Tài liệu Skkn một số biện pháp rèn kĩ năng ca hát cho học sinh khối 5

ĐỀ TÀI: MỘT SỐ BIỆN PHÁP RÈN KĨ NĂNG CA HÁT CHO HỌC SINH KHỐI 5 PHẦN THỨ NHẤT: MỞ ĐẦU I. Đặt vấn đề Âm nhạc là một môn nghệ thuật được nhiều người yêu thích. Âm nhạc đem lại cho đời sống con người thêm phong phú, lạc quan, yêu đời. Trong xu thế đổi mới giáo dục hiện nay, bộ môn Âm nhạc đã đi vào chương trình Tiểu học như một nội dung quan trọng. Nhiệm vụ của giáo dục: “Tập trung chuyển mạnh từ giáo dục chủ yếu là truyền thụ kiến thức sang hình thành phẩm chất và phát triển năng lực người học”, là bậc học nền tảng trong hệ thống giáo dục phổ thông, đặt cơ sở vững chắc cho sự phát triển toàn diện con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Bản thân tôi là giáo viên giảng dạy môn Âm nhạc, tôi nhận thấy qua thực tế giảng dạy, với học sinh Tiểu học, Âm nhạc mang đến cho các em niềm vui thích và góp phần tích cực phát triển ở học sinh cảm xúc thẩm mỹ, bồi dưỡng thị hiếu, khuyến khích các em cảm nhận cái đẹp, sáng tạo, tất cả những cái đó sẽ tạo thành một trình độ văn hoá âm nhạc tối thiểu để góp phần cùng các môn học khác giáo dục nhân cách, làm cho các nội dung học tập ở nhà trường có tính toàn diện, làm thăng bằng, hài hoà các hoạt động của trẻ. Chương trình SGK âm nhạc bậc Tiểu học, phân môn Học hát cho học sinh khối 5 được chú trọng, với nhiều bài hát phong phú và vốn kiến thức Âm nhạc đa dạng hơn. Mục đích nhằm giúp các em được tiếp xúc và bước đầu làm quen với các kĩ năng ca hát cơ bản . Vì vậy, để học sinh lớp 5 thể hiện được sự trong sáng, hồn nhiên, sức truyền cảm , thì việc đi sâu vào rèn luyện các kỹ năng ca hát là một trong những nội dung cần được chú trọng. Từ thực tế đó, tôi xin mạnh dạn nghiên cứu đề tài: “Một số biện pháp rèn kĩ năng ca hát cho học sinh khối 5”. Đây là những kinh nghiệm mà tôi đã đúc kết được trong những năm giảng dạy tại trường. II. Mục đích nghiên cứu Trong những năm gần đây, trường Tiểu học Hà Huy Tập đã có những thành tích trong các phong trào văn nghệ . Tuy nhiên, nhằm nâng cao chất lượng giọng hát cho học sinh, đặc biệt ở khối 5 thì giáo viên cần phải có những phương pháp rèn luyện kĩ năng ca hát cho học sinh. Tiếng hát có sức hút nhất định đối với người nghe, góp phần không nhỏ giúp cho việc trình bày bài hát thêm sinh động, chất lượng. Việc rèn luyên tư thế hát trong phân môn Học hát tiến hành vào đầu giờ học và phải được rèn luyện thường xuyên tạo thói quen cho học sinh khi hát. Tư thế hát thoải mái, đẹp, mới giúp cho hơi thở được vận dụng một cách dễ dàng, linh hoạt, tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát âm, thể hiện âm thanh, diễn đạt tình cảm. Trước tình hình đó tôi đã đưa ra một số biện pháp của mình về rèn luyện các kỹ năng hát cơ bản phù hợp với học sinh khối 5 đó là: tư thế hát, hơi thở, tổ chất âm thanh, hát chính xác, hát đồng đều, hát rõ lời. PHẦN THỨ 2: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ I. Cơ sở lí luận Âm nhạc là môn nghệ thuật tác động rất mạnh đến cảm xúc con người. Nó đòi hỏi người học phải có sự yêu thích, sự đam mê và có một chút “năng khiếu”. Thông qua những câu hát, lời ca, cử chỉ, điệu bộ, giúp các em nhận thức những hình tượng âm thanh, giai điệu, kích thích cảm xúc của các em, giúp các em cảm thụ những giai điệu đẹp qua từng bài hát, từng câu nhạc. Các em tham gia ca hát là được tự hoạt động để nhận thức thế giới xung quanh và bản thân mình. Bằng ngôn ngữ đặc thù của mình như: giai điệu, nhịp điệu, tính chất chặt chẽ về tiết tấu, sự hài hoà về âm thanh giúp học sinh có được cảm giác xúc động 2 về thẩm mỹ mới mẻ, mạnh mẽ giúp cho việc phát triển trí tuệ, óc tưởng tượng và có tác dụng giáo dục tình cảm, đạo đức. Giáo viên Tiểu học là người hình thành ở các em những cơ sở ban đầu cho sự tiếp thu nghệ thuật Âm nhạc và phát hiện những mầm non có năng khiếu Âm nhạc để sớm có điều kiện bồi dưỡng các em thành nhân tài của đất nước. Muốn vậy, giáo viên dạy bộ môn Âm nhạc phải có hiểu biết cơ bản về lý thuyết, âm nhạc, phải rèn luyện để có những kĩ năng thực hành giúp các em hát kết hợp gõ đệm đúng với