Tài liệu Skkn phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh thông qua hoạt động nhóm cho hs lớp 2

1. Là tác giả đề nghị xét công nhận sáng kiến: “Phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh thông qua hoạt động nhóm” 2. Chủ đầu tư tạo ra sáng kiến: Tác giả đồng thời là chủ đầu tư tạo ra sáng kiến. 3. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: Giáo dục (các môn học) 4. Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu: 10/9/2020 5. Mô tả bản chất của sáng kiến: 5.1. Tính mới của sáng kiến: *Tình trạng của giải pháp đã biết: Hiện nay, trên tinh thần đổi mới phương pháp nhằm phát huy tính tích cực của học sinh, rất nhiều giáo viên đã sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học. Trong quá trình tham gia thảo luận nhóm, học sinh học được tính hòa nhập, chia sẻ để giải quyết vấn đề một cách nhanh chóng, chủ động. Học sinh biết chia sẻ công việc một cách bình đẳng, biết cách giao việc cho nhau và có trách nhiệm đối với công việc của mình cũng như cả nhóm. Đồng thời, thông qua hoạt động thảo luận nhóm sẽ tập cho các em kĩ năng làm việc theo nhóm, giúp các em tự tin hơn, có kinh nghiệm trong quản lí, tổ chức làm việc theo nhóm, đặc biệt là tính năng động. Bên cạnh đó, thảo luận nhóm còn kích thích thi đua giữa các thành viên trong nhóm, cải thiện mối quan hệ thầy- trò (thầy nói - trò nghe). Từ đó, giáo viên có được thông tin phản hồi từ học sinh, đồng thời tăng cường mối giao cảm thầy trò, khiến cho giờ học trở nên sinh động, hấp dẫn hơn... Việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm vào giảng dạy ở trường tiểu học là phù hợp với xu thế chung về đổi mới phương pháp dạy học mà ngành giáo dục nước ta đã đề ra. Thế nhưng trong thực tiễn vì giáo viên chưa chú ý về kỹ năng và phương pháp tổ chức nên vẫn chưa phát huy hết được hiệu quả của phương pháp này. Có nhiều giáo viên sử dụng phương pháp này còn mang tính “hình thức”, bởi vì rất nhiều lí do khác nhau. Lí do có thể xuất phát từ giáo viên, từ học sinh, cũng có thể từ cơ sở vật chất…. Từ những lý do nêu trên, tôi đã chọn đề tài để nghiên cứu. Qua nghiên cứu, tôi nhận thấy một trong những nguyên dẫn đến tình trạng thảo luận nhóm chưa hiệu quả đó là: - Sĩ số học sinh quá đông cũng rất khó cho việc chia nhóm. 2 - Các thành viên trong nhóm làm việc độc lập không ai giúp đỡ ai, không có trách nhiệm đối với nhóm, giáo viên thiếu sự quan tâm đối với nhóm. - Thời gian thảo luận không đảm bảo vì trình độ học sinh ở các nhóm không giống nhau và cách tổ chức chưa phù hợp. - Nguyên nhân khách quan ảnh hưởng không nhỏ đến kết quả thảo luận đó là cơ sở vật chất : bàn ghế dài, nặng, không gian lớp học chật chội cũng làm các em khó di chuyển. - Từng học sinh trong nhóm chưa hiểu rõ nhiệm vụ được giao. Khi học sinh chưa hiểu rõ nhiệm vụ thì không thể nào tham gia tốt vào quá trình thảo luận được. Từ đó dẫn đến tình trạng nhóm hoạt động trầm, buồn tẻ. - Nội dung đưa ra quá đơn điệu cũng tạo ra sự nhàm chán cho học sinh bởi vì không có gì phải bàn bạc, tranh luận nữa. - Có những trường hợp thảo luận không mang lại hiệu quả. Mọi người trong nhóm đưa ra biểu quyết mà không cần tranh luận nữa. Có học sinh không thoải mái với quyết định của nhóm. Từ đó các em sẽ thấy bị ức chế và không muốn bộc lộ suy nghĩ ý kiến riêng của mình trong các lần thảo luận sau. - Nhóm trưởng không được thay đổi thường xuyên nên không phát huy được năng lực của các thành viên trong nhóm. Hoạt động nhóm chỉ tập