tailieuonthi
A. PhÇn më ®Çu
Bíc vµo thÕ kû míi, mét c©u hái lín ®ang næi cém trong t duy chÝnh
trÞ lµ: ThÕ giíi sÏ sèng nh thÕ nµo víi níc Mü lªn ng«i ®Õ chÕ vµ níc Mü
sÏ hµnh sö thÕ nµo víi phÇn cßn l¹i cña thÕ giíi.
Mét sù mÊt c©n b»ng lín ®ang diÔn ra trªn mäi lÜnh vùc < chÝnh trÞ kinh tÕ - v¨n ho¸ - nghÖ thuËt - t«n gi¸o...> díi mét gãc ®é, trªn tÇm bao qu¸t
vÜ m« nhÊt, còng nh Èn chøa len lái díi mäi tÇng nÊc vi m« nhÊt. §©y lµ nçi
b¶n kho¶n, bøc xóc tíi møc ¸m ¶nh trong ®êi sèng tinh thÇn cña nh©n lo¹i.
TÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò trªn ®©y sÏ ®îc tÇn nµo s¸ng tá, hÖ thèng qua viÖc t×m
hiÓu, hÖ thèng vÒ “ý thøc vµ vai trß cña nã trong ®êi sèng x· héi".
* §èi víi mçi con ngêi nãi riªng vµ quèc gia trªn thÕ giíi t¹i sao l¹i kh«ng
muèn cã mét x· héi c«ng b»ng - v¨n minh víi nh÷ng con ngêi v¨n minh,
mét x· héi kh«ng cã sù bãc lét, trµ ®¹p. §Ó hiÓu râ vÊn ®Ò ta ®i sau vµo nghiªn
cøu ®Ò tµi: "ý thøc vµ vai trß cña ý thøc trong ®êi sèng x· héi.
1. Néi dung vµ tÝnh chÊt cña ý thøc x· héi.
a. Kh¸i niÖm ý thøc.
§Ò tµi ®i s©u nghiªn cøu mét sè vÊn ®Ò næi cém trong x· héi ngµy nay
qua nh÷ng t×nh th¸i biÓu hiÖn cña ý thøc.
1
tailieuonthi
B. PhÇn néi dung
I. ý thøc vµ tÝnh chÊt cña ý thøc
* Chñ nghÜa duy t©m vµ t«n gi¸o cho r»ng ý thøc cã mét cuéc sèng
riªng, tån t¹i t¸ch biÖt vËt chÊt thËm chÝ quy ®Þnh, sinh ra vËt chÊt.
* Chñ nghÜa duy vËt tÇm thêng cho r»ng ý thøc còng lµ mét d¹ng vËt
chÊt.
*Chñ nghÜa duy vËt cËn ®¹i ®· thÊy ®îc ý thøc ph¶n ¸nh thÕ giíi kh¸ch
quan, ®· chØ ra ®îc kÕt cÊu cña ý thøc song l¹i cha thÊy nguån gèc x· héi vµ
vai trß x· héi cña ý thøc.
* Chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng ®· kÕ thõa, ph¸t triÓn, kh¾c tôc nh÷ng
quan niÖm trªn ®a ra ®Þnh nghÜa khoa häc vÒ ý thøc.
+ ý thøc lµ sù ph¶n ¸nh s¸ng t¹o thÕ giíi kh¸ch quan vµo bé n·o ngêi
th«ng qua lao ®éng vµ ng«n ng÷.
+ ý thøc lµ toµn bé ho¹t ®éng tinh thÇn cña con ngêi bao gåm tõ c¶m
gi¸c cho tíi t duy, lý luËn trong ®ã tri thøc lµ ph¬ng thøc tån t¹i cña ý thøc.
b. Nguån gèc ý thøc.
* Nguån gèc tù nhiªn.
Tríc M¸c nhiÒu nhµ duy vËt tuy kh«ng thõa nhËn tÝnh chÊt siªu tù
nhiªn cña ý thøc, song do khoa häc cha ph¸t triÓn nªn còng ®· kh«ng gi¶i
thÝch ®óng nguån gèc vµ b¶n chÊt cña ý thøc. Dùa trªn nh÷ng thµnh tùu cña
khoa häc tù nhiªn nhÊt lµ sinh lýb häc thÇn kinh, chñ nghÜa duy vËt biÖn
chøng kh¼ng ®Þnh r»ng ý thøc lµ mét thuéc tÝnh cña vËt chÊt nhng kh«ng
ph¶i cña mäi d¹ng vËt chÊt mµ chØ lµ thuéc tÝnh cña mét d¹ng vËt chÊt sèng cã
tæ chøc cao lµ bé ãc ngêi. Bé ãc ngêi lµ c¬ quan vËt chÊt cña ý thøc. ý thøc
lµ chøc n¨ng cña bé ãc ngêi. Ho¹t ®éng ý thøc cña con ngêi diÔn ra trªn c¬
2
tailieuonthi
së ho¹t ®éng sinh lý thÇn kinh cña bé ãc ngêi. ý thøc phô thuéc vµo ho¹t
®éng bé ãc ngêi, do ®ã khi bé ãc bÞ tæn th¬ng th× ho¹t ®éng ý thøc sÏ kh«ng
b×nh thêng hoÆc bÞ rèi lo¹n. V× vËy kh«ng thÓ t¸ch rêi ý thøc ra khái ho¹t
®éng sinh lý thÇn kinh cña bé ãc. ý thøc kh«ng thÓ diÔn ra, t¸ch rêi ho¹t ®éng
sinh lý thÇn kinh cña bé ãc ngêi.