tất cả sắc thái biểu cảm và hình thành ở các em cảm xúc và thị hiếu lành mạnh. Hoạt động ca hát là người bạn đồng hành của các em lúc học tập, khi vui chơi, trong những phút nghỉ ngơi giữa những tiết học mệt mỏi,….Về mặt sinh lí, khi ca hát các em được thở sâu hơn, có lợi cho hệ hô hấp và tuần hoàn. Dây thanh đới được rung động tinh tế, giúp cho tiếng nói của các em thêm truyền cảm. Thính giác nhờ đó mà phát triển, thần kinh được hưng phấn. Hoạt động ca hát có tác dụng nhiều mặt đến học sinh như: Khi học hát những khả năng cơ bản về Âm nhạc được phát triển như: tai nghe Âm nhạc, nhận biết về tiết tấu, về giọng điệu, củng cố và phát triển giọng hát... Để học sinh nắm được các kĩ năng ca hát thì người giáo viên phải bồi dưỡng cho các em một số kĩ năng ca hát cơ bản, giúp cho học sinh hát đúng, hát hòa giọng, biết thể hiện tình cảm sắc thái của bài hát, hiểu được nội dung tác phẩm và cảm nhận được vẻ đẹp của hình tượng Âm nhạc qua giai điệu và lời ca được thể hiện qua từng bài hát, nắm được các kĩ năng cần thiết để thể hiện tình cảm của mình khi hát một bài hát cụ thể, với phong cách tự nhiên và diễn cảm. II. Thực trạng Là một ngôi trường đóng trên địa bàn xã Dray Sáp, hầu hết là con em nông dân, lao động tự do nên các em ít được quan tâm đến việc học tập, với môn học Âm nhạc cũng không ngoại lệ. Bởi thế hiểu biết về Âm nhạc đang còn hạn chế, có phụ huynh còn nhận thức chưa đúng về môn Âm nhạc, họ cho rằng đó là môn 3 phụ đơn giản chỉ là những bài hát qua loa. Vì vậy không kích thích các em học tập, đa phần bị chi phối và lo tập trung cho các môn học như Toán, Tiếng Việt. Và một nguyên nhân nữa trong điều kiện ngày nay, khi công nghệ thông tin đang phát triển mạnh, với nhiều thiết bị điện tử, điện thoại di động smatphone dễ dàng truy cập internet, trẻ em trong độ tuổi đi học cũng không phải là ngoại lệ có đam mê, ham chơi các trò chơi điện tử, vì hầu hết mỗi gia đình đều có điện thoại truy cập được mạng internet nhưng vì nhiều nguyên nhân khác nhau, họ không kiểm soát con em mình mà cứ buông lỏng việc sử dụng các thiết bị ấy, để rồi các em ngày một dấn sâu vào các trò chơi điện tử gây ảnh hưởng không tốt đến việc học tập, giáo dục đạo đức học sinh, trong đó có việc học tập môn Âm nhạc. Bên cạnh đó, tôi thấy một số em ở nhà có thói quen hay hát, có năng khiếu Âm nhạc nhưng vì điều kiện nên năng khiếu ấy chưa được phát huy, vun đắp và cũng có nhiều em chưa thực sự mạnh dạn vì chưa được tham gia nhiều các hoạt động văn nghệ, vì thế các em còn rụt rè, nhút nhát và chưa hòa đồng thực sự với các bạn trong lớp, trong giờ học Âm nhạc các em chưa thật sự tự tin để hát, do đó các em hát chưa đúng, hát còn nhỏ và chưa mạnh dạn để biểu diễn bài hát trước lớp. Sau khi rà soát nắm tình hình thực tế của học sinh khối 4 năm học 2017 – 2018 tôi đã tiến hành phân loại từng nhóm và đi sâu vào tìm hiểu những hạn chế từng mặt của mỗi học sinh cũng như hoàn cảnh, cá tính, sở thích của các em để từ đó có hướng bồi dưỡng và giúp đỡ phù hợp với các đối tượng học sinh. Do môn học đòi hỏi phải có tính năng khiếu và chính xác nên trong khi ca hát một số học sinh hát lạc giọng, chưa thuộc lời, hát chưa chuẩn về giai điệu, tiết tấu. Do một số em nói tiếng địa phương, một số học sinh đồng bào dân tộc thiểu số nên còn nói ngọng, âm phát ra chưa rõ tiếng, chưa biết cách lấy hơi ở đầu và cuối câu hát. Bên cạnh đó một số em chưa có giọng hát hay nên vẫn chưa thực sự mạnh dạn, tự tin trong các giờ học hát, các em sợ khi hát sẽ bị sai, chưa thực hiện đúng được các kĩ năng ca hát. Hơn thế nữa học sinh vẫn chưa coi trọng môn học, ít đầu tư hơn các môn học như Toán, Tiếng Việt, ... nên việc đầu tư vào việc học hát chưa nhiều. Bởi vậy nhiều em ngại tham gia các hoạt động Âm nhạc trong lớp, trong 4 trường. Do đặc điểm tâm sinh lý, đặc điểm nhận thức của học sinh tiểu học với trình độ văn hóa và vốn hiểu biết còn hạn chế, khả năng ghi nhớ không bền vững; đặc biệt là về âm sắc, giọng hát của các em chưa có sự phân biệt giới tính. Đây là lứa tuổi hiếu động, thích vui chơi; tuy vậy nhiều em còn ngại khi thể hiện bản