Tài liệu Những vấn đề cơ bản về lợi nhuận và vai trò của lợi nhuận trong cơ chế thị trường

Lêi nãi ®Çu. Sau n¨m 1986 , ®Êt níc ta chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ t nÒn kinh tÕ tËp trung quan liªu bao cÊp sang nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý vÜ m« cña nhµ níc theo ®Þnh híng X· Héi Chñ NghÜa . C¸c thµnh phÇn kinh tÕ muèn cã chç ®øng trªn thÞ trêng ®Òu ph¶i bï ®¾p ®îc chi phÝ vµ thu ®îc lîi nhuËn , tï lîi nhuËn hä cã thÓ më réng quy m« n©ng cao tÝch luü vèn . Díi t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng , c¸c c¸ nh©n ho¹t ®éng v× lîi Ých cña m×nh , v× lîi nhuËn .Bëi vËy lîi nhuËn chÝnh lµ môc tiªu cao nhÊt ,lµ thíc ®o cho møc ®é thµnh c«ng cña mçi doanh nghiÖp trªn th¬ng trêng .Lîi nhuËn cã thÓ ®îc t¹o ra b»ng c¸ch sö dông mét c¸ch hîp lý vµ hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc trong s¶n xuÊt kinh doanh ,qu¶n lý doanh nghiÖp…Lîi nhuËn lµ mét ph¹m trï rÊt c¬ b¶n cña c¸c lý thuyÕt kinh tÕ . ChÝnh v× lîi nhuËn cã vai trß hÕt søc quan träng nh vËy nªn em quyÕt ®Þnh chän ®Ò tµi :”Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ lîi nhuËn ,vai trß cña lîi nhuËn trong c¬ chÕ thÞ trêng “. 1 Ch¬ng 1: Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ lîi nhuËn I/ Nguån gèc ,b¶n chÊt cña lîi nhuËn . 1) LÞch sö ph¸t triÓn c¸c quan ®iÓm vÒ lîi nhuËn. a) Quan ®iÓm cña trêng ph¸i träng th¬ng. Trêng ph¸i nµy ra ®êi trong ®iÒu kiÖn chÕ ®é phong kiÕn tan r· vµ chñ nghÜa t b¶n thùc hiÖn tÝch luü nguyªn thuû t b¶n .Cïng víi ®ã lµ c¸c ph¸t kiÕn ®Þa lý ®· lµm cho ngo¹i th¬ng ph¸t triÓn cùc thÞnh . H¬n n÷a hä xem xÐt hiÖn tîng kinh tÕ ë vá bªn ngoµii .Nªn hä cho r»ng lîi nhuËn ®îc t¹o ra trong trao ®æi ,®Æc biÖt nhiÒu trong ngäai th¬ng .Kh«ng mét ngêi nµo thu ®îc lîi nhuËn khi kh«ng lµm thiÖt haÞ kÎ kh¸c ,kh«ng d©n téc nµo ®îc lîi khi kh«ng hi sinh lîi Ých cña d©n kh¸c .Lîi nhuËn thu ®îc tõ viÖc mua rÎ b¸n ®¾t mµ cã. b) Quan ®iÓm cña trêng ph¸i träng n«ng. §èi lËp víi nh÷ng ngêi theo trêng ph¸i träng th¬ng .Hä chuyÓn ®èi tîng nghiªn cøu sang lÜnh vùc s¶n xuÊt vµ nghiªn cøu mét c¸ch khoa häc h¬n . Hä cho r»ng chØ cã n«ng nghiÖp míi t¹o ra lîi nhuËn cßn nghµnh c«ng nghiÖp vµ th¬ng nghiÖp lµ c¸c nghµnh kh«ng sinh lîi .Tuy nhiªn hä coi lîi nhuËn lµ quµ tÆng cña thiªn nhiªn . c)Quan ®iÓm cña trêng ph¸i cæ ®iÓn ANH . 2 Khëi ®Çu tõ W.Petty (1623-1687).¤ng ®· t×m thÊy ph¹m trï ®Þa t« mµ chñ nghÜa träng n«ng bá qua . ¤ng ®Þnh nghÜa ®Þa t« lµ sè chªnh lÖch gi÷a gi¸ trÞ cña s¶n phÈm vµ chi phÝ s¶n xuÊt .¤ng kh«ng rót ra ®îc lîi nhuËn kinh doanh ruéng ®Êt vµ c«ng nh©n chØ nhËn ®îc tiÒn l¬ng tèi thiÓu cßn lîi nhuËn thuéc vÒ ®Þa chñ .Cßn vÒ lîi tøc ¤ng coi ®ã lµ t« cña tiÒn vµ nã phô thuéc vµo ®Þa t«. §¹i biÓu thø hai lµ A.Smith (1723-1790).Theo ¤ng lîi nhuËn lµ kho¶n khÊu trõ thø hai vµo s¶n phÈm cña lao ®éng .Theo c¸ch gi¶ii thÝch cña A.Smith th× lîi nhuËn,®Þa t« vµ lîi tøc chØ lµ h×nh thøc kh¸c nhau cña gi¸ trÞ thÆng d .Kh¸c víi c¸c nhµ kinh tÕ tríc, A.Smith cho r»ng lîi nhuËn kh«ng chØ cã ë trong n«ng nghiÖp mµ c¶ lao ®éng c«ng nghiÖp còng t¹o ra lîi nhuËn .Lîi nhuËn t¨ng hay gi¶m tuú thuéc vµo sù giÇu cã t¨ng hay gi¶m cña x· héi .¤ng nhËn thÊy khuynh híng thêng xuyªn ®i ®Õn chç ngang nhau cña tØ suÊt lîi nhuËn trªn c¬ së c¹nh tranh gi÷a c¸c ngµnh vµ khuynh híng tØ suÊt lîi nhuËn gi¶m sót .Theo ¤ng t b¶n ®Çu t cµng nhiÒu th× tØ suÊt lîi nhuËn cµng thÊp .Tuy nhiªn lý luËn cña A.Smith cßn cã nh÷ng h¹n chÕ :Nh sù kh¸c nhau gi÷a gi¸ trÞ thÆng d vµ lîi nhuËn .¤ng kh«ng ph©n biÖt ®îc lÜnh vùc s¶n xuÊt vµ lu th«ng nªn cho r»ng lîi nhuËn còng ®îc t¹o ra tõ lu th«ng , lîi nhuËn lµ do t b¶n ®Î ra , chØ cã bé phËn tµi s¶n mang l¹i lîi nhuËn míi lµ t b¶n . D.Ricardo (1772-1823).Lµ ®Ønh cao nhÊt cña trêng ph¸i Kinh TÕ ChÝnh TrÞ Cæ §iÎn Anh .