trung ở một số đối tượng học tốt, năng động, còn một số học sinh khác thì lợi dụng hoạt động nhóm để chơi. - Cách trình bày của các nhóm chưa khoa học, gây tốn thời gian, gây ra tình trạng khó hiểu, bởi vì chưa có sự dẫn dắt của giáo viên. - Học sinh chỉ nắm được nội dung của nhóm mình, chưa quan tâm đến nội dung nhóm bạn trình bày. - Đặc biệt là năng lực tổ chức của giáo viên trong quá trình dạy học. - Giáo viên chưa kết hợp tốt các kĩ thuật trong dạy học theo nhóm. * Các giải pháp có tính mới: Để nâng cao chất lượng dạy học, cần phải chú ý những phương pháp dạy học phát huy tính tích cực chủ động, sáng tạo của học sinh. Trong số các phương pháp dạy học tích cực, tôi đặc biệt lưu tâm đến phương pháp thảo luận nhóm. Sáng kiến: “Phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh thông qua hoạt động nhóm” của tôi áp dụng tại lớp Hai /3 trường Tiểu học An Lộc A – Thị 3 xã Bình Long – tỉnh Bình Phước. Một số vấn đề tôi đặt ra nhằm mục đích giúp cho giáo viên biết cách tổ chức thảo luận nhóm đạt hiệu quả, nhằm nâng cao chất lượng dạy học, tạo hứng thú học tập cho học sinh. Từ việc nghiên cứu thực tiễn, tôi đã áp dụng các giải pháp sau: - Chia nhóm phù hợp, linh động; - Phân công trách nhiệm trong nhóm rõ ràng và chuẩn bị đầy đủ phương tiện hỗ trợ; - Lựa chọn nội dung thảo luận phù hợp và dự kiến thời gian thảo luận; - Chú trọng vai trò của học sinh đặc biệt là nhóm trưởng; - Xác định vai trò của giáo viên; - Cách thức trình bày kết quả thảo luận; - Vận dụng một số kĩ thuật cơ bản vào thảo luận nhóm. 5.2. Nội dung sáng kiến: 5.2.1. Chia nhóm Theo tôi nghĩ để tránh sự nhàm chán cho học sinh khi tham gia các hoạt động học tập thì ta nên vận dụng kết hợp nhiều phương pháp trong cùng một tiết học. Ngoài ra chúng ta cần phải đổi mới bản thân phương pháp đó : Đối với phương pháp thảo luận nhóm chúng ta nên sử dụng nhiều hình thức chia nhóm khác nhau để gây được sự hứng thú cho học sinh trong học tập ta có thể chia nhóm ngẫu nhiên hoặc cố định. Thông thường giáo viên thường chia nhóm theo tổ để đỡ tốn thời gian di chuyển. Điều đó cũng thuận lợi đối với những tiết có nội dung dài. Thế nhưng cứ chia nhóm mãi như thế sẽ gây ra sự nhàm chán cho học sinh. Từ sự nhàm chán sẽ dẫn đến hoạt động nhóm không tích cực. Trong qua trình dạy học tôi cũng thường xuyên sử dụng phương pháp thảo luận nhóm. Ở những tiết khác nhau, tôi đã sử dụng các cách chia nhóm khác nhau để tránh sự nhàm chán cho học sinh. Tôi xin được giới thiệu một vài cách chia nhóm sau:  Gọi số: Nếu cần chia lớp làm 4 nhóm thì giáo viên sẽ cho các em đếm lần lượt từ 1 đến 4 (theo hàng ngang hoặc dọc) sau đó yêu cầu những em có cùng số ngồi thành 1 nhóm  Chia theo biểu tượng : 4 - Giáo viên chuẩn bị một số biểu tượng (ví dụ: cam, lê, táo … thỏ, mèo, cá …) cùng với sĩ số học sinh. - Cho học sinh bốc thăm (tổ trưởng các tổ đem đến cho bạn bốc thăm). - Những học sinh có cùng biểu tượng ngồi cùng một nhóm. Với cách chia nhóm này học sinh sẽ cảm thấy thoải mái vui vẻ. Chia nhóm theo màu sắc :  Giáo viên phát cho mỗi em 1 mảnh giấy màu. Sau đó, giáo viên cho học sinh có phiếu cùng màu ngồi với nhau (nhóm cùng màu) hoặc cho học sinh có phiếu khác màu ngồi cùng với nhau (nhóm khác màu). Chia nhóm theo số:  Giáo viên có sẵn những thẻ số theo sĩ số học sinh. Ví dụ lớp có 42 em thì làm các thẻ số từ 1 đến 42. Phát cho mỗi em một thẻ ngẫu nhiên. Muốn chia lớp thành 7 nhóm thì giáo viên yêu cầu 6 số gộp thành một nhóm. Giáo viên ấn định sẵn vị trí của các nhóm. Ví dụ: 1–6 7 - 12 13 - 18 19 - 24 25 - 30 31 -36 37 - 42 Sau khi có lệnh họp nhóm các em sẽ chạy đến vị trí của nhóm mình. Hoặc: Lớp có 42 học sinh, giáo viên muốn chia lớp thành 7 nhóm thì giáo viên yêu cầu điểm số từ 1- 6 lần lượt đến hết. Giáo viên ấn định sẵn vị trí của các nhóm. Các em có số 1 vào nhóm 1, số 2 vào nhóm 2,…tương tự đến nhóm 7.  