thân. Cuối năm học 2017 - 2018, kết quả học tập môn Âm nhạc của khối 4 với số lượng học sinh chưa hoàn thành tương đối cao. Cụ thể như sau: Tổng số HS Hoàn thành tốt Hoàn thành Khối 4: 44 5 em; 11,36% 22 em; 50% Chưa hoàn thành 17 em; 38,64% III. Các giải pháp, biện pháp nâng cao kỹ năng ca hát cho học sinh Theo chuẩn kiến thức, kỹ năng được quy định trong văn bản của Bộ GD&ĐT, môn học Âm nhạc cấp Tiểu học nói chung, đối với học sinh lớp 5 nói riêng thì chủ yếu là dạy hát, bước đầu giúp học sinh làm quen một số kỹ năng đơn giản về ca hát và thói quen tập hát đúng. Từ thực trạng nêu trên, qua quá trình theo dõi, giảng dạy, tôi đưa ra một số biện pháp nhằm rèn kĩ năng ca hát cho học sinh khối 5 của năm học 2018 - 2019 nhằm mục đích giúp cho học sinh hát rõ lời, hát đúng giai điệu bài hát, cách lấy hơi, phát âm gọn tiếng, tập hát diễn cảm đối với sắc thái bài hát, hát hòa giọng; qua đó biết hát kết hợp gõ đệm để từ đó các em biết hát và kết hợp với các động tác phụ họa tự tin và thuần thục hơn. Một điều rất đặc biệt ở đây là tôi sẽ thực hiện triệt để các biện pháp nhằm lôi kéo và thu hút các em yêu thích Âm nhạc để tạo sân chơi ca hát cho các em, góp phần làm hạn chế thấp nhất việc sa vào các trò chơi điện tử nguy hiểm, làm ảnh hưởng không tốt đến kết quả học tập, rèn luyện của học sinh. Sau khi vận dụng các biện pháp nhằm giúp cho học sinh dễ dàng tiếp thu bài học hơn và thực hành tốt các yêu cầu của một tiết học hát tốt 5 hơn; qua đó các em yêu thích, đam mê Âm nhạc hơn, xem Âm nhạc là món ăn tinh thần hằng ngày. Đồng thời tạo cho các em hưng phấn để lĩnh hội, tiếp thu các môn học khác đạt hiệu quả cao hơn. 1. Giải pháp 1: Luyện thanh * Biện pháp: Khởi động giọng Để một tiết học Âm nhạc nói chung và tiết học hát nói riêng muốn thành công tốt thì bước luyện thanh không thể thiếu được. Vì luyện thanh, điều đầu tiên là làm mở thanh quản (hay là mở họng) và làm mềm mại cơ quan cảm âm và phát âm của trẻ. Khi hát hơi sẽ đầy và khỏe hơn, sẽ nhạy cảm với việc nghe đúng, hát đúng cao độ, phát âm và nhả chữ đúng hơn và có thể hát được những nốt cao hơn và thấp hơn, bền hơn so với bình thường. Với học sinh tiểu học tôi thường cho các em luyện thanh từ 3 đến 5 phút Cách luyện thanh như sau: Giáo viên đánh trên đàn 3 nốt Mì Fa Sol thì đánh Són - Fa - Mì; Són - Fa - Mì tương ứng với việc đánh như thế là phát âm Mí i ì ; Má a à. Sau đó lại tăng lên nửa cung và lặp lại Mi Ma như trên. Cũng có thể tôi lấy một số nguyên âm của bài hát mà các em được học trong tiết học đó cho các em luyện thanh để khi vào hát bài hát sẽ hát chính xác giai điệu của bài hát hơn. Nếu tiết học hát nào cũng được luyện thanh như vậy thì học sinh hát sẽ không bị mệt, thoáng giọng trong sáng hơn, khi luyện thanh tôi thường nhắc học sinh không được gào thét, không được hát to qúa và phát ra âm lượng lớn. Các em chỉ nên hát với âm lượng từ nhỏ đến hơi vừa (từ p, mp, tới mf) vì đặc biệt cơ thể trẻ nói riêng là cơ quan phát âm còn rất non nớt, các em rất chóng mệt. Trong khi hát giáo viên nên cho học sinh nghe, hát luân phiên hoặc của thầy trò làm được như vậy giáo viên sẽ bảo vệ được sức khỏe và giọng hát cho trẻ. Phương pháp luyện thanh giúp học sinh cả về đọc và nghe nhạc, phát triển âm vang, tròn ấm. Nếu làm được như vậy ở tất cả các tiết học thì sẽ phát triển giọng hát của học sinh về sau. 6 2. Giải pháp 2: Rèn tư thế hát cho học sinh Trong quá trình tập hát, trước hết phải luyện tập tư thế ca hát. Tư thế hát tốt nhất là phải tạo thuận lợi cho việc phát âm biểu hiện tình cảm. Tư thế đẹp khi hát là đứng thẳng hoặc ngồi thẳng. Trong tư thế đó, hơi thở sẽ tốt hơn. * Biện pháp 1: Tư thế đứng hát: + Thẳng lưng: (thẳng xương sống: không gù lưng, không ẹo qua trái hoặc phải, không ưỡn người ra sau). Tạo ra một trụ đỡ, trên đó các cử động của toàn thân được phối hợp và hoạt động dễ dàng. + Thẳng đầu: Đầu thẳng góc với vai, không nghiêng qua trái hay qua phải, không nâng cằm lên, không rướn cổ ra trước, không ép cằm xuống cổ. Có như vậy thì các cơ bắp ở cổ họng sẽ hoạt động dễ dàng, không bị cản trở. + Ngực vươn ra thoải