¤ng cho r»ng gi¸ trÞ ®îc t¹o ra gåm hai phÇn : tiÒn l¬ng vµ lîi nhuËn .TiÒn l¬ng t¨ng th× lîi gi¶m vµ ngîc l¹I .D.Ricardo xem lîi nhuËn lµ phÇn gi¸ trÞ thõa ra ngoµI tiÒn c«ng , lîi nhuËn lµ lao ®éng kh«ng ®îc tr¶ cña 3 c«ng nhËn. ¤ng nhËn thÊy :”lîng t b¶n b»ng nhau th× ®em l¹i lîi nhuËn b»ng nhau “,nhng ¤ng kh«ng chøng minh ®îc v× ¤ng cha hiÓu ®îc gi¸ c¶ s¶n xuÊt .§ång thêi ¤ng cha nhËn ra gi¸ trÞ thÆng d . Lý luËn ®Þa t« cña D.Ricardo dùa trªn lý luËn gi¸ trÞ . ¤ng kh¼ng ®Þnh ®Þa t« h×nh thµnh theo quy luËt gi¸ trÞ .Gi¸ trÞ n«ng s¶n phÈm h×nh thµnh trªn ruéng ®Êt xÊu nhÊt v× ruéng ®Êt lµ yÕu tè cã giíi h¹n nªn x· héi ph¶I canh t¸c trªn c¶ ru«ngj ®Êt xÊu .V× thÕ t b¶n kinh doanh trªn ruéng ®Êt tèt vµ trung b×nh sÏ thu ®îc lîi nhuËn siªu ng¹ch , lîi nhuËn siªu ng¹ch nµy ph¶I nép cho ®Þa chñ .¤ng còng ph©n biÖt ®îc tiÒn t« vµ ®Þa t«, theo «ng tiÒn t« vµ ®Þa t« do c¸c quy luËt kh¸c nhau chi phèi , chóng thay ®æi theo chiÒu híng ngîc chiÒu nhau .¤ng ®· sai khi gÊn lý luËn ®Þa t« víi quy luËt ruéng ®Êt sinh lîi ngµy cµng gi¶m .¤ngcha ®Ò cËp ®Õn ®Þa t« chªnh lÖch II vµ phñ nhËn ®Þa t« tuyÖt ®èi .V× «ng cha biÕt ®Õn cÊu t¹o h÷u c¬ cña t b¶n (c/v) ,kh«ng thÊy tÝnh quy luËt cÊu t¹o h÷u c¬ trong n«ng nghiÖp lu«n nhá h¬n cÊu t¹o h÷u c¬ trong c«ng nghiÖp vµ v× thÕ nÕu «ng thõa nhËn ®Þa t« tuyÖt ®èi th× tr¸I víi quy luËt gi¸ trÞ . Trêng ph¸i kinh tÕ chÝnh tri cæ ®iÓn Anh ®· cã nh÷ng cèng hiÕn lín lao cho lý luËn kinh tÕ dï cßn nhiÒu h¹n chÕ vµ sai lÇm trong lý luËn . Nh÷ng sai lÇm Êy mét phÇn do hoµn c¶nh lÞch sö mét phÇn do nh÷ng nguyªn nh©n kh¸ch quan vµ chñ quan kh¸c .ChØ ®Õn khi C.M¸c ph¸t hiÖn ra tÝnh hai mÆt cña lao ®éng , nh÷ng vÊn ®Ò mµ c¸c nhµ kinh tÕ cña trêng ph¸i nµy cha vît qua ®îc ®· ®îc gi¶i quyÕt vµ trë thµnh mét trong ba nguån gèc cña chñ nghÜa M¸c . 4 d)Quan ®iÓm cña c¸c nhµ kinh tÕ t s¶n hiÖn ®¹i vÒ lîi nhuËn .C¸c nhµ kinh tÕ häc hiÖn ®¹i cho r»ng :lîi nhuËn lµ lîng d«i ra cña doanh thu so víi chi phÝ .Chi phÝ lµ nh÷ng phÝ tæn ph¶i chÞu khi s¶n xuÊt ra hµng ho¸ vµ dÞnh vô , doanh thu lµ sè tiÒn kiÕm ®îc qua viÖc b¸n hµng ho¸ vµ dÞch vô ®ã . Hä mong muèn chi phÝ ®Çu vµo thÊp nhÊt b¸n hµng ho¸ víi gi¸ cao nhÊt nh»m t¸I s¶n xuÊt m¬ réng kh«ng ngõng tÝch luü ph¸t triÓn s¶n xuÊt ,cñng cè vÞ trÝ cña m×nh trªn thÞ trêng .Ngµy nay khoa häc kü thuËt rÊt ph¸t triÓn ,hä kh«ng ®Çu t nhiÒu vèn ®Ó thuª c«ng nh©n ,hä ®Çu t vµo m¸y mãc ,d©y chuyÒn c«ng nghÖ .ViÖc ¸p dông réng r·i m¸y mãc hiÖn ®¹i lµm cho nhiÒu ngêi cho r»ng lîi nhuËn lµ do m¸y mãc t¹o ra .Ta cÇn kh¼ng ®Þnh mét ®iÒu r»ng :M¸y mãc dï hiÖn ®¹i bao nhiªu còng chØ lµ mét s¶n phÈm cña con ngêi vÉn cÇn cã con ngêi ®iÒu khiÓn ,gi¸m s¸t .ViÖc ¸p dông c«ng nhgÖ hiÖn ®¹i gióp c¸c nhµ t b¶n thu ®îc lîi nhuËn siªu ng¹ch ,thùc chÊt ®ã lµ sù ph©n phèi l¹i gi¸ trÞ thÆng d trªn toµn x· héi .Mäi h·ng kinh doanh ®Òu ph¶i b¸n hµng ho¸ cña m×nh theo gi¸ thÞ trêng ,nªn nhµ t b¶n nµo cã c«ng nghÖ hiÖn ®¹i h¬n sÏ thu ®îc nhiÒu lîi nhuËn siªu ng¹ch h¬n .Lîi nhuËn siªu ng¹ch mµ nhµ t b¶n nµy thu ®îc lµ do phÇn lîi nhuËn cña nhµ t b¶n kh¸c mÊt ®i mµ th«i .NÕ mäi nhµ t b¶n ®Òu trang bÞ m¸y mãc hiÖn ®¹i nh nhau th× phÇn lîi nhuËn siªu ng¹ch nµy sÏ mÊt ®i vµ lµm gi¶m thu nhËp cña nhµ t b¶n .§iÒu nµy lµm cho c«ng nghÖ ®îc c¶i tiÕn ,ngµy cµng hiÖn ®¹i vµ l¹I t¹o ra lîi nhuËn siªu ng¹ch råi l¹I dÉn ®Õn c¹nh tranh lµm triÖt tiªu lîi nhuËn siªu ng¹ch .Qu¸ tr×nh nµy diÔn ra liªn tôc nèi tiÕp nhau.Nguån gèc cña lîi nhuËn hay lîi nhuËn siªu ng¹ch chÝnh lµ gi¸ trÞ 5 thÆng d do lao ®éng cña c«ng nhËn s¸ng t¹o ra ,c¶ c«ng nh©n lµm viÖc trong lÜnh vùc tri thøc (hä dïng tri thøc cña m×nh t¹o ra c«ng nghÖ míi .Gi¸ trÞ thÆng d Êy bÞ nhµ t b¶n chiÕm ®o¹t ®óng nh C.M¸c ®· chøng minh. 2)Lý luËn gi¸ trÞ thÆng d vµ lîi nhuËn cña C.M¸c. a)Sù t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d . Gi¸ trÞ thÆng d : C.M¸c lµ ngêi ®Çu tiªn ®a ra lý luËn vÒ gi¸ trÞ thÆng d mét c¸ch cã