Tài liệu Tuyển tập đàm phương nữ sư q1

TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 1 MUÅC LUÅC LÚÂI NGÛÚÂI BIÏN SOAÅN .............................................................................................................. 3 GIA ÀÒNH - GIAÁO DUÅC THÛÚÂNG ÀAÂM................................................................................... 17 BAÂN VÏÌ VÊËN ÀÏÌ GIAÁO DUÅC CON GAÁI ................................................................................... 20 MÊËY LÚÂI NHÙÆN NHUÃ BAÅN QUÊÌN THOA............................................................................... 34 PHUÅ NÛÄ DÛÅ GIA ÀÒNH.............................................................................................................. 64 GIAÁO DUÅC NHI ÀÖÌNG ............................................................................................................... 98 http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ NHAÂ XUÊËT BAÃN VÙN HOÅC HAÂ NÖÅI - 1999 LÏ THANH HIÏÌN Sûu têìm, biïn soaån, giúái thiïåu http://ebooks.vdcmedia.com 2 TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 3 LÚÂI NGÛÚÂI BIÏN SOAÅN Tûâ nùm 1983, töi bùæt àêìu khaão saát laåi vùn baãn hoåc nghïå thuêåt Cheâo quaá khûá taåi caác thû viïån lúán trïn àõa baân toaân quöëc. Trûúác hïët khaão saát caác baáo vaâ taåp chñ xuêët baãn trûúác nùm 1945 thò thûúâng gùåp buát danh Àaåm Phûúng Nûä Sûã úã möåt söë baâi. Nhên àêy töi cuäng xin thêåt loâng thûa rùçng trong khi hoåc úã caã ba cêëp Àaåi hoåc: Phöí thöng, Àaåi hoåc Sû phaåm vùn khoa vaâ sau Àaåi hoåc chûa tûâng àûúåc nghe giaãng viïn naâo giúái thiïåu taác giaã mang buát danh Àaåm Phûúng Nûä Sûã vaâ vùn phêím cuãa baâ, vò vêåy giai àoaån àêìu tra cûáu töi sú yá boã qua. Tiïëp tuåc tra cûáu vêîn gùåp buát danh Àaåm Phûúng Nûä Sûã vaâ thêëy khöng thïí àûâng vò nhêåp mön thò phaãi theo tuåc. Tûâ àoá möîi khi gùåp laåi buát danh Àaåm Phûúng Nûä Sûã töi ghi kyá hiïåu thû tõch vaâo trang riïng trong söí tay tû liïåu caá nhên. Àïën nùm 1997 hoaân têët ba cöng trònh vùn baãn hoåc nghïå thuêåt Cheâo quaá khûá, töi múái daânh thúâi gian múã söí tay tû liïåu tñnh àïën buát danh Àaåm Phûúng Nûä Sûã. Thêåt bêët ngúâ, chó sú böå àaä thêëy ngoát hai trùm baâi baáo àïì cêåp túái nhiïìu lônh vûåc xaä höåi mang buát danh Àaåm Phûúng Nûä Sûã... Tham khaão caác saách cöng cuå nhû Lûúåc truyïån taác giaã Viïåt Nam têåp II Nxb Khoa hoåc xaä höåi Haâ Nöåi nùm 1972, saách Tûâ àiïín vùn hoáa Viïåt Nam Nxb Vùn hoáa Haâ Nöåi nùm 1993 àïìu coá danh muåc Àaåm Phûúng Nûä sûã. Taåi Thû viïån Quöëc gia Haâ Nöåi lûu 5 àêìu saách cuãa taác giaã Àaåm Phûúng Nûä Sûã xuêët baãn trûúác nùm 1945. Riïng cöng trònh Giaáo duåc nhi àöìng cuãa Àaåm Phûúng Nûä Sûã nhaâ in Lï Cûúâng - Haâ Nöåi nùm 1942 ghi àêìu ra 4.000 cuöën, àïën nùm http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 4 1996 Nxb Thanh Hoáa taái baãn ruát xuöëng 1.000 cuöën, khi dên söë Viïåt Nam nay tùng gêëp hún ba lêìn. Mûúi nùm gêìn àêy coá saách Àaåm Phûúng Nûä Sûã cuãa taác giaã Cûãu Thoå vaâ Nguyïîn Khoa Diïåu Biïn Nxb Treã thaânh phöë Höì Chñ Minh êën haânh nùm 1994 daây 344 trang khaái quaát giúái thiïåu gia phong, cuöåc àúâi, sûå nghiïåp vaâ dêîn möåt söë baâi thú, baâi vùn ngùæn cuãa cöë taác giaã Àaåm Phûúng Nûä Sûã. Taåp chñ Söng Hûúng söë 12 thaáng 4 nùm 1985 coá baâi Vúái nûä sô Àaåm Phûúng cuãa taác giaã Trêìn Thõ Nhû Mên, Baáo Phuå nûä Thuã àö söë 22 (184) nùm 1996 coá baâi Àaåm Phûúng nhaâ baáo nûä àêìu thïë kyã cuãa taác giaã Cûãu Thoå, Baáo Vùn hoáa söë ra ngaây 21 thaáng 8 nùm 1994 coá baâi Nhúá nûä sô Àaåm Phûúng cuãa taác giaã Lï Xuên Kyâ, Baáo Àaåi àoaân kïët söë xuên 1998 coá baâi Àaåm Phûúng ngûúâi rung tiïëng chuöng àoâi quyïìn söëng cuãa phuå nûä tûâ höìi àêìu thïë kyã cuãa taác giaã Thïë Thanh, Taåp chñ Vùn hoáa nghïå thuêåt söë 2-1998, Taåp chñ Ngûúâi laâm baáo Xûá Àöng söë 3-1998, Taåp chñ Caánh buöìm söë 4-1998, Baáo Vùn hoáa ra ngaây 21 thaáng 6 nùm 1998 cuâng coá baâi vïì Àaåm Phûúng Nûä Sûã cuãa taác giaã Lï Thanh Hiïìn. Nhòn chung nöåi dung caác baâi viïët àïìu àïì cao tû tûúãng tiïën böå trong vùn phêím cuãa Àaåm Phûúng Nûä Sûã, àöìng thúâi khùèng àõnh vai troâ xaä höåi cuãa baâ laâ möåt danh sô kinh àö Huïë höìi àêìu thïë kyã XX yïu nûúác, troång thõ dên töåc, vûâa tñch cûåc duâng phûúng tiïån baáo chñ truyïìn baá kiïën thûác dûúäng duåc thïë hïå treã Viïåt Nam, vûâa nöî lûåc vêån àöång hûúáng nghiïåp trong lûåc lûúång nûä giúái nhùçm taåo cú höåi cho chõ em coá nghïì phuå tûå lao àöång caãi thiïån, nuöi daåy con caái vaâ töí chûác gia àònh söëng töët àeåp hún. Trïn àêy laâ nguöìn tû liïåu ban àêìu laâm cú súã cho chuáng töi tiïën haânh tòm hiïíu thên thïë, sûå nghiïåp vaâ di saãn cuãa cöë taác giaã Àaåm Phûúng Nûä Sûã (1881-1947). Àaåm Phûúng Nûä Sûã tïn thêåt laâ Cöng Tön Nûä Àöìng Canh tûå laâ Quyá Lûúng sinh nùm Tên Tyå (1881) taåi phuã Tön Nhún kinh àö Huïë, thên phuå laâ Nguyïîn Miïn Triïån (tûác hoaâng tûã thûá 66 cuãa vua Minh Maång, thuå tûúác Hoaâng Hoáa Quêån Vûúng) nùm 1891 phuång chó vua Thaânh Thaái dêîn sûá böå triïìu àònh Huïë sang cöng vuå taåi nûúác Cöång hoâa Phaáp. Cöng Tön Nûä Àöìng Canh tuy sinh ra trong böëi caãnh àêët nûúác bõ thûåc dên Phaáp xêm lûúåc, cai trõ, nhûng con vua chaáu chuáa vêîn http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 5 àûúåc thûâa hûúãng àùåc quyïìn, àùåc lúåi vaâ thûâa hûúãng truyïìn thöëng vùn hoåc, giaáo duåc töët àeåp cuãa hoaâng töåc. Nhúâ vêåy, caã thúâi niïn thiïëu Cöng Tön Nûä Àöìng Canh àûúåc dûúäng duåc, hoåc haânh nghiïm tuác caã Haán vùn, Phaáp vùn, quöëc ngûä vaâ vaâo phuã chuáa hoåc cêìm, kyâ, thi, hoåa, thïu thuâa, cùæt may, nêëu nûúáng... Àoá laâ nhûäng kiïën thûác cú baãn sau chung àuác thaânh vöën vùn hoáa vûäng chùæc cho Cöng Tön Nûä Àöìng Canh khi lúán lïn vaâo àúâi bùçng thûåc lûåc cuãa chñnh mònh. Nùm 1897 Cöng Tön Nûä Àöìng Canh 16 tuöíi lêåp thên vúái öng ngheâ têåp êëm Nguyïîn Khoa Tuâng (hêåu duïå thûá 6 cuãa Nguyïîn Khoa Chiïm: 1659-1736, quï göëc Haãi Dûúng, nay thuöåc xaä Lï Lúåi huyïån An Haãi - Haãi Phoâng, taác giaã Nam triïìu cöng nghiïåp diïîn chñ - tiïíu thuyïët lõch sûã àêìu tiïn úã nûúác ta)1 . Öng baâ sinh haå àûúåc ba ngûúâi con gaái vaâ ba ngûúâi con trai àïìu giaáo duåc trûúãng thaânh. Sau caã ba ngûúâi con trai lêìn lûúåt ngaä xuöëng trong sûå nghiïåp àêëu tranh chöëng thûåc dên Phaáp giaãi phoáng dên töåc, trong àoá coá nhaâ lyá luêån Maác-xñt tiïìn böëi xuêët sùæc Haãi Triïìu tûác Nguyïîn Khoa Vùn. Thaáng 8 nùm 1931, Haãi Triïìu cuâng Trêìn Vùn Giêìu vaâ möåt söë Àaãng viïn thaânh lêåp chi böå àêìu tiïn úã thaânh phöë Saâi Goân, sau thaânh lêåp thaânh uãy Saâi Goân-chúå Lúán. Nùm 1918 Cöng Tön Nûä Àöìng Canh vúái buát danh Àaåm Phûúng Nûä Sûã xuêët hiïån trïn caác baáo, taåp chñ úã Bùæc Kyâ vaâ Nam Kyâ nhû: Nam Phong, Phuå Nûä thúâi àaâm, Tiïëng dên, Hûäu Thanh, giûä chuyïn muåc Lúâi àaân baâ trïn Baáo Thûåc nghiïåp, laâm trúå buát cho Baáo Trung Bùæc tên vùn vaâ giûä chuyïn muåc Vùn àaân baâ trïn baáo naây tûâ 1919 àïën nùm 1928. Qua khaão saát, bûúác àêìu thêëy gêìn hai trùm baâi baáo bùçng chûä quöëc ngûä cuãa baâ Àaåm Phûúng Nûä Sûã àùng taãi trïn caác baáo vaâ taåp chñ. Phêìn lúán söë baâi àùng vaâo caác nùm: nùm 1923 coá 40 baâi, nùm 1924 coá 35 baâi, nùm 1925 coá 29 baâi, nùm 1926 coá 28 baâi. Baâi àùng chuã yïëu úã caác baáo: Trung Bùæc tên vùn vúái 129 baâi àùng taãi tûâ nùm 1923 àïën nùm 1929, Hûäu Thanh coá 24 baâi, Nam Phong coá 15 baâi. Trong khi êëy thêëy trïn baáo, taåp chñ coân àùng taãi möåt söë saáng taác cuãa caác nhaâ vùn, nhaâ thú bùçng chûä Haán 1 Saách ra àúâi nùm 1720. Nùm 1984 dõch tûâ Haán vùn sang Viïåt vùn, túái nay taái baãn ba lêìn, 1994 Nxb Höåi nhaâ vùn taái baãn saách 632 trang khöí 13x19cm. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 6 coá dõch ra chûä quöëc ngûä in keâm. Nhû thïë cho thêëy baâ Àaåm Phûúng Nûä Sûã coá vöën quöëc ngûä phong phuá vaâ khaã nùng diïîn àaåt quöëc ngûä thaânh thaåo vûúåt lïn úã võ trñ kyá giaã haâng àêìu vïì söë lûúång baâi àùng baáo möåt thúâi höìi àêìu thïë kyã. Baâ Àaåm Phûúng Nûä Sûã lúåi thïë giaâu vöën vùn hoáa vaâ thöng thaåo mêëy ngoaåi ngûä phöí biïën nhû Haán vùn, Phaáp vùn nïn baâ àoåc nhiïìu, hiïíu biïët sêu, röång, súám tiïëp cêån tû tûúãng tiïën böå nhên loaåi, àùåc biïåt laâ tû tûúãng dên chuã, tûå do, bònh àùèng, nhên quyïìn cuãa caác nhaâ caách maång tû saãn dên chuã nhû Lûúng Khaãi Siïu). Tön Dêåt Tiïn (Trung Quöëc), J.J. Rouseau (Phaáp), cuâng tiïëp xuác vúái caác bêåc chñ sô yïu nûúác nhû Phan Böåi Chêu, Phan Chu Trinh, Huyânh Thuác Khaáng vaâ möåt söë Àaãng viïn cöång saãn tiïìn böëi nhû Phan Àùng Lûu, Nguyïîn Chñ Diïíu... dêîn túái baâ Àaåm Phûúng Nûä Sûã tûå chuyïín hoáa nhêån thûác, tûâ boã tû tûúãng xuêët thên phong kiïën, àûáng vaâo haâng nguä nhûäng ngûúâi trñ thûác tiïën böå cuãa thúâi àaåi. Baâ vêån duång tû tûúãng tiïën böå cuãa thúâi àaåi vaâo phûúng tiïån baáo chñ goáp phêìn vêån àöång xaä höåi Viïåt Nam trò trïå höìi àêìu thïë kyã XX. Ba phêìn tû söë baâi baáo cuãa baâ Àaåm Phûúng Nûä Sûã viïët theo luêån àïì mang tinh thêìn duy vêåt coá giaá trõ thuyïët phuåc nhùçm giaáo duåc hai àöëi tûúång phuå nûä vaâ nhi àöìng chiïëm söë àöng trong dên söë Viïåt Nam, tûâng chõu nïìn giaáo duåc laåc hêåu nùång nïì, chûa tûâng àûúåc xaä höåi quan têm giaáo duåc nhû möåt con ngûúâi... Trûúác hïët baâ Àaåm Phûúng Nûä Sûã phuã àõnh lïî giaáo phong kiïën haâ khùæc ûáng xûã vúái ngûúâi phuå nûä nhû nö lïå trong nhaâ, baâ viïët: Cha meå àùåt àêu con ngöìi àêëy, bùæt ngûúâi àaân baâ thuã tiïët thúâ chöìng khi chöìng chïët, haån chïë hoåc haânh cuãa phuå nûä àïìu phaãi vûát boã cuâng vúái tam toâng tûá àûác (àùng trïn túâ Trung Bùæc tên vùn ngaây 21/6/1926). Baâ Àaåm Phûúng Nûä Sûã cuäng triïåt àïí phï phaán quan niïåm cûåc àoan Nhên chi sú tñnh baãn thiïån cuãa nïìn nho hoåc chñnh thöëng gieo vaâo nhêån thûác cuãa ngûúâi Viïåt Nam noái riïng vaâ ngûúâi phûúng Àöng noái chung keáo daâi haâng ngaân nùm, töìn taåi nhû möåt àõnh àïì. Ngûúåc laåi quan niïåm cûåc àoan êëy, úã chûúng múã àêìu cuöën saách Giaáo duåc nhi àöìng cuãa baâ xuêët baãn nùm 1942, baâ àaä viïët: Treã con sinh http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 7 ra khöng coá gò laâ thiïån maâ cuäng khöng coá gò laâ aác caã, thiïån aác àïìu do têåp nhiïîm cuãa hoaân caãnh giaáo duåc sau naây. Vaâ ngay tûâ luác treã chaâo àúâi, baâ viïët tiïëp: Treã khi loåt loâng ra àaä phaãi nhúâ möåt ngûúâi àïí nûúng tûåa, àïí àuâm boåc, nuöi nêëng, ngûúâi êëy laâ ngûúâi meå. Vaâ: Khuön mùåt ngûúâi meå laâ quyïín saách àêìu tiïn cuãa àûáa con... Do nhêån thûác roä vai troâ quan troång cuãa ngûúâi meå trong tiïën trònh hònh thaânh nhên baãn vaâ phaát triïín thïí chêët cuãa àûáa con nïn baâ Àaåm Phûúng Nûä Sûã hïët sûác chuá yá àïën viïåc giaáo duåc ngûúâi phuå nûä trong xaä höåi trûúác khi laâm meå. Baâ viïët: Giaáo duåc phuå nûä laâ möåt caái vêën àïì rêët quan hïå cho möåt dên töåc tûúng lai. (M.Dugard) (àùng trïn túâ Trung Bùæc tên vùn ngaây 24-01-1924). Sau àoá trïn nhiïìu túâ baáo thúâi êëy baâ Àaåm Phûúng Nûä Sûã àïìu coá baâi àïì cêåp àïën viïåc nûä hoåc. Baâ phên tñch lúåi ñch cuãa viïåc hoåc giuáp cho ngûúâi phuå nûä múã mang kiïën thûác, hiïíu àûúåc àaåo lyá laâm ngûúâi maâ daåy baão con caái, tham gia vaâo caác cöng viïåc hûäu ñch xaä höåi, vaâ nhêën maånh: Nay vêën àïì nûä hoåc thêåt laâ möåt sûå quan troång nhêët trong mêëy ngaân nùm cuãa nûúác ta (àùng trïn túâ Nam Phong söë 43.1-1921). Theo quan niïåm cuãa baâ Àaåm Phûúng Nûä Sûã, ngûúâi phuå nûä coá hoåc thûác coân cêìn phaãi coá lao àöång nghïì nghiïåp cuå thïí àïí söëng tûå lêåp traánh phuå thuöåc vaâo chöìng con, thò àêy cuäng laâ cú súã àêìu tiïn àïí tiïën túái nûä quyïìn, bònh àùèng vúái nam giúái. Baâ Àaåm Phûúng Nûä Sûã coân nhiïìu baâi baáo àïì cêåp nhûäng vêën àïì khaác trong àúâi söëng phuå nûä Viïåt Nam, nhû baâi: Tònh caãm àaân baâ, Baân vïì chûä aái tònh, Tûå do hön nhên, Vïì nûä ngön, Vïì quaãn lyá taâi, Giaáo duåc con gaái, Caách daåy con... cho thêëy baâ tû duy khaá phong phuá vaâ sêu sùæc vïì chuã àïì giaáo duåc phuå nûä vaâ nhi àöìng. Giaáo duåc phuå nûä vaâ giaáo duåc nhi àöìng laâ hai giai àoaån nöëi tiïëp úã möåt quaá trònh thöëng nhêët mang tñnh nhên quaã. Muöën giaáo duåc nhi àöìng hiïåu quaã thò ngûúâi phuå nûä phaãi àûúåc giaáo duåc laâm meå hoaân thiïån trûúác. Àêy laâ möåt caách nhòn múái cho sûå phaát triïín cuãa phuå nûä vaâ nhi àöìng Viïåt Nam maâ baâ Àaåm Phûúng Nûä Sûã àùåt ra mùåc duâ luác êëy xaä höåi Viïåt Nam àang bõ chuã nghôa thûåc dên vaâ phong kiïën thöëng trõ. Baâ nhùæc laåi lúâi cöí nhên àïí thêëy rùçng giaáo duåc http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 8 nhi àöìng laâ sûå nghiïåp lêu daâi: Thêåp niïn thoå möåc, Baách niïn thoå nhên, nghôa laâ: Mûúâi nùm tröìng cêy, trùm nùm tröìng ngûúâi (àùng trïn túâ Trung Bùæc tên vùn ngaây 24-1-1924). Baâ Àaåm Phûúng Nûä Sûã coân dõch möåt söë cöng trònh coá giaá trõ vïì giaáo duåc phuå nûä vaâ nhi àöìng úã nûúác ngoaâi giúái thiïåu trïn baáo chñ hoùåc xuêët baãn thaânh saách àïí phöí biïën nhû: Gaái trinh liïåt vaâ Gia àònh giaáo duåc àaâm (cuãa Trung Quöëc), Dûúäng treã con vaâ Trûúâng treã con (cuãa Phaáp), Vûúân treã con (cuãa Àûác), Nhaâ treã con (cuãa YÁ)... laâ nhûäng kinh nghiïåm quyá baáu cho Viïåt nam trong quaá trònh dûúäng duåc thïë hïå treã thú. Hiïån nay baâ Àaåm Phûúng Nûä Sûã coân möåt söë cöng trònh vaâ taác phêím nhû: Giaáo duåc nhi àöìng, Phuå nûä dûå gia àònh, Nûä cöng thûúâng thûác (3 têåp), Kim Tuá Cêìu (tònh sûã), Höìng phêën tûúng tri (truyïån daâi) vaâ Àaåm Phûúng Thi vùn têåp (göìm vùn vaâ thú)... yïn võ 60 nùm trong caác taâng thû quöëc gia taåi ba miïìn àêët nûúác. Nay tiïëp cêån vùn phêím cuãa baâ duâ úã baáo hoùåc saách àïìu thêëy thêëm àêåm tònh ngûúâi, tònh quï hûúng, toã loâng kñnh troång nhûäng bêåc chñ sô yïu nûúác vaâ mang khaát voång dên töåc tûå cûúâng cuâng nöîi àau cuãa möåt dên töåc Vùn hiïën chi bang maâ mêët quyïìn tûå chuã... Baâ Àaåm Phûúng Nûä Sûã cuäng laâ ngûúâi saáng lêåp Höåi nûä cöng hoåc höåi Huïë nùm 1926 vaâ trûåc tiïëp laâm Höåi trûúãng. Baâ thaão ra tön chó, muåc àñch, nöåi quy vaâ chûúng trònh hoaåt àöång cuãa Höåi. Àêy laâ töí chûác phuå nûä phi chñnh phuã àêìu tiïn úã nûúác ta thúâi chñnh quyïìn thûåc dên thûâa nhêån. Höåi thu huát nhiïìu höåi viïn tûâ ba miïìn àêët nûúác vaâ Laâo vaâo sinh hoaåt theo àõnh kyâ hoùåc thûúâng xuyïn. Chûúng trònh sinh hoaåt Höåi coá töí chûác hoåc vùn hoáa, höåi viïn chûa biïët chûä thò hoåc tûâ a-b-c àïën àoåc thöng viïët àûúåc, ngûúâi àaä àoåc thöng viïët thaåo thò hoåc theo chuyïn àïì vùn-sûã-àõa àïí nêng cao hiïíu biïët. Sau cuâng hoåc àaåi cûúng vïì giaáo duåc phuå nûä, hoåc caách nêëu möåt söë moán ùn, hoåc möåt söë nghïì thöng duång röìi phaát triïín thaânh nghïì phuå maâ kiïëm söëng, cung cêëp möåt söë tri thûác vaâ kinh nghiïåm töí chûác gia àònh, daåy con caái, àöìng thúâi taåo àiïìu kiïån cho chõ em reân luyïån laâm quen vúái hoaåt àöång têåp thïí maâ tiïën túái tham gia cöng viïåc xaä höåi. Höåi laåi àûúåc caác bêåc chñ sô yïu nûúác nhû Phan Böåi Chêu, Huyânh Thuác Khaáng vaâ caác trñ thûác treã nhû Àaâo Duy Anh, http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 9 Àoaân Nöìng, Nguyïîn Lên tham gia sinh hoaåt àaä nêng cao uy tñn cuãa Höåi. Hoaåt àöång cuãa Höåi àûúåc dû luêån baáo chñ cöí vuä vïì xu hûúáng tiïën böå. AÃnh hûúãng cuãa Höåi lan truyïìn ra túái Vinh, Thanh Hoáa, Haâ Nöåi, Haãi Phoâng, vaâo túái Nha Trang, Saâi Goân, Gia Àõnh, Cêìn Thú, Höåi An. Höåi nûä cöng Huïë coân laâ chöî dûåa cho phong traâo nûä hoåc sinh trûúâng Àöìng Khaánh vaâ hoåc sinh trûúâng Quöëc hoåc Huïë baäi khoáa. Cuâng aãnh hûúãng cuãa caác con trai baâ laâ Nguyïîn Khoa Tuá, Nguyïîn Khoa Vô, Nguyïîn Khoa Vùn hoaåt àöång trong töí chûác cöång saãn vaâ yïu nûúác bõ löå maâ nùm 1929 chñnh quyïìn thûåc dên Phaáp ra lïånh cho chñnh phuã Nam Triïìu bùæt baâ Àaåm Phûúng Nûä Sûã giam hai thaáng trong nhaâ tuâ. Vaâ sau àoá baâ cuäng traãi mêëy àêån cêìm loâng nuöët thêìm nûúác mùæt chõu nöîi àau riïng khi nhêån tin caác con trai lêìn lûúåt ngaä xuöëng trïn àûúâng tranh àêëu goáp phêìn vaâo sûå nghiïåp giaãi phoáng dên töåc. Baâ Àaåm Phûúng Nûä Sûã taå thïë ngaây 10 thaáng 12 nùm 1947 khi àang taãn cû taåi Laåc Lêm, Thanh Hoáa, hûúãng thoå 66 tuöíi. Tûâ Cöng Nûä Àöìng Canh sinh thaânh trong phuã chuáa lêìu son gaác tña, àïën Àaåm Phûúng Nûä Sûã nûä kyá giaã Viïåt Nam àêìu tiïn coá cuöåc àúâi, vùn nghiïåp vaâ ba con trai cöëng hiïën vaâo sûå nghiïåp àöåc lêåp cuãa dên töåc vaâ tiïën böå cuãa àêët nûúác Viïåt Nam, thïë maâ cuöåc àúâi vaâ vùn nghiïåp cuãa baâ bõ thúâi gian phuã múâ möåt phêìn hai thïë kyã. Nay cêìn laâm saáng toã nhûäng àoáng goáp cuãa baâ vaâo caác lônh vûåc ngön ngûä tiïëng Viïåt, ngön ngûä baáo chñ, vùn, thú, dõch thuêåt, àùåc biïåt laâ nhûäng cöng trònh giaá trõ nhû: Giaáo duåc nhi àöìng, Phuå nûä dûå gia àònh, Gia àònh giaáo duåc thûúâng àaâm, cuâng vúái hiïåu quaã trong nhûäng nöî lûåc hoaåt àöång xaä höåi cuãa baâ höìi àêìu thïë kyã àïí kïë thûâa tinh hoa, nhû sinh thúâi baâ viïët: Ngûúâi ta khöng phaãi nhû cêy coã, núä naâo àïí muåc naát nhû cêy coã (theo Trung Bùæc tên vùn söë 10+11 thaáng 7 nùm 1924). Möåt sûå thêåt trong lõch sûã Viïåt Nam dûång nûúác tñnh àïën hïët thïë kyã XIX, ta thêëy söë lûúång nûä tûúáng xuêët hiïån nhiïìu hún söë lûúång nûä sô. Coá hai lyá do: Möåt laâ quaá trònh Viïåt Nam dûång nûúác phaãi song song chöëng laåi nhiïìu nûúác àïën xêm lûúåc vúái êm mûu àöìng hoáa cai trõ, hai laâ suöët thúâi kyâ Viïåt Nam phong kiïën giai cêëp cêìm quyïìn khöng hïì quan têm àïën sûå hoåc vêën cuãa phuå nûä. Vò thïë http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 10 maâ trong söë hún 700 taác gia Haán, Nöm caã nûúác chó múái xaác àõnh àûúåc baãy nûä taác gia coá möåt söë àiïím chung: cuâng laâ thi sô, cuâng xuêët hiïån thi phêím taåi kinh àö vaâ trong àoá böën thi sô laâ cöng chuáa. Múã àêìu laâ cöng chuáa Lï Ngoåc Hên úã thïë kyã XVIII vúái thi phêím Ai tû vaän xuêët hiïån úã kinh àö Phuá Xuên khi chöìng baâ Hoaâng àïë Quang Trung qua àúâi (1792). Vaâ trong söë 64 cöng chuáa cuãa vua Minh Maång coá ba cöng chuáa laâ Vônh Trònh (tûác Nguyïåt Àònh), Trõnh Thêån (tûác Mai Am), Tônh Hoâa (tûác Huïå Phöë) trúã thaânh thi sô tûâ kinh àö Huïë, chiïëm nûãa söë lûúång nûä thi sô caã nûúác trong nhiïìu thïë kyã. Caác saách cöng cuå coân cho biïët thïm rùçng caã ba cöng chuáa thi sô kinh àö Huïë naây àïìu coá súã trûúâng êm nhaåc, àaä cuâng saáng taác möåt söë baâi ca Huïë lûu chuyïín àïën nay nhû baâi ca àiïåu Phêím tiïët. Tiïëp àïën laâ Àoaân Thõ Àiïím vúái baãn dõch Chinh phuå ngêm (khi chöìng baâ laâ öng Nguyïîn Kiïìu ài sûá Trung Quöëc) vaâ Höì Xuên Hûúng baâ chuáa thú nöm cuâng xuêët hiïån thi phêím khi hai nûä sô naây cû truá úã kinh àö Thùng Long. Riïng baâ Huyïån Thanh Quan (tûác Nguyïîn Thõ Hinh) ngûúâi kinh thaânh Thùng Long gûãi tònh vaâo thú, gûãi thú vaâo caãnh trïn nhiïìu vuâng àêët nûúác, trong àoá coá caã thi phêím ra àúâi taåi kinh àö Huïë. Sang àêìu thïë kyã XX chûä quöëc ngûä àaä thay thïë chûä Haán cuâng vúái trûúâng hoåc múã ra úã caác thaânh phöë, thõ xaä vaâ con gaái nhûäng nhaâ giaâu sang, nhaâ quan chûác àaä cùæp saách àïën trûúâng, tuy vêåy lûåc lûúång nûä taác giaã caã nûúác cuäng khöng nhiïìu. Nïëu tñnh nhûäng nûä taác giaã tiïu biïíu thúâi kyâ naây thò coá Sûúng Nguyïåt AÁnh (1864-1921), Àaåm Phûúng Nûä Sûã (1881-1947), Tûúng Phöë (1896-1973), Nguyïîn Thõ Minh Khai (1910-1944), Vên Àaâi (1903-1964), Nguyïîn Thõ Kiïn (tûác Nguyïîn Thõ Manh Manh?...), Ngên Giang, Hùçng Phûúng, Anh Thú... Nhûäng nûä taác giaã xuêët hiïån úã nûãa àêìu thïë kyã XX cuäng phêìn àöng laâ thi sô maâ cuöåc àúâi vaâ taác phêím àûúåc giúái thiïåu trong chûúng trònh vùn hoåc cêëp phöí thöng hoùåc Àaåi hoåc vùn khoa. Riïng cöë taác gia Àaåm Phûúng Nûä Sûã coá nhiïìu taác phêím vaâ àùåc biïåt laâ nhûäng cöng trònh giaá trõ laåi khöng thêëy giúái thiïåu úã cêëp hoåc naâo, bõ boã quïn... Vùn hoåc Viïåt Nam tûåu trung coá hai tiïu chñ: Möåt laâ Vùn quyá höì tinh, hai laâ Vùn dô taãi àaåo. Thûåc tïë cho thêëy tûâ 1945 trúã vïì http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 11 trûúác nûä vùn sô Viïåt Nam vöën àaä khöng nhiïìu, taác phêím giaá trõ laåi caâng hiïëm. Cùn cûá vaâo di saãn cuãa cöë taác gia Àaåm Phûúng Nûä Sûã vúái nhûäng cöng trònh nhû: Giaáo duåc nhi àöìng, Phuå nûä dûå gia àònh (3 têåp, coân coá tïn laâ: Phuå nûä tên giaáo khoa), Gia àònh giaáo duåc thûúâng àaâm vaâ Nûä cöng thûúâng thûác (3 têåp). Mùåc duâ nhûäng cöng trònh khoa hoåc naây ra àúâi tûâ höìi àêìu thïë kyã, nhûng àïën nay xeát thêëy vêîn coân giaá trõ àñch thûåc vúái con ngûúâi thúâi àaåi àang trong xu thïë tòm vïì cöåi nguöìn. Vò vêåy xin kiïën nghõ: 1- Cêìn múã cuöåc höåi thaão khoa hoåc vïì di saãn cuãa cöë taác gia Àaåm Phûúng Nûä Sûã laâm saáng toã giaá trõ trong di saãn cuãa baâ khöng chó àoáng goáp vaâo sûå tiïën böå vùn hoáa Viïåt Nam höìi àêìu thïë kyã, maâ coân laâ vöën quyá hûäu ñch cho sûå nghiïåp giaáo duåc nhi àöìng vaâ phuå nûä Viïåt Nam höm nay vaâ mai sau... 2- Trïn cú súã thaânh quaã cuöåc höåi thaão khoa hoåc vïì di saãn cuãa cöë taác gia Àaåm Phûúng Nûä Sûã, àïì nghõ àûa thaânh quaã êëy cuâng di saãn cuãa baâ vaâo chûúng trònh Àaåi hoåc nhên vùn quöëc gia giúái thiïåu vúái sinh viïn. Tûâ àêìu thïë kyã caác cöng trònh cuãa cöë taác gia Àaåm Phûúng Nûä Sûã àaä thïí hiïån phûúng saách giaáo duåc tiïën böå vaâ phûúng phaáp chuã àöång hoaân thiïån thiïn chûác ngûúâi phuå nûä trûúác àïí khi laâm meå giûä vai troâ chuã thïí vêån duång quy trònh khoa hoåc reân luyïån, dûúäng duåc thïë hïå treã thú Viïåt Nam phaát triïín sinh lûåc döìi daâo, coá hiïíu biïët, coá nhên caách vaâ coá khaã nùng àûa dên töåc tûå cûúâng. Vêåy thiïët nghô kiïën nghõ trïn àêy cuãa chuáng töi thûåc sûå phuâ húåp vúái nhu cêìu xaä höåi àûúng àaåi, mong caác cêëp laänh àaåo trûåc thuöåc Trung ûúng nhû Böå Vùn Hoáa, Böå Giaáo duåc vaâ Àaâo taåo, Trung têm nhên vùn quöëc gia, Höåi Liïn hiïåp Phuå nûä Viïåt Nam, UÃy ban Baão vïå baâ meå vaâ treã em, UÃy ban àöìng àöåi Trung Ûúng, caác cú quan chuyïn ngaânh nhû Viïån Vùn hoáa, Viïån Vùn hoåc, Viïån Ngön ngûä, caác höåi nghïì nhû Höåi Nhaâ vùn, Höåi Nhaâ baáo... vaâ UÃy ban nhên dên tónh Thûâa Thiïn Huïë, cuâng caác cú quan chûác nùng cuãa àõa phûúng súám quan têm àïën kiïën nghõ naây, cuäng laâ súám goáp phêìn laâm giaâu thïm di saãn dên töåc, vaâ tùng thïm tiïìm nùng nöåi lûåc giaáo dûúäng, giaáo duåc thïë hïå treã Viïåt Nam, àöìng thúâi goáp phêìn laâm àeåp thïm truyïìn thöëng phuå nûä Viïåt Nam vaâ laâm àeåp thïm lõch sûã cöë àö Huïë. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 12 Laâm khaão cûáu chùæc khöng ai boã qua Taåp chñ Nam Phong. Töi cuäng vêåy, khaão saát Taåp chñ Nam Phong nhùçm tòm tû liïåu vïì nghïå thuêåt Cheâo quaá khûá. Theo söí lûu chiïíu quöëc gia, Taåp chñ Nam Phong ra àúâi nùm 1917 töìn taåi àïën nùm 1934 laâ 17 nùm ra àûúåc 208 söë. Àêy laâ cú quan ngön luêån lúán söëng lêu nhêët thúâi Phaáp chiïëm nûúác ta, chuyïn àùng baâi vïì hoåc thuêåt cuãa nhûäng cêy buát têìm cúä. Nhûng àïën nay taåi Haâ Nöåi khöng coân àuã 208 söë Taåp chñ Nam Phong, àaä vêåy nhiïìu söë coân mêët trang. Phaãi tra cûáu Taåp chñ Nam Phong trïn Microfilm múái àuã söë, àuã trang, trong àoá laåi tòm ra hai cöng trònh khaão cûáu vïì Tuöìng. Cöng trònh ra àúâi súám nhêët coá tiïu àïì Lûúåc khaão vïì Tuöìng haát An Nam cuãa taác gia Àaåm Phûúng Nûä Sûã àùng trïn Taåp chñ Nam Phong söë 76 thaáng 10 nùm 1923, khoaãng 3500 chûä. Cöng trònh thûá hai coá tiïu àïì Khaão vïì haát Tuöìng, haát Cheâo cuãa taác gia Nguyïîn Thuác Khiïm (nùm sinh chûa roä, liïåt sô taåi nguåc Sún La nùm 1944) àùng trïn Taåp chñ Nam Phong söë 144 thaáng 11 nùm 1929, phêìn viïët vïì Tuöìng cuäng khoaãng 3500 chûä. Hai cöng trònh naây töi àaä giúái thiïåu trïn Taåp chñ Vùn hoáa söë thaáng 9 nùm 1996 vaâ söë thaáng 2 nùm 1998, nhùçm cöng böë hoáa di saãn àïí nhûäng ai coá nhu cêìu dïî daâng tiïëp cêån. Töi cuäng phiïn baãn hai cöng trònh naây tûâ Taåp chñ Nam Phong gûãi túái Viïån Sên khêëu Viïåt Nam vaâ Nhaâ haát Tuöìng Trung ûúng. Sau àoá öng Viïån trûúãng Viïån Sên khêëu Viïåt Nam bêëy giúâ laâ öng Hoaâng Chûúng vaâ öng Giaám àöëc Nhaâ haát Tuöìng Trung ûúng bêëy giúâ laâ nghïå sô nhên dên Tiïën Thoå àïìu höìi êm cho biïët: úã cú súã cuãa hai öng khöng coá lûu hai baâi khaão cûáu naây vaâ hai öng cuäng chûa biïët coá maâ àoåc. Àoá laâ sûå àoáng goáp cuãa töi vúái nghïå thuêåt Tuöìng noái chung vaâ nghïå thuêåt Tuöìng cöë àö Huïë noái riïng. Coân giaá trõ úã hai cöng trònh khaão cûáu nghïå thuêåt Tuöìng xuêët hiïån höìi àêìu thïë kyã cuãa hai taác gia quaá cöë, töi khöng daám àaánh tröëng trûúác cûãa nhaâ sêëm xin daânh àïí caác võ laâm Tuöìng vaâ nghiïn cûáu Tuöìng àöng àaão hiïån hûäu. Song nhúâ coá trong tay cöng trònh Lûúåc khaão vïì Tuöìng haát An Nam cuãa baâ Àaåm Phûúng Nûä Sûã laâm tiïìn àïí maâ Viïån Sên khêëu liïn kïët vúái Súã Vùn hoáa-Thöng tin tónh Trõ Thiïn Huïë múã àûúåc cuöåc Höåi thaão caác danh sô Huïë vúái nghïå thuêåt Tuöìng truyïìn thöëng Huïë, taåi cöë àö Huïë vaâo cuöëi thaáng 8 nùm 1998. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 13 Cöng trònh Lûúåc khaão vïì Tuöìng haát An Nam vaâ cöng trònh Khaão vïì haát Tuöìng, haát Cheâo laâ hai cöng trònh khaão cûáu sên khêëu dên töåc àêìu tiïn thïí hiïån bùçng chûä quöëc ngûä tûâ àêìu thïë kyã XX. Rêët tiïëc sau àoá 75 nùm caác nhaâ khaão cûáu sên khêëu dên töåc ñt ai biïët túái hai cöng trònh khaão cûáu àoá maâ tiïëp thu kïë thûâa, àaä thïë möåt söë ngûúâi laåi lêìm tûúãng mònh ài tiïn phong trong lônh vûåc nghiïn cûáu sên khêëu dên töåc úã thïë kyã naây. Nhên àêy, möåt lêìn nûäa ngûúâi sûu têìm giúái thiïåu röång raäi vúái baån àoåc vïì àõa chó hai cöng trònh khaão cûáu nghïå thuêåt Tuöìng höìi àêìu thïë kyã, khi tiïëp cêån chùæc chùæn seä thêëy nhiïìu thöng tin cuä vaâ vêîn múái úã nghïå thuêåt Tuöìng quaá khûá caã hai khu vûåc: Tuöìng dên gian (qua baâi khaão cûáu cuãa Nguyïîn Thuác Khiïm) vaâ Tuöìng cung àònh Huïë (qua baâi khaão cûáu cuãa Àaåm Phûúng Nûä Sûã). Baâi dêîn luêån naây giúái thiïåu baâ Àaåm Phûúng Nûä Sûã vúái cûúng võ laâ kyá giaã chuã yïëu vaâo khoaãng mûúâi nùm (1918-1929) viïët gêìn hai trùm baâi àùng caác baáo xuêët baãn trïn àõa baân toaân quöëc, trong àoá ba phêìn tû söë baâi mang tñnh chuyïn àïì vïì phuå nûä, vïì nhi àöìng, vïì giaáo duåc... Tûâ nùm 1928 trúã ài, baâ chónh àöën nhûäng baâi baáo mang tñnh chuyïn àïì êëy sùæp xïëp àûa vaâo theo chuã àïì cuãa tûâng cöng trònh. Do vêåy trong voâng mûúâi nùm baâ cho ra àúâi liïn tiïëp nhûäng cöng trònh chuyïn sêu, möîi cöng trònh hònh thaânh möåt nhêån thûác múái cho con ngûúâi, möåt tû tûúãng múái cho xaä höåi. Nhûäng cöng trònh naây töìn taåi hún 70 nùm chó tiïëc rùçng coá thúâi gian daâi nhên thên vaâ sûå nghiïåp cuãa baâ bõ laäng quïn. Nay xu thïë thúâi àaåi tòm vïì cöåi nguöìn baãn sùæc vùn hoáa dên töåc, chuáng ta vúái loâng cêìu thiïån sûu têìm nhûäng cöng trònh cuãa baâ Àaåm Phûúng Nûä Sûã vaâ tiïëp cêån nghiïm tuác thò quaã laâ di saãn quyá. Àiïìu naây noái lïn rùçng baâ Àaåm Phûúng Nûä Sûã laâ bêåc kyá giaã chiïën lûúåc coá yá thûác laâm saách khaão cûáu tûâ khi cêìm buát vaâ quaán triïåt yá thûác laâm saách naây suöët thúâi kyâ laâm kyá giaã. Baâ àïí laåi cho thïë hïå sau möåt baâi hoåc kinh nghiïåm àúâi nghïì: Tñch tiïíu thaânh àaåi, lêëy ngùæn nuöi daâi maâ laâm nïn nghiïåp lúán. Baâ Àaåm Phûúng Nûä Sûã tuy xuêët hiïån vaâo nûãa àêìu thïë kyã XX nhûng tiïëp cêån di saãn cuãa baâ ta laåi thêëy trong lõch sûã phuå nûä Viïåt Nam baâ laâ nhên vêåt ài trûúác úã möåt söë lônh vûåc xaä höåi: http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 14 1. Baâ Àaåm Phûúng Nûä Sûã - Ngûúâi phuå nûä Viïåt Nam àêìu tiïn thöng thaåo nhiïìu sinh ngûä nhû: Haán vùn, Phaáp vùn, quöëc vùn... do àoá baâ cuäng laâ ngûúâi phuå nûä Viïåt Nam àêìu tiïn coá têìm nhòn ra thïë giúái tiïëp thu tinh hoa nhên loaåi nhû hïå lyá luêån tiïën böå vïì quy trònh dûúäng duåc treã thú, hïå tû tûúãng tiïën böå vïì nhên quyïìn: dên chuã, tûå do, bònh àùèng... vaâ chuyïín taãi qua caác phûúng tiïån baáo chñ, vùn saách, dõch thuêåt phöí biïën cho àöìng baâo laåc hêåu cuãa nûúác mònh. Cuäng qua di saãn coân thêëy baâ Àaåm Phûúng Nûä Sûã laâ nûä taác gia dêîn àêìu vïì söë lûúång taác phêím göìm nhiïìu thïí loaåi xuêët baãn trûúác nùm 1945. 2. Baâ Àaåm Phûúng Nûä Sûã cuäng laâ nûä trñ thûác Viïåt Nam àêìu tiïn àùåc biïåt quan têm àïën sûå dûúäng duåc thïë hïå treã thú Viïåt Nam tûâ khi loåt loâng meå àïën tuöíi cùæp saách túái trûúâng. Àêy laâ giai àoaån tiïìn phaát triïín cuãa möîi treã thú noái riïng vaâ cuãa thïë hïå treã thú noái chung maâ nïìn giaáo duåc phong kiïën Viïåt Nam töìn taåi haâng nghòn nùm cuäng chûa tûâng àïì cêåp túái. Baâ cuäng phaát hiïån ra rùçng ngûúâi meå giûä vai troâ hïët sûác quan troång trong giai àoaån tiïìn phaát triïín úã treã thú maâ khöng ngûúâi naâo khaác thay thïë àûúåc vai troâ ngûúâi meå. Baâ têm huyïët vúái nhûäng phaát hiïån naây vaâ nöî lûåc nhiïìu nùm khaão cûáu biïn soaån cöng trònh Giaáo duåc nhi àöìng ra àúâi nùm 1942 coá giaá trõ àûúåc coi nhû saách giaáo khoa àêìu tiïn tùång caác baâ meå Viïåt Nam laâm cöng cuå giaáo dûúäng, giaáo duåc con em mònh trong giai àoaån tiïìn phaát triïín. Àêy laâ cöng trònh coá yá nghôa nhêët cuãa baâ Àaåm Phûúng Nûä Sûã cöëng hiïën vaâo sûå nghiïåp giaáo duåc nhi àöìng Viïåt Nam tûâ höìi àêìu thïë kyã XX, nay thêëy coân hûäu ñch cho caác cú quan chûác nùng cuâng caác bêåc laâm meå, laâm cha cuâng caác cö nuöi daåy treã trong viïåc giaáo duåc nhi àöìng. 3. Baâ Àaåm Phûúng Nûä Sûã cuäng laâ ngûúâi töí chûác Höåi nûä cöng àêìu tiïn úã nûúác ta hoaåt àöång múã mang giúái chñ. Tuy Höåi nûä cöng chó ra àúâi úã möåt söë thaânh phöë höìi àêìu thïë kyã vaâ töìn taåi trong möåt thúâi gian nhûng àaä coá aãnh hûúãng chung vaâ cêët tiïëng noái riïng, tiïëng noái àaåi diïån cuãa phuå nûä Viïåt Nam àoâi nhên quyïìn dûúái chïë àöå thûåc dên, phong kiïën cai trõ. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 15 Vúái nhûäng hoaåt àöång vaâ cöëng hiïën trïn àêy, baâ Àaåm Phûúng Nûä Sûã xûáng àaáng laâ nhên vêåt trñ thûác tiïën böå vaâ yïu nûúác trong lõch sûã cêån àaåi Viïåt nam. Thên nhên baâ vaâ di saãn cuãa baâ laâ dêëu son lûu thïë. Tuyïín têåp Àaåm Phûúng Nûä Sûã laâ tuyïín choån möåt söë cöng trònh vaâ taác phêím tiïu biïíu trong di saãn cuãa baâ do sûå cöë gùæng cuãa möåt caá nhên sûu têìm, chùæc chùæn coân nhiïìu khiïëm khuyïët mong àöåc giaã chó giaáo cho, chuáng töi xin lônh höåi lúâi chó giaáo vaâ biïët ún àöåc giaã. Ngûúâi laâm Tuyïín têåp naây cuäng xin caãm ún caác taác giaã: Cûãu Thoå, Nguyïîn Khoa Diïåu Biïn, Phaåm Höìng Toaân, Nguyïîn Àùæc Xuên, Thïë Thanh, Trêìn Thõ Nhû Mên... coá taâi liïåu maâ chuáng töi tiïëp thu. Xin chên thaânh caãm ún Thû viïån Quöëc gia Haâ Nöåi, Thû viïån Viïån Vùn hoåc Viïåt Nam, Thû viïån Töíng húåp tónh Trõ Thiïn Huïë, Thû viïån Àaåi hoåc Huïë, Höåi Vùn hoåc nghïå thuêåt Trõ Thiïn Huïë... àaä taåo àiïìu kiïån cho chuáng töi tra cûáu vaâ cung cêëp cho chuáng töi tû liïåu. Haâ Nöåi, muâa àöng nùm 1998. LÏ THANH HIÏÌN http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ Phêìn Thûá Nhêët KHAÃO CÛÁU http://ebooks.vdcmedia.com 16 TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 17 GIA ÀÒNH GIAÁO DUÅC THÛÚÂNG ÀAÂM LÚÂI MÚÃ ÀÊÌU Gêìn àêy trong xaä höåi ta theo caái traâo lûu cuãa thïë giúái, nöíi lïn caái vêën àïì phuå nûä giaãi phoáng, laâm cho caác nhaâ haâng ngaây àïí têm vïì vêën àïì xaä höåi, bêng khuêng suy nghô maäi. Coá keã baão: nam giúái nhû nûä giúái chuáng ta, cuâng chung möåt caãnh ngöå, chuáng ta chó baân chung möåt tiïëng laâ giaãi phoáng. Bó nhên xin löîi, maâ khöng thûâa nhêån caái yá tûúãng sú mú êëy. Cuäng àaä biïët: chuáng ta cuâng chung möåt caãnh ngöå nhû nhau, nhûng chuáng ta cuäng phaãi biïët rùçng: Caái têm lyá caái tñnh chêët cuãa nûä giúái rêët khaác nam giúái; maâ nhêët laâ caái caách chõu vùn hoáa cuä cuãa hai bïn vêîn khaác xa nhau lùæm. Nïëu chûa thêëu àaåt mêëy chöî bñ yïëu trïn kia, maâ chó hö haâo giaãi phoáng theo caái quan niïåm nam giúái, thò bó nhên daám chùæc rùçng: chó möåt böå phêån phuå nûä vïì thiïíu söë hûúãng lúåi caái cuöåc giaãi phoáng êëy thöi, chúá toaân nûä giúái vêîn coân ai trong chïë àöå cuä, nhû vêåy thò khöng goåi laâ giaãi phoáng àûúåc. Caái tïå êëy, hiïån nay möåt phêìn àöng chõ em trïn thïë giúái àïìu bõ caã röìi, xe trûúác àaä àöí, àûúâng sau ta nïn traánh. Ta bònh têm maâ hoãi http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 18 thûã: vò àêu maâ xaãy ra nhûäng caái duyïn cúá êëy? Chùèng qua vò chuáng ta muöën giaãi phoáng phuå nûä, maâ chuáng ta khöng àïí têm caãi caách caái vùn hoáa cuä hiïån àûúng chi phöëi cho phuå nûä ta àoá. Caái vùn hoáa cuä coá nhiïìu chöî khöng thñch húåp cho caái sûå nhu yïëu hiïån taåi cuãa chõ em chuáng ta, vêåythò nïn phaãi caãi caách ài, nhûng caãi caách thïë naâo? ÊËy laâ möåt cêu hoãi rêët hïå troång rêët khoá khùn. Nay vñ coá möåt boån phuå nûä trñ thûác hoåc vêën chûa tinh thöng, maâ daám àem möåt caái nïìn vùn hoáa múái chûa hiïíu roä àêìu àuöi, àaä vöåi àem cöëng hiïën cho giaàònh xaä höåi. Àïì xûúáng sûå giaãi phoáng cho àa söë chõ em coân mï muöåi, maâ thay chên cho caái nïìn vùn hoáa cuä, thò may ra coá thaânh cöng nhêët thúâi, chúá thêåt caái thöëng khöí hiïån taåi cuãa xaä höåi, cuäng chùæc khöng giaãm búát chuát naâo, laâ vò ta suâng baái hêm möå caáiphong tuåc xaä höåi Êu, Myä; caái chïë àöå hön nhên cuãa hoå, maâ ta muöën mang hïët thaãy vïì thay àöíi cho ta, àoá chùèng nhûäng khöng hêëp thuå àûúåc caái tinh hoa vùn hoáa hoå, maâ laåi dùçm caái cùån baä vùn hoáa cuãa hoå, maâ hiïån nay gia àònh xaä höåi hoå àïìu àûúng àau àúán khöí súã theo, nhû vêåy laâ chõ em chuáng ta muöën tiïën hoáa, laåi trúã ra thoaái hoáa vêåy. Caái cûåu vùn hoáa vêîn nhiïìu chöî sai laåc thêåt, nhûng noá cuäng coá àaâo taåo möåt söë phuå nûä vïì àöåc lêåp kinh tïë, vïì hön nhên myä maän, vïì gia àònh hoâa laåc, tûâ mêëy ngaân nùm, nhû vêåy laâ caái tinh chêët vùn hoáa cuä khöng phaãi laâ toaân bêåy caã. Vêåy thò chõ em ai laâ ngûúâi chuã trûúng sûå giaãi phoáng cho nûä giúái, phaãi nïn lûåa choån caái tinh chêët vùn hoáa cuä, cuâng caái tinh chêët cuãa vùn hoáa múái, dung hoâa thïë naâo cho húåp nhau, àïí àaâo taåo nïn nhûäng ngûúâi phuå nûä rêët trung thaânh vúái nghôa vuå cuãa mònh, rêët thêëu àaåt caái àõa võ cuãa mònh àöëi vúái gia àònh, àöëi vúái xaä höåi. Caái phûúng chêm giaáo duåc cho phuå nûä ta laâ nhùæm vúái caái muåc àñch êëy maâ túái vêåy. Vò nhûäng yá tûúãng àoá, maâ quyïín saách naây ra àúâi, àïí cêìu yá kiïën cuãa caác chõ em, nhûäng ai laâ ngûúâi hûäu têm vúái xaä höåi, böí cûáu thïm cho thaânh möåt vêën àïì hoaân toaân, laâ lúåi cho caã nhên loaåi phuå nûä võ lai nûäa vêåy. Chúá nhû cûá hö haâo phuå nûä giaãi phoáng thúâi giaãi phoáng laâm sao? Àûúåc giaãi phoáng röìi seä ài vaâo àêu? Laâm nhûäng viïåc gò? Nïëu caái nghi nghôa êëy maâ khöng giaãi quyïët, thò thûåc khöng khaác gò möåt boån ngûúâi muâ maâ daám dùæt möåt boån ngûúâi khöng saáng http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 19 suöët ài. Caái hiïím tûúång khöng thïí taã hïët àûúåc, nhû lúâi öng Maä Dô Àùçng (Marden) ngûúâi nûúác Myä àaä baâi giaãi trong quyïín Phuå nûä dûå gia àònh vêåy. Cho nïn sûå giaáo duåc cêìn phaãi biïët nhûäng àiïìu thûúâng thûác trûúác, coá thûúâng thûác, múái coá caái tû caách thûåc tïë xaä höåi, maâ ngûúâi úã vïì thúâi àaåi naây, àïìu nïn hiïíu roä caái chên lyá êëy. Taác giaã TÛÅ TÛ http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 20 BAÂN VÏÌ VÊËN ÀÏÌ GIAÁO DUÅC CON GAÁI Giaáo duåc phuå nûä laâ möåt caái vêën àïì rêët quan hïå cho möåt dên töåc tûúng lai M.DUGARD (L'eáducation moderne des jeunes filles) Vêën àïì naây laâ thuöåc vïì luên lyá, mêåt thiïët quan hïå cho nhên têm thïë àaåo, ai cuäng coá thïí baân àùång, maâ ai cuäng phaãi coá chên thaânh ra cöng nghiïn cûáu quan saát thñ nghiïåm, röìi múái baân nöíi, maâ baân nöíi thò thûåc haânh cho àùång, nhiïn hêåu múái laâm phûúng chêm cho ngûúâi noi theo. Vêåy thò sûå baân giaáo duåc, laâ trûúác hïët mònh phaãi coá giaáo duåc àoá vêåy. Song giaáo duåc àúâi xûa, caái phaåm vi coân heåp hoâi, àaä khöng húåp vúái trònh àöå tiïën hoáa ngaây nay, gia dó saách vúã giaáo khoa phuå nûä, chó coá mêëy thiïn nûä tùæc, nûä huêën, giöìi maâi vïì àûúâng àûác haånh thò àùång, chúá cöng cuöåc àöëi vúái àaåo xûã thïë, thò tuyïåt nhiïn chûa coá, thïí naâo cuäng phaãi tham baác thïm têy hoåc giaáo khoa maâ böí cûáu nhûäng chöî khuyïët àiïím cuãa mònh. Nhûng caái tû caách ngûúâi mònh thò coân thêëp keám, nïëu àem nhûäng võ quaá böí, laâ lúâi cao thûúång maâ daåy veã cho phêím haå thùång chi nhên, khöng nhûäng khöng tiïën hoáa nöíi, maâ laåi phaát aách ra, gêy thïm tai haåi cuäng nïn, àoá laåi laâ möåt àiïìu quan hïå hïët sûác; vñ nhû ngûúâi coá caái aáo raách muöën vaá, maâ vaá nïn lûåa thûá reã cho húåp vúái nguyïn sùæc, coá xï xñch möåt àöi tyá coi coân àùång, nïëu tham têëm gêëm voác töët àeåp maâ àùåt vaâo chöî löî luãng caái aáo vaãi, thò coi sao cho vûâa. Vêåy nïn sûå http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 21 mûúån tû tûúãng ngûúâi, cuäng phaãi suy xeát laåi baãn caách mònh cêìn cho húåp pheáp. Cûá nhû yá töi thiïín nghô, hiïån nay sûå hoåc vêën cuãa con gaái, phaãi nïn chêm chûúác theo quyïín saách cuãa öng Àu-ga (Dugard), maâ lûúåc àem nhûäng àiïìu húåp vúái tû caách ngûúâi mònh, laâm sao cho àûúâng àûác haånh vêîn cûá noi theo nïì nïëp cuä, maâ àûúâng trñ thûác cêìn phaãi múã mang thïm. Lêëy caái hiïån traång giûäa xaä höåi maâ noái, thò viïåc giaáo duåc baån thiïëu nûä bêy giúâ, laâ coá hai caái trûúâng hoåc àïìu nïn cêìn caã. 1. Laâ nhúâ trûúâng nûä hoåc cuãa nhaâ nûúác àïí àaâoluyïån tinh thêìn trñ naäo, muöën cho khön ngoan, thò phaãi coá hoåc. 2. Laâ trûúâng hoåc gia àònh, thò ngaây thûúâng chameå phaãi reân têåp lêëy khuön phêím haånh cho con caái, ngûúâi trñ thûác ai cuäng hiïíu rùçng: sûå hoåc cuãa con gaái cêìn phaãi khai thöng, vò ngûúâi àaân baâ cuäng chung àuác khñ thiïn cuãa nuái söng maâ nïn ngûúâi, nïëu cûá thúâ ú, ùn hay ùn, laâm hay laâm, khöng biïët suy nghô, cuöåc àùæc thêët giûäa thïë gian, sûå tiïn trûúãng trong gia àònh, thò söëng möåt caách khöng maånh daån, troån àúâi phaãi chõu nhiïìu sûå thiïåt thoâi, maâ cuäng quan hïå àïën àûúâng sinh hoaåt cuãa chuãng töåc nûäa. Trong quyïín saách cuãa öng Mñt-súâ-lï (Michelet) laâ möåt nhaâ vùn hoåc nûúác Phaáp, coá than cho caái thïë thaái nhên tònh rùçng: “Sûå giaáo duåc cuãa con gaái ngaây nay chûa coá caái gò laâm chuêín àñch, àïí cho hoå sau ravúái àúâi cho biïët àaåo xûã thïë”. ÊËy caái sûå giaáo duåc úã caác nûúác vùn minh ngûúâi ta lo ngaåi nhû thïë, vò cuöåc àúâi vñ nhû möåt caái bïí röång mïnh möng, maâ ngûúâi àúâi vñ nhû con thuyïìn ài trïn mùåt nûúác, coá vûäng tay laái cheâo, múái tröng vûúåt soáng ra vúâi, ngöå khi ba àaâo phong vuä, cuäng cho biïët then maáy maâ àúä gaåt, múái seä tòm phûúng hûúáng maâ ài, choáng mong àïën búâ bïën àùång. Chiïëc thuyïìn kia cho kiïn cöë, laái cheâo vûäng vaâng, laâ sûác maånh daån; hoåc thûác röång raäi, àïí àaãm àang sûå àúâi xaãy túái cho mònh, khu xûã laâm sao cho thoãa thiïëp, laâ túái búâ bïën, àaåt àïën muåc àñch vêåy. Nay sûå hoåc con gaái, maâ cûá lanh quanh trong bïëp nûúác, nöìi cúm, thò chûa àuã tû caách laâm möåt ngûúâi úã àúâi. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 22 Song hai trûúâng hoåc, thûúâng hay phaãn àöëi nhau, vò ngûúâi úã nhaâ trûúâng, nhúâ coá hoåc vêën, röång àûúâng nghe thêëy, cho nïn thaåo tiïëng úã àúâi, nhûng võ têët àaä thaåo laâm cöng viïåc nhaâ, hay vïì àûúâng lyá tûúãng, chûa kheáo sûå thûåc haânh, maâ laåi lùæm luác thiïn vïì vùn chûúng cao thûúång quaá, mú tûúãng nhiïìu viïåc voång ngoaåi haäo huyïìn, sai lïåch caái thoái nïët ngûúâi con gaái, khöng húåp vúái tònh àúâi, maâ xaä höåi sinh lúâi baâi baác, cuäng vò cúá êëy. Caái boån ruá ruá úã trong nhaâ, thò vêîn giûä àûúåc thoái nïët nhu mò; maâ viïåc àúâi laåi sú saâi múâ töëi, chùèng biïët àêu vaâo àêu, thaânh cao cûãa kñn, che mùæt bûng tai, chó tröng thêëy xung quanh mònh toaân laâ caãnh vui veã dïî daäi, laâm cho mònh chó biïët coá mònh, chúá khöng coân tröng thêëy àùång ai. Vñ coá duyïåt lõch múái hiïíu thêëu nhên tònh, coá muåc kñch múái hay suy nghiïåm. Núä naâo boá buöåc trñ khön, àïí cho möåt haång mú maâng nhên aãnh nhû ngûúâi ài àïm, coân coá àiïìu gò nguy hiïím cho bùçng? Sûå phaãn àöëi nhau vïì leä têåp quaán cuãa hai tñnh tònh; ngûúâi ra àûúâng àaä tûâng traãi, thûúâng chï ngûúâi úã nhaâ khöng biïët lyá thïë. Keã úã nhaâ nhuán nhûúâng, deâ duåt, laåi chï keã ra àûúâng laâ chaán chûúâng kiïu ngaåo. Nhûng töi coi ra, thò bïn naâo cuäng coá caái töët caái xêëu hïët thaãy. Vêåy thò giaáo duåc möåt ngûúâi con gaái, phaãi nïn göìm caã tön chó cuãa hai trûúâng hoåc, múái àuã tû caách möåt ngûúâi hoaân toaân. Thïë maâ àiïìu naâo khöng húåp vúái tñnh tònh, coá khuy àïën àûác haånh, thò nïn traánh xa, àoá laâ möåt àiïìu töëi yïëu cho sûå giaáo duåc vêåy. Noái vïì tñnh tònh. - Muöën daåy cho ngûúâi con gaái, trûúác hïët phaãi biïët tñnh tònh ngûúâi con gaái ra laâm sao? Nhiïn hêåu múái àem caách daåy baão cho àuáng àùæn; ngûúâi con gaái bêím thuå nhu nhûúåc, nïn tñnh tònh thûúâng moãng maãnh. Ngûúâi àúâi hay chï rùçng: 1 nheå daå; 2 sú xuêët; 3 thoác maách; 4 tñnh hay ghen tuöng. Böën caái tñnh àoá laâ toaân tñnh xêëu, vò nheå daå hay tin ngûúâi, laåi hay nghi nan; hay àöíi chuã yá, ai baão sao cuäng cho phaãi caã; sú xuêët thò laâm viïåc gò khöng coá mêëu chöët, laâm cuäng nhû khöng, ñt suy xeát cho àïën àêìu àïën àuöi; thoác maách laâ ûng toâ moâ nghe loãm chuyïån ngûúâi ta, hay baân baåc nhûäng àiïìu hiïím hoác; ghen tuöng laâ khöng http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 23 ûng ngûúâi hún mònh, hoùåc bùçng mònh. Nhûng phêìn nhiïìu ngûúâi coá tñnh naây, keã coá tñnh khaác, chúá cuäng khöng nhêët àõnh ngûúâi naâo laâ ngûúâi àuã caã böën tñnh êëy, thïë maâ trong böën tñnh êëy nïëu coá, tûác laâ tñnh yïëu maâ sinh ra, nïn nhên tñnh àoá, biïët caách lúåi duång thò cuäng coá leä xoay laåi caái tñnh töët, cuäng khöng phaãi laâ khöng àùång. LÚÅI DUÅNG VÏÌ TÑNH TÒNH Nguyïn tñnh nheå daå hay nghe laâ tñnh xêëu, maâ coá thïí àöíi ra tñnh töët, laâ vò ngûúâi àaä hay nghe, têët laâ daåy baão rêët dïî, vñ cho theo vïì àûúâng hay, thò choáng hay, maâ hoáa cho theo vïì àûúâng dúã thò mau dúã; hay vúái dúã, phêìn nhiïìu taåi ngûúâi àûa àûúâng chó neão cho; nheå daå thò hay caãm àöång, thêëy sûå àau àúán cuãa ngûúâi àúâi, maâ cuäng chêu maây rúi lïå àùång, nhû thêëy keã ngheâo heân bïånh têåt cuäng thûúng xoát, thêëy ai tai naån cuäng bêng khuêng, hay àem cöng giuáp cuãa àúä àêìn cho nhau. Nheå daå thò hay hoáa ra tñn ngûúäng tön giaáo. Tñn ngûúäng tön giaáo thûúâng coá tñnh thaânh thêåt, dûúâng êëy cuäng laâ tñnh töët; thûúâng tònh caác ngûúâi àaân baâ con gaái, hay coá caái tñnh nhû thïë caã. Tñnh sú xuêët laâ khöng hay suy nghô, duâng ra viïåc gò, cuäng àïìu haåi hïët thaãy, chó coá möåt àïìu laâ giêån ai cuäng chùèng coá giêån àùång lêu, mònh àaä sú xuêët, tûác laâ hay dung àûúåc ngûúâi sú xuêët àöëi vúái mònh. Tuåc mònh thûúâng hay goåi nhûäng haång ngûúâi êëy laâ haång ngûúâi vö têm; song phaãi biïët tñnh êëy rêët hay ngöå sûå, àaáng nïn rùn súå lùæm. Tñnh thoác maách tuy khaá gheát thêåt, viïåc mònh thò nhaác, viïåc baá aác thò siïng, chuyïån ngûúâi naây àem noái vúái ngûúâi khaác; nhûng maâ xeát laåi trong caái tñnh thoác maách êëy, laåi coá chûáa caái yá tòm toâi doâ xeát: êëy laâ caái tñnh tinh tïë, maâ caác nûúác vùn minh bêy giúâ, ngûúâi ta nghiïn cûáu nhiïìu khoa hoåc, chùèng qua cuäng laâ vò leä tòm toâi doâ xeát maâ ra; nïëu ngûúâi àaân baâ àaä sùén caái tñnh thoác maách, maâ biïët caách http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 24 duâng cho chñnh àaáng, thò cûá tòm toâi doâ xeát, lêëy sûå hay sûå dúã cuãa mònh cuãa ngûúâi, maâ lûåa lêëy àiïìu hay boã àiïìu dúã, lêëy sûå thêåt hún duâng àiïìu giaã, thò thoác maách coá haåi gò àêu; huöëng höì coá hay thoác maách, múái hay khön kheáo. Nhûäng ngûúâi àaân baâ mònh thûúâng kheáo baánh kheáo traái, khön caách ùn yá úã, àïìu laâ trong tñnh tònh coá hay doâ xeát tòm toâi hïët thaãy, chúá coá phaãi dûãng dûng vö sûå, khöng àïí têm chuá yá vaâo möåt viïåc naâo, thò laâm sao hiïíu sûå lyá úã àúâi cho àùång. Tñnh ghen tuöng, ai baão ghen xùçng, cho hû têm hû tñnh, chúá ghen, biïët ghen cöng viïåc ngûúâi hún, mònh keám, tûác laâ mònh phaãi laâm nïn cho bùçng ngûúâi, vò coá ghen hún gheát keám, múái coá tiïën hoáa, bùçng nhû khön kheáo mùåc ai, daåi khúâ mònh tröëi kïå, coá leä troån àúâi cuâng möåt cuåc bùæt möåt hoân maâ thöi. Caái vêån mïånh vaâ caái kïët quaã. - Trïn kia àaä noái caái tñnh tònh, thúâi nay laåi baân àïën caái vêån mïånh, vaâ caái kïët quaã cho roä raâng, röìi múái àem sûå hoåc baây toã cho coá cùn nguyïn. Ngûúâi con gaái dêìu sang, dêìu heân thïë naâo, tûúng lai cuäng àïìu coá àöi baån gia thêët nhû nhau, tuåc ngûä mònh coá cêu: “Nöìi troân uáp vung troân, nöìi meáo uáp vung meáo”, nghôa laâ: “Ngûúâi sang laâm baån vúái ngûúâi sang, ngûúâi heân laâm baån vúái ngûúâi heân”, khi àaä coá àöi baån, tûác laâ coá gia thïë, thò nghiïîm nhiïn laâm möåt baâ chuã phuå trong gia àònh vêåy; tuåc mònh noái: “Lêëy chöìng gaánh vaác giang san nhaâ chöìng”, laâ nhêët thiïët cöng viïåc lúán nhoã chuã trûúng möåt tay mònh; giaâu cuâng ùn, khoá cuâng chõu, tûâ caái àõa võ laâm ngûúâi con gaái, tiïën lïn caái àõa võ laâm ngûúâi vúå, röìi kïët cuöåc àïën laâm ngûúâi meå, sûå vinh cuäng vò chöìng vò con maâ vinh, sûå nhuåc cuäng vò chöìng vò con maâ chõu nhuåc; caái vêån mïånh cuãa ngûúâi con gaái àaân baâ, chó quanh quêín úã àoá, cöët lêëy gia àònh laâm núi cùn baãn, nïëu rúâi chöî àoá ra, dêìu sang giaâu cuäng chûa chùæc àaä laâ àùçm thùæm hún àùång. Giaáo duåc laâ gò? Laâ àïí sùæp sûãa cho sùén saâng tû caách ra àúâi, maâ ra àúâi, thò laåi tuây theo caái chûác phêån cuãa tûâng haång ngûúâi àûáng trong xaä höåi, mûu lêëy sûå haånh phuác cho thên mònh, cho nïn àaåo nho daåy rùçng: àaân baâ troån àaåo tam toâng (taåi gia toâng phuå, xuêët giaá toâng phu, phu tûã toâng tûã) trong ba àûúâng theo, laâ troån caái böín phêån àaân baâ con gaái. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 25 Song le, úã àúâi chó coá möåt caái lyá àûúng nhiïn nhû thïë, àaân baâ con gaái naâo, cuäng coá chöìng coá con hïët thaãy, thò sûå giaáo duåc chó nïn daåy laâm vúå, laâm meå laâ àuã. Hiïím thay! Coá ngûúâi laåi khöng gùåp caãnh thuêån êëy cho, hoùåc goáa buåa, hoùåc coá chöìng coá con maâ khöng nhúâ àùång chöìng con cho, duyïn laânh phêån êëm, coân phaãi man maác mêåt thên, lïnh àïnh chòm nöíi, chùèng laâ khöng: coân gò hy voång úã àúâi nûäa ru! ÊËy thïë, nïn sûå giaáo duåc cêìn phaãi baân röång ra, àïí ai àûáng vïì caãnh ngöå naâo, cuäng coá thïí laâm hïët böín phêån, maâ caái giaá trõ úã àúâi, laâ àïí khen chung cho nhûäng ngûúâi coá laâm, chúá khöng phaãi vò vêån mïånh ruãi ro maâ mêët giaá trõ ài àùång; coá chöìng coá con cuäng phaãi laâm cho hïët böín phêån, laâ böín phêån laâm vúå laâm meå; khöng chöìng khöng con, cuäng phaãi laâm hïët böín phêån, laâ böín phêån laâm ngûúâi, àaä laâ ngûúâi, thò sao cho àuáng tû caách laâm ngûúâi, nïët ùn yá úã, cöng viïåc xûã trñ, àïìu coá thûá tûå caã. Noái toám laåi laâm ngûúâi cöët phaãi biïët àaåo ngûúâi, röìi múái biïët àïën laâm ngûúâi coá nhûäng caái nghôa vuå phaãi laâm, coá caái traách nhiïåm laâm sao? Caái àõa võ thïë naâo? Múái lo toan gêy dûång sûå nghiïåp, maâ hûúãng phêìn haånh phuác vônh viïîn vêåy. Laâm ngûúâi phaãi nïn biïët rùçng: têëm thên àûáng giûäa vuä truå, chùèng phaãi sinh khöng, khöng phaãi vö ñch. Ngûúâi àaân öng coá böín phêån nghôa vuå thïë naâo, ngûúâi àaân baâ cuäng coá böín phêån nghôa vuå thïë êëy, chó khaác nhau coá caái àõa võ phêìn trong phêìn ngoaâi maâ thöi; nhûng trong coá êëm, ngoaâi múái ïm, àoá chñnh laâ möåt nghôa tûúng àûúng vêåy; thïë maâ sûå giaáo duåc ngûúâi con gaái, laåi khöng àùång chên thaânh nhû con trai, vò thên con trai coá caái nghôa trûåc tiïëp vúái xaä höåi, maâ con gaái thò chó giaán tiïëp maâ thöi. Ngûúâi àaân öng coá phoâ vua giuáp nûúác, coá laâm ra nhiïìu tiïìn cuãa, bao boåc cho caã gia àònh, chúá nhû ngûúâi àaân baâ laâ phêån phuå toâng, laâ phuång sûå caác viïåc nhoã moån, cho nïn ngûúâi ta khinh thûúâng maâ khöng kïí. Caái phêím giaá vò thïë maâ heân keám, tinh thêìn vò thïë maâ tiïu moân. Àöëi vúái xaä höåi, hònh nhû möåt söë ngûúâi thûâa vêåy. ÛÂ! Söë ngûúâi thûâa àoá, chñnh xaä höåi gia àònh cuäng biïët, thiïåt mêët biïët bao nhiïu laâ tiïìn cuãa cöng phu, vêåy thò sûå thiïåt thoâi àoá, búãi vò khöng bònh tônh maâ xeát, chúá taåo hoáa àaä sinh ra ngûúâi, thò ngûúâi naâo laåi khöng linh tñnh, vêåt gò laâ vêåt vö lyá, vö duång laâ búãi vò khöng hoåc àoá maâ thöi. Hoåc laâ cöët hoåc lêëy àaåo lyá, röìi sau múái hoåc caác nghïì nghiïåp. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 26 Xûa nay vò caái têåp tuåc raâng buöåc möåt ñt, laåi möåt phêìn vò caái quyïìn lúåi riïng cuãa tûâng ngûúâi àeâ neán nhau, maâ thaânh ra àaân baâ con gaái, caái trònh àöå trñ thûác tû tûúãng, vò sûå vö hoåc maâ cûá xuöëng thêëp keám maäi, thaânh ra thiïåt thoâi chung cho caã nhên loaåi; nïëu sûå hoåc maâ khöng ngùn trúã, thaânh têm giaáo duåc cho àïën núi àïën chöën, tûå nhiïn hiïíu biïët caái böín phêån laâm ngûúâi, chùèng phaãi laâ khoãi hïå luåy cho ai; haång nûäa ngûúâi bïn naây cuäng àuã tay chên, mùåt maây, gan ruöåt nhû nhau, tûác laâ cêìn phaãi coá nghôa vuå cuãa mònh maâ laâm. Cho nïn muöën ngûúâi àaân baâ con gaái biïët laâm hïët böín phêån, thò ngûúâi khai àaåo phaãi hïët böín phêån daåy döî trûúác. Tön chó sûå giaáo duåc. - Caái tön chó sûå giaáo duåc, laâ àïí phaát triïín nhûäng caái nùng lûåc, tñnh tûå nhiïn àaä sùén coá, vaâ böí cûáu cho nhûäng tñnh coân àûúng khuyïët àiïím. Taåo thaânh caái haånh phuác cho caá nhên, maâ cuäng lúåi ñch chung cho caã àoaân thïí vêåy. Öng Àu-ga (Dugard) noái rùçng: “Ngûúâi con gaái thûúâng coá möåt caái tñnh ñt hay phên biïåt ra viïåc gò laâ tûå yá vui loâng maâ mònh àïì xûúáng lïn, chúá khöng cêìn phaãi ai bùæt buöåc; laåi thûúâng hay sú mú quïn caái böín phêån cuãa mònh, nïëu nhû caái böín phêån êëy, chùèng coá caái hònh thûác gò cho dïî caãm giaác. Vêåy thò nhaâ giaáo duåc cêìn phaãi àem caái thïí lïå luên lyá, baây toã möåt caách roä raâng vïì hïët thaãy caác phûúng diïån, àïí cho phuå nûä dïî hiïíu maâ noi theo”. Sûå ñt hay phên biïåt, laâ vò thiïëu caái chuã àõnh, khöng coá tñnh suy xeát, maâ àaä khöng suy xeát àùång, thò tûå yá mònh vui loâng maâ laâm, laâm sai àûúâng cuäng thûúâng, cho nïn sûå chuã àõnh laâ nhúâ coá quan saát, kinh nghiïåm lùæm. Coân böín phêån khöng biïët giûä, nïn phaãi cêìn coá dêy raâng buöåc múái yïn chñ maâ laâm, thïë laâ phêím ngûúâi coân heân keám. Vò sao? Laâ vò khi coá raâng buöåc, coá khi khöng raâng buöåc, tûác laâ khöng chõu laâm nûäa. Ngûúâi ta tûå phaãi biïët böín phêån maâ laâm, thïë múái chên thaânh vúái böín phêån, maâ àaä chên thaânh vúái böín phêån, laâ nhúâ suy tûúãng chêu àaáo, tûå khùæc soi thêëy lûúng têm baão mònh phaãi laâm, chúá khöng vò vêåt duåc caám döî, àïën nöîi xao laäng àûúåc. Nhûäng ngûúâi coá minh têm kiïën tñnh, thò khöng àûúåc mêëy keã, saách Nho noái rùçng: “Bêët giaáo nhi thiïån, phi thaánh nhi haâ? Giaáo nhi hêåu thiïån, phi http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 27 hiïìn nhi haâ? Giaáo diïåc bêët thiïån, phi ngu nhi haâ?” Nghôa laâ: “chùèng daåy maâ laânh, khöng phaãi thaánh thò sao? Daåy maâ sau laânh, chùèng hiïìn thò sao? Daåy cuäng chùèng laânh, khöng phaãi ngu thò sao?” Cho nïn sûå giaáo duåc laâ cêìn cho nhûäng ngûúâi tû caách saân saân nhû nhau, maâ haång ngûúâi êëy, thò àïìu cêìn phaãi bùæt buöåc vïì caái thïí lïå hònh thûác, nhiïn hêåu tûâ chöî gêìn maâ àïën chöî xa. Hiïån xaä höåi ta, ngûúâi àaân baâ con gaái, cuäng chñnh úã vïì caái trònh àöå àoá. Ngûúâi con gaái sinh trûúãng tûâ chöën gia àònh, thïë thò trûúâng hoåc gia àònh laâ caái cöåi göëc, chöî phaát sinh tû tûúãng cuãa con ngûúâi ta trûúác nhêët, nïëu gia àònh maâ thêët giaáo, laâ thiïåt mêët möåt nûãa caái caãm giaác linh tñnh vïì àûúâng tinh thêìn. Caái tön chó sûå giaáo duåc, con trai con gaái nhû nhau, àïìu göìm caã ba àiïìu: 1. Àûác duåc, 2. Trñ duåc, 3. Thïí duåc. 1. Àûác duåc laâ daåy cho biïët àaåo nghôa luênthûúâng, biïët phên chia àûúâng chñnh neão taâ. 2. Trñ duåc laâ daåy cho biïët múã mang trñ naäo bùçngcaác khoa hoåc, hiïíu thêëu caác vêåt lyá, tinh vi giûäa àúâi. 3. Thïí duåc laâ daåy cho biïët luyïån têåp sûác voác,maånh khoãe, múái àaãm àang cöng viïåc nöíi. Vaã àûác duåc laâ quan hïå têm tñnh con ngûúâi, nïn cêìn úã gia àònh nhiïìu hún úã nhaâ trûúâng; ngûúâi con gaái coá caái veã dõu daâng, sùén tñnh ïm àïìm, daåy vïì àaåo àûác rêët mau caãm hoáa, nhû yïu cha meå, mïën caãnh quï hûúng; laâ khöng ai daåy, maâ ngûúâi naâo cuäng giaâu caái caãm tònh êëy caã. Nay nhên caái tñnh sùén coá, maâ múã mang cho thïm röång maäi ra, nhû laâ: caái loâng mïën danh dûå, nhiïåt thaânh vúái nghôa vuå, ûa chuöång sûå trung tñnh, àöëi vúái cha meå, àöëi vúái chöìng con, àïìu coá caái aái tònh cho chên thûåc, thò cêìm àùång möåt möëi caãm tònh rêët xûáng àaáng. Saách Nho daåy rùçng: “Phuå nhên toâng nhêët nhi chung”. Nghôa laâ: ngûúâi àaân baâ troån àúâi thúâ möåt chöìng laâ danh chñnh. Trong gia àaåo lêëy hoâa muåc laâm quñ, khöng nïn tranh biïån nhûäng àiïìu khöng http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 28 àaáng tranh biïån, thuöåc vïì khêíu khñ vö võ, nïn tòm nhûäng caách hoâa bònh trêåt tûå, àïí laâm caái gûúng töët cho con caái noi theo, keã trïn biïët yïu ngûúâi dûúái, keã dûúái biïët vêng lúâi ngûúâi trïn, tuåc ngûä coá cêu: “Trong coá êëm ngoaâi múái ïm”, bao nhiïu nhûäng caái tñnh tònh àùçm thùæm laâm cho gia àònh àûúåc veã vang, àïìu laâ caái àûác nhaân nhaä cuãa ngûúâi meå tûâ àoá caâng thêëy roä rïåt vêåy, laåi coân aãnh hûúãng àïën xaä höåi, nhiïìu caái mêìm laânh möëng töët, nhû laâ biïët thûúng yïu nhên loaåi, biïët àiïìu cöng àûác nïn laâm. Nhûng àûác duåc cêìn phaãi coá trñ duåc, àïí suy caái loâng nhên aái, cho coá nhûäng caái lyá tûúãng cao xa, vaâ cuäng giuáp cho caái nùng lûåc cuãa sûå àaåo àûác àùång choáng tùng tiïën. Xeát nhû lúâi öng Vinet (Vi-nï) noái nhû sau naây: “Ngûúâi con gaái cêìn coá möåt àûác duåc, vaâ trñ duåc rêët bïìn chùåt àuáng àùæn, àïí böí cûáu cho àûúâng lyá tûúãng, biïët laánh xa sûå mú möång laâm haåi têm tñnh”. Baâ Reámusat (Rï-muy-gia) noái: “Phaãi cêìn têím böí, tû dûúäng cho àaân baâ con gaái, biïët tûå soi saáng caái lûúng têm cuãa mònh, múái dïî tòm àûúâng maâ ài”. Öng Greáart (Gúâ-rï-a) noái: “Phaãi cêìn múã mang àûúâng tû tûúãng, vaâ àûúâng caãm giaác, maâ chúá nïn xêm phaåm àïën nhûäng caái tñnh nïët töët laânh cuãa ngûúâi àaân baâ con gaái àaä sùén coá”. Xem nhû nhûäng lúâi caác nhaâ giaáo duåc hoåc Thaái têy múái kïí trïn àoá, thúâi àuã hiïíu rùçng: ngûúâi ta vêîn àöìng yá ài vïì möåt con àûúâng nhû nhau hïët thaãy. Vïì phêìn àûác duåc, nhúâ úã gia àònh hún úã nhaâ trûúâng, thúâi phêìn trñ duåc laåi nhúâ úã nhaâ trûúâng hún úã gia àònh; vò nhûäng caái hoaân caãnh úã giûäa xaä höåi, àiïìu hay, sûå dúã laâ baâi hoåc cuãa mònh hïët thaãy, khöng nhûäng nhúâ caái baâi vùn chûúng, luêån thuyïët phaát trûâ gai göëc trong loâng, maâ àïën àiïìu nghe thêëy, cuäng laâm cho mònh biïët thïm suy nghô. Ngûúâi con gaái hoåc úã nhaâ trûúâng cöng khoáa hai buöíi, nhû laâ caách àoåc saách, laâm baâi luêån, vïå sinh hoåc, caách trñ hoåc, sûã kyá hoåc, àõa dû hoåc, toaán hoåc v.v... Theo nhû chûúng trònh hoåc êëy, möîi moán àïìu coá laänh höåi nhiïìu ñt, cuäng laâ múã mang trñ thûác cho con ngûúâi, nhûng vêåy maâ, giaáo duåc laâm sao, cho coá möåt caái giaá trõ rêët mêåt thiïët laâ biïët suy lyá, chúá khöng cêìn kyá ûác cho lùæm. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 29 Saách Nho coá cêu: “Àöåc thû quñ minh lyá” Àoåc saách quyá taåi hiïíu lyá, chúá coá phaãi àoåc saách maâ nhû chim kïu, chim veåt hoåc noái, khöng thûåc haânh àùång, thò coân lúåi ñch gò; trñ duåc laâ nuöi daåy caái trñ khön, nhûng caái trñ khön cuãa con ngûúâi, khi coân non núát chûa biïët chi, laåi khi trñ khön àaä àêìy àuã, phúái phúái maâ bûâng lïn, coá ngûúâi thöng minh dônh ngöå quaá, thûúâng hay thiïn vïì möåt mùåt lyá tûúãng rêët cao xa, àïën nöîi viïåc hiïån taåi nhaäng boã hïët, êëy àoá vò khöng coá lyá tûúãng cuäng khöí, maâ àïën lyá tûúãng vung vinh ra quaá, cuäng haåi cho àûúâng haânh àöång cuãa con ngûúâi, cho nïn coá chöî phaãi haån chïë laåi, coá chöî phaãi cöí lïå thïm. Vñ duå nhû: ngûúâi àaân baâ con gaái laâ chuã, trinh tónh, hiïìn hoâa laâ àeåp, maâ nay yã mònh taâi trñ, laåi naãy ra nhûäng caái tñnh cao kyâ, cûúâng quêåt thaái quaá, tûác coá haåi cho trêåt tûå, nhû thïë cêìn phaãi coá haån chïë múái àûúåc; coân cöí lïå, thúâi vñ nhû coá keã gùåp viïåc hay do dûå, khöng trñ phaán àoaán, thûúâng thêëy viïåc àúâi trònh baây ra, chó biïët caái ngoån, maâ khöng tûúâng caái göëc, thêëy viïåc phaãi trûúác con mùæt, chúá khöng roä caái traái úã sau lûng, xeát cöng viïåc maâ chó bùçng úã möåt phûúng diïån, thúâi lêìm ngay, coá khi ngöå sûå mêët caã quyïìn lúåi cuãa mònh, coá khi ngöå sûå haåi àïën chung thên, vêåy nïn cöí lïå cho àûúâng trñ thûác àùång saáng suöët, àïí àïì phoâng caái àiïìu thõ phi quêëy nhiïîu xung quanh mònh, tûå tòm lêëy leä ngay thùèng maâ àïën, múái gêy nïn àiïìu haånh phuác cho mònh; nghôa laâ úã àúâi, ai cuäng phaãi coá quyïìn lúåi, múái coá giaá trõ úã àúâi. Daåy cho ngûúâi àaân baâ coá trñ duåc, laâ vò baão töìn caái thên giaá cuãa hoi, laåi phaãi coá nghõ lûåc, maâ ngùn ngûâa caái duåc voång laåi, keão noá thiïn vïì àûúâng taâi lúåi; hay laâ tònh caãm khöng chñnh àaáng, thúâi töín khuy àûác töët ài vêåy. Àûác duåc, trñ duåc àaä vêåy, maâ thïí duåc laåi cêìn lùæm, búãi vò ngûúâi ta coá sûác khoãe maånh, múái êu lo laâm luång nïn àûác nïn trñ, chúá sûác lûåc àaä gêìy goâ, muön viïåc àïìu xïëp laåi möåt bïn, coá chi hún maâ coân coá chi keám nûäa. Öng Phúâ-lú-ry (Fleury) noái: “Caái sûác lûåc cuãa àaân baâ con gaái, laâ coá quan hïå cho caã chuãng töåc, vêåy cho nïn phaãi daåy thïí duåc cho hoå, cuäng nhû àaân öng, chó xï xñch möåt vaâi leä khöng húåp vúái tû caách àoá maâ thöi” Búãi vò ngûúâi àaân baâ coá thiïn chûác vïì àûúâng sinh duåc, mònh coá maånh khoãe, sinh con múái beáo töët, tuy con mònh, maâ thûåc laâ dên nûúác, sûå maånh yïëu, lúåi haåi aãnh hûúãng àïën àoaân thïí xaä höåi. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 30 Trong caác khoa hoåc úã nhaâ trûúâng, vïì mön vïå sinh laåi töëi yïëu cho phuå nûä nhiïìu lùæm, nhûng thïí duåc laåi khöng cêìn phaãi úã nhaâ trûúâng, maâ tûå möåt mònh luyïån têåp lêëy cuäng àùång, nghôa laâ phaãi ra vaâo vêån àöång, sûãa àûúng viïåc naây viïåc khaác, àïí cho gên xûúng coá chuyïín, da thõt múái núã nang, khi laâm ngûúâi con gaái, quêìn aáo khùn àêîy cuãa mònh, xïëp vuöët giùåt uãi lêëy cho coá cöng viïåc maâ laâm; khi ài xe, coá khi ài chên, àïí cho thû thaã sûác voác, khñ huyïët lûu haânh; khi coá chöìng con, thò sùn soác miïëng ùn cho ngon laânh, tùæm rûãa àûáa con cho saåch seä, sai sûãa chó veä cöng viïåc cho töi àoâi, thïë laâ têåp luyïån thïí duåc, haâ têët phaãi nhaãy voâng neám quaã, chaåy rong mêëy daåo, múái laâ thïí duåc. Àïën nhû caái nguyïn lyá cuãa àaåo vïå sinh, thò cêìn phaãi hoåc vêën múái hiïíu, laâm sao laâ àuáng caách vïå sinh, laâm sao laâ haåi vïå sinh, vêåt gò ùn böí, vêåt gò ùn khöng tiïu, uöëng laâm sao coá thûá nûúác àöåc, coá thûá nûúác khöng àöåc, ùn thõt laâm sao, coá thûá nïn ùn söëng, coá thûá nïn ùn chñn; nhaâ cûãa chúá àïí êím thêëp dú bêín, maâ thúã húáp nhiïìu thaán khñ, tûác hay sinh bïånh; mûúng vûúân chúá àïí uã loaån uïë taåp, sinh nhiïìu vi truâng, àïìu coá haåi cho sûå vïå sinh cuãa ngûúâi ta v.v.. Ngûúâi àaân baâ biïët àaåo vïå sinh, laåi lúåi hún àaân öng, vò ngûúâi àaân baâ chuyïn trõ cöng viïåc trong gia àònh, tûâ sûå phuåc thûåc, khúãi cû, cho àïën sinh con, nuöi con, luác àau yïëu têåt bïånh, nêng niu nhùæc nhuã, daåy veä böì chò, moåi viïåc àïìu coá àiïìu àöå, noái toám laåi àûác duåc, trñ duåc, thïí duåc, laâ lúåi cho mònh, maâ laåi lúåi taåi di truyïìn cho con caái vïì sau nûäa. Nïëu nhûäng ngûúâi con gaái hiïíu àùång caác tñnh nïët nhû thïë khöng tûâ khoá nhoåc, chõu àaãm nhêån lêëy, tûå nhiïn thêëy caái giaá trõ cuãa àúâi mònh, àûáng giûäa vuä truå, coá goáp möåt phêìn traách nhiïåm nùång nïì vúái xaä höåi vêåy. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 31 KÏËT LUÊÅN Nhûäng lúâi maâ töi noái àêy, cuäng khöng coá gò cao xa cho lùæm, chùèng qua laâ töi àaä cöë cöng nghiïn cûáu, vaâ thûåc haânh trong mêëy nùm trúâi, maâ baây toã ra, ûúác ao trong xaä höåi mònh, nïn lêëy gia àònh maâ laâm mö phaåm cho luä treã con, muöën giûä gòn cho phong hoáa nûúác nhaâ, têët phaãi böìi àùæp lêëy nïìn gia àònh giaáo duåc. Kinh Thi noái: “Hoáa thuãy khuï mön, xuêët tiïn tûå ngaä” nghôa laâ: “Hoáa ra tûâ chöî khuï mön laâm àêìu, do ta xûúáng lïn trûúác” Nhûng ngûúâi mònh thò thûúâng chùm daåy cho con gaái vïì caác chûác phêån têìm thûúâng, núä boã quïn caái àïìu cöët yïëu, laâ coá liïn laåc vúái xaä höåi, dô chñ nhûäng caái têën àöìi phong baåi tuåc, hùæn cûá lan röång ra maäi, maâ khöng trûâ àûúåc caái göëc, phaá àûúåc caái mú möång tûâ luác mêìm möëng múái sinh, thúâi coân di haåi cho nhên loaåi võ lai rêët nhiïìu vêåy. Baâ Ma-àúâ-len Vi nï (Madeleine Vinet) noái: “Lêëy sûå quan saát vaâ kinh nghiïåm sûå suy àöìi trong xaä höåi, tuy coá nhiïìu cúá nhûng cúá thûá nhêët laâ sûå giaáo duåc phuå nûä chûa àûúåc hoaân toaân, nhiïìu ngûúâi cuäng àïìu hiïíu caái quan hïå cuãa chûác phêån ngûúâi àaân baâ trong gia àònh, maâ laå thay! Laåy sú mú vïì giaáo duåc con gaái, chó lo daåy döî con trai, khöng biïët rùçng daåy con gaái, cuäng chñnh laâ daåy cho con trai àoá”. Baâ laåi noái: “Nhûäng ngûúâi coá nhiïåt têm vúái thïë àaåo, àïìu cöng nhêån rùçng, caái thúâi àaåi naây, laâ àûúng traãi qua möåt sûå suy àöìi cuãa luên lyá, vò tuöíi thiïëu niïn àûúng chñnh phaãi mùæc naån, bao nhiïu caái thöng minh tñnh tûâ thiïån, tñnh khoan dung, àïìu laâ cöng viïåc cêìn kñp maâ xaä höåi laåi àem laâm ra sau, chó lo mûu nhûäng àiïìu tiïíu lúåi vuån vùåt, duâng hïët têm naäo vaâo caác viïåc taân aác àï tiïån caã, thaânh ra múái mêët caái tinh thêìn hoa myä ài”. Cûá nhû lúâi baâ noái, thò bêët haån vïì xaä höåi naâo, maâ ngûúâi trong xaä höåi àïìu khuynh hûúáng trong voâng lúåi duåc lùæm, lúán tranh theo lúán, nhoã tranh theo nhoã, xö àêíy nhau, chuöång laå tham xinh, ûa sûå töët àeåp trûúác con mùæt, coân trong loâng xêëu xa mêëy cuäng chùèng kïí, taâng ö naåp cêëu, àïën nöîi thanh danh taán têån, con trai khöng lêëy trung hiïëu laâm àêìu, con gaái khöng lêëy trinh tiïët laâm quyá, bïånh cuãa http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 32 xaä höåi, maâ thûåc laâ löîi taåi gia àònh vò gia àònh thiïëu sûå giaáo duåc, nhûäng àûáa treã con úã dûúái tay baâ meå, chó hûúãng àûúåc sûå no êëm maát meã, coân phêìn têím böí cho tinh thêìn, nhû trñ duåc, àûác duåc thò khöng coá. Chuáng ta àoåc saách Taâu, cuäng tûâng nghe nhûäng baâi nûä phaåm daåy rùçng: “nuöi con tûâ trong trûáng, daåy con tûâ trong thai, ngaây xûa baâ Thaái Nhêm, coá mang vua Vùn Vûúng, con mùæt khöng xem saách àöåc haåi, löî tai khöng nghe lúâi dêm ö, miïång khöng noái àiïìu ngaåo ngûúåc, nùçm khöng xiïn mònh, ngöìi khöng lïåch chiïëu, chên àûáng khöng co queåo, àïm ngaây tûúãng tûúång nhûäng àiïìu laânh; sau khi sinh vua Vùn Vûúng, daåy möåt biïët mûúâi, nïn möåt bêåc thaánh minh nhaâ Chêu”. Ngûúâi ta khen baâ Thaái Nhêm kheáo biïët thai giaáo; lêëy theo cöí lïí, nhûäng ngûúâi àaân baâ coá mang, phaãi thêån troång trong luác ùn úã, ùn vêåt gò cùæt khöng ngay thùèng chùèng ùn, quaã tûã võ gò traái muâa chùèng ùn, tñnh nïët khöng nïn giêån dûä, khöng nïn quaá vui, khöng nïn quaá buöìn, gêìn sûå laânh, traánh sûå aác, vò súå caãm hoáa cho àûáa con trong buång mònh, meå caãm laâm sao, con hoáa laâm vêåy. Àïën nay nhiïìu ngûúâi cho lúâi noái êëy laâ vu khoaát, nhûng cûá nhû yá töi, thò töi nghô rùçng: Caái àoá cuäng laâ möåt phêìn trong caác nguyïn lyá cuãa sûå àûác duåc, vò chuáng ta àaä khöng chöëi àûúåc caái lyá, àûáa con caãm hoáa vúái tñnh meå, thïë thò sûå caãm êëy têët nhiïn phaãi coá, maâ coá thò nïn cho hö hêëp lêëy caái tñnh töët, tûâ khi tiïn thiïn múái bêím thuå, röìi sau múái böìi böí hêåu thiïn, nhûng cöí nhên thaânh phaác, xuêët ra lúâi leä cuäng thaânh phaác. Ngaây nay khoa hoåc phaát minh, luên lyá, caách tri, chia thaânh mön loaåi, ngûúâi ta nghiïn cûáu ra coá nhiïìu lyá thuyïët roä raâng hún khi trûúác, coân chñ nhû caái göëc àaåo àûác, thò khöng bao giúâ thay àöíi ài àùång, coá hoåc röång biïët nhiïìu, thò baân baåc thïm cho phong phuá nghôa lyá àoá maâ thöi. Vñ duå: Nhû chûä trung, trung vúái nûúác, trung vúái nghôa vuå, trung vúái vua cuäng laâ trung. Ta laåi nïn xem xeát nhûäng cêu tuåc ngûä mònh noái: “Con nhúâ àûác meå”. Cêu caách ngön Têy noái: “Caái vêån mïånh cuãa àûáa con taåo ra búãi baâ meå”. Tuy hai cêu nghôa röång heåp khaác nhau, song cuäng http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 33 àïìu laâ buöåc baâ meå phaãi biïët daåy con, maâ daåy con thò phaãi baâ meå hiïìn vaâ coá àûác, con múái àùång nhúâ, nïëu maâ meå chùèng hiïìn, thò àûáa con seä ra laâm sao? Cho nïn öng Ö-li-vúâ Xeá-ren-nï (Olive Schreiner) noái: “Chuáng ta cuäng coá thïí vaän höìi àûúåc sûå suy àöìi cuãa xaä höåi, búãi vò caái linh höìn cuãa nhûäng àûáa treã con múái sinh, laâ möåt vêåt coân àûúng thuêìn tuáy, trong saåch, dïî caãm hoáa, nïëu chuáng noá chõu dûúái boáng möåt baâ meå hiïìn, thò laâ caãm hoáa theo vêåy, dûúâng êëy khöng cêìn phaãi ta thaán chi nûäa, chó nïn daåy cho nhûäng ngûúâi laâm meå sau naây àùång hiïìn, tûác laâ àaâo taåo nïn möåt xaä höåi töët àeåp. ÊËy thïë cho nïn sûå böìi àùæp cho nïìn nûä hoåc, cêìn khoaáng trûúng thïm maäi, caác nhaâ giaáo duåc chúá nïn lêëy sûå biïën caãi maâ vöåi ngaä loâng, dêìu sao cuäng phaãi giûä lêëy trêåt tûå möëi dûúâng cho vûäng, con mònh maâ mònh daåy, haá laåi khöng cöng hiïåu nûäa sao? Möåt nhaâ biïët daåy con vïì àûúng luên lyá àaåo ngaäi, mûúâi nhaâ, trùm nhaâ bùæt chûúác, thaânh muön ngaân nhaâ cuäng hoáa theo, phong thuêìn tuåc myä, laâ àïìu nhúâ úã tñnh nïët cuãa nhûäng ngûúâi con trai, con gaái trong nûúác, biïët noi theo àûúâng chñnh maâ ra. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 34 MÊËY LÚÂI NHÙÆN NHUÃ BAÅN QUÊÌN THOA Chõ em ta tuy ngûúâi Bùæc, keã Nam, caách xa àöi ngaã, song cuäng laâ möåt giöëng möåt noâi, cuâng sinh trûúãng trong möåt nûúác, sùæc vaâng in möåt maâu da, ngûúâi trong ba xûá ai maâ khaác ai, thïë thúâi khöng cêìn phaãi noái àïën sûå thên aái, maâ cuäng àuã hiïíu rùçng phaãi coá caái caãm tònh liïn laåc cuâng nhau vêåy. Nay töi tuy cö lêåu phaâm tû, nhûng coá têëm loâng nhiïåt thaânh cuâng chuãng loaåi, maâ nhêët laâ vïì àûúâng chõ em nûä giúái chuáng mònh; tröåm thêëy caái quang caãnh sinh hoaåt cuãa àöìng baån, hònh nhû coân luáng tuáng trong àaám sûúng muâ, chûa coá mêëy keã chõu àïí têm suy xeát, laâm sao cho möåt ngaây kia, cuäng àûúåc cuâng nhau hûúãng cuöåc haånh phuác saáng suöët úã àúâi vúái ngûúâi ta, búãi thïë maâ loâng nhûäng bêng khuêng, nhúá trûúác nghô sau, ùn laâm sao, úã laâm sao, cöng viïåc phaãi tñnh laâm sao bêy giúâ? Têët nhiïn, caái con àûúâng maâ ta àaä ài qua, àaä khoãi àûúåc mêëy àoaån khuác khuyãu röìi, nhûng cuäng phaãi lo ngaåi vïì sau cho keã nöëi bûúác mònh, maâ cuäng àaáp àïën con àûúâng êëy thúâi sao? - Coá phaãi cuäng nïn baân baåc vúái nhau lúâi phaãi leä traái, chuyïån cuä viïåc múái, chêm chûúác böí cûáu vaâo, àïí cho khoãi sûå lêìm àaâng laåc löëi, chùèng laâ ñch lúåi chung ru? Nghôa laâ keã ài trûúác phaãi thuêåt chuyïån laåi cuâng ngûúâi ài sau, chúá dêîu rùçng trñ thûác lanh lúåi cuãa keã sau, laåi coá phêìn hún keã trûúác, thúâi cuäng khöng biïët chûâng àûúåc. Song dêìu hay àïën àêu, cuäng khöng phaãi ai sinh ra, maâ àaä hiïíu thêëu àûúåc caã moåi leä, laâm sao cuäng phaãi nghe cho nhiïìu, thêëy cho röång, nhiïn hêåumúái coá naãy núã thïm yá kiïën cao kyâ. ÊËy àoá laâ yá töi muöën khuyïn caác chõ em phaãi http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 35 nïn hoåc haânh, vaâ trong sûå hoåc haânh coá hai caách: Möåt laâ vïì àûúâng nghïì nghiïåp; hai laâ vïì sûå khön ngoan. Vêåy maâ caách hoåc khön ngoan, thúâi laåi coá khi hoåc thaây chùèng têìy hoåc baån, maâ baån àêy thò khöng cûá phaãi laâ ngûúâi úã möåt bïn nhaâ mònh hay laâ möåt xoám möåt laâng, qua laåi chúi búâi, chuyïån troâ múái goåi laâ baån àêu; nhûäng baån maâ àaä laâm cho mònh phaãi hoåc, thúâi coá khi trong möåt nhaâ, coá khi xa ngaân vaån dùåm; nïëu maâ húi tiïëng quen nhau, àaåo àûác mïën nhau, thúâi xa cuäng thaânh gêìn, gêìn laåi thïm thên, maâ tòm baån cuäng khöng phaãi laâ dïî vaâ gùåp baån cuäng khöng phaãi laâ khoá, thïë thúâi lêëy caách gò maâ tòm? - Phaãi nïn lêëy caái àûác haånh saáng suöët, maâ laâm chûáng cho caái lûúng têm, tûác laâ tòm àûúåc baån töët ngay; coân lêëy caách gò maâ gùåp baån? - Thúâi phaãi cêìn àoåc saách, àoåc baáo cho nhiïìu, àoåc saách laâ àïí tham cêìu nghôa lyá nhûäng viïåc àaä qua; àoåc baáo laâ àïí giao thiïåp vúái cöng viïåc hiïån thúâi, ào lûúâng nhûäng caái cú quan sùæp túái. Song le, trong möåt túâ baáo cuäng coá nhiïìu sûå phaãi traái, hay dúã khaác nhau, nïn chi khöng coá thïí nhêån àûúåc, ai ai cuäng laâ baån töët cuãa mònh caã. Nhûng maâ lúâi Thaánh coá daåy rùçng: “Ba ngûúâi àïìu ài, ùæt coá keã laâm thaây cho mònh, choån ngûúâi laânh maâ theo, coân ngûúâi chùèng laânh, thúâi mònh xem àoá àuã rùn súå maâ chûäa löîi cuãa mònh laåi”. Búãi thïë nïn töi àaä noái trïn kia, trûúác hïët phaãi coá caái loâng àaåo àûác, röìi nhiïn hêåu tòm baån múái khöng lêìm. Ngûúâi ta khöng baån thò khöng ai khuyïn nhuã leä phaãi, leä traái cho mònh, maâ nïëu muöën coá baån laåi khöng phên biïåt àûúåc sûå chñnh sûå taâ, chùèng cuäng nguy hiïím lùæm thay! Noái toám laåi, thò hiïån thúâi chõ em mònh muöën cêìn cho coá baån, laâ súã dô àïí baân tñnh vïì caái vêën àïì chêën chónh nûä giúái ta laâm àêìu, vò trong sûå cöng, ngön, haånh, cuãa chõ em mònh ngaây nay coân àûúng khuyïët àiïím nhiïìu lùæm. Nïëu muöën chêën chónh thïë têët phaãi cêåy lúâi ngön luêån, múái gêy nïn caái möëi caãm tònh, maâ lúâi ngön luêån khöng nhúâ úã caác baáo quaán laâm tuyïín dêîn cho, thúâi tû tûúãng cuãa chõ em ngûúâi trong ba xûá, biïët laâm sao cho hiïíu thêëu caái têm tñnh cuãa nhau àûúåc, nhûng muöën hiïíu thêëu caái têm tñnh maâ hoâng khuyïn baão nhau, thò nïn lêëy lúâi trung hêåu maâ noái, vaâ dûång nïn nhûäng caái vêën àïì cho coá ñch lúåi, nghôa lyá cho coá thiïët thûåc, laâm cho ngûúâi nghe rêët vui loâng, tûå hiïíu lêëy sûå nïn laâm cuâng sûå khöng nïn laâm. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 36 Nhêët thiïët khöng nïn duâng nhûäng lúâi quaá khùæc, cöng kñch lêîn nhau, búãi vò nhûäng caái thoái xêëu, laâ thuöåc vïì möåt haång ngûúâi coá, xûa nay cuäng thïë, chúá khöng phaãi toaân caã xaä höåi, nhûäng ngûúâi àaân baâ con gaái naâo cuäng xêëu hïët thaãy àêu, nïëu khöng lûåa lúâi maâ noái, thúâi chi cho khoãi chïëch mïëch loâng nhau, dêìu sau coá lúâi hay ho cho lùæm, võ têët àaä cöng hiïåu àûúåc. Thïë laâ lúâi trung caáo, xin chõ em nghô cho. CAÁCH DAÅY TREÃ CON Treã con lïn nùm, lïn baãy àaä tiïm múã trñ thûác, tûâ àoá phaãi nïn tòm caách daåy dêìn, chúá àïí luöëng àïën chñn, mûúâi, mûúâi hai tuöíi, thò baão sao cho àùång, maâ pheáp daåy treã con khöng phaãi hoåc baâi hoåc viïët maâ thöi, phaãi àem nhûäng àiïìu thûúâng thûác chó veä trûúác laåi, tuây theo caái tñnh tònh ham biïët, ham hoãi maâ dêîn duå, àûa dùæt tû tûúãng túái, cho trñ thûác múã mang ra, möåt tuöíi biïët thïm möåt ñt, “ùn ra voác, hoåc nïn ngûúâi” cêu ngaån ngûä mònh àaä noái thïë. Àaânh rùçng ai cuäng coá loâng thûúng con, nhûng thûúng maâ chúá chiïìu con quaá thaânh ra con hû, maâ cuäng chúá coá nghiïm khùæc vúái con, laâm boá buöåc caái tri thûác cuãanoá. Chuáng ta phaãi nïn nhúá rùçng: Àûúng àöå tuöíi treã cuãa chuáng ta ngaây xûa, so vúái chuáng noá bêy giúâ, cuäng ngêy ngêy, ngúâ ngúâ, ùn theo, chaåy doåi vúái ngûúâi keã lúán, maâ têåp lêìn lïn àoá chùng; chuáng ta laåi suy kyä caái buöíi êëy, haång treã nhû chuáng ta, e coá nhiïìu caái chûa soãi saânh bùçng chuáng noá bêy giúâ nûäa. Vêåy thò àuã biïët àûúâng tiïën hoáa tûå nhiïn cuãa nhên loaåi, àaä möîi ngaây möîi múã mang röång ra khaác xûa; nïn chi chuáng ta chúá quïn caái têåp tuåc àeâ neán khinh thûúâng treã con lùæm, maâ thaânh ra ngùn trúã caái saáng suöët sau naây. Lúáp ngûúâi múái sinh ra àêy, têët phaãi àïí cho khön ngoan hún trûúác, nhiïn hêåu múái coá hy voång; laåi chúá nïn àem nhûäng àiïìu döëi traá maâ phónh phúâ noá, hoùåc haânh haå taân nhêîn chuáng noá, laâm khuêët lêëp caác sûå thêåt vaâ traái vúái caái lûúng têm, röìi chuáng noá tiïm nhiïîm http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 37 ngay maâ mònh khöng biïët àoá thöi. Khön lúán lïn múái biïët töí ra sûå gian tham taâ vaåy, laâm nhiïìu sûå töåi aác, khi muöën trûâ khûã, thò àaä muöån lùæm röìi, chi bùçng nhên luác coân beá boãng, maâ daåy cho sûå hiïìn laânh, nhên àûác, ngay thùèng, àïí uöën nùæn caái têm tñnh lêìn lêìn, dêîu trñ thûác coá naãy núã, caái cöåi göëc àaåo àûác khöng thïí quïn ài àùång. Chuáng ta muöën daåy cho hùæn laânh, tûác ta phaãi laâm laânh trûúác; ta muöën rùn daåy cho hùæn súå, tûå ta cuäng àuã coá phaáp luêåt, laâm cho noá phaãi chûâa, haâ têët phaãi viïån nhûäng àiïìu haäo huyïìn; nhû chó öng huâm, öng keå maâ trïu chuáng noá, sau àaä thaânh yïn trñ súå ma, súå quó, maâ chùèng biïët súå cha meå nûäa; coân lêëy roi voåt maâ daåy laâ möåt sûå xuêët û bêët àùæc dô, chúá khöng nïn duâng thûúâng, vò trûúác laâ mêët caái caãm tònh yïu mïën, sau laâ tï liïåt caái nhên caách cuãa chuáng noá ài, cho nïn treã con coá àûáa naâo àaánh àêåp, laåi caâng ngu àöån nûäa; chõu àaánh mùæng àaä quen, khöng coân biïët caái sûå liïm só laâ gò. Búãi thïë maâ caách daåy treã con, phaãi àem caã mònh laâm gûúng daåy nûäa, chûá khöng phaãi chó lúâi daåy maâ thöi àêu, vñ duå nhû: Mònh muöën cho con biïët nghôa luên lyá, thïë mònh phaãi tön kñnh keã trûúãng thûúång, thûúng yïu anh em, tûã tïë vúái baâ con hoå haâng, tûå khùæc chuáng noá möîi ngaây möîi thêëy maâ caãm hoáa theo; nïëu mònh thûúâng ngaây thò cûá vêån àöång nhûäng caái mûu kïë lûâa döëi ngûúâi àúâi, àïí thuã lúåi, maâ baão con thò thaânh thûåc trung tñn, cuäng khoá lùæm thay! Vò treã con chùèng qua ñt tri thûác, ñt tû tûúãng, chúá khöng phaãi laâ vêåt vö tri, maâ khöng biïët caãm giaác vïì àiïìu hay thò choáng hay, caãm giaác vïì àiïìu dúã thò choáng dúã, cho nïn sûå giaáo hoáa khoá laâ taåi àoá, phaãi lêëy thên giaáo trûúác, ngön giaáo sau, nhiïn hêåu múái cöng hiïåu àûúåc. BÖÍN PHÊÅN NGÛÚÂI CON GAÁI ÀÖËI VÚÁI CHA MEÅ “Höí sinh ra phêån maá àaâo, ún cha nghôa meå kiïëp naâo traã xong”, thïë laâ phêån sûå laâm ngûúâi con gaái àöëi vúái cha meå, mong baáo àaáp àûúåc cöng ún sinh thaânh rêët laâ khoá. Búãi vò tûâ khi têëm beá, traãi bao phen nuöi nêëng böì chò, cho àïën khi trûúãng thaânh, nïn vai nïn http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 38 vïë, thúâi àaä gaã vïì nhaâ chöìng; bao nhiïu cöng viïåc nhaâ mònh, hònh nhû khöng coân can thiïåp gò àïën; vêåy cho nïn àúâi xûa con gaái lêëy sûå quaåt nöìng, àùæp laånh, chùm chó miïëng ngon buâi, àïí thûâa hoan têët haå, laâm cho cha meå àûúåc vui loâng, thúâi trong caái thúâi giúâ ngùæn nguãi êëy, nghô maâ thûúng tiïëc khöng cuâng; khöng bò àûúåc vúái con trai, coân coá nghôa vuå lêåp thên giûúng danh, àïí cho veã vang doâng hoå, vaâ phuång sûå cha meå suöët àúâi, caái traách nhiïåm êëy khöng thoaái thaác cho ai àûúåc. Àaä laâm ngûúâi, thúâi ai cuäng phaãi biïët àaåo sûå thên múái laâ con ngûúâi. Nhûng maâ, phaâm möåt ngûúâi con thaão, àöëi vúái cha meå, thúâi dêìu phuång dûúäng trên cam, xe muön cöî, thoác muön chung chi àoá nûäa, maâ bao giúâ têëm loâng àöì baáo cuäng vêîn coân thiïëu thöën, hònh nhû chûa àûúåc thoãa maän, lùæm luác cuäng thûúâng than thúã, thïë laâ tònh nhuå möå khiïën vêåy, chúá khöng phaãi laâ trai laâ gaái coá khaác nhau. Nïëu ngûúâi con gaái biïët àaåo sûå thên, nïn laâm cho hïët böín phêån cuãa mònh, trong khi úã nhaâ, thò giuáp àúä cöng viïåc cha meå, khi ra lêëy chöìng thò giûä àaåo tïì gia, chúá höí àïën ngûúâi súã sinh, thïë cuäng laâ veã vang àïën doâng hoå; cha meå bao giúâ cuäng mong cho con àûúåc yïn phêån thêët gia. Àaåo laâm con gaái mong troån veån chûä hiïëu, nïn thïí têët têëm loâng hy voång cuãa ngûúâi, múái laâ xûáng nghôa baáo àaáp. Coân àïën sûå thêìn hön, àõnh tônh thúâi duâ khi àaä xuêët giaá, nïëu gùåp bûúác caãnh ngöå thuêån tiïån, cuäng khöng nïn nhaäng boã cêëp dûúäng, coá nhiïìu ngûúâi con gaái, khi àaä gaã vïì nhaâ chöìng thûúâng hay tûå mònh nghô thêìm rùçng: “Mònh laâ seä vïì laâm con möåt nhaâ khaác röìi, duâ muöën yïu mïën cha meå, cuäng khöng sao àûúåc nûäa, vò súå ngûúâi chöìng khöng cho, vaâ gia nûúng khöng bùçng loâng”. Caái àoá múái laâ möåt àiïìu nghô lêìm, nïëu ngûúâi chöìng maâ khöng cho ngûúâi vúå yïu cha meå, thïë thò hoå cuäng khöng biïët yïu cha meå hoå hay sao? Tûâ xûa àïën nay khöng bao giúâ coá möåt ngûúâi coá loâng thaão vúái cha meå mònh, maâ laåi traách ngûúâi ta coá loâng thaão vúái cha meå bao giúâ... Chó e tûå mònh khöng muöën laâm hïët böín phêån àoá maâ thöi. Àaä àaânh rùçng: con gaái “xuêët giaá toâng phu”, nhûng àaåo toâng phu coá buöåc ngûúâi con gaái quïn göëc nguöìn, thò sao goåi laâ luên lyá àùång, chûä hiïëu laâ phêån sûå cuãa moåi ngûúâi àöëi vúái cha meå, ai ai cuäng vêåy, leä naâo cêëm àoaán nhûäng ngûúâi àaä coá chöìng laåi khöng àûúåc yïu http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 39 thûúng cha meå mònh nhû khi trûúác. Theo nhû tuåc tònh úã nûúác mònh cuäng coá möåt àöi nhaâ hay duâng caách aáp chïë nhû thïë, nhûng caái àoá phaãi biïët laâ möåt thoái xêëu, nïn trûâ tiïåt ài múái àûúåc. Xem nhû chuyïån xûa cheáp laåi, nhûäng ngûúâi hiïëu nûä bïn Taâu, nhû naâng “Àïì Danh” dêng thú cûáu cha, naâng “Möåc Lan” thay cha toâng quên, naâng “Dûúng Hûúng” nhaãy xöng vaâo àaánh coåp, àïí cûáu cho cha thoaát khoãi cún nguy, danh thúm tiïëng töët, ghi àïí nghòn thu, vêåy cho nïn trong saách Nhõ thêåp tûá hiïëu coá cêu rùçng: “Chûä hiïëu niïåm cho troân möåt tiïët, thúâi suy ra trùm nïët àïìu nïn”, nghôa laâ baách haånh hiïëu vi tiïn. NGHÔA VUÅ CHA MEÅ ÀÖËI VÚÁI CON GAÁI Con àïìu laâ con caã, laâm cha meå nïn ùn úã cho cöng bònh, nuöi daåy con trai thïë naâo, thúâi con gaái cuäng thïë êëy, múái laâ phaãi àaåo; vò rùçng: ngûúâi con gaái cuãa mònh àoá, tûúng lai seä laâm vúå ngûúâi, laâm meå ngûúâi khaác; caái traách nhiïåm êëy khöng phaãi laâ nhoã, nïëu khöng daåy thúâi thêåt laâ laâm röëi cho xaä höåi khöng biïët bao nhiïu; trong khi laâm con, thúâi laâ ngûúâi con gaái; àïën kyâ lêëy chöìng, laâ ngûúâi chuã phuå, coá con caái ra laâ baâ tûâ mêîu; hiïìn cöí àöëi vúái gia àònh, àöëi vúái xaä höåi rêët coá quan hïå lùæm thay. Huöëng höì phong hoáa tûâ chöën khuï mön laâm àêìu, tûâ trong maâ ra ngoaâi, tûâ gêìn maâ ra xa, trûúác coá nhaâ taây, maâ sau ngoä hêìu múái mong nûúác trõ. Vêåy maâ nhiïìu ngûúâi lêëy sûå daåy con gaái, laâm xem thûúâng, xem khinh, khöng ai chõu àïí loâng chuyïn cêìn sùn soác cho lùæm; nuöi coá, daåy khöng, ùn coá, laâm khöng, muöën sao àûúåc vêåy; thûúâng tònh hay nghô rùçng: Con gaái lúán lïn gaã vïì nhaâ ngûúâi, duâ khön duâ daåi àaä coá nhaâ chöìng daåy baão röìi, bêët têët phaãi gia cöng cöë sûác kyâ cuâng cho thïm nhoåc. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 40 Nïëu thiïn haå ai ai cuäng möåt tû tûúãng nhû thïë caã, thúâi ngûúâi con gaái khoá loâng maâ hûúãng àûúåc sûå gia àònh giaáo duåc quñ baáu, chùèng hoáa ra thiïåt thoâi thên phêån lùæm ru?! Noái thïë cuäng coá ngûúâi baão laâ quaá, nhûng tröåm thêëy nhiïìu nhaâ quaá yïu con, maâ thaânh ra con hû, àïën nöîi tam toâng tûá àûác xiïu laåc mêët hïët. ÚÃ nhaâ khöng coá loâng thaão vúái cha meå, ra lêëy chöìng khöng yïn phêån thêët gia, coân mong gò coá con caái maâ giaáo duåc cho ai nûäa. Than öi! Phêån gia àònh giaáo duåc, chñnh laâ phêån sûå cuãa ngûúâi cha meå àöëi vúái con, maâ con gaái laâ thuöåc vïì tûâ huêën gêìn hún nghiïm huêën. Vêåy cho nïn lúâi ngaån ngûä coá noái: “Con nhúâ àûác meå, con hû taåi meå”. Thïë thúâi laâm ngûúâi meå têët phaãi coá möåt phêìn troång yïëu hún laâ laâm cha, muöën cho “choái raång mön mi” thúâi phi mêîu giaáo khöng sao hoaân toaân nhên caách àûúåc; trûúác khi mong ngaânh tûúi, hoa àeåp, thúâi phaãi vun tûúái mêìm non chöìi yïëu, giûä gòn cho khoãi xiïu ngaä, maâ ngaây sau ngûúâi ùn quaã cuäng nhúá àïën keã tröìng cêy. Giaán hoùåc cuäng coá cêy ngoåt maâ sinh ra traái àùæng, nhûng söë êëy bao giúâ cuäng vïì phêìn ñt. Ngûúâi tröìng cêy khöng nïn lêëy sûå bêëp boáng maâ ngêìn ngaåi, chó nïn laâm cho troån veån caái nghôa vuå cuãa mònh laâ àuáng, maâ con caái vïì sau cuäng khoãi lúâi oaán traách rùçng: “troång nam, khinh nûä”. ÀAÅO VÚÅ CHÖÌNG Phu phuå nhên chi àaåi luên, àaåo vúå chöìng laâ lúán nhêët trong nguä luên, nghôa êëy ai ai cuäng àaä hiïíu thûâa ra, khöng cêìn phaãi veä rùæn thïm chên laâm gò. Nhûng caách ùn úã vúái nhau laâm sao cho baách niïn giai laäo, àêìu rêu toác baåc, thò cuäng coá nhiïìu nghôa thêm thuáy úã http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 41 trong; vêåy nïn baân qua sú lûúåc mêëy lúâi, àïí nhûäng keã múái coá chöìng vúå coi chúi, cuäng coá böí ñch àöi chuát. Öi! Àaåo vúå chöìng thûúng yïu nhau thúâi dïî, maâ kinh nhûúâng nhau thúâi khoá, búãi vêåy maâ àúâi xûa múái coá cêu: “Tûúng kñnh nhû tên” laâ cùæt laâm gûúng cho nhûäng keã... Ngûúâi ta súã dô khen baâ Maånh Quang vaâ öng Lûúng Höìng cuäng vò coá möåt caái àûác haånh cên xûáng vúái nhau, cho nïn múái laâm nïn danh giaá cao thûúång nhû vêåy. Nay àaåo vúå chöìng chó lêëy aái tònh, maâ khöng coá kñnh giúái, thúâi trêåt tûå àiïn àaão, gia àònh têët àïën böëi röëi, khi yïu nhau, thò coi nhû ngoåc cön, vaâng lïå, khi gheát nhau, thò coi nhû coã nöåi hoa rûâng; nheå thúâi tiïëng qua tiïëng laåi, nùång àïën xêu êíu lêîn nhau, bêët cöë liïm só; xem nhû thïë, àuã biïët chûä “kñnh” laâ quñ biïët bao nhiïu. Chöìng biïët thuêån hoâa, vúå biïët kñnh troång; troång tònh yïu mïën, nïn thûúâng thûúâng phaãi lêëy lúâi phaãi leä traái maâ khuyïn nhau, khöng nïn quaá yïu maâ sinh ra lúân dïî. Àaä àaânh rùçng: àaåo vúå chöìng phaãi coá aái tònh laâm göëc, coá yïu nhau múái laâm baån suöët àúâi vúái nhau, söëng giûä naåc, thaác giûä xûúng, hai ngûúâi laâ möåt ngûúâi; ùn chung baân, nùçm chung göëi, vui buöìn coá nhau, giaâu ngheâo cuâng chõu, thïë thò ai coân noái aái tònh khöng cöng hiïåu àûúåc. Nhûng maâ khöng biïët taåi laâm sao? Coá ngûúâi chuyïn duâng aái tònh, khöng cêìn àïën lïî nghôa, thuãy chung khöng àûúåc nhû nhêët, sinh ra àiïìu naây sûå kia, àïën nöîi dúã dang, mùæc tiïëng tiïëu àaâm, thiïn haå móa mai; êëy àoá múái biïët caái aái tònh laâ möåt vêåt vêîn coá ñch cho ngûúâi àúâi thêåt, maâ cuäng laâ möåt vêåt hay xui khiïën ngûúâi àúâi mï hoùåc, chòm àùæm hû hoãng cuäng nhiïìu. Vñ duå: khi caái àiïåu thên aái àaä buöåc chùåt hai ngûúâi yïu nhau, thúâi caái ngoaâi vuä truå, hònh nhû khöng coân caái gò hún nûäa, thêåm chñ àïën cha meå anh em, laâ ngûúâi chñ thên chñ thiïët, maâ cuäng coá ngûúâi nhêîn boã ài àûúåc, huöëng höì laâ ai. Laåi coân biïët bao nhiïu sûå gian nan traãi qua nhûäng con àûúâng nguy hiïím àïën àêu, khi aái tònh àaä àïí vaâo, thò cuäng coi nhû ài àêët bùçng, khöng nghi ngaåi chuát naâo caã; caái tònh cuãa ngûúâi ta, khi àang thûúng yïu nhau, thò gùæn boá nhûúâng êëy, maâ khi phai laåt, thò ra thïë naâo? Caái aái tònh coá khi thõnh coá khi suy, thay àöíi khöng chûâng, http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 42 nïëu àaä biïën caãi, thúâi caái aác caãm cuãa noá cuäng khöng phaãi laâ vûâa àêu, sûå phiïìn phûác, nhû soáng lûúån, nhû trúã baân tay, loâng ngûúâi biïët lêëy chi so, mêy so coân moãng, giêëy so coân daây, caái muâi chua cay êëy, tûúãng trong thïë gian, khöng phaãi laâ khöng coá ngûúâi àaä tûâng nïëm qua; phaâm möåt vêåt gò, àaä coá nùng lûåc laâm ra àûúåc nhiïìu sûå lúåi ñch, têët nhiïn coá laâm ra nhiïìu sûå tai haåi hún caác vêåt têìm thûúâng kia. Nay muöën giaäi cho roä caái aái tònh, thúâi xem ngay nhû loaâi vêåt (sinh hûäu àõnh ngêîu) laâ toaân coá aái tònh hïët thaãy, nhûng aái tònh cuãa loaâi àöång vêåt, têët khöng coá trêåt tûå, khöng coá quy cuã, ngûúâi ta coá khaác, búãi nhúâ coá luên lyá, lïî nghôa rêët hay. Chúá nhû chó biïët caái aái tònh, khi sao nhaäng ra, biïët lêëy gò maâ raâng buöåc noá laåi, àïí cho vûäng bïìn lêu daâi. Tröåm xeát trong àaåo vúå chöìng, laâ phu phuå dô nghôa hiïåp, aái tònh chùèng qua àïí duâng cho luác thiïëu niïn, coân nhû vaän niïn thúâi chó coá ên nghôa mùån maâ, coân aái tònh bêy giúâ, àaä khöng phaãi laâ thúâi tiïët nûäa; nhûng nhên aái maâ sinh ra ên, nhên tònh maâ sinh ra nghôa. Vêåy thò àaåo vúå chöìng, phaãi coá caã aái tònh ên nghôa, thêët gia múái hoâa húåp vêåy. Àöi thiïëu niïn duyïn ûa caá nûúác, caái caãnh ngöå xinh àeåp biïët laâ bao? Thïë maâ úã àúâi phaãi cho kheáo. ÚÃ àúâi traánh sao cho khoãi nhûäng sûå yá ngoaåi xaãy ra, hoùåc àïën cho ngûúâi àaân öng, hoùåc àïën cho ngûúâi àaân baâ, maâ nïëu khöng thiïån xûã, xïëp àùåt cho thoãa maän, thúâi cuäng haåi àïën chûä hoâa, nïn phaãi suy ài xeát laåi, phoãng viïåc xaãy ra coá quan hïå thïë naâo, thiïåt haåi ra laâm sao? Àaáng chia lo cuâng nhau, hay laâ nïn can giaán àoáng cûãa daåy nhau, kñn àaáo möåt caách..., chúá àïí ngûúâi ngoaâi roä biïët tiïu hao. Cuäng laâ möåt baâi thuöëc rêët hay, chûäa khoãi bïånh maâ khöng dêëu vïët chuát naâo. Ngûúâi coá lêìm löîi àoá, cuäng nïn mau mau höëi quaá tûå tên, khaá nhêët bêët khaã taái; phaâm nhûäng ngûúâi tuöíi treã khñ huyïët phûúng cûúng, laåi caâng gòn giûä cêín thêån cho lùæm, chúá nïn àïí traái yá nhau, thúâi viïåc nhaâ àïën trïî naãi, sûå haånh phuác chung thên cuãa hai ngûúâi, coá nhiïìu àiïìu ngùn trúã. Tuåc ngûä coá cêu: “Thuêån vúå thuêån chöìng, taát bïí àöng cuäng caån” gia àaåo nhúâ àoá maâ hûng vûúång, con caái doâm thêëy ngûúâi lúán ùn úã hoâa thuêån, kñnh nhûúâng nhau maâ bùæt chûúác àûúåc àiïìu hay leä phaãi, con hiïìn chaáu thaão nhúâ àoá maâ ra. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 43 Nhûng khoá lùæm thay, búãi vò hai ngûúâi êëy àïìu phaãi coá möåt caái nghôa vuå rêët mêåt thiïët àöëi vúái nhau, chúá nhû möåt ngûúâi cuäng khöng sao hoaân toaân cho àùång. Vêåy cho nïn àaåo vúå chöìng, trong khi kïët húåp röìi, thúâi laåi cêìn phaãi trau döìi àûác haånh hún nûäa, duâ àaân öng, duâ àaân baâ, khi naâo cuäng giûä böín phêån cuãa mònh rêët chñnh àaáng, chúá cho ra ngoaâi phaåm vi, maâ cuâng nhau chung hûúãng caái haånh phuác gia àònh, laâ möåt phêìn thûúãng lúán, töët àeåp vö cuâng, cuãa öng taåo hoáa àaä àïí daânh cho, veã vang thay! Xûáng àaáng thay! NGÛÚÂI ÀAÂN BAÂ MUÖËN GIÛÄ QUYÏÌN LÚÅI CHO MÒNH PHAÃI NÏN COÁ MÛÚÂI ÀIÏÌU 1) Sûãa mònh cho ngay trong saåch. 2) Tñnh cêìn kiïåm siïng nùng laâm cöng viïåc, chúá nïn tiïu phñ nhûäng sûå vö ñch. 3) Àöëi vúái chöìng phaãi troång nïí nhau, àûâng lêëy tònh thûúng yïu maâ àem loâng húân dïî, thûúâng thûúâng cûá coi nhau nhû möåt bêåc khaách quyá, mùåt muäi tûúi cûúâi maâ chúá nïn giúän cúåt, nhû phûúâng son phêën gioá trùng, nïët na óu nhóu maâ khöng ai daám phaåm àiïìu vö lïî àïën mònh, mònh phaãi giûä àaåo laâm vúå, àïí cho ngûúâi ta phaãi giûä àaåo laâm chöìng, hïët loâng hïët sûác lo lùæng cöng viïåc trong gia àònh, laâm sao cho ngûúâi ta chõu cöng nhêån caái phêìn nöåi tûúáng phaãi tröng cêåy úã mònh. 4) Tònh gia töåc, àöëi vúái cha meå chöìng, anh em hoå haâng nhaâ chöìng, phaãi coi nhû anh em cha meå nhaâ mònh, chúá coá thêëy ngûúâi ngheâo keã khoá, sa suát thua mònh maâ khinh bó, hay laâ quï muâa döët naát maâ sinh loâng reã ruáng, thò ngûúâi yïu cuãa mònh cuäng khoá chõu thay. 5) Biïët caách nuöi con, sinh con laâ nhúâ leä tûå nhiïn cuãa taåo hoáa, khöng tûå sûác mònh ûng muöën maâ àùång, duy caái cöng nuöi daåy múái http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 44 thêåt laâ tûå mònh ûng muöën laâm sao, thò àùång laâm vêåy. Caách nuöi treã con, giûä gòn luác ùn uöëng, àau àúán; khön lúán khuyïn baão hoåc haânh, luyïån têåp tñnh tònh gêy dûång nïn noâi giöëng töët laânh, thay àúä möåt phêìn troång yïëu cho ngûúâi àaân öng. 6) Tñnh kñn àaáo, ngùn nùæp, ngûúâi àaân baâ dêîu giaâu sang àïën bûåc naâo, maâ tñnh khöng kñn àaáo, àïí ngûúâi ngoaâi khuy du vaâo viïåc nhaâ, têët sinh ra lúâi deâm pha, chï cûúâi, vúå chöìng giêån dûä nhau, anh em chöëng baáng nhau, gia àònh xaáo löån búãi àoá maâ ra, coân khöng ngùn nùæp thò mêët trêåt tûå ài, viïåc trûúác chûa laâm, laåi laâm viïåc sau, keã sú coi laâm thên, keã thên múái coi laâm sú, viïåc àïìu coá nhuáng tay vaâo, maâ mêët coân khöng biïët. 7) Àöëi vúái keã hêìu, ngûúâi úã trong nhaâ, boån êëy laâ giuáp viïåc cho mònh, nïn niïåm cöng lao khinh troång, chúá nhêët luêåt coi giúãi cuäng nhû lïëu, hay cuäng nhû dúã, maâ thêët nhên têm. 8) Ngûúâi ta úã àúâi, coá nghïì nghiïåp múái coá giaá trõ, khöng haån nghïì gò, cöët àïí maâ tûå vïå lêëy thên mònh, phoâng khi lúä bûúác sa chên, khoãi mêët caái thïí con ngûúâi. 9) Àöëi vúái baån beâ, phaãi thaânh tñn, laâm ngûúâi ai cuäng coá baån, song phaãi lûåa choån baån hiïìn maâ chúi, keão nûäa gêìn mûåc ùæt àen, haá chùèng quan hïå lùæm sao? 10) Taâi tñch suác, àaân baâ vúái con gaái ra laâm cöng viïåc, tuy khöng bùçng àaân öng con trai maånh daån hún, nhûng vïì phêìn veán kheáo nhen nhuám, tûâng ly tûâng haâo, laåi kyä caâng tinh tïë coá xêëp böåi; búãi thïë múái biïët caái thiïn chûác àaä phên chia raânh raânh, coi nhû gia àònh naâo hûng vûúång, thûåc khöng loåt tay ngûúâi àaân baâ, vêåy nïn ngûúâi àaân baâ cêìn phaãi coá taâi tñch suác. Ngûúâi àaân baâ maâ traái caái luêåt êëy laâm sai böín phêån, seä phaãi phaåt mêët quyïìn lúåi ngay. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 45 CON GAÁI PHAÃI NÏN TÊÅP VIÏÅC NHAÂ CHO QUEN Coá gaái mûúâi hai tuöíi àaä daåy lêìn cho biïët cöng viïåc trong nhaâ, dêìu cho ài hoåc trûúâng, nhûng cuäng phaãi biïët thïm möåt moán viïåc nhoã nhùåt trong nhaâ nûäa, coá thiïåt haåi gò, vò rùçng tûúng lai ngûúâi naâo cuäng phaãi coá chuã trûúng möåt gia àònh hïët thaãy, nïëu biïët vùn chûúng maâ khöng thûåc haânh àûúåc cöng viïåc, thò hoáa ra tû tûúãng mïnh möng, coá vùn maâ khöng coá chêët, noái trúâi noái àêët thúâi truáng, caách ùn caách úã ngö nghï, caái ngöå àiïím êëy, khöng phaãi ngaây xûa ta hoåc chûä Taâu maâ khöng mùæc phaãi caái bïånh àoá àêu, coi nhû àoåc saách mûúâi nùm khöng ra xem vûúân, lùæm keã khöng biïët phên biïåt àûúåc con trêu hay con boâ, möåt quan tiïìn khöng biïët mêëy àöìng. Nay tên hoåc àaä khöng àïën thïë êëy nûäa, thò sûå hoåc phaãi suy xeát. Phaâm ngûúâi àaä coá hoåc thûác, thò viïåc gò giûäa àúâi, cuäng nïn laänh lûúåc ñt nhiïìu múái goåi laâ hoåc phöí thöng, àaân öng coân biïët viïåc nhaâ cû xûã, caách mua baán, caách nêëu ùn, caách nuöi con, huöëng àaân baâ böín phêån trong gia àònh laåi sú lûúåc ài, chùèng laâ bêët lúåi lùæm ru? Vêåy thò sûå hoåc cuãa con gaái, thiïët tûúãng phaãi chia ra laâm hai phêìn: möåt phêìn luyïån têåp vïì tinh thêìn, cêìn phaãi àoåc saách vúã, möåt phêìn phaãi laâm viïåc bùçng tay chên, múái nhuêìn nhaä cöng viïåc, múái thûåc haânh hiïåu nghiïåm, nïëu cûá biïn baâi lïn trïn maãnh giêëy, caách nuöi con cho saåch seä, maâ em uát bïn caånh mònh bêín thóu tröëi kïå, noái rùçng vïå sinh, maâ caách thûác ùn uöëng phoá mùåc ngûúâi úã, àöì ùn thûác àûång khöng húåp vúái caách phoâng bïånh, laâm sao ùn vêåy, ùn röìi laåi ài, ài röìi vïì ùn, coi caái nhaâ nhû quaán troå möåt bûäa, thò sûå hoåc khöng coá ñch lúåi gò cho ai. Àoåc cêu “baác aái” thuöåc loâng, maâ cha meå anh em trong nhaâ, àaä khöng quyïën luyïën nhau, thò coân thûúng yïu ai hún nûäa, chûä “böín phêån” viïët moân buát, maâ thêëy àiïìu gò traái mùæt cuäng lú ài, laâm sao goåi laâ hïët böín phêån àùång. Laâm möåt ngûúâi con gaái trong nhaâ, tû caách göìm thanh biïët thö hay nhiïn hêåu múái quyá, nay muöën hoåc têåp cöng viïåc trong nhaâ, chi bùçng qui cuã sùén cuãa cha meå àaä baây ra trûúác mùæt maâ mònh luyïån thuåc coân gò hay hún. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 46 Àaânh rùçng laâm nghïì gò thò möåt nghïì, chúá chùèng ai bùæt caá caã hai tay bao giúâ, nhûng àêy coá phaãi nghïì kiïëm tiïìn àêu, maâ súå sûå vêån àöång àïën lao thên khöí tûá, àêy laâ pheáp hoåc khön ngoan ngùn nùæp laâm viïåc cho mònh, giuáp cöng cho nhaâ, laâm viïåc tûác laâ hoåc, hoåc tûác laâ laâm viïåc, vñ duå nhû: thêëy cha meå buön baán hay laâm nghïì nghiïåp gò, cuäng àïí con mùæt àïën xem xeát cho tûúâng hiïíu, caái cên lûúång, caái thûúác ào, cên vaâng khaác cên böåt, coá cêìm dêy cên múái biïët non giaâ, thûúác möåc khaác thûúác may, coá so àïën múái hay daâi vùæn, hoùåc nhaâ coá cuáng kyå, lïî mûâng vui, laâm baánh traái, laâm mûát moán, cuäng thên haânh phuåc dõch vúái ngûúâi, àêìu laå sau quen; vaãi bö cùæt quêìn aáo, tñnh laâm sao laâ lúåi, laâm sao laâ haåi, coá biïët múái khoãi lêìm. Noái toám laåi, trong àúâi viïåc gò kinh nghiïåm röìi, thò toaân laâ coá ñch hïët thaãy, kõp àïën khi khön lúán tûå mònh suy xeát, söí saách chi tiïu, phoãng laâm thïë laâ röång, hay thïë laâ heåp, caách liïåu lyá gia chaánh, toaân nhúâ nhûäng tay nöåi tûúáng, coá kyã cûúng caã, maâ ngûúâi kyã cûúng thúâi laâ ngûúâi siïng nùng, siïng nùng tûå nhoã têåp lêìn lïn, chúá àúåi khi lúán têåp sao cho nöíi. TREÃ CON TRONG NHAÂ PHAÃI NÏN DAÅY CHO BIÏËT THÛÁ TÛÅ CAÁCH ÙN ÚÃ Daåy treã con cöët phaãi daåy cho biïët sûå saåch seä laâm àêìu vò àûáa treã bao giúâ cuäng ham chúi, bêët cöë bêín thóu, maâ sûå bêín thóu quen, trûúác laâ haåi àûúâng vïå sinh cho thên thïí, sau haåi àïën têm tñnh cuãa con ngûúâi. Têy coá cêu phûúng ngön noái rùçng: “Sûå saåch seä laâ meå àeã sûå sûác khoãe”. Ngûúâi bêín thóu quen, àïën khi khön lúán têm tñnh cuäng bêín thóu, quan hïå cho möåt àúâi ngûúâi. Vêåy thò àiïìu saåch seä laâ àiïìu thûá nhêët trong nhaâ thûúâng ngaây; buöíi mai súám dêåy, luyïån cho treã con phaãi biïët caách tûå mònh laâm lêëy nhû laâ phaãi suác miïång, phaãi rûãa mùåt, saáu baãy tuöíi àaä têåp hoåc haânh, giúâ ùn, giúâ hoåc àuáng lïå cho quen, khi chúi cho coá chûâng coá àöíi, aáo quêìn àûâng àïí raách rûúái, möîi ngaây phaãi tùæm möåt lûúåt, khi ài nguã nhùæc rûãa chên, cêìm àöì ùn, tay http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 47 phaãi cho saåch, nïëu bêín thóu àûâng cho ùn, tûå khùæc àûáa treã con phaãi vêng theo lúâi daåy baão. Àiïìu thûá hai: Muöën daåy cho têm trñ treã con àûúåc ngay thùèng, thò nhêët thiïët nhûäng vêåt gò cuãa ai, khöng àùång tûå tiïån maâ lêëy ài, khöng xin pheáp vúái ngûúâi lúán trûúác, hoùåc túái nhaâ ai, cêëm khöng cho baå cêy gò quaã gò cuãa ngûúâi cuäng haái, coá àûáa treã àaä phaá haåi cêy quaã ngûúâi ta, vïì nhaâ maách laåi vúái meå, baâ meå coân khen con gioãi, con taâi, laâm sao con laåi haái àùång, nhû thïë laâ trûúãng thaânh caái tñnh tham lam cho treã con, thêåt taåi ngûúâi lúán caã, nguyïn caái tñnh treã con coá tham, cuäng laâ tñnh tûå nhiïn, chúá khöng phaãi cöë tham lam, cuäng nhû caái tñnh aác, laâ aác tûå nhiïn, haäy xeát nhûäng àûáa múái biïët thöng hiïíu thêëy ai cêìm vêåt gò cuäng àoâi, thêëy con chim con chuöåt, hay caái hoa caái nuå, àaä cêìm lêëy thò muöën xaán àöí rûát xeá cho hû hoãng múái chõu nghe, sao vêåt gò khi xin ngûúâi ta àùång thò biïët mûâng, maâ khi neám ài laåi khöng biïët tiïëc, caái àoá àuã chûáng rùçng treã con dêìu tham dêìu aác, àïìu khöng coá cú têm hïët thaãy; tham aác möåt caách vö têm, chó theo caái vêåt duåc cuãa àúâi sai khiïën àoá maâ thöi. Àiïìu thûá ba: laâ coá ngùn nùæp nhûäng àöì duâng hay àöì chúi phaãi biïët cuãa quyá cuãa heân, vêåt thanh, vêåt thö àïí phoâng khi duâng cho coá thûá tûå, aáo quêìn thûúâng duâng, daåy cho biïët àïí coá núi coá chöî, mêëy caái cuäng biïët; àûáa treã con àaä ài hoåc thò caái aáo quêìn mùåc àïën nhaâ trûúâng, caái naâo mùåc úã nhaâ phaãi nhêët àõnh, khi vïì àïën nhaâ phaãi thay àöíi ngay, chúá cho nùçm ngöìi dùn doá, töëi nguã phaãi kiïëm chöî mònh thûúâng nùçm, chúá khöng àùång baå àêu nùçm àoá; bûäa ùn ngûúâi lúán ngöìi trïn, ngûúâi nhoã ngöìi dûúái, khöng nïn cho ùn nhiïìu, chó thûúâng àuã phêìn, àïí tiïu hoáa cho dïî, ùn lùæm tûác phaát bïånh, vò ngon miïång no ruöåt khöng biïët. Tuåc ngûä coá cêu: “Àoái nhoåc lo, no khoá chõu”, nhûäng treã con thaâ àoái, nghôa laâ nhõn vaâi miïëng chùèng laâm sao, cöë cho àêìy boåc chûáa, laách aách mang khöng nöíi, tham thûåc cûåc thên, treã con àaä hiïíu àêu cêu êëy. Àiïìu thûá tû: Tñnh treã con laâ thuöåc tñn, nhûäng ngûúâi lúán àöëi vúái treã con, phaâm caái gò àaä hûáa lúâi cho, tûác thò phaãi giûä lúâi, vñ duå nhû noái cho ài xem haát, cho àöì chúi, cho vêåt ùn, vên vên... Khöng àùång thaáo tröån àöíi lúâi hûáa cuãa mònh noái cho röìi laåi khöng cho, laâm cho àûáa treã con nghi daå möåt vaâi lêìn, cûá nhû thïë sau daåy veä cuäng http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 48 khöng cöng hiïåu gò nûäa, vò hùæn nghi lúâi noái êëy, chùèng qua cuäng laâ lúâi noái phónh phúâ, khöng coá chùæc chùæn vaâo àêu, ngûúâi lúán noái àùång, thò ngûúâi nhoã noái cuäng àùång, lúán laâm sao thò nhoã bùæt chûúác laâm vêåy. Laåi coân noái vúái treã con, khöng nïn noái chuyïån ma quó, sûå êëy laâ möåt sûå mêåp múâ, khöng coá bùçng chûáng àñch xaác, treã con trñ thûác coân non, thò noá yïn trñ laâ coá ma quó, söëng nhû ngûúâi ta caã. Lùæm nhaâ treã con thêëy trúâi töëi, cêy rung laá àêåp saåt saåt, maâ mêët caã höìn vña, thêåm chñ ra trûúác thïìm, sau heâ nhaâ, cuäng khöng daám ài, tin lùæm súå lùæm, àïìu sinh tñnh yïëu úát ra caã. Àiïìu thûá nùm: Àöëi vúái treã con, chúá nïn quaá yïu quaá chiïìu, thò sinh tñnh lúân dïî, maâ cuäng chúá nïn nghiïm khùæc, àêåp àaánh doåa naåt lùæm, mêët caái tònh tròu mïën cuãa àûáa treã con, cho nïn baây sûå thûúãng phaåt laâm cho vui loâng, biïët vêng lúâi thò thûúãng, khöng biïët vêng lúâi thò phaåt, phaåt quò, phaåt àûáng, khöng cho àöì ùn, thïë laâ àuã, khi àûúng phaåt khöng nïn pha troâ giúän cúåt, vò treã con thêëy thïë thaânh ra khöng súå, khi àûúng thûúãng, àûâng nïn lêëy cúá löîi trûúác maâ kïí laåi, vò nïëu coá löîi maâ vêîn àûúåc thûúãng, thò caái phêìn thûúãng êëy chùèng coá giaá trõ gò. NGÛÚÂI GIAÂU ÀÖËI VÚÁI NGÛÚÂI NGHEÂO Chõ em mònh àûúåc sinh trûúãng vaâo chöî phuá quñ, hêìu mön, voång töåc, gaác tñaá lêìu höìng, ngaây àïm nhú nhúãn, biïët àêu nöîi àúâi coân lùæm keã khöën khöí, nhao nhao trïn con àûúâng truåc lúåi, chaáy da phoãng traán, chûa chùæc àaä êëm no àuã nöíi, búãi thïë maâ sûå lên bêìn tuêët laão, phaãi nïn múã röång thiïån têm, cho ngûúâi thua keám mònh coá chöî haã húi núã daå. Phaâm caái tñnh tònh con ngûúâi ta, thûúâng khi àaä coá caái haånh phuác àùåc biïåt hún ngûúâi, thúâi laâm sao cho khoãi khñ phaách hùng haái, tuy khöng ngaåo maån lùæm, nhûng cuäng biïåt thõ, biïåt àaäi laâ mònh khaác ngûúâi khaác, khi àaä biïåt àaäi, têët laâ sinh loâng oaán http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 49 thaán, àöëi vúái ngûúâi mònh khöng quen biïët nhau, thúâi hoå cho laâ boån khoe tiïìn khoe cuãa, coi ngûúâi coá nûãa con mùæt, àöëi vúái keã baâ con chuáng baån, thúâi thûúâng hay mêët loâng, thûúng àiïìu hoâa khñ, cho nïn trong caái caãnh lùæm thoác nhiïìu tiïìn, têët phaãi nhuán mònh xuöëng möåt àöi tyá, noái nùng lûåa nhúâi khiïm nhûúâng, dêìu coá giuáp àúä cho ai, cuäng àûâng reã ruáng ngûúâi ta lùæm, nhiïn hêåu múái laâ ngûúâi thaânh àöëc quên tûã, vò rùçng caái thanh danh cuãa ngûúâi giaâu, àaä laâm cho chuáng haâng têm quy phuåc röìi, bêët têët phaãi thi haânh caái thaái àöå mi ngûã, muåc thñnh, múái thêåt laâ sang, bêët têët phaãi bùæt buöåc ngûúâi ta tiïn yá thûâa chñ mònh múái thêåt laâ troång. Phûúng chi caái daáng àiïåu con ngûúâi nhaâ ngheâo, laåi dïî khiïën cho ngûúâi ta sinh chaán lùæm, nhûäng khi khuám nuám vaâo cuái ra luöìn, quyïët laâm nö lïå vúái àöìng tiïìn möåt caách deão dai vö cuâng, laåi nhûäng khi yã laåi thïë lûåc ngûúâi ta, maâ coi mònh nhû “tai nuöëc”, khöng coân gan ruöåt, keã coá àuã tai mùæt söëng úã trïn àúâi dûúâng êëy, àuã toã cho ai nêëy àïìu biïët, caái caãnh hûúáng thên phêån khaác nhau nhiïìu. Saách coá cêu: “Bêìn nhi vö siïím, phuá nhi vö kiïu” nghôa laâ: “Ngheâo maâ khöng nõnh, giaâu maâ khöng kiïu” laâ ngûúâi töët, nhûng maâ giaâu khöng kiïu coân dïî laâm àûúåc, chúá ngheâo maâ khöng nõnh cuäng khoá lùæm thay! Vêåy thò ngûúâi giaâu coá, khöng nïn ngûúåc àaäi keã dûúái, vaâ keã bêìn baách, àaä thûúng tònh àöìng loaåi, cuäng mêët caái loâng hiïëu sinh cuãa trúâi àêët, nïëu mònh coá thi ên huïå cho ngûúâi ta, thúâi caâng danh dûå veã vang cho mònh, nhû gêëm thïm hoa, úã hay thúâi gùåp àiïìu hay. NGÛÚÂI NGHEÂO ÀÖËI VÚÁI NGÛÚÂI GIAÂU ÚÃ àúâi gùåp caãnh bêìn baách, thúâi trùm phêìn àïìu chõu thiïåt haåi hïët thaãy, khöng nhûäng caái hònh thûác àaä thua suát, maâ caái tinh thêìn cuäng phaãi hao moân dêìn ài, thûúâng vò sûå tiïìn cuãa noá àeâ neán lêën http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 50 lûúát, laâm cho khön hoáa ra daåi, maånh phaãi thaânh yïëu, búãi vêåy múái coá cêu ca rùçng: “Nhên sinh duy tiïìn nhi dô, hïët tiïìn tiïu traáng sô cuäng laâ dû". Sûå haån chïë cuãa ngûúâi ngheâo àöëi vúái ngûúâi giaâu, hònh nhû bô thûá àaä lêåp thaânh möåt caái àõnh lïå sùén röìi, bêët têët phaãi than thêìm traách vuång laâm gò cho nhoåc, nhûng trong sûå ngheâo cuäng coá hai caách khaác nhau, möåt àûúâng laâ tiïíu nhên, möåt àûúâng laâ quên tûã. Saách Nho daåy rùçng: “Quên tûã cöë cuâng, tiïíu nhên cuâng tû laåm hyã”. ÊËy thïë laâ ngûúâi ngheâo quên tûã thúâi biïët thuã phêån an nghiïåp, khöng hay tham nhuäng cuãa ngûúâi, ngheâo maâ liïìn chñ, khöng thay àöíi tñnh nïët; coân àûáa tiïíu nhên ngheâo, thûúâng bûác vò caãnh ngöå xui khiïën, sinh loâng trúá trïnh, lûâa döëi ùn tröåm, ùn cûúáp, ùn chuâng, ùn vuång, ùn nhúâ, ùn xin, töíng quaát bao nhiïu tiïëng ùn, àïìu laâ thoái xêëu, ai maâ mùæc phaãi, thúâi laâ keã heân. Öi! Ngheâo maâ àûúåc tiïëng laâ ngûúâi quên tûã, thûåc laâ cuäng möåt àiïìu töëi khoá, trïn con àûúâng danh lúåi, ai laâ chùèng bön xu, mûu voång; söëng khöng thïí chó húáp khöng khñ trúâi, maâ söëng nöíi, khi àaä ra xong xanh vúái àúâi, tûác laâ phaãi chõu sûå àúâi raâng buöåc, cho thên thïí cuãa ngûúâi ngheâo, àöëi vúái thên thïí ngûúâi giaâu, gian nan laâ taåi àoá; nïëu khöng coá chñ khñ khùèng khaái, cêìm loâng cho vûäng, chi cho khoãi vò vêåt chêët caám döî, say àùæm, quïn mêët caái “thiïn chên” cuãa con ngûúâi. Laâm ngûúâi ngheâo maâ giûä cho troån caái nhên caách chó duy coá caái loâng trong saåch saáng suöët, nhiïn hêåu ngûúâi ta múái phuåc, mònh àaä khöng coá thïí tûå lêåp lêëy gian san nöíi, thúâi khöng nïn thêëy thïë giaâu sang cuãa ngûúâi, maâ lêy lêët cêìu cho coá àùång; cêìu ngûúâi ta, têët ngûúâi ta kiïu vúái mònh, cêìu ngûúâi ta thúâi phaãi duâng hïët cú têm, xaão traá, kiïíu haãnh múái àûúåc, nhû thïë dêìu coá cuäng khöng coá danh dûå gò, nïn chi ngûúâi ta úã àúâi, nïn tuây phêån giûä gòn, thaânh thûåc siïng nùng, laâm luång cöng viïåc, biïët àiïìu phaãi chùng; thên tuy ngheâo, maâ danh vêîn khöng ngheâo, àöëi vúái ngûúâi giaâu, haá chùèng coá möåt phêìn àùåc sùæc hay sao? Ai daám cho ngheâo laâ toaân bêåy hïët caã? Ai daám cho giaâu laâ toaân hay hïët thaãy? http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 51 NHÛÄNG THOÁI XÊËU NÏN TRAÁNH XA Sûå ùn úã haâng ngaây, coá khi nhoåc nhùçn theo cöng viïåc, coá khi thong thaã ngöìi chuyïån troâ; coá khi buöìn, coá khi vui khi khoan khoaái, maâ ûng laâm, khi bùæt buöåc maâ phaãi laâm, phêìn nhiïìu tñnh tònh ngûúâi ta, thúâi ûa sûå dêåt laåc hún sûå lao àöång; thûúâng muöën traánh cho khoãi caái nöîi lo nghô, àïí cho thên têm àûúåc sung sûúáng, tay khöng muöën laâm, maâ haâm vêîn nhai, nhûng maâ ngöìi vêåy ùn cuäng chûa thñch, laåi coân tòm kiïëm caác caách tiïu khiïín, noá múái phuâ vúái caái loâng súã duåc cho. Trong caác thûá giaãi buöìn, nhû laâ ngêm nga, àaân àõch, cuäng laâ mua vui, xem haát, xem thuêåt, daåo nuái chúi chuâa, àoá laâ caác löëi phong lûu tiïu khiïín, cuãa caác bêåc ngûúâi phuá quñ danh giaá, nhûng xeát laåi caác troâ chúi, thúâi bao giúâ haåi cuäng nhiïìu, maâ lúåi vêîn coá ñt, thûá nhêët laâ haåi àaánh baåc thûá nhò laâ cuöåc haát xûúáng, thûá ba laâ àaân baâ con gaái coân àûúng thanh niïn, maâ lûu luyïën caác núi chuâa àïìn, ba àiïìu àoá thiïåt coá haåi àïën phong hoáa, luên thûúâng xaä höåi. Nguyïn ban àêìu laâ mua vui, maâ sau thúâi kyâ thûåc laâ mua buöìn, mua phiïìn naäo, mua höí theån. Ngûúâi ta úã àúâi khöng phaãi möåt böå maáy laâm viïåc, quanh nùm chñ töëi, cûá lao àöång maäi, thïë naâo cuäng phaãi coá thò giúâ raãnh rang, àïí di dûúäng tinh thêìn, têím böí thên thïí cho khoãe maånh, múái coân coá tû tûúãng lo xa, nghô röång àùång, chúá cùåm cùåm cuåi cuåi, chó ùn vúái laâm maäi cho àïën chïët, thúâi ngêîm khöng coân thuá võ gò, maâ cuäng chùèng coá böí ñch cho ai, nhûng chúi phaãi lûåa viïåc maâ chúi, vaâ khöng nïn mï àùæm lùæm, thñ duå nhû ài daåo nuái, hoáng gioá bïí, xem haát, noái chuyïån, laâ khöng haåi, maâ cuäng coân khöng nïn mï àùæm thay! Huöëng höì duåm nùm duåm baãy laåi, liïìn àïm suöët ngaây, hïët baåc àïën cúâ, hïët töí töm àïën xò laác, thiïët tûúãng nhû vêåy, thò coá phaãi mua vui àêu? Noái cho cuâng ài, muöën lêëy nghïì êëy maâ laâm kïë sinh nhai, cuäng võ têët àûúåc giaâu sang bïìn lêu; bao giúâ ngûúâi àaánh baåc, maâ coá khúãi gia phong, thò cuäng vò cúâ baåc maâ taán gia baåi saãn. Saách coá cêu: “Böåi nhêåp böåi xuêët”. Caái nghiïåp duyïn noá vêîn raânh raânh nhû thïë, chó vò ngûúâi ta khöng biïët tónh ngöå àoá maâ thöi. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 52 Laåi coân biïët bao nhiïu laâ sûå thiïåt haåi; trong nhaâ maâ möåt ngûúâi chuã phuå trõ gia, ham mï cúâ baåc, thò suöët nhaâ êëy, con caái àêìy túá cuäng möåt thoái möåt nïët nhû nhau, cöng viïåc cuäng boã, hoåc haânh trïî naãi, búãi vò khöng coá keã xûúáng xuêët cho àiïìu nïn àiïìu hû, chó laâm hïët viïåc trûúác mùæt, laâ nêëu cúm ra maâ ùn, röìi kïë thûá thò giúã àïën pho baâi, quên cúâ maâ luyïån têåp, keã lúán chúi lúán, keã nhoã chúi nhoã, coá baåc thúâi àaánh baåc, coá tiïìn thúâi àaánh tiïìn, coá aáo quêìn thò àaánh aáo quêìn, khi hïët thò àïën vay taåm thuï mûúán ngûúâi ta, kyá cho àïën ngaây la liïåt múái chõu thöi, maâ coá phaãi àaä thöi àêu, thöi laâ vò hïët phûúng xêy chaåy cho coá tiïìn, maâ phaãi thöi, cêåp kyâ coá laåi àaánh, baão nhau rùçng àaánh àïí cho vui; noái nhû vêåy, hònh nhû trong thïë gian khöng coá thuá võ gò hún caái thuá võ cúâ baåc nûäa hay sao? Àoá giai do têåp quaán maâ sinh ra chòm àùæm, cuäng nhû ngûúâi haát xûúáng, àïm naâo khöng ài xem haát thúâi chõu khöng àùång. Coá nhiïìu ngûúâi noái chuyïån vúái töi rùçng: “Luác bêån viïåc maâ chûa túái raåp haát, têëtàïm àoá nguã khöng yïn giêëc”. Öi! Phuâng trûúâng taác hyá, laâ sûå ngêîu nhiïn maâ chúi àoá thöi, chúá cöng viïåc gò cêìn kñp àïën nöîi quïn ùn mêët nguã, nghô cuäng ngaán thay! Sûå ài xem haát thúâi khöng haåi lùæm, nhûng maâ quaá nõch ài, thò cuäng haåi nhiïìu, vò thûúâng thûúâng cöng viïåc laâm luång, toaân duâng vïì buöíi saáng mai, nïëu thûác àaä quaá canh, taâi naâo dêåy cho súám àùång; vïì àûúâng kinh tïë, vïì àûúâng gia chñnh, möåt nùm truâ tñnh taåi muâa xuên, möåt ngaây thi thiïët taåi buöíi taão thêìn, nïëu buöíi taão thêìn maâ coân àûúng mú maâng giêëc àiïåp, thúâi caác cöng viïåc vêån àöång, toaân phaãi ngùn trúã, caác nhaâ àuã ùn thûâa duâng, khöng cêìn phaãi lo danh nghiïåp têìn taão, nhûng haá laåi khöng nghô vïì sau cho con caái noi theo caái gûúng êëy maâ laâm; phoãng trong möåt xaä höåi, möåt nûãa haång ngûúâi êëy, lêëy àïm laâm ngaây, thò coân coá nghïì nghiïåp sinh lyá gò maâ tiïu thuå vúái àúâi cho qua ngaây thaáng, phûúng chi, tuâng lai phuá quñ, thaái baán kiïìu dêm, do nhûäng chöî xûúáng ca, maâ sinh ra lùæm àiïìu caân dúã, núå duyïn lùng lñu, oanh yïën dêåp dòu, noá xui giuåc cho túái taán haånh thêët tiïët múái nghe, dïî thûúâng mêëy ngûúâi êëy laåi khöng biïët chöî hêìm höë muöën traánh xa sao? http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 53 Song caái tònh duåc àaä vûúng vêën vaâo, khoá loâng maâ tòm àûúåc lûúäi gûúm thiïng maâ dûát lòa caái dêy oan nghiïåt àoá, cho nïn àöí tiïåm phoâng vi, ngùn ngûâa trûúác múái laâ kiïën thûác. NGUÖÌN COÁ TRONG THÚÂI DOÂNG MÚÁI SAÅCH Ngûúâi ta noái rùçng: “Muöën tö böìi caái nïìn giaáo duåc trong gia àònh, cêìn phaãi luyïån têåp caái tû caách laâm ngûúâi cha meå trûúác”. Lúâi noái êëy chñnh phaãi, vò tuåc ngûä coá cêu: “Nguöìn coá trong thúâi doâng múái saåch”, laâ nghôa nhû vêåy, phaâm àûáa treã con úã trong nhaâ, tûâ sûå ùn uöëng cho àïën sûå laâm luång, cuãa cha meå, àïìu laâ caái baâi hoåc vúä loâng cuãa con treã trûúác nhêët thuöåc vïì àûúâng vêåt chêët nhû vêåy, maâ thuöåc vïì àûúâng tinh thêìn, thò caái maáu gò hùæn cuäng seä àuác ra maáu êëy. Vñ duå nhû: maáu ngay thùèng, thúâi àuác nïn con ngûúâi ngay thùèng, maáu gian tham, thò àuác nïn con ngûúâi gian tham, maáu noáng söët, maáu nguöåi laånh, cho àïën maáu uöëng rûúåu, maáu àaánh baåc, thiïåt àïìu coá di truyïìn hïët thaãy, cho nïn ngûúâi ta phaãi cêín thêån maâ phoâng nhaân lêëy têm tñnh cuãa mònh, vò nhûäng sûå àaä gêy nïn, bêët haån töët xêëu, àïìu coá aãnh hûúãng cho con caái vïì sau. Coá keã noái rùçng: “Têm tñnh con ngûúâi hay thay àöíi, khi coân úã trong nhaâ, thúâi theo khuön pheáp cuãa cha meå, coân khi ra ngoaâi thò tiïm nhiïîm theo anh em chuáng baån maâ thaânh ra quen thoái cuäng coá, nhûng caái àoá chùèng qua vïì phêìn ngoaåi caãm; ngûúâi ta súã dô lo súå caái bïånh cùn úã trong cöët tuãy maâ sinh ra múái àöåc, chúá theo sûå ngûúâi ta caám döî, thúâi nhû muöën traánh xa laánh gûãi, cuäng coân khoãi àûúåc, nïëu àaä di truyïìn cuãa cha meå, hay thò hay möåt àúâi, maâ dúã thò dúã caã kiïëp, vêåy nïn muöën giaãi quyïët caái vêën àïì naây, trûâ phi tûå ngûúâi lúán phaãi tu chónh lêëy àaä, röìi múái mong daåy döî con caái noi theo, vò caái àûác caãm hoáa úã chöî gia àònh laâ maånh lùæm, maâ sûå haânh vi cuãa ngûúâi ta, thò gêy nïn tûâ luác lïn ba, lïn baãy, dêìu hay dêìu dúã maâ àaä in sêu vaâo naäo àûáa treã con, khön lúán muöën goåt rûãa cho phai laåt laâ sûå vaån http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 54 nan; möåt ngûúâi àaä mêët giaáo duåc tûâ thuúã coân beá, tuy khön lúán, nhúâ coá thaây hay baån töët, àaâo luyïån laâm sao, thò taâi trñ coá thïí tùng tiïën àûúåc, chñ nhû têm thuêåt cuäng khoá böí cûáu cho laåi. Lùæm nhaâ traách con bêët hiïëu, bêët muåc, maâ khöng chõu suy nguyïn caái sûå bêët hiïëu bêët muåc êëy tûâ àêu maâ ra, nay nhûäng nhaâ than rùçng: “Luên lyá suy àöìi, nhên têm biïën caãi”, maâ cuäng khöng chõu suy nguyïn sûå phaát nguyïn cho roä, thúâi dêìu than thúã cho lùæm cuäng chùèng ñch gò. Muöën nhiïåt têm vïì àûúâng giaáo duåc, maâ böí cûáu cho phong hoáa khoãi suy àöìi, thò nïn ai nêëy tûå lo lêëy viïåc nuöi daåy con treã cho thaânh têm, khi ngûúâi con trai con gaái àaä nïn vúå nïn chöìng, laâ seä laâm cha meå cho luä treã sau naây, thò nïn vò con maâ àïí laåi möåt caái saãn nghiïåp rêët chñnh àaáng, maâ caái saãn nghiïåp êëy, khöng dïî àem tiïu phñ ài àùång, laâ caái saãn nghiïåp gia àònh giaáo duåc vêåy, vun tröìng lêëy àiïìu nhên nghôa, thò haånh phuác cho caã noâi giöëng chúá khöng phaãi chó möåt nhaâ mònh coá lúåi ñch maâ thöi. Caách ngön coá cêu: “Laâm cha meå nuöi con daåy con, êëy laâ àïí àïìn traã ún caái xaä höåi cuãa mònh úã”. Vêåy thúâi sûå giaáo duåc trong gia àònh, cuäng möåt phêìn nghôa vuå, khöng hïët böín phêån laâ löîi vúái lûúng têm cuãa mònh, àöëi vúái con coân döëi, thò coân àöëi vúái ai thiïåt thaâ àùång; mònh phaãi tön caái quyïìn giaáo duåc cuãa mònh lïn, thúâi tûå mònh khöng khi naâo daám sai laåc àiïìu lïî pheáp, múái laâm caái gûúng töët cho con. Saách Nho coá cêu: “Chûúãng qua àùæc qua, chûúãng àêåu àùæc àêåu”, coá àêu tröìng àêåu laâ sinh dûa khaác thûúâng. CAÁCH TRANG ÀIÏÍM CUÃA NGÛÚÂI ÀAÂN BAÂ THÏË NAÂO LAÂ ÀEÅP Phuå dung, nghôa laâ ngûúâi àaân baâ phaãi coá laâm töët, song khöng nïn thaái quaá, phñ mêët thúâi giúâ vö ñch, maâ laåi hònh nhû giaã döëi; chó ham trau chuöët bïì ngoaâi, khöng coân tûúãng àïën cöng viïåc khaác nûäa. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 55 Cöí nhên coá cêu: “Nûä vö minh caãnh, bêët khaã daám diïån”; “ngûúâi con gaái khöng coá gûúng saáng, lêëy gò maâ soi mùåt”. Thïë laâ chuöång sûå saåch seä àoá thöi, vò maây mùåt coá veã vang, loâng daå múái trong saåch ngay thùèng àùång. Trong khi trang àiïím, vuå cêìn thanh khiïët laâm àêìu; nhiïìu ngûúâi con gaái, nghô laâm caách, laâm töët, laâ sûå chuyïn chñnh, coá yá maâi miïåt trong sûå laâm töët; naâo laâ caåo mùåt, keã maây, àaánh löng cöí, veåt toác mai, laâm cho ra daáng cûåc kyâ kheáo, cûåc kyâ xinh; maâ laåi laâ cûåc kyâ khoá coi hún hïët; búãi vò caåo goåt sùæc saão quaá thò mêët caái daáng àiïåu tûå nhiïn trúâi sinh, trúâi sinh möîi ngûúâi laâ möîi khöí mùåt, mùåt troân hay mùåt daâi, mùåt àao àao, hay mùåt àêìy àùån; maá bêìu hay maá nuám àöìng tiïìn, àïìu coá caái veã xinh riïng möåt caách. Saách coá cêu àõnh bònh cho ngûúâi myä nhên noái rùçng: “Nhên gian vö chñnh sùæc, duyïåt muåc tûác vi thuâ”. Nghôa laâ: Trong thïë gian khöng coá sùæc naâo laâ sùæc chñnh, chó taåi ûa mùæt ngûúâi naâo laâ àeåp; laåi ngûúâi àeåp bao giúâ cuäng coá caái veã thiïn sinh, thò múái àeåp, chúá nhû döìi phêën, àaánh saáp, chùèng qua àiïím nhiïîm thïm chuát xinh sùæc, nïëu duâng quaá àêåm, hoáa ra nhû thúå böi tûúång, bùçng khöng coá trang àiïím, laåi tûåa höì möåc moåt huã lêåu, khaã yïím, vêåy thò caách laâm töët, yïëu nghi nhaã àaåm thò xinh hún hïët, phaâm ngûúâi khuï caác con nhaâ àaåi gia, sinh trûúãng phuá quyá, maâ biïët caách nhuán nhûúâng, laåi caâng toã ra caái veã àoan trang kñnh troång, hoa hoâe sùæc saão, chùèng qua laâ baån con haát con ca, phêën sûác àïí laâm troâ chúi cho ngûúâi du khaách, chõ em haâ têët phaãi bùæt chûúác caái löëi thúâi trang êëy laâm chi, cho nheå caái phêím giaá cuãa mònh ài. TUY RÙÇNG: Lûúåc gûúng laâ phêån quêìn thoa, Sao cho chaãi chuöët nïët na dõu daâng. Giûä gòn voác ngoåc mònh vaâng, Chûä “trinh” gêëp mêëy muön ngaân chûä “dung”. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 56 LÚÂI HÛÁA CUÃA NGÛÚÂI TÛÃ TÏË CUÄNG NHÛ LÚÂI THÏÌ Lúâi hûáa laâm sao maâ phaãi thêån troång nhû thïë? Do búãi trong caái lúâi hûáa coá nhiïìu àiïìu quan hïå cöng viïåc thaânh baåi lùæm. Phaâm ngûúâi tûã tïë lúâi noái coá chûâng àöíi, viïåc laâm coá thûá tûå, khi àaä ra noái thò chùæc chùæn, khöng sai thêët chuát àónh, àaä àem loâng giuáp viïåc cho ai, khöng bao giúâ khöng hïët sûác, vò trûúác coá suy nghiïåm, ngaânh ngoån cöåi rïî têët caã, sau múái daám hûáa lúâi, cho nïn lúâi noái êëy, cuäng vñ nhû lúâi thïì vêåy. Lúâi thïì chùèng qua vuå coá thêìn minh chûáng giaám àïí khoãi lo sûå thay àöíi, maâ lúâi ngûúâi tûã tïë noái laâ nhû ròu cheám xuöëng àaá, ngûåa tûá khöng theo kõp, dêîu trung gian coá sûå gò ngùn trúã, laâm sao cuäng phaãi cöë gùæng cho thaânh tûåu caái kïët quaã, maâ mònh àaä múã miïång nhêån lêëy caái traách nhiïåm àoá. Ngûúâi ta bùn khoùn theo mònh, nïëu mònh maâ laåi ùn lúâi chùèng ra laâm ngöå sûå cuãa ngûúâi ta àoá û? Huöëng úã àúâi vúái nhau, chó lêëy coá lúâi noái, maâ sau thi thöë ra caác cöng viïåc, nay laåi noái, noái khöng tin àùång, phoãng coân laâm nïn cöng viïåc gò, búãi thïë maâ phaãi giûä lúâi hûáa cho lùæm. Muöën giûä lúâi hûáa cho vûäng vaâng, phaãi nïn biïët trûúác cho coá hai leä: Möåt leä phaãi biïët mònh coá àuã sûác maâ àaãm àang àùång sûå yïu cêìu cuãa ngûúâi ta chùng, sûå yïu cêìu àoá coá lúåi cho ngûúâi êëy, maâ coá àïí phêìn thiïåt haåi laåi cho keã khaác khöng, laâm sao traánh khoãi nhûäng àiïìu ùn nùn vïì sau, nhiïn hêåu múái daám hûáa lúâi. Leä thûá hai, phaãi biïët ngûúâi coá sûå cûåc chùèng àaä, laâm lêëy khöng xong, múái phaãi àïën nhúâ mònh, nïëu mònh àaä noái giuáp, sau laåi khöng giuáp, thò hònh nhû lûâa döëi ngûúâi ta, maâ laåi lûâa döëi caã lûúng têm mònh nûäa. Trong thïë gian coân coá àiïìu gò thiïët tha àau àúán cho bùçng sûå noái phaãi ra chùèng, gùåp chùng hay chúá, nhû luä haâ rûáa, khöí naâo cho qua khöí êëy, nïn suy buång ngûúâi cuäng nhû buång mònh, maâ chia lo vúái àöìng loaåi, tûå khùæc phaãi giûä lúâi hûáa, vaã laåi giûä àùång lúâi hûáa cuäng lúåi cho mònh, vò caác sûå nhöë nhùng khöng daám xêm phaåm àïën http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 57 mònh, àïìu quaái gúã khöng àûa quêëy nhiïîu mònh, mònh laâ möåt ngûúâi trung tñn vúái lúâi hûáa, ngûúâi àúâi coá thïí tröng mong àùång mònh, coân gò sung sûúáng hún. Vïì àûúâng giao thiïåp bïì ngoaâi àaä thñch húåp vúái àaåo xûã thïë, laåi cho àïën caác möëi giêëu úã trong loâng cuäng thûúâng thêëy thoãa thiïëp hún, coá nuöi àùång caái chñ, quaã quyïët, laâ úã tñnh thaânh àöëc maâ ra, coân chûáa àùång caái tònh caãm khñch nhiïìu, laâ taåi múã caái trñ suy xeát röång, nïn chi ngûúâi thaânh àöëc toaân thõ ngûúâi caãm khñch sêu xa, nhûäng ngûúâi khinh lúâi hûáa coá leä búãi ñt suy xeát cho röång, khöng trñ quaã quyïët nhû àaân öng, nïn tñnh thaânh àöëc tûåa höì non ài, thaânh thûã, hoå cûá baão lúâi hûáa cuãa àaân baâ con gaái chùèng ùn thua gò. Chuáng ta phaãi nghiïåm laåi, nïëu coá hùèn nhû vêåy, nïn àöíi ngay, lúâi hûáa cuãa ngûúâi tûã tïë cuäng nhû lúâi thïì kia maâ... ÀAÂN BAÂ VÚÁI NGHÏÌ NGHIÏÅP Muöën cho bïn phe àaân baâ con gaái coá giaáo duåc chñnh àaáng nhên caách hoaân toaân, thúâi khöng phûúng daåy naâo cho bùçng hoåc têåp nghïì nghiïåp, nhûng nghïì nghiïåp cuãa àaân baâ con gaái mònh, xûa nay chó trûâ nûä höìng chi ngoaåi, nhû thïu, dïåt, may vaá v.v... thò khöng coân gò àaáng goåi laâ nghïì nghiïåp; vêåy thò xûa nay sûå giaáo duåc con gaái, khöng coá mêëu chöët gò thaãy. Nay nhúâ Nhaâ nûúác coá múã caác trûúâng nûä hoåc, thò nhûäng ngûúâi theo àoâi buát nghiïn, cuäng àaä coá möåt ñt àûúåc ra laâm cöng naây viïåc khaác, nhû laâm cö giaáo, cö àúä v.v.., nhûng söë êëy cuäng laâ hiïëm lùæm, vò caác cöng súã khöng àuã dung naåp cho nhûäng ngûúâi thi ra, dô trñ phaãi lúä laâng cöng viïåc cuäng nhiïìu; laåi möåt haång ngûúâi vò caãnh ngöå nhaâ, vò tuöíi lúán khöng theo kõp lïn caác trûúâng trung àùèng, cao àùèng nhû chõ em àûúåc, àaânh phaãi xoay vïì nghïì khaác. Song nghïì khaác thò nhû àaä kïí trïn kia, êëy laâ möåt caái hiïín tûúång cho boån thanh niïn nûä lûu khoá xuêët àêìu löå diïån vúái àúâi cho nöíi. Vêåy thò nhûäng ngûúâi laâm cha meå ngûúâi sinh ra trûúác, haá http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 58 khöng àïí con mùæt maâ quan saát viïåc hiïån taåi, vaâ viïåc tûúng lai, seä àùåt àûáa con em mònh vaâo möåt caái àõa võ naâo, cho thên thïë chuáng noá khoãi truåy laåc, maâ suöët àúâi àùång chung hûúãng cuöåc haånh phuác cuãa nhên loaåi, chúá nhû àúâi caâng tiïën túái, ngûúâi khön cuãa khoá, biïët bao nhiïu laâ àaân baâ con gaái vò khöng nghïì nghiïåp, cuâng tuáng maâ trúã ra laâm àiïìu nhuåc nhaä, thûúng luên baåi lyá, chùèng coân gò laâ nhên caách nûäa. Caác nhaâ coá chûác traách giaáo duåc leä naâo àiïìm nhiïn toåa thõ, maâ khöng àöång têm hay sao? Theo phong tuåc ta, caác nhaâ coá con gaái chó mong cho con khön lúán thò gaã chöìng àaä àuã röìi, chùèng cêìn daåy veä nghïì nghiïåp gò hïët thaãy, maâ nhûäng ngûúâi con gaái êëy cuäng yïn trñ rùçng: mònh khöng phaãi laâm viïåc maâ cuäng àûúåc ùn, laâ sûúáng röìi, dô tri nghïì nghiïåp cuãa àaân baâ con gaái àïìu khoaáng phïë caã, thúå thïu, thúå dïåt, thúå may phoá mùåc cho àaân öng laänh hïët, maâ àaân baâ con gaái thúâi ùn dûng ngöìi röìi, nûúng tûåa ngûúâi ta maâ söëng, khöng coân biïët caái phêím giaá mònh úã àêu, coá caái thiïn chûác laâm sao, quan hïå vúái gia àònh vúái xaä höåi thïë naâo? Daám àem caái thên hûäu duång maâ laâm thaânh ra vö duång, àïí laâm thiïåt thoâi chung cho möåt dên töåc, caái àoá löîi taåi ai? Tuy vêîn löîi taåi ngûúâi con gaái àaân baâ, nhûng cuäng vò giaáo duåc, chó veä sai àûúâng, maâ thaânh ra caái haåi cûá di truyïìn maäi maäi. Nhên àêy xin giúái thiïåu vúái chõ em möåt baâi hoåc hay cuãa baâ Gilmau (Rin-mö) ngûúâi nûúác Myä coá laâm quyïín saách Àaân baâ vúái kinh tïë baâ noái möåt caách thaãm trêìm thiïët thûåc lùæm. Baâ cho laâ: “Trïn thïë giúái mêëy trùm vaån ûác loaâi àöång vêåt, chó coá àaân baâ laâ hay theo àaân öng maâ ùn nhúâ, búãi vêåy àaân baâ trong loaâi ngûúâi, phaãi kiïëm àûúåc ngûúâi chöìng tûã tïë, múái coá caái sinh kïë cuãa mònh, thaânh ra loaâi ngûúâi laåi khöng àûúåc hûúãng caái thuá sinh hoaåt tûå do bùçng loaâi àöång vêåt; caái nguyïn nhên aác êëy laâ taåi àaân baâ, khöng coá nghïì nghiïåp nhêët àõnh, khöng mûu àöåc lêåp àûúåc vïì àûúâng kinh tïë”. ÊËy àaåi khaái caái yá kiïën cuãa caác ngûúâi trñ thûác àúâi nay, thuöåc vïì caái vêën àïì àaân baâ àöëi vúái nghïì nghiïåp coá quan hïå thïë naâo? Baâ nghiïn cûáu ra nhiïìu leä rêët hay, coá quan hïå vúái nhên caách, quan hïå vúái sûå giaáo duåc, quan hïå vúái sûå hön nhên; vò thïë maâ trûúác hïët phaãi coá hoåc vêën chuyïn mön, sau laåi nhên chûác nghiïåp maâ http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 59 àûúåc trñ thûác ûáng duång, cho nïn àaân baâ phaãi coá chûác nghiïåp múái coá giaáo duåc hoaân toaân. Baâ laåi chûáng minh cho caác leä rùçng: “Àaân baâ khöng phaãi toaân yïëu àuöëi khöng laâm àûúåc caác nghïì nghiïåp, chó vò khöng laâm thò khöng quen, nïëu coá laâm thò àûúåc sûác khoãe, khöng coá nghïì nghiïåp gò, maâ laâm chûúáng ngaåi cho àaân baâ khöng laâm àùång; laåi möåt leä laâ àaân baâ àaä coá chûác troång yïëu laâm meå, thúâi laåi caâng phaãi coá lõch duyïåt, kinh nghiïåm lùæm múái coá trñ khön kheáo. Nuöi con khöng nhûäng biïët caách nuöi, maâ cêìn biïët caách daåy hún, nïëu ngûúâi àaân baâ khúâ daåi, dêìu öm con caã ngaây, cuäng chùèng húåp pheáp nuöi con, tuy bêån vò nghïì nghiïåp khöng chùm sùn soác con caái luön luön, nhûng biïët caách nuöi, biïët caách daåy, con treã àùång thïm tñnh nïët hay töët, sûå nghïì nghiïåp thûåc coá ñch lúåi cho àaân baâ lùæm thay! Vêåy thò chuáng ta muöën tòm phûúng böí cûáu, cho khoãi khuyïët àiïím vïì àûúâng giaáo duåc, mau mau phaãi chêën chónh “Nûä cöng”, múã röång con àûúâng thûåc nghiïåp, cho keã coá nùng lûåc, àûúåc phaát triïín taâi trñ, maâ ra àua chen vúái àúâi, giaânh giêåt laåi möåt möëi lúåi quyïìn, chúá nïn àoáng cûãa maâ giam haäm möåt haång ngûúâi cuäng àuã tay chên maây mùåt nhû ai, maâ luöëng chõu bïì y phuå, àïí cêìu ên huïå, khöng coân àûúåc hûúãng caái hûáng thuá sinh hoåc ñt tûå do. VÊËN ÀÏÌ HÖN GIAÁ Con trai khön lúán cûúái vúå, con gaái khön lúán gaã chöìng, loâng ngûúâi laâm ngûúâi cha meå; bao giúâ cuäng ûúác ao nhû vêåy múái phó nguyïån, múái àeåp mùåt; nhûng maâ úã trong hay sinh xuêët lùæm àiïìu trùæc trúã gúám ghï, hoùåc con vò cha meå eáp uöíng, maâ khöng àûúåc nhû yá mònh keán choån, hoùåc tûå mònh ham bïì taâi sùæc, bêët cöí lïî nghôa, trûúác lêy lêët maâ sau sum hoåp vúái nhau; hoùåc coá keã nhùæm mùæt nhúâ trúâi àûa àïën àêu hay àïën àêëy khöng cêìn xem xeát lo nghô. Nïëu hön giaá maâ thuöåc vïì caác leä nhû vêåy, thúâi trong mûúâi phêìn àaä hoãng taám http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 60 chñn coá dûå, cho nïn sûå hön giaá laâ möåt sûå troång yïëu cuãa àúâi ngûúâi hïët sûác. Ngûúâi àúâi maâ khöng àûúåc hûúãng phêìn haånh phuác trong gia àònh, thúâi cuäng giaãm mêët caái giaá trõ úã àúâi ài phêìn nûãa vêåy, nïn caái àiïìu keán choån khöng coá khöng àùång; phaãi àïí cho àöi bïn coá bùçng loâng nhau, nhiïn hêåu cha meå nhên àoá maâ doâ xeát, nïn chùng múái phaán àõnh. Àaåo vúå chöìng dêîu troång chûä aái tònh, nhûng cuäng phaãi coi theo cöng luêån múái húåp nghôa, vñ bùçng hai ngûúâi ûng nhau, maâ cha meå, anh em hoå haâng khöng ai thuêån caã, thò naâo hai ngûúâi tûâ hïët thaãy quyïën thuöåc, maâ tòm riïng möåt coäi laåc thuá àûúåc hay sao? Coân nhû vïì phêìn cha meå, sûå choån dêu keán rïí, tuy vêîn mònh coá quyïìn sùæp àùåt laâm sao, con caái cuäng phaãi theo laâm vêåy; song tûå mònh phaãi nïn nghô cho chñn, vaã cûúái dêu laâ cûúái vúå cho con mònh, gaã chöìng laâ gaã con mònh cho ngûúâi rïí, thïë thúâi nïn àïí cho àöi niïn thiïëu, coá ûng tònh ûa yá nhau, röìi sau ta seä tuây maâ ûáng liïåu, chûá khöng nïn ûng yá mònh, maâ chùæc laâ húåp vúái tònh yá cuãa con, àöi baån suöët àúâi cuãa con, phaãi do loâng con keán choån trûúác àaä, cha meå chó nïn cêìm caái cên maâ giöëng hún keám, phên chia leä phaãi chùng àoá maâ thöi, vò ngûúâi con chûa am hiïíu thïë tònh bùçng mònh, sûå haånh phuác suöët àúâi cuãa con coá can hïå àïën mònh, nïn khöng thïí boã qua ài àùång. Chñnh ngûúâi con trai con gaái cuäng nïn biïët rùçng: duyïn phöëi húåp laâ taåo àoan nghôa caã trùm nùm, trong möåt àúâi mònh, vui, buöìn, cûåc, sûúáng, vò àoá maâ gêy nïn sûå nghiïåp vïì sau, noâi giöëng lêu daâi, gia thïë bïìn vûäng, coá chùng cêìu ngoaâi maâ thaânh àùång du! Laâm sao cuäng trûúác gia àònh, maâ sau ra xaä höåi, nhûäng keã tuöíi taác àûúng non neão, thûúâng hay muöën cho toaåi caái tû duåc cuãa mònh, ñt coá chiïm tiïìn cöë hêåu, biïët àêu noáng laånh thoái àúâi, chûa mûa àaä nùæng, núå tònh duyïn chûa thùèng àaä duâi, maâ múái thêëy nhan sùæc naäo nöìng, chûác quyïìn sang troång, àaä vöåi cho thïë laâ xûáng àaáng, khöng coi phêím haånh laâm chi. Caái phêím haånh múái laâ laâm danh giaá cho ngûúâi àúâi nhiïìu hún sùæc àeåp tiïìn cuãa, thïë maâ ngûúâi àúâi, thûúâng vò sùæc àeåp tiïìn cuãa che lêëp con mùæt, töëi tùm caã loâng daå, con trai keán vúå khöng cêìn coá àûác haånh, coân mong gò con gaái giûä veån tiïët trinh, con gaái gaã chöìng, khöng cêìn úã vúái ngûúâi coá phêím thaáo, thò traách http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 61 naâo con trai chùèng nhiïìu keã baåc tònh, huöëng höì àúâi bêy giúâ con trai con gaái laåi coá quyïìn tûå do kïët hön nûäa. Than öi! Tûå do kïët hön! Nguy hiïím thay cho nghôa tûå do kïët hön, vïì phêìn ngûúâi nûúác vùn minh cûåc àiïím thò khöng ngaåi gò, chûá vïì phêìn ngûúâi múái vùn minh bïì ngoaâi laâ haång ngûúâi coân thiïíu hoåc, àaä khöng coá trñ saáng suöët doâ xeát ngûúâi, giûä gòn mònh, laåi khöng àïí quyïìn cho cha meå sùn soác ngùn ngûâa cho, ûng nhau thò lêëy, gheát nhau thúâi boã; àaåo vúå chöìng maâ coi nhû vêåt àöì chúi, thay àöíi xem thûúâng, cuäng laâ vò khöng troång chûä hön giaá, khöng chúâ lïånh cha meå; khöng cêìn lúâi möëi chûúác, phoãng coân thaânh lêåp gia thêët laâm sao? Gêìn àêy muåc kñch caái caãnh eáo le cuãa àúâi maâ lo thay cho ngûúâi àúâi, khöng nhûäng con trai tòm vúå àaä khoá, maâ con gaái keán chöìng cuäng chùèng phaãi laâ dïî àêu. Daám khuyïn ai àoá nïn coi chûâng viïåc trûúác maâ ngêîm nghô àiïìu sau, sûãa sang têm thuêåt cho chñnh, keão nûäa lêìm löîi ùn nùn khöng kõp. Öi! Àaåo vúå chöìng, laâ thaánh nhên àaä àïí àûáng trûúác haâng nguä luên, búãi vò coá quan hïå àïën chuãng töåc, trong möåt nûúác, vúå chöìng coá hoâa haão, gia àaåo múái thaânh, con chaáu múái phöìn thõnh traáng kiïån. Vêåy thò viïåc hön giaá chùèng nïn thêån troång lùæm ru? SÛÅ TAÃO GIAÁ CUÄNG LÙÆM ÀIÏÌU THIÏÅT HAÅI Baâi trïn àaä noái vïì sûå hön giaá, laâ nghôa àöi bïn muöën gaã con, hoùåc cûúái vúå cho con, phaãi nïn suy nghiïåm cho kyä caâng. Nay chó baân riïng vïì viïåc con gaái lêëy chöìng súám, thûåc laâ möåt àiïìu khöng hay. Àaân baâ con gaái nûúác ta, súã dô laâm sao maâ chõu sûå heân keám thua ngûúâi, cuäng laâ vò coá möåt caái nguyïn nhên, cêìn phaãi hiïíu roä múái àùång; caái nguyïn nhên êëy, khöng phaãi taåi ngûúâi con gaái laâm ra http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 62 trûúác, tûúãng búãi ngûúâi coá traách nhiïåm daåy baão, khöng hay chó löëi dêîn àûúâng cho xûáng àaáng saáng suöët; nhiïìu ngûúâi laâm cha meå thûúâng hay nghô rùçng: Con gaái nuöi khön lúán àöå mûúâi lùm, mûúâi baãy, thò nïn àõnh vúå gaã chöìng, súám àûúåc chûâng naâo laâ hay chûâng nêëy àïí cho thoãa nguyïån bònh sinh cuãa mònh, vò thïë maâ coá ngûúâi tûâ thuúã hoaâi thai, àaä chñ phuác giao hön, hoùåc múái àïí toác àaä kïët duyïn têìn têën, hai bïn coân àûúng mùng sûäa caã, cha meå àaä thöng lúâi möi chûúác, têët taã lo hoãi lo cûúái, miïîn mònh àûúåc yïn viïåc, khoãi phaãi nhoåc cöng xem soác; coân phêìn lo liïåu cho con lêu daâi, hònh nhû chúâ coá phuác mïånh úã trúâi, may thò gùåp chöî ïm thêëm, chúá khöng cêìn dûå tñnh viïåc trúã ngaåi vïì sau, thêåt laâ laâm haåi cho thên con mònh, maâ võ têët ngûúâi khaác àaä khoãi thiïåt haåi lêy theo nûäa. Ta thûã suy xeát caái tuöíi non núát cuãa ngûúâi con gaái, múái chûâng cêåp kï, laâ trñ khön múái múã, kiïën vùn coân heåp, duâ coá hoåc têåp, cuäng bêët ngoaåi nhûäng sûå nhoã nhùåt trong gia àònh àoá maâ thöi; àïën nhû sûå àúâi, caách giao thiïåp, caách ùn úã, viïåc buön baán, cöng nghïå, thò laåi caâng mú maâng nhû giêëc nguã say, khöng biïët àêu laâ phaãi laâ chùèng caã; noái toám laåi, laâ ngûúâi con gaái êëy chûa coá àuã tû caách laâm möåt ngûúâi chuã phuå tïì gia, úã nhaâ coân cêìn phaãi coá cha meå chó baão, ra lêëy chöìng cêìn coá gia nûúng kiïím thuác luön luön, noái ra khöng àaáng, chúá tuy möåt ngûúâi coá àuã tay chên, maây mùåt maâ hònh nhû khöng cûã àöång nöíi, bao giúâ cuäng phaãi coá ngûúâi nêng àúä úã bïn caånh, nhûúåc bùçng buöng tung ra, thúâi caái haåi lêìm löîi kïí àêu cho xiïët; maâ chñnh thúâi buöíi bêy giúâ, laâ thúâi buöíi caånh tranh tiïën hoáa, cha meå naâo cuäng khöng pheáp baão thuã, àûúåc caái qui cuã ngaây xûa, àaä coá chöìng vúå, thò têët nhiïn phaãi tûå do haânh àöång, khön söëng möëng chïët, chúá khöng ai theo maäi maâ chùm giûä gòn cho mònh; hoùåc àöng, hoùåc têy, hoùåc nam, hoùåc bùæc, tuây theo caãnh ngöå maâ laâm ùn; nïëu tay trung qui àaä heân yïëu, àaãm àûúng khöng nöíi viïåc gia àònh, thúâi chñnh laâ laâm haåi, cho sûå nghiïåp caã hai ngûúâi suöët àúâi, maâ sûå biïën caãi noá coân xaãy ra nhiïìu möëi rùæc röëi ly dõ nhau nûäa, tònh àúâi traáo trúã, thên phêån lúä laâng, bõ ngûúâi ta khinh phuå, miïång thïë cûúâi chï; phoãngngûúâi laâm cha meå nghô coá àau loâng khöng? ÊËy caái haåi taão giaá laâ ghï gúám dûúâng êëy, maâ khöng nhûäng thïë maâ thöi, laåi coân mêëy àiïìu cöët yïëu nûäa, cuäng nïn kïí ra àêy: http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 63 Àiïìu thûá nhêët. - Haåi vïì àûúâng vïå sinh, ngûúâi con gaái chûa àuáng tuöíi, khñ huyïët khöng sung tuác, sinh con àeã caái cuäng gêìy goâ, khöng àùång sûác khoãe bùçng ngûúâi, saách coá cêu: “Quyïìn mêîu sinh chuây nhi”, nghôa laâ: Meå bùçng nùæm tay, sinh con bùçng caái duâi. Duâ coá ra cöng lao dûúäng cho lùæm, thò vñ nhû boân nùån haåt quaã àaä leáp, nuå hoa àaä yïëu, giöëng êëy chùæc laâ khöng töët, coân mong naãy núã ra gò, ngûúâi sinh trong àúâi caånh tranh naây, tiïn thiïn bêím nhûúåc, thò haåi cho sûå sinh hoaåt cuãa chuãng töåc lùæm. Àiïìu thûá hai. -Haåi vïì àûúâng giaáo duåc; coá con maâ khöng biïët caách daåy con, chó biïët cho con ùn uöëng, àùång mau khön lúán, khaác naâo nhû nuöi chim nuöi gaâ vêåy, phaâm möåt àûáa treã con, trûúác hïët bùæt chûúác cha meå, caách cûã chó khuön pheáp laâ phêìn trong gia àònh, röìi sau múái theo àoâi thaây baån hoåc têåp chuyïn chñnh àùång, nïëu cha meå àïìu laâ keã niïn thiïëu, duyïåt lõch khöng coá, tû tûúãng cuäng keám, tûå cöë bêët haå, coân mong giaáo duåc cho ai. Àiïìu thûá ba. -Haåi vïì àûúâng sinh kïë; duâ àaân baâ, àaân öng, ngûúâi naâo cuäng nïn coá möåt nghïì nghiïåp nùæm chùåt trong tay, múái mong àûáng vûäng vúái àúâi nöíi; maâ sûå hoåc têåp àoá quñ höì taåi luác raãnh rang, nhúâ coá ngûúâi chuã trûúng cho mònh, röìi múái duâi maâi nïn nghïì naây nghiïåp khaác àûúåc, chúá àaä tay böìng tay mang, thò khoá bïì thi thöë àûúåc. Vêåy nïn mong rùçng: caái tïå taão giaá, thïë naâo cuäng phaãi sûãa àöíi laåi, àïí cho boån àaâo tú liïîu yïëu coá thûâa sûác maâ luyïån têåp lêëy möåt ñt trñ thûác, kiïën vùn, vaâ troång nhêët laâ phaãi coá chûác nghiïåp, ngoä hêìu trïn con àûúâng tiïën hoáa ngaây nay, caái trònh àöå con trai tiïën lïn bao nhiïu, thò trònh àöå con gaái cuäng dòu dùæt lïn àûúåc bêëy nhiïu bêåc nûäa, bêëy giúâ seä noái àïën viïåc kïët toác xe tú cuäng chûa muöån gò. 1928 saách giaáo khoa öng Nam Saách, àûác öng Ninh Thuêån, àûác öng Hoùçng http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 64 PHUÅ NÛÄ DÛÅ GIA ÀÒNH CAÁI QUAN NIÏÅM CUÃA NGÛÚÂI ÀAÂN BAÂ ÀÖËI VÚÁI GIA ÀÒNH Trong möåt caái voâng sinh tuå, coá giaâ coá treã, coá trai coá gaái, coá vúå chöìng, cha meå, con caái, chaáu chùæt, quêy quêìn vúái nhau, tûác goåi laâ Gia àònh. Baão rùçng Gia àònh laâ caái öí cuãa con ngûúâi ta, khi che mûa àúä nùæng, chia ngoåt súát buâi, treã cêåy cha, giaâ cêåy con, anh em ruöåt thõt àûúåc àuâm boåc dòu dùæt phuác cuâng nhau hûúãng, hoåa cuâng nhau lo, caái tònh nghôa Gia àònh coân gò àùçm thùæm cho bùçng! Búãi vêåy maâ àöëi vúái Gia àònh ai cuäng coá àeo möåt caái caãm tònh chan chûáa; song caái caãm tònh cuãa ngûúâi àaân öng cuäng khöng nöìng naân cho bùçng caái caãm tònh cuãa ngûúâi àaân baâ, vò ngûúâi àaân baâ thûúâng tiïëp xuác caái traång thaái vui buöìn haâng ngaây tröng thêëy, cuâng caác möëi liïn can trong möåt böå maáy sinh hoaåt, bùæt phaãi caãm giaác maâ sinh ra tû tûúãng luön luön; - Tû tûúãng maâ thuöåc vïì caãm giaác, thò trong loâng ûng hy sinh hïët thaãy caã quyïìn lúåi vaâ danh dûå cho chöî mònh àaä yïu mïën, caái àoá cuäng laâ leä tûå nhiïn. Gia dó caái chïë àöå xaä höåi laåi nghiïm khùæc raâng buöåc thïm cho, nhêët cûã nhêët àöång, ngûúâi àaân baâ khöng coá caái gò laâ àûúåc tûå chuã, chó nûúng nhúâ ngûúâi ta, vaâ chõu ngûúâi ta sûã linh maâ thöi. - Àaä mêëy ngaân nùm theo möåt phong hoáa, möåt luên lyá, tuy àûáng trong möåt caái phaåm vi rêët eo heåp, song vò têåp quaán maâ http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 65 thaânh ra quïn mònh laâ khöí nhuåc, cho nïn laâm nö lïå quen, thò coi thong thaã hún laâm chuã, bao nhiïu cöng viïåc giûäa àúâi àaânh phoá mùåc cho ai! Caái trònh àöå trñ thûác àaä khöng töën thò phaãi thoaái, caâng lêu thò laåi caâng xuöëng àïën cûåc àiïím, tröng thêëy caái hiïån traång àaân baâ con gaái ta ngaây nay thò biïët; coân möåt söë ñt coân giûä àûúåc àöi chuát nïì nïëp ngaây xûa, nhû àöëi vúái Gia àònh coá caái quan niïåm thuöåc vïì luên lyá, nhûng haång êëy quaá û cêín thuã, nhung nhuãng nhû con sêu muâa heâ, coân biïët tiïët àöng laâ gò; coân möåt söë nhiïìu thò theo phaái duy tên, nhûng duy tên vïì phiïën diïån, laâm mêët hïët tinh thêìn àaåo àûác cuä, theo vêåt duåc caám döî, taáng têån lûúng têm, tñnh phuâ baåc thò nhiïìu, loâng troång hêåu thò ñt. Àaân baâ laâ gêìy möëi cho gia töåc, laâm àêìu cho nïìn phong hoáa, nghô àïën maâ kinh khuãng thay! Trong baâi öng Uöng Tinh Vïå diïîn thuyïët taåi möåt nûä hoåc hiïåu Trung Hoa coá noái rùçng: “Chõ em theo phaái àaåo àûác cuä cuäng coá caái àûác tñnh töët, laâ thûúâng hoaâi baäo möåt caái chuã nghôa võ tha; àûúng úã nhaâ thò laâm haånh phuác cho cha, ra lêëy chöìng thò laâm haånh phuác cho chöìng, theo con thò laâm haånh phuác cho con, troån àúâi hy sinh hïët thaãy danh dûå, taâi saãn cho ngûúâi khaác maâ khöng biïët tiïëc, song caái chöî khöng àaáng hy sinh maâ hy sinh, vò cha, vò chöìng, vò con, laâ caá nhên, nïëu àem hy sinh caái haånh phuác cuãa mònh cho caá nhên, thò khöng bùçng hy sinh cho quêìnchuáng múái laâ xûáng àaáng...”. ÊËy thïë maâ coá möåt haång phuå nûä laåi tûâ khûúác caã Gia àònh liïìn Xaä höåi nûäa thò sao? - Hoå hy sinh cho caái duåc têm cuãa hoå, hoå lêëy chuã nghôa khoaái laåc laâm muåc àñch, thaáng ngaây dung duöíi, ùn trùæng mùåc trún, ai khöí mùåc ai, nhaâ ngheâo nûúác yïëu, chùèng coá thûúng xoát chuát naâo, nhûäng haång ngûúâi êëy, coá leä hoå àûúng àûáng vïì thúâi kyâ phaá hoaåi phaãi khöng? - Vêåy thò sûå kiïën thiïët sau naây seä ra laâm sao? Ngûúâi àúâi ai cuäng hiïíu cêu: “Gia àònh laâ trung têm àiïím cuãa xaä höåi” nay chöî cöåi göëc àaä taân phaá, thò phoãng coân coá sinh töìn àûúåc möåt caách phöìn thõnh vûäng vaâng khöng? Huöëng caái vêåt duåc àaä caám döî ngûúâi ta ài xa caái àiïìu chên lyá, thò mònh laâm àïìu gò lúåi cho mònh laâ àïìu hay caã, dêîu coá thiïåt haåi cho ai, than phiïìn thïë naâo cuäng chùèng kïí. Khi têën tuöìng àaä diïîn àïën lúáp duy lúåi thõ maång, thò cha khöng coân àaåo cha, con khöng coân àaåo con, chöìng khöng coân àaåo chöìng, vúå khöng coân àaåo vúå, trïn dûúái àïìu daânh lúåi àïí sung sûúáng http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 66 cho thên mònh, röìi cöët nhuåc tûúng taân, e phaãi coá möåt ngaây àïën tiïu diïåt hïët thaãy. Àoá cuäng do búãi thiïëu caái loâng àaåo àûác, khöng troång caái nghôa gia töåc vêåy; cho nïn ngûúâi àaân baâ chõu caái thiïn chûác sinh duåc, laâ loâng tûâ têm baác aái têët phaãi coá, caái nghôa vuå àöëi vúái gia àònh laâ möåt caái viïåc cuãa böín phêån àoá, khöng phaãi laâ khöng aãnh hûúãng vaâ giaán tiïëp vúái xaä höåi, vò ngûúâi àaân baâ nuöi daåy con, tûác laâ reân àuác nhên taâi cho nûúác, giûä phêìn chûác nghiïåp laâ giuáp nïìn kinh tïë cho àúâi; theo nhû caái thuyïët trïn kia (trong baâi diïîn vùn), laâ ngûúâi ta khöng muöën lêëy caái phaåm vi gia àònh laâm giúái haån, maâ ngùn trúã caái sûác hoaåt àöång cuãa phuå nûä laåi, nïn lêëy caái tñnh tònh àaåo àûác cöë hûäu cuãa ngûúâi àaân baâ àaä sùén coá caái chuã nghôa võ tha, hy sinh caái haånh phuác cuãa mònh maâ laâm haånh phuác cho ngûúâi, thò nïn cên nhùæc caái chöî nùång nheå cho àuáng, nghôa laâ hy sinh cho xaä höåi, chúá khöng hy sinh cho caá nhên, huöëng höì hy sinh cho duåc têm, thò laåi heân haå lùæm! Coân khöng phaãi baão ngûúâi àaân baâ nhêët thiïët boã hïët caái quan niïåm àöëi vúái gia àònh àêu, vò ngûúâi àaân baâ àöëi vúái gia àònh cuäng laâ möåt caái nhiïåm vuå àûúng vi, khöng cêìn phaãi àïën hy sinh hïët thaãy caái quyïìn lúåi danh dûå cuãa mònh, maâ laâm nö lïå cho ai, mònh phaãi biïët tûå troång caái nhên caách cuãa mònh, mònh laâ möåt phêìn tûã cuãa xaä höåi mònh laâ truå cöåt cuãa gia àònh, nïëu mònh maâ khöng àöåc lêåp nöíi, thò thïë naâo chöëng àúä cho nïn möåt caái nhaâ àùång. Heân gò maâ caác caái gia àònh oùçm oùçm muöën àöí, thiïåt ra laâ thiïëu caái sûác maånh laâm cöåt caái hïët thaãy. Nay nhûäng ngûúâi muöën àaãm nhiïåm caái chûác traách troång yïëu, thò trûâ viïåc tuâng sûå gia àònh, ngoaâi laåi phaãi coá tuâng sûå chûác nghiïåp, vò chûác nghiïåp coá thïí phaát huy nhûäng caái nùng lûåc cuãa con ngûúâi ta; xûa nay àaân baâ thua keám àaân öng chó vò khöng coá chûác nghiïåp chñnh àaáng, àaåi àïí vò àûúâng sinh hoaåt bõ kinh tïë aáp baách, maâ phaãi phuå toâng vúái àaân öng, lêìn lêìn thaânh ra yã laåi, àaân baâ àaä xûã vïì caái chöî phuå toâng, thò quan hïå àïën con caái sau naây nûäa, chúá chùèng möåt mònh tûå thên quan hïå maâ thöi; Baâ Ngaäi Nhô Maång noái: “Ngûúâi àaân baâ chó laâm nö lïå cho àaân öng, thûúng yïu maâ àûúåc sinh töìn, thò caái maáu di truyïìn laåi cho noâi giöëng quyïët khöng sinh saãn àûúåc àûáa con maånh daån cûáng coãi, lyá tûúãng hoaân toaân” cho nïn dêîu ñt nûäa cuäng phaãi coá caái chûác nghiïåp tûúng àûúng, àûâng haåi àïën http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 67 mêîu tñnh, maâ thñch húåp vúái tû caách àaân baâ, thò khöng nhûäng cao caái võ trñ cuãa ngûúâi àaân baâ lïn, maâ àöëi vúái gia àònh cuäng chùæc coá nhiïìu phêìn myä maän vêåy. VÊËN ÀÏÌ NÛÄ HOÅC Vïì vêën àïì nûä hoåc, lêu nay quöëc dên cuäng àaä nhiïìu nhaâ cöng nhêån sûå hoåc cuãa con gaái laâ coá ñch lúåi, cho nïn trûúâng naâo trûúâng nêëy àöng àuác hoåc troâ, àïën khöng coá chöî cho hoåc troâ vaâo hoåc nûäa; tuy thïë, viïåc àúâi cuäng trúá trïu lùæm nöîi, viïåc gò dêîu hay cho mêëy, maâ cuäng coá caái dúã úã trong, viïåc gò dêîu dúã cho mêëy cuäng coá caái hay, êëy caái nguyïn do khai àaåo cho lúâi bònh phêím laâ taåi àoá, nhûng lêëy bònh tônh maâ phaán àoaán, thò caái vêën àïì nûä hoåc seä giaãi quyïët nhû sau naây: Àûúng buöíi phong traâo tiïën hoáa, dên trñ khai thöng, khoa hoåc múã mang, trònh àöå thay àöíi, ngûúâi ta úã trong xaä höåi cuäng vñ nhû caác thûá hoa coã, tuây thúâi tiïët maâ sinh trûúãng àaä khöng traái àùång leä tûå nhiïn cuãa thúâi tiïët, maâ laåi phaãi laâm cho húåp vúái leä sinh trûúãng êëy nûäa. Sûå sinh trûúãng cuãa loaâi cêy coã coá àaåo lyá cuãa loaâi cêy coã, sûå sinh trûúãng cuãa loaâi ngûúâi coá àaåo lyá cuãaloaâi ngûúâi. Àaä cuâng möåt chuãng töåc, möåt quöëc gia, möåt thúâi àaåi sinh trûúãng, thúâi caái caãm giaác tû tûúãng thïë naâo, hùèn cuäng tûúng quan vúái nhau. Búãi vêåy maâ sûå giaáo duåc hoåc thûác con trai laâm sao, thúâi cuãa con gaái cuäng phaãi coá laâm vêåy. Àûáa con gaái tûúng lai thaânh nhên cuäng goáp möåt phêìn tûã vúái xaä höåi, vò ngûúâi àaân baâ coá chõu caái thiïn chûác vïì sûå sinh duåc, gêy nïn noâi giöëng cho nhên loaåi; böín phêån ngûúâi àaân baâ laåi coá caái traách nhiïåm nùång nïì khoá nhoåc, gaánh vaác viïåc gia àònh cho ngûúâi àaân öng khoãi phêìn nöåi cöë, múái raãnh ra maâ liïåu lûåc vúái bang quöëc; caái traách http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 68 nhiïåm êëy, caái thiïn chûác êëy nïëu khöng coá hoåc thûác giaáo duåc, thò khoá loâng laâm cho troån veån àùång. Coá ngûúâi noái rùçng: “Ngaây xûa con gaái khöng coá hoåc thûác mêëy chuát, maâ ngûúâi meå hiïìn, ngûúâi con thaão, ngûúâi vúå thuêån cuäng khöng thiïëu, ngaây nay coá hoåc thûác maâ hay hû thên mêët nïët laâ nghôa laâ sao?” Xin thûa laåi rùçng: Caái àoá taåi phêìn giaáo duåc gia àònh khuyïët àiïím hïët thaãy. Hoåc àûúâng giaáo duåc laâ cöët àïí giuáp thïm tû tûúãng tri thûác cho ngûúâi sau ra àúâi khoãi sûå lêìm löîi, coân gia àònh giaáo duåc laâ gêy nïn caái têm tñnh cho con ngûúâi; têm tñnh vúái hoåc thûác khöng ùn thua gò vúái nhau, chó coá quan hïå möåt àiïìu laâ phaãi nhúâ chöî hoåc thûác maâ nhùæc têm tñnh siïu viïåt lïn cho nheå nhaâng; nïëu têm tñnh àaä hoãng, dêîu coá hoåc thûác, laåi caâng nhû giuáp sûác cho caái duåc voång lïn cao àoá maâ thöi. Àaåi àïí nhûäng ngûúâi heåp hoâi àöå lûúång cuäng vêåy, coá taåi gò coá hoåc vúái khöng hoåc, dêìu bònh sinh àoåc suöët vaån quyïín saách maâ caái biïín khöën cêu chêëp cuãa mònh laâ cuäng bo bo giûä lêëy möåt àúâi, khöng ai phaá tan caái mï möång êëy àùång; - caái mï möång êëy àaä khöng phaá ài, thò khöng bao giúâ coá caái tû tûúãng cöng bònh vñ nhû caái vêën àïì nûä hoåc ngaây nay maâ khöng giaãi quyïët àùång laâ búãi nhûäng keã coân giûä yá kiïën cöë chêëp, thò hay sinh lúâi baâi baác, chùèng biïët suy nghô laâm sao caã, caái loâng thuã cûåu êëy khöng hïët, laâ cuäng vò caái maáu aáp chïë chûa tiïu. Vaã chùng nûä giúái maâ coá hoåc thûác röång, laâ lúåi ñch chung trong xaä höåi, chúá coá riïng gò cho àaân baâ con gaái, maâ àïí thiïåt thoâi cho ai àêu? Vò cöng viïåc coá phên chia cuäng àuã sûác gaánh vaác húåp vúái thúâi thïë, khoãi chêåm trïî trúã ngaåi bûúác àûúâng têën túái trong voâng sinh tuå naây, haá chùèng phûúng tiïån lùæm ru?! Caách ngön Têy coá cêu: “Nûúác nhaâ maâ chõu sûå thiïåt haåi, khöng gò bùçng nûä hoåc khöng sûãa sang”. Sao nhûäng ngûúâi kiïën thûác trong nûúác mònh khöng àïí têm maâ nghiïn cûáu vïì vêën àïì êëy? Chñnh saách Taâu àaä dõch ra: “Quöëc gia thoå haåi liïåt, vö hûäu quaá û nûä hoåc chi bêët tu”, cuãa öng AÁ Lûåc Sô Àa Àûác noái. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 69 Ngaây xûa chuáng ta hoåc Taâu, theo àaåo àûác cuä, ngaây nay sûå hoåc cuãa ngûúâi Taâu hoå àaä caãi caách nhiïìu, nïn con trai con gaái àïìu tiïën böå möåt caách nhanh choáng laå thûúâng. - Ngûúâi mònh cúá sao coân giûä tuåc cuä quen àeâ eáp àaân baâ con gaái, khöng muöën trònh àöå giaáo duåc phuå nûä àûúåc lïn cao núä naâo haån chïë caái tinh thêìn tû tûúãng cuãa ngûúâi ta laåi, thûåc laâ vö nhên àaåo, vö cöng lyá vêåy! Caái vêën àïì nûä hoåc laâ röång lùæm thay! Vïì àûúâng àaåo àûác tinh thêìn, vïì àûúâng kinh tïë thûåc nghiïåp, coá vùn chûúng, coá kiïën thûác, múái nghiïn cûáu àûúåc chên lyá roä raâng; tûå mònh phaãi vêån àöång lêëy cho mònh, gêy nïn haånh phuác sûå nghiïåp úã àúâi, chúá khöng phaãi yã laåi vaâo ngûúâi ta maâ söëng thò sao goåi laâ ngûúâi àùång; - Dêìu cho lêëy chöî gia àònh laâm cöåi göëc, song phaãi biïët nghôa vuå mònh laâm, laâ thuöåc vïì böín phêån, chúá khöng phaãi nö lïå ai, phuåc toâng vïì àaåo àûác, chúá khöng phuåc toâng vïì oai quyïìn nhû thïë sûå hoåc con gaái múái àaåt àïën muåc àñch hoaân toaân. Cöí thúâi nûä huêën lêëy tûá àûác, cöng, ngön, dung, haånh laâm chuã, laåi noái rùçng: “Nûä tûã vö taâi tiïån thõ àûác”. (Con gaái khöng taâi múái thiïåt coá àûác), êëy laâ troång àûác chúá khöng troång taâi, song nhûäng bêåc nûä vùn hoåc gia, nhû Ban chiïu Tuåc Dûä, baâ Taå Àaåo Uêín, Võnh Nhûá, Tuång Tiïu, Phuá Mñnh, àúâi chùèng thiïëu chi bêåc anh taâi, tûâ Haán àïën Àûúâng, Töëng, Nguyïn, Minh, möîi triïìu àaåi àïìu coá xuêët hiïån hïët thaãy, laåi nhûäng bûåc hiïìn lûúng phuå nûä vïì chaánh trõ gia, nhû Nûä trung Nghiïu Thuêën, Cên Quùæc anh huâng, vêån truâ kïë lúán, baân luêån mûu sêu, yïu nûúác, lúåi nhaâ, cûáu naån àúä khöí, keã thò giuáp sûác cho chöìng nïn taâi lûúng ta, keã thò daåy con àeân saách, kiïën nghiïåp thuå cöng, trung tiïët danh bïu, ngaân thu haãi àïí, thò àuã biïët sûå hoåc vêën phuå nûä coá möåt caái hiïån tûúång böåt hûng vêåy. Thïë maâ vò chûa coá ai àïì xûúáng cho, chúá nhû nay àaä phong khñ múã mang, vùn minh ngaây túái, theo caác cuöåc vêån àöång phuå nûä trong thïë giúái; àaân baâ con gaái Taâu àïí maâ hùng haái thïm lïn, àaä nhiïìu keã tûâ boã chöî phoâng thïu gaác tña, cùæp saách tòm thaây tòm baån, ngoaâi muön ngaân dùåm, vûúåt bïí treâo non, chùèng quaãn khoá nhoåc, laâ vò muöën hêëp thuå tên hoåc thûác, tên àaåo àûác vïì têím böí cho nïìn giaáo duåc nûúác nhaâ, böí cûáu nhûäng sûå khuyïët àiïím xûa nay cuãa mònh, cho nïn bêy giúâ goåi Nûä giaáo duåc gia, laâ toaân thõ keã coá chên taâi thûåc hoåc hïët thaãy; ngaây nay http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 70 nûä hoåc phaát àaåt àoá, tûác laâ ngaây sau sinh núã caác haång anh tuêën quöëc dên, laâm cho quöëc gia huâng cûúâng lïn vêåy. Nûúác ta cuäng laâ vùn hiïën chi bang, thïë maâ àïën nay àaåo àûác suy vi, trònh àöå thiïín baåc, nguyïn nhên cuäng vò thêët giaáo! Nïn nhûäng keã laänh traách nhiïåm troång àaåi, laâ caái traách nhiïåm laâm meå quöëc dên, maâ coi ra caái nhiïåt têm àöëi vúái nghôa vuå àaä thiïëu, laåi taâi àûác cuäng khöng coá, thò gia àònh chûa chùæc àûáng àaä vûäng, coân mong gò quöëc gia xaä höåi nûäa? Möîi vêåy maâ caái vêën àïì nûä hoåc laâ caái vêën àïì quan troång thûá nhêët, cêìn phaãi chêën chónh ngay bêy giúâ, keão caái nïìn moáng cuãa cûåu àaåo àûác àaä lay chuyïín, nïëu khöng coá tên àaåo àûác thay thïë vaâo, thò möåt xaä höåi quêìn chuáng seä ra laâm sao? Ngûúâi naâo àaä coá loâng nghô àïën cuöåc àúâi, chùæc ai nêëy cuäng nïn coá töí chûác trong loâng rùçng: Xaä höåi ta sau naây tiïën hay thoaái; gia àònh ta sau naây thõnh hay suy, tûác laâ boån thiïëu niïn maâ ta tröng thêëy trûúác con mùæt chuáng ta àêy, maâ chuáng ta laâ ngûúâi laâm hûúáng àaåo, laåi laâ ngûúâi laâm caái baãn lïì, tiïëp giaáp vùn minh múái cuä, trong khoaãng thúâi àaåi àöíi thay; caái nïìn nïëp trûúác chûa phai laåt mêëy, muöën duy trò laåi, hay cêìn böìi böí thïm cuäng chûa àïën muöån. Öi! Giaáo duåc àaä laâ àaâo taåo ra möåt haång ngûúâi xûáng àaáng thò trûúác phaãi hiïíu thêëu tònh thïë cuãa xaä höåi, vaâ caái hiïån traång khöí thöëng cuãa phuå nûä ra laâm sao? Suy trûúác nghô sau, coi ngoaâi ngùæm trong, coá thïí dung hoâa àûúåc àiïìu hay, maâ àûâng mêët àiïìu tinh tuáy xûa kia, bao nhiïu caái têåp quaán xêëu xa, cöng viïåc huã baåi àúâi trûúác àaä laâm di haåi cho àúâi nay, thò bêy giúâ khöng nïn àïí caái lûu tïå laåi cho ngûúâi sau nûäa. Búãi vêåy maâ caái vêën àïì nûä hoåc nïn cêìn cöí lïå cho boån thanh niïn nûä tûã àaä coá hoåc thûác, thò phaãi coá tû tûúãng duäng caãm maâ phêën àêëu vúái àúâi, cho kyâ toaân thùæng thaânh cöng, khöng nïn hoaâi nghi bêët nhêët, maâ laâm trúã ngaåi con àûúâng tûå do sinh hoaåt cuãa mònh. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 71 GIA ÀÒNH GIAÁO DUÅC CÊÌN PHAÃI LUYÏÅN TÊÅP TÊM TÑNH TRÛÚÁC Baâi trûúác àaä noái vïì sûå hoåc vêën con gaái cêìn phaãi coá, àïí têím böí cho tinh thêìn, coân têm tñnh thò nhúâ gia àònh giaáo duåc böìi dûúäng cho, tûå khùæc ngûúâi con gaái hoåc haânh göìm àuã. Nay xin giaãi nghôa caái têm tñnh cuãa con ngûúâi, röìi seä böí cûáu thïm sûå giaáo duåc thò múái àuáng. Têm tñnh laâ gò? - Têm laâ laâm chuã àöång cuãa muön viïåc úã trong, dêîu viïåc maäy muán mêëy cuäng àïìu thöng suöët caã, röìi ào lûúâng phaãi chùng maâ àûa lêìn ra caác cûãa ngoä, nhû: tay, chên, mùæt muäi, tai miïång lûúäi v.v... Tñnh laâ têm sinh, lêëy lyá tûúãng cuãa ngûúâi xûa, baây tûå daång chûä tñnh truâng têm bïn chûä sinh thò àuã hiïíu; Kinh Thi noái rùçng: “Têåp dûä tñnh thaânh” caái tñnh vò têåp quen maâ ra, laåi saách triïët lyá Têy noái rùçng: “Tñnh khñ vúái tñnh nïët khaác nhau”. Tñnh khñ dêîn àaâng vïì nhên àûác, nhûng maâ tñnh khñ, tñnh nïët nhên àûác àïìu khaác nhau, tñnh khñ búãi tûå dûng loåt loâng meå, tñnh nïët búãi têåp quen tñnh thong dong maâ ra; nhên àûác thò búãi reân luyïån lêìn giuáp laâm viïåc laânh cho dïî vaâ bïìn chùåt. Laåi giaãi thñch caái tñnh khñ coá tñnh noáng, coá tñnh hiïìn laânh, coá tñnh hay buöìn, coá tñnh ûa vui, tñnh hay giêån, tñnh cûáng àêìu cûáng cöí, tñnh saáng suöët, tñnh töëi têm v.v... Tñnh khñ àöíi àûúåc cuäng húi khoá, chúá tñnh nïët vò tiïëp xuác caác vêåt chêët úã ngoaâi maâ laâm quen, thu vaâo trong têm, hoùåc hay hoùåc dúã khöng haån, nhûng ngûúâi naâo cuäng coá lûúng têm hïët thaãy, nïëu biïët suy xeát, lêëy nghõ lûåc maâ löi keáo laåi, àûâng cho manh têm vïì àûúâng xêëu, àûâng cho nhiïîm tñnh maâ thaânh hû. Thïë thò sûå daåy veä, quyïët phaãi daåy cho biïët caách suy xeát, maâ phaãi coá nghõ lûåc chuã trò, chúá cho theo vïì caãm giaác lùæm, vò caãm giaác hay thò hay, caãm giaác nhiïìu sûå dúã thò dúã, coá ngûúâi noái rùçng: “Con töi khöng daåy veä gò, maâ têm tñnh noá tûå hay”, thïë laâ sûå caãm giaác cuãa noá àûúåc gùåp sûå thuêån tiïån töët laânh cuãa xaä höåi, nhûng http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 72 khöng àûúåc mêëy keã nhû thïë, vñ duå nhû cêy cöëi tröìng ra chó boã luöëng, nhúâ khñ hêåu cuãa trúâi àêët, khöng cêìn phaãi gia phên tro böìi böí maâ töët, laâ möåt sûå ngêîu nhiïn maâ nïn khöng phaãi thiïån saách maâ bùæt chûúác àùång. Àoaån trïn àaä kïí tûúâng têån sûå têm tñnh, vêåy thò sûå giaáo duåc nïn thi haânh laâm sao? - Phaãi lêëy sûå daåy àûáa treã con laâm trûúác, daåy thò phaãi coá döî, lêìn lêìn maâ daåy, trûúác phaãi tön caái sûå daåy cuãa mònh, laâm böín phêån cha meå phaãi daåy con caái cho nïn, sau nûäa tuây con mònh maâ cuäng phaãi giûä caái nhên caách cho noá, chúá khöng nïn baån ùn baå noái, muöën àaánh muöën chûãi khi naâo cuäng àùång, duâ àûáa treã con thú daåi cuäng vêåy, sûå thi hònh phaåt laâ bêët àùæc dô àoá thöi, chúá duâng luön thò àûáa treã con nhaâm maâ khöng súå nûäa, vaã laåi nhêët nhêët àïìu duâng trûâng phaåt, laâm nhuåt caái trñ khön cuãa àûáa treã con, khöng naãy núã taâi nùng ra àùång; cho nïn phaãi nuöi caái tñnh möåt caách thong dong, chúá khöng nïn boá buöåc lùæm, maâ laåi phaãi giûä gòn caái tñnh möåt caách cho àiïìu hoâa, chúá cho thiïn vïì mùåt naâo cûá möåt mùåt, àaä thiïn laâ tñnh xêëu, sau khoá chûäa laåi. Phaâm sûå daåy laâ daåy caái têm tñnh trûúác, khoan trau döìi bïì ngoaâi vöåi, àïí cho coân laåi caái tñnh tûå nhiïn múái quyá múái thûåc thuêìn phaác; daåy cho biïët taåi laâm sao maâ yïu cha meå, taåi laâm sao phaãi kñnh keã lúán, taåi laâm sao phaãi nhûúâng nhau, taåi laâm sao phaãi trung tñn v.v.. Vò rùçng mònh yïu cha meå laâ thiïn tñnh, song phaãi hiïíu sûå yïu êëy àïìu trong caác möëi yïu thûúng hïët thaãy, biïët yïu cha meå chên thaânh, thò suy ra caác sûå yïu khaác toaân coá àaåo lyá. Yïu cha meå laâ caãm cöng àûác sinh thaânh, àau àúán vò con, khoá nhoåc vò con, trong thïë gian khöng coá sûå yïu gò àùçm thùæm ïm aái cho bùçng cha meå yïu con, thò laâm con nïn àöëi vúái cha meå laâm sao cho thoãa, sûå thoãa tònh vúái cha meå, têët phaãi laâm cho hïët böín phêån cuãa mònh, sau gùåp viïåc khùæc toaân laâm hïët böín phêån, thaânh möåt caái loâng tûâ têm baác aái, loâng yïu thûúng êëy têët khöng giaã döëi nûäa. Tñnh keã lúán, laâ nhûäng keã giaâ caã nhiïìu tuöíi hún mònh, toaân coi nhû vai chuá vai anh, vò sûå nghe thêëy tûâng traãi, coá thïí chó giaáo cho http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 73 mònh àùång nhiïìu sûå ñch lúåi; nïëu chaâo thûa maâ laâm àuã pheáp tùæc bïì ngoaâi, trong loâng khöng coá yá phuåc tuâng thò vö ñch. Nhûúâng nhau, thò khöng àïën tranh nhau, bïn naâo cuäng àïìu giûä pheáp, thûúâng tònh anh em chuáng baån àûúåc hoâa khñ luön, phaãi hiïíu cho con treã biïët leä phaãi, laâ mònh muöën àûúåc tûå do, nhûng cêëm khöng cho phaåm àïën quyïìn tûå do cuãa keã khaác. Trung tñn laâ ngay tin, trung tñn laâ caái chöët cuãa loâng ngûúâi, maâ cuäng laâ caái chöët cuãa muön viïåc, nïn luyïån têåp têm tñnh, cêìn loát loâng hai chûä trung tñn, vò khöng coá trung tñn thò sao cho bïìn chùåt nghôa liïn laåc vúái nhau, dêìu con trai con gaái cuäng vêåy, têm tñnh phaãi nhêët luêåt nhû nhau chó riïng vïì phêìn chûác nghiïåp, tuây theo caái tñnh caách thöng minh cuãa con ngûúâi maâ giaáo duåc cho húåp pheáp, caái tñnh chêët con gaái sùén coá caái veã phong phuá riïng, ûa sûå nhoã nhùåt nïn daåy cho biïët caách laâm viïåc coá ngùn nùæp cho quen, dêìu cho coá ài hoåc trûúâng, song ngaây raãnh cuäng nïn cho dûå biïët viïåc nhaâ cûãa àöi tyá, vaâ caác viïåc lao àöång cuãa ta laâm, dêìu con nhaâ sang giaâu khöng phaãi laâm luång cöng viïåc nùång nhoåc, chúá haá laåi khöng àïí con mùæt qua maâ quan saát caái tònh hònh lao àöång cuãa ngûúâi ta laâm, cho mònh röång thïm möåt baâi hoåc vêën ru!? Vaã sûå àau àúán khöën naån cuãa ngûúâi àúâi cuäng nïn hiïíu leä hún thiïåt àïí suy xeát cho quen, sau ra àöëi vúái àúâi, gùåp caãnh thuêån khöng noái laâm chi, chúá caãnh nghõch cuäng biïët maâ cû xûã cho àúä nöîi khoá khùn maâ mònh àaä biïët trûúác, laåi cöët nhêët möåt àiïìu, chúá nïn quïn sûå giaáo duåc con gaái, nïëu röìi boã caái böín phêån trong gia àònh, maâ tòm àaâng naâo cho hún, phaãi biïët laâm troån nghôa vuå múái laâ vinh, gia àònh àûúåc phêìn laåc thuá laâ danh giaá, ngûúâi laâm cha meå phaãi thaânh têm maâ daåy döî cho con gaái, coá leä laåi troång hún con trai nûäa múái phaãi, thiïët tûúãng caái nghôa lyá laâ möåt caái cuãa chung, àaâng mêîu huêën úã xaä höåi mònh àûúng thiïëu, vò vêåy maâ caác nhaâ hoåc thûác phaãi nïn hïët sûác khai àaåo nghôa lyá cho thöng hiïíu àïí gêy nïn caái kïët quaã vïì sau, haång nhên loaåi tûúng lai, laâ úã trong tay nhûäng ngûúâi coá giaáo duåc, hay khöng giaáo duåc uöën nùæn ra àoá, caác nhaâ giaáo duåc nghô sao? http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 74 TÒNH MEÅ CON Meå àöëi vúái con thûúâng coá caái möëi caãm tònh thûúng yïu gùæn boá, bõn rõn khöng chûâng, so vúái caác möëi thûúng yïu khaác khöng coân àêu saánh kõp; khi con coân àûúng mùng sûäa, loâng meå öm êëp, thên meå nhoåc nhùçn bïn ûúát meå nùçm bïn raáo phêìn con, miïîn con àùång giêëc nguã say, sûäa con buá àùång no àuã, chúá khöng ngaåi gò thên meå töìi taân; dêën thên vaâo caãnh lam luä, maâ khöng biïët laâ lam luä, thûúâng àöëi vúái con, coân nhû thiïëu thöën chûa àùång bùçng loâng. Möåt ngûúâi àaân baâ An Nam nuöi con thú thûåc laâ cöng lao khoá nhoåc trùm chiïìu; con ùn chúi khöng noái laâm chi ngöå nhû khi con àau öëm, thuöëc thang mùæt xeát tay nêng, chên moân göëi moãi, böìng bïë nùm canh, haát ru raáo cöí, tröng nom moãi mùæt, chúâ thêëy con khön lúán lïn àùång tuöíi naâo, loâng meå khoan khoaái lïn àùång ngêìn nêëy. Tûâ khi nùçm ngûãa, cho àïën khi biïët lêåt biïët boâ, biïët ài biïët chaåy, caái gan ruöåt tinh thêìn cuãa ngûúâi meå, bao giúâ cuäng chuá troång vaâo ngûúâi con, nhû hònh aãnh khöng rúâi, tuåc ngûä coá cêu: “Meå thûúng con bïí höì lai laáng” thêåt thïë; cöng meå nuöi con phuã phï röång raäi, khöng biïët àïën àêu laâ búâ laâ bïën nûäa, nïëu nhûäng ngûúâi con maâ biïët cöng ún cuác duåc cuâ lao, thúâi chùèng khi naâo coân daám traái àaåo thúâ thên. Nay coá keã viïån leä noái rùçng: “Laâm cha meå thúâi phaãi nuöi con, y nhû muön loaâi sinh con àïìu coá êëp giûä, cho ùn cho buá hïët thaãy, cúá sao loaâi ngûúâi laåi ài kïí cöng vúái con, buöåc con phaãi biïët àaåo phuång sûå cha meå? Xin giaãi rùçng: Ngûúâi ta súã dô khaác muön vêåt, chó coá àaåo àûác luên thûúâng, loaâi ngûúâi khöng phaãi chó ùn cho lúán, giaâ röìi chïët nhû suác vêåt àêu. Àaä coá chûúãng töåc quöëc gia, tûác phaãi coá nghôa vuå, muöën laâm troån nghôa vuå laâm ngûúâi, tûác phaãi laâm troån àaåo con àaä, coá biïët troång cöng àûác, múái laâm nöíi cöng àûác. Caách ngön Têy coá cêu: “Ún cha meå nûúác khöng thêëm àûúåc, lûãa khöng chaáy àûúåc”. Thïë thò con àöëi vúái cha meå têët mang möåt möëi núå rêët lúán nghôa phaãi baáo àaáp cho phu; dêìu taâi saãn, tûúác võ, danh dûå hïët thaãy àem ra maâ traã, cuäng http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 75 chûa chùæc àaä cên xûáng vúái tònh thûúng yïu cho vûâa, maâ coá möåt caách traã nöíi, - thò chó duy caái têëm loâng cuãa con ghi nhúá laâ àuã, vò con coá biïët ghi ún nhúá nghôa, thò coân truyïìn laåi cho con, con con laâ chaáu, chaáu con laâ chùæt, miïn man bêët tuyïåt, caái dêy àoaân thïí gia töåc àûúåc bïìn lêu. Tuåc tònh con gaái gêìn meå, thò thûúng meå hún thûúng cha con trai theo cha, thò laåi thûúng cha hún thûúng meå, nhûng noái thïë àïìu khöng húåp nghôa caã; phaâm con thûúng cha meå laâ suy cöng àûác sinh thaânh, chúá nhû lêëy àiïìu gêìn guäi hay quyïën luyïën maâ tròu mïën, thò mêët caái tinh thêìn ài röìi, vò con khön lúán lïn, chùæc laâ gêìn guäi quyïën luyïën ngûúâi khaác nhiïìu nûäa, chùèng laâ boã hïët tònh thêm cha meå ài sao? Hay laâ cha hiïìn maâ meå khöng laânh thúâi con cuäng khöng thûúng hay sao? Ngûúâi con àöëi vúái cha meå nhû nghôa àöëi vúái trúâi àêët, trúâi che àêët chúã múái coá muön loaâi, cha sinh meå dûúäng múái coá thên mònh, vêåy hai bïn cuäng nùång hoâa hai, coá leä bïn naâo nùång hún, nheå thua àûúåc. NGÛÚÂI ÀAÂN BAÂ LAÂ CHUÃ GIA ÀÒNH Gia àònh laâ möåt caái cú súã cuãa ngûúâi ta, vñ nhû con chim coá caái töí; ngûúâi àaân baâ laâ chuã gia àònh, nïn cêìn phaãi cöë cöng gùæng sûác, kinh doanh cho thaânh sûå nghiïåp, möîi ngaây cho coá cú rûåc rúä thïm, nhiïn hêåu múái mong vûäng bïìn lêu daâi àùång. Ngûúâi àaân öng nïëu giaâu coá, laâm nïn quan sang, maâ tay nöåi trúå khöng cêìn kiïåm, thò cöng viïåc löån xaåo, cuäng chùèng thaânh gia thïë àùång. Tuåc ngûä coá cêu: “Gaái ngoan laâm sang cho chöìng”, laâ laâm sang caái gò? Coá phaãi trang àiïím hoa höåt, xe lïn ngûåa xuöëng, nay tiïåc naây mai tiïåc khaác laâ sang chùng? Coá phaãi tiïu pha xaâi phñ hïët baåc trùm baåc ngaân laâ sang chùng? Khön ngoan maâ nhiïìu lúâi nhiïìu tiïëng cuäng khöng phaãi, khön ngoan maâ têm àõa nham hiïím cuäng http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 76 khöng phaãi. Caái nghôa laâm sang cho chöìng, chó nhûäng cöng viïåc nhaâ biïët chùm nom tûúm têët, biïët xïëp àùåt cho kheáo, laâ tuây gia tû cuãa tûâng haång maâ tiïu duâng, àûâng hêåu lùæm, cuäng àûâng haâ tiïån lùæm, hêåu lùæm thò coá khi àïën thiïëu thöën, tuáng thïë têët phaãi vay taåm cuãa ngûúâi ta, êëy thïë laâ thêët thïí cuãa chöìng con; tiïån lùæm thò nhû laâ mònh laâm nö lïå cho àöìng tiïìn, bo bo maâ giûä cuãa àúâi cuäng ngu xuêín, naâo laâm mêët caái laåc thuá cuãa sûå söëng, naâo haâ hiïëp, boáp löåt da ngûúâi cho mònh àûúåc sung sûúáng, cho nïn trûâ ra sûå laäng phñ, thò nïn kiïåm ûúác, maâ kiïåm ûúác laâ àïí maâ laâm viïåc phaãi, tûác laâ chöìng àûúåc hiïín sang, múái laâ xûáng àaáng. Cêu ùn úã cho coá thûá lúáp, laâ möåt caái ùn vúái möåt caái úã, ùn uöëng chuã sûå trong saåch, cho coá chûâng àöíi, úã laâ úã vúái chöìng vúái con, úã vúái chuáng baån, úã vúái ngûúâi nhaâ, keã laâm thuï, tònh nghôa ên oaán laâm sao cho àuáng múái goåi laâ thûá lúáp vêåy. Àïën nhûäng viïåc tïë toaái trong nhaâ thûúâng thûúâng cuäng nïn biïët rùçng: caái gò con mùæt mònh khöng tröng túái núi, thúâi khoá àùång chónh tïì, vò khi xem xeát nïëu khöng vûâa yá, tûå khùæc mònh phaãi sûãa sang laåi, nïëu baâ chuã àaä thên haânh, thò moåi ngûúâi trong nhaâ àïìu bùæt chûúác theo, tuy mònh nhuáng tay laâm coá möåt chuát, maâ sûå lúåi chu àaáo àûúåc nhiïìu phêìn, ngûúâi ta coá cêu noái rùçng: “Nûúác chaãy aâo aâo, khöng hao bùçng löî moåt”, nghôa laâ tiïu viïåc lúán maâ coá chûâng, cuäng khöng àïën haåi bùçng mêët maát tûâng khi tûâng coá tiïu hao luön luön, thò caái àoá múái laâ haåi nhiïìu, àaä goåi laâ ngûúâi chuã trûúng trong gia àònh, têët phaãi phiïìn nhoåc àïën trñ naäo möåt phêìn, maâ sûå lao lûåc cuäng khöng phaãi khöng coá ngay ài àùång. Gêìn àêy ngûúâi àaân baâ trong xaä höåi mònh coá chia ra laâm hai phaái, nïn lùæm ngûúâi thêëy caái hiïån tûúång giûäa àúâi maâ nghô quanh noái quêín, thêëy nhûäng keã laâm viïåc vúái nhaâ nûúác coá lûúng böíng, maâ cho laâ mònh laâm viïåc nhaâ khöng coá giaá trõ chi; noái thïë laâ lêìm, phaãi biïët rùçng: möîi ngûúâi laâ möåt caái tñnh chêët, cöng viïåc giûäa àúâi, thò tuây theo tûâng caái tñnh chêët ngûúâi ta, ngûúâi nghïì nêìy, keã nghïì khaác, ngûúâi chuã viïåc giaáo duåc, keã chuyïn sûå kinh doanh, cho nïn àaä goåi laâ laâm viïåc, thò laâm viïåc gò cuäng coá lúåi ñch hïët thaãy, viïåc thò lúåi cho nhaâ, viïåc thò ñch cho nûúác, caái thoái hay cêìn kiïåm, nïët töët hiïìn hoâa, cuäng coá aãnh hûúãng cho xaä höåi lùæm lùæm, chuáng ta nïn suy xeát cho kyä, àïí vui loâng maâ laâm cho hïët böín phêån. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 77 PHAÃI NÏN TIÏËT KIÏÅM, NÏN TÑCH SUÁC1 (1) MÚÁI MONG CÚ NGHIÏÅP VÛÄNG BÏÌN Thúâi buöíi caånh tranh, nghïì nghiïåp buön baán caâng múã mang tiïën böå bao nhiïu, thúâi sûå tiïu duâng ùn mùåc laåi caâng röång raäi xa phñ bêëy nhiïu; búãi sûå xa phñ, cho nïn hoáa vêåt múái tiïu thuå àûúåc nhiïìu, thúâi cöng nghïå cuäng nhúâ àoá maâ phaát àaåt. Song le cöng nghïå cuãa mònh thò chûa coá mêëy, maâ chñnh ngûúâi mònh laåi ñt muöën duâng, cho nïn coá tiïu thuå nhiïìu ài nûäa, chùèng qua chó laâm cho àöì ngoaåi hoáa àùæt maâ thöi, chúá thiïåt khöng lúåi ñch chi cho ta hïët caã. Coân nhû pheáp giao dõch thò cêìn phaãi coá tû baãn, coá saáng taåo, vñ duå ngûúâi ta laâm ra àûúåc möåt kiïíu laå thûác múái gò, thúâi mònh cuäng phaãi coá möåt nghïì nghiïåp xûáng àaáng maâ trao àöíi laåi; keã naây ûa caái bïìn chùåt cuãa ngûúâi kia, keã khaác thñch duâng caái töët àeåp cuãa ngûúâi noå, buön ra baán vaâo, thïë múái nïn àua búi so saánh vúái nhau maâ taâi nguyïn cuäng khoãi ngoaåi tiïëc, thúâi hay biïët laâ bao nhiïu. Chúá nhû bêy giúâ chó khu khu haânh haå caái xaác thõt, àöí möì höi, söi nûúác mùæt múái mong coá àöìng tiïìn vaâo tay àûúåc, maâ cûá chuöång sûå phö baây laâm veã vang bïì ngoaâi, coân bïì trong thò hònh nhû moân moãi tiïu hao hïët thaãy, tûúãng cuäng nïn nghô laåi maâ tónh tiïëc nhûäng sûå laäng phñ êëy ài, thúâi may cho nhaâ lúåi cho nûúác biïët laâ dûúâng naâo?! Höìi tûúãng laåi nûúác ta khi xûa, nhaâ naâo coá nùm mûúâi mêîu ruöång, möåt àöi súã vûúân, thêu caái hoa lúåi trong möåt nùm cuäng tiïu duâng àûúåc chñn mûúâi ngûúâi, rûúác thaây cho con ùn hoåc sung sûúáng, vaäng lai thuâ taåc vúái laâng xoám, vúái chuáng baån phuã phï, gêìn xa tiïëng tùm nö nûác àaä cho laâ möåt bêåc trung phuá. Nay thûã àem so saánh vúái ngûúâi hiïån thúâi laâm cöng viïåc coá lûúng böíng maâ noái thúâi chùèng thêëm vaâo àêu, thïë maâ xeát laåi, thúâi tûåa höì ñt ai dû duå, maâ laåi thiïëu thöën laâ nghôa laâm sao? Caái cúá êëy chó vò khöng biïët tiïët kiïåm, cho nïn hoáa ra nöng nöîi nhû thïë. 1 Tñch suác: daânh duåm, döìn chûáa laåi. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 78 Coá ngûúâi noái rùçng: khi trûúác ngûúâi coân àûúng ñt, vêåt giaá reã hún, bêy giúâ àöng ngûúâi àöì ùn thûác mùåc àùæt àoã gêëp böåi, cho nïn sinh ra bêìn tuáng. Noái nhû vêåy cuäng phaãi, song coá möåt leä caäi laåi, laâ vò ruöång nguä cöëc ta laâm ra coân coá nùm àûúåc nùm mêët, thúâi söë chi tiïu têët laâ khöng àûúåc thûúâng nhû ruöång buát canh, khöng khi naâo àaåi haån, nûúác luåt caã, lêëy söë hún maâ buâ söë keám cuäng nhû nhau hïët thaãy: Noái toám laåi thúâi caái löëi khöng kheáo tñnh liïåu laâ khöng thïí traánh ài àêu nûäa. Cöí nhên coá cêu: “Lûúång nhêåp nhi xuêët”, muöën coá tû cú vûäng bïìn, thò têët coá tñch suác, coá tñch suác múái coá tiïët kiïåm, tiïët kiïåm khöng phaãi nghôa lêån sùæc àêu, maâ ngûúâi àúâi thûúâng lêìm baão rùçng: caác nhaâ troåc phuá kia múái coá thïí laâm àûúåc; chúá nhû boån ta khöng taâi naâo laâm àûúåc phaãi biïët rùçng: tiïët kiïåm laâ khöng xa phñ quaá àöå, ùn mùåc thñch trung, húåp pheáp vïå sinh, tuây gia phong kiïåm maâ laâm. Laåi coá cêu: “Tñch thiïíu thaânh àa tûå phuá nhiïu”, goáp ñt sinh nhiïìu maâ giaâu coá, thúâi coân laâm ra àûúåc lùæm sûå lúåi ñch cho mònh cho ngûúâi. Trong möåt caái thúâi kyâ ngûúâi ta úã àúâi, laâm nïn giaâu sang danh tiïëng chó àöå ba mûúi nùm laâ buöíi trung niïn àoá maâ thöi, chúá nhû thiïëu niïn thúâi mùæc hoåc haânh, laäo niïn thò sûác àaä keám, tû tûúãng cuäng ñt, coân laâm gò nïn sûå nghiïåp lúán lao àûúåc, duâ coá biïët tiïët kiïåm tñch suác cuäng khöng àûúåc bao lùm, chùèng qua laâ boân nùån lûúåm lùåt, nhûäng caái nhoã moån chûáa àûång vûâa cung dûúäng buöíi taân niïn cho troån möåt àúâi ngûúâi, thò luác bêëy giúâ duâ khöng tiïët kiïåm cuäng phaãi tiïët kiïåm. Coân nhû buöíi trung niïn, chñ khñ àûúng hùng haái lêîy lûâng, gùåp höåi röìng mêy, vuâng vêîy caånh tranh, biïët bao nhiïu laâ sûå veã vang xûáng àaáng; trong tay sùén coá àöìng tiïìn, duâ loâng thay trùæng àöíi àen khoá gò, thïë maâ biïët tiïët kiïåm biïët tñch suác, àïí maâ laâm àiïìu phaãi àiïìu chùng múái laâ quyá. Öi! Höåi trung gian quang caãnh bêëy laâm thò, ngûúâi ta phaãi laâm, laâm sao lo liïåu cho phu vúái ngaây giúâ, àûâng ham mï chúi búâi, maâ hoâng mong: thiïn kim tên têån hoaân phuåc lai, thúâi e khoá loâng cho àûúåc maän nguyïån lùæm. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 79 VÊËN ÀÏÌ LYÁ TAÂI Tuåc ngûä coá cêu: “Tiïìn taâi laâ huyïët maåch”. Vêåy thò ngûúâi ta úã àúâi phaãi cêìn coá cuãa thò múái söëng nöíi, cuäng vñ nhû thên thïí con ngûúâi, maåch maáu coá chêu lûu sung tuác, nhiïn hêåu ngûúâi êëy múái coá sûác khoãe, nïëu maåch maáu coá chöî àònh tuå hay khö kiïåt, thò phaãi bïånh ngay; coân dên sinh khöng coá tiïìn cuãa duång àöå thi thöë giûäa àúâi, thò coá khaác gò keã mùæc phaãi bïånh ma möåc, thuã tuác khöng cûã àöång röìi, tuy söëng cuäng nhû chïët, söëng maâ phaãi nûúng nhúâ ngûúâi ta, söëng êëy cuäng chùèng ñch gò, cho nïn tiïìn taâi laâ huyïët maåch, maâ tiïìn taâi laåi laâ huyïët maåch chung trong möåt nûúác nûäa, búãi vêåy trùm nghïì khön kheáo, àua tranh nhau, trïn mùåt thõ trûúâng àïìu do vò cuöåc lyá taâi maâ ra caã; nïëu cuöåc lyá taâi àaä vuång vïì thïë laâ haåi cho àûúâng sinh hoaåt caã xaä höåi, möåt ngûúâi khöng chõu laâm cöng viïåc, laâ phi duy haåi riïng möåt ngûúâi, möåt ngûúâi cöë cöng cuâng sûác kinh doanh thaânh ra sûå nghiïåp to lúán, maâ coá phaãi sûå lúåi êëy chó möåt mònh ngûúâi laâm ra àûúåc hûúãng lêëy maâ thöi àêu? Thêåt laâ coân nhiïìu sûå aãnh hûúãng àïën cuöåc chung cöång vêåy. Vò sao? Laâ vò sûå vêån àöång trong toaân thïí xaä höåi têët cêìn coá nhiïìu tiïìn baåc laâm àêìu, coá tiïìn múái coá trñ naãy núã ra nhiïìu cöng viïåc, maâ ngûúâi trong xûá êëy àïìu coá nghïì nghiïåp maâ laâm ùn. Laåi coá cêu: “Tiïìn baåc ài trûúác, mûåc thûúác ài sau”. Coá tiïìn cuãa, thò lïî nghi múái kiïm bõ, cöng ñch cöng lúåi cuäng nhúâ coá thïë múái xûúáng khúãi mau àûúåc, vêåy thúâi caái vêën àïì lyá taâi laåi gêëp hún caác vêën àïì khaác thêåp böåi; dêìu àaân öng hay àaân baâ àaä sinh ra úã àúâi, têët coá quan hïå vúái àúâi möåt caái nghôa vuå, nïëu àaä biïët nghôa vuå phaãi laâm, têët phaãi biïët phûúng phaáp lyá taâi röìi múái gaánh vaác nöíi. Lyá taâi nghôa laâ phaãi laâm cho ra cuãa, maâ laåi phaãi hiïíu caách duâng cuãa, vêåy sau coá cuãa múái laâm ra nhiïìu cuãa àûúåc: 1) Phaãi lao àöång múái laâm ra tiïìn cuãa. 2) Phaãi kiïn têm bïìn chñ maâ laâm, chúá khöng nïn nûãa àûúâng thêëy viïåc khoá khùn maâ boã. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 80 3) Phaãi tiïët kiïåm, ùn tiïu lêëy söë thûúâng maâ thöi, chúá khöng nïn quaá û xa xó, phoâng khi coá chöî bêët cêåp. 4) Tñch suác, laâm ra bao nhiïu phaãi tñnh coá caái ùn tiïu, coá caái chûáa àïí, döìn möîi khi möåt ñt, maâ sau thaânh ra möåt söë vöën lúán, êëy caái söë vöën àoá, múái xoay ra lùæm phûúng ñch lúåi, hoùåc cho con ùn hoåc, hoùåc khai khêín ruöång àêët, hoùåc múã to cûãa haâng buön baán, hoùåc khoaáng trûúng cöng nghïå; trong tûá dên vêîn àúâi naâo nûúác naâo cuäng coá, song phaãi nhúâ coá tû baãn dao röång, thúâi múái chêën hûng phaát àaåt ra àûúåc. Nïëu muöën cho con ài du hoåc àùång thaânh taâi, maâ tiïìn cuãa khöng àuã, thò laâm sao cho töët nghiïåp sûå hoåc àùång: muöën khoaáng trûúng vïì àûúâng cöng nghïå, maâ tiïìn cuãa khöng coá thúâi lêëy àêu maâ dûång thaânh cöng xûúãng lïn nöíi; nghïì buön maâ khöng coá vöën to, thúâi laâm sao maâ tranh thûúng vúái ngûúâi cho laåi, àïí thêu quyïìn lúåi vïì tay ngûúâi mònh, nghïì nöng maâ khöng coá vöën cho to, lêëy gò maâ khai khêín àöìn àiïìn nhûäng núi hoang phïë, bêët quaá laâm lùæt leão nùm mûúâi mêîu trong xoám laâng, thúâi coân coá sûå nghiïåp gò thêëm kõp ngûúâi sao. Suy thïë thò biïët úã àúâi khöng nïn laäng phñ tiïìn baåc, àöìng tiïìn laâ hûäu duång biïët bao nhiïu cöng viïåc. Phûúng chi thúâi buöíi bêy giúâ, thïë giúái múã mang, ngûúâi ta ngaây caâng khön kheáo lïn maäi, cöng viïåc laâm ùn, caâng ngaây caâng khoá khùn hún luác trûúác, nhên söë sinh núã caâng ngaây caâng àöng; haäy thûã xeát möåt nhaâ, maâ tñnh ra caã muön nhaâ, töíng söë chi duång möåt nùm bao nhiïu, coá phaãi gêëp böåi khi trûúác khöng? Vñ bùçng taâi saãn khöng vêån àöång tiïën túái, thúâi tûúng lai e khöng khoãi caái caãnh tûúång khuêín baách tiïëp chên. “Vi kim chi kïë”, caái vêën àïì lyá taâi têët phaãi cûúäng baách múái xong. Àaä noái rùçng Nam nûä giaáo duåc bònh àùèng, thò khöng haån nhaâ naâo con trai hay con gaái cuäng àïìu cho hoåc têåp nghïì nghiïåp, coá biïët laâm ra cuãa, múái biïët tiïëc cuãa, nhûäng nhaâ sang giaâu cuäng nïn têåp caách lao àöång cho quen: caách ngön Têy coá cêu: “sûå sinh nhai cuãa ngûúâi ta, vñ nhû caái baánh laái vùån cho thuyïìn chaåy, chúá coá àïí cho noá tröi theo doâng nûúác chaãy”. Àúâi àaä khoá kiïëm tiïìn röìi, têët laâ phaãi run ruãi nhau maâ laâm. Àaân baâ con gaái nûúác mònh xûa nay cuäng coá siïng nùng laâm luång, nhûng thuöåc vïì boån thön quï lam luä hïët thaãy, vaâ boån ngûúâi haå tiïån laâm thuï laâm mûúán àoá maâ thöi, coân phêìn nhiïìu ngûúâi khuï caác caái http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 81 bïånh kiïìu dûúäng têåp quaán di haåi àaä lêu àúâi lùæm, khöng mêëy thuúã chõu lao àöång. Thuöåc vïì boån haå lûu, thúâi coân coá vêån àöång àûúåc caái gò tùng tiïën taâi saãn bùçng caác nhaâ coá tû baãn vaâ coá trñ thûác àûúåc. Gêìn àêy, sûå hoåc con gaái àaä coá biïët theo vïì àûúâng vùn minh tiïën böå, nïn cuäng àaä coá nhiïìu nhaâ khuyïn àaåi con ài súám vïì töëi laâm luång cöng viïåc cuäng nhû con trai, nhûng maâ phêìn nhiïìu vò sûå cêìu danh tiïëng cho mònh laâ keã thûác thúâi, chúá khöng phaãi muöën lúåi ñch cho ai, thêåm chñ coá ngûúâi cöng viïåc laâm luång luön luön, maâ gia àònh khöng chêën hûng lïn nöíi, coân mong gò aãnh hûúãng cho àúâi, nguyïn do chó vò tiïu phñ röång raäi thaái quaá, laâm ra bao nhiïu, ùn hïët bêëy nhiïu, búãi thïë maâ bao giúâ chûä cêìn cuäng phaãi coá chûä kiïåm àûáng bïn caånh, cêìn kiïåm röìi múái coá tñch suác, nïëu cêìn maâ khöng kiïåm, chûa phaãi laâ nghôa lyá taâi. Huöëng höì böín phêån ngûúâi àaân baâ laåi laâ chuá troång vïì hai chûä cêìn kiïåm, sûác ngûúâi mònh yïëu àuöëi, kinh doanh khoá kõp tay ngûúâi laâm möåt tiïu mûúâi, chùèng boä nhû ngûúâi khöng laâm. Noái toám laåi, thò lyá taâi têët phaãi cêìn kiïåm, chõ em ta nhûäng ngûúâi coá hoåc thûác haá chùèng nïn cuâng nhau giaãi quyïët caái vêën àïì êëy ru!? LYÁ GIA CHAÁNH Cöng viïåc trong möåt nhaâ dêìu nhoã dêìu lúán, cuäng phaãi coá tay sùæp àùåt cho saânh soãi, thò cöng viïåc múái chaåy, búãi vêåy ngûúâi àaân baâ àaä àûáng vïì àõa võ trong gia àònh, têët phaãi biïët pheáp trõ gia, caái phûúng chêm haânh àöång laâ tuây theo gia tû vêåt lûåc maâ thi thöë cho húåp thûác thñch nghi, vñ duå nhû: nhaâ giaâu thò coá ngûúâi laâm luång giuáp sûác vúái mònh, cöng viïåc coá caái laâm bùçng trñ naäo, coá caái laâm bùçng tay chên, mònh laâm cú quan chuã àöång cho moåi ngûúâi, thò bao göìm caã caác böå phêån, caách chó huy phaãi xeát theo nhên taâi nhên lûåc maâ sai khiïën cho àûúåc thoãa thiïëp, nïëu khöng coá baãn lônh truâ tñnh, http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 82 thò röëi nhû boâng bong viïåc nêìy chûa laâm àaä sang viïåc khaác. Keã biïët buön baán laåi sai laâm viïåc nhaâ lùåt vùåt, thò thiïåt thoâi cöng cuãa hoå ài; keã biïët laâm nghïì nghiïåp, maâ sai ài laâm ruöång àêët, thò yïëu úát phaãi thua ngûúâi, viïåc quen chùèng cho laâm, viïåc khöng quen bùæt ngûúâi ta laâm, tûác laâ hû hoãng cuãa mònh hïët thaãy. Cho nïn saách coá cêu: “Tuây taâi luåc duång” nghôa laâ: tuây theo taâi maâ duâng. Keã chuã trûúng cêìn phaãi tinh tïë chöî êëy lùæm; laåi phaãi biïët caái traách nhiïåm cuãa mònh laâ nùång nïì hún hïët moåi ngûúâi cuãa mònh sai khiïën, vïì àûúâng cuãa caãi, mònh phaãi lo cho ngûúâi nhaâ ùn no mùåc êëm, vïì àûúâng laâm luång phaãi sùn soác xem xeát cho àuã cöng vûâa viïåc maâ laâm, chúá àïí chöî dû cöng, chöî thiïëu viïåc, maâ ngûúâi ta phaân naân, vïì àûúâng daåy baão, thûá tûå trïn dûúái cho phên minh, coá ên thò phaãi coá oai, àïí trûâ caác möëi tïå xaãy ra trong khi cöng viïåc cuãa mònh laâm, àaä goåi laâ laâm viïåc, thò chñnh mònh cuäng laâ möåt phêìn, maâ phêìn cuãa mònh laåi laâ phêìn chuã trûúng, thò bêët haån cöng viïåc gò, con mùæt ngûúâi laâm chuã cuäng phaãi xem xeát àïën, röìi múái nghô ngúåi nïn chùng, baân tñnh sûãa sang cho caâng thïm töët àeåp, coân phuá thaác cho ngûúâi nhaâ àûáa úã, thò khi sai thêët ùn nùn laâm sao cho kõp. Trïn kia àaä noái vïì sûå sùæp àùåt cöng viïåc, nay laåi noái vïì caác caái möëi giao thiïåp quan hïå vïì àûúâng sinh hoaåt vúái nhau, nhû laâ chêín tuêët, nhû laâ thuâ ûáng vaäng lai ngûúâi trong laâng nûúác, keã thuöåc thên thñch, khi ngheâo ngùåt têåt bïånh, nghôa vuå phaãi cûáu giuáp lêîn nhau, búãi thïë maâ caách laâm ùn phaãi siïng nùng maâ àïí daânh duåm laåi, phoâng caác cöng ñch cöng nghôa nïn laâm. Noái toám laåi, taâi chñnh trong möåt nhaâ phaãi lûúâng söë thu nhêåp, àïí chia vúái söë chi tiïu cho àuã, nhûng trong söë chi tiïu, laåi phaãi coá àïí thïm möåt söë tiïìn bêët thûúâng chi nûäa nghôa laâ caái söë ùn mùåc laâ thûúâng söë naâo cuäng thïë, chúá caái söë tiïìn chêín tuêët têåt bïånh laâ thónh thoaãng múái coá, cho nïn söë tiïìn êëy khöng àïí daânh riïng, thò lêm thúâi khöng coá maâ laâm viïåc. Ngûúâi chuã trò viïåc gia chaánh cêìn lêëy sûå thaáo taát laâm göëc vò coá thaáo taát, thò múái chêën hûng gia àaåo, ngûúâi ta ài vaâo möåt nhaâ naâo, thêëy caái quang caãnh trong nhaâ êëy, vúå chöìng hoâa thuêån, con trai con gaái àïìu hoåc têåp nghïì nghiïåp, ngûúâi laâm thuï laâm mûúán, sai khiïën theo lïì löëi, àöì àaåc baây biïån trong nhaâ coá thûá lúáp, thïë laâ gia http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 83 chaánh cuãa ngûúâi êëy töët, coân gia chaánh khöng töët, thò vúå chöìng khöng àöìng loâng húåp sûác lo ùn lo laâm, con caái lïu löíng chúi búâi, àaây túá biïëng nhaác trïî naãi, keã trïn khöng tin cêåy àûúåc ngûúâi dûúái, keã dûúái khöng vêng mïånh lïånh cuãa ngûúâi trïn, ngoaâi sên coã moåc têån thïìm, trong nhaâ ghïë giûúâng nghiïng ngûãa, àöì ùn àïí lêîn vúái àöì mùåc, caái töët àïí chung vúái caái xêëu, êëy laâ möåt caái gia àònh bêët tûå trõ, àaä khöng tûå trõ nöíi thò phaãi chõu ngûúâi khaác túái trõ mònh, nghôa laâ ngûúâi trong nhaâ êëy khöng àûúåc giaáo duåc töët, trêåt tûå nghiïm, thò chi cho khoãi laâm quêëy lêy ra caác möëi can liïn àïën viïåc ngoaâi, hoùåc vò bêën tuáng maâ phaãi lûúâng àaão, gian tham cuãa ngûúâi ta, quyïën anh ruä eán, baåc lêån cúâ gian, àïìu sinh ra kiïån caáo, mùæc vaâo phaáp luêåt trûâng trõ hïët thaãy, nguyïn nhên àïìu búãi nhûäng nhaâ khöng coá gia chaánh töët. Búãi vêåy maâ ngûúâi cêìm dûúâng möëi phaãi laâ ngûúâi coá àuã taâi àûác lûåc lûúång múái àaãm nhiïåm nöíi. LAÂM SAO MAÂ GOÅI LAÂ NGÛÚÂI LÕCH SÛÅ Ngûúâi lõch sûå khöng phaãi laâ mùåt hoa da tuyïët, maây liïîu maá àaâo maâ goåi laâ ngûúâi lõch sûå àùång. Vêåy thò ngûúâi lõch sûå ra laâm sao? Ngûúâi lõch sûå laâ caách ùn uöëng lõch sûå, caách noái nùng lõch sûå, sùæp àùåt cöng viïåc nhaâ lõch sûå, àöëi àaäi cuâng ngûúâi àúâi lõch sûå, noái toám laåi, laâ sûå sûå giai lõch múái goåi laâ ngûúâi lõch sûå vêåy. Ngûúâi coá nhan sùæc laâ ngûúâi xinh àeåp, chó ûa xem qua nhû caái hoa àaâo sùæc höìng húán húã, cûúâi cúåt gioá àöng, maâ nhùæm laåi, thúâi tûåa höì vö võ, vò caái muâi thúm tho khöng coá khiïën ngûúâi cuäng laåt leäo lêìn ài maâ sinh ra chaán. Coân nhû ngûúâi ùn úã lõch sûå, thêëy thò ûa, gêìn thò mïën, vñ duå nhû möåt ngûúâi àaân baâ laâm chuã trong möåt nhaâ, chöî ùn chöî ngöìi coá thûá tûå, àöì ùn uöëng laâm saåch seä, aáo quêìn mùåc veãn vang, thûác duâng àöì àûång tûúm têët khöng löån xöån, caái thanh duâng theo viïåc thanh, caái thö duâng theo viïåc thö, tuy haâng ngaây àöì vêåt àem ra duâng àïí http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 84 ngang ngûãa, chöî naây, chöî noå coá, hoùåc khaách túái chúi nhaâ, laâm sao cho khoãi di dõch àöì vêåt ài àûúåc, nhûng sau khi chiïìu töëi, thúâi àaä chuâi queát doån sûãa sang laåi nhû cuä, saáng mai laâ khöng cêìn phaãi nghô àïën cöng viïåc ngaây höm qua nûäa. ÊËy àaåi khaái sùæp àùåt viïåc nhaâ, caách lõch sûå laâ thïë. Àïën nhû lúâi noái: ngûúâi thên khaác, ngûúâi sú khaác, ngûúâi maâ mònh chûa thên lùæm, khöng khi naâo daám noái àïën àiïìu sêu xa; ngûúâi maâ mònh àaä thên thiïët, thúâi khöng nïn àem lúâi búåm baãi maâ noái; noái vúái ngûúâi nhoã hún mònh, thò phaãi duâng lúâi chñnh àaáng, àïí cho khoãi sûå lúân reã, noái vúái ngûúâi lúán hún mònh, thò phaãi dõu daâng hoâa nhaä, àïí phoâng coá lúâi sú suêët ngûúâi ta coá thïí dung thûá cho, vaâ daåy veä laåi cho mònh, àöëi vúái tên khaách khöng nïn àem viïåc nhaâ mònh ra maâ noái, hoùåc tûå ngúåi khen mònh, hoùåc toã baây àiïìu uêët ûác sêìu naäo cuãa mònh ra, laâm cho ngûúâi ta nghe cuäng phaãi phiïìn loâng, maâ kyâ thûåc khöng böí ñch gò cho mònh caã; àöëi vúái ngûúâi naây khöng nïn noái chuyïån ngûúâi khaác, vaâ khöng nïn noái sûå bñ mêåt cuãa ngûúâi. Caách ngön Têy coá cêu: “Viïåc kñn cuãa ngûúâi ta laâ cuãa gúãi, khöng phaãi chi cuãa mònh maâ àem ra duâng haâng ngaây àûúåc”. Nhûng cuäng coá chöî muöën noái laåi cuâng ngûúâi thên cuãa mònh àïí cho biïët sûå phaãi traái giaám giúái vïì ngaây sau àûâng nïn lêìm löîi nhû thïë nûäa, maâ khi noái, thò phaãi noái tröëng laâ coá möåt viïåc xaãy ra nhû thïë, vaâ coá möåt haång ngûúâi laâm nhû thïë, möåt haång ngûúâi laâ noái chung caã, khöng phaãi chó riïng gò möåt mònh ngûúâi àaä noái àoá maâ thöi, coân biïët bao nhiïu ngûúâi maâ mònh khöng biïët cuäng laâm nhû vêåy, thúâi noái sao cho xiïët nïn chi ngûúâi nghe àoá, dêìu coá nïët xêëu, thò hoå tûå àöíi löîi, maâ khöng caán thaán chi mònh, nïëu hoå khöng coá thoái êëy, maâ truyïìn thuyïët laåi caái lúâi cuãa mònh cuâng ngûúâi khaác, têët ngûúâi ta cho laâ lúâi noái ngay thùèng thiïåt thaâ. Dïî yïu àaáng mïën cho caái caách ùn úã lõch sûå, khöng nhûäng tûå mònh thûúâng àûúåc hoâa nhan thuêån khñ caã àúâi khöng mêët loâng ai, maâ laåi coân giuáp thïm nhiïìu ngûúâi àûúng gùåp caãnh àau àúán lo nghô, cuäng nhên caái loâng röång raäi thïí têët nhên tònh cuãa mònh laâm cho moåi ngûúâi àïìu yïn uãi hïët thaãy. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 85 Song le, caái xinh àeåp cuãa ngûúâi àaân baâ phêìn nhiïìu tûå trúâi sinh ra, coân töët hún tûå ngûúâi trang sûác lêëy. Chñ nhû caách ùn úã lõch sûå do têm tñnh vêîn coá möåt ñt thuöåc vïì thiïn tû, coân ra thò phaãi hoåc têåp ngön tûâ àûác haånh vïì böín phêån ngûúâi àaân baâ, êëy caái caách hoåc têåp àoá, maâ cöët chuã vïì àûúâng àûác haånh, nhiïn hêåu ngûúâi àaân baâ khön kheáo àïën àêu, cuäng khöng nïn vûúåt qua caái voâng luên lyá àaåo nghôa àûúåc, nïëu khöng thïë, thò caái trñ thûác tùng tiïën bao nhiïu, laâ laâm cho tai haåi bêëy nhiïu, vò ngoaâi mùåt phúát phúát uöën gioång uöën lûúäi, lúâi noái nhû mêåt roát vaâo tai, maâ trong loâng chûáa àûång nham hiïím nhû con rùæn àöåc, giïët ngûúâi khöng dao, coá phaãi laâ sûå phö baây ra àoá, chñnh laâ muöën thiïët möåt caái hêìm höë àïí xóa ngûúâi ra ru? Cû têm àïën thïë, laâ möåt ngûúâi àiïu toa xaão quyïåt, àêu goåi laâ ngûúâi lõch sûå àùång. CAÁI TÑNH QUEN Tuåc ngûä coá cêu: “An phùæc quen tay, nguã ngaây quen mùæt”. Khöng cûá viïåc gò phaãi hay laâ traái, nïëu àaä laâm quen, thúâi cho viïåc êëy laâ nïn laâm hïët thaãy. Ta thûã xeát xem nhûäng ngûúâi àaánh cúâ baåc cuâng ngûúâi laâm ruöång àêët, laâm caác cöng viïåc naây khaác, caái tñnh quen cuäng nhû nhau caã. Ngûúâi àaánh cúâ baåc khöng phaãi laâ khöng biïët sûå löîi cuãa mònh, nhûng khi àaä àaánh quen, thò lêëy sûå àoá laâ vui thñch, àaä lêëy laâm sûå vui thñch cho mònh, thúâi dêìu lúâi móa mai chï cûúâi, hònh nhû cuäng chõu quen tûâ bao giúâ röìi, sao cho àïën ngaây cuâng kiïåt, hïët aáo hïët khùn, nhaâ tan cûãa naát, cöng núå tûá tung, keã löi ngûúâi keáo, hoåa chùng múái coá chuát ùn nùn, thúâi àaä muöån quaá röìi, êëy múái biïët möåt caái tñnh quen rêët xêëu vêåy. Nghïì laâm ruöång àêët, khöng phaãi khöng biïët sûå cûåc khöí lao nhoåc, dêåy súám thûác khuya, xöng pha sûúng nùæng, caây ra àûúåc mêîu ruöång, bûâa ài caâo laåi, àùæp búâ phaát coã, mêëy cêëy xuöëng cêy luáa; khi gùåt vïì nhaâ, coân phaãi trêu keáo ngûúâi àêåp, saãy rúm phúi luáa, biïët bao http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 86 nhiïu cöng trònh múái coá höåt gaåo ra, àöí möì höi söi nûúác mùæt, chûa dïî àaä thêëy àöìng tiïìn vaâo tay. Kïí trong caác nghïì nghiïåp, khöng nghïì gò khoá nhoåc bùçng nghïì laâm ruöång úã xûá mònh, thïë maâ laâm quen cuäng khöng lêëy gò laâm phiïìn, maâ laåi nhû coá thuá thñch riïng, laâ khöng phaãi lo nghô gò, laâm xong viïåc laâ xong àoá, ùn no nguã kyä, sùén coá gioá maát giûäa àöìng, tha höì khoaái laåc, dêìu lam luä nhoåc mïåt, maâ kïët cuåc laåi coá böí ñch cho mònh cho àúâi, thoái quen nhû vêåy rêët xûáng àaáng. Ngûúâi ngoaâi tröng vaâo coá phêìn khöng kham nöíi, maâ hoå coi vúái nhau laâ thûúâng. Coân caác nghïì nhû ài buön baán, hoùåc laâm cöng nghïå cuäng thïë, nïëu úã nhaâ möåt ngaây maâ khöng laâm àïën caái viïåc cuãa mònh àaä tûâng quen xûa nay, thúâi buöìn khöng biïët ra laâm sao. Ngûúâi úã nïí quen lêëy sûå laâm viïåc laâm khöí súã, ngûúâi laâm viïåc quen cho úã nïí laâm buöìn rêìu, giai do caái tñnh mònh xui khiïën caã, maâ cuäng möåt caái thoái quen, nhûng xem ra lúåi haåi coá khaác nhau nhiïìu. Vêåy thò ngûúâi ta trûúác phaãi suy nghô cho thêëu àaáo, haäy têåp caái tñnh quen, chúá àïí cho theo àiïìu taâ tõch, thúâi thoái quen êëy laåi xoay vïì àiïìu phaãi, sûãa nïn möåt ngûúâi töët àeåp rûåc rúä biïët laâ bao? Cöí nhên coá cêu: “Têåp cûãu thaânh phong” thêåt khöng phaãi laâ möåt lúâi noái sai vêåy. TÑNH KIÏU NGAÅO Ngûúâi ta àaä coá caái hún ngûúâi, thúâi thûúâng hay tûå phuå thïë laâ caái biïín tònh xui khiïën vêåy; hoùåc cêåy búãi giaâu sang hoùåc yã vò taâi trñ, vùn hay hoåc röång, nghô sêu nhúá xa, àïìu laâ coá thïí lêëy àoá maâ laâm cao, coi thêëp caác haång ngûúâi khöng bùçng mònh. Nhûng trong caác thoái kiïu ngaåo àoá, chó duy lêëy sûå giaâu sang maâ baãnh taán lêën lûúát ngûúâi, vaâ nhûäng keã thiïëu niïn àùæc chñ, gêìm mònh thöng thaái, quaäng kiïën àa vùn, maâ khinh bó àöìng baån cuãa mònh, thòkhaã öë hún http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 87 hïët. Àïën nhû hoåc taâi yïm baác, trñ thûác thöng minh maâ khöng ai biïët cho, thûúâng gùåp caái caãnh ngöå khöng xûáng àaáng, cho nïn hoáa ra chaán ngaán thúâi coân khaã thûá. Nhûng noái toám laåi, thúâi khöng haån bûåc naâo, phaâm caái ngaåo, bao giúâ cuäng laâm cho ngûúâi ta oaán giêån hïët thaãy, nïëu sûå oaán giêån àaä gêy nïn, thúâi noá lêëp hïët caác con àûúâng phaãi traái cuãa mònh, duâ hay àïën àêu ngûúâi ta cuäng cho laâ cuöìng, khöng húåp àaåo xûã thïë. Vêåy cho nïn úã àúâi muöën hoaân toaân nhên caách, trong khi giao thiïåp phaãi thûâa thûúång tiïëp haå, ung dung hoâa bònh nhiïn hêåu ngûúâi ta múái phuåc, maâ caái giaá trõ cuãa mònh khöng mêët ài àêu caã; khöng cûá úã chöî phö baây maâ tûå ngûúâi ta biïët múái quyá, haâ têët phaãi laâm ra mùåt tûå tön tûå àaåi múái laâ danh giaá, caái àoá laâ möåt caái hùçng àûác, ai ai cuäng phaãi thïë. Kinh coá cêu: “Bêët hùçng kyâ àûác, hoùåc thûâa chi tu” nghôa laâ: “Chùèng coá caái àûác thûúâng, thò hoùåc coá keã àem sûå höí theån àïën cho mònh” thiïët tûúãng àaân öng kiïu ngaåo àaä khöng nïn maâ àaân baâ chuáng mònh laåi khöng nïn lùæm nûäa, vò trong söë nhiïìu ngûúâi àaân baâ, khöng àùång bao lùm ngûúâi sung sûúáng, maân thïu trûúáng gêëm, cûãa kñn nhaâ cao möåt phêìn; chên lêëm tay buân, quùæn vai, daâi göëi, coá chñn mûúi chñn phêìn; caái ngaåo cuãa ngûúâi àaân baâ khöng taåi khoe taâi àua trñ, maâ taåi lùæm tiïìn nhiïìu cuãa, con sang chöìng quyá, keã àúä ngûúâi nêng maâ sinh kiïu ngaåo, thêëy ngûúâi àöìng bang vúái mònh nhiïìu keã thua suát, hoùåc cuâng möåt hoå, hoùåc cuâng möåt xûá, vaâo ra gùåp nhau, chúi àuâa vúái nhau, maâ nay thúâi keã lïn xe xuöëng ngûåa, ngûúâi thúâi tay xaách naách mang, caái caãnh tûúång êëy, múái thêåt dïî xem ngûúâi coá nûãa con mùæt. Than öi! Caái loâng phuâ baåc êëy, thêåt haåi nhên nghôa töín àûác haånh biïët bao nhiïu; giaâu sang cuãa mònh, thò mònh ùn mònh nhúâ, chúá coá böí ñch cho àöìng baån chuát naâo, maâ àem loâng khinh dïî nhau, duâ keã heân haå laâm thuï mûúán cho mònh, laâ cuäng lêëy cuãa mua cöng ngûúâi ta, chúá khöng dûng chûa mêët tiïìn hoaâi cho ai, huöëng höì ngûúâi khöng can thiïåp. Vaã laåi sûå phuá quyá coá phaãi saách gia truyïìn phuå thûâa tûã kïë àêu, noá nhû mêy nöíi, nhû chiïm bao, mai coân töëi hïët, tuå tan khöng thûúâng; ngûúâi ta nïn lêëy loâng baác aái maâ àaäi nhên loaåi vñ coá taâi àûác nhû öng Chêu cöng, maâ kiïu maâ lêån, thò caác http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 88 àiïìu hay khaác cuäng khöng àuã kïí, huöëng chi boån ta ngaây nay caâng khöng nïn coá caái tñnh êëy lùæm. TÑNH HAY TIN NHAÃM Trong loâng hay nghi hoùåc thûúâng hay tin nhaãm, thïë laâ yïíu tñnh, maâ àaä yïíu tñnh, thò cöng viïåc giûäa àúâi àïìu phaãi lêìm lêîn, vò mònh khöng suy xeát cho tûúâng têån, chúá thûåc thò sûå àúâi coá caái nïn tin, cuäng coá caái khöng àaáng tin, nhêët laâ vïì nhûäng sûå ma quyã àöìng boáng, nhûäng ngûúâi quen nghïì buön öng baán baâ, lêëy khoái hûúng taân, baát nûúác laä, maâ laâm kïë sinh nhai, quyïën duå ngûúâi ta, thûåc laâ khaã bó hún hïët; maâ tin nhaãm nhû thïë, haång ngûúâi tin rêët thaânh thêåt laâ chó coá boån àaân baâ con gaái chuáng ta, chúá àaân öng thò khöng mêëy ai theo, vêåy thò àuã hiïíu laâ sûå tin khöng chñnh àaáng lùæm. Coá ngûúâi noái rùçng: “Ma quyã hay bùæt nhûäng ngûúâi yïëu boáng vña, àaân baâ con gaái phaãi coá lïî thaânh cuáng dêng múái yïn”. Phaãi, yïëu boáng vña tûác laâ caái tñnh khöng maånh daån, khöng coá gan nïn múái sinh run súå, chúá nïëu àaä coá nhûäng tñnh vûäng vaâng cûáng coãi nhû ngûúâi àaân öng, thúâi sao laåi chùèng traánh khoãi caác sûå röëi rñt bùæt mònh phaãi nghi hoùåc; ùn cúm dûúng gian, noái chuyïån êm phuã, tû tûúãng rêët laâ huyïìn hoùåc vö cuâng, coá keã cuáng baái àaä quen, möîi nùm möîi lïî, khi nhêån viïåc nhaâ chûa kõp cuáng baái, laåi sinh ra nùçm chiïm bao möång huyïîn, voi ngûåa àuöíi, ma quyã àaánh, khiïën tinh thêìn mïåt nhoåc, vú vêín nhúá nghô nhûäng àiïìu traái ngûúåc àêu àêu, coá phaãi laâ tûå mònh laâm ra ma quyã khöng? Chúá ma quyã àêu laåi ûng bùæt naåt àaân baâ maâ súå khöng daám xêm phaåm àaân öng, êëy laâ vö lyá. Coân viïåc ngûúäng möå thêìn thaánh laâ möåt àiïìu hay, vò nhúá cöng àûác ngaây xûa, söëng laâm trung thêìn nghôa sô, phoâ vua giuáp nûúác, thaác laâm thêìn thaánh cûáu thïë àöå dên, non nûúác ghi dêëu oai linh, sûã saách lûu truyïìn danh hiïåu, ngûúâi àúâi nïëu khöng ngûúäng möå, thò khöng chñnh àùång caái loâng gian tham trong luác êín vi, sinh ra mûu naây kïë khaác maâ toan haäm haåi lêîn nhau, thò ai biïët vaâo àêu, chó vò coá ngûúäng möå, coá tó http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 89 nghô, thò múái khöng daám laâm àiïìu bêåy, thò àoá laåi laâ möåt leä rêët hay; nhûng maâ loâng ngûúâi phêìn nhiïìu ñt nghô nhû vêåy; hoùåc ngûúâi tin coá thêìn thaánh, àïí cho mònh, cho nïn trong trûúâng lïî cuáng sinh ra nhiïìu sûå löi thöi, naâo àöì vaâng maä, naâo tiïìn baåc, thûác naây thûác kia, hònh nhû möåt haâng buön baán, mûu kïë lûâa döëi, phónh phúâ àuã caách, gaái trai têëp nêåp, ong bûúám nhöån nhaâng, laåi laâ thûúng phong baåi tuåc khöng gò bùçng, maâ maåo àöåc quyã thêìn möåt caách vö nghôa quaá! Thiïët tûúãng caái quan niïåm vïì sûå lïî baái nhû thïë, khöng nhûäng khöng àùång phuác, maâ laåi thïm töåi nûäa: khöng nhûäng àùæc töåi vúái quyã thêìn, maâ coân àùæc töåi vúái ngûúâi dûúng thïë nûäa; vò àaân baâ thûúâng hay giêëu chöìng, giêëu con maâ ài cêìu àöìng cêìu boáng, boã nhaâ boã cûãa, khöng lo cöng viïåc laâm ùn, tiïìn baåc hao töín, sinh nghi sinh hoùåc àuã chûáng, ngaây giúâ trïî naãi, rûúác lo rûúác núå vaâo loâng, coân laâm sao maâ mûu sûå haånh phuác úã àúâi àùång. CAÁCH BAÃO DÛÚÄNG CON TREÃ Ngûúâi àaân baâ An Nam ta vïì sûå thai ngheán àaä sú suêët, ñt biïët caách vïå sinh cho àuáng pheáp, àïën luác baão dûúäng con treã caâng khöng coá àiïìu àöå nûäa, cho nïn ngûúâi mònh sûác maånh khöng bùçng ngûúâi, êëy laâ möåt àiïìu haåi lúán cho noâi giöëng vêåy. Nay xin trñch dõch saách nuöi con treã cuãa baâ Juliette - Adam mêëy àoaån nhû sau naây, àïí nûä giúái mònh nhaân laäm, cuäng coá böí ñch vïì sûå giaáo duåc gia àònh, laâm sao cho àoaân nhên loaåi hêåu lai naây phaãi cûáng caát hún trûúác, cêìn coá nhiïìu sûác khoãe maâ àaãm nhiïåm cöng viïåc àúâi; coân nïëu tinh thêìn saáng suöët àïën àêu, maâ böí mûa böí gioá, troái gaâ khöng chùåt, thúâi cuäng chùèng laâm gò; vaã sûå giuáp nhaâ giuáp nûúác àïìu phaãi coá lûåc lûúäng hïët thaãy, maâ caái phêìn traách nhiïåm laâm cho con treã maånh daån ra, khöng nhúâ caái cöng caác baâ meå taåo thaânh, thúâi coân cêåy ai? Caác baâ laâm meå tûúãng cuäng lêëy loâng lo xa nghô sêu, maâ nïn chuá yá lùæm vêåy. Noái vïì vïå sinh vaâ luên lyá: http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 90 1) Caái thên thïí maånh khoãe. 2) Trñ naäo ngay thùèng. 3) Têëm loâng nhên àûác. ÊËy laâ möåt phûúng giaáo duåc chñnh àaáng, dêìu úã vïì dên töåc naâo, cuäng khöng thay àöíi àûúåc. Ngûúâi ta thûúâng baão rùçng: “Caái tñnh treã con àïìu nhû nhau caã”. Cêu êëy cuäng coá phêìn phaãi, maâ cuäng coá möåt phêìn lêìm, vò möîi àûáa treã con laâ coá möåt tñnh khñ, vêåy thò noá phaãi khaác àöìng loaåi noá, song caái tñnh khñ êëy khöng phaãi toã ra tûâ khi múái moåc rùng, maâ lùæm khi möåt àûáa treã con chùèng coá tñnh caách gò hïët, hònh nhû hùæn chó chõu caái aãnh hûúãng úã ngoaâi àûa vaâo trong têm naäo àoá maâ thöi; tûâ baãy taám tuöíi trúã lïn múái hiïån caái baãn tñnh mònh ra, nhûng maâ noá coá biïët noá coá möåt tñnh khñ khaác möåt baãn chêët àöìng loaåi noá chùng nûäa, song noá cuäng vêîn coân möåt tñnh caách vïì àûúâng luên lyá, vïì àûúâng trñ thûác cuãa chung caã boån treã con, nïn nhiïìu keã dûåa theo àoá maâ baão rùçng: nhûäng àûáa treã con tñnh khñ àïìu giöëng nhau caã, vïì àûúâng thên thïí cuäng vêåy, khöng phaãi tûâ luác múái sinh ra, maâ àûáa treã naâo cuäng bêím thuå khñ huyïët cûúâng kiïån nhû nhau àêu, cho àïën vïì àûúâng tinh thêìn cuäng vêåy, möåt àûáa treã con coá thiïn tû, coá sûác lûåc cuäng àïìu nhúâ cöng gêy dûång sau naây, chúá khöng phaãi toã ra hïët trûúác khi coân mùng sûäa, maâ chñnh laâ luác àaä àûúåc möåt àöëng tuöíi röìi, nïn chuáng töi thiïët tûúãng treã con tûâ luác múái biïët ài, biïët noái, cho àïën luác treã con biïët tñnh chêët mònh, vò luác êëy chñnh laâ möåt luác ngûúâi ta boã treã con vaâo àûúâng caãm giaác, liïìn theo vúái thiïn tñnh maâ khai àaåo moåi àûúâng nghe thêëy lêìn ra, hay coá mêëy lúâi khuyïn rùn naây, àïìu thiïët duång cho hïët thaãy caã treã con vïì àûúâng vïå sinh, àûúâng luên lyá vaâ vïì àûúâng tinh thêìn, ñch lúåi vïì sûå thúã húáp khöng khñ cho trong saåch. Quan hïå trûúác hún hïët laâ phaãi àïí cho con treã thúã húáp khöng khñ cho nhiïìu, xem nhû treã con úã phöë phûúâng khöng bùçng treã con úã nhaâ quï, caái khöng khñ thaãnh thúi khöng nhûäng laâm cho maånh baåo thïm, maâ laåi têåp cho treã con biïët chõu laånh noáng, chõu mûa chõu nùæng cho quen, sau lúán àúä búát ho hen àau àúán, caác chûáng caãm nhiïîm khñ ngoaâi, nhû ngheåt muäi, noáng àêìu v.v... http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 91 Tûâ thuúã nhoã àaä khöng quen nùæng mûa, sau lúán khön têët khöng chõu nöíi, vêåy nïn phaãi àïí cho chuáng noá chúi ngoaâi sên thïìm, dêìu sûúng nùæng cuäng khöng can gò, vò chuáng noá daån gioá daån sûúng chûâng naâo, thò maånh khoãe chûâng nêëy, coá súå ài nûäa laâ phoâng nhûäng khi treã con àûúng chúi àûúng chaåy möì höi ra àêìy mònh, maâ uöëng nûúác laånh vaâo, hay laâ àûáng möåt chöî gioá to thò múái sinh bïånh thöi, vêåy phaãi nïn têåp cho treã con biïët caách ngùn ngûâa lêëy àem caái thoái quen chó veä cho chuáng traánh khoãi bïånh, khi àûúng noáng khöng nïn cho laånh vaâo; caác khe cûãa toaân gioá àöåc chúá khöng coá gioá töët, nïn coá thïí laâm cho mònh sinh àau yïëu àûúåc, nïn phaãi kiïng trûúác thò hún, chó àûúâng lúåi haåi cho chuáng noá hiïíu, tûå nhiïn theo thoái quen maâ traánh khoãi. NOÁI VÏÌ CAÁCH CHO TREÃ CON ÙN Cho treã con ùn cho thûåc hïët sûác thûúâng, möîi ngaây böën buöíi chúá sai, àûâng ùn nhiïìu quaá, àûâng ùn ñt quaá, múái mong maånh khoãe suöët àúâi. Àöì ùn ñt thõt Möåt àiïìu haåi lúán laâ sûå cho treã con ùn thõt, vò rùçng nhai thõt khöng àûúåc nhoã, thûúâng hay nuöët löëng thaânh khöng tiïu hoáa nöíi, muöën cho ùn thõt têët baão noá phaãi nhai cho nhoã haäy cho ùn. Àûâng duâng àöì gia võ Trong àöì ùn treã con thò nhêët thiïët khöng nïn boã àöì gia võ, muöëi cuäng boã vûâa maâ thöi, vò muöëi àaä laâm cho treã con phaãi khaát nûúác, uöëng nhiïìu nûúác laâm cho tò võ phaãi sûng lïn. Phaãi nïn duâng àöì traái Vïì àöì ùn treã con, àöì traái cuäng coá möåt phêìn böí, maâ cuäng coá möåt phêìn quan hïå, tñnh treã con thûúâng ûng ùn àöì traái, nhûng chúá coá nïn cho ùn nhûäng quaã chûa chñn, hay quaã sêu thöëi, cûá cho thûá http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 92 quaã nïn ùn chuöëi, lï, cam, quñt, thaái bònh, àaâo, vò caác quaã êëy laâm cho tò võ àûúåc xoay trúã mau tiïu, maâ laåi maát khoãe caái boåc chûáa, àöì chua thò ùn ñt ñt, buöíi mai khöng nïn cho ùn, töëi lùæm cuäng khöng nïn cho ùn. Caác phêím vêåt àöì ùn cuãa treã con àaä baân qua, thúâi nay noái àïën caái lûúång ùn thûúâng ngaây; ngûúâi ta cho treã con ùn möîi ngaây böën lêìn àoá, song phaãi biïët cho ùn cho àuáng giúâ, chúá khöng cho ùn vêåt gò ngoaâi mêëy giúâ êëy nûäa, ùn phaãi coá chûâng, àûâng nhiïìu àûâng ñt, nhûng phaãi tuây lûúång cuãa chuáng noá, phaãi xem soác cho kyä, coi ùn coá tiïu khöng, keão nûäa ùn chûâng nêëy maâ laåi khoá chõu, phaãi giaãm búát bûäa ùn khöng thúâi phaãi àau tò võ. NOÁI VÏÌ AÁO QUÊÌN Cho treã mùåc aáo quêìn, àûâng nïn chêåt heåp vaâ àöì nùång nïì laâm cho treã con mïåt nhoåc, maâ thay àöíi caái hònh daång ài, hai vai nùång nïì khoá chõu, laåi àeâ neán caái ngûåc, laâm cho mïåt sûå hö hêëp nûäa, coân àïën nhû aáo chêåt heåp thò caâng haåi lùæm, vò caái ngûåc phaãi boáp laåi, caái lûng co laåi nïn àûúâng maånh khoãe cuäng giaãm ài nhiïìu, phaãi nïn chuá yá àïí cho treã con àûúåc thung dung luön, vò coá thaãnh thúi noá múái lúán àûúåc; núi cöí aáo vaâ núi höng thò àûâng nïn buöåc chùåt lùæm, vò maáu chaãy khöng thöng cuäng sinh ra nhiïìu bïånh, nïn caác baâ meå coá may aáo cho con, phaãi chuá yá àïën caác chöî àoá, cùæt aáo khöng phaãi duâng cho kheáo àïí maâ nhùæm thöi, laåi phaãi húåp vúái vïå sinh nûäa, cöët nhêët laâ caã thên thïí con cho khoãi tuáng tiïëu, vaâ caác böå phêån cuäng àûúåc thaãnh thúi múái laâ toaân veån vêåy, cuäng nïn têåp cho treã con mùåc aáo êëm vïì muâa mûa reát, laåi àûâng àïí cho treã con chõu laånh quaá haån, caái gò quaá haån cuäng khöng hay caã, coân nhû tröng chûâng maâ àûáa treã con chõu àûúåc, thúâi cuäng khöng can chi, àïën khi tùæm rûãa cho noá thò àûâng duâng nûúác laånh, vò duâng nûúác laånh thò hay sinh chûáng ho vaâ caãm, http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 93 phaãi nïn duâng nûúác êm êëm, khi tùæm röìi, thò lêëy khùn lau cho khö nûúác, röìi múái mùåc aáo quêìn, phaãi cho noá tùæm chöî kñn gioá múái àûúåc. CHO CON TREÃ NGUÃ Phaãi àïí cho treã con nguã cho nhiïìu, vò khöng coá caái gò laâm cho chuáng noá mau lúán bùçng, song laåi phaãi biïët cho nguã súám, vaâ dêåy cuäng cho súám, nhû thïë thò tiïån caã hai bïì, dêåy súám thò àûúåc húáp khöng khñ trong saåch, nguã súám thò traánh khoãi phiïìn nhiïîu keã lúán, nhûng àïën luác chuáng noá gêìn lúán, thò àûâng cho nguã nhiïìu, vò súå têåp thoái biïëng nhaác cho noá; lïå thûúâng 9,10 tuöíi nïn giaãm nguã ài, song cuäng tuây sûác lûåc cuãa àûáa treã con, àïën luác êëy thò cho nguã àöå 8,9 giúâ thò vûâa, àïën súám mai phaãi thûác dêåy, nhûng coá thûác dêåy cuäng cho kheáo, àûâng nïn quaá hêëp têëp hay haåi treã con, vò coá àûáa treã con mï nguã, dêåy lêåt àêåt tinh thêìn bêët àõnh, böí ngaä vaâo giûúâng vaâo ghïë thò àau àúán chuáng noá, nïn chi phaãi nheå nhaâng maâ thûác noá dêåy, cho tónh taáo röìi haäy ài ra chöî khaác; chöî nùçm cuãa treã con phaãi àïí caái nïåm húi cûáng, àûâng nïn cho nùçm nïåm löng, möåt caái nïåm húi cûáng, laâm cho noá cûáng caác tay chên, möåt caái giûúâng mïìm laâm cho noá yïëu vaâ moãi hai quaã cêåt. PHAÃI NGÙN NGÛÂA NHÛÄNG THOÁI XÊËU CUÃA TREÃ CON Trong sûå giaáo duåc treã con haâng ngaây, ngûúâi ta phaãi thûúâng nïn àïí têm soi xeát àïën caác viïåc cûã àöång cuãa treã con laâm, maâ àiïìu gò sai thò chûäa ngay, chúá àïí lêu lùæm múái noái, maâ ngùn ngûâa, êëy laâ möåt sûå löîi lêìm cuãa keã lúán, vò sûå sûãa tñnh khñ treã con nhoã thò dïî hún, vaâ súám thò mau cöng hiïåu hún; cha meå naâo cuäng hay yïu con, http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 94 nhûng yïu con maâ chúá nïn chiïìu con lùæm, nhiïìu ngûúâi yïu con cho àïën nöîi yïu caã caái tñnh nïët xêëu cuãa con, búãi vêåy maâ con têåp nhiïìu caái tñnh quen xêëu xa, àïën khi khön lúán cuäng vêîn coân maäi, cha meå maâ khöng súå traái yá con thò àûâng àïí cho con noá muöën laâm chi thò laâm, tûå nhiïn lêìn lêìn noá phaãi theo coá khuön pheáp. Coá keã tûúãng rùçng: chuáng noá daåi döåt dêìu coá sai löîi möåt àöi viïåc cuäng khöng haåi lùæm, búãi àêìu coá möåt löîi nhoã, nhûng sau thaânh ra möåt caái tñnh khoá chûäa nïn chiïìu con lùæm laâ haåi. Treã con thûúâng ûng àaánh ûng chûãi ngûúâi ta àïí cho vui, muöën lêëy caái chi thò àoâi cho àûúåc, khöng thò khoác la àïí cho keã lúán phaãi àûa cho mau, àoá cuäng laâ möåt àiïìu dúã, cho nïn àûâng chiïìu noá, vò súå sau naây noá laâm caái gò cuäng tûå yá caã maâ laâm nhû thïë thò hû con liïìn; nhoã khöng daåy àïën lúán caâng khoá lùæm, bêëy giúâ cha meå múái than thúã, nghô laåi múái biïët laâ löîi mònh; nhûäng tñnh xêëu cuäng vñ nhû cêy coã moåc hoang, nïëu àïí yïn, rïî àaä thêm beán xuöëng àêët röìi, khoá maâ nhöí ài àùång. Chuáng ta laåi nïn xeát, khöng bao giúâ coá möåt àûáa treã con höîn haâo maâ trúã nïn möåt ngûúâi coá pheáp tùæc, möåt àûáa beá khoá chõu maâ thaânh ra möåt ngûúâi hiïìn laânh, dêìu coá ài nûäa cuäng laâ möåt söë ñt; möåt àûáa treã con nghõch ngúåm, maâ sau ra tûã tïë, thò cuäng bùæt chûúác àûúåc sûå tûã tïë cuãa keã khaác, cuäng khöng phaãi laâ nghôa hoáa theo ngûúâi ta, hoùåc nhúâ cha meå ngùn ngûâa, hoùåc nhúâ chuáng baån dòu dùæt, leä êëy àaä chùæc chùæn nhû thïë, ta coân nghi ngaåi gò maâ khöng kõp mau sûãa daåy treã con? Laåi möåt àûáa treã con maâ àaä khöng vêng lúâi cha meå, sau khi khön lúán cuäng khoá maâ tuên theo caái lyá tûúãng cuãa noá. Phaãi biïët caách maâ ngùn ngûâa con, caái gò vïì sûå muöën cuãa noá, khi naâo maâ sûå muöën cuãa noá traái vúái leä thûúâng, thò cêëm khöng cho laâm nhû vêåy, vaâi lêìn thò quen; nïn têåp cho noá caác thoái quen àeâ neán caái loâng muöën trong mònh laåi, laåi phaãi daåy cho noá biïët, ngûúâi ta àûa cho möåt vêåt gò khöng phaãi võ noá, maâ chñnh laâ möåt vêåt coá ñch cho noá, coân sau àaä àûa cho treã con caác vêåt naâo àaä khöng àaáng àûa cho noá, dêìu noá coá àoâi ta cuäng chùèng cho, tûå khùæc noá hiïíu khöng la khoác rêìy raâ nûäa. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 95 CHÚÁ NÏN LA RÊÌY LÙÆM Caái tuåc àaánh con, xaä höåi ta cuäng búát ài röìi, chuáng ta cuäng khöng baân luêån laâm chi nûäa. Nhûng than öi! Lïå thûúâng thiïn haå hay trûâng phaåt con treã möåt caách rêët vö lyá, laâm nhiïìu àiïìu rêët haåi cho tinh thêìn con caái, hún laâ möåt trêån roi àoân nûäa, nghôa laâ thûúâng hay rêìy la con caái vaâ ra böå giêån dûä luön, thêåt laâ laâm mêët caã caãm tònh cuãa con, vaâ caái oai quyïìn cuãa cha meå quaá û nghiïm khùæc lùæm. Treã con cuäng tûå phên biïåt caái tñnh giêån dûä vaâ lúâi rùn àe laâ khaác nhau, àöëi vúái sûå giêån dûä chuáng noá vêîn súå haäi, hay àiïìm nhiïn maâ chõu, chúá khöng biïët caái löîi cuãa mònh àaä thûåc nhû thïë chûa? Nïëu khöng coá lúâi chia sûå phaãi traái, nhiïìu khi noá laåi khinh reã nhûäng tiïëng noái, hay oaán giêån caái tiïëng noái trong cún giêån dûä cuäng coá; laåi chuáng noá cuäng hiïíu rùçng: sûå giêån dûä khöng qua laâ möåt luác röìi cuäng tan ài àûúåc, chúá chùèng lêu daâi àêu, vêåy nïn giêån dûä thiïåt laâ vö ñch. Cha meå la rêìy con vïì nhûäng caái löîi thûåc coá, chó nïn lêëy lyá luêån maâ khai àaåo cho vaâ chó lêëy möåt caái trûâng, caái liïëc núi con mùæt laâ àuã sûãa löîi chuáng noá röìi, vaån bêët àùæc dô maâ phaãi duâng àïën lúâi noái, thò phaãi tûâ tûâ maâ noái cho àuáng àùæn nghiïm trang, cho coá veã bònh tônh; trong khi chó roä caác caái tai haåi vïì caái löîi cuãa chuáng noá, thò phaãi laâm cho noá hiïíu àïí sau maâ ùn nùn, vaâ khöng nïn phaân naân noá àaä mùæc löîi, àïí noá tûå hiïíu maâ rùn àe lêëy noá lêìn khaác, chúá khöng súå caái löîi maâ noá àaä laâm ra röìi. Sau nûäa khi giêån dûä maâ mùæng con, thûúâng duâng nhûäng tiïëng thö bó tuåc tôu, thïë laâ mònh laâm nhuåc caái nhên caách cuãa hùæn, nhûng phaãi e deâ caái chöî hùæn àaä quen nghe lúâi la mùæng, röìi laåi àöëi àaäi vúái keã khaác, maâ thaânh ra hû nïët vaâ laåi hû caã tñnh caách ài hïët thaãy. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 96 SÛÅ THÛÚÃNG PHAÅT Chúá nïn thûúãng treã con caái gò noá thñch, àïí cho noá laâm hïët böín phêån, caác baâ meå thûúâng cho noá baánh keåo àïí noá hoåc têåp, àoá laâ daåy cho noá tñnh hû ùn; muöën treã con möåt ngaây kia thaânh ngûúâi àuáng àùæn khön ngoan, biïët nghôa lyá laâm ngûúâi thò phaãi daåy cho chuáng noá búát caái loâng duåc voång ài, vaâ sûãa àöíi tñnh ñch kyã àaä, laåi khöng nïn laâm sûå trang hoaâng bïì ngoaâi cho töët, àïí mua danh dûå haäo huyïìn; nay ta lêëy tiïìn maâ thûúãng cho treã con, nhûäng viïåc noá laâm rêët phaãi leä, nïëu lêëy baánh keåo maâ mua baâi hoåc têåp vïì viïåc gò, tûå mònh laâm moán thûúãng cöng, trong têm ta tûåa höì àaä veä cho noá caái êëy laâ möåt vêåt töëi quyá, laâm haånh phuác cho àúâi ngûúâi, gùæng lêëy maâ laâm sao cho kyâ àûúåc, maâ khöng duâng caách lyá luêån cho chuáng noá hiïíu, vò sao maâ àûúåc phêìn thûúãng, vò sao maâ phaãi phaåt? Thúâi chùèng coá hiïåu quaã gò caã; treã con chó lêëy baánh lêëy tiïìn laâm muåc àñch chên thûåc cuãa caái àúâi cuãa noá sau naây vêåy. Noái thïë khöng phaãi cêëm treã con nhûäng sûå sung sûúáng trïn àúâi, maâ rêët coá ñch cho noá vïì tinh thêìn vaâ sûác voác maånh daån. Viïåc nuöi con theo löëi haânh trõ laâ möåt sûå phi lyá, maâ chiïìu con laâm cho noá trûúãng caái loâng duåc voång, laåi caâng töëi vö lyá nûäa, vêåy phaãi laâm sao cho caái àúâi noá khi naâo cuäng coá sûå vui thuá luön, maâ tûác laâ phaãi biïët laâm viïåc böín phêån cho àêìy àuã, chúá àûâng vò caái ngoaåi lûåc bùæt buöåc maâ phaãi laâm, haäy cho noá nïëm caái muâi sûúáng vûâa thñch húåp caái tuöíi cuãa noá, nhûng möåt àiïìu töët laâ toã cho noá hiïíu caái tñnh haånh töët bêëy lêu nay, nïn múái àûúåc hûúãng sûå vui thuá êëy, quyïët khöng phaãi laâ phêìn thûúãng vò möåt viïåc gò maâ noá àaä laâm àûúåc, thò coá leä khi noá khöng vui caái phêìn thûúãng êëy, têët nhiïn noá khöng cêìn laâm. Noái àïën àêy, chùæc coá keã baão rùçng: “Nhûäng treã con khöng cêìn thûúãng phaåt maâ cuäng nïn tñnh nïët töët àùång”. Àoá laâ möåt sûå ñt coá, chúá phêìn nhiïìu loâng súå phaåt, daå mong thûúãng, laâ sûå thûúâng tònh, maâ sûå thûúãng phaåt laåi aãnh hûúãng lúán cho treã con. Xûa nay hai caái tñnh tònh êëy laâ hai caái quan yïëu cho nhên loaåi, thúâi àaåi naâo cuäng vêåy, huöëng höì àöëi vúái treã consao trûâ boã caái quan niïåm êëy àùång? Àaä http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 97 khöng lêëy leä gò maâ boã möåt caách coá giaáo duåc hiïåu nghiïåm nhû vêåy, thò phaãi duâng möåt caách khön kheáo cho thoãa thñch laâ hún. Ngûúâi ta lêìm maâ duâng sûå thûúãng phaåt bùçng sûå àaánh àêåp ruãa mùæng, hoùåc sûå vui thuá sung sûúáng, àïìu laâ möåt caách töëi haåi, gêy nïn cho treã con vö söë àiïìu hû dúã, bêy giúâ chuáng ta cêìn phaãi trûâ tiïåt. Soaån 192 http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 98 GIAÁO DUÅC NHI ÀÖÌNG “CON NHÚÂ ÀÛÁC MEÅ” Tuåc ngûä Viïåt Nam http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 99 LÚÂI NOÁI ÀÊÌU Àïën bêy giúâ múái noái àïën vêën àïì Giaáo duåc Nhi àöìng kïí ra cuäng àaä chêåm lùæm röìi. Nhûng chêåm maâ coá, coân hún khöng. Töi khöng thïí giêëu àûúåc sûå bi quan khi nhòn àïënsûå giaáo duåc gia àònh cuãa Viïåt Nam ta. Àoåc quyïín “Möåt nïìn giaáo duåc Viïåt Nam múái” töi phaãi biïíu tònh möåt caách àau àúán vúái öng Thaái Phó khi xem àïën cêu vùn bi thiïët cuãa öng: “Noái àïën sûå giaáo duåc trong gia àònh úã nûúác mònh thò laåi caâng àaáng chaán lùæm. Töi coá thïí noái rùçng úã nûúác Viïåt Nam naây, gia àònh giaáo duåc hêìu nhû khöng coá gò caã”. Giaáo duåc gia àònh àöëi vúái thiïëu niïn vaâ thanh niïn khöng coá àaä àaânh, àïën giaáo duåc vaâ têåp dûúäng haång nhi àöìng tûâ loåt loâng meå àïën tuöíi ài trûúâng, cuäng khöng coá hùèn. Thêåt laâ möåt sûå khuyïët àiïím coá aãnh hûúãng àïën tûúng lai cuãa möåt dên töåc. Tuåc ngûä ta vêîn coá cêu: “Daåy con daåy thuúã coân thú” maâ trong caác gia àònh nho hoåc cuäng thûúâng lûu truyïìn thuyïët “thai giaáo” cuãa Trung Hoa. Nhûng àêëy chó laâ truyïìn khêíu, hû vùn, chúá thûåc sûå caác baâ meå úã nûúác ta àeã con ra chó nhùæm mùæt phoá cho àúâi, tûâ viïåc chùn nuöi àïën sûå daåy döî hoå àïìu theo caái thaânh kiïën tröëi kïå “trúâi sinh trúâi dûúäng”. Vò thïë, ta khöng nïn phaân naân khi thêëy bao nhiïu treã con nûúác ta bõ caái naån “àa sinh thiïíu dûúäng”, bao nhiïu taâi hoa chúám núã àaä choáng taân, caã möåt thïë hïå thanh niïn bïånh têåt, truåy laåc, lûúâi biïëng, nhu nhûúåc, laâm quöëc gia chêåm tiïën, xaä höåi suy vi, chuãng töåc hao moân. Sûå giaáo duåc ngaây xûa úã nûúác ta khöng phaãi laâ khöng coá. Trong caác gia àònh thêëm nhuêìn Khöíng giaáo, caác bêåc cha meå vêîn http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 100 thûúâng noái àïën daåy con. Nhûng, treã con söëng trong möåt khuön khöí quaá chêåt heåp, quaá nghiïm khùæc, quaá nïå cöí, nïn treã khöng sao phaát triïín möåt caách hoaân toaân àûúåc. Vaâi cêu chêm ngön luên thûúâng àaåo nghôa cuãa thaánh hiïìn, vúái chiïëc roi mêy sùén saâng treo trïn vaách, êëy laâ phûúng phaáp giaáo duåc duy nhêët, thò baão laâm sao maâ àaâo taåo ra àûúåc nhûäng trang thanh niïn cûúâng traáng, maåo hiïím, coá chñ tiïën thuã, coá sûác thaáo vaát, coá kiïën thûác cho thiïët thûåc vaâ röång raäi àûúåc chúá? Àoá laâ chuyïån dêåy con höìi xûa, coân àïën ngaây nay, chó nhòn àïën caái löëi “buöng tröi” con caái cuãa cha meå bêy giúâ, maâ àau loâng noáng ruöåt. Töi cuäng coá thïí noái theo nhû öng Thaái Phó rùçng: “Chûa thúâi buöíi naâo treã con Viïåt Nam mêët daåy nhû thúâi buöíi naây”. Ngaây xûa tuy giaáo duåc coá chöî khöng hoaân thiïån nhûng vêîn coân coá giaáo duåc. Caác cuå cûa úã ta vêîn tûå haâo vúái cêu: “giêëy naát vêîn giûä lêëy lïì”. Àïën caác gia àònh chuáng ta ngaây nay thò giêëy cuäng naát maâ lïì cuäng bay. Àöëi vúái caác gia àònh bònh dên, sûå tuáng bêën quanh nùm, lo chaåy ùn toaát caã möì höi, coân cöng àêu maâ lo nghô àïën sûå nuöi daåy con caái. Coân caác gia àònh trung lûu thûúång lûu, cha lo cöng viïåc suöët tuêìn, gùåp ngaây nghó thò chó tuå hoåp beâ baån àïí rûúåu thõt cúâ baåc, coân caác baâ meå cuäng chó lo àua chúi vúái chõ em vaâ baâi baåc suöët ngaây. Con caái àeã ra boã bï tha úã nhaâ hoùåc giao cho vuá boä töi àoâi chùm soác. Con caái söëng trong möåt bêìu khöng khñ laänh àaåm vaâ cêíu thaã àöëi vúái cha meå rêët ñt caãm tònh laåi tiïm nhiïîm nhûäng nïët hû têåt xêëu cuãa haång töi túá vaâ chuáng baån úã àûúâng saá. Coá gia àònh trûúãng giaã laåi thuï riïng nhûäng thaây nhaâ nhûng phêìn nhiïìu nhûäng thaây êëy chó lêëy sûå daåy con nhaâ chuã laâm kïë sinh nhai àïí lo toan bïì àöî àaåt, nïn àöëi vúái viïåc daåy chó qua loa cho xong viïåc. Chûa kïí coá haång thaây haånh kiïím mêåp múâ quyïën ruä con nhaâ chuã nhaâ àiïìu hû hoãng. Thiïëu niïn laâ tûúng lai cuãa quöëc gia, hûúng hoãa cuãa chuãng töåc. Thiïëu niïn nûúác ta nhû vêåy, tûúng lai chuáng ta ra sao? Khöng cêìn phaãi traã lúâi chó nghô àïën cuäng cay àùæng lùæm röìi. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 101 Trûúác tònh thïë êëy, hoãi ai àaä lûu têm àïí yá böí cûáu chûa? Töi àùåt cêu hoãi, maâ töi biïët khöng coá cêu àaáp laåi. Vò àaä lêu töi cöë sûu têìm caác saách vïì gia àònh giaáo duåc, phuå nûä giaáo duåc, nhi àöìng giaáo duåc Viïåt Nam, töi vêîn khöng thêëy àûúåc mêëy quyïín. Bïn nhûäng loaåi tiïíu thuyïët diïîm tònh, laäng maån, kiïëm hiïåp, trinh thaám xuêët baãn tûá tung nhû nêëm moåc àïí àêìu àöåc nhûäng trñ naäo non daåi, nhiïìu cha meå thiïåt loâng muöën dêåy con, khöng biïët tòm àêu cho ra möåt quyïín saách àïí laâm phûúng chêm giaáo duåc cho con caái trong nhaâ. Con chuáng ta trúã nïn hû hoãng, laâ töåi úã chuáng ta, chuáng ta khöng àöí chöëi cho ai àûúåc nûäa. Giúâ naây chñnh laâ giúâ phaãi vaän cûáu gêëp. Chuáng ta cêìn phaãi lo nghô àïí àùåt laåi nhûäng nïìn taãng cuãa vêën àïì giaáo duåc Viïåt Nam, chuáng ta cêìn phaãi múã àûúâng cho vêën àïì Giaáo duåc nhi àöìng. Trûúác khi noái àïën giaáo duåc thanh niïn, haäy baân àïën giaáo duåc nhi àöìng àaä. Vò giaáo duåc nhi àöìng chñnh laâ nïìn taãng cho têët caã caác giaáo duåc. Nïëu nhi àöìng khöng coá möåt giaáo duåc cho hoaân thiïån thò chúá tröng mong thiïëu niïn vaâ thanh niïn coá giaáo duåc cho hoaân toaân. Baãn saách naây ra àúâi coá muåc àñch laâ giuáp àûúâng chó neão trong muön möåt cho caác öng cha baâ meå muöën dêåy con. Noá seä laâ ngûúâi baån cuãa nhûäng baâ meå hiïìn tûâ, rêët thûúng con vaâ muöën cho con nïn ngûúâi. Àêy laâ möåt cöng trònh nghiïn cûáu àaä lêu nùm. Tûâ nùm 1918 höìi phuå buát cho túâ Trung bùæc tên vùn giûä muåc “Lúâi àaân baâ” töi àaä nhiïìu lêìn àïì cêåp àïën. Taåi Nûä cöng hoåc höåi Huïë, thaânh lêåp àaä 15 nùm nay töi cuäng àaä nhiïìu lêìn àem vêën àïì daåy con àïí thaão luêån vúái chõ em. Quyïín saách naây laåi laâ cöng trònh kinh nghiïåm cuãa caã möåt gia àònh. Vò töi laâ meå cuãa möåt gia àònh 11 con, vaâ baâ cuãa möåt àaåi gia àònh trïn 30 chaáu vûâa nöåi vûâa ngoaåi. Sûå kinh nghiïåm giûäa bêìy con chaáu êëy àaä àem àïën cho töi nhiïìu taâi liïåu rêët thiïët thûåc vïì giaáo duåc. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 102 Saách naây laåi laâ cöng trònh chung cöång cuãa caã möåt gia àònh, vò nhûäng con, rïí, dêu, chaáu töi, hoùåc laâm àöëc giaáo, y sô, cö àúä, thûúng nghiïåp, vùn sô, àaä giuáp töi nhiïìu taâi liïåu vïì khoa hoåc vaâ triïët hoåc, vaâ cuâng cöång taác vúái töi àïí saáng taác saách naây vïì caã caác phûúng diïån: àûác duåc, trñ duåc vaâ thïí duåc. Khi saách ra àúâi, mong rùçng noá seä giuáp ñch cho caác cha meå àïí daåy con. Hún thïë nûäa noá seä àûúåc möåt tiïëng döåi giûäa caác bêåc trñ thûác têm huyïët hùçng lûu têm àïën tiïìn àöì cuãa nûúác nhaâ, gia cöng, chung sûác àïí xêy àùæp laåi caái nïìn moáng cuãa giaáo duåc gia àònh Viïåt Nam caâng ngaây caâng bïìn vûäng vaâ töët àeåp hún,thò thêåt laâ quyá hoáa vö cuâng. ÊËy laâ hy voång töëi cao cuãa taác giaã. Töi laåi cêìn noái thïm àiïìu quan troång naây àïí chõ em khi àoåc saách töi nïn lûu yá: vêën àïì nhi àöìng giaáo duåc noá mêåt thiïët liïn can vúái vêën àïì chùn nuöi con treã. Vò cú thïí vaâ tinh thêìn treã con noá ùn dñnh vúái nhau, möåt sûå vuång nuöi, khöng àuáng pheáp vïå sinh, thiïëu sûäa vaâ sûå saåch seä, cho ùn bêåy v.v.. àïìu aãnh hûúãng ngay àïën tinh thêìn cuãa treã. Cho nïn chùm daåy con, maâ khöng nuöi con cho àuáng pheáp, cuäng laâ giaáo duåc hoãng. Vïì caách chùn nuöi con caái trong chûúng trònh caác trûúâng nûä hoåc nhaâ nûúác àïìu coá daåy. Töi laåi àûúåc xem caác thûá saách phöí thöng nhû: “Saãn duåc chó nam” cuãa baác sô Nguyïîn Vùn Luyïån, “Noái chuyïån nuöi con” cuãa baác sô Cao Xuên Cêím, vaâ gêìn àêy quyïín “Tuöíi xanh” cuãa baác sô Lï Hûäu Myä àïìu coá yá truyïìn baá caác phûúng phaáp khoa hoåc phöí thöng vïì sûå chùn nuöi treã con. Nhûäng taâi liïåu thûúâng thûác vaâ quyá hoáa êëy caác chõ em chúá boã qua. Saách Giaáo duåc nhi àöìng naây chó noái qua vïì vêën àïì nuöi con vò noá khöng phaãi laâ àïì muåc chñnh, vaã laåi noá thuöåc vïì phaåm vi chuyïn mön cuãa caác võ y sô. Töi mong rùçng caác chõ em sau khi àoåc saách naây nïn tòm thïm caác taâi liïåu chùn nuöi con treã, àïí böí cûáu thïm, thò sûå nuöi daåy con caái cuãa chõ em múái àûúåc hoaân toaân. Viïët xong taåi Huïë ngaây 29 Janvier 1942. ÀAÅM PHÛÚNG http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 103 CHÛÚNG I NHÛÄNG NGUYÏN LÑ CÙN BAÃN VÏÌ GIAÁO DUÅC NHI ÀÖÌNG GIAÁO DUÅC NHI ÀÖÌNG LAÂ MÖÅT NGHÏÅ THUÊÅT Ai sinh con maâ laåi khöng thûúng. Tuåc ngûä coá cêu: “Con vua, vua dêëu, con chêëu, chêëu thûúng” loâng cha meå thûúng con, nhêët laâ têëm loâng thûúng cuãa ngûúâi meå thêåt laâ “baát ngaát mïnh möng nhû biïín höì lai laáng”. Nhûng thûúng con laâ möåt viïåc, maâ daåy con laåi laâ möåt viïåc, cha meå coá thïí hy sinh cho con rêët nhiïìu, nhûng biïët phûúng phaáp daåy con nïn ngûúâi laåi rêët hiïëm. Giaáo duåc con treã laâ möåt nghïå thuêåt cuãa nhûäng nghïå thuêåt. Àöëi vúái cöng trònh nghïå thuêåt naây, nhaâ nghïå sô khöng nhûäng phaãi coá taâi, coá hoåc maâ nhêët laâ phaãi coá àûác. Noái àïën giaáo duåc con treã thò trûúác nhêët ngûúâi cha meå phaãi coá giaáo duåc àaä. Ngûúâi kiïën truác sû ngheâo khöí coá thïí phaác hoåa möåt ngöi nhaâ nguy nga löång lêîy, nhûng xûa nay töi chûa tûâng thêëy möåt ngûúâi cha meå naâo vö hoåc, vö haånh maâ laåi coá thïí nuöi daåy con caái trúã nïn ngûúâi coá hoåc, coá haånh ba giúâ. Uöën möåt cêy caãnh long, lên, quy, phûúång chó cêìn möåt sûå duång cöng tiïíu xaão. Têåp luyïån möåt con thuá trong raåp xiïëc, ngûúâi chuã chó cêìn möåt chuát ên vaâ uy, tay cêìm chiïëc roi da, tay cêìm miïëng àûúâng, thïë laâ àuã lùæm röìi. Àïën nhû giaáo duåc möåt con ngûúâi, http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 104 dêìu con ngûúâi êëy coân treã thú, vêîn laâ möåt cöng trònh rêët tinh vi vaâ vô àaåi. Vò thïí chêët vaâ têm höìn cuãa treã con linh àöång vaâ phaát triïín vö cuâng. Nhaâ giaáo duåc phaãi luön luön thùm doâ, theo doäi sûå linh àöång vaâ phaát triïín êëy, àïí gieo nhûäng mêìm möëng àaåo àûác vaâ ngùn àoán sûãa trõ àiïìu lêìm löîi. Laåi coân phaãi múã mang tri thûác, vaâ gêy dûång nghõ lûåc àïí àûa àûúâng chó neão cho sûå phaát triïín cuãa taâi ba. Tuy rùçng giaáo duåc laâ möåt cöng trònh cöng phu nhû thïë, nhûng khöng phaãi laâ khöng laâm nöíi. Chó do úã lûúng têm vaâ sûå chuyïn cêìn cuãa ngûúâi cha meå laâ coá thïí thûåc haânh àûúåc. NHIÏÅM VUÅ QUAN TROÅNG CUÃA NGÛÚÂI MEÅ Treã khi loåt loâng ra àaä phaãi nhúâ möåt ngûúâi àïí nûúng tûåa àïí àuâm boåc, nuöi nêëng, ngûúâi êëy laâ cha meå. Nuöi daåy con laâ möåt traách nhiïåm nùång nïì vaâ cao quyá maâ taåo hoáa àaä uãy thaác cho cha meå. Vò thïë tûâ thuãa nùçm nöi, treã àaä in sêu hònh aãnh cuãa meå vaâo têm trñ, àaä caãm thuå sûå yïu thûúng vaâ thûâa nhêån sûå uy quyïìn cuãa meå àöëi vúái mònh. Bao nhiïu tñnh hay àûác töët maâ treã caãm nhiïîm àïìu do úã ngûúâi meå nhiïìu hún úã cha, maâ àïën àiïìu hû nïët dúã treã cuäng bùæt chûúác úã ngûúâi meå. Cho nïn khöng coân coá möåt töåi aác gò bùçng möåt ngûúâi meå àeã con ra maâ khöng chõu nuöi con, khöng chõu daåy con. Noá traái hùèn vúái lïì luêåt cuãa taåo hoáa vaâ lyá leä cuãa loaâi ngûúâi. Àöëi vúái giaáo duåc con treã, töi vêîn khöng quïn caái àõa võ vaâ nhiïåm vuå cuãa ngûúâi cha. Trong gia àònh ngûúâi cha nhû möåt võ quöëc trûúãng cuãa möåt quöëc gia, giûä àûúâng möëi uy quyïìn cho gia àònh. Ngûúâi meå laåi coá caái nhiïåm vuå cuãa möåt võ thuã tûúáng. Ngûúâi cha vò sûå têìn taão laâm ùn úã ngoaâi àúâi nïn cöng viïåc nöåi trúå trong nhaâ, tûâ trêåt tûå cho àïën giaáo duåc vaâ chùn nuöi con caái àïìu giao trong tay cuãa ngûúâi meå caã. Nûúác ta höìi xûa ngûúâi àaân öng http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 105 thûúâng goåi vúå laâ “nöåi tûúáng”, bïn Thuåy Sô ngûúâi chöìng cuäng goåi vúå laâ “chaánh phuã cuãa töi” àïìu coá yá nghôa laâ thûâ nhêån àõa võ quan troång cuãa ngûúâi àaân baâ àöëi vúái cöng viïåc cai quaãn cöng viïåc gia àònh vaâ giaáo duåc con caái. Sûå cao quyá vaâ giaá trõ cuãa ngûúâi àaân baâ vaâ sûå bònh àùèng cuãa ngûúâi àaân baâ àöëi vúái àaân öng chñnh úã àõa haåt naây. Nhûäng haång àaân baâ khöng chõu tröng nom viïåc nhaâ, nuöi daåy con caái laâ tûå haå thïí giaá mònh xuöëng haång nö tò vêåy. Tuy biïët mònh laâ chuã chöët trong gia àònh, möåt ngûúâi meå thöng minh bao giúâ cuäng nïn nhúá rùçng cha laâ möåt viïn cöë vêën quan troång vaâ àùæc lûåc trong viïåc daåy con. Phaãi coá sûå húåp taác cuãa cha meå trong viïåc daåy con. Trong caác trûúâng húåp khoá khùn ngûúâi meå cêìn phaãi hoãi yá kiïën cuãa cha. Chúá àïí cho con caái tröng thêëy sûå xung àöåt giûäa cha meå trong viïåc giaáo duåc. Vò khi con àaä tröng thêëy sûå xung àöåt êëy thò cha meå mêët caã tñn nhiïåm, giaáo duåc khöng coá hiïåu lûåc nûäa. NHÛÄNG THAÂNH KIÏËN COÁ HAÅI CHO GIAÁO DUÅC Têët caã caác baâ meå sau khi con àaä loåt loâng àïìu bêng khuêng tûå hoãi: “Sau naây con ta seä ra thïë naâo? Coá söëng lêu khöng? Maånh khoãe khöng? Thöng minh khöng? Coá thaáo vaát khöng?” Trûúác nhûäng cêu hoãi êëy vò chûa coá möåt cêu traã lúâi cho àñch xaác nïn ngûúâi ta àaä dûåa vaâo dõ àoan huyïìn bñ àïí giaãi quyïët, ngûúâi ta xem boái, xem tûúáng, cuáng sao, cuáng muå, vaâ thöng thûúâng hún caã laâ ngûúâi ta nhúâ thaây lêåp cho möåt laá söë tûã vi. ÊËy laâ möåt thaânh kiïën coá haåi cho giaáo duåc. Möåt ngûúâi meå thöng minh bao giúâ cuäng nïn àinh ninh rùçng: khöng coá möåt söë maång gò, möåt thêìn linh gò, möåt sao haån gò coá thïí àaánh dêëu caái àúâi cuãa con mònh àûúåc. Traái laåi chñnh mònh àaä àaâo taåo con mònh caã thên thïí lêîn têm höìn. Àoá laâ kïët quaã cuãa sûå nuöi daåy cuãa mònh laâm sao, thò con noá ra laâm vêåy. Tuåc ngûä Têy coá cêu: “Chuáng ta nuöi con http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 106 sao thò noá ra thïë”. Tuåc ngûä ta cuäng coá cêu: “Tröìng cêy naâo ùn quaã êëy”. Vò thïë, ngûúâi meå chúá nïn tin nhaãm úã maång, úã thêìn linh, maâ traái laåi nïn tòm nhûäng phûúng phaáp giaáo duåc thñch àaáng àïí nuöi daåy con caái, chuáng ta seä thêëy nhûäng kïët quaã nhû yá. Ngoaâi sûå tin nhaãm vïì söë maång vaâ thêìn linh, ngûúâi nûúác ta laåi coân tin thuyïët: “tiïn thiïn” vaâ “thïë truyïìn”. Thñ duå: möåt àûáa con thûúâng àau öëm, ngûúâi ta àïìu quy cho öng baâ cha meå maâ ra, möåt àûáa con hung dûä gian döëi, ngûúâi ta cuäng àöí caã cho öng baâ cha meå coá hung giûä gian döëi. Caái thuyïët êëy vêîn truáng möåt phêìn. Nhûng tin hùèn laâ möåt àõnh mïånh khöng di dõch nûäa, khöng caãi caách àûúåc, laâ sai. Vò dêìu gùåp möåt treã coá möåt tiïn thiïn xêëu, ngûúâi ta vêîn sûãa àöíi àûúåc caái tiïn thiïn êëy, möåt treã bõ möåt thïë truyïìn dúã ngûúâi ta vêîn caãi caách àûúåc thïë truyïìn êëy. Caãi taåo thên thïí vaâ têm höìn, chñnh laâ cöng trònh cuãa khoa hoåc, nïëu tin tiïn thiïn vaâ thïë truyïìn nhû möåt àõnh mïånh têët khöng tin úã hiïåu lûåc cuãa khoahoåc vaâ giaáo duåc nûäa. Àaä khöng tin úã khoa hoåc vaâ giaáo duåc thò laâm sao nuöi daåy con caái nïn ngûúâi? Con caái chuáng ta chñnh laâ hònh aãnh cuãa chuáng ta. Caã thïí chêët lêîn tinh thêìn, ta goåt àeäo nung àuác noá ra laâm sao noá seä ra laâm vêåy, ta chúá nïn phuá cho möåt söë mïånh naâo, möåt tiïn thiïn naâo, möåt thïë truyïìn naâo caã. THÊN THÏÍ VAÂ TÊM HÖÌN CUÃA TREÃ CON Noái àïën giaáo duåc con treã thò cêìn phaãi biïët thên thïí vaâ têm höìn cuãa con treã. Caái thên thïí vaâ têm höìn êëy khaác hùèn vúái ngûúâi lúán, vò thên thïí vaâ têm höìn treã con coá möåt tñnh chêët taåm thúâi, chúâ möåt sûå phaát triïín, chúâ möåt sûå biïën chuyïín, chúâ möåt sûå àaâo luyïån. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 107 Thên thïí - Caái àêìu cuãa haâi nhi so vúái thên mònh laâ möåt khöëi to tûúáng. Trong nùm àêìu chu vi cuãa àêìu treã vêîn to hún löìng ngûåc, thên mònh cuäng phaát triïín hún chên tay, cùåp chên quùçng laåi vaâ baân chên nhòn nhau. Tûâ hai nùm rûúäi, khoaãng àêìu àïën röën daâi hún khoaãng röën àïën chên. Tûâ ba nùm trúã lïn thò khoaãng dûúái laåi tiïën hún khoaãng trïn. Vaâ àïën nùm thûá mûúâi thò bùæt àêìu múái àïìu àùån nhû thên thïí cuãa ngûúâi lúán. Hònh thïí treã con khi loåt loâng meå daâi àöå 30 àïën 50 phên têy, con trai coá phêìn lúán hún con gaái. Cên nùång vaâo khoaãng 3kg àïën 3kg500. Àûúåc 4kg thò rêët töët. Khöng túái 2kg500 laâ treã con coá bïånh cuãa cha meå truyïìn sang. Ngûúâi ta vêîn nuöi nêëng àûúåc nhûng cêìn chùm soác àùåc biïåt. Xûúng àêìu cuãa haâi nhi chûa lñp vúái nhau, dûúái caác khúáp xûúng àêìu coá möåt têëm maâng nhïån bao truâm lêëy böå naäo, thûúâng àïën nùm thûá hai thò caác khúáp xûúng àêìu múái lñp hùèn laåi. Nhûäng treã maånh khoãe coá thïí lñp trïn thúâi gian êëy. Möåt nùm àêìu böå naäo àaä coá thïí nùång hún ba lêìn khi múái àeã, vaâ trong böën nùm cú thïí to böën lêìn hún khi múái loåt loâng. Mêëy ngaây àêìu múái ra àúâi, húi thúã cuãa treã rêët ngùæn vaâ traái tim àêåp rêët nhanh, nhiïåt àöå thûúâng vaâo khoaãng 37 2 àïën 38 8 vò thïë àiïím söët cuãa haâi nhi cao hún ngûúâi lúán. o o Böå phêån trong thên thïí cuãa treã phaát triïín nhanh choáng hún caã laâ bao tûã. Sûác chûáa khi múái àeã ra laâ 53gram sûäa, thïë maâ möåt thaáng sau àaä gêëp àöi, àïën hai thaáng laâ gêëp ba. Àïën 6 thaáng laâ gêëp 6 lêìn. Vò thïë ngûúâi meå rêët cêín thêån vaâ chuyïn cêìn trong viïåc cho treã ùn uöëng, phaãi laâm sao theo sûå phaát triïín maâ cung cêëp bûäa ùn cho àuáng vaâ àuã, àuã, khöng thiïëu thò treã múái àûúåc maånh khoãe. Möåt phêìn lúán vïì bïånh têåt cuãa treã con laâ do úã sûå ùn uöëng khöng àuáng pheáp. Xem thên thïí cuãa treã, ta thêëy coá tñnh chêët vaâ moãng manh, vûâa taåm thúâi giöëng nhû möåt caái mêìm non múái núã, dïî heáo taân. Muöën gêy dûång caái mêìm möëng êëy cêìn phaãi sùn soác rêët cöng phu, kyä lûúäng, chuyïn cêìn. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 108 Sûå nuöi dûúäng khöng àuáng pheáp aãnh hûúãng rêët lúán àïën tinh thêìn cuãa treã. Vúái möåt thên thïí àau öëm bïånh hoaån thò khöng laâm gò coá möåt tinh thêìn cûúâng traáng hoaåt baát. Têm höìn - Nhúâ coá têm höìn, thên thïí múái hoaåt àöång, nhúâ coá têm höìn ngûúâi múái suy nghô, caãm giaác, phên biïåt, ham muöën, thûúng yïu vaâ giêån gheát. Thên thïí aãnh hûúãng àïën têm höìn, maâ têm höìn cuäng aãnh hûúãng àïën thên thïí. Con vêåt cuäng coá chuát ñt linh höìn vò noá biïët caãm giaác vaâ hoaåt àöång. Nhûng linh höìn cuãa möåt con vêåt vaâ têm höìn cuãa möåt con ngûúâi noá khaác nhau hùèn. Têm höìn cuãa ngûúâi coá nhiïìu súã nùng maâ linh höìn cuãa vêåt khöng coá. Trong caác súã nùng êëy coá hai àiïìu àaáng lûu hún caã laâ: lñ trñ vaâ lûúng têm. Vúái lñ trñ ngûúâi ta coá thïí suy xeát phên biïåt àûúåc caác sûå vêåt, vúái lûúng têm, ngûúâi coá thïí laâm àiïìu thiïån, traánh àiïìu aác vaâ gêy dûång nhên phêím cuãa mònh. Treã múái sinh ra, lñ trñ vaâ lûúng têm chó nhû caái nuå coân êëp kñn úã trong têm höìn, phaãi chúâ möåt thúâi kyâ múái àêm nhaânh naãy laá. Caác taâi nùng cuãa treã àïìu phuå thuöåc sûå phaát triïín caác giaác quan. Treã bùæt àêìu hiïíu biïët möåt viïåc gò phaãi do úã sûå hoåc nhòn, hoåc nghe, hoåc ài hoåc noái vaâ hoåc cêìm nùæn. Vò thïë cêìn phaãi têåp luyïån, caác giaác quan cuãa treã múái múã àûúâng cho trñ duåc. Sûå phaát triïín vïì lñ trñ lûúng têm phaãi chêåm laåi àïën möåt thúâi kyâ sau múái naãy núã hoaân toaân. Cuäng coá nhûäng trûúâng húåp àùåc biïåt, taâi nùng núã súám hún sûå phaát triïín cuãa thên thïí. Àoá laâ “ca” cuãa nhûäng kyâ àöìng, cuãa nhûäng taâi ba xuêët chuáng. Chuáng ta àaä tûâng thêëy coá treã múái 10 tuöíi, 12 tuöíi, maâ suy nghô haânh àöång nhû ngûúâi lúán, trong cú thïí vêîn hoaân toaân non daåi. Nhûng theo leä thûúâng, sûå phaát triïín cuãa tinh thêìn vêîn chêåm hún cú thïí. Sûå phaát triïín traái ngûúåc laåi laâ möåt sûå bêët thûúâng. Nhûäng àoáa hoa súám núã thò choáng taân. Ngûúâi laâm cha meå khi nhêån thêëy sûå phaát triïín tinh thêìn cuãa con súám quaá cuäng cêìn lûu yá, chúá vöåi cho àoá laâ möåt àiïìu may mùæn, vò coá khi sûå phaát triïín bêët thûúâng êëy laâ möåt bïånh têåt dêìu laâ bïånh têåt vïì tinh thêìn. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 109 TÊÅP DÛÚÄNG VAÂ GIAÁO DUÅC KHAÁC NHAU THÏË NAÂO? Giaáo duåc - Cêy àïën thúâi àúm hoa kïët quaã cuäng phaãi traãi qua möåt thúâi kyâ vun tröìng boán xúái, gieo mêìm phaát möång àaä. Vêåy trñ thûác vaâ àaåo àûác cuãa ngûúâi ta êín naáu trong têm höìn cuãa treã thú, cêìn phaãi boán xúái múái naãy núã àûúåc. Chñnh nhúâ giaáo duåc àaä phaát khúãi caái mêìm möëng êëy. Nhûng than öi, cuäng nhiïìu khi vò giaáo duåc sai lêìm, hoùåc khöng coá giaáo duåc gò caã, laâm cho bao nhiïu mêìm non nuå töët bõ daâu naát, ung thöëi trong luác coân uáp mùng ngêåm sûäa. Möåt haåt giöëng khöng thïí bêët kyâ àêët naâo cuäng gieo maâ coá thïí moåc lïn cêy töët, phaãi coá möåt vaåt àêët cho hoa maâu, khöng khñ cho àiïìu hoâa, coá nùæng, coá nûúác, coá aánh saáng cho àêìy àuã, thò haåt giöëng múáiàêm lïn nhûäng mêìm xanh nuå töët. Àöëi vúái treã cuäng vêåy, nhûäng taâi nùng nguã trong têm höìn cuãa treã cuäng cêìn phaãi vun xúái têåp luyïån vúái nhûäng phûúng phaáp thñch húåp, thò treã múái phaát triïín àûúåc hoaân toaân. Nhû chuáng ta àaä biïët, sûå phaát triïín tinh thêìn cuãa treã noá ài dêìn dêìn theo vúái sûå phaát triïín cuãa caác giaác quan. Vêåy muöën thûåc haânh giaáo duåc möåt caách cho àuáng nghôa, thò phaãi chúâ cho treã àïën thúâi kyâ caác giaác quan phaát triïín hoaân toaân, treã àaä tûå chuã àûúåc lñ trñ, àaä coá ñt nhiïìu thöng minh trong lúâi noái vaâ coá nghõ lûåc àïí tiïëp nhêån giaáo duåc. Vêåy caái giai àoaån tûâ khi treã loåt loâng àïën thúâi kyâ êëy ñt nhêët cuäng 3 nùm àïën 5 nùm, chuáng ta phaãi duâng phûúng phaáp gò àïí daåy con. Phûúng phaáp êëy caác nhaâ giaáo duåc Phaáp goåi laâ phûúng phaáp “Têåp dûúäng” (le dressage). Têåp dûúäng - Têåp dûúäng treã, khöng giöëng nhû têåp dûúäng thuá vêåt. Dêìu con ngûåa coá khön ngoan àïën mêëy, suöët àúâi cuäng nùçm trong voâng têåp luyïån dûúái laân roi doåa naåt vaâ miïëng àûúâng khuyïën khñch, noá khöng laâm sao coá àûúåc tia saáng thöng minh vaâ àuã nghõ lûåc àïí tiïëp nhêån möåt giaáo duåc cao cêëp. Àöëi vúái treã em thò khaác hùèn. Treã caâng lúán lïn bao nhiïu, sûå caãm mïën àiïìu thiïån, sûå traánh súå àiïìu aác seä quyïët àõnh àúâi cho treã. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 110 Möåt giaáo duåc töët coá muåc àñch laâ cho treã ham muöën vaâ thûåc haânh àiïìu thiïån myä. Trong khi treã coân thú êëu, chûa coá lñ trñ vaâ nghõ lûåc, thò chûa coá thïí naâo tûå ham muöën vaâ thûåc haânh àiïìu thiïån myä àûúåc, vò thïë nïn cêìn phaãi têåp dûúäng. Têåp dûúäng laâ möåt cöng trònh cuãa meå luyïån têåp cho, àïí dûå bõ cho con möåt ngaây kia, coá thïí tûå mònh ham muöën vaâ thûåc haânh àiïìu thiïån myä. Sûå têåp dûúäng thuá vêåt laâ möåt cöng trònh têåp dûúäng suöët àúâi, sûå têåp dûúäng treã con laâ möåt cöng trònh àïí múã àûúâng cho möåt giaáo duåc chñnh thûác. Têåp dûúäng treã con chó möåt thúâi gian, tûâ loåt loâng àïën 4,5 tuöíi laâ cuâng, qua giai àoaån êëy phaãi nhûúâng bûúác cho caác phûúng phaáp giaáo duåc. Trong thúâi kyâ thuêìn dûúäng ngûúâi meå phaãi cûúng quyïët vaâ chuyïn cêìn, phaãi thûåc haânh cho àuáng phûúng phaáp nuöi treã, khöng bao giúâ theo nhûäng thiïn yá cuãa mònh laâm sai laåc caã quy cuã vaâ pheáp tùæc àaä àõnh. Nghõ lûåc vaâ lyá trñ cuãa treã khi múái loåt loâng chûa coá nhûng dêìn dêìn treã lúán lïn thò nghõ lûåc vaâ lyá trñ xuêët hiïån dêìn dêìn. Nïëu khi nghõ lûåc vaâ lyá trñ xuêët hiïån maâ gùåp möåt cú thïí coá trêåt tûå vaâ maånh khoãe do möåt cöng trònh têåp dûúäng coá phûúng phaáp, nghõ lûåc vaâ lyá trñ cuãa àûáa treã seä phaát triïín rêët mau vaâ giuáp àûúâng cho giaáo duåc cuãa meå rêët dïî daâng. Traái laåi khi nghõ lûåc vaâ lyá trñ xuêët hiïån gùåp möåt cú thïí têåp dûúäng sai pheáp vò sûå nuöng chiïìu vaâ quaá cûng cuãa meå, leä tûå nhiïn lyá trñ vaâ nghõ lûåc êëy seä àïën chöî vö trêåt tûå, vaâ hû hoãng, giaáo duåc tiïëp theo khoá loâng maâ cûáu vaän nöíi sûå lêìm nhúä êëy. MÖÅT PHÛÚNG PHAÁP ÀÏÍ TÊÅP DÛÚÄNG VAÂ GIAÁO DUÅC Nhû chuáng ta thêëy têåp dûúäng vaâ giaáo duåc con treã rêët cöng phu. Möåt ngûúâi meå àaä suöët ngaây bêån röån theo viïåc chùn nuöi con cho húåp pheáp thò coân thò giúâ àêu maâ daåy döî con. Ta cuäng thuá thêåt http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 111 khöng àûúåc mêëy ngûúâi àaân baâ duâ coá chöìng hïët loâng giuáp sûác, cuäng khöng thïí tûå phuå àaä giaáo duåc con caái möåt caách hoaân toaân. Tuy têåp dûúäng vaâ giaáo duåc con laâ möåt viïåc khoá, nhûäng khöng phaãi laâ khöng laâm àûúåc. Taåo hoáa àaä laâm nheå cho chõ em chuáng ta nhiïìu lùæm. Vò trong thúâi thú êëu cöng viïåc nuöi dûúäng vaâ giaáo duåc noá ùn nhõp vúái nhau. Möåt ngûúâi meå biïët caách nuöi dûúäng con cho phaãi pheáp têët laâ àaâo luyïån tinh thêìn con àûúåc möåt phêìn lúán röìi vêåy. Nïëu viïåc chùn nuöi vaâ daåy döî con caái maâ ngûúâi meå biïët caách thûåc haânh cho coá phûúng phaáp vaâ khön kheáo seä thêëy cöng viïåc nuöi vaâ daåy con vêîn giaãn tiïån vaâ dû röîi thò giúâ, chúá khöng àïën nöîi bêån röån quaá sûác nhû ta lêìm tûúãng àêu. Trong viïåc chùm nuöi vaâ daåy döî con, töi xin hiïën caác chõ em phûúng phaáp sau naây rêët àún giaãn vaâ hiïåu nghiïåm, noá bao göìm trong hai chûä: quy cuã vaâ chuyïn cêìn. Quy cuã laâ chó vaåch trûúác nhûäng àûúâng löëi, nhûäng pheáp tùæc, nhûäng trêåt tûå phaãi theo. Chuyïn cêìn laâ chùm chó lûu têm theo cho àuáng nhûäng quy cuã àaä àõnh. Àêìu tiïn phaãi àõnh möåt quy cuã trong viïåc nuöi daåy con, röìi do quy cuã êëy maâ thûåc haânh cho àuáng, cho chuyïn cêìn. Khi àoåc àïën chûä “quy cuã vaâ chuyïn cêìn” nghe noá nùång nïì vaâ khoá khùn quaá, kyâ thêåt, xeát cho kyä seä thêëy noá àún giaãn lùæm. Nïëu trong caác gia àònh cha meå thûåc haânh àuáng phûúng phaáp êëy noá seä àem àïën nhûäng kïët quaã rêët quyá hoáa: laâ sûå maånh meä caã cú thïí lêîn tinh thêìn cuãa con giûäa möåt bêìu khöng khñ gia àònh vui veã vaâ ïm thêëm. Hún thïë nûäa, noá laâm cho ngûúâi meå àûúåc röång raäi thò giúâ àïí söëng möåt vaâi luác theo yá muöën cuãa mònh. Khoãi sûå bêån röån liïn tiïëp vò con caái. Caác chõ em àaä coá chöìng nïn ghi vaâo loâng hai chûä: quy cuã vaâ chuyïn cêìn. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 112 TÊÅP DÛÚÄNG CON THEO QUY CUÃ VAÂ CHUYÏN CÊÌN Muöën têåp cho treã nguã möåt giêëc nguã yïn vaâ khöng quêëy rêìy luác àoâi buá, chó cêìn sùæp àùåt chia nhûäng giúâ cho buá cho coá trêåt tûå. Biïët roä söë lûúång sûäa cêìn phaãi cho treã buá trong möåt ngaây röìi haån àõnh nhûäng thúâi khùæc buá cho àuáng. Khi coá quy cuã êëy röìi thò cûá theo vêåy maâ thûåc haânh, khöng nïn vò leä gò maâ cho ùn thïm, chó laâm haåi sûå tiïu hoáa cuãa treã, cuäng khöng nïn vò leä gò maâ thay àöíi giúâ ùn, khi chuáng ta àaä chia thúâi giúâ êëy àuáng theo vúái sûå tiïu hoáa cuãa treã trong thúâi kyâ êëy. Cho ùn àuáng pheáp, taä loát thay cho kyä, aáo quêìn êëm aáp maâ khöng tuâ tuáng, treã vêîn maånh khoãe, thò dêìu treã coá la rêìy caách gò ta cuäng cûá àïí vêåy. Möåt luác treã hiïíu biïët sûå vö hiïåu cuãa la rêìy, trúã laåi àiïìm tônh vui chúi hoùåc nguã ngon laânh àïí chúâ möåt bûäa buá àuáng giúâ sùæp àïën. Nïëu möåt ngûúâi meå khöng quy cuã, khöng chuyïn cêìn, nuöi con theo kiïíu buöng tröi röîi viïåc, baå luác naâo cuäng cho ùn, giúâ naâo cuäng cho nguã, vêåt gò cuäng boã vaâo miïång treã, möîi lêìn nghe treã khoác khöng cêìn xem xeát vò leä gò chó noái möåt cêu: “Thöi cho em buá miïëng, hoùåc thöi böìng em möåt tñ” caái löëi buá, böìng, nuöi daåy vö trêåt tûå êëy kïët quaã rêët tai haåi. Sûác khoãe cuãa treã möîi ngaây möåt hao moân, sûå yïn vui trong nhaâ khöng coá. Hún thïë noá trûúãng thaânh cho treã nhûäng têåp quaán rêët xêëu nhû khoác rêìy nheâ nheâ, khoác àïm, àoâi cho àûúåc, buá cho nhiïìu, ùém böìng luön tiïëp. Thûúâng cha meå hay phiïìn traách con: “Àûáa beá naây sao maâ cûáng àêìu àïën thïë” sûå thêåt treã sinh ra khöng phaãi “cûáng àêìu” ngay. Caái “cûáng àêìu” cuãa noá laâ do cha meå àaä têåp dûúäng cho noá. Cha meå khöng biïët theo phûúng phaáp quy cuã vaâ chuyïn cêìn, maâ laåi nuöng chiïìu con möåt caách sai pheáp, nïn con trúã nïn ûúng ngaånh cûáng àêìu, con khöng phuåc tuâng cha meå, traái laåi cha meå laåi khuêët phuåc trûúác nhûäng tñnh hû cuãa con. Caái naån “cûáng àêìu” laâ löîi cha maâ nhêët laâ cuãa meå têët caã. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 113 KHI TREÃ NUÖI DAÅY PHAÃI PHEÁP Ngûúâi meå àûúåc sung sûúáng luön luön thêëy sûå tûúi tónh vui veã dïî thûúng cuãa con, sûúáng möåt têìng nûäa laâ meå thêëy sûå nuöi con khöng lêëy gò laâ bêån röån vaâ mêët thò giúâ cho lùæm. Möîi lêìn treã múã mùæt ra àaä rñu rñt noái chuyïån möåt mònh vaâ yïn thêëm chúâ bûäa ùn àuáng giúâ. Meå seä ùém treã vaâo loâng thay taä loát, lêëy khùn lau maây mùåt vaâ hön hñt mún trúán möåt vaâi phuát, nhûng khöng laâm cho treã nhoåc mïåt vaâ bûåc mònh. Àïën giúâ laâ cho treã buá, treã seä sung sûúáng vö cuâng. Buá xong cûá àuáng lïå boã vaâo nöi àïí tuây treã muöën nùçm chúi hay buåm tay nguã möåt giêëc ngon laânh. Ngûúâi meå àûúåc thong thaã ài laâm caác cöng viïåc khaác hoùåc nghó ngúi cho khoãe. Têm höìn treã con nuöi daåy theo caách êëy seä phaát triïín trong sûå bònh tônh vaâ vui veã, thên hònh laåi khoãe maånh chùæc chùæn, giûäa sûå thên yïu cuãa cha meå. Lyá trñ cuãa treã tuy coân nguã trong loâng, nhûng baãn nùng cuãa treã àaä thûâa nhêån sûå chó huy cai quaãn cuãa meå laâ rêët quyá hoáa vaâ lúåi ñch cho treã. Tuy yá thûác coân mú maâng, nhûng treã àaä caãm giaác xa xa loâng thûúng cuãa meå vaâ chõu uöën nùæn theo nhûäng khuön khöí, nhûäng quy cuã cuãa meå àõnh. Khi lyá trñ vaâ nghõ lûåc cuãa treã bùæt àêìu phaát hiïån, nhúâ sûå lêåp dûúäng trïn, lyá trñ vaâ nghõ lûåc cuãa treã khöng coá sûå xung àöåt vúái lyá trñ vaâ nghõ lûåc cuãa meå. Sûå giaáo duåc tiïëp theo àoá, nhúâ sûå hoâa húåp cuãa hai têm höìn, hai nghõ lûåc êëy nïn seä dïî daâng maâ tiïën túái möåt caách töët àeåp. Trong caãnh nùçm nöi, nïëu treã àaä coá möåt chuát têm höìn caái têm höìn êëy ùn nhêåp vúái têm höìn cuãa meå. Maâ têm höìn cuãa meå, nghõ lûåc cuãa meå chó muöën àûa con àïën àiïìu thiïån, traánh àiïìu aác. Treã sùén saâng tin nhûäng cöng viïåc cha meå laâm cho treã, dêìu treã khöng hiïíu lyá do, treã cuäng biïët chùæc laâ vò sûå lúåi ñch cho mònh maâ cha meå laâm. Àöëi vúái treã, cha meå laâ hònh aãnh cuãa sûå khön ngoan vaâ tònh yïu dêëu vúái àûác cöng bònh, chñnh trûåc. Sûå phuåc tuâng cuãa treã àöëi vúái cha meå khöng coá gò goåi laâ heân haå vaâ cuäng khöng giöëng tñnh chêët khuãng khiïëp cuãa sûå phuåc tuâng cuãa caác treã söëng trong möåt gia àònh nghiïm khùæc maâ khöng coá giaáo duåc. Àêy laâ möåt sûå phuåc tuâng lêëy http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 114 caãm hoáa vaâ tònh yïu maâ gêy nïn, thoãa thuêån vaâ vui veã àïí ài àïën nhûäng nghôa vuå cao quyá cuãa àúâi ngûúâi. Treã con nuöi daåy àuáng phûúng phaáp quy cuã vaâ chuyïn cêìn seä trúã nïn nhûäng treã coá àûác haånh, coá nhên phêím, vaâ coá sûác khoãe àêìy àuã àïí mûu haånh phuác cho mònh vaâ cho moåi ngûúâi. NGÛÚÂI MEÅ COÁ GIAÁO DUÅC MÚÁI GIAÁO DUÅC ÀÛÚÅC CON Muöën giaáo duåc con, ngûúâi meå cêìn phaãi coá giaáo duåc àaä. Ngûúâi meå phaãi coá taâi, coá àûác, coá nùng lûåc, coá hoåc vêën, àïí khuyïën khñch, giaãi thñch dêîn cuå con vaâo nhûäng àûúâng ngay, leä phaãi, traánh nhûäng tñnh xêëu têåt hû. Tuy múái loåt loâng ra treã chûa coá kiïën thûác gò cho lùæm, nhûng meå cêìn phaãi coá àûác, coá hoåc, coá sûå thöng minh àïí tòm nhûäng caách thûác têåp luyïån cho treã tûâ khi mang sûäa. Vò thïë ngûúâi meå muöën têåp dûúäng con phaãi têåp luyïån mònh, phaãi tûå mònh trûâ boã nhûäng nïët xêëu, têåt hû trau döìi nhûäng tñnh hay, àûác quyá, sùæp àùåt sûå söëng cho coá trêåt tûå vaâ quy cuã. Noái toám laåi laâ meå tûå giaáo duåc mònh trûúác khi giaáo duåc con. Möåt ngûúâi meå coá lûúng têm, nïn xeát mònh coá thiïëu thöën, lêìm chöî naâo phaãi böí cûáu gêëp ài, thò múái xûáng vúái caái phêån sûå laâm meå möåt caách hoaân toaân. Chõ em phaãi nïn hùng haái, chúá coá chaán naãn. Chuáng ta vêîn biïët nhiïìu khi chuáng ta sinh trûúãng úã möåt gia àònh maâ giaáo duåc sai lêìm coá thïí laâm cho ta coá nhûäng sûå lêìm löîi àaáng tiïëc, chuáng ta laåi bõ hoaân caãnh xaä höåi bêët thiïån laâm cho ta caãm nhiïîm nhûäng têåp quaán khöng hay, vaâ chuáng laåi thiïëu soát, thua suát nhiïìu bïì, tuy vêåy, khi chuáng ta nghô àïën tûúng lai cuãa con caái, chuáng ta nghô àïën traách nhiïåm lúán lao vaâ quyá hoáa cuãa mònh, thò chuáng ta seä phêën chêën trong loâng, trau döìi àûác haånh, múã mang kiïën thûác àïí trúã nïn möåt ngûúâi meå hiïìn. Caái àúâi quyá hoáa cuãa chõ http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 115 em nhiïìu khi chõ em coân daám hy sinh cho con caái thay, huöëng höì laâ hy sinh möåt vaâi têåt dúã, tñnh xêëu àïí cho con trúã nïn ngûúâi àuáng àùæn vïì sau. Àûác tñnh quan hïå hún caã trong viïåc nuöi vaâ daåy con laâ: laâm cho àuáng nhûäng cöng viïåc àaä àõnh, laâm vaâ chia thúâi giúâ cho húåp àïí laâm cho àuáng. Nhûäng tñnh bï tha liïìu lêîn, laâm lêëy röìi, khöng trêåt tûå, laâm nûãa chûâng vaâ chöëi kïå, nuöng chiïìu cho xong chuyïån, laâ nhûäng àûác tñnh rêët nguy hiïím trong sûå nuöi daåy treã con. Möåt ngûúâi meå têån têm vaâ thöng minh, bao giúâ cuäng traánh xa nhûäng tñnh xêëu êëy nhû traánh àõch. Laâm chuã cai quaãn möåt gia àònh, möåt ngûúâi meå khön ngoan biïët xïëp àùåt viïåc nhaâ vaâ nuöi daåy con caái cho coá trêåt tûå, quy cuã vaâ chuyïn cêìn seä thêëy cuöåc àúâi döìi daâo, vui veã, sung sûúáng, àem haånh phuác àïën cho chöìng cho con vaâ cho mònh nûäa. Traái laåi nïëu àïí röëi rùæm, vö trêåt tûå, thò gia àònh àöëi vúái àaân baâ chó laâ möåt caái àõa nguåc, maâ mònh tûå taåo ra vaâ chõu têët caã moåi hêåu quaã. CÛÚNG QUYÏËT VAÂ HIÏÌN TÛÂ CUÃA MEÅ Trong khi thi haânh phûúng phaáp têåp dûúäng vaâ giaáo duåc con treã, ngûúâi meå cêìn phaãi coá quy cuã vaâ chuyïn cêìn. Vò lúåi ñch cho con, meå àaä àõnh möåt trêåt tûå gò thò phaãi theo cho àuáng, nhiïìu khi phaãi cûúng quyïët thò múái coá kïët quaã. Nhûng thaái àöå cûúng quyïët êëy khaác xa vúái sûå nghiïm khùæc maâ phêìn àöng cha meå àaä laåm duång àïí cho con caái phaãi kinh khiïëp maâ phuåc tuâng. Cha meå àaä thi haânh sai uy quyïìn cuãa mònh, kïët quaã tai haåi thêëy ngay trûúác mùæt laâ: khi con caái àaä bùæt àêìu coá lyá trñ vaâ nghõ lûåc liïìn tòm caách àïí chöëng laåi caái uy quyïìn êëy. Biïët bao nhiïu laâ cha meå haâng ngaây kïu trúâi kïu àêët: “Sao con töi maâ ngang àêìu cûáng cöí quaá, daåy döî khöng nöíi”. Löîi êëy laâ khi thú êëu cha meå àaä toã thaái àöå nghiïm khùæc, àöåc àoaán phi lyá, tuy treã phaãi thûâa http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 116 nhêån uy quyïìn chuyïn chïë êëy, cuäng nhû uy quyïìn cuãa ngûúâi maånh aáp bûác keã yïëu, khöng caãm tònh, khöng tñn phuåc, àïën möåt ngaây treã coá lyá trñ biïët suy nghô vaâ phaán àoaán treã trúã laåi khöng thûâa nhêån uy quyïìn vaâ tñn nhiïåm cha meå nûäa, sûå xung àöåt trong gia àònh giûäa cha meå vaâ con caái vò thïë maâ xaãy ra. Uy quyïìn cuãa cha meå àöëi vúái con, bao giúâ cuäng phaãi coá. Phaãi laâm sao cho treã nhêån thêëy uy quyïìn êëy laâ vò tònh yïu vaâ lúåi ñch cho treã. Thûåc haânh uy quyïìn êëy phaãi trong möåt khöng khñ hiïìn tûâ vaâ yïu thûúng thò treã múái caãm hoáa vaâ thûâa nhêån möåt caách chên thaânh. Chuáng ta nïn nhúá rùçng giaáo duåc hay têåp dûúäng cuäng thïë, laâ möåt cöng trònh lêëy tònh yïu vaâ hiïìn tûâ laâm phûúng chêm àïí thûåc haânh. Con caái chõu theo caác huêën lïånh vaâ quy cuã cuãa chuáng ta laâ nhêån thêëy têëm loâng thûúng yïu vaâ hiïìn tûâ cuãa chuáng ta, chûá khöng phaãi vò sûå doåa naåt chûãi mùæng vaâ boá buöåc maâ àûúåc. Chõ em nïn nhúá rùçng caái cöng hiïåu cuãa sûå doåa naåt vaâ troái buöåc chó nhêët thúâi, chúá daåy döî lêëy tònh thûúng vaâ hiïìn tûâ maâ caãm hoáa, seä hiïåu lûåc suöët caã àúâi. Hoåc saách daåy nuöi con khöng phaãi laâ àïí cho chõ em àem bao nhiïu nguyïn tùæc phiïìn phûác löi thöi trong saách àïí raâng buöåc con caái nhêët nhêët phaãi theo cho àuáng tûâng li tûâng tyá möåt caách àöåc àoaán. Möåt ngûúâi meå thöng minh bao giúâ cuäng tuây hoaân caãnh maâ àiïìu chónh cho thñch húåp. Cöët nhêët mònh àaä àõnh thi haânh möåt viïåc gò phaãi thi haânh coá quy cuã vaâ chuyïn cêìn, maâ trong sûå thi haânh êëy phaãi hiïìn tûâ vaâ thûúng yïu. Sûå thûåc, noái àïën hiïìn tûâ vaâ thûúng yïu thò khöng mêëy baâ meå maâ khöng coá. Phêìn àöng caác baâ meå àaä quaá hiïìn tûâ vaâ thûúng yïu, nhêët laâ hiïìn tûâ vaâ thûúng yïu laâm sai caã khuön pheáp. Traái laåi töi cuäng àaä tûâng thêëy möåt söë àöng cha meå àaä doåa naåt mùæng chûãi möåt caách phi lyá trong khi con chûa coá möåt tri thûác cho roä raâng. Tuy trong thúâi kyâ êëy, treã chûa coá thïí lêëy lyá trñ vaâ lúâi noái maâ traã lúâi cho sûå doåa naåt mùæng chûãi kia, nhûng hiïíu, thò treã àaä hiïíu àûúåc möåt vaâi phêìn, nhûäng thaái àöå dûä túån, lúâi noái öìn aâo àaä ùn sêu vaâo àêìu oác non daåi cuãa treã, kïët quaã seä rêët tai haåi vïì sau. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 117 Nhiïìu ngûúâi meå àaä àûa sûå hiïìn tûâ àïën chöî nhu nhûúåc. Àoá laâ möåt sûå lêìm lúán. Hiïìn tûâ phaãi ài àöi vúái cûúng quyïët thò hiïìn tûâ múái lúåi ñch cho giaáo duåc. Hiïìn tûâ khöng phaãi laâ möåt sûác yïëu, chñnh laâ möåt sûác maånh noá hêëp dêîn, kñch thñch, maâ khöng öìn aâo hung baåo. Taåo hoáa àaä phuá cho ngûúâi meå àûác tñnh hiïìn tûâ àïí daåy con trong thúâi thú êëu. Ta lêëy tònh thûúng maâ daåy con, con ta sau naây lúán lïn cuäng lêëy tònh thûúng maâ úã vúái àúâi. Vuä truå laâ gò? Khöng phaãi laâ nhúâ möåt têëm loâng thûúng baát ngaát mïnh möng maâ thaânh hay sao? Àau àúán thay! AÁc nghiïåt thay! Nhûäng ngûúâi meå àeã con ra maâ khöng lêëy yïu thûúng vaâ hiïìn tûâ maâ nuöi daåy con. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 118 CHÛÚNG II CAÁC GIAÁC QUAN CUÃA TREÃ VAÂ KHUÖN PHEÁP TÊÅP DÛÚÄNG TREÃ MÚÁI RA ÀÚÂI VAÂ SÛÅ PHAÁT TRIÏÍN CUÃA CAÁC GIAÁC QUAN Trïn, töi àaä noái sûå phaát triïín caác taâi nùng cuãa treã laâ phuå thuöåc úã sûå phaát triïín caác giaác quan. Treã múái ra àúâi chûa coá lñ trñ vaâ nghõ lûåc cho roä raâng. Caác lyá trñ vaâ nghõ lûåc cuãa treã seä dêìn dêìn naãy núã theo vúái caác giaác quan cuãa treã, khi treã têåp nhòn, têåp nghe, têåp ài, têåp noái, têåp cêìm. Giaáo duåc chñnh thûác chó bùæt àêìu úã thúâi kyâ treã àaä coá lñ trñ vaâ nghõ lûåc àêìy àuã, trûúác giai àoaån naây phaãi têåp dûúäng. Chùæc chõ em cuäng àoaán biïët têåp dûúäng caái gò? Chñnh laâ têåp dûúäng caái giaác quan cuãa treã. Vò giaác quan coá têåp dûúäng thò taâi nùng cuãa treã múái phaát triïín, têåp dûúäng caác giaác quan laâ dûå bõ cho giaáo duåc sau naây mau coá kïët quaã. Treã múái loåt loâng meå vaâ möåt con vêåt múái ra àúâi tñnh chêët khaác nhau lùæm. Phaá khoãi caái trûáng, con gaâ con àaä biïët nhòn, nghe, ài theo meå àïí kiïëm ùn, vaâ nhiïìu khi ài xa meå nûäa. Traái laåi treã con ra àúâi, khöng duâng àûúåc caác giaác quan, taâi nùng cuãa treã àïìu tiïìm êín trong loâng. Têm höìn vaâ cú thïí cuãa treã chûa coá sûå àiïìu hoâa liïn laåc cho roä raâng. Chuáng ta àaä tûâng thêëy treã cêìm möåt vêåt noáng trong tay chó biïët khoác la maâ khöng biïët múã tay àïí boã vêåt noángêëy ra. Àoá laâ vò treã chûa biïët àuáng caác giaác quan. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 119 Treã laåi khöng coá nhûäng baãn nùng tiïën böå nhû loaâi vêåt. Nhûng traái laåi loaâi vêåt suöët àúâi chó söëng nhúâ baãn nùng, chúá khöng coá möåt tia saáng lñ trñ vaâ nghõ lûåc. Loåt loâng ra cuäng coá baãn nùng, nhûng baãn nùng cuãa treã chó giuáp thñ nghiïåm vaâ têåp luyïån caác giaác quan àïí àïën sûå phaát triïín lyá trñ vaâ nghõ lûåc. Giaác quan dêìn dêìn phaát triïín thò treã cuäng lêìn lêìn nhêån thêëy sûå söëng cuãa baãn thïí mònh vaâ phên biïåt àûúåc sûå söëng khaác úã xung quanh mònh. Khi treã múái ra àúâi sûå têåp luyïån caác giaác quan laâ möåt àiïìu rêët cêìn thiïët àïí dûå bõ àïën giaáo duåc chñnh thûác. Võ giaác - Khi múái loåt loâng, võ giaác cuãa treã àaä coá, tuy rùçng sûå phên biïåt mùån laåt, ngoåt àùæng àûúng coân löån xöån. Khi treã uáp mùåt vaâo vuá meå laâ caã lûúäi, caã möìm, àïìu huát möåt caách tûå nhiïn vaâ vuång vïì, coá khi treã muát caã vuá cao su, ngoán tay maâ khöng phên biïåt àûúåc vúái vuá meå. Tuy trong ba böën thaáng àêìu chó coá miïång laâ giaác quan, quan hïå maâ thöi. Vò miïång laâ giaác quan quan hïå àêìu tiïn nïn meå cêìn phaãi lûu yá vïì sûå ùn uöëng cuãa con nhiïìu lùæm. Nïëu cho ùn bêåy, khöng àuáng pheáp, àuáng giúâ, thiïëu àuã bêët thûúâng seä aãnh hûúãng lúán àïën cöng viïåc giaáo duåc. Möåt treã cho ùn àuáng phên lûúång vaâ thò giúâ, seä khoãe maånh vaâ sùén saâng àoán tiïëp giaáo duåc möåt caách coá hiïåu quaã. Khûáu giaác - Vïì khûáu giaác treã cuäng phaát àaåt súám vò khi buá, treã ngûãi muâi khöng quen seä nhaã ra ngay. Sûå têåp dûúäng giaác quan naây khöng coá sûå gò àaáng noái lùæm. Meå thûúâng têåp cho con phên biïåt àûúåc nhûäng muâi höi haám, dú bêín, bùçng veã mùåt khoá chõu, bùçng tiïëng noái, àïí sau naây treã traánh nhûäng vêåt gò khöng saåch seä vaâ thöëi tha. Viïåc thûá nhêët laâ meå phaãi giûä gòn àñt con thêåt saåch seä, nhûäng taä loát, aáo quêìn hùçng ngaây phaãi thay àöíi luön. Thõ giaác - Mùæt treã àêìu tiïn chó biïët nhêån ban ngaây vaâ ban àïm. Ba böën ngaây àêìu, mùæt treã àaä biïët theo aánh saáng àeân. Hai thaáng àêìu, cùåp mùæt chûa thïí àöìng theo nhau möåt chiïìu, coá khi con naây nhùæm, con kia múã, hoùåc con nhòn bïn traái, con nhòn bïn mùåt. Vò nhûäng leä êëy, mêëy thaáng àêìu ngûúâi ta lêìm tûúãng treã coá têåt leá mùæt. Caái hiïån traång êëy seä biïën khi thõ giaác cuãa treã àaä phaát triïín. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 120 Khöng nïn àïí treã nùçm trong nöi theo möåt chiïìu ra aánh saáng seä haåi àïën thõ giaác cuãa treã. Cêìn phaãi thay àöíi chiïìu nùçm, khi bïn traái, khi bïn phaãi. Qua àïën thaáng thûá hai, treã múái bùæt àêìu nhêån àûúåc khuön mùåt cuãa meå. Treã àaä coá caãm giaác nhûng chûa suy nghô. Giai àoaån naây rêët quan hïå cho sûå têåp dûúäng vaâ giaáo duåc, vò àaä bùæt àêìu coá sûå liïn laåc giûäa hai têm höìn cuãa con vaâ meå, nhûäng caái nhòn mau leå, nhûäng sùæc mùåt biïën àöíi, nhûäng nuå cûúâi àïìu coá yá nghôa àöëi vúái con. Qua thaáng thûá ba, treã àaä nhêån àûúåc thên thïí, chên tay vaâ caác vêåt quen biïët xung quanh vaâ cuäng àaä ûa nhòn caác sùæc maâu, nhû maâu àoã chùèng haån. Qua thaáng thûá saáu, àaä nhêån thêëy caác vêåt gêìn vaâ xa, caái gêìn thò àûa tay nùæm, caái xa vúái khöng àûúåc laåi àoâi. Tûâ àêëy sûå nhêån biïët baãn ngaä cuãa treã vaâ ngoaåi vêåt àaä dêìn dêìn roä raâng thïm. Thñnh giaác - Thñnh giaác cuãa treã bùæt àêìu coá khi nghe tiïëng àöång àaä biïët giêåt mònh hoùåc quay àêìu vïì phña coá tiïëng goåi. Àöå hai thaáng thò treã àaä biïët nghe tiïëng meå ru nguã. Qua ba thaáng àaä vui thñch nghe ca haát, mún trúán vaâ tuãi khoác khi nghe nhûäng tiïëng mùæng naåt. Trong thaáng thûá ba nghe goåi àïën tïn àaä biïët trúã mùåt quay nhòn. Àïën thaáng thûá nùm àaä nhêån biïët möåt caách roä raâng lúâi khuyïn döî, vui àuâa, vúái lúâi la rêìy quúã mùæng. Meå àaä coá möåt phûúng kïë àïí laâm cho con hiïíu nhûäng yá tûá cuãa meå. Xuác giaác - Treã múái sinh ra, xuác giaác rêët lúâ múâ, tuy vêåy cuäng tiïën rêët nhanh. Nhûng cuäng phaãi àïën möåt nùm rûúäi múái naãy núã àêìy àuã. Trong mêëy thaáng àêìu treã chûa biïët cêìm, súâ, àuång nùæm möåt vêåt gò maâ hiïíu biïët àûúåc. Cuäng nhû treã caãm giaác möåt vêåt gò cuäng khöng thïí naâo thöí löå ra àûúåc. Nhûäng sûå thû thaái hoùåc khoá úã trong ngûúâi treã khöng baây toã àûúåc. Vò thïë meå cêìn phaãi luön luön lûu yá sùn soác treã àïí giaãm búát caác àiïìu khoá chõu ài, nhû taä loát êím ûúát, http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 121 nùçm möåt chiïìu, ruöìi muöîi, rïåp cùæn, aáo quêìn chêåt heåp chiïëc cuác aáo gaâi sai v.v... Sûå bûåc böåi khoá chõu cuãa treã nhiïìu khi laâ taåi sûå khuyïët àiïím tûå nhiïn cuãa caác cú quan thên thïí treã, vò thïë muöën laâm treã búát bûåc böåi la khoác, nïn cho treã nguã cho nhiïìu. Möåt caái may mùæn maâ taåo hoáa àaä phuá cho treã trong nùm àêìu laâ treã nguã rêët ngon, vaâ söë giúâ nguã nhiïìu hún söë giúâ thûác. Àïí cho treã nguã laâ cho treã maånh khoãe vaâ yïn tônh àïí phaát triïín cú thïí vaâ tinh thêìn. Nhiïìu ngûúâi àaä lêìm tûúãng treã rêìy la laâ vò àoái. Sûå thêåt àoái khöng laâm cho treã rêìy la bùçng muöën nguã maâ nguã khöng àûúåc. Muöën phên biïåt treã la vò àoái hay nguã thò chó coá caách chia bûäa ùn cho àuáng giúâ, vaâ àuáng lûúång. Nïëu àaä cho treã ùn theo caách êëy maâ coân la khoác laâ vò treã àoái nguã maâ chûa àûúåc nguã. Leä tûå nhiïn trong khi treã nguã khöng nïn cûúâi noái öìn aâo quaá hoùåc múã cûãa rêìm rêåp. Tuy vêåy cuäng chó cêìn möåt sûå yïn lùång vûâa vûâa treã àaä nguã ngon lùæm röìi. Vêån àöång tûá chi - Sûå vêån àöång chên tay thên hònh àaä coá khi múái àeã, caác tay chên àaä cûã àöång. Ngoán tay cuäng múã ra nùæm vaâo àûúåc vaâ àaä biïët cêìm nhûäng vêåt cuãa meå àûa cho. Tay chên treã cêìn phaãi hoaåt àöång luön nïn nhûäng aáo quêìn taä loát cuãa treã cêìn phaãi múã röång raäi àïí cho treã dïî vêån àöång theo yá muöën. Qua thaáng thûá tû, treã àaä coá thïí vûún caánh tay ra nùæm caác vêåt, nhûng rêët vuång vïì vaâ àaä nùæm thò khöng chõu múã ra nûäa. Àïën thaáng thûá saáu, baãy thò àaä vúá nùæm caác vêåt möåt caách dïî daâng vaâ tûå nhiïn. Nhûng àaä nùæm àûúåclaåi hay àûa ngay vaâo miïång. Àöëi vúái treã miïång laâ cú quan àöång nhêët àïí caãm giaác. Trong luác naây meå cêìn phaãi lûu yá àïën nhûäng vêåt àûa cho treã. Nhiïìu ngûúâi vö yá àaä àûa nhûäng àöìng xu hoùåc caái àinh khuy, cuâng caác vêåt nhoã nhùåt, treã àaä àûa vaâo möìm vaâ nuöët vaâo cöí hoång. Möåt sûå nguy hiïím vö cuâng. Khöng bao giúâ àûa cho treã nhûäng vêåt sún, nûúác thuöëc àöåc, nhûäng vêåt sùæc beán, dïî gêîy, nhûäng àöì nhoã nhùåt, phaãi nïn nhúá caác vêåt êëy coá thïí vaâo möìm treã caã. Meå laåi nïn têåp cho treã khöng gùåp vêåt gò cuäng boã vaâo möìm. Muöën traánh caái tïå êëy thò viïåc thûá nhêët khöng nïn cho treã muát ngoán tay hay caác nuám vuá giaã bùçng cao su. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 122 Thûúâng àöå ba, böën thaáng, treã àaä biïët lêåt vaâ boâ, nùm saáu thaáng àaä biïët ngöìi. Khöng nïn têåp cho treã ngöìi súám laâm hoãng xûúng lûng, coá thïí coâm truåm xuöëng, cûá àïí tûå nhiïn cho treã muöën ngöìi thò ngöìi, chûá cha meå khöng nïn vöåi vaä buöåc treã ngöìi súám quaá. Tûâ thaáng thûá saáu, baãy sùæp ài treã ûa hoaåt àöång liïn tiïëp lêåt, boâ... cêìn nïn lûu yá vaâ duâng chiïëc giûúâng cao thaânh múái traánh khoãi ngaä teá coá haåi cho cú thïí. SÛÅ NAÃY NÚÃ CAÁC TAÂI NÙNG CUÃA TREÃ Treã tûâ loåt loâng àïën saáu thaáng thêåt khaác nhau xa lùæm. Vò àïën saáu thaáng treã àaä biïët àûúåc nhiïìu vaâ hiïíu nhiïìu lùæm röìi. So vúái traång thaái giöëng nhû cêm, muâ, àiïëc àïën saáu thaáng treã àaä biïët phên biïåt baãn thïí cuãa mònh khaác vúái sûå vêåt xung quanh mònh, treã àaä biïët nhòn nhêån caá vêåt, biïët súâ nùæn, biïët hònh daång vaâ sùæc maâu, àaä phên biïåt caác thûá tiïëng, biïët thñch caác àöì chúi vaâ vúái àöì chúi àaä thñ nghiïåm nhûäng troâ múái laå. Chñnh thúâi kyâ naây aãnh hûúãng rêët lúán cho sûå têåp dûúäng vaâ giaáo duåc cuãa meå. Vò têm höìn vaâ caãm giaác cuãa treã àaä bùæt àêìu naãy núã. Nhûäng taâi nùng cuãa treã cuäng lêìn lûúåt xuêët hiïån. Quyïín saách àêìu tiïn cêìn daåy cho treã hoåc laâ quyïín saách gò? Chñnh laâ khuön mùåt cuãa meå, trïn khuön mùåt êëy haâng ngaây treã hoåc àûúåc caái gò laâ caái meå bùçng loâng, caái gò laâ caái meå khöng bùçng loâng, caái gò laâ phaãi, laâ töët, laâ vui veã, caái gò laâ traái, laâ xêëu, laâ buöìn bûåc. Nhûäng nuå cûúâi, nhûäng khoáe mùæt, nhûäng àûúâng trïn traán, nhûäng neát nghiïm trang, nhûäng sùæc vui veã àïìu coá yá nghôa àöëi vúái treã. Meå lêëy quyïín saách êëy maâ daåy con àêìu tiïn. Cho àïën lúâi noái, tuy treã khöng hiïíu nghôa lyá gò, nhûng cuäng nhêån àûúåc yá tûá. Lúâi mún trúán vaâ tiïëng nghiïm trang àïìu coá sûå phên biïåt àïí cho treã dïî nhêån. Nhiïìu khi meå chó cêìn noái ài noái laåi möåt tiïëng trong nhiïìu bêån laâm cho treã phaãi àïí yá vaâ hiïíu. Nhiïìu khi muöën ngùn àoán hoùåc khöng http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 123 cho pheáp möåt viïåc gò meå chó duâng chûä “khöng àûúåc”, hoùåc “im ài” möåt caách nghiïm trang cuäng àuã laâm cho treã hiïíu laâ meå khöng bùçng loâng viïåc êëy, miïîn rùçng nhûäng chûä êëy thûúâng lùæp ài lùæp laåi nhiïìu lêìn trong caác trûúâng húåp giöng giöëng nhû thïë. Tuy vêåy khöng nïn duâng sûå quaát naåt êìm ô, möåt treã têåp dûúäng khön kheáo chó möåt sûå vùæng cûúâi cuãa meå, möåt khoáe mùæt múã röång, cuäng àuã cho treã hiïíu laâ meå khöng cho pheáp, meå khöng bùçng loâng. CHÚÁ NÏN XEM TREÃ NHÛ ÀÖÌ CHÚI Muöën têåp dûúäng cho coá kïët quaã töët thò cha meå nïn traánh caái thoái rêët thöng thûúâng laâ xem treã nhû àöì chúi, nhû möåt con buáp bï söëng. Khöng nhûäng cha meå phaãi traánh caác thoái êëy maâ cêëm hùèn caác baâ con chuáng baån cuãa cha meå chúá duâng caái thoái êëy àöëi vúái treã. Thûúâng thûúâng cha meå cúåt giúän vúái con àïí cho con vui, nhûng sau cha meå laåi muöën cho con cúåt giúän àïí mua vui cho cha meå. Thûúâng treã àïën thúâi kyâ caác giaác quan vaâ taâi nùng múái naãy núã, thaái àöå rêët dïî thûúng vaâ ngöå nghônh. Cha meå naâo laâ cuâ kiïët cho con cûúâi, naâo laâ treo caánh xaách vai treã, naâo laâ böìng ngûúåc àûa ngang..., möîi lêìn treã reo lïn laâ caã nhaâ vui cûúâi êìm ô. Caái löëi chúi àuâa êëy nguy haåi cho treã vò hai leä sau naây: Möåt laâ chuáng ta laâm nhoåc mïåt vaâ thûúng töín àïën thêìn kinh hïå cuãa treã. Trong thúâi kyâ naây, böå thêìn kinh cuãa treã cêìn phaãi coá sûå yïn tônh vaâ thùng bùçng múái coá thïí laâm cho cú thïí vaâ tinh thêìn phaát triïín àûúåc. Hai laâ trong khi chuáng ta quaá cúåt àuâa vúái treã, chuáng ta laâm cho treã “lúân mùåt”, caác nuå cûúâi khoáe mùæt, sùæc thaái úã mùåt àöëi vúái treã khöng coá giaá trõ nûäa. Nhiïìu khi trïu cúåt traái pheáp coá thïí nguy haåi àïën tñnh mïånh cuãa treã. Töi àaä coá thêëy möåt ngûúâi cha chúi xaách nöíi con àûa lïn cao http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 124 quaá àêìu röìi haå xuöëng chên. Möîi lêìn àûa lïn haå xuöëng nhû thïë treã laåi cûúâi reo. Thñch chñ ngûúâi cha laâm luön trong mûúâi phuát.Àïën khi khöng nghe tiïëng cûúâi cuãa con nûäa, haå con xuöëng thò àûáa treã àaä tñm caã ngûúâi, vaâ ngöët thúã, phaãi ài tòm thêìy thuöëc may múái cûáu kõp. Möåt lêìn nûäa xin nhùæc laåi, cha meå chúá nïn xem con nhû möåt àöì chúi. YÏN TÔNH CÊÌN THIÏËT CHO SÛÅ PHAÁT TRIÏÍN Möåt cú thïí vaâ tinh thêìn coân non yïëu nhû treã cêìn phaãi coá yïn tônh múái coá thïí phaát triïín àûúåc. Bao nhiïu thanh niïn, thiïëu niïn tñnh tònh gùæt goãng, ngú ngêín, cuân mùçn laâ phêìn nhiïìu höìi treã thú bõ möåt thêìn kinh hïå xuác àöång quaá sûác, sûå kñch thñch quaá maånh vaâo trñ naäo coân mïìm moãng cuãa treã, laâm rung àöång caã tinh thêìn. Vò thïë möåt ngûúâi meå têåp dûúäng con cho kheáo laâ tòm kiïëm sûå yïn tônh cho con. Traánh cho con nhûäng xuác àöång bêët thûúâng, nhûäng tiïëng heát nùåt, nhûäng lúâi mùæng chûãi, nhûäng sûå kyâ laå khuãng khiïëp, nhûäng böå mùåt cau coá àöåc dûä vaâ cuäng khöng nïn àïí cho treã phaãi khoác la öìn aâo lùæm. Nhûäng sûå quêëy rêìy cuäng thiïåt haåi cho thêìn kinh cuãa treã, vò thïë cêìn phaãi cho treã ùn àuáng giúâ vaâ àuã bûäa. Vaâ khöng nïn sùæm sûãa moán ùn trûúác mùæt treã, nïn laâm riïng röìi àuáng giúâ àûa àïën. Nïëu tûâ khi nùçm nöi, treã àaä hûúãng àûúåc sûå yïn tônh vaâ tònh yïu saáng suöët do meå cha nuöi vaâ daåy möåt caách coá quy cuã vaâ chuyïn cêìn thò lúán lïn treã seä maånh khoãe vaâ thöng minh, cûúng nghõ vaâ hiïìn hêåu. Töi vêîn biïët rùçng khöng laâm sao maâ treã coá sûå yïn tônh luön luön, vò coá khi treã àau öëm cêìn phaãi giaãi trñ cho treã vui khuêy. Tuy vêåy, dêìu meå coá thêëy con àau maâ thûúng cuäng khöng nïn sûãa àöíi quy cuã àaä thi haânh, phaá mêët nhûäng kïët quaã töët àaä töën cöng phu têåp dûúäng nïn. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 125 TÊÅP ÀI Àöå nùm thaáng treã àaä ngöìi, àïën chñn mûúâi thaáng àaä àûáng lûång chûång àûúåc. Thûúâng treã nñu úã caánh tay meå hoùåc chên baân ghïë àïí têåp àûáng. Luác naây nïn àïí cho treã têåp àûáng úã möåt chiïëc àïåm cho khoãi ngaä àau. Khi àûáng àaä thùèng treã bùæt àêìu têåp bûúác. Thûúâng nhiïìu cha meå àïí cho buá boä têåp cho treã bûúác súám quaá. Treã têåp bûúác súám coá haåi, vò laâm cho thaânh têåt, hai öëng chên quyánh laåi, öëng chên yïëu quaá khöng àúä nöíi thên hònh. Nïn àïí cho treã tûå do, khi àaä cûáng chên thò têåp ài. Meå chó cêìn àúä sau lûng möåt tñ laâ àûúåc. Hoùåc töët hún laâ cho treã chúi trong möåt caái cuäi bùçng göî coá song xung quanh àïí treã võn maâ ài lêìn. Coá thïí sùæp caác ghïë ngöìi gêìn vúái nhau àïí treã coá thïí chuyïín ài lêìn cuäng àûúåc. Nhûäng chiïëc xe nhoãi àùçng sau coá caái võn laâ möåt khñ cuå têåp cho treã vûâa ài vûâa àêíy rêët tiïån. Trong thúâi kyâ têåp àûáng, têåp ài, treã hay vêån àöång tay chên rêët dïî ngaä, khöng nïn àïí treã nùçm ngöìi úã chöî cao. Khi treã àaä biïët ài laåi hay chaåy, rêët dïî vêëp teá, nïn àïí treã têåp úã chöî àêët bùçng phùèng vaâ khöng coá vêåt gò vêëp vaáp nguy hiïím. Nhûäng bûúác àêìu cuãa treã laâm cho treã sung sûúáng lùæm. Nïëu meå vaâ cha ngöìi möîi ngûúâi möåt goác maâ baão treã ài bïn naây qua bïn kia thò treã thñch vö cuâng. TÊÅP NOÁI Qua àïën thaáng thûá hai, treã àaä lñu lo nhûäng tiïëng chûa thaânh lúâi. Súám nhêët cuäng àïën thaáng thûá mûúâi treã múái lùåp laåi àûúåc möåt tiïëng cuöëi cuâng cuãa möåt cêu. Thñ duå: “àem em ài chúi”, treã chó noái àûúåc tiïëng “chúi” maâ thöi, vaâ nhiïìu khi noái khöng sûãa. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 126 Tiïëng dïî nhêët maâ treã noái àêìu tiïn laâ: maá, ba, baâ. Möåt sûå sung sûúáng cuãa cha meå khi con àaä biïët goåi àïën tïn cuãa mònh. Möåt vaâi tiïëng noái cuãa meå biïët lùæp ài lùæp laåi nhiïìu lêìn laâm cho treã hiïíu nghôa tiïëng êëy vaâ noái theo. Thñ duå vûâa ùém treã ài ra sên vûâa noái: “muä, chúi”. Noái nhiïìu lêìn treã seä hiïíu nghôa vaâ noái: “muä chúi” nghôa laâ: àöåi muä ài chúi. Nhûäng tiïëng cêìn duâng nïn daåy cho treã biïët vaâ quen duâng nhû: ùn, nguã, chúi, ài... Tuöíi biïët ài, tuây theo sûác khoãe khöng chûâng, thò tuöíi biïët noái cuäng khöng chûâng. Khöng nïn daåy con ài súám thò cuäng khöng nïn daåy cho noái súám. Haäy chõu khoá chúâ cho caác cú quan cuãa treã phaát triïín àaä, khöng nïn buöåc treã phaãi noái, khi treã chûa àuã sûác noái. Nhûäng treã noái súám chûa chùæc laâ treã thöng minh. Ngûúâi ta nghiïåm nhûäng treã chêåm noái laâ treã thöng minh hún. Treã múái biïët noái thûúâng noái khöng sûãa. Thñ duå chúi thò noái laâ “dúi”. Meå khi nghe noái lùæp, noái sai phaãi sûãa laåi cho con noái cho àuáng, dêìu khi êëy con noái chûa àûúåc sûãa, nhûng meå cûá lùæp ài lùæp laåi nhiïìu lêìn röìi möåt ngaây con noái cuäng àuáng. Nhiïìu ngûúâi meå thêëy con noái lùæp vui tai, laåi duâng lúâi lùæp êëy àïí noái vúái con, sau lúán lïn con quen thoái thaânh noái khöng sûãa. Trong khi sûãa cho con noái cho àuáng phaãi sûãa möåt caách ön töìn, hiïìn hêåu, nïëu duâng lúâi gùæt goãng thò moåi sûå àïìu hoãng. Treã con biïët noái, nhûng chûa coá thïí hiïíu yá nghôa cuãa nhûäng lúâi noái ra. Treã chûa laâm sao hiïíu hïët nhûäng lúâi ta noái cuäng nhû khöng thïí hiïíu hïët lúâi cuãa treã noái ra. Treã coá tñnh bùæt chûúác rêët taâi tònh vaâ coá thïí lùæp laåi nhû möåt con veåt nhûäng lúâi noái cuãa ngûúâi xung quanh mònh. Àoá laâ möåt caách chúi cuãa treã. Tûâ lúâi noái àïën sûå hiïíu vêîn coân xa lùæm. Vò meå khöng nïn cêìm chùæc khi treã àaä biïët noái laâ treã àaä hiïíu nhûäng lúâi noái cuãa mònh, hoùåc tin nhûäng lúâi cuãa treã noái laâ phaát úã loâng ra. Töi àaä tûâng thêëy coá ngûúâi meå àöëi vúái treã múái hai tuöíi maâ khuyïn mùæng, traách rêìy luön möìm, chùèng khaác naâo nhû möåt ngûúâi lúán vêåy. Àïën khi treã khöng vêng lúâi laåi cho treã laâ cûáng àêìu cûáng cöí, sûå thêåt treã khöng hiïíu möåt tñ gò vïì lúâi meå noái. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 127 Dêìu treã àaä biïët noái, meå vêîn giûä phûúng phaáp têåp dûúäng àaä duâng bêëy lêu nay. Nhûäng sùæc mùåt cuãa meå, caái nhòn, caái cûúâi àïìu coá yá nghôa nhiïìu hún möåt lúâi rùn dêåy. Nhûäng caách thûác ùn, uöëng, chúi, nguã àïìu theo quy cuã vaâ chuyïn cêìn. DUÂNG LÚÂI NOÁI ÀÏÍ DAÅY TREÃ Khi treã àaä bêåp beå noái vaâ àaä nghe hiïíu lúâi noái àûúåc chuát ñt, thò meå àaä coá thïí duâng lúâi noái àïí daåy treã, trong nhûäng trûúâng húåp dïî hiïíu vaâ dïî nhúá. Phaãi nïn kiïëm nhûäng chûä, nhûäng yá rêët dïî daâng vaâ goån gaâng maâ noái cho treã möåt vaâi cêu, lùæp ài lùæp laåi nhiïìu lêìn, thò múái coá cöng hiïåu. Chúá noái hùçng dêy hùçng daãi, lyá sûå caâ kï, thò uöíng cöng vaâ töën lúâi thöi, vò treã khöng coá trñ naäo àêu maâ hiïíu cho nhiïìu nhûäng lúâi ta noái. Noái àaåo àûác, thiïån aác vúái treã trong luác naây laâ vö böí vò treã khöng hiïíu, cêìn coá viïåc laâm àïí cho treã thêëy nhiïìu hún lúâi noái. Meå phaãi tûå laâm cho con thêëy vaâ dùæt dòu con vaâo viïåc laâm thò con dïî hiïíu hún. Àöëi vúái viïåc giaáo duåc treã trong luác naây chó cêìn têåp cho treã laâm àiïìu thiïån, lûúng têm chúám núã cuãa treã seä khuynh hûúáng vïì àiïìu thiïån. Caác khuynh hûúáng aác bêåy seä khöng phaát sinh àûúåc. Khöng cêìn baây veä vaâ cêëm chó àiïìu aác, chó gieo mêìm thiïån thò mêìm aác khöng coá nûäa. Lêëy möåt vñ duå: Khi möåt treã haá miïång ra cùæn, hoùåc àûa tay ra àaánh ai, viïåc laâm cuãa treã khöng coá nghôa gò laâ aác, laâ bêåy. Nïëu ta chó cho treã viïåc êëy laâ aác laâ bêåy, àoá laâ chuáng ta muöën cho treã hiïíu viïåc êëy laâ aác laâ bêåy, chúá thêåt tònh treã khöng hiïíu. Coá khi chuáng ta cûá àïí tûå nhiïn treã laâm ài laâm laåi nhiïìu lêìn, sau lêu trûúãng thaânh tñnh aác vaâ bêåy cho treã. Coá ngûúâi meå laåi la mùæng treã: “maây chúá cùæn, maâychúá àaánh, maây laâ dûä, maây laâ aác”. Àoá laâ chuáng ta tûå àem treã àùåt vaâo caái àõa võ aác dûä, chúá treã coá hiïíu viïåc laâm êëy aác, dûä àêu! Gùåp http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 128 trûúâng húåp êëy, ta chó cêìn sûãa cho treã, viïåc bêåy àöíi ra möåt viïåc phaãi, viïåc dûä ra möåt viïåc hiïìn. Ta thêëy treã cùæn ai, ta chó nheå nhaâng baão: “Con hön chõ êëy möåt caái naâo”, treã àaánh ai, ta chó baão: “Con thoa anh êëy möåt caái naâo”. Hoùåc àöíi mùåt hung dûä ra hiïìn laânh: “Naâo con cûúâi ài naâo”. Nhûäng nuå cûúâi, nhûäng chiïëc hön, nhûäng chiïëc thoa seä àöíi cho caái àaánh, caái cùæn, caái böå daång hung dûä. Nïëu têåp quen nhû thïë thò möîi khi xêíy ra möåt sûå gò khaác thûúâng, meå chó noái möåt lúâi laâ treã thay àöíi thaái àöå xêëu xa ra hiïìn hêåu, tûác giêån ra vui veã. Treã khöng cêìn biïët viïåc aác, chó thêëy vaâ laâm viïåc thiïån do meå dòu dùæt laâ viïåc aác khöng coá nûäa. Töi àaä tûâng thêëy rêët àöng cha meå têåp dûúäng cho con, chó ûa trûúãng aác hún böìi thiïån. Möåt treã chaåy chúi àuång ngaä, khoác lïn. Meå vöåi chaåy laåi vûâa böìng con vûâa noái: “Thöi con nñn ài àïí meå àaánh caái ghïë naây laâm cho con böí” miïång noái tay àaánh caái ghïë vaâchûãi búái om soâm. Àoá laâ meå têåp cho con tñnh hung dûä, traã thuâ, vu caáo möåt caách phi lyá. Töi laåi gùåp nhiïìu gia àònh, cha meå nghe con bêåp beå chûãi, do vuá boä töi túá daåy cho, àaä khöng cùn ngùn laåi lêëy laâm vui thñch vaâ giuåc cho treã chûãi thïm. Thêåm chñ laåi bêìy veä cho treã mùæng cha meå laâm möåt troâ khöi haâi. Àöëi vúái treã lúâi chûãi mùæng khöng coá nghôa gò, treã chó bùæt chûúác noái chúi, laåi thêëy cha meå toã yá vui chúi, thò treã laåi caâng mùæng chûãi giaâ. Àïën sau naây lúán lïn treã vêîn giûä thoái quen êëy, cha meå chúá coá traách treã. Khi naâo gùåp treã noái nhûäng tiïëng thö tuåc, chûãi mùæng do ngûúâi ngoaâi bêìy veä bêåy, cha meå phaãi nghiïm trang chúá toã veã vui cûúâi, vaâ meå phaãi nhòn con bùçng möåt caách khöng bùçng loâng. Treã seä hiïíu àaä noái möåt àiïìu maâ cha meå khöng muöën, lêìn sau seä khöng trúã laåi nûäa. Möåt thaái àöå nghiïm trang cuäng àuã cho treã sûãa löîi chúá khöng cêìn la mùæng treã. Vò thêåt ra, treã khöng hiïíu möåt tyá gò vïì nhûäng lúâi treã àaä noái. Cha meå laåi nghiïm nghõ vaâ ngùn cêëm nhûäng töi túá, vuá boä khöng cho bêìy veä nhûäng lúâi chûãi mùæng tuåc tôu, cha meå tinh yá coá thïí nhêån àûúåc nhûäng lúâi noái gò cuãa treã laâ do miïång naâo truyïìn sang maâ ngùn cêëm hùèn ài. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 129 DAÅY ÀIÏÌU PHAÃI LAÂ NGÙN ÀIÏÌU TRAÁI Trong phûúng phaáp têåp dûúäng vaâ giaáo duåc nhi àöìng nïn nhúá rùçng chó daåy àiïìu phaãi, àiïìu thiïån têët laâ ngùn àiïìu aác. Chuáng ta khöng nïn chúâ àúåi àïí ngùn cêëm sûãa trõ àiïìu traái, àiïìu aác. Vò khi àaä ngùn cêëm sûãa trõ àiïìu traái, àiïìu bêåy, laâ àiïìu traái àiïìu bêåy àaä khöng coá chöî àêët àïí gieo vaâo röìi. Giûäa möåt khoaãng àêët ta biïët boán xúái vun tröìng caác giöëng hoa thúm coã àeåp, thò nhûäng giöëng coã coâi, coã cuá khöng laâm sao moåc lïn nöíi. Trong möåt gia àònh maâ cha meå daåy cho con nhûäng cûã chó hiïìn hoâa, nhûäng lúâi noái pheáp tùæc, thò khöng laâm gò coá nhûäng thaái àöå hung hùng, lúâi noái thö tuåc. Treã con khi nghe coá sûå ngùn cêëm thò laåi coá tñnh thoác maách muöën vûúåt qua sûå ngùn cêëm êëy. Chùèng khaác naâo coá xêy àùæp haâng raâo thò treã laåi muöën vûúåt qua haâng raâo chúi. Nhiïìu cha meå cûá ngùn cêëm con: “Cêëm maây khöng àûúåc noái döëi” maâ treã vêîn noái döëi nhû thûúâng, laâ vò trong nhaâ coá ai daåy cho treã noái thêåt àêu. Cha meå ùn úã vúái nhau khöng thêåt, àöëi vúái moåi ngûúâi khöng thêåt vaâ nhêët laâ àöëi vúái treã khöng thêåt, thò baão laâm sao maâ treã laåi khöng noái döëi. Trûúác khi ta ngùn cêëm con döëi, thò haäy gieo vaâo loâng con nhûäng mêìm thaânh thûåc, lûúng thiïån àaä. Giaáo duåc bao giúâ cuäng laâ möåt cöng trònh kiïën thiïët nhûäng sûå cao quyá töët àeåp cuãa ngûúâi ta. Coân sûå raâo ngùn sûãa trõ àiïìu hû têåt xêëu chó laâ phuå thuöåc thöi. Khi àaä dûå bõ cho treã nhûäng àûác quyá, tñnh töët thò sûå raâo àoán ngùn cêëm chó laâ möåt viïåc thûâa. Maâ dêìu gùåp phaãi hoaân caãnh xêëu xa, treã nhúâ nhûäng àûác tñnh quyá hoáa, laâm cho treã khöng caãm nhiïîm nhû bao treã khaác khöng coá giaáo duåc. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 130 SÛÅ PHÊN BIÏÅT CUÃA NGÛÚÂI VAÂ CUÃA TA Meå àaä têåp dûúäng cho treã nhêån biïët caái gò laâ phaãi caái gò laâ traái, caái gò laâ cho pheáp, caái gò laâ cêëm hùèn thò cuäng phaãi daåy cho treã biïët caái gò laâ cuãa ngûúâi, caái gò laâ cuãa ta. Coá ngûúâi cho treã coá tñnh ñch kyã vò thêëy bêët kyâ vêåt gò treã cuäng vú vïì cho mònh caã. Hiïíu nhû thïë laâ lêìm. Vò khi treã múái loåt loâng àïën thúâi kyâ coá caãm giaác, thò caãm giaác àêìu tiïn cuãa treã laâ chó múái nhêån àûúåc caái baãn thïí cuãa mònh, vaâ tòm caách àïí thoãa maän nhûäng sûå ûúác muöën vaâ thiïëu thöën cuãa baãn thïí êëy. Àoá laâ möåt caái baãn nùng rêët tûå nhiïn, chñnh treã cuäng khöng hiïíu àoá laâ tñnh töët hay xêëu. Treã thêëy möåt vêåt gò, khöng cêìn biïët vêåt êëy laâ cuãa ai, chó cêìn àem vïì cho mònh laâ àûúåc röìi. Tûâ 3 hoùåc 4 thaáng, treã àïìu vú boã vaâo miïång, vò trong luác êëy miïång laâ cú quan caãm giaác àöåc nhêët. Treã chûa nhêån thêëy giúái haån giûäa ta vaâ ngûúâi. Treã coá thïí cho vuä truå laâ cuãa treã cuäng àûúåc. Töi coá àûáa chaáu thûúâng goåi töi: “Baâ lêëy caái mùåt trùng xuöëng cho chaáu chúi”. Àöëi vúái treã, trùng sao, söng nuái, bêët kyâ caái gò àoá cuäng nhû baây ra cho treã chúi vaâ duâng têët caã. Nïëu cho treã tûå do, treã coá thïí thêu toám quú goáp vïì mònh têët caã. Gùåp caãnh naây khöng nïn la rêìy treã, dêìu treã biïët noái röìi cuäng thïë. Cêìn phaãi daåy döî cùæt nghôa khön kheáo vaâ duå döî laâm cho treã phên biïåt àûúåc caái cuãa ta vaâ cuãa ngûúâi khöng coá sûå xêm laåm, chiïëm àoaåt êëy. Thñ duå treã àûa tay ra nùæm möåt vêåt gò, vêåt êëy laâ cuãa thò meå toã sùæc vui cûúâi nhû thûúâng, nïëu vêåt êëy laâ cuãa ngûúâi khaác thò meå toã veã ngaåc nhiïn, hoùåc duâng tiïëng “khoan àaä” hoùåc tiïëng “khöng àûúåc” noái möåt caách nghiïm maâ khöng dûä. Hoùåc vûâa àûa tay chó vaâo vêåt êëy vûâa noái: “khöng àûúåc, cuãa ba, cuãa anh hay cuãa chõ”. Chó vêåt êëy laâ súã hûäu cuãa ngûúâi naâo cho roä raâng vaâ àuáng sûå thûåc. Lúâi noái kiïn quyïët khöng do dûå laâm treã hiïíu ngay. Nïëu tay treã cûá nùæm vêåt kia, meå coá thïí kheä nheå vaâo tay treã, hoùåc noái roä vêåt êëy laâ cuãa ai vaâ lêëy cêët ài. Thaái àöå êëy coá thïí laâm cho treã khoác, nhûng cûá àïí yïn vêåy möåt lêìn khaác treã seä hiïíu khoác khöng laâm lay chuyïín àûúåc mïånh lïånh cuãa meå. Phaãi nhúá rùçng gùåp trûúâng húåp êëy cêìn coá http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 131 möåt àiïåu böå trêìm tônh, khöng cau coá giêån dûä hoùåc cûúâi chï treã, vò àoá laâ möåt sûå daåy döî chûá khöng phaãi laâ hònh phaåt. Thûúâng caác moán ùn, caác àöì chúi àïìu chia tûâng phêìn vaâ chó cho roä phêìn naâo cuãa treã thò cho treã lêëy, phêìn cuãa caác anh, chõ, em vaâ phêìn cuãa cha, meå cho roä raâng àïí treã nhêån thêëy cuãa naâo laâ cuãa treã vaâ cuãa naâo laâ cuãa ngûúâi khaác. Têåp dûúäng treã theo caách êëy, lêìn lêìn treã seä phên biïåt vaâ kñnh troång caác súã hûäu cuãa treã khaác, vaâ trûúác khi lêëy möåt vêåt gò cuäng nhòn meå xem meå coá bùçng loâng khöng àaä. UY QUYÏÌN CUÃA MEÅ CÊÌN GIÛÄ GÒN Möåt tiïëng noái aãnh hûúãng tûâ tuöíi treã maâ duâng ngay luác coân thú êëu múái hiïåu nghiïåm, chúá chúâ àïën lúán lïn maâ noái thò àaä muöån röìi. Tiïëng êëy laâ tiïëng “khöng àûúåc” cuãa meå. Möåt tiïëng cûúng quyïët laâm cho treã phaãi thoaái lui trûúác nhûäng ûúác muöën sai lêìm hoùåc haânh vi traái pheáp. Tiïëng “khöng àûúåc” êëy bao göìm têët caã uy quyïìn cuãa meå. Caái uy quyïìn êëy phaãi coá tûâ khi nùçm nöi vaâ gòn giûä cho àïën luác àaä lúán. Treã tin úã têëm loâng nhên tûâ cuãa meå, cuäng nhû treã tin úã lûåc lûúång vö cuâng cuãa meå, êëy laâ möåt tin tûúãng rêët tûå nhiïn. Nhúâ coá tin tûúãng êëy maâ meå coá uy quyïìn àïí daåy con. Chuáng ta chúá nhu nhûúåc laâm mêët tin tûúãng quyá hoáa êëy, nhúâ noá maâ con chuáng ta sau naây múái nïn ngûúâi. Nhûäng caái gò ta àaä noái “khöng àûúåc” laâ khöng àûúåc, khöng cho pheáp laâ khöng cho pheáp, khöng lûúäng lûå thay àöíi caách gò àûúåc nûäa. Chõ em haäy xem möåt caãnh sau naây: cúm nûúác xong treã ngöìi chúi trïn loâng baâ nöåi. Böîng treã nhòn möåt höåp giêëy àïí trïn baân maâ àoâi. Àoá laâ möåt sûå khaác thûúâng. Mêëy lêu khöng thêëy treã àoâi àûúâng àïí trong höåp, sao höm nay laåi biïët trong höåp coá àûúâng maâ àoâi? Nhêët laâ treã cûá nhòn vaâo baâ nöåi vaâ nuäng nõu, baâ nöåi laåi cûúâi nuå vúái http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 132 treã. Meå hiïíu nguyïn nhên röìi: Baâ nöåi àaä laâm hû treã, coá leä vùæng mùåt meå, baâ nöåi àaä múã höåp àûúâng cho treã möåt viïn vaâo möìm. Trûúác tònh thïë êëy meå khöng do dûå gò, meå phaãi laâm möåt viïåc cho coá uy quyïìn laâ àïën cêët höåp àûúâng vaâo tuã. Nïëu treã khoác haäy àem ài núi khaác, khöng thiïåt haåi gò caã. Treã seä nhêån meå laâ toaân quyïìn, caái gò meå khöng cho laâ khöng cho, trong viïåc nuöi vaâ daåy con, meå giûä têët caã pheáp tùæc, sai pheáp tùæc laâ khöng àûúåc. Traái laåi nïëu meå nhûúång böå, cuöåc nhûúång böå naây seä keáo qua cuöåc nhûúång böå khaác cho àïën sûå thêët baåi hoaân toaân cuãa têåp dûúäng vaâ giaáo duåc. Uy quyïìn cuãa meå bõ thûúng töín laâ vò meå khöng biïët giûä gòn. Àöëi vúái treã caái gò cho laâ cho, khöng thò thöi, chúá khöng nïn laâm thaái àöå döëi traá àïí lûâa treã maâ khöng cho. Chúá lêìm tûúãng treã chûa hiïíu tiïëng vaâ coân khúâ daåi nïn coá thïí àaánh lûâa àûúåc treã. Thñ duå: Coá àôa baánh ngoåt ùn, meå àaä chia phêìn, caái naâo cuãa treã, cuãa cha, cuãa anh, cuãa chõ. Treã ùn hïët röìi, àoâi nûäa. Meå chó traã lúâi roä raâng: “Con ùn hïët röìi, caái naây cuãa ba, cuãa caác anh caác chõ”. Treã biïët àoâi vö hiïåu khöng àoâi thïm nûäa. Traái laåi, coá ngûúâi meå cêët àôa baánh ài vaâ noái gùæt: “Baánh hïët röìi khöng coân nûäa, àêu naâo? ” Treã thêëy baánh coân àoá, meå laåi cêët ài maâ noái hïët, meå àaä lûâa döëi treã. Meå seä mêët hïët tñn nhiïåm. Möåt lêìn khaác treã xin gò meå khöng cho. Treã laåi nghi laâ meå noái döëi àïí lûâa treã nhû caác lêìn trûúác vêåy. Khi con àaä nghi cha meå noái döëi thò khöng bao giúâ nghe lúâi cha meå nûäa. CHÚÁ NÏN LAÂM NHOÅC TREÃ Qua àïën nùm thûá hai laâ àïën àöå treã rêët dïî thûúng àöëi vúái cha, meå vaâ têët caã moåi ngûúâi vò àaä àïën thúâi kyâ treã ài chêåp chûäng, biïët noái thoã theã, bùæt chûúác ngûúâi lúán laâm caác böå tõch, daáng àiïåu ngöå nghônh, buöìn cûúâi. Chñnh caái tuöíi êëy cha meå thûúâng hay àem con ài chúi vaâ àïën àêu gùåp ai cuäng bùæt treã laâm troâ àïí khoe con mònh thöng minh, àônh ngöå, naâo laâ chaâo hoãi cuái àêìu, voâng tay, daå, xin, caám ún, naâo laâ http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 133 lùæp laåi nhûäng cêu haát, cêu hoâ vaâ laâm laåi nhûäng àiïåu böå kyâ khöi. Quaá laåm duång löëi trûng cho nhû thïë rêët coá haåi cho con. Con seä nhoåc mïåt, thûúng töín àïën thêìn kinh, nhêët laâ khi con khöng muöën laâm maâ cha meå quyïët eáp con laâm cho àûúåc. Caác baâ meå nïn nhúá cêìn àïí cho treã yïn tônh múái giuáp treã phaát triïín cú thïí vaâ tinh thêìn möåt caách dïî daâng. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 134 CHÛÚNG III TÛÂ TÊÅP DÛÚÄNG ÀÏËN GIAÁO DUÅC CHÑNH THÛÁC GIAÁO DUÅC MAÂ KHÖNG BOÃ TÊÅP DÛÚÄNG Têåp dûúäng àïën nùm thûá ba thò phaãi nhûúâng bûúác cho giaáo duåc chñnh thûác. Treã khöng cêìn nêng àúä sau lûng cuäng àaä biïët chaåy, biïët nhaãy, biïët noái, biïët suy nghô, ghi nhúá vaâ phên biïåt. Coá khi treã chûa hiïíu hïët nhûäng lúâi treã noái ra, hoùåc hiïíu nhûäng lúâi chuáng ta noái vúái treã, nhûng vïì caác giaác quan, caác taâi nùng cuãa treã thú nhúâ têåp luyïån khön kheáo nïn àaä tiïën böå rêët nhiïìu, vaâ àuã nùng lûåc àïí tiïëp nhêån möåt giaáo duåcchñnh thûác. Àïën ba tuöíi laâ treã coá möåt lyá trñ vaâ lûúng têm àïí nghe vaâ laâm theo nhûäng huêën lïånh, nhûäng lúâi khuyïn baão vaâ dêîn duå cuãa ta. Nhûng múã àûúâng cho giaáo duåc chñnh thûác khöng phaãi laâ boã têåp dûúäng. Sûå têåp dûúäng coá thïí kïë tiïëp trong thúâi kyâ thiïëu niïn, thanh niïn vaâ trûúãng thaânh, àïìu rêët lúåi ñch, meå biïët têåp luyïån cho con möåt caách thaânh thûåc, lúán lïn con tûå mònh têåp dûúäng lêëy mònh thaânh nhûäng têåp quaán hûäu ñch cho àúâi söëng caã vêåt chêët vaâ tinh thêìn. Thñ duå: ûa saåch seä, nguã dêåy súám, têåp thïí thao, coá trêåt tûå, ùn mùåc chónh àöën... Trong chûúng noái vïì têåp quaán cuãa treã töi àaä trúã laåi vêën àïì naây. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 135 GIAÁO DUÅC LAÂ MÖÅT CÖNG TRÒNH CÙN CÛÁ ÚÃ TÒNH THÛÚNG Trong hai nùm àêìu têåp dûúäng, meå àaä thêëy nhiïìu kïët quaã töët; kïët quaã êëy seä giuáp cho giaáo duåc bùæt àêìu tûâ nùm thûá ba trúã ài. Nïëu trong thúâi kyâ têåp dûúäng meå theo àuáng phûúng phaáp “quy cuã vaâ chuyïn cêìn” thò sûå phaát triïín nùng lûåc cuãa treã seä ùn nhõp vúái yá chñ cuãa meå, khöng xaãy ra sûå xung àöåt, treã caãm giaác caái gò meå muöën múái laâm, caái gò meå khöng muöën laâ khöng laâm. Luác naâo treã cuäng muöën cho meå bùçng loâng vaâ nhûäng khi thêëy meå thiïëu nhûäng chiïëc hön yïu dêëu, nhûäng nuå cûúâi niïìm núã laâ chùæc coá sûå gò khöng phaãi àûúâng, phaãi pheáp. Möåt súåi dêy caãm tònh chan chûáa tònh thûúng àaä buöåc chùåt hai têm höìn meå vaâ con. Nïëu khöng may súåi dêy caãm tònh êëy bõ àûát àoaån thò khöng coân coá giaáo duåc gò àûúåc nûäa. Treã con caâng lúán caâng naãy núã möåt àûác tñnh rêët húåp lyá laâ àûác tñnh tûå lêåp. Caái àûác tñnh tûå lêåp êëy nhiïìu khi coá thïí àûa treã àïën sûå cûáng àêìu rùæn cöí. Tñnh tûå lêåp khöng phaãi laâ möåt tñnh bêåy, noá biïíu thõ tinh thêìn vaâ coá thïí treã àaä phaát triïín vaâ muöën thoaát li nhûäng sûå nêng àúä dòu dùæt. Nhûng trong khi treã chûa coá möåt tinh thêìn àêìy àuã, möåt cú thïí vûäng vaâng thò sûå tûå lêåp cuãa treã seä àûa àïën chöî hû hoãng, cûáng cöí, laâm liïìu, khöng nghe lúâi cha meå. Trûúác sûå naãy núã àûác tñnh tûå lêåp vaâ nghõ lûåc cuãa treã, meå àöëi phoá thïë naâo cho tñnh tûå lêåp vaâ nghõ lûåc êëy vêîn giûä àûúåc baãn chêët töët cuãa noá, maâ laåi khöng xuyïn qua àûúâng hû hoãng? Coá thïí duâng lyá sûå àïí caãm hoáa treã àûúåc khöng? Khöng thïí naâo àûúåc, vò tuöíi treã coân non, chûa àuã sûác hiïíu lyá sûå möåt caách raânh maåch. Coá thïí duâng lúâi doåa naåt, voä lûåc maâ coá kïët quaã chùng? Cuäng khöng àûúåc. Vò voä lûåc vaâ doåa naåt chó aáp bûác treã nhêët thúâi chûá khöng caãm hoáa àûúåc treã. Chûa kïí voä lûåc vaâ doåa naåt laâm thûúng töín àïën thêìn kinh vaâ thên thïí cuãa treã. Chó coá möåt phûúng saách töëi diïåu giuáp meå àïí giaáo duåc con êëy laâ tònh thûúng, laâ caãm tònh sêu sùæc, chan chûáa giûäa meå vaâ con, http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 136 tònh thûúng àaä hoáa ra lûåc lûúång àïí meå duâng maâ daåy con. Vñ tònh thûúng maâ treã phuåc tuâng, vaâ tñn nhiïåm hoaân toaân úã meå. Lûúng têm cuãa treã chûa thaânh, meå chñnh laâ lûúng têm cuãa treã, yá chñ cuãa treã chûa àuã, meå chñnh laâ yá chñ cuãa treã, têm höìn vaâ nghõ lûåc cuãa treã coá naãy núã cuâng ùn nhõp vúái têm höìn vaâ nghõ lûåc cuãa meå, meå seä cêìm cên naãy mûåc têët caã. Sûå tûå lêåp vaâ nghõ lûåc cuãa treã seä khöng chöëng choåi vúái yá chñ cuãa meå caã. Traái laåi, meå caâng dòu dùæt cho treã coá möåt tinh thêìn tûå lêåp maånh meä coá thïí sau naây söëng möåt caách hiïn ngang vúái àúâi. Chuáng ta nïn nhúá: Giaáo duåc phaãi coá tònh thûúng, khöng coá tònh thûúng thò khöng coá giaáo duåc. GIAÁO DUÅC KHÖNG PHAÃI LAÂ UÖËN MÙNG Nhiïìu cha meå àaä hiïíu nghôa giaáo duåc nhû uöën mùng. Nïn tuåc ngûä múái coá cêu: “Uöën tre uöën thuãa coân mùng” ngûúâi ta vñ treã múái lúán nhû buáp mùng, cêìn phaãi uöën nùæn súám múái dïî, àïí giaâ thaânh tre thò khoá maâ sûãa àöíi. Theo yá töi thò tre khöng cêìn uöën, maâ mùng cuäng khöng cêìn nùæn. Cûá àïí cho mùng moåc tûå nhiïn thaânh tre. Möåt buáp mùng múái vûúåt ra khoãi àêët coá àuã sinh khñ vaâ tinh lûåc, cûá àïí cho noá vûúåt lïn möåt caách thùèng thùæn, khöng nïn uöën nùæn möåt caách quanh co laâm cho thên thïí mùng hû hoãng vaâ mònh tre gêìy coâm. Ngûúâi tröìng mùng chó cêìn biïët möåt àiïìu, buáp mùng coá moåc úã möåt àêët töët khöng? Cêy mùng àêm lïn coá ngay thùèng khöng? Coá àuång chaåm vaâo buåi búâ gò khöng? Thïë laâ àuã röìi. Nïëu coá sûå sai laåc thò sûãa mònh mùng cho thùèng, coân sûác moåc cuãa mùng cûá àïí cho tûå do phaát triïín chûá khöng nïn tuâ tuáng troái laåi. Àöëi vúái giaáo duåc cuãa treã cuäng thïë, cûá àïí cho treã phaát triïín caác nùng lûåc cuãa treã möåt caách tûå do, khöng nïn möîi thûá raâo àoán ngùn cêëm, toã veã quaá sûác. Treã múái ra àúâi tûå nhiïn àaä coá tñnh cûúng http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 137 ngang, cha meå khöng nïn cho àoá laâ möåt hû tñnh maâ vöåi beã gêîy ài. Sûå cûúng ngang cuãa treã laâ biïíu hiïån sûå phaát triïín tûå lêåp cuãa treã, cha meå nïn nuöi dûúäng cho treã sau naây coá lûåc lûúång àïí xöng pha vúái àúâi. Cha meå chó cêìn lûu yá sûå cûúng ngang cuãa treã, nghõ lûåc cuãa treã seä phaát sinh úã möåt chöî àêët töët hay xêëu, nghôa laâ chõu aãnh hûúãng möåt giaáo duåc vaâ têåp dûúäng phaãi hay traái? Laåi nïn xem nghõ lûåc vaâ cûúng ngang êëy ài àïën möåt sûå cao quyá hay àöìi baåi. Nïëu cûúng ngang vaâ nghõ lûåc cuãa treã quay vïì àûúâng töåi löîi thò meå cêìn phaãi ngùn àoán ngay. Coân khöng, thò cûá àïí cho treã phaát triïín tûå nhiïn dûúái sûå dòu dùæt khön kheáo cuãa ta. Giaáo duåc khöng phaãi laâ möåt cöng trònh troái buöåc ngûúâi ta. Giaáo duåc laâ möåt cöng trònh böìi böí àïí naãy núã têët caã nhûäng nùng lûåc cao quyá trong möåt ngûúâi. NHIÏÅM VUÅ NGÛÚÂI CHA TRONG SÛÅ GIAÁO DUÅC Khi treã lúán lïn àïën ba tuöíi àaä bùæt àêìu coá nhûäng yá chñ, nhûäng nùng lûåc phaát triïín, meå cêìn phaãi coá ngûúâi giuáp àúä trong cöng viïåc giaáo duåc: Caác ngûúâi êëy laâ cha vaâ caác anh chõ em trong nhaâ. Nhiïåm vuå giaáo duåc cuãa cha trong thúâi kyâ möåt hai tuöíi coá thïí sú àûúåc, qua nùm thûá ba thò àaä àïën thúâi kyâ quan troång khöng thïí qua àûúåc. Ngûúâi cha naâo boã qua nghôa vuå êëy laâ möåt töåi lúán. Ngûúâi meå naâo khöng thûâa nhêån nghôa vuå êëy sau naây seä höëi hêån khöng kõp. Sûå söëng vêåt chêët cuãa treã phaãi nhúâ cha múái coá, sûå söëng tinh thêìn cuãa treã cuäng phaãi nhúâ cha múái phaát triïín möåt caách àêìy àuã. Tuåc ngûä ta coá cêu: “Con khöng cha nhû nhaâ khöng noác”, nhaâ khöng noác thò khöng thaânh nhaâ, daåy con maâ khöng nhúâ cha thò cuäng khöng daåy nöíi. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 138 Noái thïë töi cuäng coân phaãi nhúá àïën caái trûúâng húåp àau àúán treã möì cöi cha. Gùåp caái tònh caãnh thûúng têm êëy ngûúâi meå cêìn phaãi coá can àaãm, àuã nghõ lûåc, àïí caáng àaáng caác nhiïåm vuå cuãa möåt ngûúâi cha. Giaáo duåc treã lïn àïën ba tuöíi khöng phaãi laâ möåt cöng trònh riïng gò cuãa meå hay laâ cuãa cha, maâ chñnh laâ cöng trònh chung cuãa meå vaâ cha. Cha meå cêìn phaãi baân luêån vúái nhau àïí tòm trong tû chêët cuãa möîi con, caái gò giöëng meå, caái gò giöëng cha, röìi tòm phûúng phaáp maâ böí khuyïët cho cên phên. Sûå xeát àoaán cuãa meå cuäng coá khi lêìm, sûå phên biïåt cuãa meå cuäng coá khi sai, nïn cêìn phaãi thaão luêån, thûúng thuyïët vúái nhau múái tòm àûúåc chên lyá àïí daåy con. Treã con thûúâng tinh mùæt, thñnh tai lùæm nïn coá thïí àoaán biïët àûúåc thaái àöå cuãa meå, caái naâo húåp yá, caái naâo bêët húåp yá, caái naâo meå cho maâ cha phaãn àöëi, caái naâo cha cho maâ meå khöng bùçng loâng, treã seä dûåa bïn naây chöëng bïn kia, muöën traánh caái naån êëy, trong sûå giaáo duåc, cha meå trûúác mùåt con bao giúâ cuäng toã thaái àöå hoâa húåp vaâ ùn yá. Cho nïn sûå thuêån hoâa trong gia àònh vaâ tònh thên yïu giûäa vúå chöìng laâ àiïìu cöët yïëu cuãa sûå giaáo duåc con caái. GIA ÀÒNH CON MÖÅT Trong sûå giaáo duåc, ngoaâi meå cha ra coân coá anh chõ em. Treã àïën ba tuöíi thò thûúâng cuäng àaä coá möåt em, laâm cho treã thêëy mònh coá àõa võ laâm anh laâm chõ, nïn sûå khuyïn baão cuãa meå cuäng coá phêìn dïî daâng hún. Vò thïë trong gia àònh con möåt thûúâng treã khoá daåy hún. Cha meå quaá nuöng chiïìu, treã thêëy mònh laâ trung têm àiïím cuãa caã nhaâ nïn hoáa ra hû tñnh. Sûå laåm duång thuöëc thang vaâ kiïng cûä quaá, laâm cho con khöng quen chõu àûång vúái thúâi tiïët, nïn hay àau öëm. Treã http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 139 sûác voác yïëu àuöëi, tinh thêìn nhu nhûúåc vaâ ñch kyã, cûáng àêìu, vò àoâi gò àûúåc nêëy. Caái kïët quaã tai haåi vïì sûå nuöi daåy êëy seä laâm àau àúán cho treã, khi treã ra giao thiïåp vúái ngoaâi, ài vaâo trûúâng hoùåc ài chúi chöî àöng chuáng baån. Treã seä thêëy mònh bõ gaåt ra khoãi àoaân thïí, vò sûå yïëu àuöëi, tñnh ñch kyã, cö lêåp, ngúá ngêín, nïn khöng mêëy ai chõu chúi vúái treã. Gùåp möåt trûúâng húåp gia àònh con möåt, meå vaâ cha muöën cho con nïn ngûúâi cêìn phaãi coá möåt sûå yïu thûúng sùn soác thöng minh vaâ khön kheáo. Chúá nïn àïí sûå nuöng chiïìu xêm chiïëm hïët sûå giaáo duåc. Phûúng phaáp quy cuã vaâ chuyïn cêìn vêîn laâ liïìu thuöëc quyá cho caác baâ meå chó coá möåt con. Möåt tònh thûúng saáng suöët vúái nhûäng sûå quyïët àõnh kiïn quyïët vaâ hiïìn tûâ seä coá kïët quaã rêët töët. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 140 CHÛÚNG IV GIAÁO DUÅC TUÂY TÊM LYÁ ÀÙÅC BIÏÅT CUÃA TREÃ CON BIÏËT ROÄ TÊM LYÁ MÚÁI DÏÎ DAÅY DÖÎ Muöën giaáo duåc treã thò viïåc thûá nhêët laâ cêìn hiïíu roä têm lyá treã àaä. Tuy rùçng chuáng ta àêy trûúác kia cuäng laâ treã con caã, nhûng chuáng ta khöng laâm sao biïët hïët nhûäng sûå xaãy ra trong têm höìn treã. Dêîu ta coá nhúá laåi thúâi kyâ thú êëu cuãa ta, ta cuäng chó giûä laåi àûúåc nhûäng kyã niïåm vuån vùåt, khöng àïí duâng maâ so saánh vaâ xeát àoaán àûúåc têm lyá cuãa nhûäng treã ta nuöi daåy bêy giúâ. Sûå trûåc tiïëp vaâ quan saát cuãa ta haâng ngaây àöëi vúái treã cuäng giuáp ta àûúåc ñt nhiïìu taâi liïåu àïí daåy treã nhûng thïë cuäng chûa àuã. Vêën àïì têm lyá cuãa treã àaä coá nhiïìu nhaâ giaáo duåc, y sô, têm lyá hoåc chuyïn mön nghiïn cûáu àïën. Chuáng ta tuy khöng àuã thò giúâ maâ khaão cûáu möåt caách tûúâng têån nhûng trong khi daåy con, ta cuäng cêìn hiïíu caác hoåc giaã êëy àaä noái nhûäng gò àïí laâm taâi liïåu trong sûå giaáo duåc con caái ta. Têm lyá hoåc vïì con treã, rêët lûu yá hai àiïìu: Möåt laâ yá thûác cuãa treã khöng liïn tiïëp, hai laâ sûác tûúãng tûúång cuãa treã rêët maånh. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 141 YÁ THÛÁC KHÖNG LIÏN TIÏËP CUÃA TREÃ CON YÁ thûác cuãa treã khöng liïn tiïëp cho nïn treã khöng nhêån thêëy thúâi gian möåt caách roä raâng. Àöëi vúái chuáng ta thúâi gian liïn tiïëp vö cuâng têån, khöng ngûâng àûáng, khöng àûát àoaån, chó coân baãn ngaä laâ luön coân maâ thöi. Vò chuáng ta nhêån thêëy traách nhiïåm cuãa chuáng ta àöëi vúái nhûäng viïåc höm qua nùm trûúác, cuäng nhû chuáng ta biïët cöng viïåc höm nay vaâ dûå trûä viïåc chuáng ta laâm ngaây mai. Traái laåi treã con khöng giöëng nhû thïë. Con treã khöng biïët thúâi gian coá liïn tiïëp, con treã khöng nhêån thêëy sûå söëng cuãa mònh giûäa thúâi gian. Treã chó nhêån thêëy hiïån taåi vaâ sûå söëng hiïån taåi. Bao nhiïu caãm giaác yá thûác röån raâng trïn aám aãnh treã, laâm cho treã khöng biïët lêëy quaá khûá maâ suy hiïån taåi, lêëy hiïån taåi maâ suy tûúng lai. Thúâi gian àöëi vúái treã vò thïë maâ khöng liïn tiïëp. Nïëu meå la rêìy treã möåt viïåc treã àaä laâm ngaây höm qua thò khöng coá hiïåu quaã gò caã, vò höm qua àöëi vúái treã laâ qua röìi. Möåt àïm xoáa nhoâa têët caã nhûäng viïåc treã àaä laâm höm qua, treã laåi trúã nïn möåt ngûúâi múái àïí àöëi phoá vúái nhûäng viïåc ngaây nay. Nhûäng lúâi phiïìn traách vïì nhûäng cöng viïåc lêìm löîi cuãa treã àaä qua möåt hai ngaây röìi laâ vö hiïåu. Tröng viïåc giaáo duåc treã, phaãi lêëy hiïån taåi laâm cùn cûá thò treã múái hiïíu àûúåc. Nïëu treã laâm möåt sûå lêìm löîi phaãi chó baão ngay chúá àïí qua röìi maâ nhùæc laåi cuäng chùèng coá ñch gò. Muöën daåy cho treã möåt viïåc, nïn lêëy nhûäng thñ duå, nhûäng hònh aãnh, nhûäng caãnh tûúång hiïån coá trûúác mùæt, chúá kïí chuyïån àaä qua, noái chuyïån sùæp túái, thò chùèng khaác nûúác àöí àêìu võt chó uöíng cöng vaâ töën lúâi noái. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 142 TÛÚÃNG TÛÚÅNG CUÃA TREÃ Coá chõ em seä cho töi noái khöng àuáng, vò chõ em nhêån úã con mònh möåt trñ nhúá rêët minh baåch. Coá lêìn chõ em àem treã ài xem vûúân baách thuá. Maäi àïën tuêìn sau, treã con nhùæc laåi nhûäng hònh daáng con khó, con voi. Sûå thêåt àoá khöng phaãi laâ trñ nhúá hoaân toaân, nhêët laâ treã chûa coá trñ nhúá àïí giûä gòn möåt caách coá trêåt tûå nhûäng huêën lïånh, nhûäng khuyïn baão nhû möåt ngûúâi àaä lúán tuöíi. Khi treã nhòn con voi, con khó, khöng phaãi trñ nhúá cuãa treã àaä laâm viïåc, maâ chñnh nhûäng hònh daáng voi khó àaä xuác àöång sûác tûúãng tûúång rêët maånh cuãa treã. Sûå xuác àöång êëy àaä àïí laåi möåt hònh aãnh nhû hònh xi nï vaâ coá thïí chiïëu hònh ra khi treã cêìn àïën. Vêîn biïët tûúãng tûúång laâ möåt phêìn cuãa trñ nhúá, nhûng phaãi laâ trñ nhúá hoaân toaân, nhêët laâ khöng phaãi trñ nhúá vïì traách nhiïåm. Nhûng coá chõ em laåi noái: “Coá lêìn con töi laâm möåt viïåc töi àaä cêëm, töi la rêìy qua loa, treã nhêån löîi, nhûng àïën ngaây mai laåi taái phaåm nhû thûúâng, lêìn naây töi la rêìy thêåt kõch liïåt. Töi nhêån thêëy tûâ àoá, treã khöng laâm viïåc töi cêëm nûäa”. Sûå thêåt khöng phaãi thïë. Vò sao khi chõ em la rêìy con bùçng möåt gioång hiïìn hoâa khöng coá kïët quaã, maâ àïën khi la kõch liïåt laåi àûúåc viïåc? Thïë laâ vò lêìn la trûúác khöng aãnh hûúãng gò vaâo trñ nhúá cuãa treã. Lêìn sau àûúåc viïåc laâ do aãnh hûúãng vaâo sûác tûúãng tûúång rêët maånh. Nhûäng veã mùåt hung dûä, mùåt àoã, mùæt trúån, traán nhùn, lúâi noái gùæt goãng... nhûäng hònh aãnh êëy àaä xuác àöång àïën sûác tûúãng tûúång cuãa treã. Möåt lêìn sau khi treã muöën laâm caái viïåc meå cêëm, sûác tûúãng tûúång seä diïîn laåi caã möåt têën kõch hung dûä khoá chõu cuãa meå, vò thïë maâ treã khöng muöën laâm nûäa. Möåt chûáng cúá roä raâng, laâ töi thêëy nhiïìu baâ meå khi muöën cho con vêng lúâi, la heát àaä chaán maâ khöng thêëy hiïåu quaã, phaãi nhúâ cêåy nhûäng ngûúâi mùåt maây dûä túån, phuâng mang trúån maá, laâm cho treã phaãi theo. Àïën khi treã khöng vêng lúâi laåi phaãi kïugoåi àïën tïn ngûúâi êëy. Àoá laâ caác baâ meå àaä lúåi duång sûác tûúãng tûúång cuãa treã, àïí doåa naåt treã phaãi phuåc tuâng. Khöng àúåi noái chõ em cuäng vêîn biïët http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 143 rùçng caách giaáo duåc êëy rêët nguy hiïím vò noá laâm hû hoãng böå thêìn kinh cuãa treã, luön luön söëng trong sûå kinh khuãng, haäi huâng. Vaã laåi sûác tûúãng tûúång cuãa treã chó coá haån, nïëu àöång maäi thò sûác êëy seä cuân ài, sûå doåa naåt la heát muöën coá hiïåu quaã caâng ngaây caâng phaãi doåa naåt la heát thïm. Biïët bao nhiïu laâ gia àònh cha meå muöën cho con vêng lúâi maâ phaãi laâm vang dêåy haâng xoám àiïëc oác long tai. Nhûng sûå doåa naåt la heát êëy cuäng chó àïën möåt giúái haån thöi. Àïën möåt thúâi kyâ, cha meå doåa naåt la heát caách gò, treã cuäng khöngchuyïín nûäa. ÊËy laâ sûác tûúãng tûúång cuãa treã àaä cuâng kiïåt vò cha meå àaä laåm duång nhiïìu lùæm röìi. Cho nïn dêìu treã àaä biïët noái röìi ta vêîn duâng phûúng phaáp: cûúng quyïët vaâ hiïìn tûâ. Àöëi vúái treã sûå vêng lúâi coá yá thûác chûa coá, treã chûa coá thïí suy nghô: “Töi vêng lúâi laâ vò nghôa vuå cuãa töi”. Vò thïë bêët kyâ cöng viïåc gò meå cuäng phaãi laâm lêëy vaâ dêåy cho treã laâm, treã seä bùæt chûúác theo. Khi laâm sai ta khöng nïn duâng lúâi nghiïm khùæc, hung dûä àöëi vúái treã, thñ duå: “Cêëm maây khöng àûúåc laâm viïåc êëy” “maây laâm hoãng têët caã”, “maây hû lùæm”. Nïëu noái möåt caách hiïìn hêåu: “Con khöng nïn laâm thïë, con nïn laâm thïë naây” vaâ noái thò phaãi chó caách laâm laåi ngay, hoùåc “con khöng nïn noái thïë, con nïn noái thïë naây” vaâ sûãa laåi cêu noái cho àuáng àùæn cho treã. Nhêët laâ khöng nïn sai baão treã laâm viïåc quaá sûác mònh, hoùåc laâm cho treã phaãi gia cöng nhiïìu quaá. Cuäng khöng nïn daåy cho treã nhûäng cêu khoá noái, khoá nhúá, khoá hiïíu laâm hao töín tinh thêìn cuãa treã. Nïëu biïët laâm viïåc àoá, maâ meå muöën cho laâm thò meå phaãi giuáp sûác vaâo chûá khöng nïn àïí treã laâm möåt mònh cho hû hoãng röìi la mùæng treã. MÚÃ MÙÆT MAÂ CHIÏM BAO Vò sûác tûúãng tûúång rêët maånh vaâ thay àöíi rêët nhanh choáng nïn treã tuy múã mùæt maâ nhû nùçm trong chiïm bao. Nhêët laâ treã con tûâ 2-5 tuöíi coá tñnh caách êëy nhiïìu hún caã. Giêëc chiïm bao maâ tñnh http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 144 êëy laâm cho treã nhêån hoaân caãnh möåt caách khaác chuáng ta vaâ laâm cho treã vui thuá say mï suöët ngaây. Àöëi vúái treã, caác vêåt gò àaä coá laâ söëng caã, treã coá thïí cho caác vêåt êëy biïët ùn, biïët noái, biïët ài, biïët àau àúán vaâ ham muöën nhû treã vêåy. Nûúác chaãy, gioá thöíi, khoái bay, tiïëng àöìng höì tñch tùæc cho àïën ghïë, baân, giûúâng phaãn àöëi vúái treã laâ nhûäng vêåt söëng vaâ coá thïí troâ chuyïån vui àuâa vúái treã. Sûác tûúãng tûúång giuáp cho treã trong viïåc chúi àuâa rêët nhiïìu. Möåt maãnh göî trong thau nûúác àöëi vúái treã khöng phaãi laâ maãnh göî maâ chñnh laâ möåt chiïëc taâu thuãy rêët àeåp. Vò thïë nhûäng àöì chúi cuãa treã khöng cêìn thiïët phaãi laâ nhûäng àöì chúi tó mó cöng phu, maâ chó nïn cho treã nhûäng àöì chúi laâm cho treã tûúãng tûúång nhiïìu. Möåt cêåu beá kia cha cho möåt con ngûåa göî rêët àeåp laåi khöng thñch, maâ chó thñch con ngûåa “ba toong” cuãa cha. Duâng chiïëc ba toong laâm con ngûåa múái thêìn tònh, treã thñch tûúãng tûúång hún sûå thêåt. Vò sûå tûúãng tûúång cuãa treã phaát triïín quaá maånh nïn nhiïìu khi treã giöëng nhû ngûúâi mú nguã. Treã nhêån thêëy möåt vaâi viïåc gò kyâ laå xuác àöång sûác tûúãng tûúång liïìn ài lêëy vaâ chùæp nöëi vúái nhau, vaâ gùåp cú höåi laâ kïí ra nhû nhûäng chuyïån thêåt vêåy. Gùåp luác êëy, meå chúá nïn vöåi cho treã laâ noái döëi. Traái laåi, cêìn phên biïåt trong cêu chuyïån cuãa treã caái gò laâ àuáng, caái gò laâ sai, caái gò treã àaä chùæp nöëi àêìu gaâ àuöi võt, thò nïn chúâ cú höåi maâ chó dêìn cho treã hiïíu. NHÛÄNG CÊU HOÃI LÖI THÖI Sûå tûúãng tûúång laâm viïåc nhiïìu, nïn treã gùåp viïåcgò cuäng muöën hoãi taåi sao? Àïí laâm gò? Cuãa moåi sûå, moåi vêåt treã gùåp. Nhiïìu baâ meå rêët khoá chõu vò nhûäng cêu hoãi mùæc moã löi thöi êëy. Àöëi vúái nhûäng cêu hoãi löi thöi cuãa treã, meå nïn traã lúâi têët caã. Hoùåc traã lúâi möåt caách àuáng sûå thêåt nïëu xeát treã àuã sûác hiïíu. Hoùåc traã lúâi treã qua möåt yá àöì khöng àuáng hùèn cêu hoãi. (Vò nïëu traã lúâi àuáng hùèn cêu hoãi thò treã khöng hiïíu). Nhûäng cêu traã lúâi treã nhû http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 145 thïë vêîn àûúåc vûâa yá treã maâ khöng sai nghôa. Nhêët laâ meå khöng nïn cau coá, cùçn nhùçn àöëi vúái lúâi hoãi cuãa treã “Khöng biïët, chúá hoãi löi thöi!” Sûå bûåc böåi cau coá cuãa meå laâm cho treã khöng muöën hoãi nûäa. Thiïåt haåi cho sûå hoåc cuãa treã. Traái laåi cuäng khöng nïn vong maång, noái têìm bêåy, möåt thúâi gian treã seä hiïíu meå noái döëi vaâ khöng tñn nhiïåm úã giaáo duåc cuãa meå nûäa. Möåt treã hoãi: “Meå úi, vò sao con caá löåi àûúåc, meå?”. Meå tûúi cûúâi àaáp: “Vò con caá coá vêy àoá, con khöng thêëy aâ!”. Thïë laâ möåt cêu hoãi dïî traã lúâi. Nïëu cêåu beátoâ moâ hoãi: “Meå úi, sao mùåt trúâi laåi noáng?”. Àoá laâ möåt cêu hoãi khoá, nïëu cùæt nghôa cho àuáng thò phaãi noái àïën khoa hoåc, treã khöng laâm sao hiïíu nöíi. Tuy vêåy meå khöng nïn gùæt goãng vúái treã: “Noá noáng laâ noá noáng, tao biïët a!” Hoùåc “Maây hoãi löi thöi lùæm, ài chúi chöî khaác”. Dêìu àöëi vúái cêu hoãi khoá, meå cuäng traã lúâi, nhûng traã lúâi möåt caách chïåch ài maâ treã vêîn hiïíu. Thñ duå: “Mùåt trúâi noáng laâ vò nïëu khöng noáng thò chim, chuöåt, cêy cöëi vaâ chuáng ta àêy chïët reát têët caã”. Cêu traã lúâi nhû thïë tuy khöng chñnh vaâo cêu hoãi, nhûng noá khöng sai nghôa, khöng giaã döëi, vaâ laâm treã hiïíu dïî daâng. Cêåu beá toâ moâ seä vûâa loâng ngay. Nhiïìu khi treã lúán lïn cêu hoãi coá phêìn khoá khùn hún, ngûúâi meå tinh yá vaâ muöën cho treã thûúng yïu vaâ kñnh phuåc cha, thò trûúác nhûäng cêu hoãi khoá khùnmeå seä traã lúâi: “AÂ, chuyïån êëy, röìi ba vïì chuáng ta seähoãi ba”. Àïën bûäa ùn, nïëu coá dõp töët meå seä baão treã àem chuyïån êëy ra àïí ba giaãi àaáp cho. Nhûäng cêu chuyïån gia àònh nhû thïë laâm múã mang trñ thûác treã vaâ tùng thïm tònh yïu thûúng giûäa con caái vaâ cha meå cöët nhêët laâ phaãi lûåa nhûäng cêu giaãi àaáp goån gaâng dïî hiïíu. CÊU CHUYÏÅN THÊÌN TIÏN Vò trñ tûúãng tûúång cuãa treã rêët maånh, nïn khi möåt bêìy chaáu ngöìi xuám xñt quanh baâ àïí nghe kïí chuyïån thêìn tiïn, mêëy cùåp mùæt http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 146 tinh anh àïìu chùm chuá nhòn vaâo caánh tay cuãa baâ: “Ngaây xûa coá möåt...” bêìy chaáu tuy khi êëy múã mùæt nhòn baâ húáp tûâng húi noái, nhûng trong trñ thò sûác tûúãng tûúång àaä diïîn ra möåt têën kõch roä rïåt nhû cêu chuyïån, chùèng khaác naâo nhû phim chiïëu aãnh cûá lêìn lûúåt chiïëu ra theo lúâi noái cuãa baâ. Vò thïë nhûäng cêu chuyïån thêìn tiïn thûúâng laâm cho treã ham mï vö cuâng. Treã thêëy mònh nhû àaä chûáng kiïën caã viïåc xaãy ra trong cêu chuyïån. Meå cêìn kïí chuyïån cho treã nghe laâ möåt caách giaãi trñ vûâa vui thuá vûâa hûäu ñch. Phaãi cêìn lûåa nhûäng chuyïån dïî hiïíu, húåp vúái trònh àöå trñ thûác cuãa treã. Cêu chuyïån khöng cêìn phaãi daâi vaâ khuác mùæc, cêìn ngùæn maâ coá nghôa, traánh nhûäng caãnh tûúång hung dûä, khuãng khiïëp, giïët ngûúâi, maáu chaãy... laâm cho röëi loaån vaâ aám aãnh tinh thêìn cuãa treã. Nhûäng cêu chuyïån hung baåo, gian döëi coá thïí laâm cho treã bùæt chûúác theo. Möåt nhaâ giaáo duåc kia àaä kïí cho töi nghe cêu chuyïån sau naây: Sau khi kïí chuyïån nguå ngön “con quaå vaâ con chöìn” cho möåt lúáp hoåc beá tñ cuãa töi (nhaâ giaáo duåc) nghe, töi hoãi caã lúáp, trong con quaå vaâ con chöìn, caác con thñch con naâo? Möåt cêåu beá mùåt maây saáng suãa àûáng dêåy noái: “con thñch con chöìn” Vò sao con thñch con chöìn? Töi hoãi: con thñch con chöìn vò noá àaä ùn àûúåc miïëng baánh ngon!" Nïëu La Fontaine tiïn sinh söëng laåi chùæc cuäng phaãi lêëy laâm ngaåc nhiïn vö cuâng khi thêëy treã con ngaây nay hiïíu nguå ngön cuãa tiïn sinh nhû kiïíu êëy, tiïn sinh cuäng lêëy laâm aái ngaåi nïëu àem nhûäng nguå ngön êëy maâ kïí cho treã lïn 6 nghe. Chuáng ta nïn nhúá nhûäng chuyïån kïí cho treã nghe rêët coá aãnh hûúãng vaâo tinh thêìn cuãa treã, vò trong thúâi kyâ naây sûác tûúãng tûúång phaát triïín rêët maånh. Ta cêìn phaãi lûåa choån kyä nhûäng chuyïån àïí kïí cho treã nghe. Caâng lúán lïn treã caâng muöën biïët nhûäng chuyïån ta kïí coá àuáng sûå thêåt khöng? Treã àïën thúâi kyâ hiïíu biïët, ta khöng nïn döëi treã nûäa vaâ chó cho treã thêëy nhûäng cêu êëy ngûúâi ta àùåt ra àïí daåy cho treã nhûäng baâi hoåc vïì luên lyá. Thñ duå chuyïån “Têëm Caám” laâ àïí daåy cho ngûúâi ta ùn úã nhên àûác phuác hêåu thò seä gùåp nhûäng sûå may mùæn, chuyïån “Thùçng beá tñ hon Buát xï” laâ daåy möåt baâi hoåc vïì tñnh biïët phoâng xa vaâ cêín thêån. http://ebooks.vdcmedia.com TUYÏÍN TÊÅP ÀAÅM PHÛÚNG NÛÄ SÛÃ 147 ÖNG BA BÕ Nhiïìu cha meå àaä laåm duång möåt caách vö yá thûác sûác tûúãng tûúång cuãa treã àïí doåa naåt treã, buöåc treã phaãi vêng lúâi. La rêìy hïët hiïåu quaã, cha meå laåi cêåy àïën ngûúâi phuâng mang trúån mùæt cho con súå. Töi àaä noái àïën caái nguy haåi cuãa giaáo duåc êëy. Cha meå nïëu khöng mûúån ngûúâi ngoaâi àïën doåa con thò laåi kïí nhûäng chuyïån ghï súå, nhûäng hònh tûúång hung dûä àïí buöåc con phaãi phuåc tuâng: chuyïån öng Ba Bõ chñn quai, mûúâi hai con mùæt, chuyïån öng keå, öng hõm vaâ ma quyã v.v... àïìu nhùæc ài nhùæc laåi nhiïìu lêìn. Sûå doåa naåt êëy laâm cho treã nhiïìu khi kinh khiïëp quaá mêët trñ khön thiïåt haåi cho sûå phaát triïín tinh thêìn vaâ cú thïí cuãa treã. Thûúâng tñnh treã khöng biïët súå töëi, chñnh tûå cha meå doåa con: trong boáng töëi coá öng Ba Bõ chûåc ùn con treã, nïn treã thêëy töëi laâ kinh khiïëp. Nhiïìu cha meå laåi boã treã trong phoâng töëi, röìi duâng nhûäng tiïëng ghï gúám laâm cho treã thêët vña. Phaãi nïn boã hùèn löëi daåy con bùçng caách doåa naåt öng Ba Bõ, vaâ boã phoâng töëi. Cêëm tuyïåt khöng cho ngûúâi nhaâ kïí nhûäng chuyïån ma quyã ruâng rúån. Bêët kyâ luác naâo meå nghe con noái chuyïån ma quyã phaãi caãi chñnh ngay cho àoá laâ chuyïån noái laáo vaâ vö nghôa lyá. http://ebooks.vdcmedia.com