Áp dụng phương pháp chuỗi giá trị
để phát triển tiểu ngành dâu tằm tơ
tại huyện Tuyên Hóa, tỉnh Quảng Bình
Dự án Quản lý bền vững
nguồn tài nguyên thiên nhiên Miền Trung
Báo cáo
Áp d ng phương pháp chu i giá tr
đ phát tri n ti u ngành dâu t m tơ
t i huy n Tuyên Hóa, t nh Qu ng Bình
Nguy n Trí Thanh
Tháng 3, 2006
in Vietnam
1. GI I THI U VÀ TÓM T T
D án Qu n lý b n v ng ngu n tài nguyên thiên nhiên Mi n Trung (QLBVNTNTN
Mi n Trung) là d án ti p n i d án An toàn Lương th c Qu ng Bình (ATLT QB đã đư c
th c hi n t năm 1996 - 2002 t i hai huy n thí đi m Tuyên Hóa và Minh Hóa, t nh Qu ng
Bình). M c tiêu t ng th D án hư ng đ n đóng góp vào vi c c i thi n đi u ki n s ng c a
ngư i dân t i các vùng mi n núi.
Chi n lư c th c hi n chung c a d án là c ng c nh ng thành qu c a D án
ATLT QB và phát tri n thêm các k t qu c th
các lĩnh v c (các k t qu mong đ i c a
D án) v 1) l p k ho ch phát tri n thôn, xã d a vào c ng đ ng (VDP), 2) áp d ng các
h th ng canh tác phù h p, 3) qu n lý r ng d a vào c ng đ ng (QLRCĐ), và 4) tăng
cư ng các cơ h i t o thu nh p thông qua ch bi n và ti p th các s n ph m nông nghi p
và lâm s n ngoài g (LSNG).
Sau hơn m t năm th c hi n, trong khuôn kh nh ng ho t đ ng đ nh hư ng và h
tr các cơ h i t o thu nh p cho các nhóm m c tiêu (Hư ng t i K t qu 4), D án
QLBVNTNTN Mi n Trung đã n l c áp d ng m t s phương pháp ti p c n nh m xác đ nh
và xây d ng các gi i pháp t o thu nh p cho các nhóm m c tiêu, m t s ho t đ ng như t
ch c các h i th o "phát tri n kinh t đ a phương" c p t nh và c p huy n, ti n hành các
đ t kh o sát ti n kh thi đ i v i các s n ph m có "ti m năng" như: m t ong, tơ t m, mây
tre ... thông qua đó Dư án cũng đã m nhi u l p t p hu n k thu t nh m h tr tăng năng
su t, h tr m r ng quy mô s n xu t.
V n đ hi n c n đư c xem xét và gi i quy t là làm th nào đ đ m b o s tham
gia và l i ích c a ngư i nghèo vào s phát tri n c a kinh t th trư ng nói chung và s
phát tri n c a m t ti u ngành nói riêng, làm th nào đ tăng thêm ph n giá tr c a s n
ph m hi n có cho ngư i s n xu t. D án QLBVNTNTN ti n hành áp d ng phương pháp
Chu i giá tr - M t phương pháp đã và đang đư c nhi u t ch c phát tri n áp d ng, nó
cho phép th c hi n quá trình xem xét, đánh giá m t s n ph m hay m t ti u ngành t
nhi u khâu, nhi u c p đ và t nhi u khía c nh khác nhau, t đó có th khám phá và xác
đ nh m t cách đ y đ nh ng h n ch và khó khăn c n tr đ n s n xu t, ch bi n và tiêu
th s n ph m, v trí c nh tranh c a các doanh nghi p tham gia vào ti u ngành hay s n
ph m đó. Theo đó, các chi n lư c cũng như k ho ch hành đ ng nh m tăng kh năng
c nh tranh, các gi i pháp t o thêm giá tr gia tăng cho ác doanh nghi p đ a phương cũng
đư c các bên liên quan đ ra.
Đ tránh s lãng phí đ i v i ngu n l c v n h n ch c a D án và tăng hi u qu
c a các ho t đ ng ti p n i, D án đã ch n l a ti u ngành dâu t m tơ huy n Tuyên Hóa
đư c xem là m t chu i giá tr có ti m năng đ ti n hành phân tích và h tr phát tri n (trên
cơ s s phân tích và đánh giá c a m t s báo cáo trư c đây v s kh thi và ti m năng
c a ngành dâu t m tơ, đ c bi t là báo cáo nghiên c u do TS. Nguy n Văn Long ti n hành
năm 2005). Trên cơ s các c m nang hư ng d n v áp d ng phương pháp lu n Chu i giá
tr c a T ch c h p tác k thu t Đ c (GTZ) và T ch c phát tri n qu c t c a Hoa kỳ
(USAID), D án đã v n d ng linh ho t các phương pháp và công c thu th p, x lý và
phân tích s li u sơ c p và th c p, th o lu n nhóm và phân tích các sơ đ c a chu i giá
tr m t ong, phân tích nh ng khó khăn h n ch đ n vi c tiêu th s n ph m và kh năng
c nh tranh c a các doanh nghi p đ a phương. Vi c thu th p và phân tích các thông tin s
li u th c p đư c ti n hành trong vòng kho ng 18 ngày, b t đ u t 10 tháng 01 năm 2006
và sau đó, h i th o chính vào ngày 02-03 tháng 03 năm 2006 đã đư c t ch c và đ t
đư c các m c tiêu đ t ra. Trong đó, các gi i pháp mang tính chi n lư c đ thúc đ y s
phát tri n c a chu i giá tr dâu t m tơ đã đư c các đ i bi u tham gia xây d ng khá c th
và mang tính kh thi cao.