hÖ thèng ,râ rµng ,®Çy ®ñ . §Þnh nghÜa :gi¸ trÞ thÆng d lµ phÇn gi¸ trÞ míi d«i ra so víi gi¸ trÞ øng tríc . Gi¸ trÞ thÆng d bÞ nhµ t b¶n chiÕm kh«ng .Nã ®îc quan niÖm lµ con ®Î cña toµn bé t b¶n øng tríc vµ nã mang h×nh thøc chuyÓn ho¸ lµ lîi nhuËn .Trong nÒn s¶n suÊt hµng ho¸ dùa trªn chÕ ®é së h÷u t nh©n vÒ t liÖu s¶n xuÊt .Gi¸ trÞ sö dông ®îc s¶n xuÊt v× nã cã thÓ ®em ®i trao ®æi .Nhµ t b¶n s¶n xuÊt ra hµng ho¸ cã gi¸ trÞ trao ®æi ,Hµng ho¸ ®ã cã gi¸ trÞ lín h¬n tæng gi¸ trÞ nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt vµ gi¸ trÞ søc lao ®éng nhµ t b¶n bá ra ®Ó mua .Gi¶ sö ®Ó s¶n xuÊt ra 10 kg sîi tõ 10 kg b«ng ,®Ó lµm ®îc nhµ t b¶n ph¶i thuª c«ng nh©n lµm viÖc trong 6 giê vµ hao mßn m¸y mãc lµ 2000 ® ,gi¸ trÞ søc lao ®éng cña c«ng nh©n lµ 1000 ®/1giê .Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt b«ng chuyÓn ho¸ hoµn toµn thµnh sîi .Nõu c«ng nh©n lµm viÖc 6 giê mét ngµy th× kh«ng t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d nhng nhµ t b¶n b¾t c«ng nh©n lµm viÖc 8 giê mét ngµy , tiÒn nhµ t b¶n mua b«ng lµ 20000 ®.Vëy th× toµn bé chi phÝ s¶n xuÊt lµ : 20000 +2000 + 6000 =28000 .Gi¸ trÞ cña s¶n phÈm míi lµ :20000 +2000 + 8000=30000 . Nh vËy 28000 øng tríc chuyÓn ho¸ thµnh 30000 ,®em l¹i gi¸ trÞ thÆng d lµ 2000 ®.TiÒn ®· chuyÓn ho¸ thµnh t b¶n .PhÇn gi¸ 6 trÞ míi d«i ra so víi so víi gi¸ trÞ lao ®éng gäi lµ gi¸ trÞ thÆng d . §Ó tiÕn hµnh s¶n xuÊt nhµ t b¶n ph¶I øng tiÒn ra ®Ó mua t liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng ,nghÜa lµ biÕn tiÒn tÖ thµnh c¸c yÕu tè cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt . C¸c yÕu tè nµy cã vai trß kh¸c nhau trong viÖc t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d .Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ t liÖu s¶n xuÊt chuyÓn dÇn vµo s¶n phÈm ,chóng ®îc b¶o tån kh«ng cã sù thay ®æi vÒ lîng vµ chuyÓn vµo s¶n phÈm mëitong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt .Bé phËn t b¶n nµy gäi lµ t b¶n bÊt biÕnvµ ®îc ký hiÖu lµ C Bé phËn t b¶n tån t¹I díi h×nh thøc søc lao ®éng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nã cã sù thay ®æi vÒ lîng ,t¨ng lªn vÒ sè lînh gi¸ trÞ ,v× ®Æc ®IÓm cña gi¸ trÞ sö dông cña hµng ho¸ søc lao ®éng lµ khi ®îc ®em tiªu dïng th× nã t¹o ra mét sè lîng gi¸ trÞ míi lín h¬n gi¸ trÞ b¶n th©n nã – gäi lµ t b¶n kh¶ biÕn ,ký hiÖu lµ V . ViÖc ph©n chia nµy v¹ch râ nguån gèc cña gi¸ trÞ thÆng d lµ do lao ®éng cña c«ng nh©n t¹o ra vµ bÞ nhµ t b¶n chiÕm kh«ng . Lîi nhuËn ®îc xem nh toµn bé t b¶n øng tríc ®Î ra ,chÝnh ®IÒu nµy ®· che dÊu quan hÖ bãc lét t b¶n chñ nghÜa . nhê sù ph©n chia t b¶n øng tríc thµnh t b¶n cè ®Þnh vµ lu ®éng mµ C.M¸c ®· chØ ra nguån gèc cña gi¸ trÞ thÆng d lµ bé phËn t b¶n kh¶ biÕn tån t¹I díi h×nh thøc søc lao®éng (ch©n tay vµ trÝ ãc ). b ) Lîi nhuËn , tû suÊt lîi nhuËn , nh÷ng nh©n tè ¶nh hëng ®Õn tû suÊt lîi nhuËn . Gi¸ trÞ cña hµng ho¸ s¶n xuÊt trong x· héi t b¶n chñ nghÜa ,bao gåm ba bé phËn C , V vµ m(gi¸ trÞ thÆng d ) . Gäi G : lµ gi¸ trÞ hµng ho¸ th× : G = C + V + m . Chi phÝ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa lµ C + V =K => G = K + m . Khi c vµ v chuyÓn thµnh k th× sè tiÒn nhµ t b¶n thu ®îc tréi h¬n so víi 7 chi phÝ s¶n xuÊt . Sè tiÒn ®ã ®îc quan niÖm lµ sù t¨ng lªn cña toµn bé t b¶n øng tríc vµ ®îc gäi lµ lîi nhuËn , ký hiÖu lµ p .nÕu hµng ho¸ b¸n ®óng gi¸ trÞ th× G = k + m sÏ chuyÓn thµnh G = k + p . nh×n bÒ ngoµI dêng nh víi lîng t b¶n øng tríc , nhµ t b¶n thu ®îc lîi nhuËn ,tøc lµ lîi nhuËn do toµn bé t b¶n øng tríc t¹o ra . Khi p = m , sù kh¸c nhau gi÷a chóng ë chç khi nãi gi¸ trÞ thÆng d lµ hµm nghÜa so s¸nh víi t b¶n kh¶ biÕn (v) ; cßn khi nãi lîi nhuËn hµm ý so s¸nh víi t b¶n øng tríc (c + v). Thùc chÊt lîi nhuËn lµ h×nh thøc biÕn tíng cña gi¸ trÞ thÆng d . Nguån gèc cña lîi nhuËn chÝnh lµ gi¸ trÞ thÆng d do lao ®éng sèng cña c«ng