Chia nhóm đôi: - Giáo viên dùng ký hiệu (N 2 ) 2 em ngồi cạnh nhau sẽ thảo luận yêu cầu giáo viên đề ra. - Cách chia nhóm này rất thuận lợi có ưu điểm là đỡ tốn thời gian cho học sinh di chuyển.  Tùy theo nội dung bài ta có thể thành lập nhóm xuất phát hoặc nhóm chuyên sâu. - Nhóm xuất phát: Là nhóm gồm những học sinh có trách nhiệm cùng nhau tìm hiểu 1 vấn đề, 1 số thông tin đầy đủ, trong đó mỗi học sinh có trách nhiệm thu thập 1 phần của thông tin. 5 Ví dụ: giáo viên cho học sinh quan sát nói tên và nêu ích lợi của những cây có trong hình : Học sinh A Cây Mít Học sinh B Cây Sả. Học sinh C Cây Thanh Long Học sinh D Cây Dừa - Nhóm chuyên sâu là nhóm gồm những học sinh có nhiệm vụ nắm vững phần thông tin ở nhóm xuất phát. Như vậy 1 học sinh sẽ nhận nhiệm vụ từ nhóm xuất phát đến nhóm chuyên sâu trao đổi, thảo luận thu thập thông tin, rồi trở lại nhóm xuất phát để truyền đạt lại thông tin cho cả nhóm. Dù chia nhóm theo kiểu nào thì điều giáo viên đặc biệt chú ý là số lượng không quá đông vì sẽ ảnh hưởng đến chất lượng thảo luận. 5.2.2. Phân công trách nhiệm trong nhóm và phương tiện hỗ trợ Bên cạnh việc chia nhóm sinh động, ngẫu nhiên thì cách tổ chức nhóm giáo viên cần lưu ý. Bởi vì tổ chức không khéo thì sẽ không đạt được kết quả như mình mong muốn. Mỗi em trong nhóm đều phải có trách nhiệm trong nhóm mình. Việc phân công trách nhiệm của mỗi thành viên trong nhóm là do chính nhóm đó đề xuất và thống nhất. Trong nhóm phải xác định các thành phần: nhóm trưởng, thư kí, báo cáo viên, các thành viên của nhóm. + Trưởng nhóm : quản lí, chỉ đạo, điều hành nhóm hoạt động. + Thư kí : Ghi lại kết quả của nhóm sau khi được thống nhất. + Báo cáo viên: trình bày trước lớp kết quả công việc của nhóm. + Người theo dõi về thời gian. Trách nhiệm này không phải cố định mà phải được thay đổi luân phiên sau mỗi lần sinh hoạt nhóm hoặc định kỳ do giáo viên hoặc tổ quy định. Nghĩa là mỗi thành viên đều được làm tổ trưởng, làm thư ký, làm báo cáo viên. Để tránh tình trạng một em luôn làm một nhiệm vụ, không phát huy được tính tích cực chủ động của học sinh, giáo viên cần cho học sinh thay phiên đóng vai các thành phần trên. Có như vậy năng lực cá nhân mỗi học sinh sẽ được phát huy. Bên cạnh xác định thành phần của nhóm, phương tiện dạy học cũng hỗ trợ tích cực cho hoạt động nhóm. Giáo viên cần chuẩn bị đầy đủ những phương tiện phục vụ 6 cho hoạt động nhóm. Những phương tiện cần thiết như phiếu học tập, tranh ảnh, vật thật … Đối với phiếu giao việc cần rõ ràng, ngắn gọn để học sinh dễ hiểu. Đối với học sinh tiểu học kỹ năng ghi chép còn chậm cho nên vai trò của thư ký cũng khá quan trọng. Một trong những lí do dẫn đến nhóm làm việc không đủ thời gian cho thảo luận nhóm đó là thư kí ghi chậm. Vì những lí do trên giáo viên cần phải hướng dẫn cách ghi như thế nào cho ngắn gọn đầy đủ. Ví dụ: Với yêu cầu “Hãy quan sát các hình vẽ trong sách giáo khoa trang 26, 27, bạn hãy viết tên các đồ dùng” (Đồ dùng trong gia đình – TNXH lớp 2) Nếu giáo viên để các em tự ghi sẽ dẫn đến tình trạng viết dài, lủng củng không rõ ràng, tốn thời gian. Khi dạy