tùng cûúâng nùng lûåc vaâ hiïåu quaã hoaåt àöång thanh tra chuyïn ngaânh vùn hoaá thöng tin, cuãa caác cú quan quaãn lyá nhaâ nûúác vïì súã hûäu trñ tuïå; quy àõnh thïm traách nhiïåm cuãa caác cú quan töí chûác trong viïåc phaát hiïån vaâ xûã lyá kõp thúâi caác KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 111 vi phaåm vïì quyïìn súã hûäu trñ tuïå. Phaãi coá vùn baãn phaáp luêåt quy àõnh vïì xûã phaåt haânh chñnh nhûäng haânh vi vi phaåm phaáp luêåt vïì quyïìn taác giaã. • Nïn xaä höåi hoaá cöng taác baão höå quyïìn taác giaã thöng qua viïåc thaânh lêåp caác Hiïåp höåi baãn quyïìn taác giaã. Hiïåp höåi naây seä àoáng vai troâ laâm ngûúâi trung gian giûäa taác giaã, chuã súã hûäu taác phêím vúái nhûäng ngûúâi coá nhu cêìu sûã duång taác phêím trong viïåc kyá kïët húåp àöìng sûã duång taác phêím, mûác thuâ lao cho taác giaã vaâ caác vêën àïì khaác coá liïn quan. Khuyïën khñch thaânh lêåp möåt maång lûúái röång raäi caác cêu laåc böå cuãa nhûäng ngûúâi yïu thñch súã hûäu trñ tuïå, cöng nghïå phêìn mïìm, cöng nghïå cao, daânh sûå quan têm thñch àaáng cho caác cêu laåc böå naây tûâng bûúác trúã thaânh nhûäng trûúâng hoåc, nhûäng giaãng àûúâng, nhûäng phoâng thñ nghiïåm saáng taåo theo phûúng chêm xaä höåi hoaá, tri thûác hoaá nhûäng nûgúâi hùng say, ham hoåc hoãi ài vaâo caác lônh vûåc múái meã cuãa cöng nghïå phêìn mïìm, cöng nghïå cao, vûâa saáng taåo, vûâa têåp dûúåt vûún túái nhûäng àónh cao cuãa trñ tuïå. • Tùng cûúâng nùng lûåc cuãa àöåi nguä caán böå laâm cöng taác xeát xûã caác tranh chêëp vïì súã hûäu trñ tuïå úã Toaâ aán. Trong tûúng lai, chuáng ta coá thïí tham khaão kinh nghiïåm úã möåt söë nûúác trong viïåc thaânh lêåp caác Toaâ aán chuyïn traách vïì súã hûäu trñ tuïå noái chung vaâ trong lônh vûåc quyïìn taác giaã noái riïng nhùçm àaáp ûáng caác àoâi hoãi cuãa thûåc tiïîn. Àùåc biïåt, cêìn quy àõnh roä thêím quyïìn giaãi quyïët caác tranh chêëp coá liïn quan túái quyïìn taác giaã trong caác vùn baãn coá têìm hiïåu lûåc phaáp lyá àuã maånh vaâ mang tñnh öín àõnh cao nhû Phaáp lïånh, Luêåt hoùåc Böå luêåt, baão àaãm sûå thöëng nhêët trong hïå thöëng phaáp luêåt. Hiïån taåi, viïåc xaác àõnh thêím quyïìn cuãa toaâ aán trong viïåc giaãi quyïët caác tranh chêëp liïn quan túái quyïìn súã hûäu cöng nghiïåp àaä àûúåc quy àõnh roä raâng trong Phaáp lïånh thuã tuåc giaãi quyïët caác vuå aán dên sûå, song viïåc xaác àõnh thêím quyïìn cuãa toaâ aán trong viïåc giaãi quyïët caác tranh chêëp liïn quan túái quyïìn taác giaã múái chó àûúåc quy àõnh trong Cöng vùn hûúáng dêîn xeát xûã cuãa Toaâ aán nhên dên töëi cao söë 97/KHXX (21.8.1997). • Nghiïn cûáu àïí khêín trûúng gia nhêåp caác cöng ûúác quöëc tïë vïì quyïìn taác giaã nhû Cöng ûúác Berne (1886) vaâ Hiïåp àõnh KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 112 TRIPS (1994), Cöng ûúác Giúnevú (1952) trong löå trònh gia nhêåp Töí chûác Thûúng maåi thïë giúái (WTO). * * * Trïn àêy laâ möåt söë yá kiïën bûúác àêìu cuãa chuáng töi vïì viïåc nêng cao vai troâ cuãa Nhaâ nûúác vaâ phaáp luêåt trong quaá trònh chuyïín sang nïìn kinh tïë tri thûác úã Viïåt Nam. Röìi àêy, Böå Tû phaáp seä àùåt ra viïåc nghiïn cûáu vêën àïì naây trong möåt àïì taâi khoa hoåc, ñt nhêët laâ úã cêëp Böå, múái coá thïí giaãi quyïët töët caác vêën àïì phaáp lyá àùåt ra, goáp phêìn thuác àêíy quaá trònh chuyïín sang nïìn kinh tïë tri thûác úã nûúác ta./. (1) Xem "Taâi liïu phuåc vuå nghiïn cûáu" (Viïån Thöng tin khoa hoåc xaä höåi), Söë TN 99-76, tr.10, TN 99-77, 1999, tr.11. (2) G.S Àùång Hûäu: Kinh tïë tri thûác thúâi cú vaâ thaách thûác àöëi vúái nûúác ta, TCCS söë 8/2000. KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 113 QUYÏÌN SÚÃ HÛÄU TRÑ TUÏÅ – MÖÅT ÀIÏÌU KIÏÅN CHO PHAÁT TRIÏÍN KINH TÏË TRI THÛÁC ÚÃ VIÏÅT NAM TS. PHAÅM ÀÒNH CHÛÚÁNG Cuåc trûúãng Cuåc Súã hûäu Cöng nghiïåp, Böå Khoa hoåc, Cöng nghïå vaâ Möi trûúâng 1. Taâi saãn trñ tuïå, quyïìn súã hûäu trñ tuïå vaâ hïå thöëng baão höå súã hûäu trñ tuïå Khaái niïåm "taâi saãn trñ tuïå" hay "súã hûäu trñ tuïå" (intellectual property) bùæt àêìu xuêët hiïån vaâo àêìu thïë kyã naây (XX) vaâ vöën dô àûúåc duâng àïí chó caác saãn phêím saáng taåo trñ tuïå, göìm: (i) caác taác phêím khoa hoåc, vùn hoåc, nghïå thuêåt vaâ (ii) caác saáng chïë, caác kiïíu daáng saãn phêím (hay kiïíu daáng cöng nghiïåp) vaâ caác nhaän hiïåu haâng hoaá (kïí caã nhaän hiïåu dõch vuå). Gùæn liïìn vúái khaái niïåm trïn laâ hai khaái niïåm xuêët hiïån súám hún (nûãa cuöëi thïë kyã XIX), àoá laâ "súã hûäu cöng nghiïåp" (industrial property) göìm saáng chïë, kiïíu daáng cöng nghiïåp vaâ nhaän hiïåu haâng hoaá vaâ "baãn quyïìn" (copyright) göìm caác taác phêím khoa hoåc, vùn hoåc, nghïå thuêåt. Cuâng vúái sûå phaát triïín cuãa khoa hoåc, cöng nghïå cuäng nhû caác saáng taåo trong kinh doanh, "nöåi haâm" cuãa súã hûäu trñ tuïå ngaây caâng múã röång. Danh saách caác àöëi tûúång súã hûäu trñ tuïå àûúåc böí sung khöng ngûâng vaâ sûå böí sung àoá diïîn ra àùåc biïåt nhanh trong khoaãng 30 nùm gêìn àêy. Ngaây nay, coá thïm nhûäng àöëi tûúång sau àêy àûúåc liïåt kï thuöåc caác àöëi tûúång súã hûäu trñ tuïå: caác chuãng vi sinh múái; caác loaåi giöëng cêy tröìng múái; caác thiïët kïë böë trñ maåch tñch húåp (maåch IC); phêìn mïìm maáy tñnh; caác thöng tin bñ mêåt liïn quan àïën cöng nghïå hoùåc kinh doanh (know-how vaâ trade secret). Vaâi nùm gêìn àêy KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 114 laåi àaä thêëy nhu cêìu phaãi kïí thïm caác chûúng trònh vïå tinh maä hoaá, tïn miïìn trïn internet (Domain name)... Trong khuön khöí lyá luêån vïì súã hûäu trñ tuïå, caác taâi saãn trïn àêy coá caác àùåc tñnh àaáng chuá yá: i. laâ kïët quaã cuãa hoaåt àöång saáng taåo trñ tuïå (chûá khöng phaãi laâ hoaåt àöång trñ tuïå thöng thûúâng); ii. vö hònh nhûng coá thïí àûúåc lûu giûä vaâ thïí hiïån trïn caác vêåt mang nhêët àõnh; iii. coá khaã nùng lan truyïìn, sao cheáp (nhên baãn) maâ khöng laâm mêët sûå hiïån diïån taåi nguöìn. Caác daång taâi saãn trñ tuïå àïìu laâ saãn phêím, sûå thïí hiïån, laâ thûúác ào àöìng thúâi laâ àöång lûåc cuãa sûå tiïën böå noái chung cuãa xaä höåi vïì tinh thêìn, vêåt chêët vaâ trònh àöå cöng nghïå saãn xuêët, cöng nghïå kinh doanh. AÃnh hûúãng vaâ vai troâ nhû vêåy cuãa caác taâi saãn trñ tuïå chuã yïëu àûúåc quyïët àõnh búãi àùåc tñnh thûá ba (khaã nùng lan truyïìn) cuãa loaåi taâi saãn àoá. Tuy vêåy, caác taâi saãn trñ tuïå coá thïí seä bõ haån chïë lan truyïìn, tûác laâ bõ giûä laåi taåi nguöìn nïëu sûå lan truyïìn khöng buâ àùæp àûúåc caác nöî lûåc trong quaá trònh tòm toâi àïí saáng taåo ra taâi saãn. Haäy xeát vïì möåt daång taâi saãn trñ tuïå cuå thïí, caác saáng chïë chùèng haån. Moåi ngaânh cöng nghïå àïìu àûúåc xêy dûång trïn nïìn taãng caác saáng chïë. Àöíi múái cöng nghïå tûác laâ böí sung caác saáng chïë múái thuöåc nïìn taãng àoá. Caånh tranh cöng nghïå thûåc chêët laâ caånh tranh tòm kiïëm vaâ khai thaác caác saáng chïë àoá, vò vêåy thiïët lêåp vaâ vêån haânh möåt cú chïë thuác àêíy viïåc taåo ra caác saáng chïë múái laâ möåt àoâi hoãi thûúâng xuyïn. Viïåc tòm kiïëm möåt cú chïë nhû vêåy àaä dêîn túái chöî hònh thaânh vaâ phaát triïín hïå thöëng baão höå saáng chïë – möåt trong nhûäng hïå thöëng quan troång nhêët cuãa hïå thöëng baão höå súã hûäu trñ tuïå. Muåc tiïu cuãa hoaåt hïå thöëng súã hûäu trñ tuïå laâ khuyïën khñch hoaåt àöång saáng taåo; cöí vuä àêìu tû tòm kiïëm caác giaãi phaáp kyä thuêåt - myä thuêåt ûáng duång, caác taác phêím cuäng nhû caác saáng kiïën kinh doanh múái; thuác àêíy caånh tranh laânh maånh àöìng thúâi sûã duång möåt caách tiïët kiïåm vaâ coá hiïåu quaã nhêët caác nguöìn lûåc trñ tuïå cuãa xaä höåi. Viïåc taåo dûång, cuãng cöë giaá trõ cuãa moåi àöëi tûúång súã hûäu trñ tuïå thûåc chêët laâ möåt quaá trònh àêìu tû töën keám vïì vêåt chêët vaâ trñ tuïå. KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 115 Trong khi àoá, baãn chêët cuãa caånh tranh laåi cuäng thuác àêíy viïåc tòm kiïëm caác biïån phaáp giaãm búát chi phñ vaâ tùng cûúâng lúåi nhuêån. Viïåc sao cheáp, mö phoãng, thêåm chñ àaánh cùæp nguyïn veån caác thaânh quaã saáng taåo kyä thuêåt – kinh doanh cuãa àöëi thuã laâ biïån phaáp hêëp dêîn nhêët àïí àaåt àûúåc muåc tiïu trïn. Búãi vêåy, nguy cú chiïëm àoaåt caác saãn phêím trñ tuïå laâ nguy cú thûúâng xuyïn vaâ ngaây caâng nghiïm troång trong caác nïìn kinh tïë thõ trûúâng cöng nghiïåp hoaá. Nïëu khöng aáp duång caác biïån phaáp ngùn chùån nguy cú naây, moåi nöî lûåc chñnh àaáng àïìu bõ vuâi dêåp búãi tïå naån chiïëm àoaåt hoùåc caånh tranh khöng laânh maånh. Möåt cú chïë phaáp luêåt chöëng laåi nguy cú nhû vêåy laâ àoâi hoãi ngaây caâng gay gùæt. Biïån phaáp àïí àaåt àûúåc caác muåc tiïu trïn laâ thöng qua viïåc vêån haânh hïå thöëng caác quy phaåm phaáp luêåt maâ xêy dûång vaâ duy trò möåt lônh vûåc hoaåt àöång goåi laâ hïå thöëng baão höå quyïìn súã hûäu trñ tuïå trong àoá quan hïå giûäa caác chuã thïí liïn quan túái àöëi tûúång mang nöåi dung quan hïå quyïìn vaâ nghôa vuå vaâ caác quan hïå àoá àûúåc àiïìu chónh sao cho phuâ húåp vúái xu thïë phaát triïín kinh tïë xaä höåi. Hïå thöëng baão höå quyïìn súã hûäu trñ tuïå àûúåc cêëu thaânh búãi hai hïå thöëng chuã chöët àoá laâ hïå thöëng súã hûäu cöng nghiïåp vaâ hïå thöëng quyïìn taác giaã. Hïå thöëng súã hûäu cöng nghiïåp laåi bao göìm: (i) hïå thöëng baão höå saáng chïë (hay coân goåi laâ hïå thöëng patent); (ii) hïå thöëng baão höå nhaän hiïåu haâng hoaá vaâ (iii) hïå thöëng baão höå thöng tin bñ mêåt. Nguyïn tùæc chung cuãa caác hïå thöëng naây laâ thöng qua viïåc thûâa nhêån vaâ baão vïå cuãa phaáp luêåt àöëi vúái caác quyïìn súã hûäu trñ tuïå maâ chuã thïí caác quyïìn àoá (ngûúâi nùæm giûä quyïìn) àûúåc baão àaãm caác àiïìu kiïån thuêån lúåi nhêët trong möåt thúâi gian nhêët àõnh àuã àïí khai thaác nhùçm khöng nhûäng buâ àùæp caác chi phñ àêìu tû taåo ra giaá trõ cuãa caác àöëi tûúång àoá maâ coân coá thïí thu àûúåc lúåi nhuêån àïí tiïëp tuåc taåo ra caác thaânh tûåu múái. Möåt caách töíng quaát, moåi àöëi tûúång noái trïn àïìu àûúåc coi laâ àöëi tûúång súã hûäu, caác quan hïå xaä höåi liïn quan túái caác àöëi tûúång àoá àûúåc àiïìu chónh chuã yïëu theo nguyïn tùæc àiïìu chónh caác quan hïå súã hûäu. Àêëy laâ lyá do ra àúâi thuêåt ngûä quyïìn súã hûäu trñ tuïå. Tuy nhiïn, xeát vïì baãn chêët vaâ thûåc tiïîn thò quyïìn súã hûäu trñ tuïå khöng àöìng nhêët vúái quyïìn súã hûäu taâi saãn, trong àoá àùåc biïåt quyïìn chiïëm giûä taâi saãn trñ tuïå khöng coá nhiïìu yá nghôa. Vò vêåy coá thïí noái nöåi dung chuã yïëu cuãa quyïìn súã hûäu trñ tuïå laâ quyïìn khai thaác hay laâ quyïìn sûã duång caác àöëi tûúång súã hûäu trñ tuïå. KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 116 Khi noái àïën vai troâ hay yá nghôa cuãa súã hûäu trñ tuïå, taâi saãn trñ tuïå àöëi vúái sûå phaát triïín kinh tïë khoa hoåc kyä thuêåt, ngûúâi ta thûúâng dûåa vaâo chó tiïu laâ caác saáng chïë hay caác àún àùng kyá saáng chïë. Chuáng töi xin àûa ra vñ duå vïì tònh hònh tùng trûúãng söë àún àùng kyá saáng chïë úã möåt söë nûúác vaâ coá àöëi chiïëu vúái Viïåt Nam àïí chuáng ta tham khaão. Baãng 1. Sûå tùng trûúãng söë àún saáng chïë úã möåt söë nûúác 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1998 - - 1.973 2.463 2.966 3.532 5.071 Trung Quöëc 10.137 11.423 14.409 19.618 19.067 21.636 - Haân Quöëc 25.820 28.132 31.073 36.491 45.712 78.499 92.734 - Thaái Lan Myä 162.708 166.765 171.623 173.619 185.087 220.141 Nhêåt 367.590 369.396 371.894 366.486 353.301 369.215 401.932 Viïåt Nam 79 64 83 227 292 682 1105 Nguöìn: Baáo caáo haâng nùm (Annual Report) cuãa caác Cú quan Súã hûäu cöng nghiïåp quöëc gia Tûâ Baãng 1 trïn àêy coá thïí thêëy rùçng caác saáng chïë vêîn khöng ngûâng àûúåc taåo ra, söë àún àùng kyá àïí àûúåc cêëp patent saáng chïë luön luön tùng trûúãng úã hêìu khùæp caác nûúác vaâ dûúâng nhû bûác tranh vïì hoaåt àöång saáng chïë cuäng phaãn aánh tiïìm lûåc vïì kinh tïë vaâ cöng nghïå cuãa caác nûúác. 2. Khuynh hûúáng phaát triïín súã hûäu trñ tuïå trong vaâi chuåc nùm sùæp túái a) Khuynh hûúáng thûá nhêët: súã hûäu trñ tuïå ngaây caâng àoáng vai troâ quan troång trong cú cêëu chñnh saách kinh tïë - thûúng maåi cuãa caác KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 117 quöëc gia, chïë àöå baão höå súã hûäu trñ tuïå phaát triïín ngûúåc vúái chïë àöå baão höå mêåu dõch. Caác àöång thaái phaát triïín hoaåt àöång thûúng maåi, kinh tïë trong khoaãng mûúâi nùm gêìn àêy böåc roä khuynh hûúáng vöën àaä coá caác dêëu hiïåu tûâ trûúác, àoá laâ song song vúái xu hûúáng gúä boã dêìn caác haâng raâo mêåu dõch daång phi thuïë, giaãm búát caác chïë àöå baão höå mêåu dõch, tûå do hoaá thûúng maåi laâ xu hûúáng tùng cûúâng caác haâng raâo baão höå súã hûäu trñ tuåï bùçng caách cuãng cöë vaâ tùng cûúâng caác biïån phaáp chïë taâi vaâ múã röång phaåm vi baão höå caác thaânh quaã saáng taåo khoa hoåc kyä thuêåt vaâ kinh doanh, súã hûäu trñ tuïå noái chung vaâ súã hûäu cöng nghiïåp noái riïng ngaây caâng gùæn chùåt, trúã thaânh böå phêån cuãa hoaåt àöång kinh tïë thûúng maåi. Khuynh hûúáng noái trïn seä tiïëp tuåc vaâ ngaây caâng roä neát trong nhûäng nùm sùæp túái. Nhûäng yïëu töë sau àêy coá aãnh hûúãng quyïët àõnh vaâ thuác àêíy súã hûäu trñ tuïå phaát triïín theo khuynh hûúáng àoá: . Hoaåt àöång saãn xuêët, kinh doanh ngaây caâng chuá troång túái viïåc nêng cao haâm lûúång trñ tuïå trong kïët cêëu giaá trõ cuãa saãn phêím, dõch vuå; hoaåt àöång nghiïn cûáu, saáng taåo gùæn ngaây caâng chùåt vúái saãn xuêët, kinh doanh, àêìu tû cho phaát triïín chuyïín dêìn theo hûúáng tùng tyã troång àêìu tû saáng taåo trñ tuïå, seä xuêët hiïån ngaây caâng nhiïìu caác khaám phaá vaâ saáng taåo bêët ngúâ, thúâi gian tûâ nghiïn cûáu túái ûáng duång thûúng maåi ngaây caâng ruát ngùæn; . Viïåc xuêët hiïån ngaây caâng nhiïìu caác cöng nghïå múái laâm gia tùng nguy cú sao cheáp, mö phoãng, giaã maåo caác cöng nghïå, saãn phêím coá uy tñn do àoá tùng cûúâng nguy cú khai thaác bêët húåp phaáp caác saãn phêím, kïët quaã àêìu tû saáng taåo; . Viïåc phaát triïín vûúåt bêåc cuãa saãn xuêët khiïën cho tûúng quan giûäa cung vaâ cêìu thay àöíi tûâ àoá laâm cho quy mö vaâ trònh àöå caånh tranh seä ngaây caâng cao vaâ khöëc liïåt, caác biïån phaáp quaãng caáo, tuyïn truyïìn ngaây caâng àûúåc chuá troång vaâ lêåp thaânh möåt böå phêån cêëu thaânh giaá trõ haâng hoaá, dõch vuå àöìng thúâi taåo ra nguy cú ngaây caâng lúán vïì viïåc chiïëm àoaåt hoùåc lúåi duång uy tñn, loâng tin do ngûúâi khaác taåo lêåp. b) Khuynh hûúáng thûá hai: súã hûäu trñ tuïå seä nhanh choáng múã röång phaåm vi vaâ nöåi dung sang caác àöëi tûúång múái àöìng thúâi coá thïí seä phaát sinh caác nguyïn tùæc baão höå múái cho caác àöëi tûúång khöng truyïìn thöëng. KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 118 Vaâi chuåc nùm trûúác àêy, hïå thöëng baão höå súã hûäu cöng nghiïåp àûúåc coi laâ göìm coá hai hïå thöëng chuã chöët: hïå thöëng thûá nhêët laâ hïå thöëng patent duâng àïí baão höå caác saãn phêím saáng taåo kyä thuêåt vaâ myä thuêåt ûáng duång vaâ hïå thöëng thûá hai laâ hïå thöëng nhaän hiïåu duâng àïí baão höå caác kïët quaã saáng taåo kinh doanh vaâ thûúng maåi. Sau àoá coá thïm hïå thöëng thûá ba - baão höå thöng tin bñ mêåt (know-how vaâ bñ quyïët thûúng maåi). Viïåc phaát triïín nhanh choáng caác ngaânh cöng nghïå múái laâm xuêët hiïån nhiïìu àöëi tûúång múái khöng phaãi laâ caác àöëi tûúång truyïìn thöëng do àoá caác hïå thöëng truyïìn thöëng noái trïn dûúâng nhû seä khöng àuã thñch húåp àïí thûåc hiïån muåc tiïu baão höå. Cho túái nay, viïåc aáp duång nguyïn tùæc truyïìn thöëng cho caác thaânh tûåu cöng nghïå sinh hoåc – nhêët laâ àöëi vúái gen vaâ chuãng vi sinh cuäng nhû giöëng sinh vêåt – vaâ trong cöng nghïå àiïån tûã – tin hoåc – nhêët laâ àöëi vúái thiïët kïë böë trñ maåch tñch húåp vaâ phêìn mïìm maáy tñnh àaä toã ra khöng hoaân toaân thñch húåp. Vò vêåy, baãn thên caác nguyïn tùæc baão höå súã hûäu cöng nghiïåp cuäng àang tiïëp tuåc thay àöíi theo hûúáng múã röång vaâ linh hoaåt hún. Hïå thöëng baão höå quyïìn taác giaã cuäng coá sûå múã röång tûúng tûå nhû vêåy. Vöën dô caác àöëi tûúång baão höå chó bao göìm caác taác phêím (khoa hoåc, vùn hoåc, nghïå thuêåt), gêìn àêy àaä xuêët hiïån caác àöëi tûúång múái, àoá laâ chûúng trònh maáy tñnh vaâ cú súã dûä liïåu. Tûâ chöî chó bao göìm caác vêën àïì liïn quan àïën quyïìn taác giaã, hïå thöëng naây múã röång caã túái caác vêën àïì vïìquyïìn cuãa ngûúâi thïí hiïån (quyïìn cuãa ngûúâi biïíu diïîn, ngûúâi ghi êm, ghi hònh ... - àûúåc goåi laâ "quyïìn kïì cêån"). c) Khuynh hûúáng thûá ba: Caác thao taác haânh chñnh liïn quan túái viïåc xaác lêåp quyïìn súã hûäu cöng nghiïåp seä ngaây caâng àún giaãn, nhanh choáng; caác thaânh tûåu cöng nghïå múái - nhêët laâ cöng nghïå thöng tin - seä àûúåc ûáng duång vaâ laâm thay àöíi cùn baãn hoaåt àöång cuãa caác cú quan súã hûäu cöng nghiïåp. Viïåc ruát ngùæn khoaãng thúâi gian tûâ khi nghiïn cûáu túái khi ûáng duång thûúng maåi, sûå tùng cûúâng tñnh khöëc liïåt trong caånh tranh trñ tuïå vaâ nhêët laâ xu hûúáng ruát ngùæn tuöíi thoå hay laâ ruát ngùæn chu kyâ àöíi múái, thay thïë - haâng hoaá, saãn phêím hoùåc cöng nghïå trïn thõ trûúâng khiïën cho nhu cêìu àún giaãn hoaá thuã tuåc laâm àún, xûã lyá àún àùng kyá quyïìn súã hûäu cöng nghiïåp (àöëi vúái caác loaåi hònh maâ quyïìn súã hûäu cöng nghiïåp chó phaát sinh trïn cú súã àùng kyá) ngaây caâng trúã nïn cêëp thiïët. Möåt loaåt àöíi múái vïì thuã tuåc trong phaåm vi caác quöëc KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 119 gia vaâ quöëc tïë trong thúâi gian qua - trong àoá àaä coá caác Hiïåp ûúác vïì nöåp àún quöëc tïë vúái thuã tuåc thöëng nhêët vaâ chó vúái möåt àún coá giaá trõ xin àùng kyá úã nhiïìu quöëc gia - chñnh laâ nhûäng cöë gùæng chung theo hûúáng àoá. Tuy vêåy, cho túái nay trònh tûå vaâ thuã tuåc noái chung úã nhiïìu nûúác vêîn bõ coi laâ quaá phûác taåp vaâ mêët nhiïìu thúâi giúâ chúâ àúåi. Mùåc duâ vöën dô caác àöëi tûúång súã hûäu cöng nghiïåp - nhêët laâ saáng chïë vaâ caác àöëi tûúång saáng taåo