Ngµy nay sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña khoa häc - kü thuËt hiÖn ®¹i ®· t¹o
ra nh÷ng m¸y mãc thay thÕ cho mét phÇn lao ®éng trÝ ãc cña con ngêi.
Ch¼ng h¹n c¸c m¸y tÝnh ®iÖn tö, r«bèt “tinh kh«n”, trÝ tuÖ nh©n t¹o. Song ®iÒu
®ã kh«ng cã nghÜa lµ m¸y mãc còng cã ý thøc nh con ngêi. M¸y mãc dï cã
tinh kh«n ®Õn ®©u ®i ch¨ng n÷a còng kh«ng thÓ thay thÕ ®îc cho ho¹t ®éng
trÝ tuÖ cña con ngêi. M¸y mcã lµ mét kÕt cÊu kü thuËt do con ngêi t¹o ra,
cßn con ngêi lµ mét thùc thÓ x· héi. M¸y mãc kh«ng thÓ s¸ng t¹o l¹i hiÖn
thùc díi d¹ng tinh thÇn trong b¶n th©n nã nh con ngêi. Do ®ã chØ cã con
ngêi víi bé ãc cña m×nh míi cã ý thøc theo ®óng nghÜa cña tõ ®ã.
* Nguån gèc x· héi.
§Ó cho ý thøc ra ®êi, nh÷ng tiÒn ®Ò, nguån gèc tù nhiªn lµ rÊt quan
träng, kh«ng thÓ thiÕu ®îc, song cha ®ñ. §iÒu kiÖn quyÕt ®Þnh cho sù ra ®êi
cña ý thøc lµ nh÷ng tiÒn ®Ò, nguån gèc x· héi. ý thøc ra ®êi cïng víi qu¸
tr×nh h×nh thµnh bé ãc ngêi nhê lao ®éng, ng«n ng÷ vµ nh÷ng quan hÖ x· héi.
ý thøc lµ s¶n phÈm cña sù ph¸t triÓn x· héi, nã phô thuéc vµo x· héi, vµ ngay
tõ ®Çu ®· mang tÝnh chÊt x· héi.
Loµi vËt tån t¹i nhê vµo nh÷ng vËt phÈm cã s½n trong tù nhiªn díi
d¹ng trùc tiÕp, cßn loµi ngêi th× kh¸c h¼n. Nh÷ng vËt phÈm cÇn thiÕt cho sù
sèng thêng kh«ng cã s½n trong tù nhiªn. Con ngêi ph¶i t¹o tõ nh÷ng vËt
phÈm Êy. ChÝnh th«ng qua ho¹t ®éng lao ®éng nh»m c¶i t¹o thÕ giíi kh¸ch
quan mµ con ngêi míi cã thÓ ph¶n ¸nh ®îc thÕ giíi kh¸ch quan, míi cã ý
thøc vÒ thÕ giíi ®ã.
3
tailieuonthi
Qu¸ tr×nh h×nh thµnh ý thøc kh«ng ph¶i lµ qu¸ tr×nh con ngêi thu nhËn
thô ®éng. Nhê cã lao ®éng con ngêi t¸c ®éng vµo c¸c ®èi tîng hiÖn thùc,
b¾t chóng ph¶i béc lé nh÷ng thuéc tÝnh, nh÷ng kÕt cÊu, nh÷ng quy luËt vËn
®éng cña m×nh thµnh nh÷ng hiÖn tîng nhÊt ®Þnh vµ c¸c hiÖn tîng nµy t¸c
®éng vµo bé ãc ngêi. ý thøc ®îc h×nh thµnh kh«ng ph¶i chñ yÕu lµ do t¸c
®éng thuÇn tuý tù nhiªn cña thÕ giíi kh¸ch quan, lµm biÕn ®æi thÕ giíi ®ã.
Qu¸ tr×nh h×nh thµnh ý thøc lµ kÕt qu¶ ho¹t ®éng chñ ®éngu cña con ngêi.