mái giúp cho hơi thở được dễ dàng, vai không nhô lên, không thõng xuống. + Hai tay để xuôi hai bên hông, khi không cầm sách hát. Nếu hai tay cầm sách thì để ngang tầm vai, để có thể vừa nhìn sách vừa nhìn thấy người điều khiển, không cao quá che mặt, che tiếng; không thấp quá, mắt sẽ không theo dõi người điều khiển được, đồng thời đầu cúi quá ảnh hưởng đến âm thanh. Hai cánh tay sau hơi đưa ra phía trước, cách hông khoảng 45 độ. Cả hai tay đều giữ sách, nhưng tay trái là chủ yếu để tay phải có thể giở trang sách khi cần. + Hai bàn chân cách nhau, bàn chân trái nhích lên trước một ít, giúp cho cả việc thăng bằng, vững chắc, thoải mái và lanh lợi. Sức nặng của thân chủ yếu dồn lên hai phần trước của lòng bàn chân. + Toàn thân hơi nghiêng thả lỏng, luôn thẳng về trước, kết hợp tư thế hai bàn chân, bảo đảm cho hoạt động của cơ lưng, cơ bụng được dễ dàng. 7 * Biện pháp 2: Tư thế ngồi hát: + Thẳng lưng, thẳng đầu, ngực vươn như ở tư thế đứng, nhưng thân trên hơi nghiêng về phía trước, không dựa lưng vào ghế, cột để cho cơ thể dễ cử động, lồng ngực, cơ lưng không bị cản trở. + Tay cầm sách khi ngồi, giơ sách cao hơn khi đứng, nếu không cầm sách thì buông lỏng hai tay dưới đùi ở vị trí thả lỏng cơ thể tốt nhất. + Hai chân bẹt xuống sàn nhà, không bắt chéo, không dạng ra quá, làm sao khi đứng lên thoải mái mà không cần vịn vào cái gì khác. Ngoài ra, không nên mặc quần áo chật quá, bó sát người, cũng làm ảnh hưởng đến hơi thở, ít nhiều cũng giống như tư thế sai vậy. * Biện pháp 3: Rèn các kĩ năng về hơi thở cho học sinh Trong học hát, hơi thở rất quan trọng làm sao cho đủ lượng hơi cần thiết cho từng câu hát dài ngắn, mạnh nhẹ, cao thấp khác nhau. Khi hít hơi giáo viên phải hướng dẫn cho học sinh lấy hơi nhẹ nhàng và hít thật nhanh bằng mũi chữ không lấy hơi bằng miệng, vì lấy hơi bằng miệng sẽ không giữ được hơi lâu mà làm cổ họng nhanh khô hơn thì hát sẽ không thuận lợi. Nếu hít một lượng hơi không đủ thì khi hát sẽ bị hụt hơi và làm cho tiếng hát bị ngắt không đúng chỗ. Nếu lấy hơi đủ thì câu hát sẽ không bị phô và được đầy hơi sẽ hay hơn rõ lời hơn. Tôi luôn nhắc học sinh lấy hơi ở mỗi đầu câu hát, không lấy hơi giữa các tiếng trong một câu hát, trong những tiết học giáo viên nên đánh dấu hoặc hướng dẫn kỹ cho học sinh những chỗ lấy hơi vào trong bài hát để các em dễ dàng cho việc lấy hơi hơn. * Biện pháp 4: Rèn các kĩ năng hát chính xác cho học sinh Trong học hát, việc hát chính xác là điều đặc biệt cần thiết. Khi trình bày một ca khúc nào đó điều đầu tiên là phải thuộc giai điệu và hát thật chuẩn xác bài hát đó, phải đúng giai điệu, tiết tấu của bản nhạc. Để làm được điều này người giáo viên phải hướng dẫn các em tập trung nghe cô hát mẫu hay đàn mẫu và phân biệt được rõ độ cao, thấp, nhanh hay chậm của âm thanh, ghi nhớ được giai điệu, 8 tiết tấu, để học sinh hát đúng thì giáo viên cần phải chọn giọng, điệu phù hợp với lứa tuổi âm vực giọng của các em. Tuy nhiên khả năng hát chính xác còn phụ thuộc vào môi trường sống của các em. Nếu những em có điều kiện được tiếp xúc với Âm nhạc nhiều, thường xuyên quan sát các buổi diễn văn nghệ hay nghe qua băng đĩa, thì khi rèn kĩ năng ca hát các em này sẽ tiếp thu một cách nhanh chóng và thuận lợi hơn những em ít được tiếp xúc. Bên cạnh đó cũng có một số em do khả năng bẩm sinh rất kém nhạy cảm với âm thanh, trí nhớ về Âm nhạc chưa tốt, hoặc không có năng khiếu về Âm nhạc…Thì đối với những trường hợp đó, giáo viên phải động viên các em, khơi gợi cho các em niềm yêu thích Âm nhạc, yêu ca hát để các em có ý thức trong lúc học hát, nhưng cũng không thể có những yêu cầu cao đối với những em học sinh này. * Biện pháp 5: Rèn các kĩ năng phát âm, nhả chữ, hát rõ lời cho học sinh Trong ca hát phần nhả chữ là sự cấu tạo rành rọt, chính xác về phương diện phát âm của từ. Khi hát tập thể cũng như hát cá nhân rất cần quan tâm đến vấn đề này. Bài hát là sự kết hợp chặt chẽ giữa giai điệu và lời ca, do đó nếu không phát âm đúng, chính xác sẽ khó mang lại cảm thụ nghệ thuật cho người nghe. Khi hát tập thể nếu có sự cường điệu trong phát âm ( như