khoa hoåc, kyä thuêåt khaác - laâ vö hònh vaâ khoá miïu taã bùçng ngön ngûä, viïåc tòm kiïëm caác caách thûác ruát ngùæn hún nûäa thúâi gian xûã lyá àún vêîn àang laâ cöë gùæng cuãa nhiïìu quöëc gia vaâ khu vûåc. Àïí àaåt àûúåc muåc tiïu trïn, möåt mùåt caác cú quan súã hûäu cöng nghiïåp tiïëp tuåc theo àuöíi caác nöî lûåc caãi tiïën caác quy àõnh vïì thuã tuåc haânh chñnh aáp duång taåi caác cú quan súã hûäu cöng nghiïåp; mùåt khaác xu hûúáng tùng cûúâng sûå phöëi húåp, liïn kïët trong quaá trònh laâm thuã tuåc xaác lêåp quyïìn giûäa caác cú quan súã hûäu cöng nghiïåp cuãa caác quöëc gia tiïëp tuåc àûúåc múã röång vaâ tùng cûúâng; mùåt thûá ba: caác thaânh tûåu cöng nghïå hiïån àaåi seä àûúåc sûã duång triïåt àïí nhùçm ruát ngùæn thúâi gian liïn laåc giûäa ngûúâi nöåp àún vaâ cú quan súã hûäu cöng nghiïåp, àöìng thúâi tiïën haânh tûå àöång hoaá nhiïìu khêu cöng viïåc trong quaá trònh xûã lyá àún. Viïåc phaát triïín vûúåt bêåc cuãa cöng nghïå thöng tin seä goáp phêìn àaáng kïí vaâo viïåc ruát ngùæn thúâi gian laâm thuã tuåc xaác lêåp quyïìn: hònh thûác nöåp àún àiïån tûã, viïåc tiïu chuêín hoaá caác thao taác kyä thuêåt vaâ phaáp lyá seä diïîn ra ngaây caâng nhiïìu. d) Khuynh hûúáng thûá tû: caác hoaåt àöång súã hûäu trñ tuïå diïîn ra theo hûúáng toaân cêìu hoaá röång lúán vaâ triïåt àïí. Viïåc toaân cêìu hoaá caác hoaåt àöång kinh tïë - thûúng maåi laâ nhên töë haâng àêìu coá tñnh chêët quyïët àõnh àöëi vúái viïåc thuác àêíy sûå toaân cêìu hoaá hoaåt àöång súã hûäu trñ tuïå - trong àoá coá súã hûäu cöng nghiïåp. Nhûäng nùm sùæp túái khuynh hûúáng naây seä caâng böåc löå roä. Sûå thêm nhêåp coá tñnh chêët toaân cêìu caác thaânh quaã cöng nghïå múái àoâi hoãi moåi quöëc gia àïìu phaãi thiïët lêåp caác chïë àöå baão höå súã hûäu trñ tuïå theo caác tiïu chuêín thöëng nhêët khiïën cho dûúâng nhû seä khöng coân nïìn kinh tïë naâo khöng gùæn liïìn vúái chïë àöå baão höå súã hûäu trñ tuïå vaâ súã hûäu trñ tuïå tiïëp tuåc chuyïín àöång theo caác chiïìu hûúáng sau àêy: (i) caác haâng raâo ngùn caách vïì baãn chêët (nöåi dung) vaâ vïì thuã tuåc liïn quan túái súã hûäu cöng nghiïåp seä tiïëp tuåc àûúåc gúä boã, phaáp luêåt KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 120 vïì súã hûäu cöng nghiïåp cuãa caác quöëc gia tiïëp tuåc aãnh hûúãng lêîn nhau theo hûúáng hoaâ húåp vaâ tûâng bûúác tiïën túái thöëng nhêët; (ii) seä xuêët hiïån ngaây caâng nhiïìu khu vûåc coá hïå thöëng chung vïì súã hûäu cöng nghiïåp, trong àoá nhiïìu khu vûåc seä aáp duång caác thuã tuåc haânh chñnh thöëng nhêët khi xaác lêåp quyïìn súã hûäu cöng nghiïåp, thêåm chñ sûå thöëng nhêët noái trïn coá thïí àaåt àïën mûác thaânh lêåp cú quan súã hûäu cöng nghiïåp liïn quöëc gia theo mö hònh cuãa EPO (cú quan saáng chïë Chêu Êu) hoùåc OHIM (cú quan nhaän hiïåu vaâ kiïíu daáng Chêu Êu) vúái chûác nùng tiïën haânh caác thuã tuåc xaác lêåp quyïìn súã hûäu cöng nghiïåp chung cho caác nûúác thaânh viïn àïí möåt quyïìn súã hûäu cöng nghiïåp múái xaác lêåp seä coá giaá trõ phaáp lyá trong têët caã caác nûúác àoá (khaã nùng nhû vêåy cuäng àang àûúåc xem xeát trong ASEAN); (iii) caác cú quan súã hûäu cöng nghiïåp quöëc gia hoùåc khu vûåc seä tùng cûúâng phöëi húåp vïì thöng tin, trao àöíi caác kïët quaã xûã lyá àún àùng kyá súã hûäu cöng nghiïåp vaâ coá thïí seä diïîn ra sûå phên cöng giûäa caác cú quan súã hûäu cöng nghiïåp trong viïåc thûåc hiïån caác cöng viïåc nhùçm khai thaác triïåt àïí caác ûu thïë cuãa tûâng cú quan; (iv) seä nhanh choáng xuêët hiïån hïå thöëng thöng tin toaân cêìu vïì súã hûäu cöng nghiïåp. 3. Hiïåp àõnh vïì caác khña caånh liïn quan àïën thûúng maåi cuãa quyïìn súã hûäu trñ tuïå (Hiïåp àõnh TRIPS - WTO): thaách thûác vïì súã hûäu trñ tuïå àöëi vúái Viïåt Nam trong quaá trònh höåi nhêåp Àêìu nùm 1995, nûúác ta àaä nöåp àún xin gia nhêåp Töí chûác Thûúng maåi Thïë giúái (WTO). Àïí tham gia Töí chûác naây, cêìn phaãi àaáp ûáng àûúåc möåt söë yïu cêìu, trong àoá coá caác yïu cêìu vïì súã hûäu trñ tuïå àûúåc nïu trong Hiïåp àõnh TRIPS. Chñnh caác yïu cêìu àoá coá taác àöång trûåc tiïëp túái chûúng trònh phaát triïín hoaåt àöång naây cuãa chuáng ta. Ba vêën àïì truå cöåt cuãa GATT 1994 (WTO): - Thûúng maåi haâng hoaá - Thûúng maåi dõch vuå - Baão höå súã hûäu trñ tuïå Trong ba vêën àïì trïn, chó coá vêën àïì thûá nhêët (Thûúng maåi - hay buön baán - haâng hoaá) laâ nöåi dung truyïìn thöëng cuãa GATT. KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 121 Caã hai vêën àïì sau (Thûúng maåi dõch vuå vaâ súã hûäu trñ tuïå) àïìu laâ nöåi dung múái xuêët hiïån trong GATT 1994. Lyá do cuãa viïåc xuêët hiïån vêën àïì vïì súã hûäu trñ tuïå trong GATT 1994 laâ: - Vai troâ, aãnh hûúãng ngaây caâng cao cuãa caác saãn phêím trñ tuïå àöëi vúái kïët cêëu giaá trõ cuãa caác saãn phêím truyïìn thöëng vaâ caác ngaânh truyïìn thöëng: xu hûúáng tùng giaá trõ vaâ tùng khaã nùng caånh tranh nhúâ tùng haâm lûúång trñ tuïå; - Xuêët hiïån nhiïìu saãn phêím múái, thêåm chñ xuêët hiïån nhiïìu ngaânh múái chuã yïëu dûåa trïn viïåc khai thaác trñ tuïå: nïìn cöng nghiïåp baãn quyïìn ngaây caâng phaát triïín (phim aãnh, ti vi, video, giaãi trñ, phêìn mïìm maáy tñnh...); Saãn phêím cuãa ngaânh cöng nghiïåp baãn quyïìn chiïëm tyã troång ngaây caâng cao trong thûúng maåi; - Àêìu tû cho trñ tuïå ngaây caâng cao vaâ töën keám; trong khi àoá khuynh hûúáng sûã duång maâ khöng àêìu tû (thûåc chêët laâ àaánh cùæp kïët quaã àêìu tû trñ tuïå) caâng ngaây caâng nghiïm troång. Àaä xuêët hiïån caác "nïìn cöng nghiïåp haâng giaã"; Vò vêåy, ngùn chùån tònh traång gian lêån thûúng maåi, caånh tranh bêët chñnh laâ nhu cêìu cêëp baách liïn quan àïën súã hûäu trñ tuïå. Hiïåp àõnh TRIPS Nöåi dung vïì súã hûäu trñ tuïå cuãa GATT 1994 àûúåc lêåp thaânh möåt vùn baãn riïng vaâ àûúåc goåi laâ "Hiïåp àõnh vïì caác khña caånh liïn quan àïën thûúng maåi cuãa quyïìn súã hûäu trñ tuïå" goåi tùæt laâ "Hiïåp àõnh TRIPS". Hiïåp àõnh TRIPS bao göìm 73 àiïìu, chia laâm 7 phêìn. Hiïåp àõnh TRIPS laâ Hiïåp àõnh àa phûúng chi tiïët, àêìy àuã nhêët vïì súã hûäu trñ tuïå trong lõch sûã phaát triïín hoaåt àöång naây. Hiïåp àõnh TRIPS laâ àiïìu kiïån àïí gia nhêåp WTO Caác khöëi, caác khu vûåc thûúng maåi khaác (EU, NAFTA, ASEAN AFTA...) cuäng coi Hiïåp àõnh TRIPS laâ phuâ húåp vúái mònh. Caác àiïìu kiïån vïì súã hûäu trñ tuïå nïu trong Hiïåp àõnh TRIPS laâ tiïu chuêín maâ Viïåt Nam phaãi àaáp ûáng àïí höåi nhêåp vúái khu vûåc vaâ thïë giúái. KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 122 Caác tiïu chuêín vïì baão höå súã hûäu trñ tuïå do Hiïåp àõnh TRIPS êën àõnh Töíng quaát: moåi thaânh viïn cuãa WTO àïìu phaãi thiïët lêåp hïå thöëng baão höå súã hûäu trñ tuïå möåt caách àêìy àuã, coá hiïåu quaã theo caác tiïu chuêín töëi thiïíu nhêët àõnh vïì: (1) nguyïn tùæc àöëi xûã quöëc gia vaâ nguyïn tùæc baão höå; (2) caác àöëi tûúång bùæt buöåc phaãi àûúåc baão höå vaâ mûác àöå, phaåm vi baão höå caác àöëi tûúång àoá; (3) hïå thöëng baão àaãm thûåc thi; (4) thúâi haån thûåc hiïån caác tiïu chuêín àoá. Tiïu chuêín vïì àöëi xûã quöëc gia vaâ nguyïn tùæc baão höå Caác nûúác thaânh viïn WTO phaãi tuên thuã caác quy àõnh vïì nguyïn tùæc àöëi xûã quöëc gia cuäng nhû caác nguyïn tùæc baão höå súã hûäu trñ tuïå àaä àûúåc quy àõnh trong caác Hiïåp ûúác quöëc tïë sau àêy: - Cöng ûúác Paris vïì baão höå súã hûäu cöng nghiïåp (1883 - 1967); - Cöng ûúác Berne vïì baão höå taác phêím vùn hoåc vaâ nghïå thuêåt (1886 - 1971); - Cöng ûúác Rome (1961) vïì baão höå ngûúâi biïíu diïîn, ngûúâi saãn xuêët chûúng trònh ghi êm, ghi hònh, töí chûác phaát thanh, truyïìn hònh; - Hiïåp ûúác Washington vïì baão höå súã hûäu trñ tuïå trong lônh vûåc maåch tñch húåp (1989). Caác àöëi tûúång súã hûäu trñ tuïå bùæt buöåc phaãi baão höå theo Hiïåp àõnh TRIPS: - Baãn quyïìn (quyïìn taác giaã): caác taác phêím vùn hoåc, nghïå thêåt vaâ khoa hoåc, bao göìm caã chûúng trònh maáy tñnh vaâ cú súã dûä liïåu: theo caác nguyïn tùæc cuãa Cöng ûúác Berne nhûng khöng bao göìm caác quy àõnh vïì quyïìn tinh thêìn; - Quyïìn kïì cêån: theo nguyïn tùæc cuãa Cöng ûúác Rome; - Quyïìn súã hûäu cöng nghiïåp: (1) nhaän hiïåu haâng hoaá, bao göìm caã nhaän hiïåu dõch vuå; (2) chó dêîn àõa lyá, bao göìm caã tïn goåi xuêët xûá haâng hoaá; (3) kiïíu daáng cöng nghiïåp; (4) saáng chïë; (5) thiïët kïë böë trñ (topography) maåch tñch húåp; (6) chöëng caånh tranh bêët chñnh; (7) thöng tin bñ mêåt (bñ quyïët kyä thuêåt vaâ bñ quyïët thûúng maåi); - Giöëng cêy tröìng. KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 123 Tiïu chuêín àöëi vúái hïå thöëng baão àaãm thûåc thi - Phaãi baão àaãm khaã nùng khiïëu kiïån cho ngûúâi coá quyïìn súã hûäu trñ tuïå khi quyïìn àoá bõ xêm phaåm; - Phaãi baão àaãm khaã nùng khiïëu naåi cho ngûúâi bõ xûã lyá khi aáp duång caác biïån phaáp chïë taâi hoùåc khi giaãi quyïët tranh chêëp nïëu ngûúâi àoá cho rùçng mònh bõ xûã lyá sai hoùåc khöng thoaã àaáng; - Phaãi coá quy àõnh roä raâng vïì trònh tûå, thuã tuåc töë tuång vaâ thuã tuåc haânh chñnh liïn quan àïën viïåc giaãi quyïët caác tranh chêëp hoùåc xûã lyá caác xêm phaåm vïì súã hûäu trñ tuïå; caác thuã tuåc àoá phaãi àún giaãn, coá hiïåu quaã; - Phaãi coá caác quy àõnh vïì caác biïån phaáp chïë taâi, kïí caã caác biïån phaáp haânh chñnh hoùåc hònh sûå àïí baão àaãm ngùn chùån caác haânh vi xêm phaåm quyïìn súã hûäu trñ tuïå, trong àoá àùåc biïåt phaãi chuá yá caác biïån phaáp khêín cêëp, taåm thúâi; - Phaãi coá caác biïån phaáp kiïím soaát biïn giúái (haãi quan) hûäu hiïåu nhùçm ngùn chùån caác saãn phêím xêm phaåm tham gia vaâo lûu thöng; - Phaãi baão àaãm caác biïån phaáp chïë taâi hònh sûå, chöëng laåi caác haânh vi xêm phaåm nghiïm troång, quy mö lúán; - Phaãi coá caác biïån phaáp thñch húåp ngùn chùån vaâ xûã lyá caác haânh vi laåm duång quyïìn, àïìn buâ thiïåt haåi cho bêët kyâ bïn naâo. Thúâi haån phaãi àaåt àûúåc caác tiïu chuêín vïì súã hûäu trñ tuïå Hiïåp ûúác naây êën àõnh thúâi haån àöëi vúái têët caã caác nûúác laâ thaânh viïn cuãa Töí chûác naây. Thúâi gian aáp duång caác tiïu chuêín vïì súã hûäu trñ tuïå do Hiïåp àõnh TRIPS êën àõnh laâ: - Tûâ 1.1.1996 cho caác nûúác phaát triïín - Tûâ 1.1.2000 cho caác nûúác àang phaát triïín vaâ caác nûúác chuyïín àöíi nïìn kinh tïë têåp trung sang kinh tïë thõ trûúâng - Tûâ 1.1.2005 cho caác nûúác keám phaát triïín Viïåt Nam thuöåc nhoám nûúác thûá 2. Thúâi haån noái trïn àöëi vúái caác nûúác chûa phaãi laâ thaânh viïn WTO coá thïí keáo daâi, nhûng keáo daâi bao nhiïu laâ tuyâ thuöåc vaâo àaâm phaán vúái Töí chûác àoá vaâ theo kinh nghiïåm cuãa caác nûúác múái gia nhêåp thò thúâi haån àoá laâ khoaãng tûâ 12 àïën 16 thaáng. KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 124 Hiïån traång cuãa Viïåt Nam So vúái Hiïåp àõnh TRIPS, hïå thöëng súã hûäu trñ tuïå cuãa Viïåt Nam àaä àaáp ûáng àûúåc möåt söë tiïu chuêín nhûng coân nhûäng tiïu chuêín khaác chûa àaáp ûáng àûúåc. Cuå thïí laâ: - Chûa gia nhêåp vaâ cuäng chûa thûâa nhêån ba Hiïåp ûúác vïì súã hûäu trñ tuïå, cuå thïí laâ (1) Cöng ûúác Berne vïì baão höå taác phêím vùn hoåc, nghïå thuêåt; (2) Cöng ûúác Rome vïì baão höå quyïìn kïì cêån vaâ (3) Hiïåp ûúác Washington vïì baão höå topo-graphy; - Chuáng ta múái baão höå möåt söë àöëi tûúång: baãn quyïìn (tûác laâ caác taác phêím khoa hoåc, vùn hoåc, nghïå thuêåt, quyïìn kïì cêån), àöëi vúái súã hûäu cöng nghiïåp múái baão höå saáng chïë, nhaän hiïåu haâng hoaá, kiïíu daáng cöng nghiïåp, tïn goåi xuêët xûá haâng hoaá. Caác àöëi tûúång sau chûa àûúåc phaáp luêåt baão höå: (1) chó dêîn àõa lyá (múái chó baão höå tïn goåi xuêët xûá haâng hoaá); (2) thiïët kïë böë trñ maåch tñch húåp; (3) thöng tin bñ mêåt; (4) chöëng caånh tranh khöng laânh maånh; (5) giöëng cêy tröìng; - Hïå thöëng thûåc thi chûa àuã maånh caã vïì phûúng diïån luêåt phaáp lêîn khaã nùng thûåc thi: caác biïån phaáp chïë taâi chûa àûúåc quy àõnh roä raâng vaâ coá hïå thöëng; - Chûa coá àuã caác quy àõnh vïì khaã nùng vaâ thuã tuåc aáp duång caác biïån phaáp ngùn chùån khêín cêëp hoùåc taåm thúâi cuäng nhû giaãi quyïët vêën àïì àïìn buâ thiïåt haåi. - Möåt thûåc tïë khaác laâ mùåc duâ söë lûúång caác àöëi tûúång súã hûäu trñ tuïå àûúåc àùng kyá súã hûäu úã Viïåt Nam trong nhûäng nùm qua àang tiïëp tuåc tùng trûúãng nhûng phêìn lúán caác taâi saãn àoá àïìu thuöåc quyïìn súã hûäu cuãa caác chuã thïí nûúác ngoaâi. Tònh hònh àùåc biïåt àaáng lo ngaåi laâ söë saáng chïë do ngûúâi Viïåt Nam taåo ra vaâ àûúåc àùng kyá súã hûäu luön chiïëm möåt tyã lïå quaá thêëp. So vúái caác nûúác trong khu vûåc, chùèng haån Thaái lan, töíng söë àún saáng chïë nöåi àõa cuãa chuáng ta chûa coá dêëu hiïåu tùng trûúãng. Baãng 2. Tûúng quan giûäa söë lûúång àún àùng kyá saáng chïë cuãa ngûúâi trong nûúác vaâ töíng söë (%) 1990 Thaái- 1991 - 1992 1993 1994 1995 1998 3 4 5 4 9 KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC Lan Trung 125 (67/1973) (110/246) (150/2966) (145/3532) (479/5071) 58 64 69 62 59 46 - 35 47 - 59 62 75 - Myä - - 53 55 55 57 - Nhêåt - 90,9 90,9 90,7 90,6 90,6 89,4 Viïåt 78 61 41 14 8 3 5 (62/79) (39/64) (34/83) (33/227) (22/292) (23/682) (55/1105) Quöëc Haân Quöëc Nam Nguöìn: Baáo caáo haâng nùm (Annual Report) cuãa caác Cú quan súã hûäu CNQG 4. Möåt söë gúåi yá vïì nhiïåm vuå cuãa hïå thöëng súã hûäu trñ tuïå Viïåt Nam tûâ nay àïën nùm 2010 a) Möåt söë quan àiïím, chuã trûúng cuãa Àaãng vaâ Chñnh phuã vïì viïåc phaát triïín hïå thöëng súã hûäu trñ tuïå - Nghõ quyïët Trung ûúng 2 khoaá 8: "Hoaân thiïån hïå thöëng luêåt phaáp vïì baão höå súã hûäu trñ tuïå vaâ khuyïën khñch chuyïín giao cöng nghïå... Phaát àöång phong traâo quêìn chuáng tiïën quên vaâo khoa hoåc, phaát huy saáng kiïën, caãi tiïën kyä thuêåt, saáng chïë, phaát minh, aáp duång khoa hoåc vaâ cöng nghïå vaâo moåi mùåt cuãa saãn xuêët vaâ àúâi söëng. ... Coá biïån phaáp phaát hiïån kõp thúâi, ngùn chùån vaâ àònh chó saãn xuêët, lûu thöng haâng giaã". - Àõnh hûúáng chûúng trònh haânh àöång cuãa Chñnh phuã trong nhiïåm kyâ múái (1997 - 2000): "Hoaân thiïån vaâ nêng cao hiïåu lûåc thûåc hiïån thïí chïë baão höå súã hûäu cöng nghiïåp" - "Viïåt Nam àang laâm thuã tuåc gia nhêåp WTO phaãi xêy dûång chûúng trònh caãi caách vaâ hoaân thiïån hïå thöëng baão höå súã hûäu trñ tuïå KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 126 theo caác tiïu chuêín cuãa WTO (Hiïåp àõnh TRIPS). Chûúng trònh àoá phaãi thûåc hiïån xong trûúác 1.1.2000." b) Möåt söë khuyïën nghõ Nhû trïn àaä noái, thiïët lêåp vaâ cuãng cöë möåt hïå thöëng súã hûäu trñ tuïå àêìy àuã vaâ coá hiïåu quaã laâ möåt àoâi hoãi cuãa quaá trònh höåi nhêåp vaâ cuãa cöng cuöåc cöng nghiïåp hoaá, hiïån àaåi hoaá àêët nûúác. Xu thïë chuyïín dõch sang nïìn kinh tïë tri thûác caâng àoâi hoãi phaãi nhanh choáng thûåc hiïån caác muåc tiïu liïn quan àïën súã hûäu trñ tuïå. Àïí àaåt àûúåc muåc tiïu àoá, chuáng töi cho rùçng cêìn nùæm vûäng möåt söë nguyïn tùæc sau àêy: o Àïí tòm kiïëm caác nguöìn lûåc cho phaát triïín, Viïåt Nam chuã trûúng khöng khuyïën khñch nïìn cöng nghiïåp haâng giaã, chuã trûúng tön troång quyïìn súã hûäu trñ tuïå cuãa moåi chuã thïí, nghiïm cêëm vaâ nghiïm khùæc xûã lyá caác haânh vi giaã maåo, àaánh cùæp, tiïëm àoaåt kïët quaã àêìu tû saáng taåo. Thûåc tiïîn thïë giúái trong nhûäng thêåp kyã gêìn àêy àaä ghi nhêån nhûäng nïìn kinh tïë àûúåc xêy dûång vaâ phaát triïín trïn möåt phêìn nïìn taãng laâ nïìn cöng nghiïåp haâng giaã. Xeát vïì möåt khña caånh naâo àoá, chiïën lûúåc nhû vêåy cuäng àaä taåo ra möåt söë lúåi ñch nhêët àõnh (chùæng haån: giaãi quyïët àûúåc khoá khùn vïì vöën àêìu tû maâ vêîn coá thïí taåo ra àûúåc möåt nïìn saãn xuêët coá saãn phêím tûúng tûå hoùåc ñt thua keám so vúái viïåc àêìu tû àïí xêy dûång nïìn cöng nghiïåp haâng thêåt, tûâ àoá laâm lung lay võ thïë cuãa àöëi thuã caånh tranh bùçng haâng thêåt v.v...). Tuy nhiïn, xeát vïì lêu daâi vaâ vïì moåi khña caånh chuã yïëu, nïìn saãn xuêët haâng giaã chûáa àûång nhiïìu nguy cú vaâ hêåu quaã xêëu (trûúác hïët laâ taåo ra vaâ laâm trêìm troång thïm cùn bïånh döëi traá, cûúáp giêåt, lûâa àaão trong kinh doanh; tiïëp theo laâ boáp ngheåt caác nöî lûåc saáng taåo úã trong nûúác vaâ laâm naãn chñ caác nhaâ àêìu tû nûúác ngoaâi; tûâ àoá gêy phûúng haåi toaân diïån àïën lúåi ñch vêåt chêët, tinh thêìn cuãa ngûúâi tiïu duâng vaâ xaä höåi, kïí caã cuãa chñnh nhûäng ngûúâi tham gia nïìn cöng nghiïåp haâng giaã...). Mùåt khaác, àiïìu kiïån quöëc tïë múái vúái khuynh hûúáng toaân cêìu hoaá ngaây caâng sêu röång caác hoaåt àöång kinh tïë, thûúng maåi, cuäng nhû khuynh hûúáng ngaây caâng chuá troång hún àïën vêën àïì baão höå súã hûäu trñ tuïå khöng cho pheáp möåt nïìn kinh tïë coá thïí dïî daâng choån lûåa caách xuêët phaát bùçng cöng nghiïåp haâng giaã. Vò thïë, Nhaâ nûúác ta chuã trûúng ngùn chùån viïåc saãn xuêët vaâ lûu thöng haâng KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 127 giaã vaâ coi àoá laâ möåt tïå naån coá taác àöång phaá hoaåi caác nöî lûåc cöng nghiïåp hoaá, hiïån àaåi hoaá. Nïìn cöng nghiïåp haâng giaã gùæn boá mêåt thiïët vúái kyä nghïå àaánh cùæp taâi saãn trñ tuïå. Vò vêåy, viïåc chöëng haâng giaã nhêët thiïët phaãi àûúåc sûå höî trúå cuãa viïåc baão höå quyïìn súã hûäu trñ tuïå, trong àoá phaãi baão àaãm khaã nùng xûã lyá thñch àaáng caác haânh vi giaã maåo, sao cheáp, sûã duång bêët húåp phaáp caác àöëi tûúång súã hûäu cöng nghiïåp. • Chñnh saách khuyïën khñch àêìu tû cho saáng taåo cöng nghïå vaâ saáng taåo trong kinh doanh khöng chó chuá troång vïì phûúng diïån tinh thêìn maâ cêìn phaãi baão àaãm caác àiïìu kiïån cêìn thiïët vïì phaáp lyá thöng qua hïå thöëng caác quy phaåm phaáp luêåt àïí ngûúâi àaä àêìu tû coá khaã nùng khai thaác caác thaânh quaã. Àêy laâ vêën àïì coá tñnh chêët nguyïn tùæc coá yá nghôa quan troång àöëi vúái viïåc phaát triïín hïå thöëng baão höå súã hûäu cöng nghiïåp. Trong khoaãng hún hai thêåp kyã sau khi miïìn Bùæc hoaân toaân giaãi phoáng, mùåc dêìu Àaãng vaâ Nhaâ nûúác luön coi troång vaâ luön tòm caách àïí phaát triïín hoaåt àöång saáng taåo, luön àùåt hoaåt àöång khoa hoåc kyä thuêåt vaâo võ trñ then chöët