Nh vËy, kh«ng ph¶i ngÉu nihªn thÕ giíi kh¸ch quan t¸c ®éng vµo bé ãc
ngêi ®Ó con ngêi cã thøc, mµ tr¸i l¹i, con ngêi cã ý thøc chÝnh v× con
ngêi chñ ®éng t¸c ®éng vµo thÕ giíi th«ng qua ho¹t ®éng thùc tiÔn ®Ó c¶i t¹o
thÕ giíi. Con ngêi chØ cã ý thøc do cã t¸c ®éng vµo thÕ giíi. Nãi c¸ch kh¸c, ý
thøc chØ ®îc h×nh thµnh th«ng qua ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ngêi. Nhê
t¸c ®éng vµo thÕ giíi mµ con ngêi kh¸m ph¸ ra nh÷ng bÝ mËt cña thÕ giíi,
ngµy cµng lµm phong phó vµ s©u s¾c ý thøc cña m×nh vÒ thÕ giíi.
Trong qu¸ tr×nh lao ®éng, ë con ngêi xuÊt hiÖn nhu cÇu trao ®æi kinh
nghiÖm cho nhau. ChÝnh nhu cÇu ®ã ®ßi hái sù xuÊt hiÖn cña ng«n ng÷.
Ph.¡ngghen viÕt: “§em so s¸nh con ngêi víi c¸c loµi vËt, ngêi ta sÏ thÊy râ
r»ng ng«n ng÷ b¾t nguån tõ trong lao ®éng vµ cïng ph¸t triÓn víi lao ®éng,l
®ã lµ c¸ch gi¶i thÝch duy nhÊt ®óng vÒ nguån gèc cña ng«n ng÷”.
Ng«n ng÷ do nhu cÇu cña lao ®éng vµ nhê vµo lao ®éng mµ h×nh thµnh.
Nã lµ hÖ thèng tÝn hiÖu vËt chÊt mang néi dung ý thøc. Kh«ng cã hÖ thèng tÝn
hiÖu nµy - tøc ng«n ng÷, th× ý thøc kh«ng thÓ tån t¹i vµ thÓ hiÖn ®îc. Ng«n
ng÷, theo C.M¸c lµ c¸i vá vËt chÊt cña t duy, lµ hiÖn thùc trùc tiÕp cña t
tëng, kh«ng cã ng«n ng÷, con ngêi kh«ng thÓ cã ý thøc. Ng«n ng÷ (tiÕng
nãi vµ ch÷ viÕt) võa lµ ph¬ng tiÖn giao tiÕp ®ång thêi lµ c«ng cô cña t duy.
Nhê ng«n ng÷ con ngêi míi cã thÓ kh¸i qu¸t ho¸, trõu tîng ho¸, míi cã thÓ
suy nghÜ, t¸ch khái sù vËt c¶m tÝnh. Nhê ng«n ng÷, kinh nghiÖm, hiÓu biÕt cña
ngêi nµy ®îc truyÒn cho ngêi kia, thÕ hÖ nµy cho thÕ hÖ kh¸c. ý thøc
kh«ng ph¶i lµ hiÖn tîng thuÇn tuý c¸ nh©n mµ lµ mét hiÖn tîng cã tÝnh chÊt
4
tailieuonthi
x· héi, do ®ã kh«ng cã ph¬ng tiÖn trao ®æi x· héi vÒ mÆt ng«n ng÷ th× ý thøc
kh«ng thÓ h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ®îc. Nh vËy, ng«n ng÷ lµ yÕu tè quan
träng ®Ó ph¸t triÓn t©m lý, t duy vµ v¨n ho¸ con ngêi, x· héi loµi ngêi nãi
chung. V× thÕ Ph. ¡ngghen viÕt: “sau lao ®éng vµ ®ång thêi víi lao ®éng lµ
ng«n ng÷... ®ã lµ hai søc kÝch thÝch chñ yÕu” cña sù chuyÓn biÕn bé n·o cña
con ngêi, t©m lý ®éng vËt thµnh ý thøc.
2. TÝnh ®éc lËp t¬ng ®èi cña ý thøc x· héi
a. ý thøc x· héi thêng l¹c hËu so víi tån t¹i x· héi.
ý thøc x· héi thêng l¹c hËu so víi tån t¹i x· héi µa do nh÷ng nguyªn
nh©n sau ®©y:
- Mét lµ, do b¶n th©n ý thøc vèn lµ c¸i ph¶n ¸nh tån t¹i x· héi. Sù biÕn
®æi cña tån t¹i x· héi thêng diÔn ra víi tèc ®é nhanh mµ ý thøc x· héi kh«ng
ph¶n ¸nh kÞp vµ trë nªn l¹c hËu. H¬n n÷a, ý thøc x· héi lµ c¸i ph¶n ¸nh tån t¹i
x· héi cho nªn nã chØ biÕn ®æi sau khi tån t¹i x· héi ®· biÕn ®æi.
