Tài liệu Skkn phát huy tính tích cực của học sinh khi dạy phân môn lịch sử lớp 5

SKKN: Phát huy tính tích cực của học sinh khi dạy môn lịch sử lớp 5 PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH KHI DẠY MÔN LỊCH SỬ LỚP 5. A.PHẦN MỞ ĐẦU I. Lý do chọn đề tài: Bác Hồ từng nói “Có tài mà không có đức ,là người vô dụng. Có đức mà không có tài , làm việc gì cũng khó”.Mỗi giáo viên chúng ta cũng nhận thấy và đang thực hiện: Giáo dục những học sinh vừa có đức có tài để phục vụ đất nước. Mục tiêu của giáo dục là phát triển toàn diện con người về đạo đức ,trí tuệ , thể chất thẩm mỹ và kỹ năng nghề nghiệp nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế xã hội và tiến bộ khoa học công nghệ. 1.Cơ sở lí luận Môn tự nhiên xã hội cung cấp cho học sinh từ lớp 1 đến lớp 3 những hiểu biết cơ bản và ban đầu về các sự vật, sự kiện, hiện tượng và mối quan hệ giữa chúng trong tự nhiên, con người và xã hội, về cách vận dụng kiến thức đó trong đời sống và sản xuất. Qua lớp 4 và lớp 5 thí không còn môn tự nhiên nữa mà thay vào đó là môn lịch sử, qua giảng dạy để giúp học sinh tích cực trong học môn lịch sử có hiệu quả thì giáo viên phải có kế hoạch và phương pháp ngay từ đầu năm học. 2.Cơ sở thực tiễn Qua nhiều năm giảng dạy ở khối lớp 5, do đặc điểm tâm lý lứa tuổi học sinh , nên việc dạy và học môn lịch sử còn khó với giáo viên và có phần tẻ nhạt với học sinh . Vì đa số phụ huynh đều quan niệm lịch sử là môn phụ không có tính quyết định trong thi cử nên thường không thích đầu tư cho môn học . Mặt khác, chương trình lịch sử lớp 5 giúp học sinh lĩnh hội được một số tri thức ban đầu và thiết thực về xã hội. Đó là các sự kiện và nhân vật tiêu biểu trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc. Từ đó hình thành và phát triển ở học sinh các kỹ năng quan sát, mô tả, phân tích, so sánh, đánh giá mối quan hệ giữa các sự kiện trong xã hội, đồng thời vận dụng các tri thức đã học vào thực tiễn cuộc sống. Qua đó khơi dậy và bồi dưỡng tình yêu đất nước, hình thành thái Người thực hiện: Lê Hữu Trị Trường tiểu học Hướng Phùng 1 SKKN: Phát huy tính tích cực của học sinh khi dạy môn lịch sử lớp 5 độ đúng đắn đối với bản thân, gia đình, cộng đồng, kích thích tính ham hiểu biết khoa học của học sinh. II. Mục đích nghiên cứu: Với trăn trở hiện nay , tại sao lớp trẻ rất hiểu về lịch sử các nước nhưng lại mù mờ về lịch sử của chính dân tộc mình . Chúng ta không trách các em thờ ơ , mà hỏi tại sao chúng ta không đưa lịch sử dân tộc đến với các em bằng cách nào đó vừa gần gũi vừa hứng thú , để các em tiếp nhận một cách dễ dàng hơn , không cứng nhắc khô khan . Phải làm sao để các em tự khám phá , để biết, để hiểu và chắc chắn khi đã biết đã hiểu thì các em sẽ yêu mến và những giờ học lịch sử sẽ trở nên hứng thú say mê hơn .Do đó tôi đã chọn đề tài : PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH KHI DẠY MÔN LỊCH SỬ 5. Hy vọng mình sẽ đóng góp một phần nhỏ bé, thật nhỏ bé làm rạng danh những trang sử vàng của dân tộc , khơi dậy lòng tự hào về truyền thống đấu tranh của DÂN TỘC VIỆT NAM III. Đối tượng nghiên cứu: - Học sinh trường tiểu học Hướng Phùng IV. Đối tượng khảo sát, thực nghiệm: * Đối tượng: Học sinh lớp 5 Tình hình giảng dạy trong môn lịch sử ở trường Tiểu học Hướng Phùng. V. Phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu sách lịch sử lớp 5 và tài liệu liên quan đến bài dạy. Dùng câu hỏi điều tra chung cho học sinh lớp 5 hoặc thu thập ý kiến chủ quan của học sinh. Nghiên cứu các bài học. Nghiên cứu các phương pháp lựa chọn và tổ chức cho học sinh phù hợp. VI. Phạm vi và kế hoạch nghiên cứu: 1. Phạm vi nghiên cứu: Tình hình thực tế trong quá trình giảng dạy và học môn lịch sử của các em học sinh lớp 5 tại trường Tiểu học Hướng Phùng Tâm lý độ tuổi: 11 tuổi. Những biểu hiện khách quan cho học sinh. Đảm bảo nguyên tắc lí thuyết làm chỗ dựa cho việc học của các em ở môn lịch sử. 2. Kế hoạch nghiên cứu: Khi mới nhận các em đầu năm 2012-2013. Qua trao đổi và thông qua một số tiết dạy lịch sử đầu năm, tôi nhận thấy thực trạng học sinh ở lớp không có em Người thực hiện: Lê Hữu Trị Trường tiểu học Hướng Phùng 2 SKKN: Phát huy tính tích cực của học sinh khi dạy môn lịch sử lớp 5 nào học môn này một cách tích cực, các em học rất thụ động.Các em chỉ thụ động nghe và biết những sự kiện , nhân vật lịch sử mà nội dung bài nhắc đến , các em chưa hứng thú tìm hiểu sâu hơn , rộng hơn về những gì các em cần phải tìm hiểu Qua quá trình giảng dạy môn lịch sử ở lớp đến tháng 12 năm học 20132014 tôi đã nghiên cứu và kiểm chứng và thu được những kết quả khả quan. B.NỘI DUNG ĐỀ TÀI I. Những nội dung lý luận: -Mỗi chúng ta sinh ra và lớn lên trên đất nước Việt Nam. Mỗi người đều mang trong mình dòng máu Lạc Hồng , chúng ta đều là con một mẹ , sống chung một mái nhà nước Việt .Vậy tại sao con em chúng ta không hiểu biết gì về lịch sử nước ta . Không biết không hiểu sao yêu mến được ? .Tất cả phải làm sao cho các em biết - hiểu – yêu mến -tự hào về lịch sử dân tộc. Trách nhiệm nặng nề vẻ vang này là của mỗi giáo viên. Người giáo viên là người lãnh sứ mệnh cao cả đó . Là cầu nối để đưa các em đến gần hơn với những trang lịch sử hào hùng của ông cha ta . Nhưng làm được điều đó trước hết người giáo viên phải có kiến thức , am hiểu về lịch sử dân tộc và bản thân người giáo viên đã yêu mến -tự hào . Thì mới thực sự làm tròn trách nhiệm vẻ vang đó. -Trong sự nghiệp giáo dục hiện nay , theo tinh thần đổi mới phương pháp dạy học, trong đó người giáo viên luôn giữ vai trò tổ chức chỉ đạo , học sinh tích cực chủ động nắm tri thức , tạo cho học sinh sự tham gia hứng thú và trách nhiệm . Người giáo viên đảm nhận vai trò chủ động xây sáng tạo dựng kế hoạch, hướng dẫn hoạt động và hợp tác. Người học được người dạy theo sát giúp đỡ trong quá trình học nên tích cực tự giác và thể hiện sự năng động trong hoạt động học tập , kết quả cuối cùng là học sinh đã tiếp thu được những nguồn tri thức mới. Bằng sự khám phá của bản thân với sự định hướng , giúp đỡ của giáo viên.Tự mình khám phá ra tri thức học sinh sẽ cảm nhận được sự hứng thú say mê và yêu mến môn học hơn ngàn lần những gì học sinh tiếp nhận một cách thụ động từ giáo viên . Người thực hiện: Lê Hữu Trị Trường tiểu học Hướng Phùng 3 SKKN: Phát huy tính tích cực của học sinh khi dạy môn lịch sử lớp 5 II. Thực trạng vấn đề nghiên cứu: 1. Khó khăn: - Đa số các em ở đây đều là học sinh dân tộc, có hoàn cảnh khó khăn , nhiều gia đình chưa có sự quan tâm nhiều đến việc học của học sinh.. - Cơ sở vật chất còn thiếu thốn , chưa có phòng chức năng, Đồ dung dạy học tuy được trang bị nhưng chưa đủ và phong phú 2. Thuận lợi: -Ban giám hiệu luôn quan tâm tạo mọi thuận lợi cho giáo viên và học sinh về cơ sở vật chất cũng như các điều kiện nhà trường hiện có. -Hiện nay các nguồn thông tin từ sách báo, truyền hình, truyền thanh khá phong phú, đặc biệt là thông tin trên mạng Internet giúp giáo viên tự học hỏi nâng cao tay nghề. Nội dung sách giáo khoa phù hợp với trình độ nhận thức của học sinh . -Luôn được sự ủng hộ động viên giúp đỡ của anh em đồng nghiệp . -Bản thân là giáo viên dạy lâu năm ở khối lớp 5. -Đồ dùng dạy học cũng được trang bị, một số đồ dùng tự làm đạt hiệu quả cao. III. Mô tả và phân tích các biện pháp: - Sách giáo khoa lớp 5 biên soạn phù hợp với tâm lý nhận thức của học sinh tiểu học. Không quá tải về kiến thức . Tạo điều kiện cho giáo viên đổi mới phương pháp dạy học. Giúp học sinh tự rèn tại lớp , tại nhà. Nhằm giúp học sinh có ý thức tự giác trong học tập. -Đặc điểm môn lịch sử lớp 5 là cung cấp cho học sinh một số kiến thức cơ bản thiết thực về các sự kiện , nhân vật lịch sử tiêu biểu,sắp xếp theo thứ tự thời gian, đại diện cho các thời kỳ lịch sử , không chứa đựng huyền thoại , truyền thuyết hay phóng tác , hư cấu lịch sử. Về mức độ chỉ giới hạn ở mức biết lịch sử , còn yêu cầu về hiểu lịch sử chỉ ở mức rất sơ đẳng , chủ yếu xem xét ý nghĩa của các sự kiện , các nhân vật lịch sử đối với xã hội. -Nội dung dạy học : Hơn 80 năm chống thực dân Pháp, (1858-1945): Các cuộc khởi nghĩa và hoạt động yêu nước _Thành lập Đảng cộng sản Việt Nam. Cách mạng tháng tám 1945 và tuyên ngôn độc lập (2/9/1945). Người thực hiện: Lê Hữu Trị Trường tiểu học Hướng Phùng 4 SKKN: Phát huy tính tích cực của học sinh khi dạy môn lịch sử lớp 5 Chín năm kháng chiến bảo vệ độc lập dân tộc (1946-1954); thực dân Pháp trở lại xâm lược. Những ngày đầu toàn quốc kháng chiến.Chiến thắng Điện Biên Phủ. -Kháng chiến chống Mỹ cứu nước và xây dựng đất nước (1954-1975). Đất nước thống nhất , cả nước xây dựng xã hội chủ nghĩa(1975-đến nay ) .Thành tựu tiêu biểu của công cuộc xây dựng xã hội chủ nghĩa . * Bước 1: hình thành và rèn luyện cho học sinh các kỹ năng : *Quan sát các sự vật , hiện tượng; thu thập,tìm kiếm tư liệu lịch sử từ các nguồn khác . *Nêu thắc mắc đặt câu hỏi trong quá trình học tập và chọn thông tin để giải đáp *Trình bày lại kết quả học tập bằng lời nói , bài viết , hình vẽ, sơ đồ. *Vận dụng kiến thức đã học vào cuộc sống. Góp phần bồi dưỡng và phát triển ở học sinh những thái độ và thói quen:  Ham học hỏi , tìm hiểu để biết về môi trường xung quanh các em .  