hát thật to, hát như hét ) sẽ gây ra hiện tượng lạc giọng. Hát rõ lời góp phần truyền cảm và thông tin chính xác nội dung ca từ của bài hát. Khi tập cho học sinh hát rõ lời vẫn phải giữ được sự mềm mại, độ vang của âm thanh trong khi hát. * Biện pháp 6: Rèn các kĩ năng hát đồng đều, hòa giọng cho học sinh Trong mỗi tiết học có các hình thức trình bày bài hát như: đơn ca, song ca, hát theo nhóm… thì hát tập thể giữ vai trò chủ yếu. Khi hát tập thể giáo viên phải hướng dẫn các em biết hòa giọng mình vào giọng chung của các bạn. Nếu có giọng một số em nào đó vượt ra ngoài lạc lõng hát cao hơn hay thấp hơn, nhanh hơn hay chậm hơn…điều đó làm ảnh hưởng tới sự hòa hợp âm thanh chung của 9 cả lớp, song không thể tránh khỏi tình trạng như vậy, ở trường tiểu học hình thức hát tập thể đồng ca, tốp ca, hát tập thể trong lớp và sân trường, vẫn còn phổ biến. Giáo viên cần phải phân tích và giáo dục học sinh biết biểu hiện tính thống nhất và sức mạnh của tập thể trong tiếng hát chung, đó là tiếng hát hòa hợp là hát đều về nhịp điệu, về âm lượng, không có tiếng hát e dè, lí nhí, không có tiếng hát trội giọng hay gào thét. Các giọng hát đều ấm áp, trong sáng, góp giọng của từng người trong tiếng hát chung. Làm được điều này đòi hỏi người giáo viên thường xuyên khích lệ những em rụt rè, chưa quen hoạt động tập thể, đồng thời luyện tập thường xuyên chắc chắn sẽ tạo được ý thức và kỹ năng hát tập thể. Thực hiện được như thế chất lượng trình bày các bài hát sẽ ngày một tốt hơn, giọng hát của các em được đồng đều, tạo một sức mạnh phát ra âm thanh đều, hay hơn và bảo vệ được sức khỏe cũng như giọng hát cho học sinh. Khi dạy cho các em có kĩ năng hát đồng đều và hòa giọng, có thể vận dụng một số biện pháp như sau: - Trước khi hát giáo viên cần phải thu hút sự chú ý của học sinh. - Dẫn vào câu hát đầu tiên bằng động tác chỉ huy hay nghe dạo nhạc đàn hoặc nghe giáo viên hát một câu ngắn rồi theo hiệu lệnh đếm nhịp để bắt vào. - Theo động tác chỉ huy của giáo viên, học sinh có thể hát nhanh, chậm, to, nhỏ, thay đổi tiết tấu nhịp độ theo sự chỉ huy của giáo viên… tùy theo sắc thái của bài hát. Các động tác chỉ huy của giáo viên là phương tiện để giúp học sinh nắm được kĩ năng hát đồng đều, hòa giọng. Bên cạnh đó cần dạy cho các em biết cảm thụ Âm nhạc và biết tự hát đúng âm điệu nhịp nhàng không cần đến chỉ huy. - Học sinh hát chính xác sẽ là cơ sở để hát đồng đều, hòa giọng - Giúp học sinh cách phát âm, nhả chữ đúng cũng làm cho giọng hát của các em đồng đều, hòa giọng. 3. Giải pháp 3: Rèn các kĩ năng * Biện pháp 1: Rèn kĩ năng thông qua uốn nắn những sai sót Trong quá trình học hát, học sinh không thể em nào cũng hát đúng và chính xác hết được, nhất là trẻ ít tham gia ca hát, có những bài hát khó cũng làm các em 10 bối rối như: Có thể có em hát không chính xác về cao độ, tiết tấu, hát nhanh hơn hoặc chậm hơn, cao hơn hay thấp hơn và ngân nghỉ chưa đúng với số phách… Vì thế giáo viên không nên vội vàng, nôn nóng tạo áp lực cho người hát luống cuống và mặc cảm, mà từ từ, nhẹ nhàng hướng dẫn các em vui vẻ để vượt qua khó khăn, nhất là đối với những học sinh không có năng khiếu. Sửa hát sai là việc làm rất cần thiết, giáo viên cần tập năng lực phát hiện, sau đó có thể kết hợp việc hát mẫu cho rõ ràng hơn, hướng dẫn của các hình dấu trên bảng gợi ra cảm giác âm thanh cho các em hoặc có thể dùng tay ra kí hiệu để học sinh hiểu và thực hiện. Ví dụ: Thấp xuống, trầm xuống thì dùng bàn tay đưa xuống thấp. Cao hơn thì dùng tay đưa lên cao. Chỗ hát vừa thì đưa tay cao vừa. Chỗ hát luyến thì dùng tay đưa bằng một nét vòng lưỡi liềm. Dài hơn nữa và hát ngân thì kéo dài bằng một đường ngang. Bên cạnh đó ta còn sửa cho học sinh tập lấy hơi và dùng hơi hợp lý. Trong quá trình hát nếu giáo viên không hướng dẫn cho các em lấy hơi đúng cách thì các em sẽ thở hổ hển, hát rất mệt. Vì thế tôi hướng dẫn cho học sinh cách lấy hơi là hít hơi qua mũi, miệng, trữ ở phổi rồi đưa dần qua thanh quản để hát hết một chặng hơi (câu hoặc phân câu). Khi đó điều kiện thời gian lại lấy hơi tiếp. Cụ thể như Lấy hơi qua mũi, nhưng