Tài liệu Tài chính tín dụng ngân hàng trong thời kì quá độ lên xã hội chủ nghĩa ở việt nam

Bài 11: tµi chÝnh – tÝn dông- ng©n hµng Trong tkq® lªn cnxh ë viÖt nam Môn học:KTCT Mác Lê nin Hệ đào tạo: Tập trung Thời gian: 8 tiết (360’) Bài soạn: Bám sát giáo trình trung cấp lý luận cña HVCTQG HCM do bộ giáo dục xuÊt b¶n n¨m 2004 A. Mục tiêu bài học. Kết thúc bài học, học viªn cần đạt được: Kiến thức:- Hiểu và trình bầy được khái niệm tài chính, tín dụng, ngân hàng. Trình bầy được bản chất, chức năng, tài chính, tín dụng, ngân hàng trong TKQĐ lên CNXH ở VN. - Trình bày đươc hệ thống tài chính, các hình thức biểu hiện của tín dông, hệ thống NHVN trong TKQĐ lên CNXH ở Việt Nam hiÖn nay. Kỹ năng :- Phân tích được các phạm trù tài chính, tín dụng, ngân hàng! Phân tích được bản chất, chức năng và vai trò của tài chính, tín dụng, ngân hàng ở Việt Nam hiện nay. Vận dụng sự hiểu biết về tài chính, tín dụng, ngân hàng trong quá trình thực hiện các hoạt động này trong nền kinh tế cña ViÖt Nam. - Rút ra được những ưu điểm và nhược điểm để phát huy khắc phục chung trong nền KTQĐ ở Việt Nam. Thái độ:- Có thái độ học tập nghiêm túc - Tích cực tham gia xây dụng bài - Có tinh thần học tập tốt, vận dụng lý thuyết và thực tiễn. - Cô thÓ: Vận dụng sự hiểu biết về tài chính, tín dụng, ngân hàng trong quá trình thực hiện các hoạt động này vµo nền kinh tế cña ViÖt Nam. 1 B. Đå dùng dạy học - Giáo án - Giáo trình - B¶ng, phÊn - S¬ đồ Đặt vấn đề: Ở Bài trước, chúng ta đã nghiên cứu nhiệm vụ, cách thức con đêng xây dùng đất nước trong thời kỳ quá độ lên CNXH ở nước ta và cũng đã biết được các hình thức phân phối thu nhập quốc dân trong thời kỳ này. Tuy nhiên, để thực hiện được tất cả những vấn đề trên phải dựa vµo lực lîng kinh tế đặc biệt quan träng. Đó là tài chính, tÝn dông, ngân hàng. Hay nói cách khác, tài chính, tín dông, ngân hàng đó là điều kiện, phương tiện, c«ng cụ để nhà nước thực hiện thành công TKQĐ lên CNXH. Vậy tài chính, tín dông, ngân hàng là gì? Trong TKQĐ, bản chất, vai trò, vị trí chức năng của chúng ra sao? Hệ thống tổ chức của chúng như thế nào? Và làm thế nào để các tổ chức này hoạt động có hiệu quả? Chúng ta đi vào nghiên cứu bài 11 – Tài chính – tín dụng - ngân hàng trong TKQĐ lên CNXH ở Việt Nam. Néi dung cÇn truyÒn ®¹t A. Tµi chÝnh I. Mét sè vÊn ®Ò vÒ tµi chÝnh 1.Khái niệm 2 - Tài chính là phạm trù kinh tế, là hệ thống quan hệ kinh tế tiền tệ nhất định, thể hiện trong lĩmh vực hình thành, phân phối và sử dụng quỹ tiÒn tệ tập chung trong nền KTQD nhằm phát triển XH - XHCN 3 4 Nguån tµi chÝnh lµ sè tiÒn ®uîc ph©n phèi ra hay kÕt qu¶ ph©n phèi cã ®îc thu nhËp b»ng tiÒn . PhÇn diÔn gi¶i -Cã rất nhiều khái niệm khác nhau về tài chính và cũng cã rất nhiều quan điểm nhìn nhËn tài chính khác nhau. Nhưng díi gãc ®é KTCT chúng ta 5 nhìn nhận tài chính như một phạm trù kinh tế, nghiên cứu tài chính - ở khía cạnh quan hệ kinh tế trong việc phân phèi tiền của các chủ thể trong hoạt động kinh tế để rót ra kết luận đối với viÖc sö dụng tiÒn như thế nào có hiệu quả! -Vì vậy mà ta có khái niệm