Yêu thiên nhiên , con người, quê hương đất nước  Tôn trọng bảo vệ cảnh quan thiên nhiên và văn hoá gần gũi với học sinh. Từ những giờ học trên lớp , các em biết , hiểu- yêu mến - tự hào hơn về đất nước, con người Việt Nam. Từ đó các em thấy được trách nhiệm vinh dự của người đội viên đối với quê hương đất nước, với tổ quốc than yêu. Để làm rạng danh nước Việt trên toàn cầu. Trên đây là một số cơ sở lí luận và tình hình thực tế dạy học môn lịch sử lớp 5 mà tôi đã gặp phải. Tất nhiên còn nhiều tồn tại ở giáo viên và học sinh. Vậy khi hướng dẫn học sinh lĩnh hội kiến thức môn lịch sử như thế nào để phát huy được tính tích cực của học sinh là một điều mà tôi và các đồng nghiệp rất quan tâm. * Bước 2: Nguyên nhân những tồn tại trên : Qua một số năm giảng dạy ở khối lớp 5 (Môn TNXH trước đây – môn lịch sử và địa lý những năm thay sách ), trao đổi cùng bạn bè đồng nghiệp và thăm dò ý kiến của học sinh tôi nhận thấy : Học sinh hiểu biết rất mơ hồ về lịch sử. Thậm chí còn nhầm lẫn giữa nhân vật lịch sử nước nhà với nhân vật lịch sử tronh phim Người thực hiện: Lê Hữu Trị Trường tiểu học Hướng Phùng 5 SKKN: Phát huy tính tích cực của học sinh khi dạy môn lịch sử lớp 5 ảnh, không hứng thú khi đến giờ học lịch sử. Tình trạng trên theo ý kiến bản thân tôi là do những nguyên nhân sau : + Nguyên nhân khách quan : Phim, ảnh, sách truyện về lịch sử của ta còn nghèo nàn đơn điệu , không phong phú, sức hấp dẫn chưa cao. Nhiều thể loại chưa phù hợp với lứa tuổi thiếu nhi, các em bị ảnh hưởng nhiều bởi phim truyện nước ngoài, …. + Nguyên nhân chủ quan :Trang thiết bị phục vụ cho môn học còn nghèo nàn , giáo viên chưa đi sâu nghiên cứu tài liệu giảng dạy , chưa nhiệt tình trong bài dạy. Các hình thức dạy học còn đơn điệu, khô cứng . Bản thân đa số giáo viên có phần xem nhẹ phân môn này so với Toán và Tiếng Việt, chính vì thế khi tham gia các hội thi giáo viên rất dè dặt khi lựa chọn phân môn Lịch sử. *Bước 3: Biện pháp thực hiện: Từ đặc trưng và mục tiêu của phần lịch sử trong chương trình tiểu học tôi nhận thấy : Để có một tiết học lịch sử thành công, phát huy được tính tích cực của học sinh đòi hỏi phải có sự chuẩn bị thật kỹ của người dạy và người học. Về phía giáo viên : Căn cứ vào mục tiêu và nội dung của bài lịch sử, những yêu cầu cơ bản của bài, trình độ học sinh, điều kiện và hoàn cảnh cụ thể của trường lớp để thiết kế bài dạy. Căn cứ vào dạng bài lịch sử mà giáo viên chuẩn bị ảnh tư liệu, bản đồ, lược đồ, tìm hiểu thông tư từ nhiều nguồn, tham khảo nhiều kiến thức về sự kiện lịch sử liên quan đến nội dung bài dạy. Về phía học sinh : Chuẩn bị bài ở nhà như : Xem kỹ nội dung bài học, chú ý trước những câu hỏi trong SGK. Tìm hiểu sưu tầm thêm những tư lệu có liên quan đến bài họcqua người thân qua sách báo,… Để phát huy tính tích cực của học sinh trong phân môn lịch sử lớp 5 thì việc lựa chọn phương pháp dạy học và hướng dẫn học sinh cách học là rất quan trọng. Giáo viên phải lựa chọn phương pháp sao cho phù hợp với từng bài, với từng đối tượng học sinh sao cho học sinh phải tự khám phá ra kiến thức (dưới Người thực hiện: Lê Hữu Trị Trường tiểu học Hướng Phùng 6 SKKN: Phát huy tính tích cực của học sinh khi dạy môn lịch sử lớp 5 sự hướng dẫn của giáo viên) vì hoạt động của trò là quá trình tự giác, tích cực, tự vận động, nhận thức và phát triển nhưng phải được điều khiển. - Dạy môn lịch sử người giáo viên cần sử dụng các phương pháp đặc trưng của nhiều môn học khác nhau. Do chính tính tích hợp của nội dung. Đề cao vai trò chủ thể của người học , tăng cường tính tự giác tích cực và sáng tạo của hoạt động học tập. Giáo viên cần huy động tối đa kinh nghiệm và vốn tri thức có sẵn của học sinh vào việc dẫn dắt các em tự phát triển tri thức mới của bài học. Giáo viên thiết kế hệ thống câu hỏi, bài tập giao cho học sinh thực hiện với sự hướng dẫn cần thiết. Tổ chức các hoạt động như trò chơi học tập, sắm vai ….Qua đó giúp học sinh lãnh hội kiến thức. -Dạy học như vây thực chất là việc tổ chức cho học sinh học trong hoạt động và bằng hoạt động tự giác, tích cực, sáng tạo để học sinh tự phát hiện và tự chiếm lĩnh tri thức mới, vận dụng linh hoạt vào các tình huống khác nhau của cuộc sống. Đó là dạy học đề cao vai trò chủ thể nhận thức của học sinh. -Người giáo viên cần phải dạy tự học cho học sinh : trong nhà trường học sinh không thể học hết khối lượng tri thức nhân loại ngày càng tăng nhanh chóng trong mọi lĩnh vực. Việc học tập cần phải diễn ra suốt đời của học sinh . Nhà trường cần rèn cho các em khả năng tự học ngay trong qúa trình học tập ở trên ghế nhà trường.Vì vậy quá trình dạy học bao gồm cả dạy tự học. Đề cao vai trò chủ thể của học sinh trong học tập chính là điều kiện quan trọng cho việc dạy tự học.Bởi vì học là “sự biến đổi bản