bài này tôi phát cho mỗi nhóm 1 phiếu giao việc: Bằng gỗ Bằng sứ hoặc thủy tinh Bằng nhựa Sử dụng điện (chất dẻo) Theo cách này tôi nhận thấy các em làm việc rất hiệu quả, ghi chép nhanh, trình bày lại khoa học. 5.2.3. Nội dung và thời gian thảo luận a. Nội dung: Nhiệm vụ giao cho mỗi nhóm phải rõ ràng, ngắn gọn, đủ để các thành viên hiểu rõ về nhiệm vụ cụ thể của tổ mình phải làm gì, làm trong thời gian bao lâu; nếu cần giáo viên có thể giải thích thêm một vài từ ngữ, khái niệm…, kiểm tra thử một vài thành viên xem các em có hiểu được nhiệm vụ được giao hay chưa. Giáo viên cần gợi ý cho các nhóm để các bạn lâu nay ít được phát biểu, ít được đề đạt ý kiến của mình có quyền đưa ra câu trả lời trước nhất. Chọn nội dung hoạt động nhóm thường là nội dung có nhiều ý, nội dung trọng tâm, có tính tư duy, học sinh ở mức đạt chuẩn, dưới chuẩn khó giải quyết. Cần đưa ra những câu hỏi mở, nhưng nội dung mà đòi hỏi phải có sự hợp tác của cá nhân, có những ý kiến khác nhau để từ đó đi đến thống nhất, kết luận. Có như vậy không khí 7 thảo luận của nhóm mới sôi nổi. Tuy nhiên câu hỏi không nên quá khó đối với các em, phải vừa sức phù hợp với trình độ học sinh cả nhóm. Có thể dành cho học sinh chưa đạt chuẩn những nội dung dễ hơn đơn giản hơn để các em hoàn thành nhiệm vụ của mình nhưng vẫn đảm bảo thời gian quy định. Nội dung thảo luận có thể giống hoặc khác nhau. b. Thời gian: Một mặt hạn chế khi chia nhóm ngẫu nhiên là mất thời gian. Để khắc phục nhược điểm này giáo viên cần sắp xếp bàn ghế trong phòng học phù hợp, sắp xếp chỗ ngồi hợp lý để khi di chuyển đỡ tốn thời gian. Bàn ghế cần kê để học sinh ngồi hướng mặt vào nhau tạo sự tập trung, thân thiện trong học tập. Cách sắp xếp này khuyến khích học sinh nói với nhau, nhìn và nghe được nhau, hợp tác với nhau trong công việc. Giữa các nhóm phải có lối đi cho giáo viên và học sinh dễ dàng di chuyển, tạo điều kiện thuận lợi cho giáo viên theo dõi và sự hoạt động của các nhóm. Ngoài việc sắp xếp bàn ghế GV có thể khuyến khích các em hình thành nhóm nhanh (tránh mất thời gian) bằng cách: Giáo viên phát cho các nhóm, mỗi nhóm 1 tấm thẻ. Nhóm nào ổn định trước sẽ giơ sao lên. Giáo viên tuyên dương nhóm ấy. Vì đặc điểm của học sinh là thích được khen cho nên em nào cũng cố gắng khẩn trương hình thành nhóm. Áp dụng biện pháp này tôi nhận thấy việc hình thành nhóm đạt hiệu quả, khắc phục được tình trạng học sinh lê mề, chậm chạp gây mất thời gian. Trong hoạt động nhóm cần quy định thời gian cụ thể. Tuyên dương kịp thời những nhóm hoàn thành nhiệm vụ mà vẫn đảm bảo thời gian. Động viên kịp thời những nhóm làm chậm, giúp đỡ uốn nắn kịp thời nhất là những học sinh nhút nhát, tự ti. Thời gian thảo luận có thể căn cứ vào nội dung thảo luận cũng như đặc điểm lớp học. 5.2.4. Chú trọng vai trò của học sinh đặc biệt là nhóm trưởng Học sinh thảo luận nhỏ đủ nghe trong nhóm, không cãi và ồn ào, đi lại trong lớp, khi có hiệu lệnh hết thời gian thảo luận nhanh chóng quay về vị trí và tiếp tục chú ý theo dõi để tiếp thu kiến thức hoặc bổ sung thêm ý kiến… 8 Trước khi thảo luận nhóm về một vấn đề (một nội dung cần phân tích, giải thích…) nên cho mỗi cá nhân trong nhóm tự ghi ý kiến riêng vào giấy nháp riêng rồi đưa ra thảo luận thống nhất ý kiến đúng. Khi có lệnh thảo luận phải nhanh chóng vào vị trí, phải biết dựa vào sách giáo khoa, kiến thức cũ đã học, biểu đồ, bài tập, câu hỏi để bàn bạc thảo luận. Các thành viên trong nhóm phải chủ động chất vấn, đặt câu