- Hai lµ, do tÝnh chÊt b¶o thñ cña mét sè h×nh th¸i ý thøc x· héi cô thÓ
vµ nh÷ng t tëng chøa ®ùng trong c¸c h×nh th¸i ®ã (thÝ dô t tëng t«n gi¸o,
nh÷ng quan niÖm vµ chuÈn môc ®¹o ®øc, nh÷ng tËp tôc v.v...).
- Ba lµ, ý thøc x· héi lu«n g¾n víi lîi Ých cña nh÷ng nhãm, nh÷ng tËp
®oµn ngêi, nh÷ng giai cÊp nhÊt ®Þnh trong x· héi. V× vËy nh÷ng t tëng cò,
l¹c hËu thêng ®îc c¸c lùc lîng x· héi ph¶n tiÕn bé lu gi÷ vµ truyÒn b¸
nh»m chèng l¹i c¸c lùc lîng x· héi tiÕn bé.
b. ý thøc x· héi cã tÝnh kÕ thõa trong sù ph¸t triÓn .
Quan ®iÓm cña triÕt häc M¸c - Lªnin vÒ tÝnh kÕ thõa cña ý thøc x· héi
cã ý nghÜa to lín ®èi víi sù nghiÖp x©y dùng nÒn v¨n ho¸ tinh thÇn cña x· héi.
Lªnin viÕt: “V¨n häc v« s¶n ph¶i lµ sù ph¸t triÓn l«gÝch cña tæng sè
kiÕn thøc mµ loµi ngêi ®· tÝch luü ®îc díi ¸ch thèng trÞ cña x· héi t b¶n,
x· héi cña bän ®Þa chñ vµ x· héi cña bän quan liªu”.
5
tailieuonthi
Chóng ta kh¼ng ®Þnh: Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ trêng vµ më réng
giao lu quèc tÕ ph¶i ®Æc biÖt quan t©m g×n gi÷ vµ n©ng cao b¶n s¾c v¨n ho¸
d©n téc, kÕ thõa vµ ph¸t huy truyÒn thèng ®¹o ®øc, tËp qu¸n tèt ®Ñp vµ lßng tù
hµo d©n téc, tiÕp thu tinh hoa c¸c d©n téc trªn thÕ giíi, lµm giµu ®Ñp thªm nÒn
v¨n ho¸ ViÖt Nam.
6
tailieuonthi
c. ý thøc x· héi t¸c ®éng trë l¹i tån t¹i x· héi.
¡ngghen viÕt:” Sù ph¸t triÓn vÒ chÝnh trÞ, ph¸t luËt, triÕt häc, t«n gi¸o,
v¨n ho¸, nghÖ thuËt v.v... dùa vµo sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Nhng tÊt cd¶ nh÷ng
sù ph¸t triÓn ®ã ®Òu t¸c ®éng lÉn nhau vµ cïng t¸c ®éng ®Õn c¬ së kinh tÕ”.
Møc ®é ¶nh hëng cña t tëng ®èi víi sù ph¸t triÓn x· héi phô thuéc
vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö cô thÓ: vµo tÝnh chÊt cña c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ
mµ trªn ®ã t tëng n¶y sinh; vµo vai trß lÞch sö cña giai cÊp mang ngän cê t
tëng; vµo møc ®é ph¶n ¸nh ®óng ®¾n cña t tëng trong quÇn chóng. Còng
do ®ã ë ®©y cÇn ph©n biÖt vai trß cña ý thøc t tëng tiÕn bé vµ ý thøc t
tëng ph¶n tiÕn bé ®èi víi sù ph¸t triÓn x· héi.
Chñ nghÜa duy vËt lÞch sö kh«ng nh÷ng ®èi lËp víi chñ nghÜa duy t©m
trong sù tuyÖt ®èi ho¸ vai trß cña ý thøc x· héi, mµ cßn b¸c bá c¶ quan ®iÓm
cña chñ nghÜa duy vËt tµm thêng (hay chñ nghÜa duy kinh tÕ) phñ nhËn t¸c
dông tÝch cùc cña ý thøc x· héi trong ®êi sèng x· héi.
Nh vËy, nguyªn lý cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö vÒ tÝnh ®éc lËp t¬ng
®èi cña ý thøc x· héi vµ cña ®êi sèng tinh thÇn x· héi nãi chung, b¸c bá mäi
quan ®iÓm siªu h×nh, m¸y mãc, tÇm thêng vÒ mèi quan hÖ gi÷a tån t¹i x· héi
vµ ý thøc x· héi.
II. Vai trß cña ý thøc trong ®êi sèng x· héi.
NhËn thÊy ý thøc con ngêi ®îc ph¶n ¸nh th«ng qua nh÷ng t×nh th¸i ý
thøc x· héi, mµ nh÷ng t×nh th¸i ®ã cã t¸c ®éng trùc tiÕp tíi ®êi sèng x· héi
con ngêi. §Æc biÖt trong vÊn ®Ò vÒ t tëng chÝnh trÞ ph¸p quyÒn - t×nh c¶m tri thøc... v× vËy ta h·y xÐt tíi sù t¸c ®éng hay vai trß nh÷ng t×nh th¸i ý thøc x·
héi nµy trong ®êi sèng x· héi con ngêi.