thực tế nhiều khi phải lấy hơi qua cả miệng mới đủ thời gian cho phép. Lấy hơi nhẹ là cố gắng để ít phát ra tiếng gió. Khi lấy hơi không so vai ưỡn ngực, ngồi hát thoải mái không gò ép, lấy hơi nhanh là lấy hơi trong thời gian cho phép (phần nhiều rất ngắn ngủi: một dấu lặng ngắt hoặc thời gian ăn bớt của nốt nhạc đã hát). Không được lỡ nhịp của chặng hát sau. Trong khi dạy hát cần có dấu lấy hơi ghi trên lời ca và ra hiệu cho học sinh lấy hơi thống nhất theo phương pháp hợp lý đã định. Về phần phát âm một số em vẫn còn sai như các em nói ngọng và đặc biệt là có một vài em đồng bào dân tộc thiểu số từ “chung” các em phát âm thành “chuông ”. Từ “ Bụi” thì hát “Buội”. Trong khi hát học sinh vẫn còn sai, ngọng 11 vần, ngọng phụ âm, tiếng hát lè nhè hát bị ngắt giọng. Vì thế, đòi hỏi ở giáo viên phải sửa sai cho học sinh về cách phát âm trong khi hát. Muốn làm được điều này điều trước tiên là người giáo viên phải phát âm chuẩn, thật chính xác mới sửa sai cho các em. Vì thế, việc uốn nắn trong khi hát là một điều rất cần thiết để rèn cho các em về dùng hơi, lấy hơi, tư thế ngồi, đứng hát, phát âm chuẩn và cần phải thường xuyên trong các giờ học quan tâm, hướng dẫn, sửa sai từng kỹ thuật nhỏ trong khi hát thì mới phát triển được khả năng cảm thụ Âm nhạc và học hát của học sinh. Song cuối cùng có thể vẫn phải chấp nhận một số sai sót nhỏ, không vì một lí do gì đó mà gây áp lực cho các em trong học hát. * Biện pháp 2 : Sử dụng nhạc cụ (đàn) Để góp phần cho một tiết học thành công và sôi nổi lớp học thì không thể không có nhạc cụ. Vì khi tiếng đàn vang lên sẽ tạo cho các em một không khí vui, phấn khởi, thoải mái và yêu thích, ham học Âm nhạc hơn. Được nghe giáo viên đàn và hát mẫu từng câu hát sau đó học sinh tập theo giúp các em khắc ghi, nhớ giai điệu và tiết tấu của bài hát hơn, giáo viên không mất thời gian để hát mẫu nhiều. Không những giúp các em ghi nhớ lâu hơn mà còn sửa sai những chỗ hát chưa chính xác về cao độ và những chỗ hát luyến, hát ngân. Vì học sinh được ghi nhớ, sửa sai rồi thì khi biểu diễn bài hát sẽ chính xác hơn và hay hơn, có hồn hơn. Muốn làm được điều này đòi hỏi người giáo viên phải biết sử dụng nhạc cụ thành thạo và phải sử dụng suốt trong quá dạy học. * Biện pháp 3: Rèn các kĩ năng thông qua các trò chơi Âm nhạc Để thay đổi và tạo không khí lớp học, tôi thường tổ chức một số trò chơi phù hợp với lứa tuổi học sinh nhằm giúp các em luyện tai nghe để cảm thụ Âm nhạc tốt hơn, đam mê, thích thú ham học hơn. Ví dụ: Các trò chơi: Đàn giai điệu, gõ tiết tấu cho các em nghe đoán tên bài hát; Thay lời các bài hát bằng các nguyên âm a, u, i ,o, ô hướng dẫn các em hát theo các nguyên âm; Trò chơi đi tìm nhạc trưởng; Quay đĩa hát…Thông qua các trò chơi cũng giúp các em ghi nhớ giai điệu, tiết tấu của các bài hát, các em được 12 chơi được nghe nhiều thì tai nghe sẽ càng ngày càng cảm thụ tốt hơn, năng khiếu Âm nhạc phát triển cũng tốt hơn. Chính vì vậy sẽ tạo cho học sinh một niềm đam mê và thích thú hơn. 4. Giải pháp 4: Phối kết hợp * Biện pháp 1: Thành lập câu lạc bộ Âm nhạc trong nhà trường Để thực hiện điều này, tôi đã tham mưu với lãnh đạo nhà trường, kết hợp với giáo viên Tổng phụ trách Đội thành lập câu lạc bộ Âm nhạc. Ở hoạt động này, học sinh trong trường đều có thể tham gia. Mỗi tháng tổ chức sinh hoạt hai lần đều đặn như thế vào tiết một của thứ hai đầu tuần, tuần hai và tuần bốn của mỗi tháng. Cứ mỗi tuần, tôi đều cho các em mỗi chủ đề khác nhau, dặn dò các em về nhà lên mạng cũng như tìm tòi qua sách, báo các bài hát dân ca của các vùng miền, bài hát ca ngợi về quê hương đất nước con người, Đảng, Bác Hồ, ca ngợi về thầy cô và mái trường, ca ngơi về mẹ, các chú bộ đội…, sau khi về nhà các em đã tự sưu tầm được những bài hát của các chủ đề rồi, trong buổi sinh hoạt có lúc tôi phân chia từng nhóm, từng đội, có lúc cho cá nhân thi đua nhau nêu tên cũng như nhạc sỹ sáng tác các bài hát theo chủ đề và có thể cho các em tự trình bày bài hát luôn. Vì tôi cũng đã hướng cho các em về nhà lên mạng tìm và nghe các giai điệu của bài hát, tuy các em hát chưa chính