hỏi nghi vấn, phản biện với nhóm để tìm hiểu sâu sắc cặn kẽ mọi vấn đề thảo luận. Nhóm trưởng phải là người chuẩn bị nội dung: Phải xác định đúng mục tiêu của phần thảo luận nhóm, hướng dẫn các thành viên nhóm chuẩn bị tài liệu và cung cấp tài liệu cho từng thành viên, phân công nhiệm vụ cho từng người và bố trí chỗ ngồi các thành viên cho hợp lý để các thành viên trình bày nội dung của mình. Nhóm trưởng phải là người khởi động buổi thảo luận nhóm bằng cách tạo một bầu không khí vào đề một cách sinh động, chân tình và thật sự thoải mái. Trong buổi thảo luận: Người nhóm trưởng phải điều động được tất cả các thành viên tham gia tích cực vào buổi thảo luận, người nhóm trưởng phải biết lắng nghe, khuyến khích các người rụt rè, ngăn chặn những người nói nhiều, theo dõi và quan sát phản ứng của từng người để điều chỉnh buổi thảo luận. Khai thác nội dung bằng cách đặt câu hỏi kích thích tư duy của từng người. Phát hiện những mâu thuẫn trong cách trình bày của mỗi thành viên, tổng kết lại ý kiến của nhóm ở cuối buổi thảo luận. Nói chung, nhóm trưởng là người quan trọng, để lựa chọn một học viên làm nhóm trưởng thì người dạy phải biết quan sát thái độ và cách làm việc của từng HS để lựa chọn. Như vậy, nhóm trưởng là người đạo diễn, điều khiển buổi thảo luận của nhóm,... phải thể hiện tốt vai trò của mình để kích thích các thành viên hoạt động nhưng không phải nhóm trưởng là người quyết định thành công cho việc thảo luận của nhóm. Ở nhiều trường hợp nhưng không phải là tất cả, trong nhóm cần có một người ghi biên bản, ghi lại những điểm chính của cuộc thảo luận để trình bày trước cả lớp. Nhóm trưởng phải tôn trọng tất cả các ý kiến của các thành viên trong nhóm, phải làm sao (giảng giải, phân tích…) cho các học sinh khác trong nhóm hiểu được vấn đề và có thể thay mặt nhóm lên trình bày trước lớp. 9 Học sinh cần được luân phiên nhau làm “trưởng nhóm” và “thư kí”, luân phiên nhau đại diện cho nhóm trình bày kết quả thảo luận. 5.2.5. Vai trò của giáo viên Giáo viên là người chủ đạo, phải biết giao việc cho nhóm và cho từng thành viên trong nhóm. Có như vậy từng học sinh mới hiểu được nhiệm vụ của mình cần làm. Khi mỗi học sinh hiểu được nhiệm vụ cụ thể các em sẽ tham gia thảo luận tích cực hơn. Cần đưa ra quy định cụ thể trong khi thảo luận: Người nói phải có người nghe, phải bàn bạc trao đổi, nhóm trưởng kết luận, thư kí ghi. Giáo viên cần hướng dẫn hoạt động cho từng học sinh thông qua nhóm. Giao việc tỉ mỉ, rõ ràng cho nhóm và cho từng cá nhân. Học sinh chưa đạt chuẩn có hoàn cảnh khó khăn cần quan tâm đặc biệt. Trong quá trình học sinh hoạt động nhóm, giáo viên theo dõi tổng quát, phát hiện và hỗ trợ cho nhóm có khó khăn, kịp thời uốn nắn, điều chỉnh những lệch lạc của học sinh. Giáo viên phải hạn chế đến mức thấp nhất việc nói của mình trong khi các em đang hoạt động nhóm. Nếu cần, giáo viên cho cả lớp dừng lại để tập trung chú ý nghe giáo viên hướng dẫn thêm. Trong quá trình quan sát các nhóm làm việc, người giáo viên phải phát hiện các sai lầm mà các nhóm mắc phải khi tham gia nhóm, những sai lầm mang tính điển hình và chưa được sửa chữa để cuối phần thảo luận nhóm giáo viên có nhận xét, góp ý. Ngoài những vấn đề mà các thành viên nhóm thảo luận tổng kết để báo cáo thì giáo viên phải đặt thêm những câu hỏi bổ sung để phát huy tính tích cực hoạt động của nhóm (câu hỏi này không phải chỉ dành cho nhóm trưởng trả lời mà là các nhóm viên có liên quan). Đối với những nhóm chưa thực