đầy đủ về tài chính như sau: Ph©n tÝch kh¸i niÖm Thứ nhất: Tài chính là một phạm trù kinh tế - Tøc là: Tài chính ra đời, tồn tại và phát triển cùng với sự ra đời, tồn tại và phát triển mét nền kinh tế cụ thể_ đó là nền sản xuất hàng hoá. - Trong nền kinh tế tự nhiên, phân phối và trao đổi được thực hiện thông qua hiện vật (sản phẩm của lao động ). Đây không 6 ph¶i là quan hệ tài chính. Quan hệ tài chính được thể hiện trong lĩnh vực hình thành, phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ tập trung trong nền KTQD nhằm phát triển XHXHCN, trong nền KTQD có những quỹ tiền tệ tập trung, nhiệm vụ của tài chính là phân phối sử dụng quỹ tiền tệ đó như thế nào để nhằm mục đích ph¸t triển KT-XH. Và quan hệ giữa nh÷ng hoạt động hình thành, phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ đó gọi là quan hệ tài chính. (Quan hệ kinh tế tiền tệ). Đặt câu hỏi cho học viªn: Tài chính ra đời gắn liền với sự xuất hiện của tiền tệ, vậy tài chính và tiền tệ cã mối quan hệ với nhau như thế nào? Trả lời: Tài chính không ph¶i là tiền tệ mà tài chính biều hiện ra như là sự vận động của vốn tiền tệ, bao gồm các hoạt động thu vào bằng tiền và chi ra bằng tiền. Cßn tiÒn tÖ vÒ b¶n chÊt lµ mét hµng ho¸ ®Æc 7 biÖt ®îc t¸ch ra lµm vËt ngang gi¸ chung cho tÊt c¶ c¸c hµng ho¸ kh¸c. Vµ nã cã 5 chøc n¨ng : - Thước đo giá trị - Phương tiện giao thông - Phương tiện cất trữ - Phương tiện thanh toán - Tiền tệ thế giới Tiền có 5 chức năng trên, còn tài chính chỉ là phương thức vận động độc lập tương đối với chức năng phương tiện thanh toán và ph¬ng tiÖn cất trữ trong khâu phân phối nhằm tạo lập và sử dụng các quỹ tiền tệ khác nhau. - Trong nền KT thị trường định hướng XHCN ngày nay, để tổ chức các hoạt động kinh tế cần phải tạo lập, hình thành các quỹ tiền tệ khác nhau, chẳng hạn như NSNN, quỹ tài chính doanh nghiệp, quỹ tài chính dân cư, bảo hiểm… Cụ thể: NSNN ®îc h×nh thµnh do c¸c kho¶n thu cña Nhµ níc nh: 8  Thu thuÕ  C¸c lo¹i phÝ  Vay mîn d©n c (c«ng tr¸i…)  Vay nî níc ngoµi qua c¸c ch¬ng tr×nh viÖn trî: FDI, ODA…. NSNN ®îc h×nh thµnh víi môc ®Ých duy tr× ho¹t ®éng cña bé m¸y Nhµ níc:  Tr¶ l¬ng cho c«ng nh©n viªn chøc  X©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng  ChÝnh s¸ch x· héi… * Quü tµi chÝnh doanh nghiÖp ®îc h×nh thµnh tõ: - Vèn tù cã - Vèn vay mîn -§îc nhµ níc cÊp. Víi môc ®Ých -Duy tr× ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. -Më réng ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. +Tr¶ l¬ng cho c«ng nh©n viªn trong doanh nghiÖp +Lµm tõ thiÖn… §èi víi quü tµi chÝnh nh©n d©n vµ b¶o hiÓm, c¸c ®ång chÝ cã thÓ vÒ tù ®äc gi¸o tr×nh. Nh vËy, th«ng qua viÖc h×nh thµnh c¸c quü tiÒn tÖ, c¸c chñ thÓ kinh tÕ l¹i tiÕp tôc ph©n phèi sö dông quü tiÒn tÖ ®ã nh mét nguån tµi chÝnh ®Ó phôc vô cho môc ®Ých riªng. cña chñ thÓ nhng tÊt c¶ ®Òu v× môc 9 tiªu (D©n giÇu níc x· héi c«ng b»ng, d©n chñ v¨n minh ) §Õn ®©y, ta thÊy xuÊt hiÖn kh¸i niÖm míi “nguån tµi chÝnh” VËy nguån tµi chÝnh lµ g× ? Nã cã liªn quan g× ®Õn quü tiÒn tÖ? - Cã thÓ hiÓu nguån tµi chÝnh nh lµ vèn tiÒn tÖ, vèn kinh doanh, vèn tÝn dông, vèn ng©n s¸ch, vèn trong d©n… C©u hái: Vèn vµ tiÒn gièng vµ kh¸c nhau ë ®iÓm nµo?