1. T tëng chÝnh trÞ vµ ph¸p quyÒn.
7
tailieuonthi
T×nh th¸i ý thøc chÝnh trÞ xuÊt hiÖn trong x· héi cã giai cÊp vµ nhµ níc nã
ph¶n ¸nh c¸c quan hÑe chÝnh trÞ, kinh tÕ x· héi gi÷a c¸c giai cÊp, c¸c d©n téc vµ c¸c
quèc gia. Nã thÓ hiÖn th¸i ®é c¸c giai cÊp ®èi víi quyÒn lùc nhµ níc.
ChiÕn tranh vïng vÞnh, chiÕn tranh c« x« v« næ ra cïng tíi mét con kÞch
ph¸t cha tõng cã cña chñ nghÜa hÑp hßi, t«n gi¸o cùc ®oan lan trµn kh¾p n¬i
vµ råi ¸nh b×nh m×nh cña thÕ kû XXI ®· nhuèm mµu b¹o lùc víi sù kiÖn ngµy
11 -9 -2001 vµ tiÕp nèi ngay sau ®ã lµ cuéc chiÕn tranh Atgamixtan cuéc
chiÕn tranh Mü s¾p gi¸ng xuèng ®Çu nh©n d©n I r¾c kh«ng chØ vµ vÊn ®Òn
quan hÖ song t¬ng gi÷a mét quèc gia dÇu löa bÞ xÕp vµo “trôc ma quy” víi
siªu cêng duy nhÊt trªn thÕ giíi mµ cßn lµ vÊn ®Ò thÕ giíi ®ang ph¶i ®èi ®Çu
víi chñ nghÜa ®¬n th¬ng ®éc ®o¸n Mü.
§· tõ l©u Mü vµ mét sè quèc gia trªn lu«n ®Æt thÕ giíi vµo t©m tr¹ng
phËp phång bÊt an. Nhng Mü vµ c¸c quèc gia ®ã kh«ng nhËn thøc ®îc hËu
qu¶ hay do cè t×nh kh«ng nhËn thÊy ®îc hËu qu¶ tÊt yÕu mµ Mü vµ c¸c quèc
gia ®ã do ¸p ®Æt qu©n sù vµ c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ kh¸c, trªn c¸c quèc gia
(nh GHDCND TriÒu Tiªn, Ir¾c, Afganixtan).
“135 lÞch sö kinh hoµng níc Mü 11 / 9 /01 ®· lµm chÊn ®éng ®Þa cÇu.
Vµ c©u hái ®Æt ra lµ nguyªn nhËn th¶m ho¹ nµy do ®©u? HËu qu¶ ®Ó l¹i sau
th¶m ho¹ trë thµnh nh÷ng nguyªn nh©n cña nh÷ng sù biÕn míi trªn trêng
quèc tÕ lµ g×?
Hµnh ®éng tiÕn c«ng cña nh÷ng tªn kh«ng tÆc khñng bè nh»m vµo níc
Mü cã ph¶i lµ ®iÒu tÊt nhiªn? Vµ nh÷ng ®ßn tÊn c«ng ®ã vµo níc Mü th«ng
qua nh÷ng c¸i ngÉu nhiªn. Mü ®· bÊt chÊp nh÷ng c¸i tån t¹i kh¸ch quan lu«n
ph¸ vì nh÷ng quy íc chung vµ hµnh ®éng theo ý thøc thuéc c¸i riªng mµ
m×nh muèn. Vµ cuéc khñng bè næ ra lÏ ®¬ng nhiªn lµ lêi c¶nh b¸o buéc Mü
ph¶i xem xÐt l¹i chÝnh m×nh vÒ mäi mÆt chÝnh trÞ, qu©n sù ngo¹i giao. Mü nªn
t«n träng nh÷ng hiÖp ®Þnh chung ®· ®îc tho¶ thuËn trong c¸c tæ chøc mang
tÝnh quèc tÕ nh Liªn hîp quèc vµ liÖu r»ng nh÷ng ®ßn tr¶ ®òa cña Mü ®¸nh
vµo Ir¾c cã thªm mét lÇn ph¹m ph¶i sai lÇm chñ quan n÷a ch¨ng.