hiện nhiệm vụ được giao một cách tích cực, giáo viên đến gần và cùng tham gia, làm mẫu cho học sinh. Khi học sinh gặp khó khăn, giáo viên đưa ra những gợi ý cần thiết như liên hệ những kiến thức đang trao đổi với những kiến thức học sinh đã được học, tạo ra mối quan hệ giữa kiến thức mới và những kiến thức học sinh đã biết, đã trải nghiệm. Giáo viên cần chú ý quan tâm đến hoạt động của các học sinh thụ động trong nhóm, đặc biệt là trong quá trình các em tự học, giúp các em hiểu bài để các em tự tin hơn khi trao đổi với bạn cùng bàn và với nhóm. Với các học sinh tích cực, giúp các em 10 khắc sâu và mở rộng kiến thức bằng những câu hỏi phụ nhằm định hướng cho các em nâng cao kiến thức. Cần khuyến khích các em chia sẻ kinh nghiệm và học tập lẫn nhau đề xuất thắc mắc hỏi khi chưa thấy thật hiểu về một vấn đề nào đó. Để làm được điều đó giáo viên cần tuyên dương kịp thời những học sinh giúp đỡ bạn trong thảo luận, cùng những học sinh đưa ra câu hỏi mang tính sang tạo. Khuyến khích các em cùng tham gia để mỗi người đều đưa ra ý kiến. Biết lắng nghe ý kiến của nhau, giúp đỡ nhau hoàn thành nhiệm vụ. Mọi người cảm thấy thoải mái khi phân tích và nói một cách chân thành những điều mình suy nghĩ. Để làm được điều đó thì sau mỗi lần hoạt động nhóm giáo viên cho các em nhận xét về thái độ hợp tác của nhóm. Từ đó có hướng điều chỉnh phù hợp. Điều chúng ta cần chú ý là cách đánh giá kết quả học tập của học sinh. Kết quả thảo luận là kết quả chung của cả nhóm, là sự đóng góp tích cực của các thành viên. Dù các em thảo luận thành công hay không thì giáo viên cũng cần có một nhận xét mang tính tích cực. Trân trọng mọi ý kiến của các em. Động viên, khuyến khích các em làm tốt hơn đừng tạo áp lực cho các em. Điều đó sẽ giúp các em cảm thấy mạnh dạn, tự tin hơn ở các bước tiếp theo. Giáo viên phải nhắc lại các ý kiến mà nhóm đã trình bày một lần nữa khẳng định lại ý kiến của nhóm để nhóm cần bổ sung ý kiến hay không. Nhấn mạnh các khái niệm, các ý quan trọng của bài học. Giáo viên tóm tắt, tổng hợp, liên kết các ý kiến của từng nhóm thảo luận theo thứ tự để nêu bật được nội dung bài học. Để khắc phục tình trạng học sinh trong nhóm chỉ biết rõ nội dung của nhóm, không quan tâm đến nội dung các nhóm khác. Giáo viên cần tổ chức cho các nhóm đánh giá lẫn nhau. Nhận xét bổ sung cho nhóm bạn, nêu lại những gì nhóm bạn đã trình bày. Từ đó các em sẽ phải quan tâm đến những vấn đề của nhóm bạn. Một yêu cầu đặt ra cho giáo viên ở hầu hết các phương pháp là phải linh động, kịp thời, xử lí phù hợp những tình huống xảy ra ngoài dự kiến để tiết học đảm bảo được mục tiêu và thời gian qui định. Thảo luận nhóm có những em chưa tích cực hoạt động. Biện pháp tôi đã áp dụng để giúp các em tích cực hơn trong môn Tập đọc như sau: Thông thường trong phần luyện đọc có phần “Đọc đoạn trong nhóm” Ở phần này tôi thường cho các em đọc nhóm 2 hoặc 3 trong vòng 2 hoặc 3 phút (Tùy theo nội dung bài). Ban đầu quan 11 sát tôi nhận thấy có những nhóm học sinh đọc nhanh, xong các em ngồi chơi. Trong khi đó nhóm học sinh chưa đạt chuẩn vẫn còn đọc.Tôi đã đặt ra yêu cầu: Nhóm nào đọc được bao nhiêu lượt thì bỏ vào hộp giấy bấy nhiêu hạt đậu (GV phát sẵn cho học sinh- các em tự giữ). Sau khi thảo luận giáo viên kiểm tra xem nhóm nào đọc được nhiều lượt hơn sẽ được tuyên dương. Với cách này em nào cũng hăng hái đọc không có tình trạng ngồi chơi. Nhưng lưu ý có trường hợp học sinh đọc bỏ quãng để tính cho nhiều lượt. Thỉnh thoảng