PhÇn më ®Çu
Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi,
loµi ng-êi kh«ng ngõng t×m kiÕm nh÷ng m« h×nh thÓ
chÕ kinh tÕ thÝch hîp ®Ò ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ - x·
héi cao. Mét trong nh÷ng m« h×nh thÓ chÕ kinh tÕ nhthÕ lµ m« h×nh kinh tÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña
Nhµ n-íc. Kinh tÕ thÞ tr-êng lµ nÊc thang ph¸t triÓn
cao h¬n kinh tÕ hµng ho¸, khi mµ c¸c yÕu tè “®Çu
vµo” vµ “®Çu ra” cña s¶n xuÊt ®Òu ®îc thùc hiÖn
th«ng qua thÞ tr-êng.
Sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt hµng ho¸ lµm cho ph©n
c«ng lao ®éng x· héi ngµy cµng s©u s¾c, chuyªn m«n
ho¸, hiÖp t¸c ho¸ ngµy cµng t¨ng, mèi liªn hÖ gi÷a
c¸c ngµnh, c¸c vïng ngµy cµng chÆt chÏ.
H¬n n÷a, nh÷ng nhµ s¶n xuÊt kinh doanh muèn
chiÕm ®-îc -u thÕ trªn thÞ tr-êng ph¶i n¨ng ®éng,
nh¹y bÐn, kh«ng ngõng c¶i tiÕn kü thuËt vµ hoÞp lý
ho¸ s¶n xuÊt. Tõ ®ã lµm t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng x·
héi, thóc ®Èy lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn.
Ph¸t triÓn s¶n xuÊt hµng ho¸ víi quy m« lín sÏ
thóc ®Èy qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung s¶n xuÊt, më
réng giao l-u kinh tÕ ë trong n-íc vµ n-íc ngoµi,
héi nhËp nÒn kinh tÕ thÕ giíi.
ViÖt Nam ®ang trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH bá
qua giai ®o¹n ph¸t triÓn t- b¶n chñ nghÜa nªn c¬ së
vËt chÊt kü thuËt cßn yÕu kÐm, l¹c hËu, kh¶ n¨ng
c¹nh tranh h¹n chÕ. Trong khi ®ã, thÞ tr-êng thÕ
giíi vµ khu vùc ®· ®-îc ph©n chia bëi hÇu hÕt c¸c
nhµ s¶n xuÊt vµ ph©n phèi lín. Ngay c¶ thÞ tr-êng
néi ®Þa cïng chÞu sù ph©n chia nµy.
XuÊt ph¸t tõ nhu cÇu thùc tÕ cña ®êi sèng kinh
tÕ x· héi, ®Ó æn ®Þnh kinh tÕ trong n-íc vµ héi nhËp
quèc tÕ ta ph¶i x©y dùng mét nÒn kinh tÕ míi, mét
1
nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh
thøc së h÷u.
Ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ
quan träng, ®èi víi n-íc ta
nhá lªn s¶n xuÊt lín x· héi
triÓn kinh tÕ thÞ tr-êng lµ
Qua ®©y em xin chän ®Ò tµi:
tr-êng cã vai trß rÊt
muèn chuyÓn tõ s¶n xuÊt
chñ nghÜa th× ph¶i ph¸t
mét tÊt yÕu kh¸ch quan.
“NÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo
®Þnh h-íng XHCN ë n-íc ta - Thùc tr¹ng vµ mét sè
gi¶i ph¸p c¬ b¶n”
Do tr×nh ®é vµ hiÓu biÕt cßn nhiÒu chÕ nªn trong
qu¸ tr×nh lµm ®Ò ¸n kh«ng thÓ tr¸nh khái thiÕt sãt.
Em rÊt mong ®-îc sù chØ b¶o cña c¸c thÇy. Em xin
ch©n thµnh c¸m ¬n thÇy gi¸o ®· h-íng dÉn em hoµn
thµnh tiÓu luËn nµy.
I/ C¬ së lý luËn cña viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸
nhiÒu thµnh phÇn trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH nãi chung.
1. Lý luËn cña chñ nghÜa Mac- Lªnin vÒ sù ph¸t
sinh ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt hµng ho¸.
1.1. Sù ra ®êi cña s¶n xuÊt hµng ho¸.
* Qu¸ tr×nh chuyÓn tõ s¶n xuÊt tù cung tù cÊp
lªn s¶n xuÊt hµng ho¸ s¶n xuÊt tù cung tù cÊp lµ
kiÓu tæ chøc kinh tÕ ®Çu tiªn mµ loµi ng-êi sö dông
®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®Ó s¶n xuÊt c¸i g×, s¶n xuÊt
nh- thÕ nµo, s¶n xuÊt cho ai.
S¶n xuÊt t- cung tù cÊp lµ kiÓu tæ chøc s¶n xuÊt
mµ trong ®ã s¶n phÈm cña ng-êi lao ®éng lµm ra ®-îc
dïng ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu tiªu dïng cña néi bé tõng
hé gia ®×nh, tõng c«ng x· hay tõng c¸ nh©n riªng lÎ.
S¶n xuÊt tù cung tù cÊp cßn ®-îc gäi lµ s¶n xuÊt tù
cÊp tù tóc hoÆc kinh tÕ tù nhiªn.
§©y lµ kiÓu tæ chøc s¶n xuÊt khÐp kÝn nªn nã
th-êng g¾n víi sù b¶o thñ, tr× trÖ, nhu cÇu thÊp, kü
2
thuËt th« s¬ l¹c hËu. NÒn kinh tÕ tù nhiªn tån t¹i ë
c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn thÊp cña x· héi (c«ng x·
nguyªn thñy, n« lÖ, phong kiÕn).
ë ViÖt Nam hiÖn nay, kinh tÕ tù nhiªn vÉn cßn
tån t¹i ë vïng s©u, vïng xa, vïng nói phÝa B¾c, T©y
Nguyªn, ®ång bµo d©n téc thiÓu sè.
Tuy nhiªn, khi lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn
cao, ph©n c«ng lao ®éng ®-îc më réng th× dÇn dÇn
xuÊt hiÖn trao ®æi hµng ho¸. Khi trao ®æi hµng ho¸
trë thµnh môc ®Ých th-êng xuyªn cña s¶n xuÊt th× s¶n
xuÊt hµng ho¸ ra ®êi.
* S¶n xuÊt hµng ho¸.
S¶n xuÊt hµng ho¸ lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ mµ
ë ®ã s¶n phÈm ®-îc s¶n xuÊt ra ®Ó b¸n trªn thÞ
tr-êng.
Trong kiÓu tæ chøc kinh tÕ nµy, toµn bé qu¸
tr×nh s¶n xuÊt ph©n phèi - trao ®æi - tiªu dïng; s¶n
xuÊt ra c¸i g×, nh- thÕ nµo vµ cho ai ®Òu th«ng qua
viÖc mua b¸n, th«ng qua hÖ thèng thÞ tr-êng vµ do
thÞ tr-êng quyÕt ®Þnh.