2
2. QUÁ TRÌNH ÁP D NG PHƯƠNG PHÁP LU N CHU I GIÁ TR :
2.1 - Khái ni m
Chu i giá tr có nghĩa là
M t trình t liên ti p c a các quá trình d ch chuy n, t vi c cung c p các đ u vào
c th đ s n xu t, ch bi n và Marketing m t s n ph m cho đ n khi tiêu th .
S dàn x p có t ch c, k t n i và đi u ph i gi a ngư i s n xu t, nhà ch bi n,
nh ng thương gia, nhà phân ph i v m t s n ph m c th
M t mô hình kinh t trong đó k t h p vi c ch n l a s n ph m và công ngh xác
đáng cùng v i cách th c t ch c các đ i tư ng liên quan đ ti p c n th trư ng
2.2 - H i th o Chu i giá tr
2.2.1- M c tiêu:
Sau khi thông tin và s li u v Chu i đã đư c thu th p tương đ i đ y đ và đã
đư c phân tích x lý sơ b thì t ch c h i th o v i s tham gia c a các biên liên quan là
r t c n thi t và là m t bư c quan tr ng c a vi c áp d ng phương pháp Chu i giá tr , m c
đích c a h i th o nh m chia s thông tin, tăng cư ng s hi u bi t m t cách có h th ng
v t t c các khâu c a Chu i, vai trò và m i liên h c a các đ i tư ng tham gia; qua đó
khuy n khích s tham gia c a các đ i tư ng liên quan cùng th o lu n, b sung nh ng
thông tin còn thi u cũng như bàn b c và th ng nh t v các chi n lư c, các gi i pháp và k
ho ch h tr phát tri n Chu i giá tr dâu t m tơ
2.2.2- Thành ph n, th i gian và đ a đi m:
Đ đ t đư c các m c tiêu đ t ra cho h i th o, D án đã m i đ i bi u là nh ng đ i
di n cho các đ i tư ng liên quan trong Chu i giá tr dâu t m tơ c a huy n Tuyên Hóa, c
th m i 6 xã c a huy n, m i xã m i 3 ngư i (t ng c ng 18) : 1 ngư i đ i di n UBND xã, 1
cán b khuy n nông, 1 nông dân đi n hình; 4 cán b phòng kinh t huy n, 1 cán b phòng
tài nguyên môi trư ng, 1 cán b d án ADB, 1 đ i di n doanh nghi p Tây Trúc, 1 đ i di n
trư ng Đ i h c Nông nghi p 1, ngư i th c hi n nghiên c u v ti u ngành t i Tuyên Hóa
năm 2005 và 5 ngư i đ n t d án SMNR. T ng s đ i bi u là 31 ngư i (xem Ph l c 1).
H i th o ti n hành vào ngày 02-03/03/2006 t i th tr n Đ ng Lê c a huy n Tuyên
Hóa, đ đ t đư c m c đích và các m c tiêu đ t ra H i th o đã th c hi n các n i dung
chính, g m:
1) Gi i thi u lý thuy t và phương pháp Chu i giá tr
2) Trình bày phương pháp và các tiêu chí ch n l a Chu i giá tr dâu t m tơ, trình bày
k t qu xây d ng các sơ đ Chu i dâu t m tơ.
3) Th o lu n và b sung các sơ đ Chu i
4) Trình bày và th o lu n v thông tin c a th trư ng dâu t m tơ các c p.
5) Phân tích Đi m y u - Đi m m nh - Cơ h i - Nguy cơ c a Chu i giá tr dâu t m tơ
6) Xác đ nh và ưu tiên hóa các gi i pháp;
7) Xây d ng chi n lư c và k ho ch h tr phát tri n Chu i giá tr dâu t m tơ t i
huy n Tuyên Hóa.
Chương trình n i dung chi ti t (xem Ph l c 2) kèm theo. H i th o do chuyên gia
tư v n và các cán b c a D án tr c ti p hư ng d n k t h p gi a các k thu t gi i thi u,
trình bày trên Powerpoint, chia nhóm th o lu n và th o lu n l y ý ki n ph n h i trư c toàn
th đ i bi u.
2.2.3- K t qu c a h i th o:
3
D án đã ti n hành chu n b cho các bư c 1) đ n bư c 3) v lý thuy t Chu i giá tr cũng
như xây d ng các sơ đ chu i, phân tích các sơ đ Chu i khá k lư ng nên khi trình bày
và th o lu n đư c các đ i bi u ti p thu và nh t trí. Trên cơ s k t qu t p trung phân tích
các sơ đ chu i dâu t m tơ huy n Tuyên Hóa, thông tin c p nh t v th trư ng các c p
và ti n hành th o lu n, h i th o đã xây d ng Chi n lư c và các gi i pháp phát tri n
ngh nuôi ong l y m t. K t qu đư c trình bày
ph n sau.