trong caác chûúng trònh kinh tïë - xaä höåi nhûng caác chñnh saách khuyïën khñch saáng taåo kyä thuêåt chuã yïëu àûúåc àùåt trïn nïìn lúåi ñch vïì tinh thêìn. Tûâ ngaây bùæt àêìu cöng cuöåc àöíi múái, Àaãng vaâ Nhaâ nûúác àaä nhanh choáng nhêån ra sûå cêìn thiïët vaâ yá nghôa cuãa möåt cú chïë múái, trong àoá trûúác hïët sûã duång caác lúåi ñch kinh tïë do viïåc ûáng duång caác thaânh quaã laâm nïìn taãng vaâ àöång cú thuác àêíy hoaåt àöång saáng taåo. Cú chïë naây khöng coi lúåi ñch tinh thêìn laâ yïëu töë quyïët àõnh sûå phaát triïín cuãa hoaåt àöång saáng taåo, thêåm chñ coi rùçng nïëu chó coá thïí àaåt àûúåc caác lúåi ñch vïì tinh thêìn thò hoaåt àöång saáng taåo trûúác sau àïìu seä bõ suy giaãm, thêåm chñ bõ thuã tiïu. Nguyïn tùæc vêån haânh cuãa cú chïë múái laâ duâng lúåi ñch kinh tïë khi khai thaác thaânh quaã saáng taåo àïí buâ àùæp caác chi phñ cho viïåc saáng taåo ra thaânh quaã àoá vaâ tiïëp tuåc àêìu tû àïí saáng taåo thaânh quaã múái. Trong khi chuá troång baão àaãm lúåi ñch cho ngûúâi coá cöng saáng taåo, cêìn phaãi àöìng thúâi chuá troång baão àaãm lúåi ñch cuãa xaä höåi, noái caách khaác phaãi taåo ra möåt traång thaái cên bùçng tûúng àöëi giûäa lúåi ñch cuãa xaä höåi vaâ lúåi ñch cuãa ngûúâi súã hûäu caác thaânh quaã saáng taåo. Noái chung, duâ cú chïë naâo cuäng phaãi hûúáng vaâo muåc àñch phuåc vuå cho sûå phaát triïín cuãa xaä höåi, vò vêåy luön luön phaãi tñnh àïën lúåi KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 128 ñch cuãa xaä höåi. Viïåc baão àaãm caác lúåi ñch cuãa ngûúâi saáng taåo nhiïìu khi haån chïë hoùåc laâm thiïåt haåi àïën lúåi ñch cuãa ngûúâi khaác, vò thïë, trong khi thiïët lêåp caác quy phaåm phaáp luêåt àïí baão àaãm quyïìn vïì súã hûäu cöng nghiïåp, Nhaâ nûúác luön coi troång viïåc baão àaãm lúåi ñch cuãa toaân xaä höåi. Àïí thûåc hiïån àûúåc viïåc àoá, dûúâng nhû luön luön ngûúâi àûúåc hûúãng lúåi ñch phaãi baão àaãm caác àiïìu kiïån nhêët àõnh naâo àoá hay noái caách khaác - phaãi àaánh àöíi vúái xaä höåi nhûäng lúåi ñch nhêët àõnh. o Song song vúái viïåc baão àaãm quyïìn súã hûäu trñ tuïå, cêìn phaãi coá caác biïån phaáp phoâng ngûâa vaâ ngùn chùån nguy cú laåm duång quyïìn súã hûäu trñ tuïå. Dûúâng nhû laåm duång chïë àöå baão höå súã hûäu trñ tuïå laâ cùn bïånh phaái sinh cuãa moåi hïå thöëng súã hûäu trñ tuïå maâ àiïín hònh nhêët laâ tònh traång sûã duång quyïìn súã hûäu trñ tuïå àïí khöëng chïë sûå phaát triïín saáng taåo cuãa ngûúâi khaác, gêy sûác eáp vúái caác nûúác keám phaát triïín, caãn trúã viïåc thûåc hiïån caác muåc tiïu dên sinh cuãa hoå. Nhûäng cuöåc àe doaå sûã duång caác biïån phaáp trûâng phaåt thûúng maåi vúái lyá do khöng baão àaãm caác àiïìu kiïån baão höå thoaã àaáng quyïìn súã hûäu trñ tuïå xaãy ra trong thêåp kyã vûâa qua àaä chûáng toã rùçng, bïn caånh vai troâ tñch cûåc nhû àaä nhêån thûác àûúåc, cú chïë toaân cêìu hoaá vïì viïåc baão höå quyïìn súã hûäu trñ tuïå cuäng chûáa àûång nhûäng caåm bêîy cêìn phaãi tónh taáo àïí phoâng traánh vaâ àöëi phoá. o Viïåc phaát triïín súã hûäu cöng nghiïåp trûúác hïët laâ phuåc vuå cho nhu cêìu phaát triïín kinh tïë - xaä höåi cuãa àêët nûúác do àoá phaãi phuâ húåp vúái àiïìu kiïån thûåc tiïîn cuãa àêët nûúác àöìng thúâi phaãi phuâ húåp vúái àoâi hoãi cuãa quaá trònh höåi nhêåp. Roä raâng, nhûäng nùm gêìn àêy vêën àïì súã hûäu trñ tuïå noái chung vaâ súã hûäu cöng nghiïåp noái riïng cuãa thïë giúái àaä phaát triïín maånh meä caã vïì quy mö vaâ chêët lûúång. Àiïìu kiïån cuãa Viïåt Nam chûa àoâi hoãi vaâ chûa cho pheáp ngay möåt luác hïå thöëng súã hûäu cöng nghiïåp cuãa mònh coá trònh àöå ngang haâng vúái trònh àöå chung cuãa thïë giúái. Vò vêåy, phaát triïín hoaåt àöång naây phaãi àûúåc coi laâ möåt quaá trònh göìm nhiïìu bûúác, trong àoá möîi bûúác àûúåc xaác àõnh búãi nhu cêìu vaâ khaã nùng cuãa thûåc tiïîn àïí tiïën túái xêy dûång möåt hïå thöëng súã hûäu cöng nghiïåp toaân diïån, coá trònh àöå tûúng xûáng vúái khu vûåc vaâ thïë giúái./. KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 129 AÃNH HÛÚÃNG CUÃA NÏÌN KINH TÏË TRI THÛÁC ÀÖËI VÚÁI VÊËN ÀÏÌ GIAÃI QUYÏËT VIÏÅC LAÂM ÚÃ VIÏÅT NAM GS. TS. ÀÖÎ THÏË TUÂNG Hoåc viïån Chñnh trõ quöëc gia Höì Chñ Minh Hiïån nay, úã caác nûúác tû baãn chuã nghôa phaát triïín, nhûäng yïëu töë cuãa nïìn kinh tïë tri thûác àaä bùæt àêìu xuêët hiïån. Caác chuyïn gia Liïn Hiïåp Quöëc dûå àoaán khoaãng nùm 2030 caác nûúác phaát triïín seä thûåc sûå chuyïín sang nïìn kinh tïë tri thûác (3/tr. 2). Trong nïìn kinh tïë tri thûác, viïåc ûáng duång nhûäng thaânh tûåu múái nhêët cuãa caách maång khoa hoåc vaâ cöng nghïå taác àöång àïën cú cêëu lao àöång xaä höåi theo nhûäng hûúáng cú baãn sau àêy: Möåt laâ, nguöìn lûåc con ngûúâi coá tri thûác àoáng vai troâ trung têm cuãa sûå phaát triïín. Caác yïëu töë lúåi thïë so saánh coá tñnh truyïìn thöëng nhû taâi nguyïn, vöën vaâ lao àöång giaãn àún luâi xuöëng haâng thûá yïëu so vúái thöng tin vaâ tri thûác. Trñ tuïå saáng taåo trúã thaânh nïìn taãng cuãa sûå thõnh vûúång vaâ giaâu coá cuãa möåt xaä höåi. Trûúác àêy, Caác Maác cuäng àaä dûå àoaán: "Theo àaâ phaát triïín cuãa àaåi cöng nghiïåp viïåc taåo ra cuãa caãi thûåc sûå trúã nïn ñt phuå thuöåc vaâo thúâi gian lao àöång vaâ söë lûúång lao àöång hao phñ hún... maâ noái àuáng hún chuáng tuyâ thuöåc vaâo trònh àöå chung cuãa khoa hoåc vaâ vaâo bûúác tiïën böå cuãa kyä thuêåt, hay laâ phuå thuöåc vaâo viïåc vêån duång khoa hoåc êëy vaâo saãn xuêët". (1/tr. 213). Hai laâ, tyã troång lao àöång nöng nghiïåp giaãm túái mûác rêët nhoã, tyã troång lao àöång cöng nghiïåp trûúác àêy tùng lïn trong quaá trònh cöng nghiïåp hoaá nïìn kinh tïë quöëc dên, nay cuäng giaãm xuöëng, tyã troång lao àöång dõch vuå ngaây möåt tùng. Thñ duå: úã nûúác Myä hiïån nay lao àöång trong nöng nghiïåp chó chiïëm khoaãng 2%, nhûng àaä saãn xuêët möåt lûúång lûúng thûåc lúán nhêët thïë giúái. Trong 3 thêåp kyã 1960 - 1990, tyã KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 130 troång ngaânh cöng nghiïåp chïë taåo cuãa Myä giûä nguyïn khöng àöíi vaâ chó chiïëm 22% trong GDP, nhûng lûúång tuyïåt àöëi vêîn tùng gêëp 2,5 lêìn trong khoaãng 1970 - 1990; coân tyã lïå lao àöång cuãa lônh vûåc saãn xuêët trong töíng lûúång lao àöång cuãa Myä àaä giaãm tûâ 25% nùm 1960 xuöëng coân 16% hoùåc 17% nùm 1990, vaâ ngûúâi ta dûå àoaán trong voâng 10-15 nùm túái con söë naây coá thïí giaãm túái 12% hay thêëp hún nûäa. Trong nhûäng nùm 1970-1990, úã Myä coá túái khoaãng 90% caác viïåc laâm múái àûúåc taåo ra trong lônh vûåc dõch vuå tri thûác vaâ xûã lyá thöng tin (information processing and knowledge services) (4/tr.90). Ba laâ, söë cöng nhên cöí trùæng vaâ cöí vaâng tùng lïn khöng ngûâng, söë cöng nhên cöí xanh vaâ cöng nhên taåp vuå giaãm xuöëng. Cöng nhên cöí trùæng (white collar worker) chó nhûäng ngûúâi nghiïn cûáu vaâ ûáng duång cöng nghïå thöng tin; cöng nhên cöí vaâng (gold collar worker) chó caác caán böå chuyïn mön coá trònh àöå àaåi hoåc, cöng viïåc cuãa hoå laâ vêån duång caác kiïën thûác chuyïn mön cuãa mònh àïí giaãi quyïët caác vêën àïì (baác syä, luêåt sû, chuyïn gia phên tñch an ninh, chuyïn gia tû vêën, chuyïn viïn kïë toaán, kyä sû, chuyïn viïn lêåp trònh vaâ caác giaáo sû àaåi hoåc...). Cöng nhên cöí xanh (blue collar worker) chó nhûäng cöng nhên truyïìn thöëng laâm viïåc trong nhûäng lônh vûåc saãn xuêët vaâ vêån chuyïín saãn phêím. Nùm 1960, trong töíng lûåc lûúång lao àöång cuãa Myä, cöng nhên cöí xanh chiïëm 39,7%, cöng nhên cöí trùæng 47,1% vaâ cöng nhên taåp vuå 13,2% thò nùm 1988 caác con söë tûúng ûáng laâ 27,7%; 60,6% vaâ 11,7% (4/tr 90 - 91). Nhûäng cöng nhên cöí vaâng trûúác àêy thûúâng àûúåc nhûäng nhaâ kinh tïë taách riïng khi nghiïn cûáu vïì lûåc lûúång lao àöång, ngaây nay àaä trúã thaânh möåt loaåi hònh chiïëm tyã lïå aáp àaão vaâ cuâng vúái caác cöng nhên cöí trùæng àoáng vai troâ lûåc lûúång lao àöång chuã yïëu trong nïìn kinh tïë tri trûác. Böën laâ, caác ngaânh cöng nghïå cao àoâi hoãi lûåc lûúång lao àöång trñ oác saáng taåo laâ yïëu töë then chöët cuãa quaá trònh hiïån àaåi hoaá cuãa möåt nûúác, tiïu biïíu cho xu thïë phaát triïín chuã yïëu hiïån nay cuãa nïìn kinh tïë tri thûác. Khaác vúái nïìn kinh tïë cöng nghiïåp trong àoá caác saãn phêím coá haâm lûúång lao àöång cao vaâ haâm lûúång vêåt liïåu cao chiïëm ûu thïë trong töíng saãn phêím quöëc dên cuãa möåt nûúác hay cuãa thïë giúái; trong nïìn kinh tïë tri thûác caác saãn phêím coá haâm lûúång trñ tuïå cao, vúái chi phñ thêëp caác nguöìn lûåc àêìu vaâo, seä chiïëm àa söë. Theo giaáo sû Àùång Hûäu, khi cöng nghïå cao chiïëm khoaãng 70% vïì giaá trõ trong caác saãn phêím cöng nghiïåp thò ngûúâi ta coi àoá laâ ngaânh kinh tïë tri thûác. KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 131 Caác nûúác àang phaát triïín tiïën haânh cöng nghiïåp hoaá vaâ hiïån àaåi hoaá nïìn kinh tïë quöëc dên trong khi caác nûúác phaát triïín cao bùæt àêìu chuyïín sang nïìn kinh tïë tri thûác, khöng nhûäng àûáng trûúác nguy cú ngaây caâng tuåt hêåu xa hún so vúái nhûäng nûúác tiïn tiïën maâ coân lêm vaâo möåt tònh traång hïët sûác khoá khùn trong viïåc giaãi quyïët viïåc laâm cho ngûúâi lao àöång. Cuöëi thïë kyã XIX vaâ àêìu thïë kyã XX khi nhên cöng úã nöng thön dû thûâa do taác àöång cuãa cöng nghiïåp hoaá thò caác nûúác phûúng Têy dïî daâng thu huát vaâo caác ngaânh cöng nghiïåp, dõch vuå, vò trònh àöå kyä thuêåt cuãa caác ngaânh naây thúâi àoá cuäng rêët thêëp, vêîn cêìn nhiïìu sûác lao àöång. Hún nûäa hoå coá thïí di dên sang nhûäng vuâng, nhûäng nûúác hiïëm nhên cöng. Àiïìu naây coá lúåi vïì hai mùåt. Möåt mùåt giaãi thoaát chñnh phuã khoãi gaánh nùång chi phñ taåo viïåc laâm cho nhûäng ngûúâi "thûâa" naây; mùåt khaác, nhûäng ngûúâi di cû kiïëm àûúåc tiïìn laåi gûãi phêìn lúán thu nhêåp vïì nûúác, taåo ra nguöìn ngoaåi tïå quyá baáu, khöng nhoã, àïí phaát triïín kinh tïë trong nûúác. Ngaây nay, caác nûúác àang phaát triïín coá rêët ñt khaã nùng giaãm sûác eáp dên söë quaá àöng bùçng viïåc di cû quöëc tïë röång raäi, chuã yïëu laâ do tñnh chêët haån chïë ngùåt ngheâo cuãa luêåt nhêåp cû úã caác nûúác phaát triïín. Khöng nhûäng thïë, phêìn lúán nhûäng ngûúâi àûúåc khuyïën khñch di cû tûâ nhûäng nûúác ngheâo sang nhûäng nûúác giaâu laåi laâ nhûäng nhên taâi maâ chñnh nhûäng nûúác ngheâo àang cêìn, àang thiïëu, khöng muöën hoå ra ài, nhûng vêîn phaãi àau loâng nhòn caái goåi laâ "chaãy maáu chêët xaám" tai aác, haån chïë sûå tùng trûúãng kinh tïë cuãa caác nûúác ngheâo. Viïåc chuyïín lao àöång dû thûâa tûâ nöng nghiïåp sang cöng nghiïåp vaâ dõch vuå cuäng rêët khoá khùn vò trònh àöå cöng nghïå cao úã caác ngaânh naây àoâi hoãi nhên lûåc coá chêët lûúång cao maâ phêìn lúán lao àöång tûâ nöng nghiïåp khöng àaáp ûáng àûúåc. Viïåc têån duång lao àöång àïí saãn xuêët haâng cöng nghiïåp chïë biïën coá haâm lûúång lao àöång cao vaâ nöng saãn xuêët khêíu laåi vêëp phaãi haâng raâo thuïë quan vaâ phi thuïë quan úã caác nûúác phaát triïín. Thñ duå: caác nûúác phaát triïín cam kïët dúä boã caác haån chïë vïì haån ngaåch tûâ 33% nhêåp khêíu haâng dïåt vaâ haâng may mùåc cuãa hoå vaâo nùm 2001, nhûng tñnh ra túái ngaây àoá liïn minh chêu Êu vaâ Myä seä chó dúä boã haån chïë khoaãng 5%. Ngûúâi ta tñnh thu nhêåp tûâ xuêët khêíu cuãa caác nûúác àang phaát triïín coá thïí tùng 127 tyã USD möåt nùm nïëu caác nûúác phaát triïín múã cûãa thõ trûúâng cho haâng dïåt vaâ haâng may mùåc. (5/tr 40) KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 132 Àöëi vúái nöng saãn thò nùm 1998 töíng trúå cêëp nöng saãn úã caác nûúác cöng nghiïåp lïn túái 353 tyã USD, hún gêëp 3 lêìn giaá trõ cuãa viïån trúå phaát triïín chñnh thûác (ODA), gêëp trïn hai lêìn àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi (FDI) vaâo caác nûúác àang phaát triïín vaâ tûúng àûúng 60% töíng giaá trõ thûúng maåi nöng saãn thïë giúái (5/tr 61). Sên chúi trong lônh vûåc naây khöng cöng bùçng àaä haån chïë khaã nùng caånh tranh cuãa nöng saãn xuêët khêíu tûâ caác nûúác àang phaát triïín, khiïën cho lao àöång nöng nghiïåp úã caác nûúác naây caâng khoá kiïëm viïåc laâm. Trong khi caác nûúác phaát triïín àang chuyïín tûâ kinh tïë cöng nghiïåp sang kinh tïë tri thûác thò Viïåt Nam laåi vêîn àang laâ möåt nûúác nöng nghiïåp laåc hêåu, trïn 70% töíng lûåc lûúång lao àöång cuãa caã nûúác úã nöng thön. Nhûng nûúác ta khöng thïí chúâ xêy dûång xong nïìn kinh tïë cöng nghiïåp múái chuyïín sang nïìn kinh tïë tri thûác, maâ nhû àïì xuêët cuãa giaáo sû Àùång Hûäu, "cöng nghiïåp hoaá úã nûúác ta phaãi thûåc hiïån àöìng thúâi hai nhiïåm vuå cûåc kyâ lúán lao: chuyïín biïën tûâ kinh tïë nöng nghiïåp sang kinh tïë cöng nghiïåp vaâ tûâ kinh tïë cöng nghiïåp sang kinh tïë tri thûác. Hai nhiïåm vuå êëy phaãi thûåc hiïån àöìng thúâi, löìng gheáp vaâo nhau, höî trúå nhau, böí sung cho nhau, àiïìu àoá coá nghôa laâ phaãi nùæm bùæt caác tri thûác vaâ cöng nghïå múái nhêët cuãa thúâi àaåi àïí hiïån àaåi hoaá nöng nghiïåp, àöìng thúâi vúái phaát triïín caác ngaânh cöng nghiïåp vaâ dõch vuå dûåa vaâo tri thûác, vaâo khoa hoåc vaâ cöng nghïå, chuyïín dõch cú cêëu kinh tïë theo hûúáng tùng nhanh caác ngaânh kinh tïë tri thûác". (3/tr7 - 8). Thûåc hiïån àöìng thúâi hai nhiïåm vuå êëy seä àùåt nûúác ta trûúác möåt tònh huöëng vûâa thûâa quaá nhiïìu lao àöång giaãn àún, cöng nhên taåp vuå vûâa thiïëu gay gùæt cöng nhên cöí trùæng, cöng nhên cöí vaâng vaâ thêåm chñ caã cöng nhên cöí xanh nûäa. Tònh thïë caâng khoá khùn do chuáng ta khöng thïí chaåy theo töëc àöå tùng trûúãng kinh tïë àún thuêìn. Ngaây nay phaát triïín àûúåc quan niïåm laâ tùng trûúãng kinh tïë gùæn vúái giaãm àoái ngheâo, giaãm thêët nghiïåp vaâ giaãm bêët bònh àùèng trong xaä höåi. Giaáo sû Dudley Seer cho rùçng nïëu möåt hoùåc hai trong söë nhûäng vêën àïì troång têm trïn laåi trúã nïn trêìm troång hún àùåc biïåt nïëu caã ba àïìu xêëu ài, thò seä laâ kyâ quùåc nïëu ai àoá goåi tònh traång naây laâ "phaát triïín", cho duâ thu nhêåp bònh quên àêìu ngûúâi coá tùng gêëp àöi ài chùng nûäa (7/tr141). Nhû vêåy, àiïìu nan giaãi àöëi vúái nûúác ta laâ vûâa phaãi àaâo taåo nhên lûåc àïí ài ngay vaâo kinh tïë tri thûác, tiïëp thu cöng nghïå múái, vûâa phaãi KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 133 giaãi quyïët viïåc laâm cho haâng chuåc triïåu ngûúâi lao àöång giaãn àún. Qua hún chuåc nùm àöíi múái, söë lûúång lao àöång ruát ra khoãi nöng nghiïåp ñt hún laâ söë lûúång lao àöång tùng thïm do töëc àöå tùng dên söë úã nöng thön vêîn coân quaá cao, vò vêåy dên söë vaâ lûåc lûúång lao àöång úã nöng thön khöng nhûäng khöng giaãm maâ coân tùng lïn, vaâ söë ngûúâi khöng coá hoùåc khöng àuã viïåc laâm cuäng tùng lïn. Viïåc àaâo taåo cöng nhên cöí trùæng, cöng nhên cöí vaâng vaâ caã cöng nhên cöí xanh àoâi hoãi phaãi àûa giaáo duåc, àaâo taåo vaâ nghiïn cûáu khoa hoåc lïn haâng àêìu, phaãi coi àêìu tû cho lônh vûåc naây laâ àêìu tû quan troång nhêët àïí taåo ra cuãa caãi cho xaä höåi. Thïë nhûng hiïån nay úã nûúác ta àêìu tû cho giaáo duåc múái chó àaåt àûúåc tûâ 10 - 15 USD möåt ngûúâi möîi nùm trong khi chó tiïu naây úã Philippin laâ 21 USD, Thaái lan: 56 USD, Malaixia: 162 USD, Haân quöëc: 225,3 USD (8/tr 41). Qua khaão saát úã tónh Àöìng Nai tûâ khi bùæt àêìu thu huát vöën àêìu tû nûúác ngoaâi àïën 31/12/1997 caác doanh nghiïåp coá vöën àêìu tû nûúác ngoaâi thu huát àûúåc 65.000 ngûúâi lao àöång, thò chó coá 25.000 ngûúâi àaä àûúåc qua àaâo taåo, maâ phêìn nhiïìu laâ àaâo taåo ngùæn haån. Hún nûäa, trong khi söë ngûúâi lao àöång chûa coá viïåc laâm úã Àöìng Nai coân rêët àöng maâ caác doanh nghiïåp trïn vêîn buöåc phaãi tuyïín duång lao àöång tûâ caác núi khaác àïën (chiïëm khoaãng 8%) do tónh àaâo taåo khöng kõp àaáp ûáng yïu cêìu. Thêët nghiïåp vaâ tònh traång thiïëu viïåc laâm úã nûúác ta àang trúã nïn gay gùæt. Thûúâng xuyïn coá khoaãng 30% lao àöång thiïëu viïåc laâm úã nöng thön, con söë naây seä cao hún khi ûáng duång caác thaânh tûåu cuãa caách maång khoa hoåc vaâ cöng nghïå vaâo nöng nghiïåp. Thêët nghiïåp úã thaânh thõ coá xu hûúáng tùng (1996: 5,88%, 1997: 6,01%, 1998: 6,85%, 1999: 7,4%); àùåc biïåt tyã lïå thêët nghiïåp trong thanh niïn (lûáa tuöíi 15 - 24) àaä úã mûác baáo àöång, nùm 1999 lïn túái 15,2%, (Haâ Nöåi: gêìn 25%). Viïåc laâm phaãi laâ vêën àïì ûu tiïn söë möåt trong nhûäng thêåp kyã túái. Baãng 1: Saãn lûúång vaâ lao àöång theo ngaânh (1997) Àún võ tñnh % Ngaânh Saãn lûúång Lao àöång Nöng, lêm, thuyã saãn 25,21 68,81 Cöng nghiïåp chïë biïën 19,8 8,9 Xêy dûång vaâ caác ngaânh 13,3 3,6 KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 134 cöng nghiïåp khaác Dõch vuå 41,7 18,7 Töíng söë 100,0 100,0 Theo möåt cöng trònh nghiïn cûáu cuãa nhoám nghiïn cûáu phaát triïín thuöåc WB (Fukase vaâ Martin 1999a) thò saãn lûúång ngaânh nöng nghiïåp vaâ chïë biïën nöng saãn cuãa Viïåt Nam coá thïí tùng cuâng vúái quaá trònh thûåc hiïån AFTA, song seä giaãm ài ñt nhiïìu khi múã röång thûúng maåi röång hún vúái thïë giúái. Chó coá ngaânh dïåt, may vaâ cöng nghiïåp nheå coá thïí tùng maånh cuâng vúái phaåm vi tûå do hoaá thûúng maåi vaâ múã röång thõ trûúâng. Traái laåi saãn lûúång nhiïìu ngaânh caånh tranh nhêåp khêíu, coá haâm lûúång vöën cao, nhêët laâ ngaânh thiïët bõ vêån taãi seä suy giaãm. (6/tr 6-7). Tûâ tònh hònh trïn, vêën àïì giaãm thêët nghiïåp, tùng viïåc laâm úã Viïåt Nam thúâi gian túái phaãi àûúåc giaãi quyïët theo ba hûúáng: Möåt laâ, vïì lêu daâi lao àöång nöng nghiïåp seä dêìn dêìn àûúåc chuyïín sang cöng nghiïåp vaâ dõch vuå, nhûng phaãi qua àaâo taåo, nïn khöng thïí ruát nhanh àûúåc. Búãi vêåy trûúác mùæt phaãi giuáp nöng dên tûå taåo ra viïåc laâm bùçng caách giuáp hoå coá caác àiïìu kiïån saãn xuêët (ruöång àêët, vöën, kinh nghiïåm saãn xuêët...). Cêìn khuyïën khñch phaát triïín kinh tïë caá thïí, tiïíu chuã, tû baãn tû nhên. Hiïån nay khu vûåc tû nhên àoáng goáp 50% GDP vaâ thu huát túái 90% lao àöång coá viïåc (6/tr 7). úã nhûäng vuâng trung du vaâ miïìn nuái cêìn khuyïën khñch phaát triïín trang traåi. Riïng úã vuâng àöìng bùçng àêët heåp ngûúâi àöng thò viïåc phaát triïín trang traåi phaãi tûâ tûâ, phaãi quy àõnh haån àiïìn vaâ seä núái röång haån àiïìn nhõp vúái àaâ ruát búát lao àöång sang cöng nghiïåp vaâ dõch vuå. Nïëu vöåi vaä khuyïën khñch phaát triïín nhanh trang traåi úã vuâng naây thò coá thïí thuác àêíy kinh tïë haâng hoaá tùng trûúãng cao nhûng seä àûa laåi hêåu quaã xêëu vïì mùåt xaä höåi, tùng nhanh söë ngûúâi thêët nghiïåp. Hai laâ, phaãi àêíy maånh giaáo duåc, àaâo taåo àïí nêng cao dên trñ, cung cêëp àuã yïu cêìu vïì cöng nhên cöí vaâng vaâ cöng nhên cöí xanh cho quaá trònh cöng nghiïåp hoaá, nhêët laâ cöng nhên cho nhûäng ngaânh dïåt, may, cöng nghiïåp nheå vaâ cöng nghiïåp chïë biïën nöng, lêm, thuyã saãn, vaâ xuêët khêíu lao àöång. KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 135 Xuêët khêíu lao àöång àûúåc nhiïìu nûúác àang phaát triïín coi laâ möåt hûúáng quan troång àïí giaãi quyïët naån thêët nghiïåp. Thñ duå nùm 1988 söë ngûúâi lao àöång cuãa Philippin laâm viïåc taåi nûúác ngoaâi laâ 4 triïåu, nùm 1995 lûúång kiïìu höëi gûãi qua caác kïnh chñnh thûác vïì Philippin laâ trïn 4 tyã USD. úã nûúác ta hiïån nay àaä coá khoaãng 250.000 ngûúâi lao àöång laâm viïåc úã 33 nûúác. Haâng nùm gûãi vïì nûúác khoaãng 1 tyã USD. Triïín voång cuãa viïåc xuêët khêíu lao àöång coân rêët lúán, nhûng phaãi qua àaâo taåo nghïì. Cêìn coá kïë hoaåch àaâo taåo gùæn vúái kïë hoaåch phaát triïín kinh tïë, khùæc phuåc tònh traång mêët cên àöëi vïì cú cêëu ngaânh nghïì, mêët cên àöëi giûäa trònh àöå àaåi hoåc, trung hoåc chuyïn nghiïåp vaâ cöng nhên. Hêåu quaã laâ söë ngûúâi àûúåc àaâo taåo chûa nhiïìu nhûng vêîn coá nhiïìu ngûúâi khöng tòm àûúåc viïåc laâm, trong khi àoá nhiïìu núi vêîn thiïëu caán böå vaâ cöng nhên laânh nghïì. Chuã tõch Höì Chñ Minh àaä tûâng nhêën maånh: "kinh tïë coá kïë hoaåch, giaáo duåc cuäng phaãi coá kïë hoaåch. Kïë hoaåch giaáo duåc phaãi gùæn liïìn vúái kïë hoaåch kinh tïë, giaáo duåc phaãi cung cêëp caán böå cho kinh tïë. Kinh tïë tiïën böå thò giaáo duåc múái tiïën böå àûúåc. Nïëu kinh tïë khöng phaát triïín thò giaáo duåc cuäng khöng phaát triïín àûúåc. Giaáo duåc khöng phaát triïín thò khöng àuã caán böå giuáp cho kinh tïë phaát triïín. Hai viïåc àoá liïn quan mêåt thiïët vúái nhau". (2/tr 137 - 138) Ba laâ, coá phûúng saách thñch húåp àïí tuyïín choån àuáng nhên taâi vaâ àaâo taåo cöng nhên cöí trùæng. Do ngên saách nhaâ nûúác giaânh cho giaáo duåc thêëp nïn ngûúâi dên phaãi tûå trang traãi chi phñ giaáo duåc quaá lúán so vúái thu nhêåp cuãa hoå. Con em nöng dên vaâ cöng nhên ngheâo thûúâng khöng coá àiïìu kiïån hoåc lïn cao, mùåc duâ coá nhiïìu em rêët thöng minh, coá nùng khiïëu. Cêìn töí chûác nhûäng trûúâng, lúáp, nhû caác trûúâng böí tuác cöng nöng trûúác àêy úã caác tónh, tuyïín choån nhûäng hoåc sinh gioãi con nhaâ ngheâo, àûúåc bao cêëp ñt nhêët tûâ caác lúáp 10, 11, 12 cho àïën khi töët nghiïåp àaåi hoåc. Coá nhû vêåy múái khöng boã soát nhûäng nhên taâi. Hoùåc laâ, ngên haâng nhaâ nûúác cêëp tñn duång cho hoåc sinh gioãi con nhaâ ngheâo, khöng phaãi vúái mûác 120.000 àöìng hoùåc 150.000 àöìng nhû hiïån nay, maâ ñt nhêët cuäng àuã söëng vaâ hoåc têåp (khoaãng 400.000 500.000 àöìng/thaáng). Sau khi töët nghiïåp, nhaâ nûúác böë trñ vaâo nhûäng ngaânh kinh tïë tri thûác, traã lûúng xûáng àaáng àïí hoå coá thïí traã núå ngên haâng. Àöìng thúâi coá chñnh saách khuyïën khñch caác cú quan, KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 136 doanh nghiïåp cêëp hoåc böíng cho caác hoåc sinh gioãi con nhaâ ngheâo vaâ sûã duång hoå sau khi töët nghiïåp. Phaãi caãi tiïën chïë àöå tiïìn lûúng àöëi vúái cöng nhên cöí trùæng, nhêët laâ nhûäng ngûúâi "saãn xuêët cöng nghïå", loaåi hònh saãn xuêët quan troång nhêët, tiïu biïíu nhêët cuãa nïìn kinh tïë tri thûác, àïí ngùn ngûâa "naån chaãy maáu chêët xaám" vaâ àïí khuyïën khñch xuêët khêíu cöng nghïå, thay thïë nhêåp khêíu cöng nghïå. Coá nhaâ khoa hoåc àaä tñnh rùçng haâng nùm ta xuêët khêíu trïn 4 triïåu têën gaåo, thu àûúåc trïn 1 tyã USD, thò phêìn nhêåp khêíu àêìu vaâo (phên boán, thuöëc trûâ sêu, xùng dêìu...) àaä chiïëm khoaãng 4/5 nïn nhiïìu lùæm ngoaåi tïå roâng laâ 200 triïåu USD. Nhûng nïëu àaâo taåo àûúåc vaâi chuåc ngaân nhên taâi àïí saãn xuêët cöng nghïå phêìn mïìm trong lônh vûåc thöng tin thò coá thïí xuêët khêíu thu lûúång ngoaåi tïå roâng lúán hún xuêët khêíu gaåo nhiïìu lêìn. Toám laåi, phaãi kiïn quyïët giaãm búát nhûäng dûå aán àêìu tû keám hiïåu quaã àïí tùng àêìu tû cho giaáo duåc - àaâo taåo, àöìng thúâi phaãi caãi caách giaáo duåc àaâo taåo theo 3 têìng: 1. Nêng cao dên trñ, phöí cêåp giaáo duåc tiïíu hoåc, röìi trung hoåc. 2. Àaâo taåo cöng nhên cöí xanh. 3. Àaâo taåo cöng nhên cöí vaâng vaâ cöí trùæng, àùåc biïåt phaãi coá phûúng phaáp tuyïín choån, àaâo taåo vaâ chñnh saách àaäi ngöå riïng vúái cöng nhên cöí trùæng, theo àuáng nguyïn tùæc laâm nhiïìu hûúãng nhiïìu, laâm ñt hûúãng ñt, khöng laâm khöng hûúãng./. Chuá thñch 1. C. Maác & Ph. Ùng-ghen, toaân têåp, têåp 46, phêìn II, tiïëng Nga, NXB Chñnh trõ, M. 1969. 2. Höì Chñ Minh, toaân têåp, têåp 8, NXB Chñnh trõ Quöëc gia (xuêët baãn lêìn thûá 2), H. 1996. 3. GS. Àùång Hûäu - Kinh tïë tri thûác: Thúâi cú vaâ thaách thûác àöëi vúái nûúác ta (Baáo caáo chuyïn àïì taåi cuöåc höåi thaão baân troân vïì Toaân cêìu hoaá...). 4. Trung têm Khoa hoåc xaä höåi vaâ nhên vùn quöëc gia - Viïån Thöng tin Khoa hoåc xaä höåi "Tri thûác thöng tin vaâ phaát triïín", Thöng tin Khoa hoåc xaä höåi - chuyïn àïì, H. 2000. 5. Höåi nhêåp kinh tïë vaâ cöng bùçng - Taâi liïåu tham khaão taåi cuöåc Höåi thaão vïì "Höåi nhêåp kinh tïë vaâ cöng bùçng" do vuå Húåp taác Kinh tïë àa KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 137 phûúng - Böå ngoaåi giao vaâ ACTIONAID-OXFAM-GB töí chûác taåi Haâ Nöåi 17- 18/5/2000. 6. Voä Trñ Thaânh: "Viïåt Nam, tûå do hoaá thûúng maåi vaâ viïåc gia nhêåp WTO: Cú höåi, lúåi ñch hay thaách thûác, thua thiïåt. (Baáo caáo chuyïn àïì taåi cuöåc Höåi thaão " Höåi nhêåp kinh tïë vaâ cöng bùçng". 7. Michael P. Todaro, "Kinh tïë hoåc cho thïë giúái thûá ba". NXB Giaáo duåc, H. 1998. 8. Hoaâng Xuên Long: Xaä höåi hoaá phaát triïín nguöìn nhên lûåc, kïët quaã vaâ haån chïë - Taåp chñ thöng tin lyá luêån, söë 4/2000. KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 138 LÛÚÅC GHI CAÁC YÁ KIÏËN THAÃO LUÊÅN TAÅI HÖÅI TRÛÚÂNG GS. VS. NGUYÏÎN VÙN HIÏÅU - (Höåi àöìng Trung têm Khoa hoåc tûå nhiïn vaâ Cöng nghïå Quöëc gia) Höåi nghõ höm nay àaä nïu ra möåt vêën àïì coá yá nghôa rêët lúán, nïëu khöng noái laâ quyïët àõnh àöëi vúái sûå phaát triïín cuãa àêët nûúác chuáng ta. Töi nghô àêy laâ möåt àoáng goáp rêët lúán cuãa giúái khoa hoåc àöëi vúái Trung ûúng. Nhûäng cöng viïåc chuáng töi laâm àïìu laâ êm thêìm, khöng biïët àïën bao giúâ caác nhaâ chiïën lûúåc múái noái àïën, thò höm nay caác àöìng chñ àaä àùåt ra trûúác Trung ûúng Àaãng. Töi nghô rùçng quan niïåm vïì nöåi dung mang tñnh chêët khoa hoåc cöng nghïå cuãa nïìn kinh tïë tri thûác nhû anh Chu Haão trònh baây múái àêìy àuã. Gêìn àêy cuäng coá baáo chñ noái khaá nhiïìu vïì nïìn kinh tïë tri thûác, nhûng quaá nhêën maånh möåt mùåt, têët nhiïn quan troång nhêët laâ cöng nghïå thöng tin, nhûng khöng phaãi chó coá cöng nghïå thöng tin. Nïëu khöng coá khaái niïåm lûu trûä, xûã lyá, truyïìn taãi thöng tin àoá, thò thöng tin àoá chó laâ möåt thûá hû vö. Chñnh cöng nghïå vêåt liïåu àaä giaãi quyïët cho chuáng ta viïåc àoá. Taåi Höåi nghõ Vêåt lyá chêët rùæn toaân quöëc lêìn thûá hai nùm 1997, têët caã caác nhaâ vêåt lyá Viïåt Nam àaä höåi tuå laåi vaâ baân xem Viïåt Nam ài vaâo thïë kyã 21 nhû thïë naâo. Vúái nhûäng thöng tin nhêån àûúåc, caác nhaâ vêåt lyá àaä quyïët àõnh lûåa choån laâ phaãi ài vaâo nanotechnic àïí laâm cú súã cho nanotechnology. Cöng viïåc caác nhaâ vêåt lyá àang laâm laâ êm thêìm. Nïëu khöng coá chûúng trònh khoa hoåc cú baãn, nïëu khöng coá sûå uãng höå cuãa àöìng chñ Chu Tuêën Nhaå, duâ cho laâ ñt oãi, thò cöng viïåc àoá khöng thïí bùæt àêìu. Vúái 600 triïåu àöìng àöëi vúái caã àêët nûúác naây thò khöng laâ caái gò, nhûng vúái nhûäng ngûúâi laâm technology thò àoá laâ möåt sûå uãng höå rêët lúán cuãa Böå Khoa hoåc, Cöng nghïå vaâ Möi trûúâng. Coá khi caác àöìng chñ trïn têìm vô mö chûa nhòn thêëy, nhûng möåt söë anh em ta àaä tòm àûúåc con àûúâng ài lïn thò phaãi uãng höå cho hoå laâm. KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 139 Trong kyä thuêåt nano coá hai phêìn tûã mang thöng tin quan troång. Möåt laâ àiïån tûã, hai laâ photon. Àiïån tûã xûa nay mang thöng tin vaâ nùng lûúång, ta biïët röìi. Coân loaåi haåt thûá hai àoá laâ photon coá quaá trònh biïën àöíi nhanh hún àiïån tûã rêët nhiïìu, coá khöëi lûúång bùçng 0. Trong lônh vûåc nanotechnology, vêåt mang thöng tin seä àûúåc thay thïë. Àiïån tûã vêîn coân, nhûng vai troâ cuãa àiïån tûã seä bõ lêën aát búãi vai troâ cuãa photon. Hiïån nay trïn thïë giúái àang hònh thaânh möåt lônh vûåc cöng nghïå múái laâ photonic tûác laâ cöng nghïå quang tûã. Taåi Höåi nghõ Quang hoåc vaâ Quang phöí thûá 2 taåi Thaái Nguyïn nùm 1998, caác nhaâ vêåt lyá àaä quyïët àõnh, song song vúái viïåc phaát triïín cöng nghïå nano, coi nhû laâ möåt cöng nghïå cú baãn vïì vêåt liïåu thò trong lônh vûåc xûã lyá thöng tin phaãi ài ngay vaâo ûáng duång photon vaâ phaát triïín photonic. Khi anh Khiïm giao nhiïåm vuå cho ngaânh vêåt lyá xêy dûång chiïën lûúåc phaát triïín KHCN thò ngaânh vêåt lyá àaä àûa ra hai muäi nhoån: möåt laâ nanotechnic vaâ hai laâ photonic. Àêy laâ nhûäng phêìn cêëu thaânh cuãa nïìn kinh tïë tri thûác. Vaâ chuáng töi, nhûäng con ong thúå, rêët mûâng laâ höm nay àaä tòm àûúåc nhûäng con ong chuáa cuãa mònh vaâ rêët mong ong chuáa seä dêîn dùæt nhûäng con ong thúå naây ài àïën muåc àñch cuöëi cuâng./. PGS. TS. VOÄ ÀAÅI LÛÚÅC (Viïån Kinh tïë thïë giúái, Trung têm KHXH&NV Quöëc gia) Theo töi, caác anh àaä phaát biïíu vïì kinh tïë tri thûác, nhûng múái chó noái mùåt cöng nghïå, mùåt kyä thuêåt cuãa nïìn kinh tïë àoá. Vïì mùåt cöng nghïå, mùåt kyä thuêåt cuãa nïìn kinh tïë tri thûác, caác anh nïu ra 3 yïëu töë: cöng nghïå thöng tin, cöng nghïå sinh hoåc, cöng nghïå vêåt liïåu laâ hoaân toaân àuáng. Nhûng nïëu chó coá 3 thûá cöng nghïå êëy liïåu coá àuã thaânh möåt cú súã cöng nghïå cuãa nïìn kinh tïë tri thûác trong tûúng lai khöng? Nïëu thïm cöng nghïå vïì nùng lûúång coá àûúåc khöng? Vaâ nïëu nhûäng vêën àïì vïì khoa hoåc xaä höåi maâ khöng phaát triïín, ài vaâo giaãi quyïët nhûäng vêën àïì xaä höåi, kinh tïë cuãa cöng nghïå thò liïåu cöng nghïå coá phaát triïín àûúåc khöng? Hiïån nay nûúác Myä coá thïí coi laâ möåt nûúác coá nïìn kinh tïë phaát triïín nhêët thïë giúái vaâ úã àoá nhûäng yïëu töë cuãa nïìn kinh tïë trñ tuïå cuäng laâ haâng àêìu thïë giúái thò haâng nùm ngûúâi ta múái ûáng duång àûúåc coá 10% nhûäng bùçng phaát minh saáng chïë, coân 90% laâ boã xoá. Vêåy coá phaãi laâ cöng nghïå kòm haäm cöng nghïå khöng? – khöng phaãi, maâ chñnh laâ nhûäng vêën àïì vïì thïí chïë chñnh trõ, kinh tïë - xaä höåi noái chung kòm haäm sûå phaát triïín cuãa cöng nghïå. KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 140 Nïëu khöng giaãi quyïët nhûäng vêën àïì àoá thò sûå phaát triïín cuãa cöng nghïå tûå noá khöng thïí tiïën triïín nhanh àûúåc. Trong lõch sûã chuáng ta àaä biïët maáy húi nûúác àûúåc phaát hiïån rêët súám nhûng gêìn nhû phaãi túái 100 nùm sau khi kinh tïë thõ trûúâng xuêët hiïån thò ngûúâi ta múái duâng maáy húi nûúác. Nïëu chuáng ta chó baân túái mùåt kyä thuêåt, cöng nghïå cuãa nïìn kinh tïë tri thûác thò seä laâ rêët khiïëm khuyïët./. GS. TS. PHAÅM DUY HIÏÍN (Höåi àöìng khoa hoåc Nùng lûúång haåt nhên) Coá hai àiïìu maâ töi thêëy cêìn thaão luêån: - Mö hònh hai töëc àöå - Cú höåi trùm nùm Nhiïìu diïîn giaã àaä phaác hoåa mö hònh cuãa nïìn kinh tïë tri thûác. Mö hònh àoá laâ saãn phêím cuãa möåt quaá trònh tiïën hoáa úã caác nûúác phaát triïín, vúái nhiïìu khaái niïåm, àõnh nghôa, àûúâng ài. Coá thïí mö hònh àoá coân nhiïìu viïåc phaãi giaãi quyïët, nhûng àöëi vúái chuáng ta thiïët thûåc nhêët laâ mö hònh àoá coá aáp duång àûúåc vúái Viïåt Nam hay khöng? Töi cho rùçng nhûäng nûúác nhû Viïåt Nam thò khêíu hiïåu nïu lïn laâ phaãi tiïën nhanh vaâo nïìn kinh tïë tri thûác laâ àuáng, nhûng coá leä cêìn xêy dûång mö hònh trung gian naâo àêëy thñch húåp vúái caác nûúác naây. Nïëu bï têët caã nhûäng caái maâ chuáng ta coá trong saách vúã maâ chuáng ta cuäng tûúãng laâ chuáng ta laâm àûúåc nhû vêåy vaâ caác quy luêåt êëy cuäng àuáng nhû Viïåt Nam, thò töi khöng tin. Coá leä àöëi vúái caác nhaâ khoa hoåc Viïåt Nam thò möåt trong nhûäng thaách thûác rêët lúán laâ chêëp nhêån con àûúâng ài nhanh vaâo nïìn kinh tïë tri thûác, nhûng phaãi saáng taåo ra möåt mö hònh thñch húåp vúái Viïåt Nam. Töi xin maån pheáp goáp möåt vaâi yá kiïën: Töi thêëy anh Àùång Hûäu àaä rêët maånh daån phaát minh ra möåt mö hònh hai töëc àöå. Nhûng töi thêëy anh coá möåt cêu laâ "khöng nïn phaát triïín daân traãi", thò luác àoá töi húi lo, vò khöng biïët nhû thïë lyá luêån cuãa mònh àaä kheáp kñn chûa. Töi xin lêëy ngay möåt thñ duå laâ CNTT, maâ cuå thïí laâ phêìn mïìm, cöng nghiïåp phêìn mïìm. Phaát triïín phêìn mïìm coá nghôa laâ phaãi laâm thïë naâo àûa cöng nghïå thöng tin, àûa kyä thuêåt phêìn mïìm vaâo têët caã caác ngaânh. Nhûäng ngûúâi viïët phêìn mïìm phaãi xuêët phaát tûâ nhûäng ngûúâi laâm trong caác ngaânh khoa hoåc cöng nghïå vaâ caác doanh nghiïåp. Coân nhûäng ngûúâi laâm programer chó laâ nhûäng ngûúâi laâm kyä thuêåt. Sûå KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 141 phaát triïín cöng nghiïåp phêìn mïìm phaãi dûåa vaâo, khöng chó àêìu tû vaâo nhûäng nhaâ chuyïn gia vïì cöng nghïå thöng tin, maâ phaãi àêìu tû vaâo têët caã caác ngaânh khoa hoåc coá tiïìm nùng coá thïí sûã duång àûúåc cöng nghïå thöng tin, chñnh tûâ àoá múái ra àûúåc phêìn mïìm. Àuáng laâ phaãi àêìu tû cho möåt söë ngaânh kinh tïë muäi nhoån, möåt söë ngaânh kinh tïë coá têìm tri thûác cao. Nhûng nïëu nghô rùçng caác ngaânh khaác maâ khöng àêìu tû, thò töi e rùçng seä rêët khoá. Vò vêåy töëi rêët hoan nghïnh yá cuãa anh Àùång Hûäu nhûng chûä "daân traãi" chuáng ta cêìn phaãi coá möåt àõnh lûúång, nïëu khöng thò rêët khoá phaát triïín, nhêët laâ nhûäng nûúác nhû nûúác ta. Noái toám laåi, töi cho rùçng ngaânh khoa hoåc naâo cuäng cêìn phaãi phaát triïín, thêåm chñ nhûäng ngaânh rêët cöí àiïín cuäng phaãi phaát triïín. Vêën àïì laâ úã chöî laâm thïë naâo àûa àûúåc nhûäng cöng nghïå muäi nhoån, nhûäng tri thûác cao nhêët vaâo àoá àïí ài nhanh. Coá thïí coá ngûúâi nghô rùçng caách taåo ra tri thûác trong xaä höåi laâ phaãi àêìu tû cho giaáo duåc. Nhûng àiïìu àoá coá thïí àuáng nhiïìu hún àöëi vúái caác nûúác phaát triïín. Coân úã caác nûúác laåc hêåu, mö hònh hoaåt àöång cuãa tri thûác phaãi laâ tûâ trïn xuöëng. Tûác laâ úã caác nûúác naây tri thûác têåp trung vaâo laänh àaåo trûúác hïët. Laänh àaåo phaãi coá tri thûác cao nhêët, vò möîi möåt quyïët àõnh cuãa laänh àaåo coá aãnh hûúãng rêët lúán. Möåt trong nhûäng thaách thûác lúán nhêët laâ laâm sao caác laänh àaåo phaãi coá tri thûác. Laänh àaåo cêìn phaãi biïët nhûäng caái chung, do àoá cêìn xaác àõnh tri thûác naâo cho laänh àaåo. Nïëu quyïët àõnh sai thò bao nhiïu ngûúâi seä phaãi chõu aãnh hûúãng, chõu hêåu quaã. Nïn mö hònh úã àêy phaãi laâ mö hònh top-down, tûâ trïn xuöëng dûúái, xong röìi múái coá mö hònh goåi laâ bottom-up, tûâ dûúái lïn. Àiïìu naây noái ra thò seä rêët khoá, coá thïí coá nhiïìu ngûúâi khöng àöìng yá, nhûng töi chùæc phaãi laâ nhû vêåy. Laâm thïë naâo àïí àûúåc nhû vêåy thò chuáng ta phaãi suy nghô. Vêën àïì cú höåi nhû anh Chu Haão noái cêìn xem xeát laåi rêët nhiïìu chuyïån, kïí caã caái gò laâ truyïìn thöëng tûâ trûúác àêy àûa àïën cho ngûúâi Viïåt Nam cuäng cêìn phaãi xem xeát laåi. Vïì chó tiïu phaát triïín, trònh àöå phaát triïín chuáng ta coân keám möëc trung bònh khaá xa so vúái nhiïìu nûúác khaác úã trong vuâng. Coân vïì sûå mêët cên àöëi giûäa möåt bïn laâ tiïu xaâi vaâ möåt bïn laâ tri thûác, thò Viïåt Nam mêët cên àöëi tûúng àöëi nùång, tûác laâ chuáng ta rêët nhiïìu ngûúâi gioãi, coá bùçng cêëp nhûng sûå phaát triïín vïì GDP thò keám, khöng cên àöëi. KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 142 Sûå khaác nhau giûäa Viïåt Nam vaâ caác nûúác tiïìn tiïën hiïån nay àang saãn sinh ra nïìn kinh tïë tri thûác laâ rêët lúán./. TS. VOÄ TRÑ THAÂNH (Viïån Nghiïn cûáu quaãn lyá kinh tïë) Töi rêët caãm ún vïì nhûäng thöng tin maâ töi àaä àûúåc cung cêëp, nhûng cuäng giöëng nhû anh Lûúåc, töi coá caãm giaác trong Höåi thaão naây, trûâ baâi cuãa anh Quang A, vïì phêìn kinh tïë vaâ vai troâ cuãa doanh nghiïåp coân ñt àûúåc àïì cêåp. Dûúái goác àöå cuãa möåt nhaâ kinh tïë, töi muöën bònh ngay cêu cuãa möåt baáo caáo viïn saáng nay vaâ rêët lo ngaåi búãi trïn thïë giúái khöng coá möåt nïìn kinh tïë naâo coá thïí phaát triïín àûúåc maâ coi "haâng hoaá khan hiïëm (tri thûác) laâ cho khöng". Cho nïn nghe àïën möåt nïìn kinh tïë cho khöng, nïìn kinh tïë dû thûâa, thò töi rêët hoaãng súå. Têët caã caác lûåc lûúång vêåt chêët, tinh thêìn vaâ tri thûác àïìu laâ nhûäng taâi nguyïn khan hiïëm. Vaâ chuáng ta chó dûåa trïn sûå khan hiïëm vaâ giaá trõ cuãa noá thò nïìn kinh tïë múái phaát triïín vaâ múái àem laåi àûúåc haånh phuác. Chñnh vò bùæt àêìu tûâ chöî kinh tïë nhû vêåy, nïn töi coá hai caái e ngaåi laâ nïëu chuáng ta baân vïì kinh tïë tri thûác maâ chuáng ta khöng baân kinh tïë vaâ chñnh saách kinh tïë thò chuáng ta dïî rúi vaâo 2 caái caåm bêîy. Caái caåm bêîy thûá nhêët laâ têìm quan troång, sûå vô àaåi cuãa noá, cuäng nhû caái àeåp cuãa noá vaâ dûúâng nhû chuáng ta muöën laâm têët caã. Nhûng dûúái goác àöå cuãa kinh tïë thò têìm quan troång chûa hùèn àaä laâ àiïìu phaãi laâm, àaáng laâm. Caái caåm bêîy thûá hai laâ nïëu chuáng ta khöng nghiïn cûáu möåt caách àêìy àuã, nhêët laâ dûúái goác àöå kinh tïë hoåc tri thûác (nhû anh Diïåu noái) maâ töi seä noái sau, chuáng ta coá thïí rúi vaâo caåm bêîy laâ dûúâng nhû chuáng ta nùæm àûúåc nhûäng vêën àïì quy luêåt, khi àaä nùæm àûúåc quy luêåt röìi thò dûúâng nhû chuáng ta coá thïí laâm àuáng. Nhòn laåi lõch sûã phaát triïín cuãa caác nûúác XHCN cuäng nhû nûúác ta 20 nùm qua, thêëy rùçng nïëu noái dûúái goác àöå tri thûác thò trong möåt luác naâo àêëy chuáng ta tûúãng nhû àaä àaåt túái àónh cao tri thûác cuãa nhên loaåi, tûác laâ tri thûác cuãa CNXH. Nhûng thêåt ra trong tri thûác cuãa CNXH êëy coá rêët nhiïìu àiïìu chuáng ta saáng taåo ra quy luêåt chûá khöng phaãi laâ khaám phaá ra quy luêåt. Töi xin maåo muöåi noái vïì hai caåm bêîy vïì kinh tïë tri thûác nhû thïë. Tiïëp theo, töi muöën noái 3 àiïím. Möåt, kinh tïë tri thûác vaâ nhûäng êín yá àùçng sau kinh tïë tri thûác; thûá hai laâ kinh tïë hoåc tri thûác vaâ KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 143 nhûäng vêën àïì liïn quan àïën chñnh saách kinh tïë; thûá ba laâ möåt söë viïåc maâ Viïåt Nam cêìn laâm ngay àïí duy trò sûå tùng trûúãng vaâ coá thïí sûã duång tri thûác cho phaát triïín. (Àöëi vúái Viïåt Nam, töi cho rùçng àïí sûã duång àûúåc tri thûác cho phaát triïín coá leä chuáng ta nïn duâng khaái niïåm kinh tïë thûác trñ, tûác laâ thûác dêåy tri thûác Viïåt Nam). 