C¬ së kinh tÕ - x· héi cña sù ra ®êi vµ tån t¹i
cña s¶n xuÊt hµng ho¸ lµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi
vµ sù t¸ch biÖt vÒ kinh tÕ gi÷a ng-êi s¶n xuÊt nµy
vµ ng-êi s¶n xuÊt kh¸c do c¸c quan hÖ së h÷u kh¸c
nhau vÒ t- liÖu s¶n xuÊt quy ®Þnh.
Ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ viÖc ph©n chia
ng-êi s¶n xuÊt vµo c¸c ngµnh nghÒ kh¸c nhau cña x·
héi. HoÆc nãi c¸ch kh¸c ®ã lµ chuyªn m«n ho¸ s¶n
xuÊt.
Do ph©n c«ng lao ®éng, x· héi nªn mçi ng-êi chØ
s¶n xuÊt mét hay mét vµi s¶n phÈm nhÊt ®Þnh. Song,
nhu cÇu s¶n xuÊt vµ tiªu dïng cña mäi ng-êi ®Òu cÇn
cã nhiÒu lo¹i s¶n phÈm. V× vËy hä ®ßi hái ph¶i cã
3
mèi liªn hÖ trao ®æi s¶n phÈm cho nhau, phô thuéc
vµo nhau.
Trong lÞch sö ®· diÔn ra 3 cuéc ph©n c«ng lín:
+ Ngµnh ch¨n nu«i t¸ch khái ngµnh trång trät.
+ Ngµnh thñ c«ng t¸ch ra khái ngµnh n«ng nghiÖp.
+ DÉn tíi xuÊt hiÖn ngµnh th-¬ng nghiÖp.
Ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ ®iÒu kiÖn cña s¶n
xuÊt hµng ho¸. §iÒu kiÖn thø hai cña s¶n xuÊt hµng
ho¸ lµ sù t¸ch biÖt vÒ kinh tÕ gi÷a nh÷ng ng-êi s¶n
xuÊt do c¸c quan hÖ së h÷u kh¸c nhau vÒ t- liÖu s¶n
xuÊt quy ®Þnh.
Dùa vµo ®iÒu kiÖn nµy mµ ng-êi chñ t- liÖu s¶n
xuÊt cã quyÒn quyÕt ®Þnh viÖc sö dông t- liÖu s¶n
xuÊt vµnh÷ng s¶n phÈm do hä s¶n xuÊt ra. Nh- vËy
quan hÖ së h÷u kh¸c nhau vÒ t- liÖu s¶n xuÊt ®· chia
rÏ ng-êi s¶n xuÊt, lµm hä t¸ch biÖt nhau vÒ mÆt kinh
tÕ.
Trong ®iÒu kiÖn ®ã ng-êi s¶n xuÊt nµy muèn sö
dông s¶n phÈm cña ng-êi s¶n xuÊt kh¸c th× ph¶i trao
®æi s¶n phÈm lao ®éng cho nhau. S¶n phÈm lao ®éng
trë thµnh hµng ho¸.
Khi s¶n phÈm lao ®éng trë thµnh hµng ho¸ th×
ng-êi s¶n xuÊt trë thµnh ng-êi s¶n hµng ho¸, lao
®éng cña ng-êi s¶n xuÊt hµng ho¸ võa cã tÝnh chÊt x·
héi, võa cã tÝnh chÊt t- nh©n, c¸ biÖt. TÝnh chÊt x·
héi cña lao ®éng s¶n xuÊt hµng ho¸ thÓ hiÖn ë chç do
ph©n c«ng lao ®éng x· héi nªn s¶n phÈm lao ®éng cña
ng-êi nµy trë nªn cÇn thiÕt cho ng-êi kh¸c cÇn cho
x· héi.
Cßn tÝnh chÊt t- nh©n c¸ biÖt thÓ hiÖn ë chç s¶n
xuÊt ra c¸i g×, b»ng c«ng cô nµo, ph©n phèi cho ai
lµ c«ng viÖc c¸ nh©n cña chñ së h÷u vÒ t- liÖu s¶n
xuÊt, do hä ®Þnh ®o¹t. TÝnh chÊt x· héi cña lao ®éng
4
s¶n xuÊt hµng ho¸ chØ ®-îc thõa nhËn khi hä t×m ®-îc
ng-êi mua trªn thÞ tr-êng vµ b¸n ®-îc hµng ho¸ do hä
s¶n xuÊt ra.
V× vËy, lao ®éng cña ng-êi s¶n xuÊt hµng ho¸ bao
hµm sù thèng nhÊt gi÷a hai mÆt ®èi lËp lµ tÝnh chÊt
x· héi vµ tÝnh chÊt c¸ nh©n, c¸ biÖt cña lao ®éng.
M©u thuÉn gi÷a tÝnh chÊt x· héi vµ tÝnh chÊt tnh©n, c¸ biÖt cña lao ®éng s¶n xuÊt hµng ho¸ lµ m©u
thuÉn c¬ b¶n cña s¶n xuÊt hµng ho¸. §èi víi mçi hµng
ho¸ m©u thuÉn ®ã ®-îc gi¶i quyÕt trªn thÞ tr-êng.
§ång thêi nã ®-îc t¸i t¹o th-êng xuyªn víi t- c¸ch
lµ m©u thuÉn cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nãi chung.
ChÝnh m©u thuÉn nµy lµ c¬ së cña khñng ho¶ng kinh tÕ
s¶n xuÊt thõa.
S¶n xuÊt hµng ho¸ ra ®êi vµ ph¸t triÓn lµ mét
qu¸ tr×nh lÞch sö l©u dµi. §Çu tiªn lµ s¶n xuÊt hµng
ho¸ gi¶n ®¬n dùa trªn kü thuËt thñ c«ng vµ l¹c hËu.
Nh-ng khi lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn cao h¬n, s¶n
xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n chuyÓn thµnh s¶n xuÊt hµng
ho¸ quy m« lín. Qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn nµy diÔn ra
trong thêi kú qu¸ ®é tõ x· héi phong kiÕn sang x·
héi t- b¶n.
* ThÞ tr-êng vµ c¬ chÕ thÞ tr-êng.
Ngµy nay s¶n xuÊt hµng ho¸ lµ kiÓu tæ chøc kinh
tÕ - x· héi phæ biÕn ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ cña mét
quèc gia. S¶n xuÊt hµng ho¸ lu«n g¾n chÆt víi thÞ
tr-êng. VËy thÞ tr-êng lµ g×?
ThÞ tr-êng lµ mét lÜnh vùc trao ®æi hµng ho¸ mµ
trong ®ã c¸c chñ thÓ kinh tÕ th-êng c¹nh tranh víi
nhau ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ c¶ vµ sè l-îng hµng ho¸ lµm ra.
ThÞ tr-êng th-êng ®-îc g¾n víi mét ®Þa ®iÓm nhÊt
®Þnh nh- chî, cöa hµng, v¨n phßng giao dÞch... thÞ
5
tr-êng ho¹t ®éng dùa trªn nguyªn t¾c hoµn toµn tù
do: thuËn mua võa b¸n. Hµng ho¸ b¸n trªn thÞ tr-êng
chia lµm hai lo¹i t-¬ng øng víi hai lo¹i thÞ tr-êng:
ThÞ tr-êng ®Çu vµo cña s¶n xuÊt bao gåm m¸y mãc,
thiÕt bÞ, nguyªn liÖu, søc lao ®éng... ThÞ tr-êng
®Çu ra bao gåm: l-¬ng thùc, thùc phÈm vµ nh÷ng mÆt
hµng tiªu dïng thiÕt yÕu.