2.3 - Phương pháp, công c áp d ng và các bư c ti n hành
Vi c áp d ng phương pháp ti p c n Chu i giá tr không n m ngoài khuôn kh m t
chu trình th c hiên m t D án phát tri n, theo như sơ đ dư i đây:
Chu trình m t d án
Xác đ nh
v n đ và
b i c nh
Xây d ng k
ho ch và
th c hi n
Phân tích
th c tr ng
Giám sát và
đánh giá
Chu trình d án áp d ng vào h tr chu i giá tr
Ch n l a
chu i giá tr
Phân tích
chu i giá tr
Đ ra chi n
lư c và th c
hi n h tr
Chu i giá tr
Giám sát và
đánh giá
Bư c 1 - Ch n l a chu i giá tr
D án QLBVNTNTN Mi n Trung cũng đã tuân th các bư c trong chu trình nêu
trên tuy nhiên trong b i c nh và đ c đi m c a D án SMNR-CV là ti p n i và phát huy
nh ng thành qu c a D án ATLT đã th c hi n trên cùng đ a bàn t (1996 - 2002) nên
vi c đánh giá và ch n l a Chu i giá tr ti m năng đư c ti n hành khá đơn gi n và thu n
l i. Trên cơ s thông tin và s li u trong các báo cáo nghiên c u đánh giá v các s n
ph m ti m năng trong vùng d án cũng như báo cáo nghiên c u v ti u ngành t i Qu ng
Bình năm 2005, thông qua nhi u tiêu chí l a ch n Chu i giá tr ti m năng D án đã ti n
hành sàng l c và ch n l a Chu i giá tr dâu t m tơ đ ti p t c xem xét và h tr . Chu i giá
dâu t m tơ th a mãn các tiêu chí:
Nhu c u th trư ng l n chưa đư c đáp ng: bao g m c th trư ng n i đ a và th
trư ng qu c t , kh i lư ng kén t m s n xu t ra ch đáp ng đư c 30% cho công
nghi p ươm tơ trong nư c. C nh tranh gay g t trong vi c thu mua s n ph m, th
trư ng xu t kh u r ng l n.
Gi i quy t vi c làm cho trên 1000 h gia đình m i xã c a huy n tham gia vào ngh
tr ng dâu nuôi t m, thu nh p n đ nh và xu hư ng ngày càng tăng; M i liên k t
gi a các doanh nghi p l n, doanh nghi p nh và nông dân trong ti u ngành dâu
t m tơ ngày càng tăng; Cơ h i t o thêm nhi u vi c làm và tăng thu nh p cho ngư i
dân. Theo như k ho ch c a UBND huy n giai đo n 2006 - 2010 tăng di n tích
tr ng dâu t 150 ha (2005) lên 300 ha (2010).
Ti m năng cho vi c áp d ng công ngh , k thu t m i đ tăng năng su t và thu
nh p c a ngư i dân và các doanh nghi p tham gia trong ti u ngành; Thúc đ y
4
phát tri n kinh t k t h p v i b o v
s d ng đ t h p lý;
S quan tâm c a chính quy n đ a
chính sách và d ch v công h tr
nông ...); Ti m năng k t h p s h
(SMNR-CV, ADB); Khuy n khích s
nh p cho ph n .
tài nguyên thiên nhiên thông qua quy ho ch
phương trong vi c quy ho ch, k ho ch và
cho ti u ngành (phòng Kinh t , tr m khuy n
tr t các Chương trình, D án trên đ a bàn
tham gia c a ph n , t o đi u ki n tăng thu
Bên c nh đó, dâu t m tơ là m t ngh truy n th ng c a đ a phương và đóng m t
vai trò quan tr ng trong đ i s ng nông nghi p c a đ a phương. Năm 2004, di n tích tr ng
dâu tăng g n g p đôi, đ c bi t là có hai xã m i là Đ c Hóa và Thanh Hóa v i g n 20 ha
tr ng m i.
Lo i dâu, h
tr ng dâu
T ng
S h nuôi
Dâu
Dâu tr ng
T ng di n
s h
t m/ S h
lưu g c
m i năm cu i
tích dâu năm
2004
2005
Xã
tr ng dâu
1- Châu Hoá
1068
256/256
13,20
3,95
17,15
2- Mai Hoá
1670
151/151
11,54
3,93
15,49
3- Phong Hoá
1274
180 / 237
24,40
14,40
38,80
4- Đ c hoá
1217
18 / 123
0
8,88
8,88
5- Thanh Hoá
1225
91 / 256
0
14,70
14,70
Các xã khác
-
-
19,74
20,20
39,94
……………..
..............
.................
..................
................
..................
T ng s
66,06
696/1023
68,84
6454
Ngu n: Báo cáo GFA 2005 do TS. Long th c hi n
134,96
Bư c 2 - Phân tích chu i giá tr
M c tiêu c a phân tích chu i giá tr là c n hi u rõ v t t c các công đo n hay các
khâu trong chu i theo s dich chuy n c a các y u t đ u vào, đ n quá trình s n xu t, ch
bi n, ti p th và tiêu th s n ph m. T đó m i có th đ ra đư c các chi n lư c đ t o ra
đư c giá tr gia tăng các khâu nh t đ nh trong chu i, tăng cư ng kh năng c nh tranh
c a Chu i giá tr . Trên tinh th n đó, D án đã ti n hành xây d ng sơ đ Chu i giá tr dâu
t m tơ huy n Tuyên Hóa theo ch c năng c a các khâu trong Chu i và theo các m i liên
k t gi a các đ i tư ng tham gia vào Chu i, c hai c p vi mô và c p vĩ mô (xem ph l c
3 v các chu i phân tích sơ b ).