giáo viên kiểm tra bằng cách gọi nhóm đọc nhiều lượt đọc trước lớp để kiểm tra tốc độ đọc xem có phù hợp với số lượt đọc mà các em báo cáo không. Giáo viên cần nhắc nhở các em, khi các em báo cáo chưa đúng thực trạng. Để thực hiện tốt phương pháp này, giáo viên phải lưu ý rèn một số kĩ năng cơ bản sau đây: - Kĩ năng giao tiếp, tương tác trẻ với trẻ. + Biết lắng nghe và trình bày ý kiến một cách rõ ràng. + Biết lắng nghe và biết thừa nhận ý kiến của người khác. + Biết ngắt lời một cách hợp lí. + Biết phản đối một cách lịch sự và đáp lại lời phản đối. + Biết thuyết phục người khác và đáp lại sự thuyết phục. - Kĩ năng tạo môi trường hợp tác: Đây là sự ảnh hưởng qua lại, sự gắn kết giữa các thành viên. - Kĩ năng xây dựng niềm tin: Đây là kỹ năng tránh đi sự mặc cảm nhất là đối tượng học sinh có khó khăn về học. - Kỹ năng giải quyết mâu thuẫn: Đây là kỹ năng giúp học sinh tránh những từ ngữ dễ gây mất lòng nhau .Vì thế, trong thảo luận cần tránh những từ ngữ như đúng, sai mà cần thay vào đó những cụm từ như: thế này sẽ tốt hơn, tìm một giải pháp hợp lí hơn… 5.2.6. Trình bày kết quả thảo luận Giáo viên có thể thay đổi vị trí trình bày. Không nhất thiết lúc nào các em cũng lên bục giảng trình bày. Có thể chọn 4 bức tường làm địa điểm cho các nhóm trưng bày kết quả thảo luận của nhóm mình. 12 Kết quả thảo luận có thể được trình bày dưới nhiều hình thức: bằng lời, đóng vai, viết hoặc vẽ lên giấy khổ to…có thể do một người thay mặt nhóm trình bày, có thể nhiều người trình bày, mỗi người một đoạn nối tiếp nhau. Trước khi cho đại diện nhóm trình bày, giáo viên cần nêu lại vấn đề để cả lớp tập trung lắng nghe. Phải rèn cho học sinh có thói quen lắng nghe và khuyến khích các em đưa ra nhận xét cụ thể hoặc ý kiến bổ sung cho nội dung nhóm bạn vừa trình bày. Cao hơn nữa là tập cho học sinh đặt vấn đề, nêu câu hỏi tạo tình huống phản biện. Giáo viên hướng dẫn học sinh luân phiên thay đổi báo cáo viên trong nhóm. Ban đầu, những học sinh có năng lực trình bày lưu loát sẽ báo cáo kết quả, sau đó luân chuyển để em nào cũng được trình bày, nhằm rèn cho các em năng lực trình bày trước đám đông, giúp các em mạnh dạn, tự tin hơn trong giao tiếp. Để báo cáo viên có thể trình bày rõ kết quả làm việc của nhóm, nhóm phải tổ chức tập huấn trước, khi đó các em sẽ đưa ra các tình huống giả định khi nhóm bạn phát biểu ý kiến để chuẩn bị các phương án tranh luận góp ý. Giáo viên cần dự kiến trước các tình huống trả lời của học sinh để có thể xử lí tốt các kết luận. Việc nhận xét quá trình làm việc của nhóm cũng không nên qua loa, đại khái. Càng đưa ra nhận định cụ thể càng giúp học sinh tích lũy nhiều kinh nghiệm cho những hoạt động sau. Những tiêu chí nhận xét cần thiết phải có: Tinh thần thái độ làm việc của các thành viên trong quá trình thảo luận; Kết quả thực hiện nhiệm vụ được giao; Kĩ năng trình bày kết quả hoặc giải thích chất vấn trước lớp; Sự luân phiên vai trò của thành viên trong nhóm. 5.2.7. Một số kĩ thuật cơ bản của phương pháp dạy học thảo luận nhóm Trong dạy học bằng phương pháp thảo luận nhóm, giáo viên cần phối hợp một số kĩ thuật dạy học như: trình bày 1 phút, viết tích cực, nghe tích cực, các mảnh ghép, khăn trải bàn, chúng em biết 3…Sự linh hoạt, phối hợp nhuần nhuyễn các kĩ thuật dạy học góp phần phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo ở học sinh nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy. 5.3. Khả năng áp dụng của sáng kiến: Các biện pháp này có thể áp dụng cho các môn học ở các lớp trong bậc tiểu học và các lớp học ở bậc học cao hơn. 13 6. Những thông tin cần được bảo mật: Không 7. Các điều kiện cần thiết để áp dụng sáng kiến: Lớp học với sĩ số 30-42 học sinh, bàn ghế rời hai chỗ ngồi, giáo viên nắm vững các phương pháp dạy học tích cực, học sinh được học nhóm thường xuyên. 