C¬ chÕ thÞ tr-êng lµ mét h×nh thøc tæ chøc kinh
tÕ trong ®ã c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ ®-îc gi¶i quyÕt th«ng
qua thÞ tr-êng (mua b¸n vµ trao ®æi hµng ho¸), c¬
chÕ thÞ tr-êng hoµn toµn ®èi lËp víi nÒn kinh tÕ tù
nhiªn. Trong c¬ chÕ thÞ tr-êng ng-êi s¶n xuÊt vµ
ng-êi tiªu dïng th-êng t¸c ®éng lÉn nhau ®Ó gi¶i
quyÕt 3 vÊn ®Ò trung t©m cña mét tæ chøc kinh tÕ:
s¶n xuÊt ra c¸i g×, s¶n xuÊt nh- thÕ nµo vµ s¶n xuÊt
cho ai.
Trong thÞ tr-êng cã 3 yÕu tè chÝnh: hµng ho¸,
tiÒn tÖ, ng-êi mua b¸n. §éng lùc ho¹t ®éng cña con
ng-êi trong c¬ chÕ thÞ tr-êng lµ lîi nhuËn, nã bÞ
chi phèi bëi mét sè quy luËt nh-: quy luËt gi¸ trÞ,
quy luËt cung cÇu, quy luËt l-u th«ng tiÒn tÖ.
* ¦u thÕ cña s¶n xuÊt hµng ho¸.
Thø nhÊt, sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt hµng ho¸
lµm cho ph©n c«ng lao ®éng x· héi ngµy cµng s©u s¾c,
chuyªn m«n ho¸, hiÖp t¸c ho¸ ngµy cµng t¨ng,mèi liªn
hÖ gi÷a c¸c ngµnh, c¸c vïng ngµy cµng chÆt chÏ. Tõ
®ã, nã xo¸ bá tÝnh tù cÊp tù tóc, b¶o thñ tr× trÖ
cña nÒn kinh tÕ, ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh x· héi ho¸ s¶n
xuÊt vµ lao ®éng.
Thø hai, tÝnh c¸ch biÖt kinh tÕ ®ßi hái ng-êi
s¶n xuÊt hµng ho¸ ph¶i n¨ng ®éng trong s¶n xuÊt,
kinh doanh ®Ó s¶n xuÊt vµ tiªu thô hµng ho¸. Muèn
vËy, hä ph¶i ra søc c¶i tiÕn kü thuËt, hîp lý ho¸
s¶n xuÊt, n©ng cao chÊt l-îng, c¶i tiÕn quy c¸ch,
6
mÉu m· hµng ho¸, tæ chøc tèt qu¸ tr×nh tiªu thô...
Tõ ®ã lµm t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng x· héi, thóc ®Èy
lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn.
Thø ba, s¶n xuÊt hµng ho¸ ngµy cµng ph¸t triÓn,
víi quy m« ngµy cµng lín lµm cho hiÖu qu¶ kinh tÕ
®èi víi x· héi ngµy cµng cao vµ -u thÕ cña nã so víi
s¶n xuÊt nhá ngµy cµng t¨ng lªn vÒ quy m«, tr×nh ®é
kü thuËt vµ kh¶ n¨ng tho¶ m·n nhu cÇu s¶n xuÊt hµng
ho¸ quy m« lín gãp phÇn thóc ®Èy qu¸ tr×nh tÝch tô
vµ tËp trung s¶n xuÊt, më réng giao l-u kinh tÕ ë
trong n-íc vµ n-íc ngoµi, héi nhËp víi nÒn kinh tÕ
thÕ giíi.
Víi nh÷ng t¸c dông kÓ trªn, hiÖn nay trªn thÕ
giíi cã rÊt nhiÒu n-íc (trong ®ã cã ViÖt Nam) ®· vµ
®ang tËp trung cho viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸.
1.2. Hµng ho¸.
Hµng ho¸ lµ mét vËt phÈm cã thÓ tho¶ m·n nhu cÇu
nµo ®ã cña con ng-êi vµ ®-îc vµ ®-îc s¶n xuÊt ra ®Ó
b¸n.
Hµng ho¸ cã hai thuéc tÝnh lµ gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ
sö dông. Trong ®ã gi¸ trÞ sö dông lµ thuéc tÝnh tù
nhiªn, cßn gi¸ trÞ lµ thuéc tÝnh x· héi cña hµng
ho¸. Hai thuéc tÝnh nµy lµ hai mÆt ®èi lÆp cïng tån
t¹i trong hµng ho¸. Còng tõ hai thuéc tÝnh Êy mµ lao
®éng s¶n xuÊt hµng ho¸ mang tÝnh hai mÆt: lao ®éng
cô thÓ vµ lao ®éng trõu t-îng.
* Gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông.
Gi¸ trÞ sö dông lµ nh÷ng c«ng dông kh¸c nhau cña
vËt phÈm do thuéc tÝnh tù nhiªn cña nã mang l¹i.
Gi¸ trÞ tù sö dông cña vËt phÈm
khi ta mang tiªu dïng chóng. Khoa
c«ng nghÖ ngµy cµng ph¸t triÓn dÇn
thÊy thªm ®-îc nhiÒu thuéc tÝnh cã
7
®-îc thÓ hiÖn ra
häc kü thuËt vµ
dÇn ng-êi ta t×m
Ých. Gi¸ trÞ sö
dông cña hµng ho¸ rÊt phong phó, võa tho¶ m·n nhu
cÇu vÒ vËt chÊt, cña tho¶ m·n nhu cÇu vÒ mÆt tinh
thÇn. Nã lµ mét ph¹m trï vÜnh viÔn nh-ng trong nÒn
kinh tÕ hµng ho¸ gi¸ trÞ sö dông ®ång thêi lµ vËt
mang tÝnh gi¸ trÞ trao ®æi.
Gi¸ trÞ hµng ho¸ lµ mét ph¹m trï rÊt trõu t-îng
v× nã lµ thuéc tÝnh x· héi cña hµng ho¸ vµ muèn hiÓu
®-îc gi¸ trÞ hµng ho¸ ta ph¶i xuÊt ph¸t tõ viÖc
nghiªn gi¸ trÞ trao ®æi.
Gi¸ trÞ trao ®æi lµ quan hÖ tû lÖ vÒ l-îng mµ
mét gi¸ trÞ tù sö dông nµy trao ®æi víi mét gi¸ trÞ
tù sö dông kh¸c.
VÝ dô nh-
1 R×u= 20 kg thãc
Hai hµng ho¸ cã cßng dông kh¸c nhau mµ ®-îc ®em
ra trao ®æi víi nhau lµ do chóng cã mét thuéc tÝnh
chung duy nhÊt, chóng ®Òu lµ s¶n phÈm cña lao ®éng
cña con ng-êi.