thân mình trở nên có thêm giá trị, bằng nỗ lực của chính mình để chiếm lĩnh những giá trị mới lấy từ bên ngoài”. * Bước 4:. Định hướng về phương pháp và hình thức tổ chức dạy học : -Vận dụng và kết hợp các phương pháp trên nguyên tắc : học sinh được tự hoạt động để phát hiện , nhận thức kiến thức. -Tổ chức học sinh thu nhập, tìm kiếm và chọn lựa các thông tin về lịch sử . Trên cơ sở các nguồn tri thức (Sách giáo khoa, tranh ảnh, bản đồ, sơ đồ , phương tiện nghe nhìn, …)Và vốn hiểu biết của học sinh, giáo viên hướng dẫn học sinh quan sát, phân tích, so sánh, hệ thống hoá kiến thức bước đầu khái quát hoá , tìm ra mối liên hệ giữa các sự vật , hiện tượng. Người thực hiện: Lê Hữu Trị Trường tiểu học Hướng Phùng 7 SKKN: Phát huy tính tích cực của học sinh khi dạy môn lịch sử lớp 5 - Lịch sử là việc đã xảy ra, có thật và tồn tại khách quan . Nhận thức lịch sử phải thông qua các “dấu vết” của quá khứ, nhũng chứng cứ về sự tồn tại của các sự kiện , hiện tượng, nhân vật đã diễn ra, do đó việc đầu tiên thiết yếu không thể bỏ qua là cho học sinh tiếp nhận thông tin từ sử liệu ( Hiện vật , tranh ảnh, bản đồ …)thông qua đó học sinh tái hiện được sự việc đã diễn ra. - Có thể tổ chức cho học tập cả lớp , theo nhóm hoặc cá nhân với mục đích tăng cường khả năng độc lập suy nghĩ , sáng tạo của học sinh, đồng thời phát triển mối giao lưu , tương tác giữa thầy và trò, giữa trò và trò . - Cần vận dụng tối đa các điều kiện , phương tiện ở địa phương để tổ chức cho học sinh học ngoài lớp, cho học sinh tham quan các di tích lịch sử ,văn hoá, các dấu vết quá khứ ,… * Bước 5: Một số phương pháp cụ thể : * Nêu và giải quyết vấn đề * Dạy học hợp tác trong nhóm nhỏ * Khai thác kiến thức từ kênh hình * Hình thành khái niệm và biểu tượng lịch sử. * Kể chuyện lịch sử. * Phương pháp vấn đáp. Mỗi phương pháp dạy học đều có tác dụng tích cực đối với học sinh , giúp học sinh nắm vững kiến thức và phát triển kỹ năng thái độ. Không có phương pháp nào là vạn năng cả, chính vì vậy trong một tiết dạy để đạt hiệu quả cao nhất đòi hỏi người giáo viên cần phải có sự sử dụng phối hợp hợp lý các phương pháp dạy học khác nhau. Với điều kiện cơ sở vật chất và trình độ tiếp nhận của học sinh. Khi dạy lịch sử cần lựa chọn hình thức và phương pháp phù hợp với tình hình giảng dạy chung và đặc trưng riêng của các bài lịch sử. * Bước 6: Một số hình thức dạy học phần lịch sử : Dạy trong lớp học * Dạy cả lớp * Dạy học theo nhóm * Dạy cá nhân Người thực hiện: Lê Hữu Trị Trường tiểu học Hướng Phùng 8 SKKN: Phát huy tính tích cực của học sinh khi dạy môn lịch sử lớp 5 Dạy ngoài hiện trường * Dạy cả lớp * Dạy theo nhóm * Dạy cá nhân * Bước 7: .Hướng dẫn học sinh cách học bộ môn lịch sử theo từng loại bài: Việc hướng dẫn học sinh cách học bộ môn lịch sử theo từng loại bài: việc thày và trò chuẩn bị sưu tầm tài liệu, tranh ảnh, tư liệu lịch sử tất cả đều nhằm phục vụ cho việc dạy học ở trên lớp với mục đích qua bài học học sinh phát huy được tính tích cực của mình thông qua phân môn lịch sử. Trước kia chúng ta thường quan niệm học lịch sử là phải học thuộc, nạp vào bộ nhớ của học sinh theo lối thầy đọc, trò chép, học thuộc lòng theo thầy, theo sách giáo khoa là đạt yêu cầu. Nhưng học tập lịch sử theo quan niệm hiện đại không phải là theo cách trên mà là: học sinh thông qua làm việc với sử liệu mà tạo ra hình ảnh lịch sử, tự xậy dựng, tự hình dung về quá khứ lịch sử đã diễn ra. Từ cơ sở nhận thức cá thể, độc lập đó, bằng các biện pháp tương tác xã hội (học theo nhóm, học cả lớp, đối thoại thày trò...)mà học sinh xây dựng sự nhận thức đúng đắn về môn lịch sử. Muốn làm đuợc điều đó khi dạy học trên lớp, giáo viên cần phải tiến hành qua các bước sau: Thông thường kết cấu của bài lịch sử lớp 5 gồm ba phần : - Mục đích (Nguyên nhân ) -Diễn biến - Kết quả và ý nghĩa . Tuy nhiên với từng mục này giáo viên cũng linh hoạt đặt tên sao cho thể hiện được nội dung của từng phần và cũng cuốn hút học sinh hơn. 1. Với loại bài dạy về sự kiện lịch sử : Khi dạy dạng bài về sự kiện lịch sử chiếm phần lớn chương trình lịch sử lớp 5, khoảng 29 bài.Tôi tiến hành như sau : -a. Định hướng mục tiêu bài dạy, xác định nhiệm vụ học tập với học sinh (Phần giới thiệu bài ) Người thực hiện: Lê Hữu Trị Trường tiểu học Hướng Phùng 9 SKKN: Phát huy tính tích cực của học sinh khi dạy môn lịch sử lớp 5 Giáo viên phải nêu được vấn đề vừa có tính khái quát vừa có tính cụ thể để học sinh tư duy và nhận thức được vấn đề mà giáo viên đưa ra , hướng học sinh vào vấn đề cần giải quyết . Muốn định hướng mục tiêu , xác định nhiệm vụ học tập được tốt , phần nêu vấn đề của giáo viên phải đạt các yêu cầu : * Lời dẫn phải xúc tích, giàu tính khái quát và giàu hình ảnh. Giáo viên có thể khéo léo liên hệ giữa bài cũ và bài mới .( Đây là một trong những yếu tố lôi cuốn sự hứng thú của người học ) * Phải đề cập được cốt lõi của bài học * Gợi trí tò mò của học sinh. V í dụ bài : Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời. Phần giới thiệu giáo viên nói:Đảng ta đã được thành lập trong thời gian nào?Đảng đã ra đời ở đâu?trong hoàn cảnh như thế nào;ai là người giữ vai trò quan trọng trong việc thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam?bài học hôm nay sẽ giúp các em trả lời những câu hỏi này. b. Tổ chức cho học sinh tiếp cận các nguồn sử liệu : Các sự kiện lịch sử trong chương trình lớp 5 không trình bày theo một hệ thống chặt chẽ như các cấp học sau, do đó vịêc tất yếu không thể không tiến hành là phần giới thiệu bối cảnh và dẵn dắt sự kiện: Giáo viên trình bày các sự kiện các sự việc , hiện tượng bằng phương pháp tường thuật, miêu tả hay kể chuyện –Đây là một trong những phương pháp đặc trưng khi dạy lịch sử .Khi kể chuyện giáo viên cần chú ý : Tôn trọng tính chân thật của lịch sử. Khi giới thiệu về bối cảnh lịch sử tôi thường kể cho học sinh nghe một câu chuyện mà phần kết thúc là nội dung chính các em sẽ phải tìm hiểu ở trong bài học nên thời gian kể chuyện chỉ gần 5 phút .Câu chuyện tôi kể không đòi hỏi các em phải nhớ toàn bộ nội dung, song yêu cầu các em nắm được những tình tiết chính và đó là cơ sở để tiến hành những hoạt động kế tiếp. Học sinh làm việc với SGK (đọc thầm ) để có những hình ảnh cụ thể về sự kiện, hiện tượng lịch sử. Người thực hiện: Lê Hữu Trị Trường tiểu học Hướng Phùng 10 SKKN: Phát huy tính tích cực của học sinh khi dạy môn lịch sử lớp 5 Tổ chức đàm thoại để tìm hiểu mục đích hay nguyên nhân diễn ra sự kiện … Dẫn dắt học sinh đi dần tới nội dung chính của bài.Thường là những câu hỏi liên quan tới phần mà mà các em vừa đọc thầm ,những câu hỏi tương đối dễ . Vì vậy giáo viên nên ưu tiên cho những học sinh nhút nhát , học sinh yếu giúp các em mạnh dạn trong giờ học. Ví dụ : Bài “Thu- Đông 1947, Việt Bắc “ Mồ chôn giặc Pháp ” Để giảng nguyên nhân xuất hiện chiến dịch, tôi treo bản đồ hành chính Việt Nam, để học sinh chỉ được 6 tỉnh thuộc căn cứ địa Việt Bắc từ đó nắm vững được vị trí của căn cứ địa Việt Bắc trên bản đồ Việt Nam. H ọc sinh đọc sách giáo khoa,tìm hiểu nguyên nhân, mục đích của chiến dịch.Học sinh trả lời cá nhân Giáo viên chốt và dẫn dắt học sinh tìm hiểu về diễn biến và ý nghĩa lịch sử của chiến dịch. c. Tổ chức cho học sinh làm việc ( Tự giải quyết các nhiệm vụ học tập mà giáo viên nêu ra thông qua hoạt động nhóm ). Quan niệm dạy học mới, dạy học là quá trình phát triển ,học sinh tự khám phá ,phát hiện, tự tìm ra chân lý nên việc tổ chức cho học sinh trình bày ý kiến, thảo luận trong nhóm để rút ra những ý kiến chung sẽ làm cho học sinh hứng thú hơn. Qua việc học hỏi, hợp tác mà tri thức trở nên sâu sắc, bền vững, dễ nhớ và nhớ lâu. Để giảng về diễn biến của chiến dịch: Tôi giới thiệu lược đồ của chiến dịch. Kết hợp khai thác tranh ảnh, lược đồ, bản đồ,…Vì đó là những phương tiện giúp học sinh tái hiện những sự kiện lịch sử trong quá khứ.Nhờ tự các em tìm kiếm, diễn tả bằng lời diễn biến chiến dịch có sự hỗ trợ của kênh hình sẽ giúp các em nhớ kỹ, hiểu sâu,những kiến thức lịch sử mà học sinh thu nhận được.Góp phần tạo biểu tượng và khái niệm lịch sử , đồng thời còn phát triển trí óc quan sát, trí tưởng tượng tư duy và ngôn ngữ của học sinh. Phát huy tính tích cực chủ động và độc lập suy nghĩ của học sinh, tạo tính tự tin trong học tập. Người thực hiện: Lê Hữu Trị Trường tiểu học Hướng Phùng 11 SKKN: Phát huy tính tích cực của học sinh khi dạy môn lịch sử lớp 5 d. Tổ chức cho học sinh báo cáo kết quả thảo luận Giáo viên cho học sinh nhận xét đánh giá ý kiến của các nhóm , cần bổ sung gì hoặc học sinh có thể có câu hỏi giao lưu cùng bạn Sau mỗi nhóm thảo luận xong giáo viên nên khéo léo d ùng kiến thức mà học sinh đã biết để liên hệ giữa câu hỏi nhóm này với nhóm khác ,giúp học sinh thấy công việc của nhóm mình và của bạn có liên hệ chặt chẽ với nhau không thể tách rời –công việc mình làm không thể thiếu. Điều này giúp các em tự tin và mạnh dạn hơn trong giờ học và cử đại diện trình bày lại diễn biến theo phiếu học tập của nhóm mình. Các nhóm khác nhận xét bổ sung nếu thiếu. C ó thể cho các học sinh thi đua với nhau bằng cách trực tiếp lên chỉ lược đồ để nói lại diễn biến của chiến dịch theo lời văn của mình Giáo viên làm trọng tài đánh giá hướng dẫn các em tới nhận định đúngvà chốt lại vấn đề cần nắm chắc.Giáo viên cần có tranh ảnh tư liệu sưu tầm được để làm bằng chứng cho những báo cáo của học sinh, điều này làm các em sẽ vô cùng thích thú, sự khen ngợi của giáo viên cũng tạo hưng phấn giúp học sinh học tốt hơn. e.Liên hệ mở rộng và giáo dục tư tưởng : Sau mỗi hoạt động để giúp học sinh khắc sâu kiến thức đồng thời kiểm tra xem có bao nhiêu em đã nắm chắc vấn đề, bao nhiêu em chưa nắm chắc được nội dung cần đạt? Tôi thường cho các em làm một hoặc hai bài tập trắc nghiệm. Đồng thời chốt nội dung cần nhớ trên bảng, sau các hoạt động thì toàn bộ nội dung chính của bài đã có sẵn trên bảng lớp. Hình thức này tôi áp dụng cho mọi loại bài của môn Lịch sử. Cuối tiết học ,giáo viên có thể đặt những câu hỏi về nguyên nhân thất bại hay thành công của chiến dịch. Từ bài học, giáo dục học sinh những suy nghĩ và tình cảm đúng đắn, khơi gợi trong các em lòng tự hào dân tộc và xây dựng cho các em ý thức học tập để sau này lớn lên em sẽ làm gì để xứng đáng với những gì mà cha ông đã để lại cho các em. V í d ụ : Ở phần củng cố: Người thực hiện: Lê Hữu Trị Trường tiểu học Hướng Phùng 12 SKKN: Phát huy tính tích cực của học sinh khi dạy môn lịch sử lớp 5 Tôi yêu cầu các em lên thuyết minh về những bức tranh hay những bài thơ các em đã sưu tầm được theo nhóm có liên quan đến chiến khu Việt Bắc để các em có thể hình dung được căn cứ địa kháng chiến nơi Bác Hồ- Đảng- Chính phủ đã hoạt động lâu dài để chỉ huy cuộc kháng chiến chống Pháp của ta. Để tái hiện lại không khí hào hùng của quân và dân ta trên trận đánh sông Lô gây cho địch tổn thất lớn, tôi đã bật băng catset để các em cung nghe ca khúc “Sông Lô”của nhạc sĩ văn Cao. Chính nhờ việc sử dụng phong phú đồ dụng dạy học giúp học sinh gần gũi với các sự kiện, nhân vật lịch sử hơn dễ gây cho các em ấn tượng sâu sắc, hứng thú tìm tòi, học tập. Nó tạo điều kiện cho học sinh dễ nhớ, nhớ lâu phát triển năng lực chú ý quan sat, óc tò mò khoa học. Đặc biệt, nó phù hợp với đặc điểm nhận thức, đặc điểm lứa tuổi của các em. 2. Với loại bài dạy về nhân vật lịch sử: Loại bài này chỉ khoảng 6 bài trong chương trình . Để học tốt bài Lịch sử dạng này, giáo viên yêu cầu học sinh sưu tầm tranh ảnh hoặc tư liệu về cuộc sống và sự nghiệp của nhân vật lịch sử đó. Kết hợp với đọc sách giáo khoa trước ở nhà để nắm được nội dung của bài mới về cuộc sống và sự nghiệp của nhân vật lịch sử trước khi đến lớp. Với loại bài này , tôi tiến hành như sau: a.Định hướng mục tiêu bài dạy, xác định nhiệm vụ học tập với học sinh Bằng cách dẫn chuyện , giáo viên trước khi nhắc đến nhân vật lịch sử nào đó, cần cung cấp để học sinh biết được những nét sơ lược về bối cảnh lịch sử (không gian, thời gian) mà nhân vật hoạt động. Thường là kết mở rộng bằng một số câu hỏi gợi sự hứng thú , trí tò mò ở học sinh : Nhân vật đó là ai ? Đã có cống hiến gì cho đất nước ? Những việc Ông làm có ảnh hưởng gì đến công cuộc giải phóng đất nước?....Chúng ta cùng tìm hiểu qua bài ….. Ví dụ : Khi dạy bài :Phan Bội Châu và phong trào Đông Du Ở phần này giáo viên có thể nêu : Ông sinh năm 1867 mất 1940 .Quê Ông ở làng Đan Nhiệm, tỉnh Nghệ An. Ông lớn lên khi đất nước đã bị thực dân Pháp xâm lược. Ông là người thông minh, học rộng, tài cao, có ý đánh đuổi giặc Người thực hiện: Lê Hữu Trị Trường tiểu học Hướng Phùng 13 SKKN: Phát huy tính tích cực của học sinh khi dạy môn lịch sử lớp 5 Pháp.Với suy nghĩ của ông : Nhật Bản là một nước châu Á “ Đồng văn đồng chủng”,nên hy vọng vào sự giúp đỡ của Nhật để đánh Pháp. Vậy Ông đã làm gì để thực hiện được mong ước đó ? Ông là ai? Chúng ta cùng tìm hiểu qua bài : Phan Bội Châu và phong trào Đông Du b. Tìm hiểu về sự nghiệp, thanh thế của nhân vật,những ảnh hưởng của nhân vật đối với công cuộc giải phóng đất nước. Thường cho học sinh tìm hiểu nội dung sách giáo khoa và hiểu biết đã có của mình về nhân vật lịch sử đó.Cần nêu rõ những việc nhân vật đã làm. Những việc làm đó có mục đích gì ? Có ảnh hưởng gì đến nhân dân, đến xã hội lúc bấy giờ. Do đó việc sưu tầm tranh ảnh tư liệu là rất quan trọng để các em dễ hình dung, dễ nhớ, nhớ lâu các sự kiện đó. Chính vì vậy học sinh phải sưu tầm tranh ảnh từ ở nhà, đọc trước sách giáo khoa kết hợp với những tư liệu sưu tầm được hoặc do giáo viên cung cấp để nắm vững được nội dung bài. Giáo viên cần đối chiếu với những phương tiện mà nhà trường đã trang bị để giáo viên và học sinh chủ động trong bài học, cùng phối kết hợp với phụ huynh học sinh trong việc sưu tầm, đóng góp cho nhà trường. Chủ động đề nghị với Ban giám hiệu cho học sinh khối lớp 5 được đi tham quan di tích lịch sử hoặc bảo tàng lịch sử ở địa phương hoặc yêu cầu phụ huynh học sinh tạo điều kiện tự đưa con em mình đi tham quan những nơi đó.