xác và đúng giai điệu, tiết tấu của bài hát nhưng qua đó các em cũng đã tự luyện tập theo thói quen cho bản thân và sự yêu thích Âm nhạc của các em ngày một nhiều hơn. Trong quá trình thực hiện như thế tôi đã phát hiện ra có rất nhiều em có năng khiếu về Âm nhạc. Đặc biệt là các em học sinh khối 5 mà tôi đang theo dõi; các em trình bày những bài hát chuẩn xác và hay hơn. Bên cạnh đó, có một số em là học sinh người đồng bào dân tộc thiểu số mà từ trước giờ tôi chưa phát hiện ra, các em có giọng ca rất khỏe và hát rất tốt nhưng do còn nhút nhát, rụt rè nên chưa thể hiện được bản thân. Qua những buổi sinh hoạt của câu lạc bộ các em đã tham gia, thể hiện được bản thân, tự tin trình bày các bài hát tốt hơn rất nhiều. Một điều đáng mừng nữa là thông qua các hoạt động này giúp các em được tự tìm tòi các bài hát trên 13 mạng, trên sách báo được hòa mình vào Âm nhạc nên đã từng bước quên đi trò chơi điện tử nguy hiểm mà trước đây là niềm đam mê mỗi ngày. Sau mỗi lần sinh hoạt, các em rất hào hứng và thích thú vì trong lúc sinh hoạt đều có những tràng vỗ tay khen ngợi của bạn bè, thầy cô, có phần thưởng động viên khích lệ như gói bánh, gói kẹo, cuốn vở, hộp bút …Qua các hình thức tổ chức như trên, tôi đã thu hút được nhiều học sinh đam mê ca hát và các em có thể hát ở mọi lúc, mọi nơi mà không ngần ngại, hơn nữa các em ở khối 5 có các kỹ năng trình bày các bài hát rất tốt so với năm học 2017 - 2018. * Biện pháp 2: Phối kết hợp giữa gia đình và nhà trường Sự kết hợp chặt chẽ giữa gia đình và nhà trường trong việc giáo dục học sinh nói chung, rèn kĩ năng ca hát cho học sinh nói riêng là điều kiện tốt nhất để các em phát huy khả năng và năng khiếu Âm nhạc của mình. * Đối với gia đình: Để học sinh có kỹ năng ca hát tốt hơn thì người giáo viên cần phải thường xuyên liên lạc và trao đổi, vận động phụ huynh học sinh trong thời gian ở nhà quan tâm, có hướng bồi dưỡng về khả năng Âm nhạc của các em. Động viên phụ huynh học sinh cho con em mình tham gia các câu lạc bộ văn hóa, văn nghệ ở thôn, xóm… * Đối với nhà trường: Tôi luôn kết hợp chặt chẽ với nhà trường, Đội TNTP Hồ Chí Minh tổ chức hội thi, hội diễn văn nghệ cấp trường như: Thi tiếng hát dân ca cấp trường, thi giai điệu tuổi hồng, tiếng hát măng non, tiếng hát chim sơn ca… qua đó các em sẽ được rèn luyện nhiều kĩ năng ca hát, kĩ năng biểu diễn bài hát, nhằm tạo cho các em thói quen mạnh dạn, tự tin khi biểu diễn bài hát và càng tăng thêm sự đam mê, thích thú và yêu thích môn học nhiều hơn. IV. Tính mới của giải pháp Điểm mới trong giải pháp thực hiện đó là, ngoài việc kết hợp triệt để các biện pháp, tôi đã bổ sung biện pháp thành lập câu lạc bộ Âm nhạc trong nhà trường, điều này giúp cho các em có sân chơi và là nơi để thể hiện kỹ năng ca hát, năng khiếu Âm nhạc và tăng tính tự tin, biểu diễn trước đám đông mà các em 14 được thầy cô chỉ dạy, kết hợp với việc tự tìm hiểu trên mạng internet và tập luyện ở nhà, thu hút được nhiều đối tượng học sinh trong trường tham gia. Đặc biệt là học sinh khối 5 đã thực hiện kỹ năng ca hát tốt hơn hẳn so với trước đây. Qua việc hướng dẫn các em về nhà tự tìm hiểu trên internet đã thể hiện được bản thân tự vận động học tập ở nhà lúc không có cô, điều này làm cho các em rất thích thú và đam mê Âm nhạc để rồi từ đó không còn đam mê các trò chơi điện tử nguy hiểm làm mất tập trung học tâp như trước đây nữa. Trong quá trình thực hiện các biện pháp này bản thân tôi luôn vận dụng linh hoạt các phương pháp dạy học vào tiết dạy cũng như các buổi sinh hoat câu lạc bộ thấy chủ động hơn, nhẹ nhàng hơn và lôi cuốn học sinh hơn. V. Hiệu quả sáng kiến kinh nghiệm Sau khi vận dụng một số phương pháp dạy học mới đối với môn Âm nhạc và thực hiện các biện pháp nêu trên thông qua các giờ học hát của học sinh khối 4 trường Tiểu học Hà Huy Tập cuối năm học 2017 - 2018 và khối 5 của năm học 2018 - 2019, tôi nhận thấy việc học hát của các em đã có những chuyển biến rõ rệt, phần nhiều các em đã bước đầu thực hiện được các kĩ năng ca hát, có nhiều tiến bộ trong việc hát đúng giai điệu, lời ca, tiết tấu của bài hát, hát rõ lời hơn, các em đã giữ đúng tư thế khi ca hát, biết lấy hơi, ngắt nghỉ đúng chỗ, các em đã mạnh dạn biểu diễn bài hát một cách tự nhiên kết hợp với các động tác phụ họa đơn giản theo bài hát. Ban đầu các em không yêu thích học hát, trình bày bài hát cũng không tự tin. Qua thời gian áp dụng các biện pháp trên, tôi đã giúp các em mạnh dạn, tự tin hơn trong các giờ học hát, khối lớp 5 của năm học 2018 - 2019 có 44 học sinh với kết quả đạt được như sau: Tổng số Hoàn thành tốt Hoàn thành Chưa hoàn thành 30 em; 68,18% 14 em; 31,81% 0 em; 0% HS Khối 5: 44 15 PHẦN 3: KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ I. Kết luận Tập hát, học các bài hát là một trong những nội dung quan trọng trong chương trình môn Âm nhạc ở cấp Tiểu học. Tập hát là rèn luyện một số kĩ năng mang tính phổ thông về ca hát được vận dụng vào các bài hát cụ thể trong chương trình của bộ môn. Bằng ngôn ngữ và đặc thù riêng của mình là những âm thanh mang tính biểu cảm, Âm nhạc có ảnh hưởng trực tiếp và sâu sắc đến tư tưởng, tình cảm và cảm xúc của các em. Chính vì vậy mà qua các giờ học hát người giáo viên cần phải bồi dưỡng cho các em một số kĩ năng ca hát cơ bản, nắm được các kĩ năng cần thiết để thể hiện tình cảm của mình khi hát một bài hát cụ thể với phong cách hát tự nhiên và diễn cảm. Với các biện pháp được áp dụng nêu trên, mỗi biện pháp có tác dụng cụ thể khác nhau, có biện pháp là tiền đề cho các biện pháp khác, có biện pháp mang tính then chốt, các biện pháp đó có mối quan hệ biện chứng với nhau, bổ trợ nhau và cùng hướng đến mục tiêu giúp cho học sinh có kỹ năng ca hát, biểu diễn, … các bài hát. Bên cạnh những biện pháp nêu trên, để giúp học sinh học tốt môn Âm nhạc nói chung, có kỹ năng ca hát nói riêng, người giáo viên dạy môn Âm nhạc cần phải thực hiện được một số nội dung sau: - Thường xuyên thay đổi phương pháp dạy học của mình phù hợp với đối tượng học sinh của trường. - Luôn có ý thức học hỏi, rèn luyện kĩ năng Âm nhạc của bản thân. Giáo viên cần phải hát mẫu chuẩn xác, cách trình bày bài hát, tư thế ca hát, và cách biểu diễn phải phù hợp với bài hát. - Trước khi lên lớp và dạy một bài hát mới, phải chuẩn bị kế hoạch dạy học (giáo án), đồ dùng dạy học đầy đủ, phong phú, tìm hiểu trước những đoạn nhạc khó mà học sinh hát có thể bị sai để đưa ra những biện pháp hỗ trợ phù hợp. 16 - Trong quá trình dạy học, nên thường xuyên tuyên dương và khen ngợi các em kịp thời, dù là sự tiến bộ nhỏ nhất. Khơi gợi trong các em sự tự tin, niềm hứng khởi trong học tập. - Luôn tạo không khí học tập sôi nổi, tổ chức các trò chơi Âm nhạc thi đua giữa cá nhân học sinh, giữa các nhóm, các tổ, các lớp… Phong trào ca hát phải được duy trì thường xuyên, liên tục trong các buổi học và gắn liền với các hoạt động của Đội TNTP Hồ Chí Minh trong nhà trường. Trên đây là một số kinh nghiệm của bản thân tôi trong quá trình dạy học của mình nhằm giúp các em thực hiện được một số kĩ năng ca hát cơ bản. Tôi hi vọng rằng với phương pháp rèn luyện này, về lâu dài sẽ góp phần nâng cao chất lượng ca hát cho các em học sinh cấp tiểu học. Kính đề nghị các thầy cô giáo, hội đồng chấm đóng góp ý kiến để tôi hoàn thiện hơn sáng kiến kinh nghiệm của mình, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Âm nhạc, nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh trường Tiểu học Hà Huy Tập. Tôi xin chân thành cảm ơn! Dray Sáp, ngày 30 tháng 04 năm 2019 Người viết Dương Thị Thúy Nga 17 NHẬN XÉT HỘI ĐỒNG CHẤM SÁNG KIẾN ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG CHẤM SKKN ……………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………. 18 TÀI LIỆU THAM KHẢO STT Tên tài liệu Tác giả 1 Chuẩn kiến thức, kỹ năng môn Âm nhạc lớp 5 Nhà xuất bản Giáo Dục 2 Phương pháp dạy học Âm nhạc cho học sinh Tiểu học Điều 23 của luật Giáo dục Hoàng Long Tài liệu về đổi mới phương pháp dạy học tích cực ở cấp Tiểu học Nhà xuất bản Giáo Dục Phương pháp dạy học Âm nhạc ĐH sư phạm nghệ thuật trung ương 6 Sách thiết kế bài giảng lớp 4, 5 Nhà xuất bản ĐHSP 7 Âm nhạc với trẻ em Phạm Tuyên 8 Tài liệu trên internet Sưu tầm 3 4 5 Bộ GD&ĐT 19