1. Kinh tïë tri thûác vaâ nhûäng êín yá àùçng sau cuãa noá Thûåc ra kinh tïë tri thûác, xeát àõnh nghôa chung nhêët, göìm ba khña caånh: àoá laâ khai thaác tri thûác, dêîn dùæt búãi tri thûác vaâ saãn sinh ra tri thûác. Àöëi vúái möåt nûúác ngheâo nhû Viïåt Nam thò àiïìu thûá ba, saãn sinh ra tri thûác khöng phaãi dïî. Nhûng êín yá quan troång àùçng sau noá laâ ta phaãi àùåt cêu hoãi taåi sao coá möåt söë nûúác biïët saãn sinh ra tri thûác hay biïët sûã duång tri thûác cho phaát triïín. Theo töi, coá 4 àiïím àïí ta suy nghô. Thûá nhêët, àoá chñnh laâ tri thûác; Thûá hai laâ toaân cêìu hoaá. Caái naây thò chuáng ta cuäng nghe nhiïìu röìi, töi chó xin nhêën maånh thïm möåt àiïím quan troång laâ chuyïín giao lao àöång vaâ giao lûu giûäa con ngûúâi vaâ con ngûúâi. Duâ kinh tïë tri thûác vaâ maång phaát triïín àïën àêu thò giao tiïëp trûåc tiïëp giûäa con ngûúâi vaâ con ngûúâi, giûäa nûúác naây vúái nûúác khaác vêîn laâ àiïìu rêët cêìn thiïët. Nhû thuã tûúáng Nhêåt baãn Obuchi àaä noái, caách àêy hai nùm sau cuöåc khuãng khoaãng Àöng aá, öng àaä àïì ra möåt chiïën lûúåc liïn kïët caác nhaâ kyä trõ vaâ caác nhaâ chñnh trõ, öng àaä àùåt ra caái goåi laâ "knowledge dialog", àöëi thoaåi tri thûác vaâ bêy giúâ caã ADB cuäng nhû Nhêåt rêët muöën nhùçm caái naây. Vaâ töi nhúá khöng nhêìm laâ Obuchi sang Viïåt Nam cuäng coá möåt baâi phaát biïíu vïì vêën àïì naây. Thûá ba laâ vêën àïì con ngûúâi, àöåi nguä lao àöång coá kyä nùng vaâ khöng coá kyä nùng. Vïì caác nhaâ kyä trõ chuáng ta coân baân rêët ñt. Taåi sao chuáng ta khöng baân àïën vêën àïì caác nhaâ laänh àaåo? Laänh àaåo laâ möåt trong nhûäng caái quyïët àõnh àöëi vúái viïåc phaát triïín cuãa àêët nûúác. Töi nghô rùçng àöëi vúái Viïåt Nam chuáng ta phaãi baân àïën hai vêën àïì êëy. Möåt caái thïí chïë naâo coá thïí taåo ra caác nhaâ laänh àaåo gioãi. Àiïìu thûá hai laâ caác nhaâ laänh àaåo sûã duång caác nhaâ kyä trõ nhû thïë naâo, nïëu caác anh noái sûã duång nhên taâi cuäng àûúåc, sûã duång taâi nùng cuäng àûúåc. Töi thò khöng bao giúâ thñch chûä nhên taâi caã, töi seä noái sau vò sao. Song, trûúác hïët noái kinh tïë tri thûác laâ noái biïët sûã duång tri thûác cho phaát triïín, tûác laâ kinh tïë biïët sûã duång con ngûúâi. KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 144 Caái cuöëi cuâng töi muöën noái, àoá laâ nïìn taãng cho kinh tïë tri thûác tûác laâ kyä nùng vaâ taâi nùng. Caái kyä nùng maâ caác anh noái nhiïìu laâ giaáo duåc, khoa hoåc kyä thuêåt röìi, nhûng töi muöën noái àïën möåt khaái niïåm múái àûúåc hònh thaânh laâ hònh thaânh kyä nùng (skill formation). Caái hònh thaânh kyä nùng lúán hún rêët nhiïìu, noá gêìn vúái àiïìu maâ caác anh noái saáng nay àoá laâ hoåc suöët àúâi. Caái àoá quan troång hún laâ taâi nùng. Töi khöng thñch chûä nhên taâi, vò con ngûúâi khoá coá thïí hoaân haão, thoaã maän nhûäng àiïìu kiïån nhû ta vêîn noái laâ höìng - chuyïn. Trong con ngûúâi ta coá thïí 70% laâ xêëu, 30% laâ taâi nùng. Vêën àïì caác nhaâ laänh àaåo biïët sûã duång 30% taâi nùng trong chñnh möåt con ngûúâi vúái àêìy mêu thuêîn êëy. Àêëy laâ böën àiïím quan troång vïì kinh tïë tri thûác maâ theo töi chuáng ta cêìn ài sêu. Trûúác khi kïët thuác phêìn thûá nhêët töi xin bêìy toã àiïìu töi thêëy buöìn laâ trong xêy dûång chiïën lûúåc hiïån nay, chuáng ta vêîn quanh quêín úã mêëy àiïím nhû súã hûäu vaâ thaânh phêìn kinh tïë, nhaâ nûúác vaâ thõ trûúâng, úã mûác tû duy nhûäng nùm 70, àaãng viïn coá laâm kinh tïë hay khöng? Nhûäng vêën àïì maâ chuáng ta àang baân, coá nhiïìu vêën àïì hiïån khöng theo kõp caái maâ chuáng ta cêìn cho sûå tùng trûúãng, khöng bùæt nhõp vúái böën nïìn taãng cú baãn cho sûå phaát triïín cuãa möåt nïìn kinh tïë tùng trûúãng bïìn vûäng vaâ biïët sûã duång tri thûác cho phaát triïín. 2. Kinh tïë hoåc tri thûác vaâ caác chñnh saách liïn quan àïën vêën àïì tri thûác Nïëu chuáng ta muöën àùåt vêën àïì möåt caách nghiïm tuác àöëi vúái chñnh saách sûã duång tri thûác thò chuáng ta phaãi rêët quan têm àïën vêën àïì naây. Cho àïën nay, trïn thûåc tïë kinh tïë tri thûác àaä coá thûåc sûå, ñt nhêët thò nïìn kinh tïë Myä àaä thïí hiïån 80% laâ tri thûác. Song àiïìu coân bêët cêåp hiïån nay laâ kinh tïë hoåc tri thûác coân chûa phaát triïín àêìy àuã, möåt trong nhûäng lyá do laâ búãi ngûúâi ta chûa ào àûúåc tri thûác. Do vêåy caách noái vïì tri thûác hiïån nay vêìn coân laâ caách noái múâ múâ. Vñ duå noái vïì löî höíng giûäa tri thûác caác nûúác phaát triïín vaâ àang phaát triïín, nhûng khi àem chó söë ra ào thò laåi telephone/àêìu ngûúâi, tivi/ àêìu ngûúâi, Internet/ àêìu ngûúâi ... Nhûäng caái àoá khöng hoaân toaân ào àûúåc tri thûác. Àêy laâ möåt vêën àïì maâ kinh tïë hoåc tri thûác chûa giaãi àaáp àûúåc. Song, ñt ra àaä coá hai àiïìu ngûúâi ta thêëy: möåt, nhû Anh Quang A, Anh Diïåu àaä noái roä laâ caái goåi laâ tyã suêët lúåi nhuêån gia KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 145 tùng. Àiïìu thûá hai, kinh tïë tri thûác coá möåt àiïím húi bêët cêåp vúái kinh tïë hoåc: noá vûâa laâ möåt haâng hoaá hoaá tû nhên, tûác laâ töi àaä tiïu duâng thò anh khöng àûúåc tiïu duâng, nhûng noá coân laâ möåt haâng hoaá cöng cöång, tûác laâ töi àaä tiïu duâng, nhêët laâ khi noá àaä àûúåc phöí cêåp, thò anh khaác vêîn àûúåc tiïu duâng, töi àaä tiïu duâng thò töi khöng coá caách gò cêëm àoaán ngûúâi khaác tiïu duâng nûäa. Möåt àiïìu nûäa, chuáng ta khöng nïn nghô rùçng tri thûác chó coá taác duång tñch cûåc, maâ noá cuäng coá nhûäng taác duång ngoaåi ûáng rêët tiïu cûåc. Vñ duå, vuä khñ giïët ngûúâi cöng nghïå cao. Tri thûác coân coá àùåc àiïím rêët àùåc biïåt tûác laâ thöng tin trao àöíi tri thûác laâ thöng tin khöng àöëi xûáng, do nhêån thûác cuãa caác bïn tham gia trao àöíi thöng tin. Chñnh vò vêåy khi möåt haâng hoaá khöng phaãi laâ haâng hoaá tû nhên maâ coá khña caånh cuãa haâng hoaá cöng cöång, coá taác àöång ngoaåi ûáng, coá thöng tin khöng cên xûáng thò Nhaâ nûúác chùæc chùæn phaãi can thiïåp. Vñ duå, thõ trûúâng taâi chñnh laâ Nhaâ nûúác phaãi can thiïåp, búãi vò noá laâ biïíu hiïån roä rïåt nhêët cuãa thöng tin bêët àöëi xûáng. Àiïím cuöëi cuâng, tri thûác laâ rêët töën keám àïí taåo ra. Búãi vêåy phêìn lúán tri thûác laâ do caác nûúác phaát triïín taåo ra, coân caác nûúác àang phaát triïín thò bõ chaãy maáu chêët xaám. Àûáng tûâ goác àöå êëy ta múái thêëy vò sao ngûúâi ta cêìn coá chñnh saách kinh tïë àïí maâ khuyïën khñch tri thûác. Laâm ra tri thûác laâ rêët töën keám, laåi coá taác àöång ngoaåi ûáng vaâ laâ haâng hoaá cöng cöång, do àoá Nhaâ nûúác phaãi chi tiïu laâ àuáng. Hai laâ Nhaâ nûúác phaãi taåo ra nhûäng kñch thñch, vñ duå, Nhaâ nûúác trûåc tiïëp chi tiïu hoùåc Nhaâ nûúác taåo ra thuïë khoaá, xêy dûång caác "thung luäng Silicon"... 3. Àiïìu quan troång nhêët àöëi vúái möåt nûúác nhû Viïåt Nam coá hai vêën àïì àùåt ra: ta vêîn laâ möåt nûúác rêët laâ ngheâo cho nïn khöng phaãi cûá quan troång laâ Nhaâ nûúác phaãi laâm, maâ laâ laâm nhû thïë naâo. Trong vêën àïì naây coá caã möåt vêën àïì lúán, àoá laâ lúåi ñch vaâ thu nhêåp. úã àêy muöën noái chuáng ta cêìn phaãi rêët tñnh toaán vaâ rêët thêån troång trong vêën àïì naây. Caái bùæt àêìu cuãa nûúác ta laâ phaãi nghiïn cûáu vaâ töíng kïët laåi taåi sao 20 nùm qua chuáng ta noái vïì caách maång tri thûác, nhû anh Thùæng úã Viïån Kinh tïë thïë giúái àaä trònh baây, rùçng kiïën nghõ cuãa caác anh cuäng giöëng hïåt caách àêy 25 nùm: cuäng noái giaáo duåc, nhên taâi, noái khoa hoåc kyä thuêåt laâ then chöët, vêåy taåi sao chuáng ta thêët baåi, taåi sao chuáng ta vêîn chûa laâm àûúåc? KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 146 ÚÃ àêy coá hai vêën àïì, möåt laâ chuáng ta àaä àöëi xûã nhû thïë naâo vúái caác nhaâ kyä trõ, hai laâ sûå aáp àùåt chûá khöng phaãi laâ do kinh tïë thõ trûúâng taåo ra. Töi cho rùçng chuáng ta phaãi töíng kïët 20 nùm êëy. Àiïìu àoá rêët quan troång. Vaâ trong töíng kïët àoá phaãi traã lúâi àûúåc cêu hoãi thõ trûúâng coá nhêët quaán vúái kinh tïë tri thûác hay khöng. Töi nghô rùçng bïn caånh nhûäng tñnh chêët nhû haâng hoaá cöng cöång, taác àöång ngoaåi ûáng, thöng tin bêët àöëi xûáng maâ Nhaâ nûúác phaãi can thiïåp, tri thûác vêîn rêët nhêët quaán vúái nïìn kinh tïë thõ trûúâng. Coá thïí noái kinh tïë tri thûác laâ nïìn kinh tïë ài lïn tûâ kinh tïë thõ trûúâng. Lyá do rêët àún giaãn: kinh tïë thõ trûúâng laâ kinh tïë cuãa thöng tin maâ thöng tin laâ cú súã cuãa tri thûác, kinh tïë thõ trûúâng laâ kinh tïë cuãa saáng taåo, quan troång hún nûäa kinh tïë thõ trûúâng laâ kinh tïë cuãa sûå lûåa choån. Nïëu tûâ goác àöå phaát triïín con ngûúâi maâ noái, theo àõnh nghôa cuãa Amatya Sen, thò àoá laâ khaã nùng lûåa choån. Nhaâ nûúác ta sùæp coá baáo caáo cuãa Chñnh phuã vïì phaát triïín con ngûúâi. Khêu cú baãn cuãa phaát triïín con ngûúâi tûác laâ quyïìn àûúåc lûåa choån, thò kinh tïë thõ trûúâng chñnh laâ thoaã maän ba àiïìu kiïån cuãa tri thûác. Do vêåy caác nhaâ kinh tïë hoåc hiïån nay àöìng yá vúái nhau möåt àiïím laâ thõ trûúâng chùæc chùæn seä söëng cuâng vúái kinh tïë tri thûác. Àïí kïët luêån, töi xin noái Viïåt Nam muöën ài tòm con àûúâng riïng àïí phaát triïín vaâ Viïåt Nam khöng nhanh thò chêåm röìi cuäng seä ài àïën kinh tïë tri thûác. Kinh tïë tri thûác ra àúâi tûâ kinh tïë thõ trûúâng vaâ chuã nghôa tû baãn, cûá taåm noái nhû thïë, vêåy chuáng ta àùåt vêën àïì nghiïn cûáu vïì hoåc thuêåt, liïåu chuáng ta coá thïí tòm àûúåc möåt caái thïí chïë khaác maâ cuäng ài àûúåc túái caái nïìn kinh tïë àoá khöng. Àoá laâ àiïìu chuáng ta cêìn nghiïn cûáu. Àiïìu thûá hai, laâ àiïìu thïí hiïån trong cöng thûác maâ taåp chñ Tia Saáng vûâa àûa ra, àoá laâ nïëu anh coá N tri thûác maâ anh thïm möåt tri thûác thò anh seä coá N+1 tri thûác. Song töi muöën noái, anh coá N+1 tri thûác röìi maâ anh quanh quêín vúái caái N cuä hoùåc anh baão thuã thò anh cuäng àûa àêët nûúác giaãm ài N+1 mûác phaát triïín./. TS. NGUYÏÎN XUÊN THÙÆNG (Viïån Kinh tïë thïë giúái, Trung têm KHXH & NV Quöëc gia) Thûá nhêët, viïåc töí chûác Höåi thaão naây ai cuäng thêëy cêìn thiïët, nhûng thûåc ra chuáng ta àaä laâm rêët chêåm. Búãi vò, nhû töi àûúåc biïët, têët caã caác nûúác trïn thïë giúái àïìu àaä coá chiïën lûúåc, àaánh giaá, nhêån diïån vaâ laâm saáng toã nhûäng thaách thûác vaâ cú höåi cuãa nïìn kinh tïë tri KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 147 thûác àïí xêy dûång möåt nïìn kinh tïë tri thûác, nhûng thûåc tïë àïën nay chuáng ta vêîn chûa coá. Vò vêåy töi nghô rùçng sau Höåi thaão naây coá leä nïn hònh thaânh möåt Chûúng trònh cêëp nhaâ nûúác nghiïn cûáu nïìn kinh tïë tri thûác vaâ con àûúâng xêy dûång nïìn kinh tïë tri thûác cuãa Viïåt Nam nhû thïë naâo. Àêy laâ vêën àïì rêët quan troång vaâ cêìn phaãi coá möåt nhoám nghiïn cûáu sêu. Trong hai ngaây höm nay chuáng ta chó thaão luêån coá tñnh chêët gúåi múã thöi, chûá chûa thïí kïët luêån àûúåc caái gò àêìy àuã. Chuáng ta khùèng àõnh rùçng àêy laâ vêën àïì cuãa thúâi àaåi. Trong thïë giúái toaân cêìu hoaá, Viïåt Nam thûåc sûå àaä höåi nhêåp vaâo kinh tïë thïë giúái, thò hiïåu ûáng taác àöång cuãa kinh tïë tri thûác àaä coá röìi, chûá àêy khöng phaãi laâ möåt vêën àïì xa vúâi nûäa. Khi noái "hiïåu ûáng chim cuát", laâ noái möåt hiïån tûúång coá tñnh chêët àêìu cú, nghôa laâ khuyïëch trûúng nhûäng mùåt coá lúåi mang tñnh chêët tûúãng tûúång. Coân úã àêy laâ vêën àïì thaách thûác toaân cêìu. Vêåy àiïìu kiïån Viïåt Nam, vúái nïìn taãng hiïån taåi liïåu ta coá bùæt kõp nhûäng taác àöång àoá hay khöng? Vaâ chuáng ta coá con àûúâng naâo àïí khöng bõ trúã ngaåi búãi nhûäng taác àöång cuãa noá khöng? Chuáng ta àaä tham gia vaâo hïå thöëng taâi chñnh tiïìn tïå quöëc tïë vaâ àaä trao àöíi caác dõch vuå taâi chñnh trïn caác xa löå thöng tin (noá àaä lïn túái 2000 tó àöla/ngaây), coá nghôa laâ hïå thöëng kinh tïë Viïåt Nam àaä coá nhûäng taác àöång tûâ trûúác, búãi vò hiïån nay Viïåt Nam àaä laâ thaânh viïn cuãa AFTA, APEC vaâ tiïën túái laâ thaânh viïn cuãa WTO. Vò vêåy àêy thûåc sûå laâ vêën àïì rêët lúán vaâ bûác xuác. Töi nghô chuáng ta cuäng coá nhûäng tiïìm nùng rêët lúán nhûng thûåc sûå vêîn bõ chêåm. Chùèng haån nhû àöíi múái kinh tïë, chuyïín sang kinh tïë tri thûác laâ xu hûúáng phöí biïën cuãa quöëc tïë thò chuáng ta cuäng sau thïë giúái 10 nùm. úã àêy chuáng ta coá àïí chêåm quaá khöng? TS. NGUYÏÎN XUÊN HIÏËU (Viïån Nghiïn cûáu Chiïën lûúåc & Chñnh saách KHCN, Böå Khoa hoåc, Cöng nghïå vaâ Möi trûúâng) Chuáng töi xin àoáng goáp möåt söë suy nghô ban àêìu vïì khña caånh sûã duång tri thûác phuåc vuå phaát triïín. Dûúâng nhû àaä coá nhûäng àõnh nghôa roä raâng thöëng nhêët vïì khaái niïåm tri thûác. Nhiïìu taác giaã àaä phên tñch nhûäng möëi quan hïå khöng thïí taách rúâi giûäa caác phaåm truâ nhû khoa hoåc cöng nghïå, nhêët laâ cöng nghïå thöng tin, thöng tin vaâ tri thûác. Vñ duå thöng tin coá veã nhû KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 148 phuå thuöåc vaâo hoaân caãnh, coân tri thûác coá tñnh quy luêåt hún, khöng bõ phuå thuöåc vaâo hoaân caãnh, noá bïìn vûäng hún... Chuáng töi muöën nhêën maånh, theo nhû Peter Drucker ngûúâi àûúåc mïånh danh laâ böë giaâ cuãa nïìn quaãn lyá hiïån àaåi, vaâ laâ ngûúâi àêìu tiïn tûâ nùm 1969 àûa ra khaái niïåm vïì caái goåi laâ xaä höåi tri thûác, thò yá nghôa múái cuãa tri thûác gùæn vúái tñnh tiïån ñch, tñnh hûäu duång vaâ nùng lûåc haânh àöång, chûá khöng phaãi laâ chó hiïíu biïët hay kiïën thûác àún thuêìn vïì thïë giúái xung quanh, nhêët laâ trong böëi caãnh nhûäng thay àöíi lúán lao àang diïîn ra trong thïë giúái àoá. Tri thûác phaãi àûúåc taåo ra, töí chûác quaãn lyá, trao àöíi, chuyïín giao, chia seã, thu nhêån, tñch luyä, hêëp thuå, laâm chuã, thñch nghi, baãn àõa hoáa, sûã duång, thay thïë, trong möåt quaá trònh tiïën hoaá khöng ngûâng. Theo nöåi dung àang baân úã àêy, thò khêu quan troång nhêët trong quaá trònh trïn laâ sûã duång tri thûác àïí phuåc vuå yïu cêìu phaát triïín. Vïì khaái niïåm phaát triïín, àöi khi cuäng cêìn phaãi hoãi laåi phaát triïín laâ caái gò? Àaä coá nhiïìu àõnh nghôa vïì phaát triïín. Múái àêy Amatya Sen nhaâ kinh tïë àûúåc giaãi Nö-ben nùm nay àaä quaã quyïët (maâ töi cho laâ cûåc àoan) rùçng phaát triïín àún giaãn laâ sûå tûå do. Cûåu Böå trûúãng Böå Kïë hoaåch xaä höåi Philippine cuäng duâng àõnh nghôa naây, nhûng coá veã dïî chêëp nhêån hún: phaát triïín laâ sûå múã röång caác khaã nùng maâ con ngûúâi coá thïí lûåa choån àïí hûúáng túái sûå nêng cao chêët lûúång cuöåc söëng möåt caách bònh àùèng vaâ bïìn vûäng. Ha-bi-tö cuäng nhêën maånh cöng cuöåc phaát triïín bïìn vûäng phaãi laâ möåt quaá trònh liïn kïët àa chuã thïí trïn nhûäng möëi quan hïå àöëi taác vaâ traång thaái phaát triïín phaãi àûúåc àõnh giaá, lûúång giaá thöng qua caác chó tiïu kinh tïë coá thïí àõnh lûúång àûúåc, cuäng nhû qua caác pheáp àaánh giaá àõnh tñnh, tûâ àoá múái coá thïí àûa ra möåt àùåc trûng àêìy àuã. Àïí àaánh giaá phaát triïín, LHQ àaä àûa ra chó söë phaát triïín con ngûúâi (HDI), nhûng nhiïìu nhaâ nghiïn cûáu cho rùçng noá vêîn húi khiïn cûúäng khi cöång kinh tïë vúái giaáo duåc, tuöíi thoå... Philippine àûa ra têåp húåp caác chó söë cú baãn àïí ào tònh traång phaát triïín. Ngên haâng thïë giúái cuäng àûa ra khuön khöí phaát triïín toaân diïån cho caác nûúác àang phaát triïín vaâ ngûúâi ta àaä giaãn lûúåc khuön khöí phaát triïín toaân diïån thaânh möåt chiïën lûúåc phaát triïín vúái 5 chûä D (Decentralization, tûác laâ phaát triïín bao quaát têët caã caác vuâng, vuâng sêu vuâng xa; Devolution laâ phên cêëp traách nhiïåm cho àõa phûúng; Democration laâ dên chuã hoaá, thu huát caác nhoám nhoã hún, yïëu thïë hún trong xaä höåi coá thïí tham gia trong quaá trònh phaát triïín; Deregulation laâ taåo àiïìu kiïån cho KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 149 khu vûåc tû nhên àoáng vai troâ trong nïìn kinh tïë, trong khi vêîn phaãi baão àaãm möi trûúâng caånh tranh vaâ sên chúi cho caác thaânh phêìn kinh tïë khaác). Sûå phaát triïín bïìn vûäng phaãi laâ sûå phaát triïín röång khùæp theo caã 3 phûúng diïån: röång khùæp vïì mùåt àõa lyá, tûác laâ khöng thiïn lïåch àïí chó möåt söë vuâng naâo àoá hûúãng kïët quaã phaát triïín; röång khùæp vïì mùåt ngaânh, tûác laâ têët caã caác giúái xaä höåi vaâ caác ngaânh kinh tïë phaãi àûúåc tham gia vaâo vaâ thuå hûúãng tûâ quaá trònh phaát triïín möåt caách bònh àùèng; röång khùæp vïì mùåt thúâi gian, tûác laâ phuác lúåi cho caác thïë hïå hiïån nay vaâ mai sau phaãi àûúåc àaãm baão úã quy mö toaân cêìu, khu vûåc, quöëc gia vaâ àõa phûúng. Cêìn phaãi xem xeát sûå phaát triïín vúái 6 thûá nguyïn: xaä höåi, kinh tïë, sinh thaái, chñnh trõ, vùn hoáa vaâ tinh thêìn. Tri thûác phuåc vuå phaát triïín, tri thûác phaãi huy àöång àûúåc caác nguöìn lûåc, trong àoá caác nguöìn lûåc tri thûác àïí thûåc hiïån chiïën lûúåc phaát triïín àaãm baão böìi àùæp têët caã nhûäng kïët quaã àaä àaåt àûúåc vaâ coá thïí àaåt àûúåc trïn têët caã caác thûá nguyïn cuãa quaá trònh phaát triïín bïìn vûäng. Àêy laâ möëi liïn hïå giûäa tri thûác vaâ phaát triïín. Àïí laâm àûúåc viïåc naây