nh©n lµm thuª t¹o ra . Lîi nhuËn lµ h×nh thøc biÓu hiÖn cña gi¸ trÞ thÆng d . Trong thùc tÕ lîi nhuËn vµ gi¸ trÞ thÆng d kh«ng trïng khíp víi nhau .Lîi nhuËn cã thÓ nhá h¬n hoÆc lín h¬n gi¸ trÞ thÆng d ,v× nã phô thuéc vµo gi¸ b¸n cña hµng ho¸ ®ã trªn thÞ trêng do quan hÖ cung cÇu quyÕt ®Þnh . Nhng trªn ph¹m vi toµn x· héi tæng lîi nhuËn b»ng tæng gi¸ trÞ thÆng d . Tû suÊt lîi nhuËn lµ tû lÖ phÇn tr¨m gi÷a gi¸ trÞ thÆng d vµ toµn bé t b¶n øng tríc , ký hiÖu lµ p’. p’ = (m /(c+v) ) x100% . tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d m’ tÝnh theo c«ng thøc m’ = (m/v)x100% . XÐt vÒ mÆt lîng p’ lu«n nhá h¬n m’.XÐt vÒ b¶n chÊt ,p’ nãi lªn møc ®é doanh lîi cña t b¶n ®Çu t vµ chØ cho c¸c nhµ t b¶n thÊy ®Çu t vµo ngµnh nµo cã lîi h¬n .cßn m’ biÓu hiÖn møc ®é bãc lét cña t b¶n ®èi víi lao ®éng lµm thuª . Víi m’ cµng lín th× p’ cµng lín cã nghÜa c«ng nh©n lao ®éng lµm thuª bÞ bãc lét cµng nhiÒu ,nhµ t b¶n cµng thu ®îc nhiÒu lîi nhuËn . tû suÊt lîi nhuËn cao hay thÊp tuú thuéc vµo 8 nhiÒu nh©n t« kh¸ch quan nh tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d ,sù tiÕt kiÖm t b¶n bÊt biÕn ,cÊu t¹o h÷u c¬ cña t b¶n , tèc ®ä chu chuyÓn cña t b¶n. c) Tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n . Do chÕ ®é së h÷u kh¸c nhau vÒ t liÖu s¶n xuÊt ®· t¹o ra c¹nh tranh . Díi chñ nghÜa t b¶n , cã chÕ ®é së h÷u t nh©n vÒ t liÖu s¶n xuÊt nªn c¹nh tranh lµ tÊt yÕu . C¸c nhµ t b¶n c¹nh tranh víi nhau ®Ó ®Çu t vµo nh÷ng nghµnh s¶n xuÊtcã triÓn väng thu ®îc nhiÒu lîi nhuËn h¬n. Khi theo ®uæi lîi nhuËn nhµ t b¶n chuyÓn tõ nghµnh nµy sang nghµnh kh¸c , kÕt qu¶ lµ h×nh thµnh nªn tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n vµ tiÕn hµnh ph©n phèi lao ®éng vµ t b¶n s¶n suÊt gi÷a c¸c nghµnh trong nÒn kinh tÕ . Gi¶ sö trong nÒn kinh tÕ cã ba ngµnh s¶n xuÊt kh¸c nhau ,t b¶n mçi ngµnh ®Òu lµ 100 tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d lµ 100% . Tèc ®é chu chuyÓn cña t b¶n ë c¸c ngµnh ®Òu b»ng nhau ,t b¶n øng tríc ®Òu chuyÓn hÕt gi¸ trÞ vµo s¶n phÈm .Nhng do cã cÊu t¹o h÷u c¬ cña t b¶n ë tõng ngµnh kh¸c nhau , nªn tû suÊt lîi nhuËn kh¸c nhau . ngµnh 1 cã cÊu t¹o lµ 80c +20v ,ngµnh 2 cã cÊu t¹o lµ 70c + 30v ,ngµnh 3 cã cÊu t¹o lµ 60c + 40v. Gi¸ trÞ thÆng d cña c¸c ngµnh lÇn lît lµ 20;30;40; tû suÊt lîi nhuËn t¬ng øng lµ 20%;30%;40%. Nh vËy ,cïng mét lîng t b¶n ®Çu t ,nheng do cÊu t¹o h÷u c¬ kh¸c nhau nªn tû suÊt lîi nhuËn kh¸c nhau .Nhµ t b¶n kh«ng thÓ lµm ng¬ ,kh«ng thÓ b»ng lßng ®Çu t ë ngµnh cã tû suÊt lîi nhuËn thÊp .trong vÝ dô trªn c¸c nhµ t b¶n ë ngµnh 1 sÏ chuyÓn t b¶n cña m×nh sang ngµnh 3 ,khiÕn cho s¶n phÈm ngµnh 3 t¨ng lªn cung lín h¬n cÇu , gi¸ tc¶ hµng ho¸ ë nghµnh 3 gi¶m xuèng vµ tû suÊt lîi nhuËn ngµnh nµy 9 gi¶m xuèng .Ngîc l¹i nghµnh 1 do thiÕu cung lµm gi¸ c¶ hµng ho¸ t¨ng lªn ,tû suÊt lîi nhuËn ngµnh nµy sÏ t¨ng lªn l¹I t¹o ra s di chuyÓn t b¶n t ngµnh nµy sang ngµnh kh¸c ,auqs tr×nh ®ã cø tiÕp diÔn nh vËy lµm gi¶m tû suÊt lîi nhuËn vèn cã cña c¸c ngµnh . KÕt qu¶ nµy t¹o nªn tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n . Tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n lµ tû sè tÝnh theo phÇn tr¨m gi÷a tæng gi¸ trÞ thÆng d trong x· h«Þ t b¶n vµ tæng t b¶n x·héi ®· ®Çu t vµo tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc , c¸cngµnh cña nÒn s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa .Qu¸ tr×nh b×nh qu©n ho¸ tû suÊt lîi nhuËn lµ sù ho¹t ®éng cña quy luËt tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n trong x· héi t b¶n .Sù ho¹t ®éng cña quy luËt nµy lµ biÓu hiÖn cô thÓ cña sù ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ thÆng d trong thêi kú tù do c¹nh tranh cña chñ nghÜa t b¶n . Sù h×nh thµnh tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n vµ lîi nhuËn b×nh qu©n ®· che dÊu h¬n n÷a thùc chÊt bãc lét cña chñ nghÜa t b¶n . Tuy nhiªn nã kh«ng