(Ph©n biÖt vèn vµ tiÒn) Tr¶ lêi: TiÒn -TiÒn nÕu kh«ng ph¶i tiÒn Ag, Au th× ®¬n thuÇn chØ lµ nh÷ng kÝ hiÖu gi¸ trÞ, mét m¶nh giÊy ®îc kÝ hiÖu ®Æc biÖt do ph¸p luËt Nhµ n íc quy ®Þnh. - Lµm ph¬ng tiÖn lu th«ng hµng hãa. - Lµ giÊy chøng nhËn cña XH ®Ó ngêi n¾m gi÷ ®îc quyÒn thõa nhËn mét phÇn cña c¶i t¬ng øng (cã gi¸ trÞ thùc sù ). Do ngêi ®ã hoÆc tæ chøc ®ã ®· hoÆc sÏ ®ãng gãp cho XH mét lîng lao ®éng cã gi¸ trÞ thùc sù - Chó ý: Nhµ níc cã thÓ in tiÒn chø kh«ng thÓ in vèn. Nhng ®Ó in tiÒn ph¶i tèn vèn( m¸y mãc, mùc in, lao ®éng, nhµ xëng)… 10 TiÕp vµo bµi: Khi nguån tµi chÝnh ®îc tËp trung l¹i lµ khi quü tiÒn tÖ ®îc h×nh thµnh vµ khi nguån tµi chÝnh ®îc ph©n t¸n vµ (chia ra) lµ lóc quü tiÒn tÖ ®îc sö dông. V× vËy mµ ta nãi tµi chÝnh kh«ng ph¶i lµ tiÒn, nã chØ lµ quan hÖ kinh tÕ ®îc biÓu hiÖn díi h×nh thøc tiÒn tÖ. Tuy nhiªn – kh«ng ph¶i quan hÖ nµo còng lµ tµi chÝnh mµ chØ quan hÖ ®îc thùc hiÖn trong viÖc ®îc h×nh thµnh vµ ph©n phèi c¸c quü tiÒn tÖ míi lµ quan hÖ tµi chÝnh. ChuyÓn ý: Chóng ta biÕt r»ng, tµi chÝnh lµ mét ph¹m trï kinh tÕ, nã lµ biÓu hiÖn mèi quan hÖ gi÷a c¸c chñ thÓ h×nh thµnh vµ sö dông c¸c quü tiÒn tÖ. VËy víi t c¸ch lµ mét ph¹m trï kinh tÕ vµ lµ mét c«ng cô ®iÒu tiÕt vÜ m« nÒn kinh tÕ th× b¶n chÊt cña tµi chÝnh ®îc thÓ hiÖn ra sao? 2. B¶n chÊt cña chÝnh - Tµi chÝnh kh«ng ph¶i lµ b¶n th©n cña tiÒn tÖ, mµ lµ quan hÖ kinh tÕ biÓu hiÖn díi h×nh th¸i tiÒn tÖ . - Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, b¶n chÊt cña tµi chÝnh do b¶n chÊt cña nÒn KTTT vµ b¶n chÊt cña Nhµ níc qu¶n lý nÒn KT ®ã quyÕt ®Þnh. Gi¶i thÝch: B¶n chÊt cña tµi chÝnh do b¶n chÊt cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng quyÕt ®Þnh. trong nÒn KTTT ë VN hiÖn nay, cßn ®an xen rÊt nhiÒu h×nh thøc kinh tÕ. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®ang ho¹t ®éng rÊt ®a d¹ng vµ phong phó. Sù rham gia cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®· vµ ®ang t¹o ra nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh©n cho nÒn kinh tÕ thÞ trêng cña ta. Bªn c¹nh nh÷ng mÆt tÝch cùc cña nÒn kinh tÕ KTTT cßn cã nh÷ng mÆt tiªu cùc (mÆt tr¸i cña c¬ chÕ thÞ trêng ®em l¹i). §Ó ph¸t huy nh÷ng mÆt tÝch cùc, h¹n chÕ mÆt tiªu cùc, Nhµ níc b»ng c«ng cô ®iÒu tiÕt vÜ m« nªn kinh tÕ cña minh, c«ng cô tµi chÝnh ®· vµ ®ang thÓ hiÖn nh÷ng vai trß cña nã . Cô thÓ: víi thµnh phÇn kinh tÕ nhµ níc, v× ®©y lµ thµnh phÇn kinh tÕ gi÷ vµi trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ, Nhµ níc th«ng qua ph©n phèi nguån tµi chÝnh hîp l , cÊp vèn cho c¸c doanh nghiÖp nhµ níc ho¹t ®éng, ph¸t huy n¨ng lùc chñ ®¹o cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ nµy trong nÒn kinh tÕ. Víi thµnh phÇn kinh tÕ t nh©n, Nhµ níc b»ng c«ng cô tµi chÝnh cho t nh©n vay vèn ®Ó tiÕn hµnh s¶n xuÊt kinh doanh, ph¸t triÓn kinh tÕ t nh©n vµ lµm giµu cho x· héi… Bªn c¹nh ®ã, th«ng qua c¸c mèi quan hÖ trong x· héi, Nhµ níc sö dông vµ ph©n phèi nguån tµi chÝnh cña m×nh nh»m