cêìn phaãi lêåp kïë hoaåch cho cöng cuöåc phaát triïín bïìn vûäng. Coá hai khña caånh trong kïë hoaåch hoáa phaát triïín: möåt laâ cú chïë, quaá trònh lêåp kïë hoaåch, hai laâ nöåi dung cuãa chñnh baãn kïë hoaåch àoá. Caã hai àïìu quan troång nhû nhau. Caách tiïëp cêån chuã àöång túái chu trònh lêåp kïë hoaåch phaát triïín coá caác bûúác sau: möåt laâ xaác àõnh sûá maång cuãa phaát triïín; phên tñch tònh huöëng, traång thaái hiïån taåi; xaác àõnh caác muåc tiïu phaát triïín, àùåt ra caác àñch túái roä raâng vaâ xêy dûång caác chiïën lûúåc phaát triïín; tiïëp àïën laâ quy hoaåch àêìu tû vaâ cuöëi cuâng laâ giaám saát vaâ àaánh giaá viïåc thûåc hiïån quy hoaåch àoá. Möåt lõch trònh phaát triïín toaân diïån (comprehensive agenda) laâ phaãi àaãm baão chêët lûúång, àaåt àûúåc söë lûúång, bònh àùèng bïìn vûäng cuâng vúái tùng trûúãng, vô mö cuâng vúái vi mö. Àêëy laâ phêìn cêìu cuãa yïu cêìu phaát triïín, phêìn cung cuãa tri thûác. Möåt vaâi àùåc thuâ cuãa tri thûác: tri thûác laâ nhûäng aánh saáng lan toaã khöng biïn giúái nhû laâ nûúác chaãy vïì chöî truäng, bònh àùèng vïì giúái tñnh nhûng khöng bònh àùèng vïì tuöíi taác vïì giai têìng xaä höåi, duâng nhiïìu khöng moân ài, caâng àûúåc phöí biïën caâng coá giaá trõ. Trong xaä höåi tri thûác, tri thûác töìn taåi trong caác ûáng duång, do àoá noá coá tñnh chuyïn sêu cao, coá tñnh phöí biïën vaâ tñnh tñch húåp cao. Coá thïí duâng nhiïìu laát cùæt khaác nhau àïí phên loaåi tri thûác. Chùèng haån àïí coá thïí KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 150 phên loaåi tri thûác theo khaã nùng phöí biïën cuãa noá, tûâ tiïìm êín dûúái daång kyä nùng cuãa möåt ngûúâi cuå thïí àïën bñ quyïët cuãa ngûúâi khaác, coá thïí chuyïín giao àûúåc nhûng phaãi coá àiïìu kiïån laâ caác tri thûác àûúåc phöí biïën trïn Internet. Theo caách phên loaåi trong baáo caáo Tri thûác cho phaát triïín cuãa Ngên haâng thïë giúái coá hai loaåi tri thûác: tri thûác thuöåc vïì möåt lônh vûåc chuyïn mön naâo àoá vaâ tri thûác vïì nhûäng thuöåc tñnh nhû chêët lûúång cuãa möåt saãn phêím hay àöå tin cêåy cuãa ngûúâi ài vay ... Tri thûác coá phên loaåi theo nhiïìu caách khaác, nhû loaåi hònh tri thûác gùæn vúái möåt lônh vûåc khoa hoåc naâo àoá, hay tri thûác theo nguöìn. Khoaãng caách vïì tri thûác laâ khaái niïåm maâ Baáo caáo cuãa Ngên haâng thïë giúái duâng àïí noái vïì sûå phên phöëi khöng bònh àùèng vïì kyä thuêåt. Caách duâng naây nhêën maånh khoaãng caách giûäa caác nûúác, vaâ caác têìng lúáp trong möåt nûúác vïì tri thûác. Baáo caáo cuäng goåi nhûäng khoá khùn bùæt nguöìn tûâ tònh traång khöng àêìy àuã, khöng àöìng àïìu trong tri thûác vaâ thöng tin. Baáo caáo chó ra rùçng 2 loaåi vêën àïì naây àïìu nghiïm troång hún úã caác nûúác àang phaát triïín so vúái caác nûúác coá nïìn cöng nghïå tiïn tiïën. Vïì tri thûác phuåc vuå phaát triïín, nhûäng tri thûác hûäu duång vaâ thñch húåp taác duång vaâo quaá trònh phaát triïín nhùçm àaåt àûúåc caác muåc tiïu phaát triïín maâ trûúác hïët laâ thuác àêíy phuác lúåi kinh tïë vaâ xaä höåi. Giïm Giön-xún, Chuã tõch Ngên haâng thïë giúái, viïët: caác nïìn kinh tïë khöng chó àún thuêìn àûúåc xêy dûång thöng qua tñch luyä nguöìn vêåt chêët vaâ kyä nùng con ngûúâi, maâ coân thöng qua cú súã vïì thöng tin vò nhûäng vêën àïì vïì tri thûác, sûå hiïíu biïët vaâ viïåc dên chuáng, caác xaä höåi thu nhêån sûã duång tri thûác àoá nhû thïë naâo laâ àiïìu têët yïëu àïí caãi thiïån cuöåc söëng cuãa dên chuáng, àùåc biïåt laâ cuöåc söëng cuãa nhûäng ngûúâi ngheâo nhêët. Viïåc xêy dûång nùng lûåc vaâ caác maång lûúái trñ tuïå liïn kïët toaân khu vûåc Àöng Nam aá nhû àaä àûúåc àïì nghõ trong höåi nghõ Diïîn àaân phaát triïín Àöng Nam aá laâ möåt biïån phaáp àaáng laâm àïí ngùn chùån hoùåc giaãm thiïíu caác taác àöång cuãa möåt cuöåc khuãng hoaãng khaác, vò chùèng ai coá thïí àaãm baão rùçng seä khöng coá cuá söëc kinh tïë khaác xaãy ra. Àöëi vúái Viïåt Nam, nûúác chûa bõ aãnh hûúãng lúán búãi cuöåc khuãng hoaãng àaä xaãy ra, thò àiïìu naây vêîn múã ra cú höåi töët àïí khai thaác caác tri thûác àa lônh vûåc coá giaá trõ toaân cêìu thuác àêíy vaâ duy trò quaá trònh phaát triïín. Àùåc biïåt trong böëi caãnh toaân cêìu hoáa àang diïîn ra maånh meä theo nhiïìu chiïìu tûå do hoáa thûúng maåi quöëc tïë, sûå xêm nhêåp cuãa caác nguöìn àêìu tû nûúác ngoaâi, tûâ caác cöng ty àa KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 151 quöëc gia, cuãa caác nguöìn thõ trûúâng vöën khaác vaâ caác nûúác àang phaát triïín vúái nhûäng cêu hoãi rêët quan ngaåi. Toaân cêìu hoáa coá laâm gia tùng ngheâo àoái, toaân cêìu hoáa coá laâm xêëu thïm tònh hònh bêët bònh àùèng khöng, chùèng haån coá laâm cho ngûúâi ngheâo, ngûúâi khöng coá tay nghïì bõ mêët viïåc hoùåc coá viïåc vúái nhûäng àöìng lûúng reã maåt? Toaân cêìu hoáa coá laâm hoãng nhûäng tiïu chuêín möi trûúâng?... Vêën àïì sûã duång tri thûác cho phaát triïín phaãi àûúåc ûu tiïn haâng àêìu trûúác hïët àïí thoaát khoãi nhûäng nguy cú trïn, röìi múái noái àïën nêng cao nùng lûåc caånh tranh. Diïîn àaân kinh tïë thïë giúái úã Thuyå Sô (1/2000) xïëp Viïåt Nam àûáng thûá 48/59 nûúác vïì xïëp haång tñnh caånh tranh chung nùm 1999, 55/59 vïì àöå kinh tïë cuãa thõ trûúâng taâi chñnh, 59/59 vïì mûác àöå sûã duång e-mail. Tri thûác phuåc vuå cho phaát triïín giaãi quyïët vúái àaåi àa söë ngûúâi dên trong xaä höåi, kinh tïë dûåa trïn tri thûác giaãi quyïët vúái àa söë, coân kinh tïë tri thûác chó giaãi quyïët vúái thiïíu söë. Phaãi chùng 3 àöång lûåc chñnh tûúng taác vúái nhau chi phöëi toaân xaä höåi laâ tri thûác, kinh tïë vaâ quaãn lyá nhaâ nûúác. Möîi möåt khu vûåc laåi bõ chi phöëi búãi àöång lûåc riïng cuãa noá. Vñ duå nhû tri thûác phaát triïín do quy luêåt nöåi taåi cuãa noá. Kinh tïë chaåy theo lúåi nhuêån. Quaãn lyá nhaâ nûúác xuêët phaát tûâ quyïìn lûåc cuãa söë àöng. Ba caái naây tûúng taác vúái nhau nhû thïë naâo? TS. NGUYÏÎN QUANG A (Cöng ty 3C) Thûá nhêët laâ vïì khaái niïåm digital divide. Theo chuáng töi, khaái niïåm naây laâ sûå phên cûåc - coá nhûäng ngûúâi coá maáy tñnh, coá nhûäng ngûúâi khöng coá maáy tñnh. Caách àùåt vêën àïì cuãa anh Nhaå rêët àuáng, coá nghôa laâ muåc tiïu laâ phaãi laâm sao deåp caái àoá ài. Ngay caã àöëi vúái caác nûúác cuäng phên ra laâm hai loaåi laâ möåt loaåi coá vaâ möåt loaåi khöng coá. Thûá hai laâ töi muöën trao àöíi, tranh luêån möåt chuát vïì "hiïåu ûáng chim cuát, caá trï phi". Töi cho rùçng àêy laâ möåt àiïìu rêët quan troång. Töi cuäng rêët lo ngaåi nhû anh Àaåo, nhûng lo ngaåi theo kiïíu khaác. Chuáng ta xem laåi "hiïåu ûáng chim cuát" xuêët xûá tûâ àêu. Noá xuêët xûá tûâ möåt söë "nhaâ khoa hoåc" vò sûå àêìu cú cuãa mònh, vò muåc tiïu caá thïí cuãa mònh maâ laâm chuyïån àoá. Trong suöët hai ngaây höåi thaão naây, töi KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 152 thêëy möåt söë "nhaâ" cuäng àaä tòm caách truåc lúåi vïì mònh hay ngaânh cuãa mònh. Töi nghô rùçng àiïìu àoá rêët nguy hiïím. Phaãi hiïíu cho àuáng kinh tïë tri thûác laâ sûå nghiïåp cuãa caã àêët nûúác. Möåt mònh khoa hoåc, cöng sûác cuãa caác nhaâ khoa hoåc, töi cho laâ coá thïí àoáng goáp 5% laâ cuâng. Töi cuäng laâ möåt nhaâ khoa hoåc vaâ töi rêët thêëm thña. Khi laâm viïåc vúái caác nhaâ khoa hoåc cuãa chuáng ta, chuáng töi àêìu tû khaá nhiïìu tiïìn. Hoå baão laâ hoå nghô ra cöng nghïå naây, cöng nghïå kia vaâ àoâi chia cho hoå 60%, 70% cöí phêìn trong cöng ty. Vêën àïì úã àêy khöng phaãi chó laâ khoa hoåc, maâ laâ töí chûác nhû thïë naâo, àûa caái àêëy ra saãn phêím ra sao, baán noá nhû thïë naâo, duy trò noá ra sao. Têët caã nhûäng caái àoá röång hún caái maâ chuáng ta goåi laâ khoa hoåc. Têët nhiïn nhûäng caái bïn ngoaâi àoá cuäng àïìu laâ khoa hoåc caã, nhûng chó coá àiïìu àoá khöng phaãi laâ khoa hoåc tûå nhiïn, maâ laâ nhûäng vêën àïì maâ leä ra trong cuöåc Höåi thaão naây Trung têm KHXH&NV, Viïån kinh tïë vaâ nhûäng böå phêån liïn quan coá leä nïn tham gia nhiïìu hún nûäa. Àiïìu quan troång laâ phaãi nhêån thûác àuáng xem noá laâ caái gò. Nïëu chó nhêån thûác nïìn kinh tïë tri thûác chó coá 3 böå phêån laâ tin hoåc, tin hoåc viïîn thöng (tûác laâ cöng nghïå thöng tin noái chung), cöng nghïå sinh hoåc vaâ vêåt liïåu múái, vaâ chuáng ta phaãi lêëy tiïìn cuãa Nhaâ nûúác àêìu tû cho caác böå phêån àoá àïí hoå nghiïn cûáu, phaát triïín, thò "hiïåu ûáng chim cuát" vaâ "caá trï phi" seä xuêët hiïån. Caái àoá laâ caái khöng thïí chêëp nhêån àûúåc vaâ phaãi chêëm dûát! TS. ÀINH QUANG TY (Ban Khoa giaáo Trung ûúng) Töi xin pheáp trao àöíi möåt vaâi yá kiïën tiïëp theo baâi tham luêån cuãa anh Phaåm Minh Haåc vaâ cuãa anh Nguyïîn Vùn Àaåo. Töi muöën noái möåt vaâi suy nghô vaâ kiïën nghõ nhû thïë naây: Viïåc ta coá tiïëp cêån àûúåc vúái nïìn kinh tïë tri thûác hay khöng, cöë nhiïn bùæt àêìu tûâ nhêån thûác; nhûng viïåc ta tiïëp cêån nhû thïë naâo seä phuå thuöåc rêët lúán vaâo viïåc laâm, haânh àöång cuãa chuáng ta, maâ khöng chó khu truá úã trong lûåc lûúång caác nhaâ khoa hoåc. Cêìn coá sûå chuyïín biïën kõp thúâi kïí caã vïì nhêån thûác, cú chïë chñnh saách, bûúác ài, mang tñnh àöìng böå úã nhiïìu cú quan, böå, ngaânh. Do vêåy, chuáng töi rêët mong àöìng chñ Àùång Hûäu cuäng nhû caác àöìng chñ laänh àaåo caác ban, böå, ngaânh maâ trûåc tiïëp laâ Böå KH, CN & MT, Böå Ngoaåi giao vaâ caác ban, böå, ngaânh khaác tiïëp tuåc àêíy túái viïåc naây nhiïìu hún, sêu hún, kyä hún. Àêëy laâ kiïën nghõ KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 153 thûá nhêët. Kiïën nghõ thûá hai: Cêìn khai thaác ngay kïët quaã Höåi thaão àïí coá kiïën nghõ kõp thúâi vúái Böå Chñnh trõ vïì viïåc cêìn thiïët phaãi böí sung möåt caách cuå thïí, raânh maåch vïì nhûäng vêën àïì liïn quan àïën kinh tïë tri thûác vaâo caác dûå thaão Vùn kiïån cuãa Àaåi höåi IX. Kiïën nghõ thûá ba: Cêìn àûa vaâo kïë hoaåch nghiïn cûáu khoa hoåc cêëp Nhaâ nûúác giai àoaån 2001 - 2005 möåt chûúng trònh nghiïn cûáu chuyïn sêu vïì kinh tïë tri thûác vaâ laâm thêåt roä nhûäng vêën àïì àùåt ra cho nûúác ta trong 5 nùm, 10 nùm túái. Trúã laåi vêën àïì maâ anh Phaåm Minh Haåc vaâ anh Nguyïîn Vùn Àaåo àaä trao àöíi, töi coá möåt yá nhû sau. Lêu nay chuáng ta coá möåt caách àaánh giaá àaä trúã thaânh quen thuöåc vaâ töi súå rùçng seä trúã thaânh nhaâm chaán - àêëy laâ vïì khaã nùng cuãa con ngûúâi Viïåt Nam, trñ tuïå con ngûúâi Viïåt Nam. Riïng töi caãm thêëy rêët xêëu höí vaâ àau xoát, khi ta tûå coi nhûäng tiïìm nùng chêët xaám con ngûúâi Viïåt Nam, nhûäng töë chêët cuãa caá thïí con ngûúâi Viïåt Nam laâ rêët to lúán, nhûng nïëu nhòn vaâo thûåc tïë thò chuáng ta coân quaá xa so vúái chñnh nhûäng caái chuáng ta muöën vaâ quaá xa so vúái caác nûúác phaát triïín vaâ caác nûúác laáng giïìng. Àêy laâ möåt mêu thuêîn coá thûåc, nhûng vêën àïì laâ mêu thuêîn naây bùæt nguöìn tûâ àêu, cùn göëc cuãa noá laâ gò? Töi cho rùçng ngay caã giúái trñ thûác, caác nhaâ khoa hoåc cuäng phaãi trùn trúã vaâ nhòn vaâo vêën àïì naây thiïët thûåc hún, roä raâng hún àïí goáp phêìn giaãi toaã vaâ tham mûu cho laänh àaåo Àaãng vaâ Nhaâ nûúác vïì caác giaãi phaáp thûåc sûå hûäu hiïåu. Nhên noái vïì caách àaánh giaá khaã nùng cuãa con ngûúâi Viïåt Nam, töi xin nïu vaâi thöng tin: Caách àêy khöng lêu chuáng ta àaä dõch möåt cuöën saách cuãa möåt taác giaã ngûúâi Nhêåt, coá nhan àïì "Nûúác Àaåi Nam àöëi diïån vúái Phaáp vaâ Trung Hoa". Trong cuöën saách àoá, taác giaã ngûúâi Nhêåt coá dêîn lúâi cuãa caác nhaâ truyïìn giaáo phûúng Têy, nhûäng ngûúâi àaä àïën Viïåt Nam vaâo nhûäng nùm 30 cuãa thïë kyã 17, trûúác àoá hoå àaä àùåt chên àïën Thaái Lan vaâ Trung Quöëc. Hoå coá so saánh ngûúâi Viïåt Nam vúái ngûúâi Thaái Lan, ngûúâi Trung Quöëc vaâ àaánh giaá laâ nïëu nhòn vaâo tûâng caá thïí xaä höåi, thò con ngûúâi Viïåt Nam coá nhûäng töë chêët hún hùèn ngûúâi Thaái Lan, thêåm chñ caã ngûúâi Trung Quöëc. Àêëy laâ lúâi cuãa caác nhaâ truyïìn giaáo àûúåc dêîn laåi trong cuöën saách àoá, nhûng taåi sao sau nhiïìu thïë kyã, àïën nay chuáng ta vêîn nhû thïë naây. Noái möåt caách cúãi múã, cöë nhiïn laâ khöng xaä giao, töi cho rùçng phaãi xem xeát rêët kyä caái göëc cuãa vêën àïì, nïëu khöng thò rêët khoá. Vñ duå, nhûäng yá tûúãng rêët hêëp dêîn cuãa anh Phaåm Minh Haåc trong baâi tham luêån coá noái: phûúng phaáp luêån töíng quaát àïí chó àaåo sûå phaát KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 154 triïín giaáo duåc àaâo taåo laâ laâm sao cho caã dên trñ, nhên taâi trúã thaânh nhên lûåc. Töi cho rùçng yá tûúãng àoá rêët quan troång, nhûng laâm thïë naâo àïí noá trúã thaânh hiïån thûåc. Caái àoá khöng chó phuå thuöåc vaâo baãn thên hïå thöëng giaáo duåc, maâ coân phuå thuöåc vaâo rêët nhiïìu yïëu töë khaác. Chuáng töi quan niïåm giaáo duåc - àaâo taåo giöëng nhû àoaån giûäa, têët caã caác yïëu töë àêìu vaâo cuäng nhû àêìu ra cuãa giaáo duåc - àaâo taåo nïëu khöng àöìng böå thò yá muöën naây cuäng chó laâ yá muöën maâ thöi. Cêìn phaãi coá sûå phöëi kïët húåp rêët raânh maåch giûäa ngaânh giaáo duåc - àaâo taåo vúái caác ngaânh khaác, nhêët laâ trong viïåc taåo ra nhûäng chuyïín biïën àïí coá thïí tiïëp cêån vaâ chuã àöång xêy dûång kinh tïë tri thûác úã Viïåt Nam trong thúâi kyâ chiïën lûúåc múái, 2001 - 2010. Vïì khoa hoåc cú baãn nhû anh Nguyïîn Vùn Àaåo àaä noái, töi cuäng xin pheáp nïu möåt vaâi suy nghô: Lêu nay giúái khoa hoåc cú baãn úã nûúác ta thûúâng vêîn kïu laâ Nhaâ nûúác khöng chùm lo àïën lônh vûåc naây. Caách àêy chûâng 7 - 8 nùm, töi àaä coá kiïën nghõ vúái anh Àaâo Troång Thi, khi anh êëy coân laâ Hiïåu trûúãng trûúâng àaåi hoåc Töíng húåp Haâ Nöåi: Chñnh caác nhaâ khoa hoåc cú baãn phaãi tûå àùåt cêu hoãi, taåi sao laåi Nhaâ nûúác khöng quan têm? Töi cho rùçng khoa hoåc cú baãn luác naâo cuäng quan troång; nhûng khöng bao giúâ coá nhûäng thûá khoa hoåc cú baãn chung chung trûâu tûúång, coá thïí aáp duång cho moåi thúâi àaåi, moåi quöëc gia, maâ ngay caã khoa hoåc cú baãn cuäng coá tñnh lõch sûã. Búãi vò, cuäng laâ toaán hoåc, cú hoåc, vêåt lyá hoåc; nhûng úã thúâi àiïím thïë giúái àang lo taåo ra maáy húi nûúác thò roä raâng vêën àïì cuãa khoa hoåc cú baãn khaác; vaâ ngaây nay, khoa hoåc cú baãn rêët khaác trûúác, nhêët laâ trûúác yïu cêìu phaát triïín rêët múái meã cuãa lûåc lûúång saãn xuêët vaâ sûå biïën àöíi cuãa caác quan hïå quöëc tïë. Mùåt khaác, khoa hoåc cú baãn úã Myä, úã Nhêåt Baãn vaâo cuöëi thïë kyã 20 naây rêët khaác so vúái khoa hoåc cú baãn úã Viïåt Nam. Cho nïn töi cho rùçng, àiïìu naây möåt phêìn phuå thuöåc vaâo tñnh chuã àöång trong suy nghô cuãa chuáng ta, àïí tûâ àoá coá thïí thiïët kïë laåi tûâ phûúng phaáp, chûúng trònh nöåi dung, caách giaãng daåy vaâ àùåc biïåt laâ tñnh chuã àöång cuãa giúái khoa hoåc cú baãn trong viïåc choån lûåa nhûäng thaânh tûåu cuãa thïë giúái, coá thïí phuåc vuå trûåc tiïëp, thiïët thûåc cho muåc tiïu phaát triïín cuãa Viïåt Nam. Chùèng haån, cuäng laâ vêën àïì cöng nghïå sinh hoåc, bêy giúâ àïí giaãi quyïët vêën àïì nöng nghiïåp, àûa nöng nghiïåp vaâo kinh tïë tri thûác nhû thïë naâo, khöng phaãi chó thuêìn tuyá àûa caái maáy vaâo. Bêy giúâ nhûäng caái cuå thïí rêët quan troång laåi laâ cöng nghïå gen, giöëng... nhûng noá phaãi laâ cuãa Viïåt Nam, thñch ûáng vúái àiïìu kiïån cuãa Viïåt Nam. Töi cho rùçng chuáng ta phaãi coá quyïët têm rêët cao, nïëu chó KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 155 dûâng laåi úã nhûäng mong muöën, cho duâ àoá laâ nhûäng mong muöën rêët chaáy boãng; rêët thiïng liïng vïì mùåt àaåo àûác; nhûng nïëu nhûäng àiïìu àoá khöng ài vaâo cuöåc söëng thò têët caã chó dûâng laåi úã khêíu hiïåu, vaâ cuöëi cuâng chuáng ta vêîn ò aåch, dêåm chên taåi chöî. Àiïìu naây phuå thuöåc rêët lúán vaâo nhûäng khña caånh coá tñnh thïí chïë. Vñ duå, vïì giaáo duåc àaâo taåo, chuáng ta kïu goåi chêët lûúång, nhûng nïëu àïí nguyïn traång nhû hiïån nay, thò khöng bao giúâ coá chêët lûúång. Nïëu cho pheáp têët caã caác loaåi hònh àaâo taåo àïìu thu tiïìn, thu nhêåp dïî daäi nhû hiïån nay thò khöng bao giúâ ngûúâi ta phaãi quan têm àïën chêët lûúång caã. Trong àaâo taåo chñnh quy, ngên saách do Nhaâ nûúác cêëp, nhûng coá àiïìu vö lyá: chuáng ta phên böí ngên saách cuäng khöng roä cùn cûá. Duâng tiïìn ngên saách, song cùn cûá chuã yïëu vaâo quy mö àaâo taåo. Theo töi, vïì cú baãn phaãi cùn cûá vaâo khaã nùng taåo viïåc laâm cuãa caác cú súã àaâo taåo chûá khöng chó vaâo quy mö àaâo taåo, tûác laâ phaãi cùn cûá vaâo khaã nùng tòm àûúåc viïåc laâm cuãa sinh viïn sau töët nghiïåp àïí cêëp ngên saách cho tûâng cú súã àaâo taåo. Nhû thïë hoå seä phaãi tûå lo àïën chêët lûúång.. Baân vïì caác vêën àïì lyá luêån khoa hoåc thò rêët mïnh möng; nhûng àïí tiïëp cêån vúái kinh tïë tri thûác thò phaãi coá lûåa choån, song töi cho rùçng cêìn lûåa choån nhûäng gò hïët sûác dung dõ, thiïët thûåc vaâ cú baãn àïí coá thïí ài túái nhûäng quyïët saách roä raâng, maåch laåc. Nhû vêåy thò múái chuyïín àûúåc vïì nhêån thûác vaâ haânh àöång./. TS. TRÊÌN ÀÒNH THIÏN (Viïån Kinh tïë hoåc, Trung têm KHXH&NV Quöëc gia) Töi cho rùçng yá kiïën cuãa anh Haåc, anh Àaåo vaâ anh Quang A nïu ra laâ nhûäng vêën àïì rêët lúán, liïn quan trûåc tiïëp àïën chuã àïì cuãa Höåi thaão. Töi muöën àïì cêåp àïën möåt yá nhoã vïì vêën àïì "hiïåu ûáng chim cuát vaâ caá trï phi" trong giaáo duåc àaâo taåo hiïån nay, maâ anh Àaåo, anh Quang A coá noái àïën. Töi coá quan àiïím ngûúåc laåi thïë naây. Hiïåu ûáng naây laâ hiïåu ûáng mang tñnh àêìu cú, maâ trong kinh tïë thõ trûúâng thò hiïåu ûáng àêìu cú laâ chuyïån bònh thûúâng. Coân khña caånh àaåo àûác úã àêy thò phaãi phên biïåt. Nïëu chó cöë baão vïå khña caånh àaåo àûác theo nghôa phi thõ trûúâng, àaánh vaâo thõ trûúâng, thò töi cho àoá laâ möåt viïåc phaãn taác duång àöëi vúái phaát triïín. Viïåc ngûúâi ta têån duång chuyïån àêìu cú, laåm duång cú höåi àïí xung àöåt vúái àaåo àûác xaä höåi, thò caái àoá laåi liïn quan àïën cú chïë kiïím soaát, chûá khöng phaãi liïn quan àïën tñnh KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 156 húåp lyá cuãa cú chïë thõ trûúâng. Mònh àaánh vaâo àêìu cú tûâ phûúng diïån àaåo àûác nhû thïë laâ phaá vúä möåt tiïën trònh phaát triïín. úã àêy töi hoaân toaân