8. Đánh giá lợi ích thu được do áp dụng sáng kiến: a. Kết quả đạt được: a/ Kết quả Thực hiện mục tiêu chung của ngành giáo dục là cải cách giáo dục: đổi mới nội dung chương trình và cả phương pháp giáo dục, đặc biệt là thực hiện chương trình giáo dục phổ thông 2018 chú trọng đến phát triển năng lực, phẩm chất người học .… Bản thân tôi cũng đã từng bước đổi mới các phương pháp dạy học cho phù hợp với yêu cầu đặt ra. Bên cạnh việc phối hợp các phương pháp dạy học tôi đã đặc biệt chú ý đến phương pháp thảo luận nhóm - một phương pháp học tập hợp tác. Mục tiêu hoạt động là chung cho cả nhóm nhưng mỗi cá nhân được phân công một nhiệm vụ cụ thể. Trong nhóm nhỏ, mỗi cá nhân đều phải nỗ lực, không thể ỷ lại vào người khác; toàn nhóm phải phối hợp với nhau để cuối cùng đạt mục tiêu chung. Kết quả làm việc của mỗi nhóm được trình bày trước lớp sẽ tạo không khí thi đua giữa các nhóm, đóng góp tích cực vào kết quả chung của bài học. Khi áp dụng phương pháp này: - Học sinh có ý thức chủ động, tích cực hơn khi tham gia các hoạt động học tập. - Học sinh sáng tạo hơn trong cách giải quyết vấn đề. - Kiến thức trở nên sâu sắc, bền vững ở học sinh. - Học sinh được nhớ nội dung nhanh hơn do được giao lưu học hỏi lẫn nhau. - Rèn luyện được một số kĩ năng: biết lắng nghe, phê phán, phân tích, phản biện. - Các em trở nên mạnh dạn hơn trong giao tiếp, rèn kĩ năng diễn đạt. - Giáo viên có thời gian quan sát, theo dõi hoạt động của từng học sinh, giúp các em giải quyết khó khăn trong quá trình học tập. - Kết quả học tập các môn học rất khả quan. Cụ thể như sau: + Thống kê kết quả đạt được trong học kì I - năm học 2020 – 2021. 14 Năm học 2020-2021 ( CKI) TS HS Hoàn thành Hoàn thành tốt Chưa hoàn thành TS % TS % TS % Tiếng Việt 42 34 81 % 8 19 % 0 0 Toán 42 38 90.5 % 4 9.5 % 0 0 TN & XH 42 35 83.3 % 7 16.7 % 0 0 Đạo đức 42 35 83.3 % 7 16.7 % 0 0 Thủ công 42 35 83.3 % 7 16.7 % 0 0 Mĩ thuật 42 34 81 % 8 19 % 0 0 Âm nhạc 42 26 61.9 % 16 38.1 0 0 Thể dục 42 36 85.7 % 6 14.3 % 0 0 b/ Bài học Để tổ chức dạy học theo phương pháp hoạt động nhóm đạt hiệu quả, giáo viên cần chú ý những vấn đề sau: - Dự kiến nhóm, cách chia nhóm, số lượng học sinh trong nhóm. - Chuẩn bị nội dung thảo luận nhóm phù hợp. - Ấn định thời gian cụ thể cho hoạt động nhóm. - Chuẩn bị các phương tiện phục vụ cho hoạt động nhóm đầy đủ, tiện lợi. - Tổ chức linh hoạt, có sử dụng các biện pháp kích thích hoạt động học tập của học sinh một cách chủ động, sáng tạo giúp các nhóm hoạt động có hiệu quả. - Tạo cơ hội cho tất cả các đối tượng học sinh bộc lộ suy nghĩ của mình, trình bày ý kiến cá nhân trong nhóm, trước lớp. - Giúp đỡ kịp thời, khuyến khích các em thi đua lành mạnh, tránh tình trạng ganh đua một cách tiêu cực. - Đánh giá học sinh mang tính tích cực chủ yếu là động viên, khích lệ giúp các em tự tin, thoải mái trong hoạt động học tập của mình. - Cần vận dụng những biện pháp phù hợp nhằm động viên, khích lệ các em hoạt động một cách tích cực. 15 - Giáo viên phải biết khai thác lợi thế của tập thể để phát triển từng cá nhân. Phải quan tâm đến hứng thú và xu hướng, khả năng của từng học sinh trong môi trường tập thể.