Trên cơ s các sơ đ chu i sơ b đã đư c l p ra, t i h i th o các đ i bi u đã ti n
hành phân tích và th o lu n v nh ng h n ch , tr ng i chính mà tr c ti p các đ i bi u
g p ph i như sau:
Ngu n gi ng ph thu c vào ngu n cung c p t TQ
Ch t lư ng tr ng th p, chưa ch đ ng tr ng t m
Đ u tư phân bón còn h n ch , thi u thu c phòng tr b nh t m, hi u qu thu c
th p
Gi ng dâu có s n lư ng th p, chưa có đ u tư cao cho tr ng dâu
K thu t tr ng, nuôI còn h n ch , chưa theo đúng k thu t
Chưa th c s chuy n đ i cơ c u cây tr ng
ý th c c a ngư i dân còn xem nh ngh tr ng dâu nuôI t m
Chưa ch đ ng phòng tr b nh cho t m
5
Chưa có k thu t, máy móc ch bi n, cơ s v t ch t c a cơ s
sơ, h n ch ; cơ s ch bi n v n ít, KHKT th p
Doanh nghi p chưa có đ t đai n đ nh đ xây d ng nhà máy
Còn thi u thôn tin v th trư ng
Chưa có phương yti n v n chuy n kén ch đ ng
S c tiêu th n i đ a s n ph m tơ t m th p
Thi u tính sáng t o trong thi t k m u mã ki u dáng s n ph m.
s n xu t còn thô
Bên c nh nh ng c n tr trên thì cũng có nhi u cơ h i cho ti u ngành phát tri n
như có s h tr c a chính quy n đ a phương và các t ch c khác ho t đ ng trên đ a
bàn; có cơ s ươm tơ t i đ a bàn: đây là đi u ki n thu n l i đ thúc đ y, phát tri n ngh
tr ng dâu nuôi t m đ a phương; ngh tr ng dâu nuôi t m r t phù h p v i đi u ki n đ a
phương (m c dù có đi u ki n th i ti t nóng) và m t th trư ng ti m năng. Hơn n a, tính
toán giá tr cho th y tr ng dâu nuôi t m mang l i nhi u giá tr gia tăng cho nông dân hơn
tr ng m t s lo i cây khác (xem Ph l c 4)
Bư c 3 - Xây d ng các gi i pháp chi n lư c h tr chu i giá tr
D a trên k t qu phân tích c a các khâu trong s n xu t và tiêu th dâu t m tơ
Tuyên Hóa cùng v i nh ng thông tin v th trư ng các c p (xem ph l c 5), các đ i bi u
đã tham gia th o lu n và đưa ra 18 gi i pháp chi n lư c như sau:
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)
11)
12)
13)
14)
15)
16)
17)
18)
Có chính sách h tr tr ng dâu, t m.
T p hu n nâng cao k thu t tr ng dâu nuôI t m cho nông dân
Tăng di n tích, thâm canh dâu.
Thay đ i gi ng dâu có năng su t cao.
Quy ho ch vùng tr ng dâu
Nâng c p nhà máy ch bi n
M r ng công su t, đào t o tay ngh cho công nhân.
L a ch n, ki m nghi m gi ng dâu
C p nh t gi ng t m m i
Thành l p hi p h i dâu t m tơ đ a phương
Tìm ki m th trư ng, thu th p thông tin th trư ng.
H tr v n đ ngư i dân đ u tư s n xu t.
Xây d ng vư n ươm gi ng dâu năng su t cao
T ch c tham quan, h c t p kinh nghi m cho nông dân
Cho doanh nghi p Tây Trúc thuê d t lâu dài đ n đ nh s n xu t.
Tăng cưòng công tác tuyên truy n, v n d ng v ho t đ ng tr ng dâu nuôI t m.