chia seã vúái yá kiïën lo lùæng rùçng taåi sao hiïån nay ngûúâi ta cûá àöí xö vaâo hoåc kinh tïë, hoåc luêåt möåt caách keám chêët lûúång, maâ khöng àöí xö vaâo hoåc toaán. Kyâ voång cuãa ngûúâi ta vaâo sûå lûåa choån laâ hoaân toaân húåp lyá. Cú chïë cuãa viïåc thûåc hiïån kyâ voång àoá khöng liïn quan àïën baãn thên àaåo àûác cuãa öng thêìy vaâ hoåc sinh cuãa öng. Cêìn thaão luêån àïí quy àûúåc ai phaãi chõu traách nhiïåm vïì khña caånh àaåo àûác cuãa vêën àïì naây. Àiïím thûá hai, qua yá cuãa anh Haåc, töi rêët àöìng yá cêìn phaãi coá möåt cuöåc caách maång giaáo duåc thûåc sûå. Vïì mùåt triïët hoåc, àiïìu naây àún giaãn: chuyïín tûâ kinh tïë nöng nghiïåp, cöng nghiïåp sang kinh tïë tri thûác thò phaãi coá caách maång giaáo duåc. Nhûng cuöåc caách maång êëy phaãi tiïën haânh nhû thïë naâo àïí chuáng ta nhöí ra khoãi xaä höåi nöng dên thò vêën àïì phûác taåp hún rêët nhiïìu. úã àêy töi muöën qua vñ duå cuãa anh Haåc àïí thaão luêån: anh àûa ra tiïu chuêín phöí cêåp giaáo duåc cuãa tûâng nïìn kinh tïë khaác nhau: phöí cêåp giaáo duåc trung hoåc chuyïn nghiïåp, röìi trung hoåc vaâ tiïíu hoåc. Töi cho rùçng ba tiïu chuêín àoá coá chêët lûúång hoaân toaân khaác nhau. Caái tiïu chuêín phöí cêåp trung hoåc chuyïn nghiïåp cuãa nïìn kinh tïë thöng tin töi cho laâ chêët lûúång cuãa noá khaác vúái caách quan niïåm cuãa chuáng ta vïì trung hoåc chuyïn nghiïåp bêy giúâ. Caách àêy 10 nùm, hay 15 nùm chùèng haån, viïåc tiïëp cêån maáy tñnh laâ sau àaåi hoåc, hoùåc àaåi hoåc, coân bêy giúâ noá cêìn àûúåc phöí cêåp tûâ tiïíu hoåc. Tiïu chuêín phöí cêåp tiïíu hoåc cuãa Myä bêy giúâ khaác hoaân toaân vúái tiïu chuêín tiïíu hoåc cuãa chuáng ta. Búãi vò noá àùåt trïn nhûäng nguyïn lyá hoaân toaân khaác. Töi nghô àún giaãn, toaân böå khöëi lûúång tri thûác cuãa caác xaä höåi trûúác àoá àùåt àiïím xuêët phaát cho xaä höåi ài sau. Do vêåy bêy giúâ ta noái tiïëp cêån maáy tñnh, tiïëng Anh laâ caái àêìu tiïn cho treã ài vaâo nhaâ trûúâng. Àïí nhêåp cuöåc vaâo kinh tïë tri thûác töi cho laâ ñt nhêët phaãi thïm hai tiïu chuêín, àoá laâ maáy tñnh vaâ tiïëng Anh. Töi rêët àöìng tònh vúái luêån àiïím cuãa anh Viïåt Phûúng laâ "vûúåt qua maâ khöng àuöíi kõp". Caách diïîn àaåt naây rêët hay vaâ nhiïìu caái coá thïí laâm àûúåc. úã àêy coá möåt haâm yá laâ khöng cêìn àuöíi kõp. Vïì mùåt kinh tïë coá thïí 20 nùm nûäa ta múái àuöíi kõp Thaái Lan bêy giúâ, song ta vêîn coá thïí vûúåt hoå vïì trònh àöå phaát triïín. Thûá hai laâ cuâng möåt lûúång tiïìn nhû bêy giúâ sau 20 nùm nûäa ta coá thïí mua àûúåc vêåt thïí KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 157 coá giaá trõ tri thûác cao hún nhiïìu lêìn bêy giúâ. Nhûng trung têm vêën àïì hiïån nay cuãa chuáng ta laâ bùæt chûúác hay saáng taåo laâ chñnh. Thïë giúái àang tiïën rêët nhanh, gia töëc phaát triïín cuãa nhûäng nûúác coá tri thûác caâng cao thò caâng lúán, ta caâng thêëp thò caâng chêåm. Maâ ta thêëp nhû thïë trong möåt thïë giúái biïën àöíi nhanh nhû thïë thò mö hònh phaát triïín chñnh laâ bùæt chûúác hay saáng taåo laâ chñnh? Töi cho rùçng phaãi traã lúâi cêu hoãi naây trûúác röìi sau àoá múái baân àïën mö hònh àaâo taåo vaâ giaáo duåc phaãi ra sao. Àiïím tiïëp theo laâ möi trûúâng thûåc hiïån mö hònh àoá. Hiïån ta múái noái ñt nhêët coá 2 möi trûúâng, thûá nhêët laâ vùn hoaá têåp trung phi thõ trûúâng vaâ möi trûúâng thõ trûúâng. Töi nghô rùçng, phaãi taåo ra nhu cêìu àñch thûåc tûâ nïìn kinh tïë àöëi vúái tri thûác nhû anh Àaåo noái thò àaâo taåo giaáo duåc múái coá thïí phaát triïín àûúåc. Tûác laâ phaãi thõ trûúâng hoaá caã giaáo duåc vaâ àaâo taåo. Gúåi yá cuãa mö hònh Àöng aá, caã vïì mùåt mö hònh vaâ möi trûúâng laâ rêët quan troång. Vïì mùåt àêìu tû thò vïì nguyïn tùæc, töi nghô mö hònh cuãa chuáng ta vêîn laâ mö hònh bùæt chûúác laâ chñnh. Cêu hoãi àùåt ra liïåu chuáng ta coá thïí hiïån thûåc hoaá 4 chûúng trònh ûu tiïn vïì cöng nghïå khöng. Böën chûúng trònh êëy nïëu nhùçm muåc tiïu laâ thiïët kïë cöng nghïå àïí bùæt chûúác cöng nghïå thò khaác vúái saáng taåo ra caái múái. Nïëu Viïåt Nam coá laâm caái gò vïì mùåt khoa hoåc thò nïn àùåt ra möåt yïu cêìu laâ laâm theo àuáng tiïu chuêín quöëc tïë, tûác laâ saáng taåo ra caái gò cú baãn maâ thïë giúái chûa saáng taåo, nïëu khöng thò cûá bùæt chûúác caái àaä. Nïëu chó lo saáng taåo ra caái ta chûa coá thò àiïìu naây ài ngûúåc vúái chñnh saách múã cûãa, têån duång lúåi thïë cuãa nûúác ài sau./. PGS. TS. ÀÖÎ LÖÅC DIÏÅP (Trung têm Nghiïn cûáu Bùæc Myä) Thûá nhêët, töi cho rùçng chuã àïì cuãa Höåi thaão naây laâ rêët truáng vúái vêën àïì cuãa thúâi àaåi. Khöng phaãi cuãa riïng chuáng ta, khöëi APEC àaä coá nhoám nghiïn cûáu riïng xïëp Viïåt Nam vaâo haâng nguä maâ ngûúâi ta seä keáo vaâo kinh tïë tri thûác. Vêåy laâ khöng phaãi baân chuyïån ài hay khöng ài. Àiïím thûá hai laâ ài nhû thïë naâo. Töi àöìng yá vúái yá cuãa möåt söë anh àaä phaát biïíu, trûúác hïët laâ yá anh Àùång Hûäu vaâ anh Chu Haão. Nhûng KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 158 cêìn böí sung thïm yá anh Voä Àaåi Lûúåc, àoá laâ phaãi xem xeát kinh tïë tri thûác tûâ khña caånh khoa hoåc xaä höåi vaâ khoa hoåc kinh tïë. Àiïím thûá ba laâ kiïën nghõ maâ caác anh nïu ra noá giaãi àaáp àûúåc cêu hoãi àùåt ra laâ baân caái naây àïí laâm gò - àïí tòm hûúáng ài. Caái hûúáng maâ chuáng ta àõnh choån àïí ài vaâo kinh tïë tri thûác laâ truáng. Töi nghô ba cöng nghïå àoá (cöng nghïå thöng tin, cöng nghïå sinh hoåc vaâ cöng nghïå vêåt liïåu) laâ nhûäng cöng nghïå àöåt phaá, nhûng phaãi thïm cöng nghïå nùng lûúång. Búãi vò hiïån nay vêën àïì nùng lûúång àang àùåt ra röìi: bao nhiïu nhaâ maáy thuyã àiïån àïìu àuång àïën vêën àïì möi trûúâng. Song, töi nghô caái àoá khöng phaãi laâ àöåt phaá àêu, àöåt phaá chñnh laâ ba cöng nghïå caác anh àaä nïu, nhêët laâ cöng nghïå thöng tin. Caái àöåt phaá cuãa cöng nghïå thöng tin laâ gò, ta ài tûâ caái gò, ài tûâ khoa hoåc cú baãn chùng - khöng phaãi! Khoa hoåc cú baãn coá möåt söë chuáng ta ài àûúåc, chuáng ta àaä coá truyïìn thöëng vaâ nhúâ àoá chuáng ta múái ài àûúåc túái CNTT. Súã dô coá àûúåc bûúác ngaây höm nay laâ nhúâ àaä coá nhûäng bûúác àoá. Tiïëc rùçng trong bûúác phaát triïín kinh tïë thõ trûúâng ta àaä àïí CNTT leáp ài, ta seä phaãi khöi phuåc trúã laåi. Löîi úã àêy khöng phaãi kinh tïë thõ trûúâng maâ laâ chuyïån àêìu têìu cuãa chuáng ta. Àêy laâ vêën àïì àêìu têìu, chûá khöng phaãi laâ caác nhaâ khoa hoåc sai lêìm. Àaáng nheä noá àaä núã röå, múái khoaãng 20 nùm, nay àaä bõ teo ài. Àiïím cuöëi cuâng, theo töi khi noái kinh tïë tri thûác úã àêy khöng coá nghôa chó laâ tri thûác, maâ noái theo kiïíu cuãa Maác laâ thúâi àaåi kinh tïë múái ra àúâi, chûá khöng phaãi laâ kinh tïë tri thûác. Búãi leä nhû ngûúâi ta tiïn àoaán 30 nùm nûäa, khi kinh tïë tri thûác coá cú súã röìi thò nhên loaåi seä chuyïín sang möåt nïìn kinh tïë khaác tûác laâ kinh tïë nghó ngúi (!?). Àûâng quaá chuá yá àïën tu tûâ, maâ phaãi cùn cûá vaâo thûåc chêët - thûåc chêët laâ möåt thúâi àaåi kinh tïë khaác röìi. Noái àïën àiïìu naây thò chuáng ta súå, song töi muöën nhêën maånh thúâi àaåi khaác röìi, thúâi àaåi kinh tïë khaác röìi. Noá àaão löån hïët caã maâ trûúác hïët laâ àaão löån nïìn kinh tïë, maâ àaão löån naây Maác àaä tiïn àoaán rêët àuáng. Trûúác thúâi àaåi múái naây caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách vaåch ra cêìn phaãi laâm böën lônh vûåc: Möåt laâ, chñnh trõ tûác laâ chñnh saách; Hai laâ, kinh tïë; Ba laâ, cöng nghïå; Böën laâ vùn hoaá. Phaãi coá 4 lônh vûåc àoá múái coá thïí giaãi quyïët àûúåc nhûäng vêën àïì cuãa chuáng ta. Nhûäng àiïím maâ chuáng ta coi laâ àöåt phaá chñnh laâ xoay KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 159 quanh caái àoá. Toaân böå töí chûác xaä höåi cuãa chuáng ta phaãi ài àïën caái àoá. Do àoá chuáng ta àïì cêåp àïën nhûäng caái naây chó coá tñnh chêët giai àoaån, tûác laâ chó bùæt chûúác theo ngûúâi ta àïën möåt giai àoaån nhêët àõnh. Coân vïì sau thò phaãi tûå tòm caách. Chñnh caái nïìn laâ xoay quanh 4 caái àoá./. PGS. TS. PHÑ MAÅNH HÖÌNG (ÀAÅI HOÅC QUÖËC GIA HAÂ NÖÅI) Töi cho rùçng khi àùåt vêën àïì tiïën àïën nïìn kinh tïë tri thûác thò, nhû àöìng chñ Nguyïîn Vùn Àaåo noái, chuáng ta coá thïí boã qua àûúåc vaâ coá thïí ài nhanh, vò chuáng ta coá àiïím xuêët phaát laâ nïìn kinh tïë nöng nghiïåp laåc hêåu, thò phaãi "boã qua", coá nghôa laâ phaãi laâm àöìng thúâi hai quaá trònh chuyïín lïn nïìn kinh tïë cöng nghiïåp, röìi tûâ nïìn kinh tïë cöng nghiïåp chuyïín lïn kinh tïë tri thûác. Xeát vïì mùåt naâo àoá thò töi hoaân toaân chia seã vúái caách nhòn nhêån nhû vêåy. Tuy nhiïn úã àêy töi quan têm àïën möåt vêën àïì coá tñnh chêët kinh tïë hún vaâ coá leä quan troång hún. Nïëu chuáng ta muöën xêy dûång nïìn kinh tïë tri thûác maâ chó àùåt vêën àïì tòm caách àêìu tû vaâo nhûäng chûúng trònh cöng nghïå coá tñnh chêët then chöët, nhû cöng nghïå nano, cöng nghïå thöng tin,... theo töi nghô thò khöng phaãi nhû vêåy. Duâ nûúác ta laâ nûúác ngheâo, giaã sûã Nhaâ nûúác coá chi 600 triïåu cho nghiïn cûáu cú baãn vïì cöng nghïå nano nhû anh Nguyïîn Vùn Hiïåu noái, thò theo töi nghô cuäng chùèng giaãi quyïët àûúåc gò nïëu chuáng ta muöën ài theo con àûúâng cuãa caác nûúác khaác trïn thïë giúái. Coá leä quan troång nhêët úã àêy laâ laâm thïë naâo àïí nïìn kinh tïë tri thûác coá thïí nhêån diïån àûúåc, khi àoá, seä thêëy coá nhiïìu vêën àïì chuáng ta khöng thïí boã qua. Viïåc chuáng ta khöng thïí boã qua laâ chuáng ta phaãi xêy dûång nïìn kinh tïë tri thûác trïn cú súã nïìn kinh tïë thõ trûúâng. Coá nghôa laâ vïì mùåt kinh tïë, noá phaãi xuêët phaát tûâ kinh tïë thõ trûúâng. Thõ trûúâng úã àêy, theo chuáng töi hiïíu, laâ coân àang úã trong quaá trònh hònh thaânh, coân nhiïìu àiïím then chöët cuãa kinh tïë thõ trûúâng chuáng ta chûa giaãi quyïët àûúåc. Cho nïn chuáng ta vêîn coân nhiïìu viïåc phaãi laâm trong kinh tïë thõ trûúâng, nhû anh Thaânh höm qua coá noái, àoá laâ vêën àïì Nhaâ nûúác vaâ thõ trûúâng. KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 160 Noái àïën thõ trûúâng thûåc sûå coá yá nghôa cuãa noá thò àöång lûåc chñnh, khu vûåc quyïët àõnh caã viïåc sûã duång tri thûác cuäng nhû nhûäng yïu cêìu àïí saãn sinh ra tri thûác phaãi nùçm trong caác doanh nghiïåp tû nhên, nïn chuáng ta phaãi coi khu vûåc tû nhên laâ möåt àöång lûåc chñnh àïí phaát triïín vaâ Nhaâ nûúác nùæm vai troâ chuã àaåo. Kïët cuåc khu vûåc tû nhên phaãi coá chuyïín àöíi möåt caách thûåc sûå. Hai laâ, baãn chêët nïìn kinh tïë thõ trûúâng trong nïìn kinh tïë tri thûác coá liïn quan àïën toaân cêìu hoaá. Do àoá, nïìn kinh tïë thõ trûúâng cuãa chuáng ta phaãi laâ nïìn kinh tïë thõ trûúâng múã cûãa. Cho nïn chuáng ta phaãi rêët tñch cûåc tham gia höåi nhêåp kinh tïë quöëc tïë. Trong kinh tïë thõ trûúâng thò hiïåu quaã nùçm trong nguyïn tùæc caånh tranh. Cho nïn khi noái àïën caác doanh nghiïåp tû nhên laâ töi muöën noái àïën haâm yá àoá vaâ coá leä cuäng khöng cêìn noái thïm caác àöìng chñ cuäng àaä roä. Nhû anh Quang A noái vai troâ àêìu taâu nhû Chñnh phuã chùèng haån, Chñnh phuã coá nhu cêìu sûã duång tri thûác nhiïìu hún, goåi laâ tri thûác hoaá, vaâ cuäng phaãi àùåt trong nguyïn tùæc caånh tranh cuãa thõ trûúâng. Chûâng naâo chuáng ta chûa coá cú chïë thûåc sûå nhû thïë thò chuáng ta coân bõ haån chïë trong sûå phaát triïín. Àiïím thûá hai töi muöën noái laâ, Nhaâ nûúác phaãi chuêín bõ nhûäng tiïìn àïì cho nïìn kinh tïë tri thûác vaâ cú chïë töíng quaát. Caác anh cuäng àaä àïì cêåp àïën hai àiïím quan troång nhêët, nhûng úã àêy töi muöën nhêën maånh thïm vaâi àiïím. Thûá nhêët laâ vêën àïì maâ anh Diïåu àaä noái laâ xêy dûång cú súã haå têìng vïì thöng tin. Viïåc naây Nhaâ nûúác phaãi laâm chûá khu vûåc tû nhên khöng thïí laâm ngay trong àiïìu kiïån bêy giúâ. Nhûng chuáng ta phaãi gheáp viïåc laâm naây vúái phaát triïín giaáo duåc vaâ, trong àiïìu kiïån nhû hiïån nay, chuáng ta phaãi àêìu tû maång lûúái thöng tin coá tñnh chêët haå têìng, trûúác hïët cho caác trûúâng àaåi hoåc vaâ phaãi laâm nhû thïë naâo cho sinh viïn tiïëp cêån àûúåc möåt caách dïî daâng. Maång thöng tin úã nûúác ta vêîn chûa àûúåc phaát triïín röång raäi, nïëu coá thò nhûäng ngûúâi sûã duång laåi gùåp möåt vêën àïì laâ giaá cûúác rêët àùæt. Nhaâ nûúác phaãi laâm thïë naâo àïí giaãm chi phñ truy cêåp maång, thêåm chñ úã caác trûúâng àaåi hoåc coá thïí bao cêëp àïí sinh viïn coá àiïìu kiïån tiïëp cêån àïën thöng tin trïn Internet maâ khöng phaãi traã tiïìn. Vêën àïì naây nhiïìu nûúác àaä coá tiïìn lïå. Thûá hai laâ vêën àïì phaát triïín giaáo duåc. Giaáo duåc phaãi dûåa trïn cú súã nguyïn tùæc thõ trûúâng. Nguyïn tùæc quan troång nhêët àïí àöíi múái KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 161 giaáo duåc laâ caãi caách thõ trûúâng, xoaá boã giaáo duåc theo kiïíu bùçng cêëp coá liïn quan àïën möi trûúâng sûã duång, tuyïín duång lao àöång, laâ nhûäng vêën àïì úã bïn ngoaâi chûá khöng phaãi bïn trong hïå thöëng giaáo duåc. Cho nïn, chûâng naâo ngûúâi ta chó cêìn möåt caái bùçng sau àoá nhúâ möëi quan hïå thên quen hay caái gò àoá maâ vêîn xin àûúåc viïåc, thò luác àoá vêîn laâ giaáo duåc theo kiïíu bùçng cêëp. Khi nïìn kinh tïë dûåa chuã yïëu vaâo caác doanh nghiïåp tû nhên thò àiïìu kiïån caånh tranh seä xoaá àûúåc caái àoá vaâ caã caác khu vûåc khaác seä laâm theo. Nhûng àoá laâ caã möåt vêën àïì coân daâi. Cho nïn noái caãi caách giaáo duåc maâ khöng caãi caách khu vûåc ngoaâi giaáo duåc, thò töi nghô khöng thïí caãi caách àûúåc. Möåt vêën àïì töi muöën àïì cêåp laâ ta bùæt chûúác hay ta saáng taåo. Nïëu ta saáng taåo kiïíu nhû Myä, möåt nûúác tiïën haânh hai cuöåc chiïën tranh maâ khöng phaãi àiïìu quên ra khoãi biïn giúái, thò coá leä laâ viïín vöng vúái ta. Song nhû vêåy cuäng khöng coá nghôa laâ chuáng ta khöng coá saáng taåo. Nhiïìu caái chuáng ta vêîn saáng taåo àûúåc kïët húåp vúái bùæt chûúác cuãa ngûúâi khaác. Töi rêët àöìng yá vúái yá kiïën anh Huâng noái laâ khaã nùng cuãa chuáng ta rêët coá haån, song chùæc ta vêîn coá thïí àêìu tû coá troång àiïím, coá ûu tiïn. Töi khöng nghô laâ ta coá thïí saáng taåo ra nïìn cöng nghïå múái nhû caác nûúác tû baãn phaát triïín, song vêîn coá thïí laâm caái múái vúái taâi nùng vaâ trñ tuïå cuãa ta. Thuã tûúáng Singapo hiïån nay àaä noái Viïåt Nam àaåt rêët nhiïìu caác giaãi thûúãng lúán vïì toaán, tin hoåc, vêåt lyá, taâi nùng trñ tuïå cuãa Viïåt Nam laâ khöng phaãi nghi ngúâ./. Àöìng chñ TRÛÚNG TRIÏÌU DÛÚNG (Böå Ngoaåi Giao) Chuã àïì cuãa Höåi thaão naây laâ vêën àïì maâ caã thïë giúái àaä noái àïën rêët lêu, àaä baân rêët nhiïìu, trong khi àoá nûúác ta lêìn àêìu tiïn töí chûác möåt höåi thaão nhû thïë naây. Baãn thên chuáng töi àaä ài tham dûå höåi nghõ quöëc tïë rêët nhiïìu vaâ úã àêu cuäng nghe noái àïën phaát triïín tri thûác. Àùåc biïåt laâ caác nûúác àang phaát triïín coi àêy laâ thaách thûác rêët lúán, thêåm chñ caã nhûäng nûúác phaát triïín nhû Myä, töíng thöëng Bill Clinton àang rêët lo ngaåi vïì "digital divide", cuäng nhû sûå khaác biïåt vïì giaáo duåc giûäa nhûäng thaânh phöë lúán vúái thaânh phöë nhoã, giûäa nhûäng bang giaâu vaâ bang ngheâo. Cho nïn laâm thïë naâo àïí thiïët lêåp KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 162 vaâ têån duång àûúåc nïìn kinh tïë tri thûác laâ möëi lo khöng cuãa riïng ai, caã nûúác giaâu vaâ nûúác ngheâo. Àöëi vúái nûúác ta thò caâng quan troång hún. Töi thêëy coá vaâi túâ baáo trong nûúác noái àïën vêën àïì naây, nhûng àùåt noá laâ möåt vêën àïì thûåc sûå quan troång vaâ cêìn phaãi coá möåt chiïën lûúåc nhû thïë naâo àïí phaát triïín kinh tïë tri thûác thò töi coá caãm giaác laâ vêîn chûa àûúåc àùåt ra möåt caách nghiïm tuác. Chñnh vò thïë, Böå Ngoaåi giao chuáng töi cuäng suy nghô nïn chùng phaãi töí chûác möåt Höåi thaão nhû thïë naây vaâ àaä àûúåc caác Böå ngaânh liïn quan hûúãng ûáng vaâ chuáng töi rêët lêëy laâm caãm àöång vò cuöëi cuâng chuáng ta àaä laâm àûúåc möåt höåi thaão nhû thïë naây. Nhûng töi nghô àêy khöng phaãi laâ möåt sûå kïët thuác maâ laâ möåt sûå khúãi àêìu mang tñnh chêët gúåi múã. Lêìn naây chuáng ta múái chó tòm hiïíu nhûäng vêën àïì cú baãn. Töi nghô rùçng sùæp túái phaãi coá möåt àïì aán nghiïn cûáu möåt caách nghiïm tuác àïí tûâ àoá àûa ra möåt chiïën lûúåc phaát triïín nïìn kinh tïë tri thûác úã Viïåt Nam nhû thïë naâo, trong àoá coá nhûäng nghiïn cûáu cuå thïí vïì nhûäng vêën àïì àùåt ra àöëi vúái Viïåt Nam, nhûäng taác àöång coá thïí coá khi ta bûúác vaâo nïìn kinh tïë tri thûác, taác àöång vïì kinh tïë, thêåm chñ caã tû duy vaâ caách suy nghô. Roä raâng phaãi coi àêy laâ möåt vêën àïì lúán vaâ cêìn phaãi nghiïn cûáu möåt caách nghiïm tuác./. GS. TS. CHU HAÃO (Böå Khoa hoåc, Cöng nghïå vaâ Möi trûúâng) Töi coá 2 thöng tin muöën böí sung cho yá kiïën cuãa anh Diïåu vïì vai troâ cuãa "àêìu taâu". "Àêìu taâu" chñnh laâ liïn quan àïën giaáo duåc. Sau khi nûúác Isarel thaânh lêåp (nùm 1952), Böå trûúãng Böå Giaáo duåc luác àoá, sau möåt àïm mêët nguã, saáng súám höm sau öng goåi àiïån cho thû kyá Thuã tûúáng noái laâ coá möåt chuyïån rêët quan troång, khêín cêëp cêìn gùåp Thuã tûúáng. Thû kyá noái rùçng Thuã tûúáng àang rêët bêån, hún nûäa trong thúâi kyâ naây thò khöng coá vêën àïì naâo quan troång hún vêën àïì chiïën tranh vaâ hoaâ bònh. Böå trûúãng noái mònh laâ baån thên cuãa Thuã tûúáng, vaâ vêën àïì naây coân quan troång hún rêët nhiïìu. Thû kyá àaä sùæp xïëp cho Böå trûúãng Böå Giaáo duåc ùn cúm saáng cuâng Thuã tûúáng. Öng Böå trûúãng noái vúái Thuã tûúáng rùçng: Chñnh phuã Isarel àaä àûa ra chñnh saách thu huát ngûúâi Isarel úã khùæp thïë giúái vïì nûúác. Nhûng KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 163 nhûäng ngûúâi vïì nûúác phêìn lúán laâ thûúng gia, rêët ñt caán böå khoa hoåc. Trong khi àoá úã Israel khöng coá trûúâng Àaåi hoåc kyä thuêåt naâo caã. Nïìn kinh tïë Isarel seä khöng thïí phaát triïín àûúåc nïëu khöng dûåa trïn khoa hoåc vaâ cöng nghïå. Vò vêåy öng àïì nghõ Thuã tûúáng cho thaânh lêåp 10 trûúâng àaåi hoåc kyä thuêåt, múâi nhûäng ngûúâi gioãi vïì àêy vaâ àaâo taåo möåt lúáp ngûúâi Isarel gioãi vïì khoa hoåc cöng nghïå. Öng Thuã tûúáng