Tài liệu Xác lập cơ sở khoa học về tài nguyên và môi trường nước phục vụ định hướng phát triển bền vững một số làng nghề tỉnh Bắc Ninh

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN PHẠM THỊ TỐ OANH XÁC LẬP CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG NƯỚC PHỤC VỤ ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG MỘT SỐ LÀNG NGHỀ TỈNH BẮC NINH LUẬN ÁN TIẾN SĨ ĐỊA LÝ Hµ Néi, 2009 §¹i häc quèc gia hµ néi tr-êng ®¹i häc khoa häc tù nhiªn Ph¹m ThÞ Tè Oanh X¸c lËp c¬ së khoa häc vÒ tµi nguyªn vµ m«i tr-êng n-íc phôc vô ®Þnh h-íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng mét sè lµng nghÒ tØnh B¾c Ninh Chuyªn ngµnh: Sö dông vµ b¶o vÖ tµi nguyªn m«i tr-êng M· sè: 62 85 15 01 LuËn ¸n tiÕn sÜ ®Þa lý Ng-êi h-íng dÉn khoa häc: 1. GS. TS. Tr-¬ng Quang H¶i 2. PGS. TSKH. NguyÔn Xu©n Nguyªn Môc lôc Danh môc ch÷ viÕt t¾t Danh môc c¸c b¶ng trong luËn ¸n Danh môc c¸c h×nh trong luËn ¸n Danh môc c¸c s¬ ®å trong luËn ¸n Më ®Çu TÝnh cÊp thiÕt cña luËn ¸n Môc tiªu vµ nhiÖm vô cña luËn ¸n Ph¹m vi nghiªn cøu Nh÷ng ®iÓm míi cña luËn ¸n Nh÷ng luËn ®iÓm b¶o vÖ ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn CÊu tróc cña luËn ¸n Ch-¬ng 1. C¬ së lý luËn vÒ sö dông hîp lý tµi nguyªn vµ b¶o vÖ m«i tr-êng n-íc khu vùc lµng nghÒ tØnh b¾c ninh 1.1. LÞch sö nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò liªn quan 1.1.1. Nghiªn cøu, sö dông ®Þnh møc x¶ th¶i tÝnh to¸n l-îng th¶i vµ chi phÝ m«i tr-êng 1.1.2. HÖ thèng th«ng tin d÷ liÖu phôc vô ®Þnh h-íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµng nghÒ cña tØnh B¾c Ninh 1.1.3. øng dông bµi to¸n tèi -u 1.2. C¬ së khoa häc vµ thùc tiÔn phôc vô ®Þnh h-íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµng nghÒ 1.2.1. §Þnh møc x¶ th¶i c¸c chÊt g©y « nhiÔm n-íc th¶i 1.2.2. C¬ së lý thuyÕt cña viÖc x©y dùng bµi to¸n tèi -u phôc vô viÖc sö dông hîp lý tµi nguyªn vµ b¶o vÖ m«i tr-êng n-íc khu vùc lµng nghÒ 1.2.3. Ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµng nghÒ 1.3. Quan ®iÓm vµ ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu 1.3.1. C¸c quan ®iÓm vµ tiÕp cËn nghiªn cøu 1.3.2. Quy tr×nh nghiªn cøu 1.3.3. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu KÕt luËn ch-¬ng 1 Ch-¬ng 2. §iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ x· héi vµ mét sè vÊn ®Ò m«i tr-êng chÝnh khu vùc mét sè lµng nghÒ B¾c Ninh 2.1. §iÒu kiÖn tù nhiªn 2.1.1. VÒ vÞ trÝ ®Þa lý vµ ph¹m vi ranh giíi tØnh 2.1.2. VÒ ®Þa h×nh - ®Þa chÊt 4 Trang i iii v vi 1 1 1 2 3 3 4 4 5 5 5 15 18 21 21 23 28 35 35 38 39 41 42 42 42 42 Formatted: French (France) 2.1.3. §Æc ®iÓm thæ nh-ìng vµ hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt 2.1.4. §Æc ®iÓm khÝ hËu 2.1.5. Tài nguyªn n-íc 2.2. §iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi 2.3. HiÖn tr¹ng s¶n xuÊt vµ m«i tr-êng n-íc khu vùc lµng nghÒ B¾c Ninh 2.3.1. §Æc ®iÓm chung cña c¸c lµng nghÒ tØnh B¾c Ninh 2.3.2. C¬ së lùa chän c¸c lµng nghÒ nghiªn cøu 2.3.3. HiÖn tr¹ng m«i tr-êng n-íc l-u vùc s«ng Ngò HuyÖn Khª vµ khu vùc lµng nghÒ nghiªn cøu 2.3.4. HiÖn tr¹ng s¶n xuÊt vµ m«i tr-êng khu vùc lµng nghÒ nghiªn cøu KÕt luËn ch-¬ng II Ch-¬ng 3. øng dông bµi to¸n tèi -u phôc vô viÖc sö dông hîp lý tµi nguyªn n-íc vµ ®Þnh h-íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng khu vùc lµng nghÒ tØnh b¾c ninh vµ c¸c gi¶i ph¸p 3.1. øng dông gi¶i bµi to¸n 3.1.1. Nguyªn lý chung vÒ x©y dùng bµi to¸n tèi -u g¾n víi ph¸t triÓn bÒn v÷ng 3.1.2. X©y dùng c¬ së d÷ liÖu cho bµi to¸n tèi -u 3.1.3. ThuËt to¸n vµ gi¶i bµi to¸n 3.1.4. M« h×nh tÝnh to¸n gi¸ thµnh ®Çu t- vµ vËn hµnh xö lý n-íc th¶i b»ng ph-¬ng ph¸p sinh häc 3.2. øng dông bµi to¸n phôc vô ®Þnh h-íng ph¸t triÓn s¶n xuÊt g¾n víi b¶o vÖ tµi nguyªn vµ m«i tr-êng n-íc cho khu vùc lµng nghÒ thuéc tØnh B¾c Ninh 3.2.1. Bµi to¸n tèi -u kÕ ho¹ch s¶n xuÊt 3.2.2. §Þnh h-íng ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ b¶o vÖ m«i tr-êng n-íc 3.3. §Ò xuÊt gi¶i ph¸p hç trî ®Þnh h-íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng 3.3.1. C¸c gi¶i ph¸p vÒ mÆt chÝnh s¸ch 3.3.2. C¸c gi¶i ph¸p vÒ mÆt kü thuËt KÕt luËn ch-¬ng III KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ Danh môc c«ng tr×nh khoa häc cña t¸c gi¶ liªn quan ®Õn luËn ¸n Tµi liÖu tham