lµm chÊm døt qu¸ tr×nh c¹nh tranh trong x· héi t b¶n , tr¸i l¹i c¹nh tranh vÉn tiÕp diÔn . §ång thêi nã thÓ hiÖn ph©n phèi l¹i gi¸ trÞ thÆng d gi÷a c¸c nhµ t b¶n trong c¸c nghµnh s¶n suÊt kh¸c nhau . Nhµ t b¶n cã cÊu t¹o h÷u c¬ t b¶n cao chiÕm ®o¹t ®îc mét phÇn gi¸ trÞ thÆng d do c¸c ngµnh cã cÊu t¹o h÷u c¬ thÊp s¸ng t¹o ra . Bëi vËy c«ng nh©n lao ®éng lµm thuª kh«ng nh÷ng bÞ nhµ t b¶n thuª m×nh bãc lét mµ cßn bÞ toµn bé giai cÊp t s¶n bãc lét . Nhµ t b¶n lu«n muèn n©ng cao lîi nhuËn , nghÜa lµ hä lu«n muèn n©ng cao tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n , n©ng cao møc ®é bãc lét c«ng nh©n . 10 3) C¸c h×nh thøc biÓu hiÖn cña gi¸ trÞ thÆng d . a) Lîi nhuËn c«ng nghiÖp . lîi nhuËn c«ng nghiÖp lµ phÇn gi¸ trÞ do c«ng nh©n t¹o ra bÞ nhµ t b¶n chiÕm kh«ng ,phÇn gi¸ trÞ nµy lµ sè tiÒn lêi saukhi b¸n hµng h¸o trªn thÞ trêng vµ trõ ®I chi phÝ s¶n suÊt ngµy lao ®éng cña c«ng nh©n ®îc chia lµm hai phÇn ,mét phÇn lµm ra gi¸ trÞ t¬ng ®¬ng víi sè tiÒn l¬ng mµ anh ta nhËn ®îc ,phÇn cßn l¹I lµm ra gi¸ trÞ thÆng d .Nhµ t b¶n muèn t¨ng thªm lîi nhuËn cña m×nh b»ng nhiÒu c¸ch nh t¨ng thêi gian lao ®éng cña c«ng nh©n ®Ó thu ®îc gi¸ trÞ thÆng d tuyÖt ®èi , thay ®æi c«ng nghÖ s¶n suÊt ®Ó t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d t¬ng ®èi .Lîi nhuËn c«ng nghiÖp lµ h×nh thøc lîi nhuËn dÔ thÊy nhÊt vµ cã gi¸ trÞ lín nhÊt trong c¸c lo¹i l¬Þ nhuËn . Nã còng lµ ®éng lùc m¹nh mÏ nhÊt thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña khoa häc kü thuËt c«ng nghÖ.Lîi nhuËn th¬ng nghiÖp . b)VÒ mÆt lÞch sö t b¶n th¬ng nghiÖp xuÊt hiÖn tríc t b¶n c«ng nghiÖp ,®iÓn h×nh lµ chñ nghÜa träng th¬ng . Khi viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng chuyÓn ho¸ H’-T’ cña t b¶n ,do sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi , ®îc chuyÓn thµnh mét ho¹t ®éng chuyªn m«n ho¸ cho mét nhãm t b¶n nµo ®ã , th× t b¶n th¬ng nghiÖp hiÖn ®¹i xuÊt hiÖn . T b¶n th¬ng nghiÖp lµ mét bé phËn cña t b¶n c«ng nghiÖp t¸ch rêi ra ,phôc vô qu¸ tr×nh luth«ng hµng ho¸ cña t b¶n c«ng nghiÖp . Hµng ho¸ sau khi chuyÓn sang tay nhµ t b¶n th¬ng nghiÖp cã nghÜa lµ nhµ t b¶n ®· b¸n xong hµng ho¸ vµ nhêng mét phÇn gi¸ trÞ thÆng d cho nhµ t b¶n th¬ng nghiÖp theo tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n vµ ®îc thùc hiÖn b»ng thu chªnh lÖch gi÷a gi¸ mua vµ gi¸ b¸n .lîi nhuËn th¬ng nghiÖp lµ mét phÇn gi¸ trÞ thÆng d 11 do c«ng nh©n t¹o ra trong qu¸ tr×nh s¶n suÊt . H×nh thøc lîi nhuËn nµy lµm ngêi ta lÇm tëng lu th«ng t¹o ra lîi nhuËn , gãp phÇn che dÊu b¶n chÊt cña gi¸ trÞ thÆng d . Ngoµi pÇn gi¸ trÞ thÆng d ®îc nhµ t b¶n c«ng nghiÖp nhêng cho t b¶n th¬ng nghiÖp cßn thu ®îc mét phÇn thu nhËp cña ngêi tiªu dïng b»ng c¸ch mua rÎ b¸n ®¾t vµ bãc lét lao ®éng thÆng d cña nh©n viªn th¬ng nghiÖp . Nhµ t b¶n c«ng nghiÖp chÊp nhËn nhêng mét phÇn gi¸ trÞ thÆng d cho nhµ t b¶n th¬ng nghiÖp v× nhµ t b¶n th¬ng nghiÖp am hiÓu thÞ trêng ,hµng ho¸ sÏ b¸n dîc nhanh h¬n ,tèc ®é chu chuyÓn t b¶n nhanh h¬n , nhµ t b¶n c«ng nghiÖp sÏ r¶nh tay ®Ó s¶n suÊt . Nhµ t b¶n c«ng nghiÖp nhêng mét phÇn gi¸ trÞ thÆng d b»ng c¸ch b¸n hµng ho¸ cho nhµ t b¶n th¬ng nghiÖp thÊp h¬n gi¸ thÞ trêng ,khi b¸n hµng ho¸ nhµ t b¶n th¬ng nghiÖp sÏ thu ®îc lîi nhuËn th¬ng nghiÖp . c)Lîi tøc cho vay vµ tû suÊt lîi tøc . T b¶n cho vay lµ t b¶n sinh lîi tøc . Nhµ t b¶n cho vay nhêng quyÒn sö dông t b¶n cña m×nh cho ngêi kh¸c trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh , nªn thu ®îc lîi tøc .Nhµ t b¶n ®i vay , vay tiÒn ®Ó ®a vµo s¶n suÊt kinh doanh , nªn anh ta thu ®îc lîi nhuËn . Nhng anh ta ph¶i ®i thuª t b¶n v× thÕ mµ anh ta ph¶I trÝch mét phÇn lîi nhuËn thu ®îc ®Ó tr¶ cho nhµ t b¶n cho vay sè tiÒn trÝch ra ®ã gäi lµ lîi tøc . VËy lîi tøc lµ mét phÇn lîi nhuËn b×nh qu©n , mµ nhµ t b¶n ®I vay ph¶I tr¶ cho nhµ t b¶n cho vayc¨n cø vµo mãn tiÒn mµ nhµ t b¶n cho vay ®· ®a cho