ViÖc trao ®æi hµng ho¸ chÝnh lµ viÖc trao ®æi
lao ®éng cña ng-êi s¶n xuÊt hµng ho¸ ®-îc kÕt tinh
trong hµng ho¸.
Th«ng qua trao ®æi chóng ta ph¸t hiÖn ra thuéc
tÝnh thø hai cña hµng ho¸, ®ã lµ gi¸ trÞ.
VËy thùc thÓ cña gi¸ trÞ hµng ho¸ lµ lao ®éng
cña ng-êi s¶n xuÊt kÕt tinh trong hµng ho¸.
* TÝnh hai mÆt cña lao ®éng s¶n xuÊt hµng ho¸.
Lao ®éng cô thÓ: lµ lao ®éng ®-îc tiÕn hµnh d-íi
mét h×nh thøc nhÊt ®Þnh, cã môc ®Ých, ph-¬ng ph¸p
ho¹t ®éng, ®èi t-îng vµ kÕt qu¶ riªng biÖt.
Mçi lo¹i lao ®éng cô thÓ t¹o ra mét gi¸ trÞ sö
dông nhÊt ®Þnh cã bao nhiªu lo¹i s¶n phÈm hµng ho¸
th× cã bÊy nhiªu lo¹i lao ®éng cô thÓ kh¸c nhau. C¸c
8
lo¹i lao ®éng ®ã hîp thµnh hÖ thèng ph©n c«ng lao
®éng ë tõng quèc gia. X· héi cµng ph¸t triÓn th×
ph©n c«ng lao ®éng cµng cao, lao ®éng cô thÓ lµ ph¹m
trï vÜnh viÔn nã t¹o ra gi¸ trÞ sö dông cho hµng
ho¸.
Lao ®éng trõu t-îng: §ã lµ sù hao phÝ lao ®éng
nãi chung cña ng-êi s¶n xuÊt hµng ho¸ (hao phÝ søc
thÇn kinh vµ søc c¬ b¾p).
Khi cã nh÷ng lao ®éng
th× míi quy thµnh lao ®éng
hai thø lao ®éng cïng kÕt
lao ®éng s¶n xuÊt hµng ho¸
nµo s¶n xuÊt ra hµng ho¸
trõu t-îng. Kh«ng ph¶i cã
tinh trong hµng ho¸ mµ lµ
mang tÝnh hai mÆt.
* Thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt.
Thêi gian lao ®éng x· cÇn thiÕt lµ thêi gian cÇn
thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra hµng ho¸ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn
s¶n xuÊt trung b×nh x· héi víi mét tr×nh ®é thµnh
th¹o trung b×nh, c-êng ®é lao ®éng trung b×nh cña
ng-êi s¶n xuÊt.
Th«ng th-êng thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt
®Ó s¶n xuÊt ra mét hµng ho¸ cã xu h-íng nghiªng vÒ
thêi gian lao ®éng c¸ biÖt cña nh÷ng ng-êi s¶n xuÊt
mµ hä cung cÊp ph©n bãn mét lo¹i hµng ho¸ nµo ®ã
trªn thÞ tr-êng.
Hai nh©n tè ¶nh h-ëng ®Õn thêi gian lao ®éng cÇn
thiÕt lµ n¨ng suÊt lao ®éng vµ c-¬ng ®é lao ®éng.
N¨ng suÊt lao ®éng lµ n¨ng lùc s¶n xuÊt cña
ng-êi lao ®éng hay søc s¶n xuÊt cña lao ®éng. Luång
gi¸ trÞ cña hµng ho¸ thay ®æi tû lÖ nghÞch víi n¨ng
suÊt lao ®éng x· héi.
C-êng ®é lao ®éng:
Lµ møc ®é tiªu hao vÒ lao
®éng trong mét ®¬n vÞ thêi gian. Nã cho biÕt møc ®é
khÈn tr-¬ng cña lao ®éng.
9
* Lao ®éng gi¶n ®¬n vµ lao ®éng phøc t¹p.
Lao ®éng gi¶n ®¬n lµ sù tiªu hao søclùc gi¶n ®¬n
mµ bÊt kú mét ng-êi b×nh th-êng nµo, kh«ng cÇn biÕt
®Õn tµi nghÖ ®Æc biÖt ®Òu cã thÓ tiÕn hµnh ®-îc ®Ó
lµm ra hµng ho¸.
Lao ®éng phøc t¹p lµ lo¹i lao ®éng ph¶i ®ßi hái
®µo t¹o tû mØ, c«ng phu vµ cã sù khÐo lÐo, tµi nghÖ,
ph¶i cã sù tÝch luü lao ®éng. Trong cïng mét ®¬n vÞ
thêi gian, lao ®éng phøc t¹p s¸ng t¹o ra nhiÒu gi¸
trÞ h¬n lao ®éng gi¶n ®¬n. V× vËy ta cÇn lao ®éng
phøc t¹p lµ béi sè cña lao ®éng gi¶n ®¬n.
L-îng gi¸ trÞ cña hµng ho¸ ®-îc ®o b»ng thêi
gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt.
1.3. Kinh tÕ hµng ho¸.
Kinh tÕ hµng ho¸ lµ kiÓu tæ chøc kinh tÕ x· héi
mµ trong ®ã h×nh th¸i phæ biÕn cña s¶n xuÊt hµng ho¸
lµ s¶n xuÊt ra s¶n phÈm ®Ó b¸n ®Ó trao ®æi trªn thÞ
tr-êng.
Kinh tÕ hµng ho¸ ®èi lËp víi kinh tÕ tù nhiªn vµ
kinh tÕ chØ huy. Khi s¶n xuÊt hµng ho¸, l-îng s¶n
phÈm hµng ho¸ l-u th«ng trªn thÞ tr-êng ngµy cµng
dåi dµo, phong phó, thÞ tr-êng ®-îc më réng, kh¸i
niÖm thÞ tr-êng ®-îc hiÓu ngµy ®Çy ®ñ h¬n. §ã lµ
lÜnh vùc trao ®æi hµng ho¸ th«ng qua tiÒn tÖ lµm m«i
giíi. ë ®©y ng-êi mua vµ ng-êi b¸n t¸c ®éng qua l¹i
lÉn nhau ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ c¶ vµ sè l-îng hµng ho¸ l-u
th«ng trªn thÞ tr-êng.
§Ó ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ ë n-íc ta, cÇn
®Èy m¹nh vµ chó träng ph¸t triÓn c¸c lo¹i thÞ
tr-êng. Qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi ë n-íc ta cÇn ph¶i tõng
b-íc h×nh thµnh thÞ tr-êng thèng nhÊt vµ th«ng suèt
c¶ n-íc. Tõng b-íc h×nh thµnh vµ më réng ®ång bé thÞ
10
tr-êng hµng tiªu dïng, t- liÖu san¶ xuÊt, dÞch vô,
thÞ tr-êng vèn lµ tiÒn tÖ... CÇn ph¶i më réng giao
l-u hµng ho¸, ph¸t triÓn thÞ tr-êng trong n-íc, chó
träng n«ng th«n, miÒn nói, xo¸ bá triÖt ®Ó mäi h×nh
thøc chia c¾t thÞ tr-êng theo ®Þa giíi hµnh chÝnh.