kh¶o 4 43 44 47 53 56 56 59 64 69 91 92 92 92 95 99 107 114 114 119 124 124 134 135 136 139 140 Danh môc ch÷ viÕt t¾t BOD Bé NN&PTNT BTC BTNMT CNCOD CP CT-BNN CTC DBIWW DO §HQG §TM EPA GDP HTX IPPC IPPS JICA KHCN&MT KHKT KPH M MPN/100 ml NAEI N§ OCED OECD Q Q§-TTg RM S2SH SP : Nhu cÇu oxy sinh hãa (biological oxygen demand) : Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n : Bé Tµi chÝnh : Bé Tµi nguyªn vµ M«i tr-êng : Xianua : Nhu cÇu oxy hãa häc (chemical oxygen demand) : ChÝnh phñ : ChØ thÞ Bé N«ng nghiÖp : Trung t©m t- vÊn vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ vÖ sinh m«i tr-êng : HÖ thèng dù b¸o « nhiÔm c«ng nghiÖp : Oxy hßa tan (Dissolved oxygen) : §¹i häc Quèc gia : §¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr-êng : H¹ch to¸n m«i tr-êng : Tæng thu nhËp quèc d©n : Hîp t¸c x· : Ban liªn chÝnh phñ vÒ biÕn ®æi khÝ hËu (Intergovermental Protection of Climate Change) : HÖ thèng th«ng tin kiÓm so¸t « nhiÔm c«ng nghiÖp (Industrial Pollution System) : C¬ quan hîp t¸c quèc tÕ NhËt B¶n : Khoa häc C«ng nghÖ vµ M«i tr-êng : Khoa häc kü thuËt : Kh«ng ph¸t hiÖn : T¸c ®éng m¹nh : §¬n vÞ tÝnh cña chi tiªu vi sinh vËt coliform : KiÓm kª ph¸t th¶i kh«ng khÝ quèc gia : NghÞ ®Þnh : Tæ chøc ph¸t triÓn vµ hîp t¸c quèc tÕ : Trung t©m nghiªn cøu ph¸t triÓn cña tæ chøc hîp t¸c quèc tÕ vµ ph¸t triÓn : L-u l-îng n-íc th¶i : QuyÕt ®Þnh – Thñ t-íng : T¸c ®éng rÊt m¹nh : Sunfua : Sinh häc : S¶n phÈm 4 SS TCCP TCVN TN TN&MT TNHH TS TSS: TTLT TX UBND UNEP VMO VN§ WB WECD WHO ∑N XN ∑P : ChÊt r¾n l¬ löng (suspended solid) : Tiªu chuÈn cho phÐp : Tiªu chuÈn ViÖt Nam : Tæng nit¬ (total nitrogen) : Tµi nguyªn vµ m«i tr-êng : Tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n : Tæng sè : Tæng chÊt r¾n l¬ löng : Th«ng t- liªn tÞch : ThÞ x· : Uû ban nh©n d©n : Ch-¬ng tr×nh m«i tr-êng Liªn hiÖp quèc : Tæ chøc khÝ t-îng thñy v¨n thÕ giíi : ViÖt nam ®ång : Ng©n hµng thÕ giíi : Uû ban thÕ giíi vÒ m«i tr-êng vµ ph¸t triÓn : Tæ chøc y tÕ thÕ giíi : Tæng nit¬ (total nitrogen) : XÝ nghiÖp : Tæng photpho (total phosphorus) 4 Formatted: English (United States) Danh môc c¸c b¶ng trong luËn ¸n Tªn vµ néi dung b¶ng Stt Tran g 1 B¶ng 2.1. Sù ph©n bæ diÖn tÝch ®Êt c¸c lo¹i 44 2 45 3 B¶ng 2.2. NhiÖt ®é kh«ng khÝ trung b×nh, sè giê n¾ng, l-îng m-a, ®é Èm B¶ng 2.3. Nh÷ng con s«ng chÝnh ch¶y qua tØnh B¾c Ninh 4 B¶ng 2.4. §Æc ®iÓm kinh tÕ x· héi c¸c tØnh trong l-u vùc s«ng CÇu 49 5 B¶ng 2.5. Ph©n bè ®Êt tù nhiªn, d©n c- theo ®¬n vÞ hµnh chÝnh tØnh B¾c Ninh 53 6 B¶ng 2.6. DiÖn tÝch ®Êt c¸c lo¹i ph©n theo thÞ x·, huyÖn 54 7 B¶ng 2.7. D©n sè khu vùc thµnh thÞ vµ n«ng th«n 54 8 55 9 B¶ng 2.8. Sè c¬ së vµ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp ph©n theo lo¹i h×nh kinh tÕ B¶ng 2.9. Tæng s¶n phÈm trong tØnh (GDP) ph©n theo khu vùc kinh tÕ 10 B¶ng 2.10. Ph©n lo¹i lµng nghÒ theo s¶n phÈm ë B¾c Ninh 60 11 B¶ng 2.11. Ph©n lo¹i t¸c ®éng cña c¸c lo¹i lµng nghÒ tíi m«i tr-êng B¶ng 2.12. Sè liÖu ®iÒu tra søc kháe ng-êi d©n lµng nghÒ t¸i chÕ giÊy Phong 61 12 13 14 47 56 62 Khª B¶ng 2.13. Sè liÖu ®iÒu tra søc kháe ng-êi d©n lµng nghÒ t¸i chÕ s¾t thÐp §a Héi B¶ng 2.14. Sè liÖu ®iÒu tra søc kháe ng-êi d©n lµng nghÒ nÊu r-îu §¹i L©m 63 63 16 B¶ng 2.15. KÕt qu¶ ph©n tÝch chÊt l-îng n-íc s«ng Ngò HuyÖn Khª (7/2005) B¶ng 2.16. KÕt qu¶ ph©n tÝch chÊt l-îng n-íc s«ng Ngò HuyÖn Khª (11/2005) 19 B¶ng 2.17. KÕt qu¶ quan tr¾c n-íc th¶i c¸c lµng nghÒ th¸ng 7 n¨m 2006 67 20 B¶ng 2.18. KÕt qu¶ quan tr¾c n-íc th¶i c¸c lµng nghÒ th¸ng 11 n¨m 2006 B¶ng 2.19. KÕt qu¶ ph©n tÝch chÊt l-îng m«i tr-êng n-íc lµng nghÒ nÊu r-îu 67 15 21 22 23 24 25 65 66 71 §¹i L©m B¶ng 2.20. §Æc tr-ng s¶n xuÊt cña hai lµng nghÒ t¸i sinh giÊy Phó L©m vµ Phong Khª B¶ng 2.21. Nhu cÇu nguyªn, nhiªn liÖu sö dông t¹i lµng nghÒ Phó L©m vµ Phong Khª B¶ng 2.22. KÕt qu¶ ph©n tÝch chÊt l-îng m«i tr-êng n-íc lµng nghÒ t¸i chÕ giÊy Phó L©m B¶ng 2.23. KÕt qu¶ ph©n tÝch chÊt l-îng m«i tr-êng n-íc lµng nghÒ t¸i chÕ giÊy 74 78 81 82 Phong Khª 4 26 B¶ng 2.24. Nhu cÇu sö dông nguyªn liÖu t¹i lµng nghÒ t¸i chÕ s¾t thÐp §a Héi 84 27 B¶ng 2.25. C¸c lo¹i s¶n phÈm cña lµng nghÒ t¸i chÕ s¾t thÐp §a Héi 85 28 B¶ng 2.26. Nhu cÇu sö dông nhiªn liÖu t¹i lµng nghÒ t¸i chÕ s¾t thÐp §a Héi 85 Formatted: Indent: First line: 0" Formatted: Indent: First line: 0" B¶ng 2.27. KÕt qu¶ ph©n tÝch chÊt l-îng m«i tr-êng n-íc lµng nghÒ t¸i chÕ s¾t 29 87 thÐp §a Héi 30 B¶ng 2.28. Mét sè ®Æc tr-ng vÒ hiÖn tr¹ng s¶n xuÊt cña lµng nghÒ ®óc nh«m V¨n M«n 88 31 B¶ng 2.29. KÕt qu¶ ph©n tÝch chÊt l-îng m«i tr-êng n-íc lµng nghÒ ®óc nh«m V¨n M«n 90 32 B¶ng 3.1. C¸c ®iÒu kiÖn thùc tÕ vÒ c¬ së d÷ liÖu IPPS trªn thÕ giíi vµ ViÖt Nam 93 33 34 35 36 B¶ng 3.2. C¸c chØ tiªu hãa lý cña n-íc th¶i lµng nghÒ, n-íc th¶i c«ng nghiÖp vµ th«ng sè ®Çu t- c¸c tr¹m xö lý n-íc th¶i b»ng ph-¬ng ph¸p sinh häc (bïn ho¹t tÝnh) B¶ng 3.3. So s¸nh c¸c gi¸ trÞ thùc tÕ vµ c¸c gi¸ trÞ tÝnh to¸n b»ng m« h×nh B¶ng 3.4. Th«ng tin vÒ sö dông nguyªn liÖu vµ vËt t- trong s¶n xuÊt cña c¸c lo¹i h×nh lµng nghÒ nghiªn cøu B¶ng 3.5. L-îng x¶ th¶i « nhiÔm theo ®Þnh møc cña lµng nghÒ 110 112 116 116 B¶ng 3.6. Ma trËn ®Þnh møc sö dông tµi nguyªn-vËt t- vµ giíi h¹n sö dông ë c¸c 37 38 117 lµng nghÒ nghiªn cøu B¶ng 3.7. Ph-¬ng ¸n s¶n xuÊt g¾n víi hÖ sè tÝnh phÝ m«i tr-êng 122 B¶ng 3.8. Doanh thu vµ l-îng n-íc th¶i thùc tÕ g¾n víi chi phÝ b¶o vÖ m«i 39 123 tr-êng B¶ng phô lôc 1a. B¶ng ®Þnh møc x¶ th¶i do CTC nghiªn cøu x©y dùng B¶ng phô lôc 1b. B¶ng ®Þnh møc x¶ th¶i cña WHO B¶ng phô lôc 1c. B¶ng ®Þnh møc x¶ th¶i do Bé Tµi nguyªn vµ M«i tr-êng nghiªn cøu x©y dùng B¶ng phô lôc 2a. N-íc th¶i c«ng nghiÖp – gi¸ trÞ giíi h¹n c¸c th«ng sè vµ nång ®é chÊt « nhiÔm (TCVN 5945/2005) B¶ng phô lôc 2b. Gi¸ trÞ giíi h¹n cho phÐp cña c¸c th«ng sè vµ nång ®é c¸c chÊt « nhiÔm trong n-íc mÆt (TCVN 5942-1995) B¶ng phô lôc 2c. Tiªu chuÈn ViÖt Nam 5944-1995 4 Danh môc c¸c h×nh trong luËn ¸n St t Tªn vµ néi dung c¸c h×nh 1 H×nh 1.1. Mèi quan hÖ gi÷a tµi nguyªn, m«i tr-êng vµ ph¸t triÓn lµng nghÒ 3 H×nh 1.2. Giíi h¹n nghiªn cøu cña luËn ¸n g¾n víi tµi nguyªn, m«i tr-êng vµ s¶n phÈm lµng nghÒ H×nh 1.3. S¬ ®å quy tr×nh nghiªn cøu khu vùc lµng nghÒ tØnh B¾c Ninh 4 H×nh 2.1a. L-îng m-a vµ nhiÖt ®é n¨m 2003 2 5 H×nh 2.1b. L-îng m-a vµ nhiÖt ®é n¨m 2004 Trang 27 27 38 46 46 6 H×nh 2.1c. L-îng m-a vµ nhiÖt ®é n¨m 2005 46 7 46 8 H×nh 2.1d. L-îng m-a vµ nhiÖt ®é n¨m 2006 H×nh 2.2. Quy tr×nh s¶n xuÊt r-îu kÌm theo dßng th¶i 9 H×nh 2.3. Quy tr×nh s¶n phÈm giÊy dã kÌm theo dßng th¶i 75 10 H×nh 2.4. Quy tr×nh s¶n xuÊt b×a c¸c t«ng kÌm theo dßng th¶i 76 11 77 12 H×nh 2.5. Quy tr×nh s¶n xuÊt giÊy vÖ sinh, giÊy ¨n, giÊy vµng m· H×nh 2.6. Quy tr×nh s¶n xuÊt lµng nghÒ ®óc nh«m V¨n M«n vµ dßng th¶i 13 H×nh 3.1. M« pháng bµi to¸n tèi -u phôc vô ®Þnh h-íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng 94 14 H×nh 3.2. C¸c b-íc x©y dùng c¬ së d÷ liÖu cho bµi to¸n 96 4 69 88 Formatted: English (United States) Danh môc c¸c s¬ ®å trong luËn ¸n Stt Tªn vµ néi dung b¶n ®å, s¬ ®å Trang 1 S¬ ®å vÞ trÝ c¸c lµng nghÒ nghiªn cøu trong tØnh B¾c Ninh 2 S¬ ®å hiÖn tr¹ng m«i tr-êng n¨m 2007 khu vùc lµng nghÒ nÊu r-îu §¹i L©m, huyÖn Yªn Phong, tØnh B¾c Ninh 71a 3 S¬ ®å hiÖn tr¹ng m«i tr-êng n¨m 2007 khu vùc lµng nghÒ t¸i chÕ giÊy Phó L©m, huyÖn Tiªn Du, tØnh B¾c Ninh 81a 4 S¬ ®å hiÖn tr¹ng m«i tr-êng n¨m 2007 khu vùc lµng nghÒ t¸i chÕ giÊy Phong Khª, huyÖn Yªn Phong, tØnh B¾c Ninh 82a 5 S¬ ®å hiÖn tr¹ng m«i tr-êng n¨m 2007 khu vùc lµng nghÒ t¸i chÕ s¾t thÐp §a Héi, huyÖn Tõ S¬n, tØnh B¾c Ninh 87a 6 S¬ ®å hiÖn tr¹ng m«i tr-êng n¨m 2007 khu vùc lµng nghÒ ®óc nh«m V¨n M«n, huyªn Yªn Phong, tØnh B¾c Ninh 90a 7 S¬ ®å ph-¬ng ¸n s¶n xuÊt g¾n víi hÖ sè tÝnh phÝ m«i tr-êng c¸c lµng nghÒ nghiªn cøu thuéc tØnh B¾c Ninh 122a 8 S¬ ®å ®Þnh h-íng tæ chøc kh«ng gian b¶o vÖ m«i tr-êng khu vùc lµng nghÒ nÊu r-îu §¹i L©m, huyÖn Yªn Phong, tØnh B¾c Ninh 126a 9 S¬ ®å ®Þnh h-íng tæ chøc kh«ng gian b¶o vÖ m«i tr-êng khu vùc lµng nghÒ t¸i chÕ giÊy Phó L©m, huyÖn Tiªn Du, tØnh B¾c Ninh 126b 10 S¬ ®å ®Þnh h-íng tæ chøc kh«ng gian b¶o vÖ m«i tr-êng khu vùc lµng nghÒ t¸i chÕ giÊy Phong Khª, huyÖn Yªn Phong, tØnh B¾c Ninh 126c 11 S¬ ®å ®Þnh h-íng tæ chøc kh«ng gian b¶o vÖ m«i tr-êng khu vùc lµng nghÒ t¸i chÕ s¾t thÐp §a Héi, huyÖn Tõ S¬n, tØnh B¾c Ninh 126d 12 S¬ ®å ®Þnh h-íng tæ chøc kh«ng gian b¶o vÖ m«i tr-êng khu vùc lµng nghÒ ®óc nh«m V¨n M«n, huyÖn Yªn Phong, tØnh B¾c Ninh 126e 4 4a Formatted: Indent: First line: 0" Formatted: Indent: First line: 0" Formatted: Indent: First line: 0" Formatted: Indent: First line: 0" Formatted: Indent: First line: 0" më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña luËn ¸n Ph¸t triÓn ngµnh nghÒ, lµng nghÒ truyÒn thèng lµ mét trong nh÷ng ®Þnh h-íng chiÕn l-îc cña c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa n«ng nghiÖp, n«ng th«n. Ph¸t Formatted: Font: 13 pt, Swedish (Sweden) triÓn vµ b¶o tån lµng nghÒ hiÖn lµ mét nhiÖm vô quan träng trong qu¸ tr×nh “c«ng nghiÖp hãa n«ng th«n” ë n-íc ta, ®Æc biÖt ®èi víi c¸c tØnh cã nhiÒu lµng nghÒ truyÒn thèng ë ®ång b»ng B¾c Bé. B¶o tån vµ ph¸t triÓn lµng nghÒ hiÖn nay lµ mét chñ tr-¬ng "c«ng nghiÖp hãa n«ng th«n" cña nhµ n-íc. Lµng nghÒ truyÒn thèng ë B¾c Ninh cã lÞch sö rÊt l©u ®êi, ®-îc xuÊt hiÖn ngay trong thêi Lý. S¶n phÈm lµm ra ngµy cµng ®a d¹ng phong phó, cung cÊp phÇn lín hµng tiªu dïng cho nh©n d©n trong tØnh vµ ngoµi tØnh. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, sù ph¸t triÓn cña lµng nghÒ B¾c Ninh ®· ®Æt ra nhiÒu vÊn ®Ò gay g¾t vÒ b¶o vÖ c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ m«i tr-êng, b¶o vÖ søc khoÎ cña ng-êi d©n; ¶nh h-ëng ®Õn nhiÒu ho¹t ®éng ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi kh¸c trong khu vùc. HiÖn tr¹ng s¶n xuÊt ë mét sè lµng nghÒ thÓ hiÖn nhiÒu ®iÓm ®Æc tr-ng nh-: mét sè lµng nghÒ truyÒn thèng "cha truyÒn con nèi" rÊt khã kh¨n cho viÖc nghiªn cøu, thay thÕ, c¶i tiÕn ®Ó ®-a c«ng nghÖ míi vµo s¶n xuÊt. Sù ph©n bè s¶n xuÊt trong lµng nghÒ mang tÝnh ph©n t¸n, quy ho¹ch vµ tæ chøc s¶n xuÊt nh×n chung mang tÝnh tù ph¸t, ch-a ®-îc qu¶n lý tèt. TÊt c¶ nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn g©y ra viÖc sö dông l·ng phÝ tµi nguyªn, gãp phÇn lµm t¨ng kh¶ n¨ng g©y « nhiÔm m«i tr-êng tõ chÊt th¶i sinh ra trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Nguyªn nh©n chñ quan lµ do ch-a b¶o ®¶m ®-îc sù hµi hoµ gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ víi b¶o vÖ m«i tr-êng, th-êng chØ chó träng ®Õn t¨ng tr-ëng kinh tÕ mµ Ýt quan t©m ®Õn viÖc b¶o vÖ m«i tr-êng. V× vËy, viÖc nghiªn cøu vÊn ®Ò tµi nguyªn vµ m«i tr-êng trë nªn cÇn thiÕt trong giai ®o¹n hiÖn nay cho khu vùc lµng nghÒ B¾c Ninh nh»m phôc vô nh÷ng ®Þnh h-íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ qu¶n lý tæng hîp. G¾n víi c¸c ®Þnh h-íng cô thÓ, c¸ch tiÕp cËn trªn c¬ së l-îng hãao¸ th«ng qua m« h×nh to¸n, gióp nh÷ng ng-êi lËp chÝnh s¸ch cã thÓ x©y dùng ®-îc c¸c kÕ ho¹ch hay quy ho¹ch trong ph¸t triÓn bÒn v÷ng khu vùc lµng nghÒ tØnh B¾c Ninh, t¸c 4 Formatted: Font: Not Italic gi¶ chän ®Ò tµi: "X¸c lËp c¬ së khoa häc vÒ tµi nguyªn vµ m«i tr-êng n-íc phôc vô ®Þnh h-íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng mét sè lµng nghÒ tØnh B¾c Ninh". 2. Môc tiªu vµ nhiÖm vô cña luËn ¸n Môc tiªu X¸c lËp ®-îc c¬ së khoa häc cho viÖc sö dông hîp lý tµi nguyªn vµ b¶o vÖ m«i tr-êng n-íc (g¾n víi c¸c ®Þnh møc th¶i, giíi h¹n th¶i) khu vùc mét sè lµng nghÒ tØnh B¾c Ninh phôc vô ®Þnh h-íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng. NhiÖm vô §Ó lµm s¸ng tá môc tiªu cña luËn ¸n, ba nhiÖm vô nghiªn cøu ®-îc ®Æt ra: 1. §¸nh gi¸ ®-îc hiÖn tr¹ng s¶n xuÊt, sö dông tµi nguyªn vµ møc ®é g©y « nhiÔm m«i tr-êng n-íc khu vùc lµng nghÒ nghiªn cøu. 2. X©y dùng ®Þnh møc ph¸t th¶ix¶ th¶i phôc vô tÝnh to¸n chi phÝ xö lý n-íc th¶i vµ ®¸nh gi¸ l-îng th¶i mét sè chÊt g©y « nhiÔm nguån n-íc lµm c¬ së cho viÖc ®Þnh h-íng vµ ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn bÒn v÷ng trong lµng nghÒ. 3. øng dông thuËt to¸n vµ sö dông phÇn mÒm tÝnh to¸n ®Ó gi¶i bµi to¸n g¾n víi ®Þnh h-íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµng nghÒ. 4. Thö nghiÖm tÝnh to¸n g¾n víi kÕt qu¶ thùc hiÖn cña nhiÖm vô 2 cho 3 lo¹i h×nh s¶n xuÊt cña 5 lµng nghÒ ë tØnh B¾c Ninh. G¾n víi môc tiªu nµy cÇn ph¶i ®-a ra ®-îc ®Þnh h-íng: Khi cã sù can thiÖp vÒ qu¶n lý m«i tr-êng ®èi víi ph¸t triÓn kinh tÕ ë nhiÒu cÊp ®é nªn -u tiªn ph¸t triÓn ngµnh nµo, ë møc nµo mµ vÉn g¾n víi yªu cÇu kh«ng ngõng t¨ng GDP, ®¸p øng søc chÞu t¶i vµ ®Æc biÖt doanh thu cã tÝnh ®Õn chi phÝ xö lý m«i tr-êng ®¹t møc thÝch hîp nhÊt. 5. §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p ®iÒu chØnh ho¹t ®éng so víi hiÖn t¹i theo h-íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng: b-íc ®Çu phôc vô ®Þnh h-íng ph¸t triÓn, lËp kÕ ho¹ch s¶n xuÊt/sö dông hîp lý tµi nguyªn vµ qu¶n lý chÊt th¶i. 3. Ph¹m vi nghiªn cøu - Ph¹m vi l·nh thæ: N¨m lµng nghÒ lùa chän nghiªn cøu bao gåm hai lµng nghÒ t¸i chÕ giÊy Phong Khª, vµ Phó L©m, lµng nghÒ ®óc nh«m V¨n M«n, lµng nghÒ t¸i chÕ s¾t thÐp §a Héi, lµng nghÒ nÊu r-îu §¹i L©m. C¸c lµng nghÒ nµy hiÖn g©y « nhiÔm m«i tr-êng n-íc, ®Æc biÖt cã tû lÖ ng-êi d©n m¾c bÖnh liªn quan ®Õn 4 nguån n-íc cao vµ ®Òu ph¸t sinh nguån n-íc th¶i ¶nh h-ëng trùc tiÕp ®Õn chÊt l-îng n-íc s«ng Ngò HuyÖn Khª, ¶nh h-ëng gi¸n tiÕp ®Õn chÊt l-îng n-íc s«ng CÇu. - Ph¹m vi nghiªn cøu: Thùc tÕ, mét sè lo¹i h×nh « nhiÔm lµng nghÒ ®Æc tr-ng nh-: n-íc th¶i, khÝ th¶i, chÊt th¶i r¾n, tiÕng ån,... vµ cã thÓ nãi n-íc th¶i hiÖn nay ®ang lµ vÊn ®Ò cÊp thiÕt nhÊt cÇn ®-îc quan t©m nhiÒu v× mét sè nguån « nhiÔm kh¸c theo nh×n nhËn chñ quan còng ®Òu ¶nh h-ëng tiÕp ®Õn nguån n-íc, ®Æc biÖt lµ vÊn ®Ò næi cém t¹i ®Þa bµn tØnh B¾c Ninh. Do ®iÒu kiÖn luËn ¸n chØ ®Ò cËp m« h×nh mÉu g¾n víi lý luËn x©y dùng vµ gi¶i bµi to¸n, ¸p dông ®iÒu kiÖn cô thÓ nªn trong giíi h¹n chÞu t¶i cña m«i tr-êng chØ ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng m«i tr-êng, c¬ së d÷ liÖu ph¸t th¶ix¶ th¶i ®èi víi n-íc th¶i lµng nghÒ. C¬ së khoa häc vÒ sö dông hîp lý tµi nguyªn (chñ yÕu lµ nguyªn liÖu s¶n xuÊt, tµi nguyªn n-íc,...) vµ b¶o vÖ m«i tr-êng Formatted: Font: Italic gãp phÇn phôc vô ®Þnh h-íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng (tµi nguyªn, m«i tr-êng, c¸c cÊp ®é qu¶n lý m«i tr-êng, kÕ ho¹ch s¶n xuÊt cô thÓ cho c¸c lµng nghÒ, ¶nh h-ëng c¸c th«ng sè ph¸t triÓn tíi m«i tr-êng ®Æc biÖt lµ m«i tr-êng n-íc dùa vµo viÖc lùa chän tÝnh to¸n thö nghiÖm ®èi víi ®Þnh møc th¶i cña tæng l-îng th¶i, TSS, c¸c th«ng sè BOD, COD, tæng n Nit¬. C¸c th«ng sè lùa chän dùa trªn c¬ së nh÷ng nghiªn cøu trªn thÕ giíi vÒ ®Þnh møc th¶i vµ mét sè ®Æc tr-ng « nhiÔm n-íc cña lµng nghÒ ViÖt Nam. 4. Nh÷ng ®iÓm míi cña luËn ¸n 1. C¸ch tiÕp cËn míi vÒ tÝnh to¸n l-îng th¶i, l-îng c¸c th«ng sè « nhiÔm, phÝ th¶i ®èi víi n-íc th¶i th«ng qua ®Þnh møc th¶i ®èi víi quy m« lµng nghÒ. 2. ¸p dông cã tÝnh kh¶ thi bµi to¸n tèi -u (nghiÖm cña bµi to¸n lµ møc s¶n xuÊt vµ møc th¶i hîp lý) phôc vô ®Þnh h-íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng khu vùc lµng nghÒ. 3. §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p cã tÝnh kh¶ thi vÒ sö dông hîp lý tµi nguyªn vµ b¶o vÖ m«i tr-êng n-íc phôc vô ®Þnh h-íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng khu vùc lµng nghÒ lùa chän thuéc tØnh B¾c Ninh. 5. Nh÷ng luËn ®iÓm b¶o vÖ LuËn ®iÓm 1: Tæ chøc s¶n xuÊt mang tÝnh tù ph¸t, thiÕu quy ho¹ch vµ sù qu¶n lý thiÕu chÆt chÏ g©y ra viÖc sö dông bÊt hîp lý tµi nguyªn thiªn nhiªn t¹i mét 4 Formatted: Font: Italic sè lo¹i h×nh lµng nghÒ tØnh B¾c Ninh, g©y « nhiÔm m«i tr-êng n-íc nghiªm träng, ¶nh h-ëng ®Õn sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµng nghÒ vµ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi khu vùc. LuËn ®iÓm 2: Nghiªn cøu x©y dùng ®Þnh møc ph¸t th¶ix¶ th¶i cña c¸c lo¹i h×nh s¶n xuÊt phï hîp víi kh¶ n¨ng tiÕp nhËn cña m«i tr-êng vµ sö dông thuËt to¸n ®Ó x©y dùng vµ gi¶i bµi to¸n tèi -u trong tæ chøc s¶n xuÊt lµ mét gi¶i ph¸p cã hiÖu qu¶ cao nh»m ®¶m b¶ogãp phÇn phôc vô ph¸t triÓn bÒn v÷ng c¸c lµng nghÒ. 6. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn ý nghÜa khoa häc - B-íc ®Çu ®-a ra mét sè c¬ së khoa häc nh»m x©y dùng ph-¬ng ph¸p míi trong lËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn vµ tæ chøc s¶n xuÊt c¸c lµng nghÒ hiÖn cã theo h-íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng. - LÇn ®Çu tiªn øng dông ph-¬ng ph¸p luËn vÒ gi¶i bµi to¸n tèi -u ®èi víi c¸c lµng nghÒ ®Ó gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a sö dông tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ qu¶n lý chÊt th¶i, b¶o vÖ m«i tr-êng theo ®Þnh h-íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng. - M« h×nh vÒ sù ph¸t triÓn g¾n víi b¶o vÖ tµi nguyªn, m«i tr-êng nãi trªn lµ nh÷ng kÕt qu¶ khoa häc, míi nhËn ®-îc tõ c¸ch tiÕp cËn hÖ thèng vµ sö dông nh÷ng c«ng cô m« h×nh to¸n. ý nghÜa thùc tiÔn - Ph¶n ¸nh hiÖn tr¹ng tæ chøc s¶n xuÊt, sö dông tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ t×nh tr¹ng g©y « nhiÔm m«i tr-êng do c¸c lµng nghÒ vµ nh÷ng nguy c¬ ph¸t triÓn thiÕu bÒn v÷ng; lµm râ sù kh¸c biÖt vÒ møc ®é g©y « nhiÔm m«i tr-êng gi÷a c¸c nhãm lµng nghÒ kh¸c (t¸i chÕ kim lo¹i, t¸i chÕ giÊy, nÊu r-îu). - Sö dông c¸c tÝnh to¸n ph¸t th¶ix¶ th¶i lµ c«ng cô ®-a vµo lËp kÕ ho¹ch. - §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p g¾n víi ®Þnh h-íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµng nghÒ. 7. CÊu tróc cña luËn ¸n LuËn ¸n gåm cã phÇn më ®Çu vµ 3 ch-¬ng néi dung: Ch-¬ng 1: C¬ së lý luËn vÒ sö dông hîp lý tµi nguyªn vµ b¶o vÖ m«i tr-êng n-íc khu vùc lµng nghÒ tØnh B¾c Ninh 4 Ch-¬ng 2: §iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ x· héi vµ mét sè vÊn ®Ò m«i tr-êng chÝnh khu vùc mét sè lµng nghÒ B¾c Ninh Ch-¬ng 3: øng dông bµi to¸n tèi -u phôc vô viÖc sö dông hîp lý tµi nguyªn vµ ®Þnh h-íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng khu vùc lµng nghÒ tØnh B¾c Ninh vµ c¸c gi¶i ph¸p 4 Ch-¬ng 1 C¬ së lý luËn vÒ sö dông hîp lý tµi nguyªn vµ b¶o vÖ m«i tr-êng n-íc khu vùc lµng nghÒ tØnh b¾c ninh Ch-¬ng nµy tr×nh bµy tæng quan c¸c c«ng tr×nh ®· nghiªn cøu, lý luËn vÒ ®Þnh møc th¶i, øng dông bµi to¸n tèi -u, ®Þnh h-íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng khu vùc lµng nghÒ tØnh B¾c Ninh; ph©n tÝch c¸c c¸ch tiÕp cËn trªn thÕ giíi lµm c¬ së ph¸t triÓn c¸c luËn ®iÓm cho ViÖt Nam øng dông trong luËn ¸n. 1.1. LÞch sö nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò liªn quan 1.1.1. Nghiªn cøu, sö dông ®Þnh møc ph¸t th¶ix¶ th¶i tÝnh to¸n l-îng th¶i vµ chi phÝ m«i tr-êng Trªn thÕ giíi, tõ nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kû XX20 ®· cã c«ng tr×nh nghiªn cøu liªn quan tíi lÜnh vùc nµy. Tiªu biÓu nh­ A.C.Pigou víi ‛M« h×nh « nhiÔm tèi ­u‛ (1932), R.H.Coase víi ‛B¶n chÊt cña c«ng ty‛, ‛VÊn ®Ò chi phÝ x· héi‛ (1937). Nh÷ng n¨m 60, 70 cña thÕ kû XX20, nhiÒu quan ®iÓm ho¹t ®éng kinh tÕ b¶o vÖ m«i tr-êng ®-îc ®-a ra. NhiÒu nhµ kinh tÕ häc t©n cæ ®iÓn ®-a ra c¸c ph-¬ng ph¸p míi nghiªn cøu kinh tÕ m«i tr-êng ®Ó con ng-êi kh«ng nh÷ng thu ®-îc lîi nhuËn th«ng qua gi¸ trÞ kinh tÕ cña hµng ho¸hãa thÞ tr-êng mµ cßn c¶ lîi Ých m«i tr-êng vµ quan t©m ®Õn nhu cÇu ®èi víi thÕ hÖ t-¬ng lai. Tiªu biÓu cã K.Boulling (Tr¸i ®Êt, con tµu vò trô, 1966), A.V.Kneese vµ Ayres (C¸c m« h×nh c©n b»ng chung, 1969), R.Dorfman (Kinh tÕ häc m«i tr-êng, 1976) [42]. Nhµ kinh tÕ Ronal Coase ®· ®-a ra mét ý t-ëng nh»m th«ng qua thÞ tr-êng ®Ó ®iÒu chØnh s¶n xuÊt ®¹t møc tèi -u mµ ch-a cÇn cã sù can thiÖp cña nhµ n-íc [16,41,45,116,120,122]. Sù t¨ng lªn nhanh chãng vÒ møc ®é « nhiÔm vµ t¸c ®éng tiªu cùc cña c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ toµn cÇu tíi chÊt l-îng m«i tr-êng sinh th¸i ®Æt ra nhu cÇu ph¶i g¾n kÕt, bæ sung yÕu tè m«i tr-êng trong tÝnh to¸n hiÖu qu¶ kinh tÕ [30,39,44]. NhiÒu nhµ khoa häc, nhiÒu nghiªn cøu trªn thÕ giíi tiÕp cËn vÊn ®Ò nµy: mèi quan hÖ mËt thiÕt vµ t¸c ®éng qua l¹i gi÷a kinh tÕ vµ m«i tr-êng, g¾n kÕt chi phÝ m«i tr-êng víi tÝnh to¸n hiÖu qu¶ kinh tÕ. 4 §Ó tÝnh to¸n chi phÝ m«i tr-êng d¹ng gi¸ trÞ, c¸c chuyªn gia NhËt B¶n (1970) ®· sö dông chñ yÕu ph-¬ng ph¸p ®Þnh gi¸ chi phÝ ®Ó b¶o vÖ [44]. Hä dùa vµo sè tiÒn cÇn ph¶i chi ®Ó phßng ngõa « nhiÔm hay phßng ngõa sù xuèng cÊp cña m«i tr-êng. Tuy nhiªn, do sè liÖu thu thËp ®-îc cßn h¹n chÕ nªn cã thÓ sö dông nhiÒu ph-¬ng ph¸p ®Ó -íc l-îng chi phÝ m«i tr-êng. Thùc tÕ, chi phÝ m«i tr-êng cña NhËt B¶n n¨m 1995 thÊp h¬n nh÷ng n¨m tr-íc, nh-ng ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ møc ®é « nhiÔm ë ®ã ®-îc c¶i thiÖn nÕu nh- chóng ta kh«ng xem xÐt mét c¸ch thËn träng c¸c sè liÖu hiÖn vËt cña c¸c tµi kho¶n m«i tr-êng. Còng trong thêi ®iÓm nh÷ng n¨m 1970, Nauy ®· b¾t ®Çu quan t©m tíi viÖc lµm sao qu¶n lý tèt qu¸ tr×nh khai th¸c vµ sö dông nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn cña m×nh. Së dÜ nh- vËy v× so víi c¸c n-íc kh¸c trong khèi Liªn minh ch©u ¢u, Na Uy lµ n-íc t¨ng tr-ëng dùa nhiÒu vµo nguån tµi nguyªn s½n cã, mµ nguån tµi nguyªn nµy nÕu kh«ng khai th¸c bÒn v÷ng sÏ dÉn ®Õn nguy c¬ bÞ c¹n kiÖt. ChÝnh v× vËy, Na Uy ®· x©y dùng mét sè tµi kho¶n tµi nguyªn vµ m«i tr-êng. C¸c tµi kho¶n m«i tr-êng cung cÊp c¸c sè liÖu vÒ møc th¶i