nhµ t b¶n ®I vay sö dông . Nguån gèc cña lîi tøc lµ mét phÇn gi¸ trÞ thÆng d do c«ng nh©n s¸ng t¹o ra trong lÜnh vùc s¶n suÊt . Nhµ t b¶n cho vay thu ®îc lîi tøc ®· che dÊu mÊt thùc chÊt bãc lét t b¶n chñ 12 nghÜa , lîi tøc cho vay vËn ®éng theo quy luËt tû suÊt lîi tøc . Tû suÊt lîi tøc lµ tû lÖ tÝnh theo phÇn tr¨m gi÷a tæng sè lîi tøc vµ sè t b¶n tiÒn tÖ cho vay . Tû suÊt lîi tøc cao hay thÊp phô thuéc vµo tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n , tû lÖ ph©n chia lîi nhuËn thµnh lîi tøc vµ thu nhËp cña xÝ nghiÖp , phô thuéc vµo quan hÖ cung cÇu vÒ t b¶n cho vay . Tû suÊt lîi tøc lu«n nhá h¬n tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n . d)Lîi nhuËn ng©n hµng . Ng©n hµng lµ mét c¬ së kinh doanh tiÒn tÖ . Chªnh lÖch gi÷a lîi tøc cho vay vµ lîi tøc nhËn göi trõ ®I nh÷ng kho¶n chi phÝ cÇn thiÕt vÒ nghiÑep vô ng©n hµng , céng víi c¸c kho¶n thu nhËp kh¸c vÒ kinh doanh tiÒn tÖ h×nh thµnh nªn lîi nhuËn ng©n hµng . Lîi nhuËn ng©n hµng ngang b»ng víi lîi nhuËn b×nh qu©n . Ng©n hµng cã vai trß ®Æc biÖt nh lµm thñ quü cho x· héi ,qu¶n lý tiÒn mÆt ph¸t hµnh tiÒn trung t©m thanh to¸n cña x· héi . Lîi nhuËn ng©n hµng vËn ®éng theo quy luËt tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n. e)§Þa t« . §Þa t« t b¶n chñ nghÜa lµ mét phÇn gi¸ trÞ thÆng d cßn l¹i sau khi ®· khÊu trõ mét phÇn lîi nhuËn b×nh qu©n cña nhµ t b¶n kinh doanh ruéng ®Êt . f)Lîi nhuËn siªu ng¹ch . c¹nh tranh gi÷a c¸c nhµ t b¶n buéc hä ph¶I t¨ng n¨ng suÊt lao ®énh trong c¸c xÝ nghiÖp cña m×nh ®Ó gi¶m gi¸ trÞ c¸ biÖt cña hµng ho¸ so víi gi¸ trÞ x· héi cña hµng ho¸ . Nhµ t b¶n sÏ chiÕm sè chªnh lÖch chõng nµo n¨ng suÊt lao ®éng x· héi cßn cha t¨ng lªn ®Ó sè chªnh lÖch kh«ng cßn n÷a . PhÇn gi¸ trÞ thÆng d phô thªm xuÊt hiÖn khi gi¸ trÞ c¸ biÖt cña hµng ho¸ thÊp h¬n gi¸ trÞ x· h«Þ ®îc M¸c gäi lµ gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch . C¸c h×nh thøc cña gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch lµ lîi nhuËn siªu ng¹ch ,®Þa t« 13 chªnh lÖch I,II, ®Þa t« tuyÖt ®èi . Gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch lµ ®énh lùc m¹nh nhÊt thóc ®Èy c¸c nhµ t b¶n c¶I tiÕn kü thuËt … lµm mäi c¸ch ®Ó t¨ng gi¸ trÞ thÆng d . g)Lîi nhuËn b×nh qu©n . Trong c«ng thøc gi¸ c¶ s¶n xuÊt = k + lîi nhuËn b×nh qu©n . lîi nhuËn b×nh qu©n lµ tæng cña gi¸ trÞ thÆng d cäng víi chªnh lÖch gi÷a gi¸ c¶ s¶n suÊt vµ gi¸ trÞ . h)Lîi nhuËn ®éc quyÒn . NÕu ë giai ®o¹n thÊp cña chñ nghÜa t b¶n nguyªn t¾c ph©n phèi lîi nhuËn dùa trªn së h÷u t b¶n , th× ®Õn giai ®o¹n chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn l¹i dùa trªn së h÷u t b¶n tµi chÝnh . Lîi nhuËn ®éc quyÒn lµ mét h×nh thøc biÓu hiÖn cña gi¸ trÞ thÆng d , h×nh thµnh trong giai ®o¹n chñ nghÜa t b¶n ®éc quyÒn . Nã bao gåm lîi nhuËn b×nh qu©n céng víi lîi nhuËn siªu ng¹ch ®éc quyÒn do ®Þa vÞ thèng trÞ cña ®éc quyÒn t¹o ra . Nã cã nguån gèc lµ gi¸ trÞ thÆng d do c«ng nh©n lµm viÖc trong c¸c tæ chøc ®éc quyÒn t¹o ra , mét phÇn gi¸ trÞ thÆng d cña c«ng nh©n lµm viÖc ë c¸c xÝ nghiÖp ngoµi tæ chøc ®éc quyÒn , mét phÇn do ngêi s¶n xuÊt nhá trong níc t¹o ra , l¬Þo nhuËn do xuÊt khÈu t b¶n vµ s¶n xuÊt hµng ho¸ cho c¸c níc ,®Æc biÖt lµ c¸c níc kÐm ph¸t triÓn , do qu©n sù ho¸ nÒn kinh tÕ ,do g©y chiÕn tranh . i)Lîi tøc cæ phÇn vµ l·i suÊt tiÕt kiÖm . Lîi tøc lµ phÇn lîi nhuËn mµ nhµ níc hoÆc c¸c tæ chøc kinh tÕ tr¶ cho ngêi së h÷u tiÒn tÖ ®Ó dîc sö dông vèn tiÒn tÖ cña ngêi ®ã . Lîi tøc cæ phÇn lµ thu nhËp tr¶ cho c¸c chñ cæ phiÕu , nã phô thuéc vµo lîng lîi nhuËn mµ c«ng ty cæ phÇn thu ®îc trong n¨m .l·i suÊt tiÕt kiÖm lµ sè tiÒn mµ c¸c ng©n hµng , c¸c c«ng ty tµi 14 chÝnh tr¶ cho ngêi së h÷u mét sè vèn tiÒn tÖ nhÊt ®Þnh khi hä göi chóng vµo c¸c tæ chøc nµy . 