§ång thêi g¾n thÞ tr-êng trong n-íc víi thÞ tr-êng
quèc tÕ, gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a tiªu dïng trong
n-íc vµ xuÊt khÈu; cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch san¶
xuÊt néi ®Þa ®Ó ph¸t triÓn m¹nh mÏ thÞ tr-êng n-íc
ta, héi nhËp víi thÞ tr-êng khu vùc vµ thÕ giíi.
ë n-íc ta, kinh tÕ hµng ho¸ mµ §¶ng chñ tr-¬ng
x©y dùng vµ ph¸t triÓn trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ
nghÜa x· héi lµ “nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh
phÇn theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa, vËn ®éng theo
c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc”.
2. Nh÷ng -u ®iÓm cña kinh tÕ hµng ho¸.
So víi kinh tÕ tù nhiªn, mét lo¹i h×nh kinh tÕ
cßn in ®Ëm dÊu vÕt ë n-íc ta, kinh tÕ hµng ho¸ cã
nh÷ng -u thÕ s au.
Mét lµ, thóc ®Èy qu¸ tr×nh x· héi ho¸ s¶n xuÊt
nhanh chãng, lµm cho sù ph©n c«ng lao ®éng, chuyªn
m«n ho¸ s¶n xuÊt cµng s©u s¾c, h×nh thµnh c¸c mèi
liªn hÖ kinh tÕ vµ sù phô thuéc lÉn nhau gi÷a c¸c
doanh nghiÖp vµ ng-êi s¶n xuÊt, t¹o tiÒn ®Ò cho sù
hîp t¸c lao ®éng ngµy cµng chÆt chÏ.
Hai lµ, thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng
xuÊt, buéc ng-êi s¶n xuÊt ph¶i n¨ng ®éng, lu«n
tiÕn kü thuËt, tiÕt kiÖm, n©ng cao n©ng suÊt
®éng, c¶i tiÕn chÊt l-îng vµ h×nh thøc mÉu m·
phï hîp víi nhu cÇu x· héi... KÕt qu¶ lµ thóc
lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, g¾n s¶n xuÊt víi
tr-êng.
s¶n
c¶i
lao
cho
®Èy
thÞ
Ba lµ, thóc ®Èy qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp chung
s¶n xuÊt. Më réng giao l-u kinh tÕ trong n-íc vµ héi
11
nhËp thÕ giíi. Cã t¸c dông lín trong viÖc tuyÓn chän
c¸c doanh nghiÖp vµ cac c¸ nh©n qu¶n lý kinh doanh
giái.
Bèn lµ, gi¶i phãng c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ ra
khái sù trãi buéc cña nÒn s¶n xuÊt khÐp kÝn ®· tõng
k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt, t¹o
nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho viÖc tæ chøc vµ qu¶n
lý mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao thùc
hiÖn d-íi h×nh thøc quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ.
C¬ chÕ thÞ tr-êng tù ®iÒu tiÕt kinh tÕ rÊt linh
ho¹t, mÒm dÎo, uyÓn chuyÓn. T¹o m«i tr-êng kinh
doanh vµ gia t¨ng ®éng lùc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi
mµ thµnh tùu ®¹t ®-îc lµ ®-a n-íc ta ra khái thêi kú
khñng kho¶ng vµ suy tho¸i kÐo dµi.
Tuy nhiªn, kinh tÕ hµng ho¸, kinh tÕ thÞ tr-êng
còng cã nh÷ng khuyÕt tËt cña nã. trªn thÞ tr-êng
ch-a ®ùng tÝnh tù ph¸t, chøa ®ùng nhiÒu yÕu tè bÊt
æn, mÊt c©n ®èi. V× ch¹y theo lîi nhuËn, c¸c nhµ s¶n
xuÊt kinh doanh cã thÓ g©y nhiÒu hËu qu¶ sÊu, m«i
tr-êng bÞ huû ho¹i, t×nh tr¹ng c¹nh tranh kh«ng lµnh
m¹nh, ph¸ s¶n, thÊt nghiÖp, ph©n ho¸ x· cao, lîi Ých
c«ng céng bÞ coi nhÑ, c¸c vÊn ®Ò c«ng b»ng x· héi
kh«ng ®-îc b¶o ®¶m, tÖ n¹n x· héi t¨ng v.v... V×
vËy, ®Ó ph¸t huy -u thÕ, kh¾c phôc nh÷ng khuyÕt tËt
cña nã, cÇn ph¶i t¨ng c-êng sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc.
3. Sù tån t¹i kh¸ch quan cña kinh tÕ hµng ho¸
trong thêi kú qu¸ ®é
Kinh tÕ hµng ho¸ ra ®êi vµ tån t¹i trong nhiÒu
h×nh th¸i kinh tÕ x· héi, g¾n víi hai ®iÒu kiÖn tiÒn
®Ò:
Sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ c¸c h×nh thøc së
h÷u kh¸c nhau vÒ t- liÖu s¶n xuÊt vµ s¶n phÈm lao
®éng. ë n-íc ta hiÖn nay, nh÷ng ®iÒu kiÖn chug cña
12
kinh tÕ hµng ho¸ vÉn cßn nªn sù tån t¹i cña kinh tÕ
hµng ho¸ lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan.
Mét lµ, ph©n c«ng lao ®éng x· héi víi t- c¸ch lµ
c¬ së kinh tÕ cña s¶n xuÊt hµng ho¸ ch¼ng nh÷ng
kh«ng mÊt ®i, tr¸i l¹i ngµy cµng ph¸t triÓn c¶ vÒ
chiÒu réng lÉn chiÒu s©u, xo¸ bá tÝnh tù cÊp tù tóc,
®Èy nhanh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸.
ë n-íc ta hiÖn nay ngµy cµng cã nhiÒu ngµnh nghÒ
míi ra ®êi sèng ph¸t triÓn. Bªn c¹nh ®ã c¸c nghÒ cæ
truyÒn cã tiÕng kh«ng chØ trong n-íc mµ c¶ trªn thÕ
giíi tr-íc ®©y bÞ c¬ chÕ thÞ tr-êng cò lµm mai mét
nay ®ang dÇn ®-îc kh«i phôc vµ ph¸t triÓn. Trong néi
bé tõng khu vùc, tõng ngµnh, ®Þa ph-¬ng, ph©n c«ng
lao ®éng ngµy cµng chi tiÕt h¬n. §iÒu ®ã chøng tá
tÝnh phong phó ®a d¹ng vµ chÊt l-îng cao h¬n cña s¶n
phÈm lao ®éng ®-a ra trªn thÞ tr-êng. Sù chuyªn m«n
ho¸, hîp t¸c ®· v-ît qua ph¹m vi quèc gia trë thµnh
ph©n c«ng lao ®éng trªn ph¹m vi quèc tÕ.