môc ®Ých phôc vô cho ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ theo b¶n chÊt cña nÒn kinh tÕ ®ã, cña nhµ níc ®ã theo ®uæi… Nh vËy, b¶n chÊt cña tµi chÝnh còng mang b¶n chÊt cña Nhµ 11 níc ®ã theo ®uæi. Cô thÓ: b¶n chÊt XH cña nhµ níc XHCN vµ TBCN lµ kh¸c nhau, nªn b¶n chÊt tµi chÝnh còng kh¸c nhau. Trong XHTBCN Trong XH XHCN - Nhµ níc cña giai cÊp t - Nhµ níc lµ cña d©n do s¶n, ®¹i diÖn cho lîi Ých cña d©n vµ v× d©n, ®¹i diÖn cho giai cÊp t s¶n  tµi chÝnh lîi Ých cña nh©n d©n. phôc vô lîi Ých cho nhµ TB Tµi chÝnh mang lîi Ých (TS) cña nhµ níc, cña nh©n d©n -Ho¹t ®éng tµi chÝnh cña - Ho¹t ®éng tµi chÝnh cña nhµ nø¬c chñ yÕu lµ v× P nhµ níc XHCN. N©ng cao chÊt lîng cuéc sèng cña toµn thÓ nh©n d©n, chø kh«ng ph¶i v× lîi Ých cña mét Ýt ngêi - Ho¹t ®éng tµi chÝnh còng v× P(Ýt h¬n) (Ýt h¬n) ë ViÖt Nam, trong TKQ§ lªn XHCN. B¶n chÊt cña tµi chÝnh ®îc thÓ hiÖn th«ng qua c¸c nhãm quan hÖ tµi chÝnh sau: -§©y lµ nhãm quan hÖ gi¸ trÞ cã tÝnh chÊt b¾t buéc nh»m tËp trung vµo NS nhµ níc. Vµ sù ph©n phèi gi¸ trÞ nµy nh»m ®¶m b¶o cho c¸c ho¹t ®éng cña nhµ níc diÔn ra b×nh thêng Thø nhÊt: -Nhãm quan hÖ gi÷a Doanh nghiÖp, d©n c c¸c tæ chøc XH vµ nhµ níc. 12 §©y lµ qu¸ tr×nh dÞch chuyÓn gi¸ trÞ theo 2 chiÒu. Mét chiÒu: Tõ d©n c, doanh nghiÖp vµ c¸c tæ chøc XH vµo NSNN Mét chiÒi tõ NSNN ®Õn c¸c doanh nghiÖp d©n c vµ tæ chøc XH. NSNN DN:t/c XH D©n c… -Lµ quan hÖ b¶n chÊt nhÊt trong XH XHCN ë ViÖt Nam. - LÊy VD ®Ó minh ho¹. (1 )C¸c DN, c¸c tÇng líp d©n c, tæ chøc XH cã nhiÖm vô ph¶i nép thuÕ cho Nhµ níc ®Ó t¨ng thu cho NSNN( thuª doanh thu, thuÕ thu nhËp thuÕ GTGT …). §¶m b¶o cho ho¹t ®éng cña nhµ n íc diÔn ra b×nh thêng. (2 ) Nhµ níc cÊp vèn cho c¸c DNNN ho¹t ®«ng th«ng qua c¸c ch¬ng tr×nh ®µu t, trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp hay nhµ níc hç trî, gióp ®ì b»ng viÖc x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng c¬ së t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c tÇng líp d©n c, còng nh c¸c tæ chøc XH tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng kinh doanh thuËn lîi. Thø 2: Nhãm c¸c quan Tãm l¹i: ViÖc thu chi ng©n s¸ch nhµ níc nh mét ®iÒu tÊt yÕu hÖ tµi chÝnh gi÷a c¸c trong nÒn kinh tÕ vµ duy tr× ho¹t ®éng cña bé m¸y nhµ níc DN – Tæ chøc XH, d©n c víi hÖ thèng ng©n hµng. §©y lµ quan hÖ c¬ b¶n trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng. C¸c DN, tæ chøc XH, d©n c th«ng qua quan hÖ tÝn dông víi ng©n hµng ®Ó bæ sung c¸c nguån vèn cho ho¹t ®éng SXKD, cña m×nh cho nhu cÇu tiªu dïng cña c¸ nh©n. HiÖn nay, hÖ thèng ng©n hµng vµ c¸c tæ chøc tÝn dông ngµy cµng cã vai trß quan träng trong viÖc cung cÊp vèn cho c¸c ho¹t ®éng XH nãi chung vµ SXKD nãi riªng. ChÝnh v× vËy mµ quan hÖ tµi chÝnh vµ quan hÖ tÝn dông ph¸t 13 Thø 3: Nhãm c¸c quan hÖ tµi chÝnh gi÷a c¸c chñ thÓ kinh tÕ víi thÞ trêng. triÓn m¹nh mÏ ®Õn ®©u còng sÏ cã t¸c ®éng rÊt lín ®èi víi quan hÖ cña c¸c tæ chøc XH, d©n c vµ doanh nghiÖp víi Ng©n hµng ®Õn ®ã. Tuy nhiªn, ®Ó cho c¸c nhãm quan hÖ tµi chÝnh nµy ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶, nhµ níc ph¶i khèng chÕ ®îc toµn bé hÖ thèng cña ng©n hµng, b¶o ®¶m cho hÖ thèng cã hiÖu qu¶. B»ng c«ng cô l·i suÊt ng©n hµng b¶o ®¶m cho ng©n hµng ho¹t ®éng tèt, bªn c¹nh ®ã b¶o ®¶m cho ngêi ®i vay cã lîi, cã kh¶ n¨ng tr¶ vµ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. §©y lµ mèi quan hÖ thÓ hiÖn sù mua b¸n c¸c “Quü tiÒn tÖ” tån t¹i díi c¸c h×nh thøc kh¸c nhau nh ph¸t hµnh c«ng tr¸i, tr¸i phiÕu, chøng kho¸n… Trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn cña níc ta hiÖn nay, viªc thu hót vèn th«ng qua thÞ trêng tµi chÝnh rÊt cÇn thiÕt. Thùc tiÔn cho thÊy, trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng h×nh thøc huy ®éng vèn th«ng qua thÞ trêng tµi chÝnh lµ chñ yÕu vµ ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh. Tuy nhiªn, ë níc ta hiÖn nay, viÖc thu hót vèn qua thÞ trêng tµi chÝnh chñ yÕu míi ë kªnh gi¸n tiÕp, th«ng qua c¸c trung gian tµi chÝnh nh: Ng©n hµng th¬ng m¹i, quü tÝn dông…. Mµ cha t¹o ra bíc ®ét ph¸ trong huy ®éng vèn, qua c¸c kªnh kh¸c nhÊt lµ thÞ trêng chøng kho¸n. V× vËy ®ßi hái nhµ níc t¹o ra c¸c ®iÒu kiÖn thóc ®Èy sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ®ång bé 2 lo¹i thÞ trêng tµi chÝnh: -ThÞ trêng tµi chÝnh ng¾n h¹n (thÞ trêng tiÒn tÖ) vµ thÞ trêng dµi h¹n (thÞ trêng vèn) Thø 4: nhãm c¸c quan hÖ tµi chÝnh trong néi bé mçi chñ thÓ DN, tæ chøc XH, d©n c -Quan hÖ nµy thÓ hiÖn sù dÞch chuyÓn gi¸ trÞ trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc th«ng qua c¸c kho¶n thu nh ph¹t do vi ph¹m hîp ®ång, vi ph¹m vËt chÊt th«ng qua viÖc cÊp ph¸t vèn, th«ng qua ph©n phèi thu nhËp gi÷a c¸c thµnh viªn trong néi bé gi÷a c¸c chñ thÓ -Trong thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa XH, ngoµi sù quy ®Þnh cña ph¸p luËt, nhµ níc ph¶i híng dÉn, ®iÒu tiÕt nhãm quan hÖ tµi chÝnh nµy nh»m h¹n chÕ bít nh÷ng tiªu cùc (nh ph¸t triÓn tù ph¸t, bãc lét). Vµ ®Þnh híng XHCN Nh vËy chóng ta ®· nghiªn cøu xong phÇn kh¸i niÖm vµ b¶n chÊt cña tµi chÝnh. Trong phÇn nµy c¸c ®ång chÝ cÇn n¾m ®îc kh¸i niÖm còng nh b¶n chÊt cña tµi chÝnh cÇn ph¶i nhí r»ng, b¶n chÊt cña tµi chÝnh lµ do b¶n chÊt cña c¸c chñ thÓ vµ sù qu¶n lý cña nhµ níc quy 14 3 Chøc n¨ng cña tµi chÝnh ®Þnh. ë ViÖt Nam hiÖn nay, tµi chÝnh cã nhiÒu chñ thÓ víi c¸c h×nh thøc së h÷u c¬ b¶n: Së h÷u c«ng, së h÷u t, së h÷u cã yÕu tè níc ngoµi nªn nh×n chung cßn nhiÒu phøc t¹p, nhng víi vÞ trÝ, vai trß träng yÕu cña tµi chÝnh c«ng (nhÊt lµ tµi chÝnh nhµ níc). Nhµ n¬c ®ñ søc ®Þnh híng c¸c chñ thÓ tµi chÝnh kh¸c trong XH phôc vô môc tiªu “ D©n giÇu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh” §Ó vËn dông tèt c¸c quan hÖ tµi chÝnh trong ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. C¸c chñ thÓ kinh tÕ cÇn ph¶i n¾m râ chøc n¨ng cña tµi chÝnh trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng V× vËy chóng ta chuyÓn sang phÇn 3. Chøc n¨ng cña tµi chÝnh lµ thuéc tÝnh kh¸ch quan vèn cã, lµ sù cô thÓ ho¸ b¶n chÊt cña tµi chÝnh. Tµi chÝnh cã hai chøc n¨ng c¬ b¶n : +Chøc n¨ng ph©n phèi +Chøc n¨ng gi¸m ®èc a. Chøc n¨ng ph©n phèi tµi chÝnh KN: Lµ chøc n¨ng