8
tailieuonthi
2. H×nh th¸i ý thøc trong ®¹o ®øc - phong tôc - tËp qu¸n
a) Sù tù ý thøc vÒ l¬ng t©m, danh dù vµ lßng tù träng, v.v.. ph¶n ¸nh
kh¶ n¨ng tù chñ cña con ngêi, lµ søc m¹nh ®Æc biÖt cña ®¹o ®øc, lµ nÐt c¬
b¶n biÓu hiÖn c¸i thiÖn trong con ngêi, vµ còng lµ biÓu hiÖn tè chÊt nh©n v¨n
cña con ngêi. Víi ý nghÜa ®ã, ý thøc ®¹o ®øc lµ nh©n tè quan träng cña tiÕn
bé x· héi, cña sù nh©n ®¹o ho¸ x· héi. Vµ còng do ®ã, c¸c quan niÖm vÒ thiÖn
vµ ¸c, vÒ h¹nh phóc, c«ng b»ng, l¬ng t©m, danh dù, lßng tù träng trë thµnh
nh÷ng gi¸ trÞ phæ biÕn nhÊt cña ý thøc ®¹o ®øc trong ®êi sèng v¨n ho¸ tinh
thÇn cña mçi quèc gia, mçi d©n téc, mçi céng ®ång.
b) Trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi ®· h×nh thµnh nh÷ng gi¸ trÞ ®¹o
®øc mang tÝnh toµn nh©n lo¹i, tån t¹i trong mäi x· héi vµ trong c¸c hÖ thèng
®¹o ®øc kh¸c nhau, cã t¸c dông ®iÒu chØnh hµnh vi cña mäi ngêi, nh»m gi÷
g×n trËt tù x· héi chung vµ sinh ho¹t thêng ngµy cña tõng c¸ nh©n vµ céng
®ång bÊt kÓ hä thuéc giai cÊp nµo, d©n téc nµo, quèc gia nµo.
c) Tuy nhiªn, trong x· héi cã giai cÊp ®èi kh¸ng th× néi dung cña ®¹o
®øc bÞ chi phèi bëi néi dung giai cÊp. Trong néi dung cña c¸c ph¹m trï ®¹o
®øc lu«n lu«n ph¶n ¸nh ®Þa vÞ vµ lîi Ých cña giai cÊp. Mçi giai cÊp trong
nh÷ng giai ®o¹n ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña lÞch sö x· héi ®Òu t¹o ra nh÷ng quan
®iÓm ®¹o ®øc riªng cña m×nh. Giai cÊp tiªu biÓu cho xu thÕ ph¸t triÓn ®i lªn
cña x· héi th× ®¹i diÖn cho mét nÒn ®¹o ®øc tiÕn bé. Cßn c¸c giai cÊp ®· rêi
khái vò ®¹i lÞch sö th× ®¹i diÖn cho mét nÒn ®¹o ®øc suy tho¸i. Ph.¡nghen
viÕt: “Chung quy l¹i th× mäi thuyÕt ®¹o ®øc ®· cã tõ tríc tíi nay ®Òu lµ s¶n
phÈm cña t×nh h×nh kinh tÕ cña x· héi lóc bÊy giê. Vµ còng nh x· héi cho tíi
nay ®· ph¸t triÓn trong sù ®èi lËp giai cÊp, ®¹o ®øc lu«n lu«n lµ ®¹o ®øc cña
giai cÊp. Cho nªn hoÆc gi¶ nã bªnh vùc sù thèng trÞ vµ lîi Ých cña giai cÊp
thèng trÞ, hoÆc gi¶, khi giai cÊp bÞ trÞ ®· trë nªn kh¸ m¹nh, th× nã tiªu biÓu cho
sù næi dËy chèng kÎ thèng trÞ, hoÆc gi¶, khi giai cÊp bÞ trÞ ®· trë nªn kh¸
m¹nh, th× nã tiªu biÓu cho sù næi dËy chèng kÎ thèng trÞ vµ biÓu cho lîi Ých
t¬ng laicña nh÷ng ngêi bÞ ¸p bøc”.
9
tailieuonthi
HiÖn nay ë mét sè níc t b¶n ph¬ng T©y ®ang lu hµnh mét quan
niÖm sai lÇm cho r»ng trong ®iÒu kiÖn cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng
nghÖ ®· xuÊt hiÖn mét kiÓu ®¹o ®øc míi kh«ng cã tÝnh giai cÊp. Trong ®ã,
ngêi ta ®Æc biÖt nhÊn m¹nh ®Õn ®¹o ®øc t«n gi¸o nh mét thø ®¹o ®øc duy
nhÊt cã kh¶ n¨ng chØ ra cho toµn thÓ loµi ngêi con ®êng ph¸t triÓn ®i lªn.
d. Trong lÞch sö ph¸t triÓn cña ®¹o ®øc c¸c gi¸ trÞ phæ biÕn cña nã ®·
kh«ng ngõng ®îc t¹o ra vµ hoµn thiÖn. Tuy nhiªn, chØ trong ®¹o ®øc céng s¶n
c¸c gi¸ trÞ ®ã míi cã kh¶ n¨ng thÓ hiÖn ®Çy ®ñ nhÊt.