Hai lµ, ë n-íc ta ®ang tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn
kinh tÕ, tr×nh ®é x· héi ho¸ gi÷a c¸c ngµnh, c¸c ®¬n
vÞ s¶n xuÊt kinh doanh trong cïng mét thµnh phÇn
kinh tÕ vÉn ch-a ®Òu nhau. Do vËy viÖc h¹ch to¸n
kinh doanh, ph©n phèi vµ trao ®æi s¶n phÈm lao ®éng
tÊt yÕu ph¶i th«ng qua h×nh th¸i hµng ho¸ - tiÒn tÖ
®Ó thùc hiÖn mèi quan hÖ kinh tÕ, ®¶m b¶o lîi Ých
kinh tÕ gi÷a c¸c tæ chøc kinh tÕ thuéc c¸c thµnh
phÇn víi nhau.
NÕu xuÊt ph¸t tõ ý muèn chñ quan mµ thu hÑp hay
c¶n trë qu¸ tr×nh tiÒn tÖ ho¸ c¸c mèi quan hÖ kinh
tÕ trong giai ®o¹n lÞch sö hiÖn nay b»ng c¸c h×nh
thøc kh¸c nhau sÏ k×m h·m sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh
tÕ n-íc ta. Do vËy c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong c¬
chÕ thÞ tr-êng ®Òu ph¶i tiÕn hµnh s¶n xuÊt hµng ho¸,
gãp phÇn lµm d©n chñ ho¸ nÒn kinh tÕ, khai th¸c thÕ
m¹nh cña thÞ tr-êng. Ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ cßn
13
lµ ®iÒu kiÖn ®Ó thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh
kh¸c, c¬ së h¹ tÇng vµ c¸c dÞch vô kÌm theo nh-:
qu¶ng c¸o, t- vÊn, ng©n hµng...
Ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ sÏ khuyÕn khÝch ®-îc
viÖc øng dông khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghÖ míi
nh»m t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, t¨ng sè l-îng, chñng
lo¹i vµ chÊt l-îng hµng ho¸ dÞch vô, thóc ®Èy tËp
trung s¶n xuÊt, më réng giao l-u kinh tÕ gi÷a c¸c
vïng trong n-íc vµ víi quèc tÕ.
§èi víi n-íc ta hiÖn nay, muèn chuyÓn tõ nÒn
kinh tÕ cßn kÐm ph¸t triÓn nªn s¶n xuÊt lín XHCN th×
kh«ng cßn
con ®-êng nµo kh¸c lµ ph¶i ph¸t triÓn
kinh tÕ thÞ tr-êng. Bëi v× ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ
tr-êng ®-îc coi lµ chiÕc ®ßn xeo ®Ó x©y dùng CNXH,
lµ ph-¬ng tiÖn ®Ó x· héi ho¸ nÒn s¶n xuÊt.
II/ TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan ph¶i ph¸t triÓn kinh tÕ hµng
ho¸ nhiÒu thµnh phÇn ë ViÖt Nam.
1. Ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ do yªu cÇu cña sù
ph¸t triÓn lùc l-îng s¶n xuÊt. Thùc chÊt lµ viÖc
chuyÓn tõ s¶n xuÊt nhá lªn s¶n xuÊt lín.
XuÊt ph¸t tõ quy luËt chung phæ biÕn - mèi quan
hÖ biÖn chøng gi÷a lùc l-îng s¶n xuÊt (LLSX) vµ quan
hÖ s¶n xuÊt (QHSX). ThËt vËy mçi thµnh phÇn kinh tÕ
bao giê còng thÝch øng víi mét tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é
nhÊt ®Þnh cña LLSX, theo ®ã lùc l-îng s¶n xuÊt lµ
néi dung vµ lu«n cã vai trß quyÕt ®Þnh víi QHSX vµ
®ång thêi víi thµnh phÇn kinh tÕ.
ë n-íc ta hiÖn nay, do tÝnh ®a d¹ng vÒ tr×nh ®é
cña LLSX nªn vÒ h×nh thøc QHSX vµ thµnh phÇn kinh tÕ
®-îc ®a d¹ng ho¸ lµ tÊt yÕu.
V× vËy, khi x¸c ®Þnh c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cÇn
ph¶i xem xÐt ®Õn tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é LLSX vµ tÊt
nhiªn ph¶i xem xÐt trong tr¹ng th¸i ®éng
14
Mét trong nh÷ng t- t-ëng xuyªn suèt do héi nghÞ
lÇn thø t- ban chÊp hµnh trung -¬ng (kho¸ VIII) nh»m
cô thÓ ho¸ vµ thùc hiÖn thµnh c«ng nh÷ng môc tiªu
kinh tÕ x· héi mµ ®¹i héi VIII cña §¶ng ®Ò ra ra lµ
“¦u tiªn ph¸t triÓn lùc l-îng s¶n xuÊt ®i ®«i víi
x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp theo ®Þnh h-íng
XHCN” §©y lµ bíc ph¸t triÓn míi trong t duy lý
luËn cña §¶ng ta. Nã b¾t nguån tõ viÖctÊt yÕu ph¶i
gi¶i phãng mäi n¨ng lùc s¶n xuÊt, thóc ®Èy t¨ng
tr-ëng kinh tÕ b»ng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu
thµnh phÇn vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù
qu¶n lý cña Nhµ n-íc. Theo ®Þnh h-íng XHCN. XÐt tõ
quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan
hÖ s¶n xuÊt, th× lùc l-îng s¶n xuÊt lu«n lµ yÕu tè
®éng nhÊt, quyÕt ®Þnh ®èi víi sù ph¸t triÓn cña s¶n
xuÊt x· héi.
ChÝnh v× vËy, ®Ó ®¹t ®-îc môc tiªu c¬ b¶n trë
thµnh n-íc c«ng nghiÖp vµo n¨m 2020 §¶ng ®· x¸c ®Þnh
c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc b»ng c¸ch -u
tiªn ph¸t triÓn lùc l-îng s¶n xuÊt, thùc chÊt lµ
viÖc chuyÓn tõ s¶n xuÊt nhá lªn s¶n xuÊt lín.
2. Ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ do ë ViÖt Nam tån
t¹i nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn.
C¬ së kh¸ch quan cña sù tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn
®ã lµ do cßn nhiÒu h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau vÒ tliÖu s¶n xuÊt. §¹i héi §¶ng VIII kh¼ng ®Þnh, c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ tån t¹i kh¸ch quan t-¬ng øng víi
tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n
xuÊt, trong giai ®o¹n lÞch sö hiÖn nay, ®ã lµ kinh
tÕ Nhµ n-íc, kinh tÕ hîp t¸c, kinh tÕ c¸ thÓ, kinh
tÕ t- b¶n chñ nghÜa vµ kinh tÕ t- b¶n Nhµ n-íc.
NÕu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn trong sù vËn ®éng
cña c¬ chÕ thÞ tr-êng n-íc ta lµ nguån lùc tæng hîp
to lín ®Ó ®-a nÒn kinh tÕ v-ît khái t×nh tr¹ng thÊp
15
kÐm, ®-a nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn c¶ trong
®iÒu kiÖn ng©n s¸ch h¹n hÑp.
§Ó cã nh÷ng chÝnh s¸ch vµ chiÕn l-îc ph¸t triÓn
thÝch hîp cho tõng thêi kú ta ph¶i t×m hiÓu râ c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ ®ang tån at¹i hiÖn nay.