chÊt « nhiÔm khÝ, mét sè chÊt « nhiÔm n-íc. C¸c th«ng sè ®Þnh møc th¶i b-íc ®Çu ®-îc sö dông tÝnh to¸n « nhiÔm gióp cho c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch nh×n l¹i t×nh h×nh qu¶n lý chÊt l-îng m«i tr-êng thêi gian qua, ®ång thêi ban hµnh c¸c c«ng cô chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch nh»m t¸c ®éng tíi c¸c doanh nghiÖp theo h-íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng [1,2,3,17,50,61,80,121]. Ban liªn ChÝnh phñ vÒ biÕn ®æi khÝ hËu (IPPC) ®-îc thµnh lËp n¨m 1988 bëi Tæ chøc KhÝ t-îng thuû v¨n thÕ giíi (WMO) vµ Ch-¬ng tr×nh M«i tr-êng Liªn HiÖp Quèc (UNEP). Môc ®Ých cña IPPC lµ ®¸nh gi¸ c¸c th«ng tin kü thuËt, kinh tÕ, x· héi liªn quan ®Õn biÕn ®æi khÝ hËu, c¸c t¸c ®éng cña biÕn ®æi khÝ hËu vµ ph-¬ng ¸n thÝch nghi [28,43,60]. IPPC ®· thùc hiÖn c¸c b¸o c¸o vÒ ®¸nh gi¸, ph-¬ng ph¸p thèng kª l-îng khÝ nhµ kÝnh ë mçi quèc gia. KÕt hîp cïng víi Tæ chøc ph¸t triÓn vµ Hîp t¸c kinh tÕ (OECD) vµ C¬ quan n¨ng l-îng quèc tÕ (IEA), IPPC ®· x©y dùng hÖ sè ph¸t th¶ix¶ th¶i cña c¸c lo¹i nhiªn liÖu cho c¸c ngµnh kinh tÕ. Ph-¬ng ph¸p tÝnh theo IPPC cho phÐp cã thÓ tÝnh ®-îc l-îng khÝ ph¸t th¶ix¶ th¶i cña mét c¬ së c«ng nghiÖp, mét ngµnh hoÆc toµn bé ngµnh kinh tÕ cho mçi quèc gia. C¸c hÖ sè ph¸t th¶ix¶ th¶i cña IPPC b-íc ®Çu ®· ®-îc c¸c chuyªn gia hµng ®Çu trªn thÕ giíi vÒ 4 n¨ng l-îng xem xÐt, ®¸nh gi¸ th«ng qua c¸c héi th¶o, héi nghÞ ®Þnh kú [44]. Còng trong nh÷ng n¨m 80 còng cã mét sè Ên phÈm liªn quan nh- Fisher (Kinh tÕ tµi nguyªn m«i tr-êng, 1981), J.Dixon vµ M. Hufichmidt (C¸c kü thuËt ®¸nh gi¸ vÒ m«i tr-êng, 1986), D.W.Pearce (Kinh tÕ m«i tr-êng, 1986). C¸c t¸c phÈm nµy tËp trung ph©n tÝch nh÷ng ¶nh h-ëng cña ph¸t triÓn kinh tÕ ®èi víi m«i tr-êng, lý thuyÕt tèi -u tµi nguyªn thiªn nhiªn, ph©n tÝch c¸c nguyªn nh©n kinh tÕ dÉn ®Õn c¹n kiÖt tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ « nhiÔm m«i tr-êng. Héi nghÞ cña Liªn hiÖp quèc vÒ m«i tr-êng vµ ph¸t triÓn tæ chøc t¹i Rio De Janeiro, 1992); Liªn hiÖp quèc (1993) lÇn ®Çu tiªn cã dù th¶o h-íng dÉn viÖc g¾n kÕt gi÷a tÝnh to¸n chi phÝ m«i tr-êng trong tÝnh to¸n hiÖu qu¶ kinh tÕ, gäi t¾t lµ SEEA (System of integrated Envioronmental and Economic Accounting) [25,26,44]. N¨m 1993, Tæ chøc y tÕ thÕ giíi ®· Ên hµnh tµi liÖu víi tªn gäi Assessment of Sources of Air, Water and Land Pollution – A guide to Rapid Source Inventory Techniques and their Use in Formulating Environmental Control Strategies, tiÕng ViÖt lµ ‛ §¸nh gi¸ c¸c nguån g©y « nhiÔm kh«ng khÝ, n­íc vµ ®Êt – Tµi liÖu h-íng dÉn kü thuËt ®¸nh gi¸ nhanh nguån « nhiÔm vµ sö dông chóng trong kiÓm so¸t « nhiÔm‛ (WHO, 1993). Trong tµi liÖu nµy, mét bé hÖ sè ph¸t th¶ix¶ th¶i (hay chÝnh lµ ®Þnh møc ph¸t th¶ix¶ th¶i) ®· ®-îc x©y dùng vµ c«ng bè nh»m hç trî c«ng t¸c quy ho¹ch kiÓm so¸t « nhiÔm. Bé hÖ sè nµy bao gåm ®Þnh møc ph¸t th¶ix¶ th¶i cña c¸c chÊt g©y « nhiÔm n-íc th¶i (BOD, TSS vµ kim lo¹i nÆng), c¸c chÊt g©y « nhiÔm kh«ng khÝ (SO2, NOx, CO, VOC) vµ c¸c chÊt th¶i r¾n. Ph-¬ng ph¸p sö dông ®Ó x©y dùng bé hÖ sè ph¸t th¶ix¶ th¶i nµy lµ kÕt hîp gi÷a ®¸nh gi¸ nhanh víi viÖc sö dông chän läc cña ph-¬ng ph¸p m« h×nh. Môc ®Ých chÝnh lµ nh»m n©ng cao ®é chÝnh x¸c cña sè liÖu dù ®o¸n ®ång thêi trong khi duy tr× sù ®¬n gi¶n trong sö dông. Ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ nhanh ë ®©y ®· sö dông c¸c kÕt qu¶ cña mét khèi l-îng lín c¸c nghiªn cøu khoa häc ®¨ng t¶i trªn c¸c s¸ch, tµi liÖu, bµi b¸o thu thËp ®-îc tõ kh¾p n¬i trªn thÕ giíi. C¸c hÖ sè ph¸t th¶ix¶ th¶i th« ®· ®-îc ®¸nh gi¸, kiÓm tra chÐo kü l-ìng tr-íc khi ®-a vµo m« h×nh [44]. N¨m 1994, mét nhãm chuyªn gia cña Ng©n hµng ThÕ giíi (WB) ®· x©y dùng HÖ thèng dù b¸o « nhiÔm c«ng nghiÖp (Industrial Pollution System – IPPS) víi môc 4 ®Ých nh»m -íc tÝnh l-îng th¶i cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp. S¶n phÈm cña nhãm nghiªn cøu ®-a ra lµ c¸c hÖ sè ph¸t th¶ix¶ th¶i IPPS theo s¶n l-îng c«ng nghiÖp (tÝnh theo USD t¹i thêi ®iÓm 1987) hoÆc theo sè l-îng nh©n c«ng [139,140,156]. IPPS ®-îc x©y dùng dùa trªn sè liÖu vÒ m«i tr-êng (kh«ng khÝ, n-íc vµ chÊt th¶i r¾n) cña 200.000 nhµ m¸y, xÝ nghiÖp ë Hoa Kú vµ ®-îc cung cÊp bëi Côc b¶o vÖ m«i tr-êng Hoa Kú (EPA). M« h×nh nµy cho thÊy thùc tÕ møc ®é