15 Ch¬ng 2: Vai trß cña lîi nhuËn trong kinh tÕ thÞ trêng I ) Kinh tÕ thÞ trêng ¶nh hëng ®Õn lîi nhuËn . Kinh tÕ thÞ trêng : Lµ mét m« h×nh kinh tÕ trong ®ã mäi thµnh viªn trong nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng , tu©n thñ theo c¬ chÕ thÞ trêng . C¬ chÕ thÞ trêng : lµ c¬ chÕ tù ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ hµng ho¸ do sù t¸c ®éng cña c¸c quy luËt vèn cã cña nã , c¬ chÕ ®ã gi¶i quyÕt ba vÊn ®Ò c¬ b¶n cña nÒn tæ chøc kinh tÕ lµ : c¸i g× , nh thÕ nµo , cho ai . C¬ chÕ thÞ trêng bao gåm c¸c nh©n tè c¬ b¶n lµ cung cÇu vµ gi¸ c¶ thÞ trêng . ¶nh hëng cña c¬ chÕ thÞ trêng ®Õn lîi nhuËn . C¬ chÕ thÞ trêng t¹o ra sù c©n ®èi gi÷a gi¸ c¶ vµ s¶n xuÊt. Gi¸ c¶ trªn thÞ trêng lµ mÖnh lÖnh cña ngêi s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp . NÕu doanh nghiÖp n¾m b¾t ®óng nhu cÇu cña thÞ trêng th× lîi nhuËn cña doanh nghiÖp sÏ ®îc ®¶m b¶o . trªn thÞ trêng gi¸ c¶ lu«n biÕn ®éng nªn ®ßi hái doanh nghiÖp ph¶I cã mét hÖ thèng th«ng tin ®Ó n¾m b¾t kÞp thêi th«ng tin thÞ trêng , tõ ®ã cã quyÕt ®Þnh kÞp thêi . C¬ chÕ thÞ trêng t¹o ®Iòu kiÖn thuËn lîi cho mäic¸ nh©n trong nÒn kinh tÕ tham gia , rót khái thÞ trêng . C¸c nhµ s¶n xuÊt lu«n lu«n muèn kinh doanh ë ngµnh cã lîi nhuËn cao , hä ph¶I quan t©m ®Õn nh÷ng ngµnh kh¸c , hä ph¶I ®Çu t vµo nhiÒu ngµnh kinh tÕ ®Ó ®¶mb¶o r»ng khi thÊt b¹I ë ngµnh nµy lÜnh vùc nµy th× cßn cã lîi nhuËn ë ngµnh kh¸c bï l¹i .C¬ chÕ thÞ trêng ®ßi hái c¸c nhµ s¶n xuÊt kh«ng ngõng n©ng cao chÊt lîng hµng ho¸ , dÞch vô , gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt … ®Ó c¹nh tranh th¾ng lîi , ®Ó cã chç ®øng trªn thÞ trêng . 16 II) Vai trß cña lîi nhuËn trong kinh tÕ thÞ tr êng . 1)Lîi nhuËn lµ ®éng lùc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr êng . Trong sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ x· héi , nh©n tè con ngêi cã mét vÞ trÝ v« cïng quan träng , nh©n tè hµng ®Çu ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi . §éng lùc cña kinh tÕ thÞ trêng lµ nhu cÇu cña con ngêi biÓu hiÖn qua lîi Ých hä nhËn ®îc khi tham gia thÞ trêng . lîi nhuËn ph©n bæ nguån lùc x· héi . Lîi nhuËn lµm cho doanh nghiÖp ra c¸c quyÕt ®Þnh vÒ s¶n suÊt kinh doanh , tiÕp tôc hay kh«ng tiÕp tôc s¶n xuÊt kinh doanh .Khi Êy quyÕt ®Þnh cña c¸c doanh nghiÖp sÏ lµm cho nguån lùc x· héi bÞ ph©n bæ l¹I vÒ lao ®éng , vèn , ®Êt ®ai … Lîi nhuËn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña lùc läng s¶n xuÊt .doanh nghiÖp lu«n t×m c¸ch ®Ó thu ®îc lîi nhuËn tèi ®a , ph¶i ®æi míi hoµn thiÖn c¬ së vËt chÊt kü thuËt , ®æi míi d©y chuyÒn c«ng nghÖ ,.Do vËy khoa häc kü thuËt ®îc øng dông ngµy cµng nhiÒu , qua ®ã c«ng nh©n vËn hµnh m¸y mãc thiÕt bÞ ®îc n©ng cao vÒ tr×nh ®é , tay nghÒ gãp phÇn lµm cho tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt cña x· héi tiÕn bé h¬n . §iÒu nµy kh«ng chØ cã ë mét doanh nghiÖp mµ cã ë mäi doanh nghiÖp trong nÒn kinh tÕ v× hä muèn t¨ng lîi nhuËn buéc lßng hä ph¶I ®æi míi c«ng nghÖ . Nh vËy lîi nhuËn lµ ®éng c¬ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt . Lîi nhuËn n©ng cao thu nhËp . Khi doanh nghiÖp thu ®îc lîi nhuËn nh vËy doanh nghiÖp kh«ng chØ ®¶m b¶o chç ®øng trªn th¬ng trêng mµ cßn t¹o ra c«ng ¨n viÖc lµm cho ngêi lao ®éng . thu ®îc lîi nhuËn sÏ lµm cho thu nhËp t¨ng lªn lµm t¨ng 17 kh¶ n¨ng tiªu dïng , lµm tæng thu nhËp cña x· héi t¨ng lªn . Møc sèng cña ngêi d©n c¸c níc t b¶n ph¸t triÓn rÊt cao lîi nhuËn thu ®îc rÊt cao vµ ®Ó gi¶m bít m©u thuÉn x· héi nhµ t b¶n ph¶i n©ng l¬ng cho c«ng nh©n , gi¶m giê lµm , ph¶i ®ãng thuÕ thu nhhËp ®Ó gi¶m kho¶ng c¸ch thu nhËp trong x· héi . lîi nhuËn lµm t¨ng møc sèng cña nh©n d©n . Lîi nhuËn t¹o ®iÒu kiÖn t¸i s¶n xuÊt më réng cho x· héi . Víi môc ®Ých lµ lîi nhuËn c¸c nhµ t b¶n kh«ng ngõng ph¸t triÓn s¶n xuÊtn©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng t¹o ra s¶n phÈm ngµy cµng nhiÒu .Ph©n c«ng lao ®énh x· héi ngµycµng s©u s¾c , mèi liªn hÖ gi÷a c¸c ngµnh kinh tÕ ngµy cµng bÒn chÆt kh«ng chØ ë trong mét quèc gia mµ trªn khu vùc , thÕ giíi . muèn më réng s¶n xuÊt®Ó thu nhiÒu lîi nhuËn th× ph¶i cã tÝch luü vµ lîi nhuËn ë chu kú kinh doanh tríc lµ ®IÒu kiÖn ®Ó t¨ng cêng tÝch luü cho chu kú kinh doanh sau . vËy lîi nhuËn t¹o ®IÒu kiÖn t¸i s¶n xuÊt më réng cho x· héi . Lîi nhuËn kÝch thÝch c¸c chñ thÓ kinh tÕ , buéc hä ph¶i t×m tßi c¶i tiÕn ph¬ng thøc s¶n xuÊt kinh doanh , m¬ réng quy m« , ®æi míi khoa häc c«ng nghÖ , huy déng c¸c nguån lùc cña x· h«Þ vµo s¶n suÊt . lîi nhuËn lµ ®éng lùc cña kinh tÕ thÞ trêng . 