hoãi cêìn bao nhiïu tiïìn. Böå trûúãng Böå Giaáo duåc noái cêìn 20 triïåu USD. Thuã tûúáng hoãi liïåu anh thêëy àiïìu àoá laâ cêìn thiïët hay sao? Böå trûúãng noái rùçng anh laâ ngûúâi thöng minh thò anh phaãi hiïíu nïìn giaáo duåc Isarel seä rêët quan troång sau naây. Luác àoá Thuã tûúáng goåi àiïån ngay cho Böå trûúãng Böå Taâi chñnh, yïu cêìu daânh cho öng möåt khoaãn tiïìn 20 triïåu USD. Nhûng Böå trûúãng Taâi chñnh noái chó coá thïí coá 10 triïåu USD. Thuã tûúáng àöìng yá vaâ sau àoá öng cêëp 10 triïåu USD cho Böå trûúãng Böå Giaáo duåc vaâ yïu cêìu lêåp 5 trûúâng àaåi hoåc kyä thuêåt àêìu tiïn cuãa Isarel. Àêy laâ thñ duå vïì möåt quyïët saách. Töi xin kïí chuyïån gêìn àêy. Nùm 1978, Àùång Tiïíu Bònh sang thùm Myä, khi vïì àïën Bùæc Kinh àaä giao nhiïåm vuå cho Böå trûúãng Böå Giaáo duåc thaão ra chiïën lûúåc gûãi caâng nhiïìu con em sang hoåc úã Myä caâng töët. Öng àûa ra möåt quyïët saách, möåt chiïën lûúåc àïí gûãi nhiïìu ngûúâi treã Trung Quöëc sang Myä hoåc, vúái möåt khêíu hiïåu göìm 12 chûä: "Giuáp àúä ài hoåc" (coá nghôa laâ tòm moåi caách àïí khuyïën khñch, àöång viïn gia àònh, cöng ty Nhaâ nûúác tuyïín choån gûãi ngûúâi ài); "Khuyïën khñch trúã vïì" (tûác laâ khöng bùæt hoå vïì hïët àûúåc, ai vïì laâ trung thaânh vúái Àaãng cöång saãn, vúái nhên dên, ai úã laåi seä laâ Hoa kiïìu yïu nûúác); "Tûå do ài úã" (tûác laâ ngûúâi ta vïì laâm viïåc mêëy nùm nïëu thêëy chaán thò laåi cho ài; nïëu laâm ùn àaâng hoaâng phaát triïín, muöën quay vïì thò laåi múâi ngûúâi ta vïì). Tûâ àoá trúã ài, theo thöëng kï coá khoaãng 50.000 àïën 70.000 sinh viïn Trung Quöëc vúái têët caã caác trònh àöå, ài hoåc vaâ laâm viïåc úã Myä. Höìi àêìu chó coá 2-3% ngûúâi trúã vïì, bêy giúâ thò coá 30%-50% trúã vïì. Ngûúâi tiïëp chuáng töi úã Bùæc Kinh laâ Hiïåu phoá trûúâng Àaåi hoåc Bùæc Kinh laâ Trêìn Gia Hiïåu, laâ möåt sinh viïn ngheâo úã Phuác Kiïën. Öng thi àöî àaåi hoåc Bùæc Kinh, sau àoá sang Myä hoåc, laâm xong master. Myä múâi úã laåi laâm viïåc. Öng laâm viïåc hún möåt nùm thò cuâng nùm àoá, öng Töëng Kiïn laâ baån cuãa öng, laâ chuã nhiïåm Uyã ban Khoa hoåc kyä thuêåt Trung Quöëc luác bêëy giúâ, àaä gûãi 100 laá thû tay cho 100 nhên vêåt, vaâ múâi hoå vïì Trung Quöëc vúái àiïìu kiïån mûác lûúng cao hún gêëp mêëy lêìn lûúng giaáo sû Àaåi hoåc Bùæc Kinh, àûúåc cêëp nhaâ cûãa, cêëp ö tö. Nïëu KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 164 àöìng yá thò vïì laâm viïåc; nïëu hïët haån húåp àöìng, muöën quay laåi Myä cuäng àûúåc. Öng Trêìn Gia Hiïåu àaä úã laåi Trung Quöëc àûúåc 2 nùm vaâ öng lïn àïën chûác hiïåu phoá trûúâng Àaåi hoåc Bùæc Kinh. Qua nhûäng thöng tin nhû vêåy àïí chuáng ta thêëy roä "àêìu taâu" vaâ quyïët saách quan troång nhû thïë naâo? KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 165 KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 166 PHAÁT BIÏÍU KÏËT THUÁC HÖÅI THAÃO cuãa Àöìng chñ ÀÙÅNG HÛÄU, Uyã viïn Trung ûúng Àaãng, Trûúãng Ban Khoa giaáo Trung ûúng Kinh tïë tri thûác laâ vêën àïì quaá múái meã àöëi vúái Viïåt Nam. Ta àaä khúãi àêìu chêåm, song chuã àïì cuãa Höåi thaão naây àùåt ra rêët truáng, nïn àûúåc caác giúái khoa hoåc, caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách rêët quan têm. Àêy laâ Höåi thaão àêìu tiïn vïì kinh tïë tri thûác coá tñnh àöåt phaá, nhiïìu vêën àïì chûa thïí thöëng nhêët, nhiïìu khaái niïåm cêìn àûúåc tiïëp tuåc nghiïn cûáu laâm roä hún: tûâ tïn goåi, nöåi dung, tñnh chêët, caác àùåc trûng, cho àïën tiïìn àïì cho sûå hònh thaânh vaâ phaát triïín, con àûúâng ài túái, chiïìu hûúáng phaát triïín, taác àöång xaä höåi cuãa kinh tïë tri thûác... Tuy vêåy Höåi thaão àaä thöëng nhêët nhêån àõnh kinh tïë tri thûác laâ giai àoaån phaát triïín múái cuãa lûåc lûúång saãn xuêët cuãa loaâi ngûúâi. Tûâ kinh tïë cöng nghiïåp, dûåa vaâo maáy moác vaâ taâi nguyïn laâ chuã yïëu, sang nïìn kinh tïë tri thûác, dûåa vaâo tri thûác vaâ thöng tin laâ chuã yïëu, trong àoá khoa hoåc trúã thaânh lûåc lûúång saãn xuêët trûåc tiïëp vaâ quan troång haâng àêìu; àoá laâ bûúác nhaãy voåt trong lûåc lûúång saãn xuêët, laâ bûúác ngoùåt troång àaåi cuãa lõch sûã loaâi ngûúâi. Nïìn kinh tïë tri thûác àaä hònh thaânh, àaä laâ hiïån thûåc úã nhiïìu nûúác. Àoá laâ xu thïë têët yïëu cuãa quaá trònh phaát triïín sûác saãn xuêët, laâ thaânh tûåu quan troång cuãa loaâi ngûúâi maâ chuã nghôa xaä höåi phaãi nùæm lêëy vaâ vêån duång àïí phaát triïín lûåc lûúång saãn xuêët, xêy dûång cú súã vêåt chêët kyä thuêåt cuãa chuã nghôa xaä höåi. Nhiïìu nûúác àang phaát triïín lûåa choån chiïën lûúåc "ài tùæt" vaâ hoå àang ài nhanh vaâo nïìn kinh tïë tri thûác. Àöëi vúái nûúác ta àêy laâ thúâi cú vaâ thaách thûác hïët sûác to lúán, quyïët liïåt. Chuáng ta cêìn "ài tùæt àoán àêìu" - nhû Àaåi höåi VIII àïì ra - coá nghôa laâ chuáng ta phaãi ài nhanh vaâo nïìn kinh tïë tri thûác. Cöng KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 167 nghiïåp hoaá, hiïån àaåi hoaá cuãa nûúác ta phaãi sûã duång tri thûác múái nhêët, khoa hoåc cöng nghïå múái nhêët cuãa thúâi àaåi. Chuáng ta phaãi kïët húåp nhiïåm vuå cöng nghiïåp hoaá vúái nhiïåm vuå ài vaâo nïìn kinh tïë tri thûác laâm möåt; khöng thïí tuêìn tûå kïët thuác giai àoaån naây múái àïën giai àoaån khaác. Dên töåc ta coá khaã nùng nùæm bùæt vaâ laâm chuã nhanh caác tri thûác múái. Àêët nûúác ta phaãi dûåa vaâo tri thûác, dûåa vaâo khoa hoåc vaâ cöng nghïå, dûåa vaâo giaáo duåc vaâ àaâo taåo àïí phaát triïín. Chuáng ta cêìn phaát triïín kinh tïë tri thûác àïí cöng nghiïåp hoaá, hiïån àaåi hoaá, xêy dûång chuã nghôa xaä höåi. Thúâi àaåi kinh tïë tri thûác àoâi hoãi phaãi àöíi múái tû duy, àöíi múái chñnh saách, chûúng trònh haânh àöång. Chuáng ta phaãi nghiïn cûáu vêën àïì naây möåt caách thêëu àaáo vaâ kõp thúâi vêån duång trong chiïën lûúåc kinh tïë - xaä höåi 2001-2010, nhùçm taåo sûå phaát triïín nhanh cho àêët nûúác. Phaãi laâm thïë naâo àïí vêån duång nhûäng caách nghô, caách laâm, nhûäng nöåi dung chuã yïëu cuãa kinh tïë tri thûác vaâo chiïën lûúåc cöng nghiïåp hoaá, hiïån àaåi hoaá cuãa chuáng ta àïí coá thïí àûa nhanh trònh àöå cöng nghïå cuãa saãn xuêët, thuác àêíy tùng trûúãng nhanh kinh tïë nûúác ta. Hiïån nay caác nhaâ kinh tïë àang thaão luêån vïì töëc àöå tùng trûúãng kinh tïë sùæp túái laâ 6% hay 7%, thêëy khoá àaåt. Vúái töëc àöå 6% hay 7% nhû thïë thò chuáng ta khoá àuöíi kõp caác nûúác. Muöën ruát ngùæn khoaãng caách vúái caác nûúác phaát triïín thò töëc àöå tùng trûúãng cuãa chuáng ta phaãi trïn 10%. Nïëu thûåc hiïån chiïën lûúåc cöng nghiïåp hoaá, hiïån àaåi hoaá dûåa vaâo tri thûác, vaâo khoa hoåc cöng nghïå thò coá thïí ài tùæt vaâ àuöíi kõp. Àöìng chñ Töíng bñ thû Lï Khaã Phiïu àaä nhêën maånh trong diïîn vùn kyã niïåm lêìn thûá 110 ngaây sinh cuãa Chuã tõch Höì Chñ Minh: "Àïí thûåc hiïån cöng nghiïåp hoaá, hiïån àaåi hoaá phaãi phaát triïín khoa hoåc vaâ cöng nghïå, baão àaãm cho khoa hoåc vaâ cöng nghïå thêåt sûå trúã thaânh lûåc lûúång saãn xuêët trûåc tiïëp vaâ àöång lûåc chuã yïëu trong phaát triïín kinh tïë - xaä höåi; khùæc phuåc nguy cú tuåt hêåu vïì khoa hoåc cöng nghïå. Trong thúâi àaåi caách maång thöng tin hiïån nay, chuáng ta khöng coá sûå lûåa choån naâo khaác laâ phaãi tiïëp cêån nhanh choáng vúái tri thûác vaâ cöng nghïå múái nhêët cuãa thúâi àaåi àïí hiïån àaåi hoaá nïìn kinh tïë, taåo ra sûå chuyïín dõch cú cêëu kinh tïë theo hûúáng tûâng bûúác hònh KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 168 thaânh nïìn kinh tïë tri thûác, coá nùng lûåc caånh tranh vúái giaá trõ gia tùng ngaây caâng cao". Cöng nghiïåp hoaá úã nûúác ta phaãi àöìng thúâi thûåc hiïån hai nhiïåm vuå cûåc kyâ lúán lao: chuyïín biïën tûâ kinh tïë nöng nghiïåp sang kinh tïë cöng nghiïåp vaâ tûâ kinh tïë cöng nghiïåp sang kinh tïë tri thûác. Hai nhiïåm vuå êëy phaãi thûåc hiïån àöìng thúâi, löìng gheáp vaâo nhau, höî trúå nhau, böí sung cho nhau; àiïìu àoá coá nghôa laâ phaãi nùæm bùæt caác tri thûác vaâ cöng nghïå múái nhêët cuãa thúâi àaåi àïí hiïån àaåi hoaá nöng nghiïåp, nöng thön, àöìng thúâi phaát triïín nhanh caác ngaânh cöng nghiïåp vaâ dõch vuå dûåa vaâo tri thûác, vaâo khoa hoåc vaâ cöng nghïå, chuyïín dõch cú cêëu kinh tïë theo hûúáng tùng nhanh caác ngaânh kinh tïë tri thûác. Khöng thïí chúâ cöng nghiïåp hoaá hoaân thaânh cú baãn röìi múái chuyïín sang kinh tïë tri thûác nhû caác nûúác ài trûúác àaä phaãi traãi qua. Àêy laâ lúåi thïë caác nûúác ài sau. Àöång lûåc thuác àêíy phaát triïín kinh tïë tri thûác laâ gò thò chuáng ta coân phaãi tiïëp tuåc thaão luêån, song moåi ngûúâi àïìu khùèng àõnh vai troâ haâng àêìu cuãa caách maång khoa hoåc cöng nghïå hiïån àaåi maâ trûúác hïët àoá laâ cöng nghïå thöng tin, cöng nghïå sinh hoåc, cöng nghïå vêåt liïåu. Thïë nhûng, phaát triïín caác cöng nghïå àoá thò phaãi do sûác saáng taåo cuãa con ngûúâi nhúâ bêìu khöng khñ dên chuã cúãi múã vaâ sûå nùng àöång cuãa caác doanh nghiïåp. Chuáng ta cêìn nghiïn cûáu nhûäng vêën àïì àoá àïí taåo ra àûúåc àöång lûåc thûåc sûå, taåo möi trûúâng thuêån lúåi cho tri thûác vaâ cöng nghïå phaát triïín. Vïì giaãi phaáp ài vaâo nïìn kinh tïë tri thûác cuãa nûúác ta, tuy coân nhûäng yá kiïën khaác nhau, nhûng trong Höåi thaão thöëng nhêët mêëy àiïím sau: Thûá nhêët, phaãi àöíi múái chñnh saách, cú chïë quaãn lyá, taåo lêåp khuön khöí phaáp lyá múái, caãi caách haânh chñnh, phaát huy moåi khaã nùng saáng taåo cuãa ngûúâi dên; taåo àiïìu kiïån cho moåi ngûúâi dên, moåi thaânh phêìn kinh tïë phaát huy hïët khaã nùng cuãa mònh àoáng goáp vaâo phaát triïín saãn xuêët, phaát huy maånh meä sûác saáng taåo, quyïìn chuã àöång cuãa caác doanh nghiïåp. Àêy laâ àiïìu cöët yïëu nhêët. ÚÃ caác nûúác tû baãn ngûúâi ta thûúâng noái: "nhêån thûác laåi chñnh phuã" hay "saáng taåo laåi chñnh phuã", úã àoá quan hïå saãn xuêët khöng coân phuâ húåp vúái trònh àöå phaát triïín lûåc lûúång saãn xuêët. Chuã nghôa tû baãn àang phaãi àiïìu chónh lúán àïí thñch nghi vúái sûå phaát triïín; nhûng cuäng khöng thïí khùæc phuåc àûúåc nhûäng mêu thuêîn cú baãn, chuã nghôa tû baãn seä bõ KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 169 vûúåt qua. Chïë àöå chuáng ta laâ xaä höåi chuã nghôa, coá quan hïå saãn xuêët tiïn tiïën, chuáng ta coá àiïìu kiïån àïí phaát huy moåi khaã nùng saáng taåo. Song chuáng ta cuäng phaãi thêëy, böå maáy cuãa chuáng ta chûa thêåt sûå dên chuã, nhûäng raâng buöåc coân quaá nhiïìu. Phaãi laâm thïë naâo àïí giaãi phoáng moåi lûåc lûúång saãn xuêët, àïí phaát huy moåi khaã nùng saáng taåo. Àiïìu àoá hïët sûác quan troång! Thûá hai, laâ chùm lo phaát triïín nguöìn nhên lûåc, nêng cao dên trñ, àaâo taåo nhên taâi. Trong nhûäng nùm túái phaãi tùng maånh àêìu tû àïí phaát triïín giaáo duåc vaâ phaãi tiïën haânh möåt cuöåc caãi caách giaáo duåc múái. Àêy laâ yïëu töë quyïët àõnh nhêët thuác àêíy nûúác ta ài nhanh vaâo kinh tïë tri thûác, phaãi coá trònh àöå dên trñ cao, coá nguöìn nhên lûåc àuã maånh. Phaát triïín truyïìn thöng, àûa thöng tin, tri thûác àïën moåi ngûúâi dên; chuá troång àûa thöng tin, tri thûác vïì nöng thön àïí taåo viïåc laâm, phaát triïín saãn xuêët, nêng cao àúâi söëng. Thûá ba, laâ tùng cûúâng nùng lûåc khoa hoåc vaâ cöng nghïå quöëc gia, phaát hiïån, böìi dûúäng, troång duång nhên taâi; phaát huy sûác saáng taåo trong khoa hoåc; múã röång dên chuã trong khoa hoåc; caác chñnh saách khuyïën khñch caác doanh nghiïåp phaãi ûáng duång khoa hoåc, àöíi múái cöng nghïå, buöåc caác doanh nghiïåp phaãi caånh tranh bònh àùèng, lêëy hiïåu quaã laâm àêìu; phaát triïín nhanh caác khu cöng nghïå, töí chûác laåi caác chûúng trònh kinh tïë kyä thuêåt thûåc sûå trúã thaânh nhûäng chûúng trònh phaát triïín caác ngaânh cöng nghiïåp dûåa vaâo cöng nghïå cao. Chuáng ta phaãi phaát triïín nùng lûåc nöåi sinh vïì khoa hoåc vaâ cöng nghïå kïët húåp vúái viïåc tiïëp thu laâm chuã nhûäng tri thûác múái nhêët cuãa thúâi àaåi. Chuáng ta cêìn sûã duång nhûäng cöng nghïå múái nhêët cuãa thïë giúái, nhûng muöën thïë phaãi coá àuã nùng lûåc khoa hoåc, phaãi vêån duång möåt caách saáng taåo. Àïën möåt luác naâo àoá, khi nùng lûåc khoa hoåc àuã maånh, thò tûå chuáng ta coá thïí saáng taåo cöng nghïå múái àùåc thuâ cuãa nûúác mònh. Nhûng trûúác hïët chuáng ta phaãi coá sûác saáng taåo àïí vêån duång nhûäng caái ngûúâi ta àaä coá, ài thùèng vaâo caái múái nhêët, khöng ai daåi gò laåi nghiïn cûáu tûâ àêìu àïí taåo ra nhûäng cöng nghïå maâ caác nûúác khaác àaä coá. Thûá tû, coi cöng nghïå thöng tin laâ muäi nhoån chiïën lûúåc cuãa cöng nghiïåp hoaá, hiïån àaåi hoaá nûúác ta: hònh thaânh nhanh choáng maång thöng tin quöëc gia nöëi caác cú quan, caác doanh nghiïåp, trûúâng hoåc, àïën höå gia àònh; phaát triïín thûúng maåi àiïån tûã, tiïìn tïå àiïån tûã, quaãn lyá bùçng maång, thuác àêíy tin hoåc hoaá têët caã caác ngaânh. Coá chñnh KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 170 saách vaâ biïån phaáp phaát triïín nhanh cöng nghiïåp thöng tin, nhêët laâ cöng nghiïåp phêìn mïìm, cöng nghiïåp thöng tin phaãi nhanh choáng trúã thaânh ngaânh kinh tïë coá võ trñ quan troång haâng àêìu úã nûúác ta. Trïn àêy laâ möåt söë vêën àïì, xem nhû laâ nhûäng kiïën nghõ cuãa Höåi thaão vúái caác cú quan Àaãng vaâ Nhaâ nûúác. Höåi thaão naây múái laâ xúái vêën àïì lïn, múái laâ bùæt àêìu thöi. Àöìng chñ Lï Xuên Tuâng, Uyã viïn Böå Chñnh trõ, noái: "àêy múái laâ àúåt àöåt phaá bûúác àêìu. Sau naây chuáng ta coân nhiïìu viïåc phaãi laâm. Viïåc to lúán nhû thïë, hïå troång nhû thïë cêìn huy àöång àöng àaão caán böå khoa hoåc, caác nhaâ quaãn lyá kinh tïë, caác doanh gia, têët caã moåi ngûúâi dên tham gia vaâo àêy àïí nghiïn cûáu, xêy dûång möåt chiïën lûúåc thûåc sûå dûåa vaâo tri thûác àïí phaát triïín nhanh àêët nûúác". Sau Höåi thaão naây coân rêët nhiïìu vêën àïì chuáng ta phaãi tiïëp tuåc nghiïn cûáu: Thûá nhêët, vïì lyá luêån, phaãi nghiïn cûáu rêët nhiïìu vêën àïì vïì tñnh chêët, nöåi dung, vïì taác àöång àïën xaä höåi cuãa kinh tïë tri thûác, vïì võ trñ cuãa noá trong cuöåc àêëu tranh giaãi phoáng con ngûúâi, quaá àöå lïn chuã nghôa xaä höåi, xaä höåi tûúng lai cuãa loaâi ngûúâi; àöìng thúâi nghiïn cûáu kinh nghiïåm cuãa caác nûúác àang ài vaâo nïìn kinh tïë múái (kinh tïë tri thûác), dûå baáo chiïìu hûúáng phaát triïín trïn thïë giúái; xaác àõnh võ trñ, chöî àûáng cuãa nûúác ta hiïån nay, thïë maånh thïë yïëu cuãa ta, àïí àõnh ra con àûúâng, bûúác ài, caác chuã trûúng, chñnh saách cuå thïí àïí vûúåt nhanh lïn trûúác. Tûâ àoá xêy dûång chiïën lûúåc cöng nghiïåp hoaá, hiïån àaåi hoaá àõnh hûúáng xaä höåi chuã nghôa dûåa vaâo tri thûác múái cuãa thúâi àaåi, trong àoá cú cêëu kinh tïë dõch chuyïín nhû thïë naâo laâ vêën àïì quan troång haâng àêìu, cêìn nghiïn cûáu xaác àõnh cho phuâ húåp, dûåa vaâo tû duy múái, caách laâm múái. Vêën àïì taåo viïåc laâm, giaãi quyïët viïåc laâm nhû thïë naâo trong thúâi àaåi kinh tïë tri thûác? Kinh nghiïåm caác nûúác phaát triïín cho thêëy khoa hoåc cöng nghïå laâ nhên töë quan troång taåo ra viïåc laâm; coá cöng nghïå múái laâ coá ngaânh nghïì múái, coá viïåc laâm múái. úã ta coá nhiïìu ngûúâi noái laâ àûa cöng nghïå múái vaâo seä mêu thuêîn vúái giaãi quyïët viïåc laâm, maâ phaãi sûã duång cöng nghïå thö sú àïí taåo ra nhiïìu viïåc laâm. Giaãi quyïët viïåc laâm bùçng caách àoá laâ kòm haäm phaát triïín saãn xuêët. Giaãi quyïët viïåc laâm phaãi bùçng múã röång saãn xuêët, taåo caác ngaânh nghïì múái, nhêët laâ caác ngaânh saãn xuêët dõch vuå àoâi hoãi nhiïìu lao àöång. Tri KYÃ YÏËU HÖÅI THAÃO KHOA HOÅC 171 thûác, khoa hoåc vaâ cöng nghïå, thöng tin coá vai troâ rêët quan troång trong viïåc taåo viïåc laâm. Thûá hai, töí chûác nghiïn cûáu nhûäng vêën àïì cuå thïí trong chiïën lûúåc phaát triïín kinh tïë - xaä höåi, nhû nöng thön vaâ thaânh thõ, cú cêëu lao àöång, chñnh saách àêìu tû, caác vêën àïì vùn hoaá giaáo duåc, phaát triïín con ngûúâi, caác vêën àïì xaä höåi... àoâi hoãi chuáng ta phaãi nghiïn cûáu thêëu àaáo àïí coá thïí xêy dûång àûúåc möåt chiïën lûúåc phuâ húåp vaâ kõp thúâi àiïìu chónh cêìn thiïët. Àïì nghõ hònh thaânh möåt chûúng trònh nghiïn cûáu vïì vêën àïì naây, huy àöång lûåc lûúång caán böå khoa hoåc thuöåc nhiïìu lônh vûåc, kïët húåp vúái caác chûúng trònh, àïì taâi hiïån coá àïí nghiïn cûáu àêìy àuã, sêu hún vïì kinh tïë tri thûác, tûâ àoá coá caác kiïën nghõ cuå thïí àoáng goáp vaâo chiïën lûúåc kinh tïë - xaä höåi nûúác ta. Àoá laâ viïåc laâm hïët sûác cêëp baách, hïët sûác cêìn thiïët. Thûá ba, laâ chuáng ta nïn múã röång sûå húåp taác quöëc tïë trong nghiïn cûáu vêën àïì kinh tïë tri thûác. Hiïån nay Ngên haâng thïë giúái vaâ möåt söë töí chûác khaác, nûúác khaác giuáp ta nghiïn cûáu caác vêën àïì chiïën lûúåc phaát triïín dûåa vaâo tri thûác, tri thûác àïí phaát triïín... Chuáng ta cêìn hoåc têåp kinh nghiïåm caác nûúác trïn thïë giúái trong xêy dûång chiïën lûúåc hûúáng túái nïìn kinh tïë tri thûác. * * * Nhòn chung laåi, qua thùm doâ yá kiïën maâ caác àöìng chñ traã lúâi trong caác phiïëu, caác àöìng chñ àïìu cho rùçng Höåi thaão naây laâ rêët cêìn thiïët, rêët böí ñch, leä ra laâm súám hún, nhûng àaä töí chûác àûúåc Höåi thaão naây cuäng laâ rêët töët. Trong thúâi gian túái chuáng ta cêìn àêíy maånh nghiïn cûáu, töí chûác nhiïìu höåi thaão hún nûäa. Höåi thaão töí chûác gêëp, thúâi gian chuêín bõ ngùæn, nïëu coá sú suêët trong viïåc töí chûác höåi thaão thò cuäng mong caác àöìng chñ thöng caãm. Thay mùåt cho ba cú quan töí chûác: Ban Khoa giaáo Trung ûúng, Böå Khoa hoåc, Cöng nghïå vaâ Möi trûúâng, Böå Ngoaåi giao chuáng töi xin caám ún àöìng chñ Lï Xuên Tuâng, Uyã viïn Böå Chñnh trõ, àöìng chñ Phaåm Gia Khiïm, Phoá thuã tûúáng Chñnh phuã, nhiïìu àöìng chñ laänh KINH TÏË TRI THÛÁC VAÂ NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ ÀÙÅT RA ÀÖËI VÚÁI VIÏÅT NAM 172 àaåo Àaãng vaâ Nhaâ nûúác khaác vaâ toaân thïí caác àaåi biïíu àaä daânh thúâi gian tham dûå vaâ àaä coá nhiïìu àoáng goáp quyá baáu cho Höåi thaão. Xin caám ún caác baáo chñ, àaâi phaát thanh vaâ truyïìn hònh àaä àïën dûå vaâ àûa tin kõp thúâi. Xin chuác caác àöìng chñ maånh khoeã!
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan