Tài liệu Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học ngữ văn 6 nhằm phát triển năng lực học sinh

TRƢỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƢƠNG KHOA KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ VĂN HÓA DU LỊCH ---------------------------- HÀ THỊ HUYỀN CHANG VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC NGỮ VĂN 6 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Ngành: Sƣ phạm Ngữ văn NGƢỜI HƢỚNG DẪN: TS. Nguyễn Thị Thúy Hằng Phú Thọ, 2019 i LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình thực hiện khóa luận tốt nghiệp, ngoài sự cố gắng, nỗ lực của bản thân, em đã nhận đƣợc sự giúp đỡ tận tình của các thầy, cô giáo là giảng viên của trƣờng Đại học Hùng Vƣơng, cũng nhƣ các thầy, cô giáo là giáo viên của trƣờng THCS Phƣợng Vĩ – Cẩm Khê – Phú Thọ, trƣờng THCS Sai Nga – Cẩm Khê – Phú Thọ và trƣờng THCS Nông Trang – Việt Trì – Phú Thọ. Em xin đƣợc bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Ban lãnh đạo trƣờng Đại học Hùng Vƣơng, Ban lãnh đạo khoa Khoa học Xã hội và Văn hóa Du lịch đã tạo mọi điều kiện thuận lợi để chúng em đƣợc tiến hành đề tài khóa luận tốt nghiệp này. Em xin đƣợc gửi lời cảm ơn đến quý thầy, cô là cán bộ, giáo viên các trƣờng THCS Sai Nga, THCS Phƣợng Vĩ và THCS Nông Trang đã tận tình giúp đỡ để em có thể hoàn thiện khóa luận một cách tốt nhất. Đặc biệt, em xin chân thành cảm ơn TS. Nguyễn Thị Thúy Hằng, ngƣời đã tận tình chỉ bảo, hƣớng dẫn, động viên, giúp đỡ em trong suốt quá trình thực hiện khóa luận tốt nghiệp. Em xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè, những ngƣời đã luôn giúp đỡ, cổ vũ, động viên em trong suốt khóa học cũng nhƣ trong quãng thời gian hoàn thành khóa luận tốt nghiệp này. Em xin chân thành cảm ơn! Phú Thọ, ngày 05 tháng 05 năm 2018 Sinh Viên Hà Thị Huyền Chang ii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Viết tắt Viết đầy đủ GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo GS Giáo sƣ GV Giáo viên HS Học sinh Nxb Nhà xuất bản PP Phƣơng pháp SGK Sách giáo khoa SGV Sách giáo viên STT Số thứ tự Tr Trang THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông TLN Thảo luận nhóm. TS Tiến sĩ iii DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1.1: Nhận thức của giáo viên về phƣơng pháp thảo luận nhóm ........... 38 Bảng 1.2: Mức độ sử dụng các phƣơng pháp/kỹ thuật dạy học ..................... 39 Bảng 1.3: Tỷ lệ kết hợp giữa phƣơng pháp thảo luận nhóm với các phƣơng pháp/kỹ thuật dạy học tích cực khác .............................................................. 40 Bảng 1.4: Ý kiến của giáo viên về các hình thức chia nhóm thƣờng sử dụng ................................................................................................................ 41 Bảng 1.5: Khó khăn ảnh hƣởng đến việc vận dụng phƣơng pháp thảo luận nhóm ................................................................................................................ 43 Bảng 1.6: Nhận thức của học sinh về phƣơng pháp thảo luận nhóm ............ 44 Bảng 1.7: Mức độ sử dụng các phƣơng pháp/kỹ thuật dạy học của giáo viên qua ý kiến học sinh .......................................................................................... 45 Bảng 1.8: Khó khăn mà học sinh gặp phải trong giờ học có vận dụng phƣơng pháp thảo luận nhóm ...................................................................................... 45 Bảng 2.1: Thống kê các bài học có thể sử dụng phƣơng pháp thảo luận nhóm ......................................................................................................................... 53 Bảng 3.1: Phân tích kết quả thực nghiệm . ..................................................... 71 Biểu 3.1: Phân tích kết quả thực nghiệm (đơn vị %) ……………………….72 DANH MỤC HÌNH VẼ Hình 1.1: Thành phần năng lực tƣơng ứng với trụ cột giáo dục ................... 19 iv MỤC LỤC MỞ ĐẦU ......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của vấn đề nghiên cứu ........................................................... 1 2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu ...................................................................... 2 3. Mục đích nghiên cứu .................................................................................... 9 4. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................... 9 5. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu .............................................................. 10 6. Phƣơng pháp nghiên cứu............................................................................. 11 7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ................................................... 12 8. Bố cục khóa luận ........................................................................................ 13 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU .............................................................................................. 14 1.1. Cơ sở lý luận .......................................................................................... 14 1.1.1. Các vấn đề về dạy học theo quan điểm phát triển năng lực học sinh bậc THCS .............................................................................................................. 14 1.1.2. Phƣơng pháp thảo luận nhóm .............................................................. 22 1.2. Cơ sở thực tiễn ........................................................................................ 32 1.2.1. Vị trí, vai trò, nội dung chƣơng trình Ngữ văn 6 ................................. 32 1.2.2. Đặc điểm tâm lý và trình độ nhận thức của học sinh lớp 6 ................. 33 1.2.3. Thực trạng sử dụng phƣơng pháp thảo luận nhóm ở trƣờng THCS......34 Tiểu kết chƣơng 1 .......................................................................................... 46 CHƢƠNG 2: NGUYÊN TẮC, QUY TRÌNH, KỸ THUẬT VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC NGỮ VĂN 6 ....................................................................................................................... 48 2.1. Nguyên tắc vận dụng phƣơng pháp thảo luận nhóm trong dạy học ngữ văn 6 ....................................................................................................... 48 2.1.1. Đảm bảo tính khoa học ........................................................................ 48 2.1.2. Đảm bảo tính sƣ phạm .......................................................................... 48 2.1.3. Đảm bảo đúng chƣơng trình, kế hoạch giảng dạy ............................... 49 v 2.2. Quy trình vận dụng phƣơng pháp thảo luận nhóm trong dạy học Ngữ văn 6 ...................................................................................................... 49 2.2.1. Chuẩn bị ............................................................................................... 50 2.2.2. Các bƣớc tiến hành phƣơng pháp thảo luận nhóm .............................. 51 2.3. Áp dụng kỹ thuật thảo luận nhóm trong dạy học Ngữ văn 6 ........... 51 2.3.1. Kĩ thuật đặt câu hỏi .............................................................................. 52 2.3.2. Kĩ thuật “khăn phủ bàn”........................................................................ 52 2.3.3. Kĩ thuật dùng phiếu học tập ................................................................. 53 2.4. Áp dụng phƣơng pháp thảo luận nhóm đối với dạy học Ngữ văn 6 . 53 2.4.1. Thống kê các bài học có thể áp dụng phƣơng pháp thảo luận nhóm ... 53 2.4.2. Kịch bản dạy học theo phƣơng pháp thảo luận nhóm .......................... 54 Tiểu kết chƣơng 2 ......................................................................................... 59 CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM VÀ ĐỀ XUẤT ...................... 60 3.1. Thực nghiệm sƣ phạm .......................................................................... 60 3.1.1. Mục đích và yêu cầu của hoạt động thực nghiệm sƣ phạm ................. 60 3.1.2. Đối tƣợng và thời gian thực nghiệm .................................................... 60 3.1.3. Phƣơng pháp tiến hành ......................................................................... 61 3.1.4. Quy trình thực nghiệm ......................................................................... 61 3.1.5. Thiết kế giáo án thực nghiệm ............................................................... 61 3.1.6. Đánh giá kết quả thực nghiệm ............................................................. 70 3.1.7. Kết luận thực nghiệm ........................................................................... 72 3.2. Đề xuất một số biện pháp vận dụng phƣơng pháp thảo luận nhóm có hiệu quả trong dạy học Ngữ văn 6 .............................................................. 73 3.2.1. Một số đề xuất phát triển chƣơng trình đào tạo, bồi dƣỡng giáo viên đáp ứng yêu cầu giáo dục định hƣớng phát triển năng lực ngƣời học .................. 73 3.2.2. Thực hiện theo đúng nguyên tắc, vận dụng quy trình và áp dụng kịch bản dạy học mà đề tài đã đƣa ra ..................................................................... 77 Tiểu kết chƣơng 3 ......................................................................................... 77 vi KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ CỦA ĐỀ TÀI ............................................. 78 1. Kết luận ...................................................................................................... 78 2. Kiến nghị .................................................................................................... 79 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................... 81 PHỤ LỤC 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của vấn đề nghiên cứu 1.1. Trong thời đại khoa học và công nghệ phát triển vƣợt bậc nhƣ hiện nay thì việc phát triển phẩm chất, năng lực ngƣời học là định hƣớng nổi trội mà nhiều nƣớc tiên tiến đã và đang thực hiện. Hầu nhƣ tất cả các quốc gia đều chú ý hình thành, phát triển những năng lực cần cho việc học suốt đời, gắn với cuộc sống hàng ngày của học sinh, sinh viên. Đảng và Nhà nƣớc ta đã nhận định rõ tình hình đó và đƣa ra định hƣớng đổi mới căn bản, toàn diện Giáo dục và Đào tạo. Mục tiêu giáo dục đƣợc thể hiện rõ trong nghị quyết số 29-NQ/TW tại Hội nghị lần thứ 8, Ban chấp hành trung ƣơng Đảng khóa XI: “Chuyển mạnh từ chủ yếu chú trọng trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất ngƣời học” [28]. 1.2. Đặc thù của bộ môn Ngữ văn là một môn học nghệ thuật, nó không những chú trọng kiến thức mà còn hƣớng tới mục tiêu đem đến cái đẹp cho học sinh, nhằm bồi dƣỡng năng lực thẩm mỹ, biết rung cảm trƣớc cái đẹp cho thế hệ trẻ. Tuy nhiên cái đẹp không hiển hiện trƣớc mắt mà đòi hỏi ngƣời học phải có năng lực tƣ duy, sáng tạo, khả năng tìm tòi, phán đoán mới có thể khám phá. Nhƣng thời gian dạy trên lớp còn hạn hẹp, không phải học sinh nào cũng có đủ thời gian để thấu hiểu, ghi nhớ và vận dụng kiến thức mà giáo viên đã truyền thụ. Vì thế thực trạng của giảng dạy hiện nay, còn nhiều điểm tồn tại, các giáo viên chủ yếu tập trung cung cấp khối lƣợng kiến thức xác định trong giờ lên lớp mà chƣa quan tâm đúng mức đến đổi mới phƣơng pháp dạy học để phát triển năng lực cho học sinh. 1.3. Nhu cầu đổi mới chƣơng trình giáo dục trong đó có bộ môn Ngữ văn, đổi mới toàn diện từ mục tiêu, nội dung, cách xây dựng chƣơng trình cho tới phƣơng pháp giảng dạy, phƣơng pháp kiểm tra, đánh giá nhằm hƣớng tới hình thành và phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh đang là một thử thách đối với các nhà quản lý, nhà giáo dục. 2 Hiện nay Bộ GD&ĐT đang xây dựng chủ trƣơng đổi mới sách giáo khoa với mô hình trƣờng học mới cấp THCS. Thực hiện mục tiêu đổi mới đồng bộ các hoạt động sƣ phạm trong nhà trƣờng, đảm bảo cho học sinh đƣợc tự quản, tự tin trong học tập, chiếm lĩnh kiến thức, kỹ năng qua tự học và hoạt động tập thể. Để thực hiện nhu cầu đổi mới giáo dục theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh đòi hỏi phải xuất phát từ hai đối tƣợng chính của quá trình dạy học đó là giáo viên và học sinh. Trong đó, ngƣời giáo viên đóng một vai trò quan trọng giúp học sinh chiếm lĩnh tri thức, hình thành và phát triển năng lực. Cho nên vấn đề bồi dƣỡng năng lực chuyên môn cho giáo viên đặc biệt là năng lực thiết kế bài giảng, đổi mới phƣơng pháp dạy học là vô cùng cấp thiết. Hoạt động bồi dƣỡng năng lực cho giáo viên hàng năm vẫn đƣợc Bộ GD&ĐT quan tâm tổ chức thƣờng xuyên. Tuy nhiên việc vận dụng các phƣơng pháp tích cực vào dạy học theo hƣớng phát triển năng lực cho học sinh còn gặp nhiều khó khăn và hạn chế. Những lý do trên cho thấy việc hình thành và phát triển năng lực cho học sinh đối với các môn học nói chung và môn Ngữ văn nói riêng là vấn đề rất thiết thực và mang tính thời sự trong giáo dục hiện nay. Vì vậy tôi quyết định lựa chọn đề tài nghiên cứu: “Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học Ngữ văn 6 nhằm phát triển năng lực học sinh” nhằm góp phần từng bƣớc nâng cao chất lƣợng và hiệu quả của quá trình dạy học Ngữ văn 6, THCS. 2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu Xã hội hiện nay ngày càng đƣợc hiện đại hóa nhờ các thành tựu của khoa học - công nghệ, xu thế toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, nền kinh tế tri thức đang đặt ra những yêu cầu cấp thiết đối với việc đào tạo nguồn nhân lực có chất lƣợng cao của tất cả các nƣớc trên thế giới trong đó có Việt Nam. Vì vậy, đổi mới toàn diện Giáo dục và Đào tạo với mục tiêu nâng cao chất lƣợng cho nguồn nhân lực là một yêu cầu bức thiết của ngành Giáo dục và Đào tạo. 3 Thực hiện mục tiêu đó, đã có nhiều tài liệu, công trình nghiên cứu về vấn đề phát triển năng lực học sinh và tập huấn, bồi dƣỡng, đào tạo năng lực giáo viên trên quy mô lớn hoặc nhỏ. 2.1. Những nghiên cứu về dạy học định hƣớng phát triển năng lực Chƣơng trình giáo dục định hƣớng năng lực nay còn gọi là “dạy học định hƣớng kết quả đầu ra” đƣợc bàn đến nhiều từ những năm 90 của thế kỉ XX và ngày nay đã trở thành xu hƣớng giáo dục quốc tế. Vấn đề phát triển năng lực học sinh đã, đang là sự quan tâm của rất nhiều nhà nghiên cứu trong và ngoài nƣớc ở nhiều góc độ khác nhau. Ở nƣớc ngoài, trong sách Học tập hợp lý do R. Retzke chủ biên, các tác giả đã đề cập đến vấn đề bồi dƣỡng năng lực tự nghiên cứu cho học sinh mới vào trƣờng. Năm 1984, Nxb Thanh niên giới thiệu cuốn Nghiên cứu học tập như thế nào của Heboc Smitman. Trong đó, tác giả đã đề cập tới nhiều vấn đề về phát triển năng lực tự học, tự nghiên cứu của ngƣời học sao cho hiệu quả. Cuốn Phương pháp dạy và học hiệu quả của Cark Rogers – một nhà giáo dục học, nhà tâm lý học ngƣời Mỹ do Cao Đình Quát dịch đã giải đáp cho học sinh câu hỏi học cái gì và học nhƣ thế nào? Đồng thời cũng trả lời cho câu hỏi dạy cái gì và dạy nhƣ thế nào. Ngoài ra còn khá nhiều cuốn sách đề cập tới vấn đề phát triển năng lực học sinh trong quá trình dạy học. Ở Việt Nam, trong những năm gần đây cũng xuất hiện một số công trình nghiên cứu về vấn đề đổi mới dạy học theo định hƣớng tiếp cận năng lực. Trong tài liệu tập huấn Dạy học tích hợp ở trường trung học cơ sở, trung học phổ thông của Bộ Giáo dục và Đào tạo đã chú trọng vào kiểu dạy học mới – dạy học tích hợp, theo đó các nhà nghiên cứu đã khẳng định một trong những mục tiêu cơ của dạy học tích hợp là “Tạo cơ hội để hình thành và phát triển năng lực, đặc biệt là năng lực giải quyết các vấn đề thực tiễn [5; 11] cho học sinh trung học cơ sở và trung học phổ thông. Cuốn sách cũng đã đƣa ra một số phƣơng pháp, hình thức tổ chức dạy học tích hợp nhƣ dạy học theo dự án, dạy học WebQuest – Khám phá trên mạng hay dạy học giải quyết vấn đề. 4 Năm 2018 trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội cho xuất bản cuốn Dạy học tích hợp phát triển năng lực học sinh quyển 2 đã đề cập tới vấn đề phát triển năng lực học sinh trong đó các nhà nghiên cứu đã đƣa ra một số chủ đề dạy học tích hợp các môn khoa học xã hội theo định hƣớng phát triển năng lực của ngƣời học. Ngoài ra còn một số bài viết cũng nhƣ công trình về dạy học phát triển năng lực nhƣ cuốn Lý luận dạy học hiện đại trong phần “Cơ sở đổi mới mục tiêu, nội dung và phƣơng pháp dạy học” của nhóm tác giả TS. Nguyễn Văn Cƣờng và GS. Bernd Meier cũng đã chỉ rõ giáo dục định hƣớng năng lực nhằm mục tiêu phát triển năng lực ngƣời học. Giáo dục định hƣớng năng lực nhằm đảm bảo chất lƣợng đầu ra của việc dạy học, thực hiện mục tiêu phát triển toàn diện các phẩm chất, nhân cách, chú trọng năng lực vận dụng tri thức trong những tình huống thực tiễn nhằm chuẩn bị cho con ngƣời năng lực giải quyết các tình huống của cuộc sống và nghề nghiệp, các tác giả cũng khẳng định chƣơng trình dạy học định hƣớng phát triển năng lực tập trung vào việc mô tả chất lƣợng đầu ra, có thể coi là sản phẩm cuối cùng của quá trình dạy học. Đặc biệt, tại Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ƣơng khóa XI Tổng Bí Thƣ Nguyễn Phú Trọng đã ký ban hành Nghị quyết số 29-QĐ/TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Trong nghị quyết đã nêu rõ quan điểm chỉ đạo, mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp theo hƣớng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của ngƣời học. Bên cạnh đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng đã ban hành kế hoạch số 831/KH-BGDĐT tổ chức hội thảo Một số vấn đề chung về xây dựng chương trình giáo dục phổ thông sau 2015 trong đó có bài viết của Đinh Quang Báo Mục tiêu và chuẩn trong chương trình giáo dục phổ thông sau 2015 tác giả đã tập chung làm rõ khái niệm của các năng lực và phẩm chất của học sinh trung 5 học cơ sở và trung học phổ thông từ đó nêu rõ chuẩn đầu ra của các năng lực và phẩm chất cần đạt đƣợc ở mỗi cấp học. Bài viết Bàn về năng lực chung và chuẩn đầu ra về năng lực của tác giả Mai Văn Hƣng đã trình bày những năng lực chung và riêng đồng thời đề xuất hình thức đánh giá của một số năng lực. Các công trình nghiên cứu trên tuy đã cung cấp một lƣợng lý thuyết về dạy học phát triển năng lực, bên cạnh đó có thể hiện thiết kế bài học, chủ đề một số môn nhƣng hầu hết mới chỉ dừng lại ở phần lý thuyết chung nhất mà chƣa đi vào các biện pháp cụ thể đối với từng môn học. 2.2. Những vấn đề về phát triển năng lực học sinh thông qua dạy học môn Ngữ văn. Bộ môn Ngữ văn với những đặc thù riêng có thể giúp học sinh phát triển năng lực và phẩm chất nếu có phƣơng pháp dạy phù hợp sẽ phát huy tối đa tác dụng của môn học. Vì thế, đây cũng là vấn đề đƣợc giới nghiên cứu chú ý tới. Cuốn sách Dạy học phát triển năng lực môn Ngữ văn trung học cơ sở do Đỗ Ngọc Thống tổng chủ biên đã giúp độc giả trả lời các câu hỏi: Dạy học phát triển năng lực là gì? Phát triển năng lực trong môn Ngữ văn có những đặc điểm và yêu cầu gì? Đồng thời giải đáp một số vấn đề nhƣ: Đặc điểm, bản chất các phƣơng pháp dạy học Ngữ văn, dạy học phát triển năng lực học sinh. Trong đó, giới thiệu chi tiết cấu trúc, các mức độ phát triển các năng lực cốt lõi, trình bày một số cách học, phƣơng pháp dạy học môn ngữ văn và hƣớng dẫn dạy học phát triển năng lực học sinh thông qua một số bài dạy cụ thể. Bên cạnh đó, Đỗ Ngọc Thống (Tổng Chủ biên) cùng nhóm tác giả Bùi Minh Đức (Chủ biên), Đỗ Thu Hà, Phạm Thị Thu Hiền, Lê Thị Minh Nguyệt cũng cho ra đời cuốn sách Dạy học phát triển năng lực môn Ngữ văn trung học phổ thông hỗ trợ đắc lực cho việc dạy học phát triển năng lực thông qua môn Ngữ văn cấp trung học phổ thông. Theo đó tác giả đã đƣa ra hai loại năng lực chuyên môn Ngữ văn là năng lực văn học – “năng lực đặc trƣng của môn học” [36; 17]. Với năng lực này, môn học Ngữ văn có vai trò và tác dụng to 6 lớn trong việc giáo dục tƣ tƣởng, bồi dƣỡng tâm hồn, nhân cách cho ngƣời học. Thứ hai là năng lực ngôn ngữ, “thông qua môn Ngữ văn, học sinh đƣợc hình thành và phát triển các kĩ năng sử dụng tiếng Việt để học tập, phát triển, đáp ứng yêu cầu của cuộc sống” [36; 20]. Ngoài ra, việc phát triển năng lực học sinh thông qua dạy học môn Ngữ văn cũng đƣợc đƣa vào các đề tài nghiên cứu khoa học, các Luận văn Thạc sĩ hay Luận án Tiến sĩ ở nhiều bình diện khác nhau. Trong Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục, Nguyễn Thị Thanh Lâm đã nghiên cứu đề tài Phát triển năng lực đọc hiểu văn bản thơ trữ tình cho học sinh trung học phổ thông qua hệ thống bài tập. Trong đó tác giả cũng khẳng định “Giáo dục phổ thông nƣớc ta đang thực hiện bƣớc chuyển từ chƣơng trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của ngƣời học… Để làm đƣợc điều đó nhất định phải thực hiện thành công việc chuyển từ “phƣơng pháp dạy học theo lối “truyền thụ một chiều” sang dạy cách học vận dụng kiến thức, rèn luyện kĩ năng, hình thành năng lực và phẩm chất” [24; 33]. Tác giả cũng nhấn mạnh: năng lực đọc – một năng lực bộ phận quan trọng của năng lực giao tiếp từ đó đƣa ra hệ thống bài tập về thơ trữ tình nhằm giúp học sinh phát triển năng lực này. Trong Luận văn Thạc sĩ sƣ phạm Ngữ văn Dạy học văn học sử (Ngữ văn 11) theo định hướng phát triển năng lực tự học của người học, Nguyễn Mạnh Hoàng đƣa ra các biện pháp phát triển năng lực tự học cho học sinh qua các bài văn học sử trong chƣơng trình ngữ văn 11 trong đó có nhóm biện pháp hình thành và phát triển kĩ năng thu thập thông tin, xử lý, hợp tác và trao đổi thông tin thông qua các bài văn học sử trong chƣơng trình ngữ văn 11, ngoài ra tác giả còn đề cập đến nhóm biện pháp hình thành và phát triển kĩ năng tự kiểm tra, đánh giá và tự điều chỉnh trong học bài văn học sử. Trong luận văn của mình Nguyễn Mạnh Hoàng cũng đã tiến hành thực nghiệm sƣ phạm trên những đối tƣợng và nội dung cụ thể. Nhìn chung quá trình thực nghiệm có cách tiến hành khoa học, các đánh giá 7 khách quan phần nào đem lại đóng góp trong chƣơng trình dạy học định hƣớng phát triển năng lực môn Ngữ văn 11. Nguyễn Thành Thi có bài viết “Dạy học Ngữ văn theo hƣớng phát triển năng lực và yêu cầu “đổi mới căn bản, toàn diện” giáo dục phổ thông” trong báo cáo đề dẫn Hội thảo Dạy học Ngữ văn trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông đã khẳng định trọng tâm của đổi mới giáo dục chính là phát triển năng lực cho ngƣời học. Trong đó, phát triển năng lực trong dạy học Ngữ văn không thể chỉ thực hiện cục bộ ở một khâu, một bƣớc, một yếu tố nào, mà phải từ tổng thể trong sự tƣơng tác tích cực giữa các khâu, các bƣớc, các yếu tố với nhau. Theo Đỗ Ngọc Thống trong bài viết “Dạy học Ngữ văn theo yêu cầu phát triển năng lực” đƣợc đăng trên trang web https://hoc360.net để dạy học theo hƣớng phát triển năng lực, một vấn đề cần đặt ra là tất cả các môn học, trong đó có môn Ngữ văn phải trả lời: Cách dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực khác gì so với cách dạy học theo nội dung? Theo ông: “Chƣơng trình Ngữ văn theo năng lực vẫn coi trọng hệ thống kiến thức cơ bản về văn học và tiếng Việt nhƣng không lấy đó làm mục tiêu cuối cùng” và “với môn Ngữ văn, chƣơng trình năng lực hƣớng tới trƣớc hết là yêu cầu thực hành giao tiếp” – năng lực giao tiếp, năng lực ngôn ngữ. Không những thế “học Ngữ văn còn để biết thƣởng thức, đánh giá cái đẹp và làm theo, tạo ra cái đẹp” [32] – năng lực thẩm mỹ của học sinh. Bên cạnh đó tác giả còn đƣa ra một số phƣơng pháp dạy học Ngữ văn theo định hƣớng phát triển năng lực cùng các ví dụ cụ thể cho mỗi phƣơng pháp đó. 2.3. Những nghiên cứu về thảo luận nhóm và vận dụng phƣơng pháp thảo luận nhóm trong dạy học Ngữ văn Thảo luận nhóm và vận dụng phƣơng pháp thảo luận nhóm vào dạy học văn là một vấn đề đang thu hút sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu. Giáo trình giảng dạy Giáo dục 2, thạc sĩ Nguyễn Thị Cúc có đề cập đến phƣơng pháp thảo luận nhóm nhƣng sự trình bày của thạc sĩ lại khá khái quát: 8 Nêu định nghĩa, chỉ ra các loại nhóm và những chú ý khi thực hiện thảo luận nhóm. Cho nên ngƣời đọc chƣa thể hình dung một cách cụ thể về phƣơng pháp dạy học tích cực này. Tuy nhiên, tác giả cũng đã chỉ ra đƣợc những tác dụng tích cực khi sử dụng thảo luận nhóm: Phát huy vai trò tích cực của học sinh, giúp học sinh chủ động trong học tập. Tác giả Đồng Xuân Quế qua bài viết “Tổ chức hoạt động nhóm, một hình thức dạy học Ngữ văn có hiệu quả” đƣợc đăng trên báo Văn học và tuổi trẻ số 8/110 có cách nhìn nhận sâu sắc hơn về vấn đề: Đi sâu phân tích từng khía cạnh, chỉ ra tác dụng và vai trò của hình thức thảo luận nhóm đồng thời ông còn đƣa ra những trƣờng hợp sử dụng thảo luận nhóm khi dạy học. Song, điều hạn chế của tác giả ở chỗ phân chia nhóm theo đó mỗi nhóm cử một nhóm trƣởng, thƣ kí thực hiện vai trò trong suốt quá trình thảo luận nhóm. Trong bài viết “Dạy học nhóm, phƣơng pháp dạy học tích cực” đƣợc đăng tải trên Tạp chí giáo dục số 171, Nguyễn Trọng Sửu cũng thể hiện rõ quan điểm của mình về phƣơng pháp thảo luận nhóm. Tác giả đã phân tích, bình giá về vấn đề khá đầy đủ, bên cạnh việc công nhận những tác dụng, hiệu quả mà thảo luận nhóm mang lại, tác giả đã chỉ ra nhƣợc điểm của phƣơng pháp này: Tốn nhiều thời gian; nếu tổ chức và thực hiện kém thƣờng dẫn đến kết quả ngƣợc lại với những dự định sẽ đạt; ngoài ra, trong các nhóm chƣa đƣợc tập luyện sẽ dễ gây ra hỗn loạn;… Nguyễn Thị Hồng Nam trong cuốn Lý luận dạy học đã trình bày vấn đề một cách khá thuyết phục. Đối với thảo luận nhóm, tác giả trình bày rất rĩ: trƣớc tiên là khái niệm, sau đó là các vấn đề loại nhóm, vai trò, nhiệm vụ, quy trình tổ chức, nhiệm vụ của giáo viên,… Qua đó, ngƣời đọc có thể dễ nắm bắt vấn đề và thực hiện tốt khi vận dụng nó. Tóm lại, từ góc độ nghiên cứu, tôi nhận thấy các tác giả đều đề cập đến vai trò, tác dụng,… của phƣơng pháp thảo luận nhóm, nhƣng sự đề cập đó chỉ dừng ở mức độ nghiên cứu lý luận phƣơng pháp thảo luận nhóm hoặc nhìn 9 nhận thảo luận nhóm nhƣ một “cứu cánh của phƣơng pháp dạy học” mà chƣa đi vào tìm hiểu, vận dụng nó trong một giờ dạy Ngữ văn cụ thể. Nhƣ vậy, qua tìm hiểu lịch sử nghiên cứu vấn đề, tôi nhận thấy rằng: Lý luận chung về dạy học định hƣớng phát triển năng lực và dạy học định hƣớng phát triển năng lực thông qua môn Ngữ văn đã đƣợc các tác giả nghiên cứu khá kĩ tạo ra cơ sở lý luận vững chắc cho những nghiên cứu tiếp theo. Tuy nhiên có rất ít công trình nghiên cứu cụ thể về định hƣớng phát triển năng lực qua việc dạy học môn Ngữ văn của từng khối lớp phù hợp với từng lứa tuổi, nhất là việc vận dụng phƣơng pháp thảo luận nhóm trong dạy học Ngữ văn để phát triển năng lực cho học sinh. Vì vậy, lựa trọn đề tài nghiên cứu của mình tôi đã đƣa ra mục tiêu và nhiệm vụ cụ thể nhằm góp phần nâng cao chất lƣợng dạy và học môn Ngữ văn 6 theo định hƣớng đổi mới, phát triển năng lực học sinh. 3. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận, thực tiễn và thực trạng vấn đề vận dụng phƣơng pháp thảo luận nhóm trong dạy học Ngữ văn 6 hiện nay, đề tài hƣớng tới đề xuất một số biện pháp, cách thức vận dụng và thiết kế một số giáo án thực nghiệm có vận dụng phƣơng pháp thảo luận nhóm trong dạy học Ngữ văn 6 nhằm phát triển năng lực học sinh. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu - Tìm hiểu, hệ thống kiến thức về cơ sở lý luận, thực tiễn của đề tài. - Điều tra, phân tích, đánh giá thực trạng về việc vận dụng phƣơng pháp thảo luận nhóm nhằm phát triển năng lực cho học sinh lớp 6 trong dạy học Ngữ văn. - Nghiên cứu việc phát triển một số năng lực học tập khi dạy bài Ngữ văn cụ thể sử dụng phƣơng pháp thảo luận nhóm. - Thiết kế giáo án theo hƣớng vận dụng phƣơng pháp thảo luận nhóm nhằm phát triển một số năng lực cho học sinh lớp 6. 10 - Thực nghiệm sƣ phạm nhằm chứng minh hiệu quả của phƣơng pháp thảo luận nhóm trong dạy học Ngữ văn 6 định hƣớng phát triển năng lực học sinh mà khóa luận đề ra. - Đề xuất biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả của việc vận dụng phƣơng pháp thảo luận nhóm trong dạy học Ngữ văn 6 nhằm phát triển năng lực học sinh. 5. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 5.1. Đối tƣợng nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu của đề tài là vận dụng phƣơng pháp thảo luận nhóm trong dạy học Ngữ văn 6 nhằm phát triển năng lực học sinh. 5.2. Phạm vi nghiên cứu - Nội dung nghiên cứu: SGK Ngữ văn lớp 6, tập 2 hiện hành. - Địa bàn nghiên cứu: Một số trƣờng THCS thuộc địa bàn tỉnh Phú Thọ:  THCS Phƣợng Vĩ, xã Phƣợng Vĩ, huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ.  THCS Sai Nga, xã Sai Nga, huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ.  THCS Nông Trang, phƣờng Nông Trang, thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ. Sở dĩ chúng tôi chọn ba trƣờng THCS trên làm địa bàn nghiên cứu bởi: - Trƣờng THCS Phƣợng Vĩ và trƣờng THCS Sai Nga là hai trƣờng thuộc vùng nông thôn, trƣờng THCS Nông Trang thuộc địa bàn thành phố. Khi chọn nhƣ vậy sẽ đem lại cái nhìn tổng thể hơn về thực trạng nghiên cứu từ đó đề xuất một số biện pháp phù hợp nâng cao chất lƣợng dạy học Ngữ văn 6. - Mặc dù ở thành phố hay trung du, cả ba trƣờng chúng tôi chọn làm địa bàn nghiên cứu đều giáo dục theo chƣơng trình chung, cơ bản của Bộ GD&ĐT, mang tính đại chúng nên sẽ có điểm chung nhất định. Điều đó đồng nghĩa với việc giáo án thực nghiệm mà đề tài xây dựng có thể áp dụng trên tất cả khối lớp 6 của các trƣờng thuộc địa bàn nghiên cứu. 11 6. Phƣơng pháp nghiên cứu Xuất phát từ nhiệm