(học sinh đã được giáo viên tổ chức tham quan đền bà Quận, đền Tám Mái.). Dạy học ngày nay là tổ chức để học sinh tìm hiểu , phát hiện kiến thức và tự giác chiếm lĩnh kiến thức đó. Những bài học lịch sử trong đó các nhân vật có những lời đối thoại đắt giá thể hiện phẩm chất cao quí của nhân vật, có thể cho một hai nhóm tự đóng vai để diễn lại,hoặc mỗi nhóm có thể có cách trình bày khác nhau như: Nói, viết, vẽ,.. Các nhóm trình bày, nhận xét bổ sung Giáo viên chốt lại nội dung cần đạt . c. Liên hệ mở rộng : Tổ chức trò chơi học tập Việc giáo viên chốt lại kiến thức, khẳng định kiến thức hoặc liên hệ mở rộng là việc làm rất cần thiết. Bởi vì: những thông tin học sinh thu lượm được Người thực hiện: Lê Hữu Trị Trường tiểu học Hướng Phùng 14 SKKN: Phát huy tính tích cực của học sinh khi dạy môn lịch sử lớp 5 còn rời rạc, kiến thức mà các em thu lượm được khác nhau, đôi khi sai lệch hoặc chưa chuẩn. Chính vì vậy, giáo viên phải chốt lại chuẩn kiến thức, từ đó mở rộng cho học sinh, gây cho các em sự hứng thú trong giờ học. Thông qua trò chơi học tập giúp các em khắc sâu hơn kiến thức vừa đạt được, đồng thời phát triển ở các em sự tìm tòi khám phá tri thức mới. Giúp các em có năng khiếu được thể hiện mình. Tạo cho các em tính tự tin năng động hơn. Các nhóm sưu tầm tranh ảnh,bài thơ, bài hát về nhân vật Ví dụ :Khi dậy bài “Quyết chí ra đi tìmđường cứ­ nước “.Tôi cho các nhóm tự thể hiện khả năng của mình như : Nhóm 1: Sắm vai lại cuộc đối thoại giữa Bác và anh Lê. Nhóm 2: Trưng bày và thuyết minh những tranh ảnh về Bác. Nhóm 3: Trò chơi phóng viên hỏi –đáp những hiểu biết về Bác:Những địa danh nào mang tên Bác? Những tổ chức hay giải thưởng nào được vinh dự mang tên Bác,hoặc nói về Bác... Nhóm 4: Thi hát, đọc thơ những bài có nội dung về Bác Qua những tình huống đó, giáo dục lòng biết ơn và tự hào về những anh hùng dân tộc .Học sinh có thái độ trân trọng, bảo vệ những di tích lịch sử .Một khi tự mình khám phá các em sẽ hiểu-yêu mến hơn. Dù dạy dưới hình thức nào khi dạy Lịch sử giáo viên cần chú ý : -Tập trung vào dạy cách học lịch sử cho học sinh. -Giúp học sinh có nhu cầu học lịch sử và biết cách học. -Coi trọng và khuyến khích học tập tích cực môn lịch sử. -Tôn trọng sự chủ động và sáng tạo của học sinh. Không biến giờ học lịch sử thành giờ chính trị GIÁO ÁN MINH HOẠ Lịch sử lớp 5 Bài 15: CHIẾN THẮNG BIÊN GIỚI THU – ĐÔNG NĂM 1950. I. MỤC TIÊU : Học xong bài học sinh biết : Người thực hiện: Lê Hữu Trị Trường tiểu học Hướng Phùng 15 SKKN: Phát huy tính tích cực của học sinh khi dạy môn lịch sử lớp 5 -Tại sao ta quyết định mở chiến dịch Biên giới thu –đông 1950 -Ý nghĩa của chiến thắng Biên giới thu –đông -Nêu được sự khác biệt giữa chiến thắng Việt Bắc thu –đông và chiến thắng Biên giới thu –đông. II. ĐỒ DÙNG DẠY HỌC Giáo viên: Lược đồ, tranh tư liệu về chiến dịch Biên giới, phiếu học tập, bảng phụ. Bản đồ hành chánh Việt Nam (chỉ biên giới Việt –Trung ) Học sinh: Tranh ảnh, bài viết sưu tầm liên quan đến chiến dịch Biên giới theo mảng phân công: Nhóm 1: Những hình ảnh về Bác Hồ trong chiến dịch. Nhóm 2: Hình ảnh bộ đội, dân công tham gia chiến dịch. Nhóm 3: Những tấm gương của quân, dân ta trong chiến dịch. Nhóm 4: Hình ảnh về tù binh địch và lòng nhân đạo của bộ đội ta. CÁC HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO VIÊN BƯỚC I.Kiểm tra cũ. HOẠT ĐỘNG CỦA HOC SINH Hai học sinh lên trả lời câu hỏi : bài -Nêu diễn biến sơ lược của chiến dịch Việt Học sinh lên trả lời Bắc ? kết hợp chỉ lược đồ. -Nêu ý nghĩa của chiến thắng Việt Bắc thuđông 1947 ? Cả lớp làm bài tập vào bảng con Học sinh làm bảng con +Thực dân Pháp tấn công lên Việt Bắc với Chọn ý c âm mưu : a.Tiêu diệt cơ quan đầu não kháng chiến. b.Tiêu diệt bộ đội chủ lực của tađể kết thúc chiến tranh c.Ý a, b đúng d. Ý a, b sai II.Bài 1.Hoạt động 1: mới -Giới thiệu bài : Người thực hiện: Lê Hữu Trị Trường tiểu học Hướng Phùng 16 SKKN: Phát huy tính tích cực của học sinh khi dạy môn lịch sử lớp 5 Với thắng lợi của chiến dịch Việt Học sinh mở sách giáo Bắc thu đông năm 1947, ta đã đánh bại hoàn khoa trang 32 toàn chiến lược “đánh nhanh, thắng nhanh”của thực dân Pháp. Và đến thu đông năm 1950 ta đã chủ động mở động mở chiến dich biên giới. Vì sao lại xuất hiện chiến dịch này? Diễn biến của chiến dịch ra sao? Ý nghĩa của chiến dịch ra sao? Cô cùng các em sẽ tìm hiểu qua bài: “Chiến thắng Biên giới thu- đông năm 1950” 2 Hoạt động 2 :. Mục đích: Tìm hiểu nguyên nhân mở Đọc thầm đoạn chữ nhỏ ra chiến dịch Biên Giới thu-đông. trong sách trang 32 -Từ giữa năm 1948 đến năm 1950, tình hình nước ta như thế nào ? -Trước