§¹o ®øc céng s¶n ®îc h×nh thµnh trong cuéc ®Êu tranh c¸ch m¹ng cña
giai cÊp c«ng nh©n, b¾t nguån tõ ®¹o ®øc c¸ch m¹ng cña giai cÊp ®ã, vµ kÕ
thõa nh÷ng gi¸ trÞ ®¹o ®øc cña loµi ngêi.
ý thøc cã ¶nh hëng to lín trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh ph¸t triÓn còng
nh tån tÞa vµ suy vong ®èi víi phong tôc tËp qu¸n. Con ngêi s¸ng t¹o ra lÞch
sö cña m×nh cã vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi sù ph¸t triÓn x· héi mµ trong qu¸
tr×nh ®ã h×nh thµnh ý thøc phong tôc - tËp qu¸n.
3. Vai trß cña h×nh th¸i ý thøc khoa häc.
Tri thøc khoa häc ®ang trë thµnh mét lùc lîng s¶n xuÊt trùc tiÕp ®ã lµ
®Æc ®iÓm næi bËt nhÊt cña sù ph¸t triÓn cña nã trong ®iÒu kiÖn hiÖn ®¹i. Tri
thøc khoa häc ngµy nay ®îc kÕt tinh trong mäi yÕu tè cña lùc lîng s¶n xuÊttrong ngêi lao ®éng vµ trong ®èi tîng lao ®éng, trong kü thuËt, trong c¸c
quy tr×nh c«ng nghÖ, trong tæ chøc vµ qu¶n lý s¶n xuÊt.
Khoa häc ngµy nay ph¸t triÓn theo khuynh híng võa ph©n ngµnh m¹nh
mÏ võa x©m nhËp vµo nhau vµ kÕt hîp víi kü thuËt thµnh mét søc m¹nh trÝ tuÖ
thèng nhÊt ®Ó nhËn thøc vµ c¶i t¹o hiÖn thùc.
Ngµy nay kh«ng chØ cã khoa häc tù nhiªn vµ kü thuËt, mµ c¶ khoa häc
x· héi còng ph¸t triÓn m¹nh mÏ, cã vai trß trùc tiÕp thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t
triÓn.
4. Vai trß cña h×nh th¸i ý thøc nghÖ thuËt.
10
tailieuonthi
NghÖ thuËt ch©n chÝnh g¾n liÒn víi ®êi sèng hiÖn thùc cña nh©n d©n lao
®éng,l lµ nh©n tè thóc ®Èy m¹nh mÏ tiÕn bé x· héi th«ng qua viÖc ®¸p øng nhu
cÇu thÈm mü cña con ngêi. Khi ph¶n ¸nh thÕ giíi hiÖn thùc trong c¸c h×nh
tîng nghÖ thuËt, nghÖ thuËt ®· t¸c ®éng ®Õn lý trÝ vµ t×nh c¶m cña con ngêi,
kÝch thÝch tÝnh tÝch cùc ho¹t ®éng cña con ngêi, x©y dùng ë con ngêi nh÷ng
hµnh vi ®¹o ®øc tèt ®Ñp. Th«ng qua nh÷ng t¸c phÈm cã gi¸ trÞ truyÒn qua c¸c
thÕ hÖ mµ nghÖ thuËt cßn gióp con ngêi nhËn thøc ®êi sèng x· héi. Nh vËy,
nghÖ thuËt ®ãng vai trß to lín trong c¸c nh©n tè gi¸o dôc con ngêi, nhËn thøc
vµ c¶i t¹o hiÖn thùc.
5. ý thøc t«n gi¸o.
C¸c biÕn ®æi d÷ déi lµm ®¶o lén thÕ giíi trong thÕ kû ®Çy b·o tè ®· g©y
nªn “cuéc khñng ho¶ng x· héi vµ thÕ giíi”. §ã lµ lêi ®¸nh gi¸ cña chÝnh mét
nh©n vËt quan träng cña toµ th¸nh Vatican, cha Peter Gumpel lóc nµy cã mét
c¸i nh×n toµn c¶nh vÒ bøc tranh t«n gi¸o toµn cÇu cuèi thÕ kû lµ cÇn thiÕt. Cã
thÓ nãi bøc tranh phøc t¹p pha trén nhiÒu mµu s¾c thiÕu hµi hoµ.
Ngµy nay víi sù bïng næ cña nhiÒu gi¸o ph¸i khiÕn trµo lu x· héi cã
niÒu thay ®æi, cã nhiÒu gi¸o ph¸i ®îc h×nh thµnh víi nghi lÔ míi dung tôc
häc quyÒn bá. NhiÒu khi mang tÝnh pha t¹p hçn hîp gi¶ danh khoa häc hoÆc
trén lÉn c¸c tÝn ngìng ®· cã c¶ trêng hîp cùc ®oan, dÉn ®Õn tù s¸t tËp thÓ.