vụ, đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu, khóa luận đƣợc tiến hành với các phƣơng pháp chủ yếu sau: 6.1. Phƣơng pháp nghiên cứu tài liệu Phƣơng pháp nghiên cứu tài liệu đƣợc sử dụng nhằm xác định cơ sở lý luận và thực tiễn cho đề tài. Các tài liệu đƣợc nghiên cứu bao gồm tài liệu lý luận liên quan đến đổi mới phƣơng pháp dạy học; phát triển năng lực học sinh thông qua dạy học môn Ngữ văn, đồng thời gồm các tài liệu liên quan đến thực tiễn đổi mới chƣơng trình giáo dục trong và ngoài nƣớc. 6.2. Phƣơng pháp thống kê – phân loại Phƣơng pháp này đƣợc sử dụng để liệt kê hệ thống các ý kiến của chuyên gia, giáo viên và học sinh, thống kê toán học để xử lý số liệu thu thập đƣợc. Sau khi liệt kê, sắp xếp các ý kiến đó vào từng loại tƣơng ứng để có cái nhìn khái quát nhất về vấn đề. 6.3. Phƣơng pháp phân tích – tổng hợp Sau khi thống kê và phân loại, việc cần thiết là phải nhận diện đƣợc các đặc điểm, tính chất và thực trạng của dạy học Ngữ văn định hƣớng phát triển năng lực học sinh. Do vậy, tôi sử dụng phƣơng pháp phân tích – tổng hợp để thực hiện nhiệm vụ này nhằm nắm bắt các thông tin cần thiết để có đánh giá và xác định phƣơng hƣớng cụ thể. 6.4. Phƣơng pháp điều tra giáo dục Phƣơng pháp này đƣợc sử dụng nhằm hai mục đích: Khảo sát thực trạng các hoạt động dạy học cho học sinh trong giờ dạy Ngữ văn 6 và kiểm chứng hiệu quả các biện pháp, cách thức vận dụng phƣơng pháp thảo luận nhóm nhằm phát triển năng lực cho học sinh trong quá trình thực nghiệm sƣ phạm. Các cách thức điều tra bao gồm: điều tra bằng phiếu hỏi, điều tra bằng phỏng vấn và điều tra bằng bài kiểm tra, cụ thể: Điều tra các thông tin về quá trình dạy học Ngữ văn bằng phiếu khảo sát đối với giáo viên, học sinh lớp 6; điều tra thực trạng các đợt tập huấn về đổi mới phƣơng pháp dạy học cho giáo viên bằng phỏng vấn chuyên sâu; điều tra khả năng hình thành và phát triển 12 năng lực của học sinh bằng bài kiểm tra. Kết quả cụ thể đƣợc trình bày trong phần nội dung của đề tài. 6.5. Phƣơng pháp so sánh – đối chiếu Phƣơng pháp này nhằm nhận ra sự khác biệt, chênh lệch về khả năng tiếp nhận của các em học sinh qua từng vùng, miền hoặc giữa các lớp học với nhau. So sánh đối chiếu phƣơng pháp dạy học của giáo viên với những định hƣớng, mục tiêu mà ngành giáo dục đã đặt ra. 6.6. Phƣơng pháp chuyên gia Phƣơng pháp chuyên gia đƣợc sử dụng để khai thác trí tuệ, thu thập ý kiến của các chuyên gia có trình độ chuyên môn cao và giàu kinh nghiệm thực tiễn trong lĩnh vực nghiên cứu giáo dục về vấn đề mà khóa luận đặt ra. Phƣơng pháp này đƣợc thực hiện bằng hình thức phỏng vấn sâu, phỏng vấn trực tiếp một số giáo viên phổ thông có năng lực chuyên môn, nghiệp vụ tốt, giàu kinh nghiệm trong dạy học chƣơng trình Ngữ văn 6. 6.7. Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm Phƣơng pháp này đƣợc sử dụng, nhằm mục đích xem xét, xác nhận, kiểm tra tính đúng đắn và tính khả thi của giáo án thực nghiệm đƣợc xây dựng trên cơ sở các nguyên tắc, quy trình và kịch bản dạy học mà đề tài đƣa ra đồng thời kiểm chứng các biện pháp mà khóa luận đề xuất nhằm phát triển năng lực cho học sinh thông qua dạy học Ngữ văn 6. 7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài 7.1. Ý nghĩa khoa học Đề tài đã đƣa ra đƣợc những căn cứ khoa học để xây dựng các nguyên tắc dạy học Ngữ văn sử dụng phƣơng pháp thảo luận nhóm, quy trình thảo luận nhóm và đề xuất một số biện pháp nâng cao năng lực cho giáo viên khi vận dụng phƣơng pháp thảo luận nhóm trong dạy học Ngữ văn 6 nhằm phát triển năng lực học sinh. 7.2. Ý nghĩa thực tiễn Hệ thống giáo án thực nghiệm đƣợc xây dựng dựa trên những nguyên tắc, quy trình và kịch bản mà đề tài xây dựng là một tài liệu tham khảo tốt 13 giúp giáo viên vận dụng phƣơng pháp/kỹ thuật dạy học tích cực một cách có hiệu quả trong việc hình thành và phát triển năng lực học sinh. 8. Bố cục khóa luận Đề tài đƣợc triển khai với cấu trúc: Mở đầu, nội dung và kết luận. Riêng phần nội dung đƣợc phân suất nhƣ sau: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của vấn đề nghiên cứu. Chƣơng 2: Nguyên tắc, quy trình, kỹ thuật vận dụng phƣơng pháp thảo luận nhóm trong dạy học Ngữ văn 6. Chƣơng 3: Thực nghiệm sƣ phạm và đề xuất.