2)MÆt tr¸i cña lîi nhuËn trong kinh tÕ thÞ tr êng . Bªn c¹nh nh÷ng u ®Ióm vèn cã cña nã , lîi nhuËn còng cã nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn nÒn kinh tÕ . Mäi xÝ nghiÖp , nhµ m¸y ®Òu sö dông m¸y mãc d©y chuyÒn tù ®éng thay thÕ cho c«ng nh©n gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt t¹o lîi thÕ c¸ biÖt cho m×nh . Nhng khi thµnh tùu kü thuËt kh«ng chØ ®îc ¸p dông ë mét sè xÝ nghiÖp thÝ tû xuÊt lîi nhuËn gi¶m xuèng , 18 ®©y lµ kÕt côc mµ kh«ng mét nhµ t b¶n nµo mong ®îi . Do vËy hä t×m c¸ch ®Ó t¨ng tû suÊt lîi nhuËn khiÕn cho c«ng nh©n bÞ ¸p bøc bãc lét nÆng nÒ . nhµ t b¶n kh«ng quan t©m ®Õ søc khoÎ , tÝnh m¹ng cña c«ng nh©n . NgoµI ra viÖc ¸p dông m¸y mãc lµm t¨ng tû lÖ thÊt nghiÖp t¹o ra ¸p lùc cho thÞ trêng lao ®éng , cung lín h¬n cÇu lao ®éng . Gi¸ lao ®éng gi¶m , tiÒn l¬ng gi¶m , chi cho tiªu dïng cña c«ng nh©n gi¶m xuèng kh«ng ®ñ cho ®IÒu kiÖn sinh ho¹t tèi thiÓu . Trong khi ®ã c¸c nhµ t b¶n ngµy cµng giµu cã, giai cÊp c«ng nh©n ngµy cµng bÞ bÇn cïng ho¸ , kho¶ng c¸ch giÇu nghÌo ngµy cµng t¨ng . v× theo ®uæi chñ doanh nghiÖp dïng mäi c¸ch ®Ó t¨ng lîi nhuËn , nh trèn thuÕ bu«n l¹u röa tiÒn… , khai gi¶m doanh thu … , bu«n lËu hä mua gi¸ rÎ b¸n gi¸ thÞ trêng , kh«ng ph¶I nép thuÕ nªn thu dîc mét kho¶n chªnh lÖch kh¸ lín . thiÖt h¹I l¹I do ngêi tiªu dïng g¸nh chÞu do hµng kÐm chÊt lîng , nhµ níc kh«ng thu ®îc thuÕ . lîi nhuËn lµm cho hä sö dông tµI nguyªn kh«ng hîp lý , chÊt th¶I th¶I ra m«I trêng kh«ng ®îc xö lý g©y « nhiÔm m«I trêng .Do kh«ng ph¶I chi phÝ cho viÖc nµy nªn nã còng gãp phÇn lµm t¨ng lîi nhuËn . lîi nhhuËn t¹o ra ®éc quyÒn . trong kinh tÐ thÞ trêng tù do c¹nh tranh bÊt kú ai còng cã thÓ tham gia vµo nÒn kinh tÕ . trong qu¸ tr×nh c¹nh tranh nhiÒu doanh nghiÖp bÞ ph¸ s¶n . §Ó cã ®îc u thÕ trong c¹nh tranh c¸c doanh nghiÖp liªn kÕt s¸t nhËp ,tho¶ thuËn víi nhau tõ ®ã t¹o ra ®éc quyÒn . Doanh nghiÖp ®éc quyÒn ®îc ®Þnh gi¸ b¸n trªn thÞ trêng , thu ®îc lîi nhuËn ®éc quyÒn . Gi¸ b¸n cña hµng ho¸ ®ã trªn thÞ trêng rÊt cao , tuy nhiªn cao ®Õn møc mµ ngêi tiªu cã thÓ chÊp nhËn ®îc . Nªn lîi nhuËn ®éc quyÒn cã søc hÊp dÉn rÊt lín víi mäi doanh nghiÖp . V× thÕ mµ 19 mäi doanh nghiÖp ®Ìu mong muèn ®éc quyÒn cung cÊp hµng ho¸ trªn thÞ trêng . 3)Vai trß cña nhµ níc . §Ó kh¾c phôc mÆt tr¸I t¨ng cêng mÆt tÝch cùc cña lîi nhuËn . nhµ níc cã c«ng cô hÕt søc m¹nh mÏ ®ã lµ ph¸p luËt tõ ®ã cã thÓ kiÓm so¸t , h¹n chÕ mét sè t¸c ®éng tiªu cùc cña lîi nhuËn ®Õn nÒn kinh tÕ . Ban hµnh luËt chèng ®éc quyÒn , t¹o ra vµ ®¶m b¶o sù c¹nh tranh b×nh ®¼ng , tù do trong kinh tÕ . LuËt vÒ m«I trêng , thuÕ sö dung tµI nguyªn , thuÕ m«I trêng . b¾t buéc mäi c¬ së kinh doanh ph¶I xö lý chÊt th¶I tríc khi th¶I ra m«I trêng . T¨ng cêng qu¶n lý , n¾m b¾t , ®IÒu chØnh hµnh vi cña mäi doanh nghiÖp ®I theo ®Þnh híng nÒn kinh tÕ . Nghiªm trÞ mäi c¸ nh©n tæ chøc ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh hµng gi¶ , bu«n lËu trèn thuÕ . Ph©n phèi l¹I thu nhËp , n©ng cao phóc lîi x· héi cã chÝnh s¸ch hç trî gióp ®ì tÇng líp ngêi lao ®éng cã thu nhËp thÊp , nh÷ng vïng kinh tÕ cßn nghÌo , cã tiÒm n¨ng nhng cha cã ®IÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ . thÓ hiÖn qua mét sè tr¬ng tr×nh dù ¸n : 135 … , x©y dùng c¬ së vËt chÊt h¹ tÇng ph¸t triÓn kinh tÕ , b¶o hiÓm x· héi , phóc lîi x· héi . 20