tình hình đó thực dân Pháp đã làm gì ? -Vì sao ta mở chiến dịch Biên Giới Học sinh trả lời cá nhân thu –đông ? Cho học sinh nhận xét Giáo viên chốt : chốt kiến thức: Kết lẫn nhau hợp chỉ trên lược đồ và tranh tư liệu: Sau thất bại ở chiến dịch Việt Bắc thu đông năm 1947, nhờ sự giúp sức của đế quốc Mỹ, thực dân Pháp lại thực hiện âm mưu thâm độc “khóa chặt biên giới Việt Trung”bằng cách tăng cường hệ thống phòng ngự trên đường số 4 một hệ thống trên 40 đồn bốt từ Cao Bằng đến Lạng Sơn nhằm cắt đứt đường liên Người thực hiện: Lê Hữu Trị Trường tiểu học Hướng Phùng 17 SKKN: Phát huy tính tích cực của học sinh khi dạy môn lịch sử lớp 5 lạc của ta với các nước anh em hòng nhanh chóng kết thúc chiến tranh xâm lược ở Việt Nam. Đứng trước âm mưu thâm độc của kẻ địch, Bác Hồ đã họp với Đảng - Chính phủ và Bộ tư lệnh quyết định mở chiến dịch Biên giới nhằm 3 mục đích: Tiêu diệt một bộ phận quan trọng sinh lực địch; khai thông biên giới Việt Trung để mở rộng quan hệ với các nước anh em; củng cố và mở rộng căn cứ địa Việt Bắc nơi đây Bác Hồ - Đảng – Chính phủ hoạt động chỉ huy cuộc kháng chiến chống Pháp. Vậy diễn biến của chiến dịch Biên giới như thế nào? Ta có đạt được mục đích đề ra hay không ta sẽ tìm hiểu phần thứ hai của bài. 3.Hoạt động 3 : +Mục đích; Học sinh nêu được diễn biến chiến dịch Biên Giới thu- đông . Giáo viên treo bản đồ và lược đồ Cho học sinh lên chỉ bản đồ Các nhóm bốc thăm câu hỏi 1.Vì sao ta chọn cứ điểm Đông Khê làm điểm tấn công để mở màn chiến dịch ? 2.Ai là người trực tiếp chỉ huy, kiểm tra kế hoạch công tác chuẩn bị mặt trận Biên Giới ? Học sinh lên xác định 3.Hãy tường thuật lại trận đánh tiêu biểu Việt Bắc trên bản đồ nhất của chiến dịch Biên Giới thu –đông Xác định căn cứ điểm .Trình bày kết hợp chỉ lược đồ Đông Khê trên lược đồ. Giáo viên ghi những sự kiện chính lên bảng. Người thực hiện: Lê Hữu Trị Trường tiểu học Hướng Phùng 18 SKKN: Phát huy tính tích cực của học sinh khi dạy môn lịch sử lớp 5 Cho học sinh làm bài tập: 1.Chiến dịch Biên giới thu-đông diễn ra Các nhóm thảo luận trong thời gian : Đại diện báo cáo kết hợp a. 29 ngày đêm. chỉ lược đồ b.19 ngày đêm. Học sinh làm bài tập vào c. Ý a,b sai bảng d. Ý a, b đúng Một học sinh lên điều Giáo viên chốt :Qua chiến dịch Biên Giới , khiển, đồng ý giơ thẻ đỏ, ta thấy được tinh thần quyết chiến quyết không đồng ý giơ thẻ thắng của quân-dân ta cùng với sự lãnh đạo xanh tài tình của Đảng và Bác ,làm nên chiến thắng lịch sử đó. Trong chiến dịch này những hình ảnh nào gây cho em xúc động nhất và tấm gương sáng nào nổi bật nhất các em cùng thảo luận nhóm đôi và ghi ý kiến ra giấy . Sau đó đại diện nhóm lên thuyết trình 4.Hoạt động 4 : +Nêu cảm tưởng của em khi quan sát hình Bác trên mặt trận Biên giới ? + Hành động của anh La Văn Cầu thể hiện điều gì ? + Quan sát hình ảnh tù binh Pháp bị bắt Các nhóm quan sát tranh trong chiến dịch Biên giới gợi cho em có suy sách giáo khoa và tranh nghĩ gì? ảnh sưu tầm được trình + Học sinh nêu được ý nghĩa của chiến dịch bày ra giấy Biên giới Vài nhóm lên trình bày -Nêu điểm khác biệt chủ yếu trong chiến thuyết minh tranh dịch Biên giới và chiến dịch Việt Bắc ? Lớp nhận xét- Tuyên Giáo viên cho1 học sinh nêu bài làm và cho dương những nhóm có lớp nhận xét-sửa bài chung Người thực hiện: Lê Hữu Trị tranh ảnh nhiều , bài Trường tiểu học Hướng Phùng 19 SKKN: Phát huy tính tích cực của học sinh khi dạy môn lịch sử lớp 5 Giáo viên cho học sinh làm bài tập thuyết trình hay . 2.Chiến thắng Biên giới thu –đông có ý nghĩa : a. Tiêu diệt một bộ phận quan trọng sinh lực địch b. Khai thông biên giới Việt Trung c. Củng cố và mở rộng căn cứ địa Việt Học sinh làm bài tập Bắc bảng con d. Tất cả các ý trên Nhận xét Giáo viên chốt và cho học sinh nêu nội Chọn ý d dung bài học III.Củng cố 4. Củng cố –dặn dò ; +Các nhóm lên thuyết minh các bức tranh Học sinh lên thuyết minh hoặc tư liệu mà nhóm mình sưu tầm được có Tuyên dương những em liên quan đến căn cứ địa Việt Bắc có nhiều bài thơ, tranh Chuẩn bị bài sau: Hậu phương ảnh đẹp về Việt Bắc những năm sau chiến dịch Biên giới Nhận xét giờ học. IV.KẾT QUẢ. 1. Kết quả về chất lượng thu được: So với đầu năm chất lượng của các em về môn lịch sử trong năm đã tiến bộ rõ rệt.Tất cả các bài kiểm tra miệng và kiểm tra viết các em đều hoàn thành trở lên. 2. Kết quả về tình cảm với bộ môn: Trước đây, lớp tôi các em rất sợ khi đến giờ lịch sử và không thích học. Còn đến nay, các em chờ đón được học một tiết sử hiếm hoi trong tuần với tất cả lòng nhiệt tình và hào hứng của mình. 3. Kết quả năng lực học tập của học sinh: Người thực hiện: Lê Hữu Trị Trường tiểu học Hướng Phùng 20