ho¹t ®éng vµ c¬ cÊu trong ngµnh c«ng nghiÖp ¶nh h-ëng ®Õn l-îng « nhiÔm. IPPS ho¹t ®éng th«ng qua viÖc -íc tÝnh møc ®é « nhiÔm cña tõng c¬ së s¶n xuÊt (th«ng th-êng ®-îc x¸c ®Þnh dùa trªn l-îng « nhiÔm cña mét ®¬n vÞ s¶n phÈm t¹o ra hoÆc cña mét lao ®éng). KÕt qu¶ tõ hÖ thèng IPPS ®· vµ ®ang ®-îc sö dông ë nhiÒu n-íc thiÕu th«ng tin vÒ « nhiÔm c«ng nghiÖp. T×nh tr¹ng thiÕu th«ng tin lµ mét trë ng¹i cho sù ph¸t triÓn chiÕn dÞch kiÓm so¸t « nhiÔm vµ -u tiªn c¸c ho¹t ®éng ph¸t triÓn s¶n xuÊt. M« h×nh IPPS ®-îc ¸p dông ë c¸c n-íc ph¸t triÓn nh- Mü, Canada, §øc, EU... [15,44,139]. Trªn thÕ giíi cßn cã hÖ thèng dù b¸o « nhiÔm n-íc th¶i c«ng nghiÖp DBIWW (Database of Industrial Wastewater). HÖ thèng nµy ®· ®-îc ¸p dông thö nghiÖm ë NhËt B¶n, Trung Quèc vµ Hµn Quèc [15,140]. N¨m 1995, lÇn ®Çu tiªn quan ®iÓm cña Mü vÒ h¹ch to¸n m«i tr-êng (EPA, 1995) víi t¸c phÈm næi tiÕng (An introduction to environmental accounting as a business management tool: Key concepts and terms). Ngoµi SEEA, c¸c n-íc thuéc Liªn minh Ch©u ¢u cßn sö dông ”B¶ng ma trËn h¹ch to¸n quèc gia cã g¾n víi tµi kho¶n m«i tr­êng” – viÕt t¾t NAMEA (National Accounting Matrix including Environmental Accounts) ®Ó g¾n kÕt h¹ch to¸n m«i tr-êng víi h¹ch to¸n kinh tÕ. NAMEA do Hµ Lan x©y dùng vµo ®Çu nh÷ng n¨m 1990, dùa trªn c¬ së më réng b¶ng ma trËn h¹ch to¸n x· héi (SAM). Trªn khung khæ cña b¶ng ma trËn SAM, NAMEA bæ sung thªm hai tµi kho¶n liªn quan tíi m«i tr-êng lµ ”tµi kho¶n vÒ tµi nguyªn” vµ ”tµi kho¶n vÒ m«i tr­êng”. Tµi kho¶n vÒ tµi nguyªn m« t¶ diÔn biÕn vÒ l-u l-îng chÊt « nhiÔm vµ l-u l-îng nguån tµi nguyªn. Trong khi ®ã, tµi kho¶n m«i tr-êng bao gåm th«ng tin vÒ c¸c t¸c ®éng m«i tr-êng ë ph¹m vi trong n-íc (nhhiÖn t-îng «xÝt hãao¸, r¸c th¶i, sù thay ®æi vÒ nguån tµi nguyªn,...) còng nh- quy 4 m« toµn cÇu (sù nãng lªn cña tr¸i ®Êt, sù hñyuû ho¹i tÇng «z«n) [44,153,157,158,159]. Hµ Lan, Na uy, Mü, ®Æc biÖt NhËt b¶n lµ nh÷ng n-íc ®i ®Çu trong viÖc nghiªn cøu vµ ¸p dông h¹ch to¸n m«i tr-êng. ë giai ®o¹n nµy, c¸c n-íc nh- Philipin, NhËt B¶n, Hµ Lan, Indonexia, Hµn Quèc,... ®· chñ ®éng nghiªn cøu c¸c ph-¬ng thøc cho viÖc tÝnh to¸n chi phÝ m«i tr-êng dùa vµo c¸c ®Þnh møc th¶i, ®Þnh gi¸ tµi nguyªn. Riªng Mü lu«n quan t©m thu thËp vµ l-u tr÷ c¸c th«ng tin míi nh-ng kh«ng ®Çu t- nhiÒu cho vÊn ®Ò tÝnh to¸n c¸c ®Þnh møc th¶i. Cã thÓ nãi c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn th-êng gÆp nhiÒu v-íng m¾c nhÊt lµ vÒ nguån sè liÖu thèng kª vÒ m«i tr-êng vµ tµi nguyªn ch-a ®-îc cËp nhËt vµ c«ng bè th-êng xuyªn, n¨ng lùc thùc hiÖn vµ c¸ch thøc tÝnh to¸n gi¸ trÞ vµ gi¸ c¶ cña nguån tµi nguyªn còng nh- cña m«i tr-êng còng cßn nhiÒu h¹n chÕ , [128,129,137,138]. N¨m 1996, IPPC ®· cho xuÊt b¶n cuèn H-íng dÉn thèng kª ph¸t th¶ix¶ th¶i khÝ nhµ kÝnh quèc gia (Revised 1996 IPCC Guidelines for National Greenhouse Gas Inventory) nh»m h-íng dÉn c¸c quèc gia tÝnh to¸n, thèng kª l-îng th¶i khÝ nhµ kÝnh cña m×nh. Ph-¬ng ph¸p tÝnh to¸n nµy lµ c«ng cô h÷u hiÖu ®Ó hç trî cho viÖc thu phÝ khÝ th¶i cña c¸c c¬ së c«ng nghiÖp. Cho dï cã mét sè h¹n chÕ, nh- kh«ng cã hÖ sè ph¸t th¶ix¶ th¶i bôi, song IPPC ®-îc sö dông réng r·i ë c¸c n-íc trªn thÕ giíi nhMü, Brazil,... §ång thêi ë Anh, ®Ó tÝnh to¸n, thèng kª l-îng th¶i c¸c chÊt g©y « nhiÔm kh«ng khÝ, n-íc nµy ®· x©y dùng trang web vÒ KiÓm kª ph¸t th¶ix¶ th¶i kh«ng khÝ quèc gia (National Atmospheric Emissions Inventory (NAEI), víi sù hç trî cña Bé M«i tr-êng, thùc phÈm vµ n«ng th«n (DEFRA), Quèc héi xø Wales vµ Bé M«i tr-êng, B¾c Ai –len. Trang web nµy th«ng b¸o c¸c kÕt qu¶ khèi l-îng c¸c chÊt g©y « nhiÔm kh«ng khÝ ë v-¬ng quèc Anh tÝnh to¸n theo ngµnh [24,25]. Mét sè c«ng tr×nh kh¸c tiªu biÓu trong thêi kú nµy nh- T.Tietenberg (Kinh tÕ tµi nguyªn vµ m«i tr-êng, 1992), F.Field (Kinh tÕ m«i tr-êng,1994), Lª ThÞ H-êng (Kinh tÕ m«i tr-êng, 1996), Ng« Quang T-êng (ThiÕt kÕ ph-¬ng ph¸p ph©n phèi tèi -u tµi nguyªn khi lËp kÕ ho¹ch hãao¸ tiÕn ®é x©y dùng ¸p dông cho ®iÒu kiÖn ViÖt Nam, 1996) ... Nh÷ng t¸c phÈm nµy ph©n tÝch nh÷ng ®iÒu kiÖn sö dông tèi -u thiªn nhiªn trong c¬ chÕ thÞ tr-êng, quy m« ho¹t ®éng kinh tÕ thÝch hîp - ®¶m b¶o hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt trong giíi h¹n cña c¸c hÖ sinh th¸i [136,141,154]. 4