Th a thu n h p đ ng giá c trên cơ s th trư ng
Th nghi m s n xu t trà lá dâu
Bư c ti p theo là các đ i bi u tham gia vào vi c ưu tiên hóa các gi i pháp chi n
lư c b ng vi c l a ch n ba gi i pháp quan tr ng nh t đ ưu tiên. B y gi i pháp đã đư c
ph n l n đ i bi u l a ch n bao g m:
1) T p hu n k thu t tr ng dâu, nuôI t m cho các h nông dân và cán b khuy n
nông v i các khóa TOT và dư i s h tr k thu t c a d án SMNR và các
chuyên gia k thu t ch ng h n t trư ng đ i h c nông nghi p, vi n nghiên c u
dâu t m tơ;
2) L a ch n, ki m nghi m gi ng dâu: t ch c các ho t đ ng th nghi m v i s tr
giúp k thu t c a các chuyên gia k thu t, d án; thư ng xuyên gi liên l c v i các
chuyên gia đ có thông tin v các gi ng dâu m i nh t;
6
3) Áp d ng gi ng dâu có năng su t cao: l a ch n và s d ng gi ng dâu có năng
su t cao như Sa Nh Luân; thư ng xuyên gi liên l c v i các chuyên gia đ u
ngành đ c p nh t thông tin v các gi ng dâu cho năng su t cao;
4) Tăng di n tích, thâm canh dâu: vai trò c a chính quy n đ a phương trong vi c
quy ho ch vùng tr ng dâu là đ c bi t quan tr ng bên c nh vi c thúc đ y chuy n
đ i gi ng cây tr ng t i đ a phương;
5) Cho doanh nghi p Tây trúc thuê đ t lâu dài đ
n đ nh s n xu t: hi n doanh
nghi p này đư c thuê đ t th i h n 5 năm nên không yên tâm đ u tư dài h n. Đ
có th m nh d n đ u tư thì c n t i thi u t 10 - 15 năm thuê đ t;
6) Thành l p H i dâu t m đ a phương: h i s có vai trò thúc đ y s phát tri n c a
ti u ngành t i đ a phương thông qua các ho t đ ng như cung c p th trư ng; k t
n i nông dân v i các chuyên gia k thu t. H i s nh n đư c s tr giúp k thu t
c a d án SMNR. Ch c năng chính c a h i là:
Tham gia ki m soát ch t lư ng s n ph m: trư c h t ph i đ m b o các h i viên
tr ng dâu nuôi t m đúng đúng k thu t đ đ m b o tiêu chu n v ch t lư ng;
H i khuy n cáo, tư v n cho nông dân cách th c h n ch tác đ ng tiêu c c c a
th i ti t đ a phương;
Đ i di n cho h i viên ki n ngh và ph i h p v i các cơ quan ch c năng, các
c p chính quy n v các chính sách h tr ti u ngành; t ch c các chương trình
đào t o k thu t;
T ch c đi u tra kh o sát nhu c u th trư ng, cung c p thông tin th trư ng;
Thông qua t ch c c a h i, có th huy đ ng v n và vay v n tín d ng t các
ngân hàng và các t ch c tín d ng khác đ đ u tư phát tri n ngh tr ng dâu
nuôi t m.
7) Có chính sách h tr tr ng dâu, t m: h tr tài chính và k thu t cho nông dân.
Đ c bi t là chính quy n ph i can thi p sâu vào quá trình công nghi p hóa tránh
gây ô nhi m môi trư ng và nh hư ng đ n ch t lư ng lá dâu (VD. D án xi măng
ho c lò g ch…)
Các đ i bi u sau đó tham gia th o lu n nhóm xây d ng k ho ch hành đ ng cho 7
nhóm gi i pháp trên.
K HO CH HÀNH Đ NG
Gi i pháp & Ho t đ ng
T p hu n k thu t
- t p hu n ToT
- t p hu n cho h nông dân
V i s h tr c a d án và
các chuyên gia k thu t đ n
t trư ng đ i h c, vi n
nghiên c u và cơ quan k
thu t
Cơ quan
th c hi n
Th i gian
- DA SMNR KN xã.
- Hàng năm
trư c th i v
tr ng dâu,
nuôi t m
Đ u vào
Đơn v ph i
h p
- tài li u
- Phòng KT
- công gi ng
viên
- Tr m KN
huy n
- D án
SMNR
- tài li u t p
hu n.
- UBNd các
xã
- Nông dân
- ti n gi ng
- Trư ng ĐH
NN1
- KN xã
7
Ch n, ki m nghi m gi ng
t m
- Doanh
nghi p TT
Tìm hi u ngu n g c, ch t
lư ng
- KN huy n
và t nh
T ch c công tác ki m
nghi m v i s tr giúp k
thu t c a d án
- Nông dân
Trư c tháng
1 hàng năm
- các h
nông dân.
- C i t o di n tích dâu năng
su t th p;
- Chính
quy n đ a
phương h
tr .
- Gi liên l c v i chuyên gia
v gi ng dâu m i
- Xây d ng vư m ươm
Tăng di n tích tr ng dâu,
thâm canh dâu.
-Tuyên truy n ph bi n hi u
qu kinh t v tr ng dâu
nuôI t m (so sánh hi u qu
thu nh p trên cùng DT.
- các nhà
khoa h c
Thư ng
xuyên
Tr ng gi ng dâu có năng
su t cao
- Tr ng m i dâu có năng
su t cao, VD Sa Nh Luân
- chính
quy n các
câp
Các nhà
máy s n
xu t gi ng
Gi liên l c v i các chuyên
gia v các gi ng m i
Tài li u
hư ng d n
ki m nghi m
- cu i tháng
8/2006 đ n
tháng 1/2007
- v ơn ươm
đư c xây
dung vào
tháng 10
hàng năm
- xã làm mô
hình.
- H i dâu
t m.
- l a ch n
gi ng dâu t t
có trên đ a
bàn, tìm
ki m gi ng
dâu t t các
nơi.
- Nhà nư c
h tr .
- h t gi ng,
phân bón, k
thu t.
-đ t
- tháng 8
hàng năm
- UBND các
xã, khuy n
nông, các
h i
- gi ng dâu,
t m.
- tài li u t p
hu n
- các lo i v t
tư
- Quy ho ch, chuy n đ i cơ
c u cây tr ng.