mµ nhê vµo ®ã c¸c nguån tµi lùc ®¹i diÖn cho nh÷ng bé phËn cña c¶i XH ®îc ®a vµo c¸c quü tiÒn tÖ kh¸c nhau, ®Ó sö dông cho c¸c môc ®Ých kh¸c nhau +§èi tîng ph©n phèi cña tµi chÝnh: lµ cña c¶i XH díi h×nh th¸i gi¸ trÞ, lµ tæng thÓ c¸c nguån tµi chÝnh trong XH. - §©y lµ chøc n¨ng träng yÕu cña tµi chÝnh mµ nhê vµo ®ã, c¸c quü tiÒn tÖ ®îc t¹o lËp vµ sö dông cho c¸c môc ®Ých kh¸c nhau cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ XH - XÐt vÒ néi dung, ph©n phèi cña tµi chÝnh bao gåm: + Bé phËn cña c¶i míi ®îc s¸ng t¹o ra trong kú (thêng lµ 1 n¨m) +Bé phËn cña c¶i XH cßn l¹i tõ thêi kú tríc, phÇn tÝch luü cña qu¸ khø. +Bé phËn cña c¶i ®îc chuyÓn tõ níc ngoµi vµo vµ bé phËn cña c¶i tõ trong níc chuyÓn ra níc ngoµi. +Bé phËn tµi s¶n, tµi nguyªn quèc gia cã thÓ cho thuª, nhîng b¸n cã thêi h¹n. - XÐt vÒ h×nh thøc thÓ hiÖn: Nguån tµi chÝnh tån t¹i díi d¹ng v« h×nh, h÷u h×nh. +Díi d¹ng v« h×nh: Lµ nguån tµi chÝnh kh«ng tån t¹i díi d¹ng 15 vËt chÊt (d÷ liÖu th«ng tin s¸ng chÕ ph¸t minh ) ViÖc quan niÖm vÒ nguån lùc tµi chÝnh nh trªn gióp chóng ta cã biÖn ph¸p thÝch hîp nh»m khai th¸c huy ®éng, ph©n phèi vµ sö +Chñ thÓ ph©n phèi lµ dông mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nhµ níc, c¸c cÊp c¸c c¬ quan nhµ níc, c¸c daonh nghiÖp c¸c tæ chøc XH, c¸c hé hay c¸ nh©n d©n c Chñ thÓ ph©n phèi lµ ngêi cã quyÒn së h÷u c¸c nguån tµi chÝnh, nguêi cã quyÒn sö dông, ngêi cã quyÒn chÝnh trÞ, ngêi chÞu sù rµng buéc cña c¸c quan hÖ XH, nªn hä cã quyÒn ph©n *KÕt qu¶ ph©n phèi phèi vµ sö dông chóng h×nh thµnh nªn thu nhËp hay c¸c quü tiÒn tÖ cña c¸c chñ thÓ trong XH nh»m thùc hiÖn c¸c môc ®Ých ®· ®Þch VD: Trong ph¹m vi toµn XH kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh ph©n phèi cã thÓ kh¸i qu¸t nh sau: -Quü l¬ng h×nh thµnh nªn thu nhËp ngêi lao ®éng - ®Ó tr¶ l¬ng -Lîi nhuËn h×nh thµnh nªn thu nhËp cña DN ®Ó tiÕp tôc ®Çu t t¸i SX NSNN h×nh thµnh tõ c¸c kho¶n thuÕ, c¸c kho¶n ®ãng gãp kh¸c cña XH ®Ó ®¶m b¶o cho bé m¸y Nhµ níc ho¹t ®éng b×nh thêng +§Æc ®iÓm cña ph©n phèi tµi chÝnh ( 3 ®Æc Cã 3 ®Æc ®iÓm sau: ®iÓm) Thø 1: Ph©n phèi tµi chÝnh lµ sù ph©n phèi chØ diÔn ra díi h×nh th¸i gi¸ trÞ nã kh«ng kÌm theo sù thay ®æi gi¸ trÞ -§©y lµ ®Æc ®iÓm riªng biÖt cña tµi chÝnh ®Ó ph©n biÖt víi c¸c ph¹m trï KT kh¸c VD: Ng©n s¸ch nhµ níc TCDN, TC c¸c tÇng líp d©n c, tµi chÝnh cña c¸c tæ chøc XH. Cô thÓ, ng©n s¸ch nhµ níc ®îc chia nhá ®Ó cÊp ph¸t cho c¸c tæ chøc, cho c¸c quü tµi chÝnh trong XH NSNN:- Mét phÇn ®Ó tr¶ l¬ng cho CNV - Mét phÇn ®Ó duy tr× cho bé m¸y NN - Mét phÇn ®Çu t, chi tiªu cho CP NSNN:+ Thu vµo b»ng tiÒn ( gi¸ trÞ) +Chi ra b»ng tiÒn ( gi¸ trÞ) 16 Thø 2: Ph©n phèi tµi chÝnh lµ sù ph©n phèi g¾n liÒn víi sù h×nh -§©y lµ ®Æc ®iÓm chñ yÕu, thÓ hiÖn nÐt ®Æc trng cña ph©n thµnh vµ sö dông c¸c quü tiÒn tÖ nhÊt ®Þnh phèi tµi chÝnh VD: Ng©n s¸ch nhµ níc khi ph©n phèi, gãp phÇn t¹o nªn quü gi¸ trÞ ë ®Þa ph¬ng, c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh sù nghiÖp … ë ®©y, khi tiÕn hµnh qu¸ tr×nh ph©n phèi, NSNN ®· ®îc sö dông b»ng c¸ch chia nhá ra c¸c phÇn theo kÕ ho¹ch tµi kho¸. Thø 2: Ph©n phèi tµi chÝnh lµ sù ph©n phèi g¾n liÒn víi sù h×nh thµnh vµ sö dông c¸c quü tiÒn tÖ nhÊt ®Þnh -§©y lµ ®Æc ®iÓm chñ yÕu, thÓ hiÖn nÐt ®Æc trng cña ph©n phèi tµi chÝnh. VD: Ng©n s¸ch nhµ níc khi ph©n phèi, gãp phÇn t¹o nªn quü gi¸ trÞ ë ®Þa ph¬ng, c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh sù nghiÖp … ë ®©y, khi tiÕn hµnh qu¸ tr×nh ph©n phèi, NSNN ®· ®îc sö dông b»ng c¸ch chia nhá ra c¸c phÇn theo kÕ ho¹ch tµi kho¸. Thø 3: Ph©n phèi tµi chÝnh lµ qu¸ tr×nh ph©n phèi diÔn ra mét c¸ch liªn tôc bao gåm ph©n phèi l¹i cã tÝnh chÊt réng vµ mang tÝnh chñ yÕu. -Trong XH kh«ng ngõng SX vµ TSX nªn viÖc ph©n phèi tµi chÝnh còng diÔn ra thêng xuyªn liªn tôc ®Ó ®¶m b¶o cho qu¸ tr×nh TSX diÔn ra liªn tôc. Hái : VËy th× ph©n phèi lÇn ®Çu vµ ph©n phèi l¹i lµ nh thÕ nµo? *Ph©n phèi lÇn ®Çu : KN:Lµ sù ph©n phèi tæng s¶n phÈm XH theo nh÷ng chñ thÓ tham gia vµo qu¸ tr×nh SX vµ VD: DN sau 1 chu kú SXKD, thu ®îc kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh dÞch vô doanh, hä tiÕn hµnh ph©n phèi lÇn ®Çu: -Quü bï ®¾p TLSX -Quü bï ®¾p cho CNV -C¸c quü b¶o hiÓm: BHXH, BHYT… -C¸c kho¶n kh¸c: Nép thuÕ cho NN, tr¶ lîi tøc cæ phÇn -Cßn l¹i lµ lîi nhuËn cña DN(P) *.Ph©n phèi l¹i 17 Lµ tiÕp tôc tôc ph©n phèi nh÷ng ph©n thu nhËp c¬ b¶n nh÷ng quü tiÒn tÖ ®· ®îc h×nh thµnh trong ph©n phèi lÇn ®Çu trªn ph¹m vi toµn XH bao gåm c¶ lÜnh vùc kh«ng SX vµ dÞch vô b. Chøc n¨ng gi¸m ®èc Lµ th«ng qua sù vËn ®éng cña ®ång tiÒn kiÓm so¸t vµ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng KT-XH. Trong qu¸ tr×nh ph©n phèi h×nh thµnh thu nhËp vµ ph©n phèi sö dông thu nhËp cña tõng chñ thÓ 4.Vi trÝ, vai trß cña tµi chÝnh trong TKQD lªn CNXH ë VN. a.VÞ trÝ: Thø 1: Tµi chÝnh lµ mét m¾t kh©u cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng KÕt thóc ph©n phèi lÇn ®Çu lµ ph©n phèi l¹i, tiÕn hµnh trªn c¶ lÜnh vùc: + SX vËt chÊt +SX phi vËt chÊt VD: Qu¸ tr×nh ph©n phèi l¹i th«ng qua NSNN, c¸c tæ chøc tµi chÝnh trung gian, c¸c NHTM, c«ng ty tµi chÝnh, HTX tÝn dông, c¸c c«ng ty b¶o hiÓm … Cô thÓ nh lîi nhuËn DN ph©n phèi l¹i b»ng viÖc. +Mét phÇn ®Ó tiªu dïng cho c¸ nh©n +Mét phÇn ®Ó ®Çu t TSX +Mét phÇn ®Ó lµm tõ thiÖn -Chøc n¨ng gi¸m ®èc cña tµi chÝnh xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu thùc tiÔn. Chøc n¨ng ph©n phèi ®Ó ®¶m b¶o ph©n phèi ®óng vµ sö dông nguån tµi chÝnh cã hiÖu qu¶. -Chøc n¨ng gi¸m ®èc cña tµi chÝnh lµ thuéc tÝnh kh¸ch quan vèn cã cña tµi chÝnh. Qua hai phÇn trªn, chóng ta ®· t×m hiÓu vÒ kh¸i niÖm tµi chÝnh, còng nh, b¶n chÊt chøc n¨ng cña nã, vËy trong TKQ§ lªn CNXH ë níc ta hiÖn nay, tµi chÝnh cã vÞ trÝ, vai trß nh thÕ nµo trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn KT- XH? §Ó hiÓu râ h¬n vÒ vÊn ®Ò nµy chóng ta ®i vµo phÇn tiÕp theo. Trong nÒn KTTT c¸c m¾t kh©u cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt: 18 +S¶n xuÊt +Ph©n phèi +Trao ®æi +Tiªu dïng Tµi chÝnh n»m trän ë kh©u ph©n phèi, do ®ã tµi chÝnh lµ mét m¾t khÈu cña nÒn KTTT, Do SX vµ tiªu dïng quyÕt ®Þnh. Nhng viÖc ph©n phèi cña tµi chÝnh ®óng ®¾n sÏ thóc ®¼y qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt, thùc hiÖn t¸i SX thuËn lîi vµ nhanh chãng. Thø 2: Tµi chÝnh lµ mét mÆt cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Do ®ã nÕu tµi chÝnh ph©n phèi ®óng sÏ ®¶m b¶o tån vµ ph¸t triÓn quan hÖ së h÷u TLSX t¹o ®iÒu kiÖn thóc ®Èy ph©n c«ng hîp t¸c. -Quan hÖ SX gåm 3 mÆt: +Quan hÖ SX +Quan hÖ tæ chøc qu¶n lý +Quan hÖ ph©n phèi *Trong kinh tÕ bao cÊp, ph©n phèi chñ yÕu b»ng hiÖn vËt *Trong KTTT lµ ph©n phèi gi¸ trÞ hay cßn gäi lµ phÇn phèi tµi chÝnh. V× vËy mµ ta nãi tµi chÝnh lµ mét mÆt cña quan hÖ s¶n xuÊt. -Quan hÖ ph©n phèi cña tµi chÝnh do quan hÖ së h÷u vµ quan hÖ ph©n c«ng hîp t¸c lao ®éng quy ®Þnh. Song ®Õn lît nã. NÕu ph©n phèi ®óng sÏ b¶o tån vµ ph¸t triÓn quan hÖ së h÷u vµ quan hÖ ph©n c«ng hîp t¸c lao ®éng. NÕu ph©n phèi sai sÏ lµm xãi mßn vµ ph¸ vì quan hÖ hîp t¸c ph©n c«ng lao ®éng XH. Do ®ã cã thÓ nãi r»ng lÜnh vùc tµi chÝnh cã vai trß rÊt quan träng trong ph©n phèi, nÕu th¶ láng th× kh«ng thÓ x©y dùng vµ ph¸t triÓn KT ®îc. -VD: Khi nÒn kinh tÕ cã tèc ®é t¨ng trëng ph¸t triÓn cao vµ liªn tôc cô thÓ nh TQ: 3 n¨m trë l¹i ®©y, tèc ®é t¨ng trëng liªn tôc ë møc ®é cao 9%/n¨m, lµm cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn qu¸ nãng, dÉn ®Õn nguy c¬ l¹m ph¸t. §Ó ®iÒu tiÕt tèc ®é t¨ng trëng. Nhµ níc t¨ng thuÕ, sÏ h¹n chÕ tÝch luü cña doanh nghiÖp hoÆc t¨ng l·i suÊt, dÉn ®Õn gi¶m ®Çu t, gi¶m chi ®Ó kÝch cÇu tiªu dïng- lµm cho kinh tÕ t¨ng trëng chËm l¹i. Ngîc l¹i, khi nÒn kinh tÕ suy tho¸i Nhµ níc t¨ng chi ®Ó kÝch cÇu s¶n xuÊt, tiªu dïng dÉn ®Õn ®iÒu chØnh t¨ng trëng kinh tÕ. HoÆc: §iÒu tiÕt c¸c quan hÖ sx thÓ hiÖn b»ng c¸c chÝnh s¸ch XH. + T¨ng thu ë ngêi cã thu nhËp cao +Xan sÎ cho nh÷ng ngêi cã thu nhËp thÊp ë ViÖt Nam, th«ng qua chÝnh s¸ch thu chi tµi chÝnh, Nhµ níc: +§iÒu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ quèc d©n hîp lý +§iÒu tiÕt c¸c quan hÖ XH, thùc hiÖn c«ng b»ng XH theo môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ ®· ®Þnh. 19 Thø 3: Tµi chÝnh lµ chÝnh s¸ch thu chi chÝnh cña nhµ níc – C«ng cô quan träng nhÊt ®Ó nhµ níc qu¶n lý, ®iÒu tiÕt KTTT ®Þnh híng XHCN Tõ vÞ trÝ cña tµi chÝnh ta rót ra ®îc vai trß cña tµi chÝnh nh sau. Ta ®i vµo phÇn b). . b) Vai trß cña tµi chÝnh Thø 1: Huy ®éng vµ n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn Vèn lµ nguån lùc hÕt søc quan träng trong c¬ chÕ thÞ truêng, ®Ó gi¶i quyÕt c¸c nhu cÇu vÒ vèn, c¸c chñ thÓ kinh tÕ ph¶i sö dông c¸c nguån tµi chÝnh. B»ng c¸c h×nh thøc. +T¨ng thuÕ +B¸n c¸c lo¹i tr¸i phiÕu trªn thÞ trêng chøng kho¸n hoÆc huy ®éng vèn díi d¹ng: + TÝn dông ng©n hµng + Ph¸t hµnh cæ phiÕu Quan hÖ tµi chÝnh ®· lµm cho c¸c nguån tiÒn tÖ nhµn rçi trong XH ®îc huy ®éng. §ång thêi, do t¸c ®éng cña l·i suÊt ng©n hµng vµ cña c¸c lo¹i chøng kho¸n, dßng vèn ®îc chuyÓn tõ n¬i cã hiÖu qña thÊp ®Õn n¬i cã hiÖu qu¶ cao. Trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ më, c¸c quan hÖ tµi chÝnh kh«ng chØ huy ®éng vµ n©ng cao hiÖu qu¶ cña c¸c nguån vèn trong níc mµ cßn cã thÓ thu hót ®îc c¸c nguån vèn níc ngoµi. 20