Thø nhÊt, thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ n-íc (TPKTNN)
lµ nh÷ng ®¬n vÞ tæ chøc trùc tiÕp s¶n xuÊt kinh
doanh hoÆc phôc vô s¶n xuÊt, kinh doanh mµ toµn bé
nguån lùc thuéc së h÷u Nhµ n-íc, hoÆc phÇn cña toµn
Nhµ n-íc chiÓm tû lÖ khèng chÕ.
Kinh tÕ Nhµ n-íc (KTNN) bao gåm c¸c doanh nghiÖp
Nhµ n-íc (DNNN) c¸c tµi s¶n thuéc së h÷u Nhµ n-íc,
c¸c ngµnh kinh tÕ thuéc së h÷u Nhµ n-íc.
C¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc lµ bé phËn quan träng
c¬ b¶n nhÊt cña kinh tÕ Nhµ n-íc. C¸c doanh nghiÖp
nµy trùc tiÕp s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt cho x·
héi. Ch¼ng h¹n nh- nhµ m¸y thuû ®iÖn Hoµ B×nh c«ng
ty gang thÐp Th¸i Nguyªn v.v...
C¸c ngµnh kinh tÕ thuéc së h÷u Nhµ n-íc cung cÊp
hµng ho¸ hay dÞch vô cho x· héi. Bao gåm hÖ thèng c¬
së h¹ tÇng giao th«ng, b-u ®iÖn, hÖ thèng ng©n hµng
tµi chÝnh, b¶o hiÓm (ng©n hµng c«ng th-¬ng ViÖt Nam,
ng©n hµng ®Çu t- vµ ph¸t triÓn, kho b¹c....). C¸c xÝ
nghiÖp liªn doanh trong ®ã vèn Nhµ n-íc chiÕm tû lÖ
khèng chÕ (51%).
Nh-ng lùc l-îng vËt chÊt thuéc së h÷u Nhµ n-íc
bao gåm: ®Êt ®ai, tµi nguyªn, ng©n hµng, tµi chÝnh,
dù tr÷ quèc gia...
C¸c doanh nghiÖp ë n-ícta ®-îc h×nh thµnh qua ba
con ®-êng:
- Nhµ n-íc ®Çu t- vèn ®Ó x©y dùng míi hoµn thµnh
ngay tõ ®©u
16
- Nhµ n-íc cÊp vèn ®Ó liªn doanh víi c¸c ngµnh
kh¸c.
- Nhµ n-íc tiÕn hµnh viÖc ®ßi nî, quèc h÷u ho¸
c¸c xÝ nghiÖp t- b¶n t- nh©n.
Ngoµi ra víi b¶n chÊt Nhµ n-íc XHCN, Nhµ n-íc
x¸c ®Þnh ®Êt ®ai tµi nguyªn thiªn nhiªn, tµi chÝnh,
ng©n hµng... do Nhµ n-íc n¾m gi÷, chi phèi ®Ó ®iÒu
tiÕt, ®Þnh h-íng sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. KTNN
thuéc së h÷u Nhµ n-íc, s¶n xu©t kinh doanh theo
nguyªn t¾c h¹ch to¸n kinh tÕ, thùc hiÖn ph©n phèi
theo lao ®éng vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh. Theo
chñ tr-¬ng cña §¶ng ta, KTNN cÇn tËp trung vµo nh÷ng
ngµnh, lÜnh vùc träng yÕu nh- kÕt cÊu h¹ tÇng kinh
tÕ x· héi, hÖ thèng tµi chÝnh, Ng©n hµng, nh÷ng c¬
së nh- gi¶i quyÕt kinh doanh, th-¬ng m¹i, dÞch vô
quan träng, nh÷ng c¬ së kinh tÕ phôc vô an ninh quèc
phßng vµ vÊn ®Ò x· héi, ®Ó ®¶m b¶o c©n ®èi lín, chñ
yÕu cña nÒn kinh tÕ vµ thùc hiÖn vai trß chñ ®¹o cña
nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng.
TiÕp tôc ®æi míi vµ ph¸t triÓn KTNN ®Ó ®¶m b¶o
nh÷ng môc tiªu kinh tÕ x· héi. Tr-íc hÕt cÇn hoµn
thiÖn chÕ ®é chÝnh s¸ch, luËt ph¸p ®¶m b¶o doanh
nghiÖp Nhµ n-íc thËt sù lµ mét ®¬n vÞ s¶n xuÊt hµng
ho¸ cã t- c¸ch ph¸p nh©n. Ph©n ®Þnh døt kho¸t quyÒn
së h÷u Nhµ n-íc víi quyÒn ®¹i diÖn chñ së h÷u Nhµ
n-íc; quyÒn së h÷u Nhµ n-íc víi quyÒn së dông, qu¶n
lý v.v...
Thø hai, thµnh phÇn kinh tÕ hîp t¸c lµ sù liªn
kÕt kinh tÕ tù nguyÖn cña chñ thÓ kinh tÕ víi c¸c
h×nh thøc ®a d¹ng, linh ho¹t, phï hîp víi nhu cÇu,
kh¶ n¨ng vµ lîi Ých cña c¸c bªn tham gia, cã
thÓ
dÉn tíi hoÆc kh«ng dÉn tíi ph¸p nh©n.
17
H×nh thøc tån t¹i cña kinh tÕ hîp t¸c lµ: Hîp
t¸c x· n«ng nghiÖp, hîp t¸c x· tiÓu thñ c«ng nghiÖp
hîp t¸c x· mua b¸n, hîp t¸c x· tÝn dông.
C¸c hîp t¸c x· ®-îc
gãc ®é kh¸c nhau, tuú
l-îng s¶n xuÊt. ë ®©y
trong viÖc tham gia vµ
h×nh thµnh víi c¸c quy m« vµ
vµo sù ph¸t triÓn cña lùc
ng-êi lao ®éng ®-îc tù do
rót lui khái hîp t¸c x·.
Trong nh÷ng n¨m ®æi míi, kinh tÕ hîp t¸c x· cã
nh÷ng biÕn ®æi c¬ b¶n: hé n«ng d©n ®-îc coi lµ ®¬n
vÞ kinh tÕ tù chñ, ruéng ®Êt ®-îc giao sö dông l©u
dµi. Thùc tÕ xuÊt hiÖn nh÷ng h×nh thøc hîp t¸c x·
gi¶n ®¬n, tõng kh©u nh- hîp t¸c x· cæ phÇn, hîp t¸c
x· dÞch vô ®Çu vµo, ®Çu ra phôc vô cho kinh tÕ hé
gia ®×nh, vµ kinh tÕ trang tr¹i ph¸t triÓn.
Thø ba, thµnh phÇn kinh tÕ t- b¶n Nhµ n-íc
(TPKTTBNN) lµ s¶n phÈm cña sù can thiÖp cña Nhµ n-íc
vµo ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc, ®¬n vÞ kinh tÕ t- b¶n
trong vµ ngoµi n-íc.