- m các l p t p hu n. Ki m
tra, giám sát th c hi n
- UBND các
xã, thôn
- đ u tư đúng k thu t (phân
bón, chăm sóc, sâu b nh)
- UBNd xã,
KN, HNdân
- tháng 8
hàng năm.
- tháng 10
hàng năm
8
- kh o sát
di n tích,
ch t đ t,
- Kinh phí
c ng đ ng,
DA H tr .
- D án
SMNR
- chính
quy n đ a
phương
- phòng kinh
t
- tr m
khuy n nông
- các DA h
tr
- phòng KT,
KN, ADB
Phòng KT,
UBND
huy n,
D án
SMNR
- Phòng TN MT
Cho doanh nghi p Tây
trúc thuê d t lâu dài đ
đ nh s n xu t.
n
Có đ án ho t đ ng kinh
doanh + t trình xin thuê đ t
lâu dài
3/2006
- DN Tây
Trúc
Ch n v trí
phù h p
- các c p t
xã đ n t nh
- cam k t th c hi n s d ng
đ t
Phòng TNMT tham mưu cho
UBND huy n nhanh chóng
ra quy t đ nh
UBND t nh
và huy n
Phòng
TNMT
3-10/2006
Thành l p H i dâu t m.
V n đ ng các thành viên
tham gia thành l p
Xây d ng đi u l h i
Lãnh đ o
UBND xã,
Kn, Đ i di n
h nông dân
3- 4/2006
Tìm ki m th trư ng
Ti p c n các cơ s ch
bi n, tiêu th tơ t m các
t nh
H p các bên liên quan đ
thành l p HH
Chính sách h tr tr ng
dâu, t m.
H tr tài chính trư c m t
cho ho t đ ng dâu t m
Cung c p thông tin thư ng
xuyên v th trư ng
4 - 7/2006
Thành viên
c ah i
Kinh phí huy
đ ng t các
h dân tr ng
dâu nuôi t m
Chi phí đi l i,
giao d ch
- d án
SMNR
UBND các
xã.
Xã, h
6/2006
SMNR - CV
ADB
UBND huy n
1-2 năm đ u
cho các xã
tr ng m i
UBND
huy n, xã
Ki m tra
theo đ nh kỳ
5000 đ/vòng
tr ng, 5075% ngu n
v n mua
gi ng dâu
UBND
huy n,
phòng TNMT
2006
Thi t b ki m
tra
T o đi u ki n cho nhà máy
thuê đ t
UBND
huy n,
phòng TNMT
T p hu n
đ nh kỳ t
2006
80 tri u đ ng
t UBND
huy n
H tr t p hu n cho khuy n
nông xã, nông dân n ng c t
UBND
huy n, xã
2006
M t s thi t
b ban đ u
H tr thành l p hi p hôI
dâu t m
UBND xã
Qu n lý môI trư ng (ô
nhi m t nhà máy xi măng)
chính quy n
t xã - t nh.
9
SMNR - CV
PH L C 1 - DANH SÁCH THÀNH VIÊN THAM D VC DÂU T M
T I HUY N TUYÊN HOÁ NGÀY 2-3/3/2006
TT
H và tên
Đơn v
1.
Nguy n Tri Phương
P. Kinh T
2.
Nguy n Th Oanh
P. Kinh T
3.
Nguy n Th Kim Anh
P. Kinh T
4.
Bùi Văn Minh
P. TN-MT
5.
Nguy n Th Lương
Xã Th ch Hoá
6.
Hà Th Liên
Xã Th ch Hoá
7.
Nguy n Th H nh
Xã Đ c Hoá
8.
Cao Văn Th c
Xã Th ch Hoá
9.
H Quý Ly
Xã Phong Hoá
10.
Nguy n Th Thu Hà
Xã Mai Hoá
11.
Tr n Ng c Tuyên
D án ADB
12.
Tô Ng c H ng
Xã Mai Hoá
13.
Hoàng Lý
Xã Mai Hoá
14.
Mai Th L p
Xã Thanh Hoá
15.
Thái Bình Ng c
Xã Thanh Hoá
16.
Nguy n H u Tương
Xã Thanh Hoá
17.
H Xuân Huyên
Xã Phong Hoá
18.
Cao Xuân Thi t
Xã Phong Hoá
19.
Đinh Xuân Hanh
Xã Đ c Hoá
20.
Tr n Xuân Vân
Xã Đ c Hoá
21.
Hoàng Thanh Đ i
Xã Châu Hoá
22.
Ph m Đ c Hoài
DN Tây Trúc
23.
Hoàng Đ c Hoành
Xã Châu Hoá
24.
Phan Xuân Dân
Xã Châu Hoá
25.
Mai Văn Thi u
P. Kinh T
26.
Đoàn Quy t Th ng
Tr m Khuy n Nông
27.
Trang Hi u Tư ng
D án
28.
Đoàn Ng c Lương
D án
29.
J.H.Wiemer
D án
30.
Tr n Ng c Lan
D án
31.
Marianne Meijboom
D án
10
Ghi chú
PH L C 2 -CHƯƠNG TRÌNH H I TH O V ÁP D NG PHƠNG PHÁP CHU I GIÁ TR
PHÁT TRI N NGH TR NG DÂU NUÔI T M T I HUY N TUYÊN HÓA
Đ ng Lê, ngày 02/3 - 03/3/2006
B tđ u
7:30
7:45
K t
thúc
7:45
7:55
7:55
8:15
8:15
8:30
8:30
8:40
8:40
9:40
9:40
9:55
9:55
10:10
10:10
11:10
11:10
11:25
11:25
11:35
11:35
13:35
13:35
13:55
13:55
14:35
14:35
14:45
14:45
14:55
14:55
15:10
15:10
15:30
15:30
16:15
16:15
16:25
Th i lN i dung
ng
0:15 L i phát bi u và gi i thi u đ i bi u
0:10 Gi i thi u Chơng trình và m c tiêu
c a H i th o
0:20 Gi i thi u lý thuy t Chu i giá tr
0:15 Trình bày các tiêu chu n ch n l a
Chu i giá tr Dâu t m tơ Tuyên Hóa
và k t qu phân tích sơ b thông qua
các sơ đ Chu i c p vi mô.
0:10 H ng d n chia 3 nhóm và cách vi t
th màu
1:00 Các nhóm làm vi c xây d ng sơ đ
Chu i c p vi mô theo các ch c năng
c a trình t các khâu trong chu i.
0:15 Nghĩ gi i lao
0:15 Đ i di n các nhóm trình bày k t qu
tr c toàn th H i th o
Ng i th c hi n
Ô. Wiemer, Ô. Thi u
Ô. T ng
Ô. Thanh
Ô. T ng
Ô. T ng
Ô.Wiemer, Ô. Thanh,
Ô T ng, Ô. Lơng
Ô. T ng, Ô.Wiemer
1:00 Các nhóm làm vi c xây d ng sơ đ
Chu i theo các đ i t ng tham gia vào
Chu i
0:15 Đ i di n các nhóm trình bày k t qu
tr c tòan th H i th o
Ô.Wiemer, Mr. T ng,
Ô. Lơng
0:10 Tóm t t nh ng n i dung chính đã ti n
hành
2:00 Ăn và nghĩ tra
Ô. T ng
0:20 Trình bày, cung c p nh ng thông tin
s li u v ngành Dâu t m tơ Vi t
Nam các c p (Tình hình s n xu t,
th tr ng tiêu th , các cơ quan ch c
năng và cơ quan h tr , h n ch và
cơ h i)
0:40 Chia nhóm th o lu n và phân tích các
y u t thu c c p trung gian và c p vĩ
mô c a Chu i giá tr Dâu t m tơ.
0:10 Các nhóm trình bày k t qu th o lu n
0:10 T ng h p l i k t qu phân tích chu i
các c p
0:15 Nghĩ gi i lao
0:20 T p h p k t qu th o lu n v h n
ch và cơ h i c a ti u ngành Dâu
t m tơ Tuyên Hóa
0:45 Chia nhóm th o lu n và xây d ng các
gi i pháp đ gi i quy t các h n ch
và t n d ng các cơ h i
0:10 Đ i di n các nhóm trình bày k t qu
xây d ng các gi i pháp
Ô. Thanh
11
Ô. T ng, Ô.Wiemer
Ô. T ng
Ô. Thanh
Ô. T ng
Ô. Thanh
Ô. T ng
16:25
16:35
0:10 Đi m l i các n i dung và k t qu làm
vi c c a H i th o ngày th nh t
Ô. Thanh
Ngày
03/3/2006
7:30
7:40
0:10 Đi m l i các gi i pháp đã đ xu t
trong ngày làm vi c th nh t
Ô. Thanh
7:40
7:55
Ô. T ng
7:55
8:35
8:35
8:50
0:15 Trình bày phơng pháp s p x p th t
u tiên cho các gi i pháp và nhóm gi i
pháp.
0:40 Các nhóm th o lu n và s p x p th
t u tiên cho các gi i pháp đã xác
đ nh
0:15 Đ i di n các nhóm trình bày k t qu
8:50
9:05
9:05
9:15
9:15
10:05
10:05
10:20
10:20
10:30
10:30
10:40
0:10 Phát bi u b m c h i th o
Ô. Lan
10:40
10:50
0:10 Ch p nh chung
Toàn th
0:15 Nghĩ gi i lao
0:10 Gi i thi u phơng pháp xây d ng k
ho ch ho t đ ng th c hi n các gi i
pháp
0:50 Các nhóm xây d ng k ho ch ho t
đ ng chi ti t đ c th hóa các gi i
pháp
0:15 Các nhóm trình bày k t qu xây d ng
KH ho t đ ng
0:10 Đ i di n lãnh đ o UBND huy n xem
xét k ho ch ho t đ ng
12
Ô. T ng, Ô.Wiemer
Ô. Wiemer ho c Ô.