Tuy nihªn ta nhËn thÊy môc ®Ých cña nh÷ng ®¹o gi¸o nµy ®Òu híng con
ngêi tíi c¸i thiÖn, c¸i ®Ñp.
6. H×nh th¸i ý thøc khoa häc nh©n d¹ng - t©m linh - tÝn ngìng.
§Õn cuèi thÕ kû 20 ë Ph¬ng §«ng còng nh ë ph¸t triÓn khoa häc nh©n d¹ng tr«i næi biÕn tíng nhiÒu d¹ng. XÊu nhiÒu, tèt Ýt ph¶n khoa häc vµ
bÞ lîi dông trë thµnh mét c«ng cô truyÒn b¸ mª tÝn, cã lóc phôc vô cho ý ®å vµ
©m mu chÝnh trÞ. Khoa häc nhËn d¹ng ®îc chuyÓn thµnh hai xu híng:
Mét lµ ®îc ngêi cÇm quyÒn sö dông lµm thµnh mét c«ng cô thèng trÞ
cã t¸c dông ®îc ®Ò cao trong x· héi.
11
tailieuonthi
Hai lµ bÞ ®µo th¶i v× qu¸ nhiÒu bän xÊu lîi dông trë thµnh nghÒ bãi to¸n
lîi dông.
Ngµy nay khoa häc nhËn d¹ng vÉn ®ang tån t¹i trong x· héi, cã xu
híng ph¸t triÓn m¹nh h¬n, trong x· héi xuÊt hiÖn nh÷ng trµo lu m¹nh mÏ
h¬n. Së dÜ nh vËy bëi con ngêi lu«n muèn t×m hiÓu nh÷ng g× quanh m×nh.
§Æc biÖt víi nh÷ng níc Ph¬ng §«ng khoa häc nhËn d¹ng t©m linh - tÝn
ngìng ®· ph¸t triÓn tíi møc rÊt cao. (Trung Quèc - NhËt B¶n...).
12
tailieuonthi
C. KÕt luËn
Nh chóng ta ®· biÕt, thùc ra sù sôp ®æ cña hÖ thèng x· héi chñ nghÜa ë
Liªn X« cò vµ §«ng ¢u lµ do diÔn gi¶i sai chñ nghÜa M¸c - Lªnin. Tøc lµ
nhËn thøc sai vÒ chñ nghÜa x· héi, ®Æc biÖt lµ vÒ nh÷gn bíc ®i vÒ quan ®iÓm
hay lµm qu¸ nhanh, sù sôp ®æ hÖ thèng x· héi chñ nghÜa ë Liªn X« vµ §«ng
¢u lµ mét trong nh÷ng sù biÕn kÞch tÝnh nhÊt trong thÕ kû XX. Còng tõ ®ã,
trËt tù thÕ giíi lìng cùc tan vì vµ thÕ giíi bíc vµo mét trËt tù chÝnh trÞ,
kh«ng gian chiÕn lîc hoµn toµn kh¸c trong h¬n 100 n¨m qua g¬ngmÆt thÕ
giíi r¹ng ngêi vµ còng ®au ®ín hai cuéc chiÕn tranh ®¹i chiÕn (I, II) vµ hµng
ngh×n cuéc chiÕn tranh xung ®ét lín nhá ®ñ d¹ng, ®ñ mäi nguy c¬ lµm cho
150 triÖu ngêi chÕ quyÒn lùc, sóng ®¹n, ®Êt ®ai, ®« la,l dÇu löa, nh©n quyÒn...
lµm cho c¶ thÕ giíi lu«no vËt v·, phËp phång, bÊt æn.
ViÖt Nam còng lµ quèc gia chÞu nhiÒu ¶nh hëng nh÷ng cuéc chiÕn
tranh ¸p bøc bãc lét ®ång thêi chÞu ¶nh hëng nÆng nÒ cña chÕ ®é phong kiÕn
®« hé, cho nªn ®Ó cã kinh tÕ ph¸t triÓn s¸nh víi quèc gia thÕ giíi.
Th× ®ßi hái ®¶ng ta ph¶i ®Æc biÖt tró träng tíi t tëng chÝnh trÞ - nÐt
v¨n ho¸ d©n téc, ®Ó ®a ®Êt níc ph¸t triÓn nhng ®ång thêi còng kh«ng tµn
mÊt ®i b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc.
13
tailieuonthi
Tµi liÖu tham kh¶o
+ Gi¸o tr×nh triÕt.
+ Gi¸o tr×nh kinh tÕ - chÝnh trÞ.
+ B¸o an ninh thÕ giíi (1- 2003).
+ Khoa häc nh©n d¹ng
+ Nh÷ng vÊn ®Ò ®¹o ®øc trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ trêng.
+ Bµn vÒ thanh niªn.
14
tailieuonthi
15
- Xem thêm -