Thµnh phÇn kinh tÕ t- b¶n nhµ n-íc bao gåm tÊt
c¶ c¸c h×nh thøc hîp t¸c, liªn doanh s¶n xuÊt kinh
doanh gi÷a kinh tÕ Nhµ n-íc vµ kinh tÕ t- b¶n trong
vµ ngoµi n-íc, nh»m sö dông, khai th¸c ph¸t huy thÕ
m¹nh cña mçi bªn tham gia, ®Æt d-íi sù kiÓm so¸t
gióp ®ì cña Nhµ n-íc.
Thµnh
phÇn kinh tÕ t- b¶n nhµ n-íc cã vai trß
quan träng trong viÖc huy ®éng vèn, kü thuËt c«ng
nghÖ, kinh nghiÖm tæ chøc qu¶n lý cña c¸c Nhµ n-íc
t b¶n. Lenin chØ râ “trong mét níc tiÓu n«ng...
ph¶i ®i xuyªn qua chñ nghÜa t- b¶n Nhµ n-íc, tiÕn
lªn CNXH”.
Nhµ n-íc cÇn ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc liªn
doanh liªn kÕt víi c¸c tæ chøc vµ c«ng ty t- b¶n
n-íc ngoµi, n©ng dÇn tû lÖ ®Çu t- cña phÝa ViÖt Nam.
§ång thêi ¸p dông nhiÒu ph-¬ng thøc gãp vèn kinh
18
doanh gi÷a nhµ n-íc víi c¸c nhµ kinh doanh t- nh©n
trong n-íc d-íi nhiÒu h×nh thøc c«ng ty cæ phÇn,
c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, nh»m t¹o thÕ vµ lùc míi
cho c¸c doanh nghiÖp trong n-íc ph¸t triÓn, t¨ng søc
c¹nh tranh vµ hîp t¸c bªn ngoµi.
Thø t-, thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ (TPKTCT): lµ
thµnh phÇn kinh tÕ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh dùa
vµo kinh nghiÖm cña b¶n th©n lµ chÝnh.
Kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ cña n«ng d©n, thî thñ
c«ng, nh÷ng ng-êi bu«n b¸n, dÞch vô c¸ thÓ. Së h÷u
cña thµnh phÇn kinh tÕ nµy lµ së h÷u t- nh©n, s¶n
xuÊt kinh doanh ph©n t¸n, manh món, tr×nh ®é kü
thuËt c«ng nghÖ thñ c«ng, môc ®Ých kinh doanh chñ
yÕu nu«i sèng m×nh, cßn tiÓu chñ, b¶n th©n võa lao
®éng trùc tiÕp võa thuª mét sè c«ng nh©n. ThÕ m¹nh
cña TPKTCT lµ ph¸t huy nhanh, cã hiÖu qu¶, tiÒn vèn,
søc lao ®éng, tay nghÒ, s¶n phÈm truyÒn thèng. V×
thÕ nã cã vai trß quan träng trong nÒn kinh tÕ, cã
kh¶ n¨ng ®ãng gãp ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi.
Do c¸c -u thÕ cña nã, nhµ n-íc vµ c¸c thµnh phÇn
kinh tÕ kh¸c kh«ng thÓ kh«ng t¹o ®iÒu kiÖn gióp ®ì,
h-íng dÉn thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ vÒ
vèn, kü thuËt... ®Ó nã tõng b-íc tham gia kinh tÕ
hîp t¸c mét c¸ch tù nguyÖn hoÆc lµm “vÖ sinh” cho
c¸c doanh nghiÖp cña nÒn kinh tÕ.
Thµnh phÇn kinh tÕ thø n¨m vµ còng lµ thµnh phÇn
kinh tÕ cuèi cïng. Thµnh phÇn kinh tÕ t- b¶n t- nh©n
(TPKTTBTN): lµ c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ mµ vèn do mét hoÆc
mét sè nhµ t- b¶n trong vµ ngoµi n-íc ®Çu t- ®Ó s¶n
xuÊt kinh doanh dÞch vô.
Kinh tÕ t- b¶n t- nh©n tæ chøc d-íi h×nh thøc
doanh nghiÖp, t- nh©n, doanh nghiÖp cæ phÇn, c«ng ty
tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n...
19
Tõ n¨m 1991, sau khi cã luËt doanh nghiÖp tnh©n ë n-íc ta, kinh tÕ t- b¶n t- nh©n ph¸t triÓn
m¹nh vµ ®ãng gãp nhÊt ®Þnh vµo ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi.
CÇn kh¼ng ®Þnh nhÊt qu¸n chñ tr-¬ng ph¸t triÓn
kinh tÕ t- b¶n t- nh©n, b×nh ®¼ng víi c¸c thµnh phÇn
kinh tÕ kh¸c khuyÕn khÝch t- b¶n t- nh©n ®Çu t- vµo
s¶n xuÊt, b¶o vÖ quyÒn së h÷u vµ lîi Ých hîp lý, t¹o
®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ cñng cè lßng tin cho c¸c nhµ
®Çu t- ph¸t triÓn.
Tuy nhiªn cÇn l-u ý r»ng, mçi thµnh phÇn kinh tÕ
®ång thêi võa tån t¹i ®éc lËp t-¬ng ®èi võa t¸c ®éng
qua l¹i lÉn nhau, võa hîp t¸c c¹nh tranh víi nhau,
võa thèng nhÊt, võa m©u thuÉn trong mét chØnh thÓ
kinh tÕ x· héi. Kh«ng nªn hiÓu mçi thµnh phÇn kinh
tÕ nh- nh÷ng bé phËn t¸ch rêi, nh÷ng lùc l-îng tù
trÞ vµ theo ®ã c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn lµ sù
hîp nhÊt c¬ häc cña c¸c bé phËn ®ã.
Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸
nhiÒu thµnh phÇn vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr-êng,
mét vÊn ®Ò cã tÝnh nguyªn t¾c cÇn ph¶i n¾m v÷ng, ®ã
lµ kinh tÕ Nhµ n-íc ph¶i gi÷ vai trß chñ ®¹o vµ cïng
víi kinh tÕ hîp t¸c dÇn dÇn trë thµnh nÒn t¶ng cña
nÒn kinh tÕ. NÕu thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n-íc ®ñ m¹nh
vµ ®ãng ®-îc vai trß chñ ®¹o th× sÏ l«i kÐo ®-îc c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c theo ®Þnh h-íng XHCN. NÕu
ng-îc l¹i, sÏ kh«ng lo¹i trõ kh¶ n¨ng thµnh phÇn
kinh tÕ t- b¶n chñ nghÜa sÏ lín m¹nh h¬n vµ kÐo nÒn
kinh tÕ quèc d©n theo ®Þnh h-íng TBCN. CÇn ph¶i lu«n
nhí r»ng thµnh phÇn TBCN ®·, ®ang, vµ sÏ cßn cã sù
hËu thuÉn quèc tÕ rÊt m¹nh. NhÊt lµ trong t×nh h×nh
hiÖn nay, c¸c thÕ lùc chèng ®èi XHCN ®ang t×m c¸ch
lµm cho kinh tÕ t- nh©n TBCN ë n-íc ta th¾ng thÕ.
Ta ph¶i ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu
thµnh phÇn ®Ó s¶n xuÊt ph¸t triÓn liªn tôc, kh«ng bÞ
20
- Xem thêm -