Lan
Ô. T ng
Đ i di n các nhóm
PH L C 3a - SƠ Đ
Các đ u
vào c th
Cung c p thi t
b đ u vào
Gi ng dâu:
+ Sa nh luân, B u
tr ng, Chân v t
(Gi ng Sa nh luân
có ti m năng cho
năng su t cao, B u
tr ng và Chân v t
gi ng cũ năng su t
th p, chưa tr ng
nhi u các gi ng Đa
b i th )
+ V n đ ô nhi m
lá dâu do quá trình
công nghi p hóa
(t m ch t khi ăn lá
dâu không s ch,
th m chí n u nhi m
khói lò g ch. M t
khác, tr ng dâu c n
quy ho ch t ng th ,
dài h n t i các
vùng đ t nh t đ nh)
Tr ng t m: gi ng
Lư ng Qu ng 2
c a Trung qu c
(Theo đư ng ti u
ng ch, không ch
đ ng và ch t lư ng
không qua giám
đ nh)
Phân bón: phân
chu ng, phân đ m,
phân lân
Nong tre
Giá đ nong
Phòng nuôi t m:
Thư ng s d ng
m t không gian
chung trong nhà
!!!
S n xu t
Tr ng, thu
ho ch, b o
qu n
Tr ng dâu
+ Làm đ t
+ Đào h tr ng Dâu
(M t đ tr ng và
cách tr ng, đ n
dâu vào tháng 10
và tháng 11 là
chưa phù h p v i
th i v nuôi t m,
nên th nghi m
cách đ n ph t
ng n dâu vào cu i
tháng 11, đ n g c
vào cu i tháng 5
năm sau)
+ Làm c , bón
phân, tư i nư c
(Chưa coi tr ng
thâm canh, bón
phân còn ít)
Cơ h i: đa d ng
hóa s n ph m: trà
dâu, rư u vang
dâu…)
Nuôi t m
+ V sinh nong t m
+ p tr ng t m
+ Cho t m ăn
+ Chăm sóc t m
nh kén
+ Thu kén
* B nh t m v n
thư ng x y ra trong
đi u ki n mùa hè
nóng n c
* Th i v nuôi t m
t tháng 3 dương
l ch đ n tháng 10
dương l ch
CHU I GIÁ TR THEO CH C NĂNG
Ch bi n
Phân lo i, ch
bi n, đóng gói
Thu gom kén
+ V n chuy n
(Các doanh nghi p
tư nhân thu mua
kén kh p c nư c 80% kén do khu
v c tư nhân ki m
soát, Viseri ch mua
đư c kho ng 20%)
+ S y khô kén
+ Lưu kho
+ Phân lo i kén
Ươm tơ (s n xu t
tơ thô)
+ Lu c kén
+ Kéo tơ (kéo máy
ho c kéo tay)
Cơ h i: ngư i ươm
tơ có th dùng môtơ thay kéo tay đ
ươm tơ vàng
+ S y tơ
+ Phân lo i tơ
Xe tơ (SX tơ xe)
(Tùy vào s lư ng
s i, s vòng xo n,
k thu t d t, th
công hay hi n đ i,
đ cho ra các lo i
v i có màu s c, đ
dày m ng, co giãn
khác nhau)
Thu gom nh ng
t m
+ Ch bi n th c ăn
Ph ph m tơ
+ Phân lo i ph
ph m
T i Tuyên Hóa ch
có m t doanh
nghi p duy nh t
mua kén và ươm
tơ và giá kén mua
th p hơn so v i
m t b ng chung c
nư c t 12-15
ngàn/kg
13
Thương m i
Tiêu th
V n chuy n,
phân ph i, bán
Chu n b , s
d ng
Thu mua tơ
+ V n chuy n
(H u h t th trư ng
tơ do các nhà buôn
l n thu mua tr c
ti p t các cơ s
ươm tơ và xe tơ có kho ng 100
doanh nghi p tư
nhân và t 40-50
nhà buôn tơ l n
trên c nư c ki m
soát th trư ng tơ)
+ Phân lo i,
(theo ch ng lo i tơ
s ng ho c tơ xe, đ
to nh - kéo máy
ho c kéo tay)
+ Lưu kho tơ thành
ph m
+ Đóng gói
+ V n chuy n đ n
các đơn v d t l a
ho c v n chuy n
đ n biên gi i Trung
Qu c, Lào &
Campuchia đ xu t
kh u ti u ng ch
T i Tuyên Hóa,
ngư i ươm tơ
thư ng bán tơ cho
các nhà buôn Lâm
Đ ng (tr c ti p
xu t kh u)
Th trư ng n i đ a
(chi m kho ng
30% s n lư ng tơ)
+ Tơ s d ng trong
công nghi p d t
l a, s i, v i
+ Tơ s d ng s n
xu t hàng th công
m ngh , d t th
c m, d t g m, l a
+ L a tơ t m s
d ng trong công
nghi p may & th i
trang, ph c v đ i
tư ng ch y u là
khách du l ch
Th trư ng xu t
kh u (chi m
kho ng 70% s n
lư ng tơ)
+ Xu t kh u tơ thô
và tơ xe sang th
trư ng Thái Lan,
Trung Qu c, n
Đ , Bangladesh...
ch y u qua con
đư ng ti u ng ch
+ Xu t kh u l a tơ
t m sang Thái Lan,
Malaysia...
+ Xu t kh u ph
ph m tơ
PH L C 3b - SƠ Đ
Nhà cung
c p đ u vào
- Ngư i cung c p
tr ng t m
- Nhà cung c p
gi ng dâu
- Ngư i bán l
phân đ m
- Ngư i bán các
công c ph c v
tr ng dâu nuôi t m
(nong, nia..)
CHU I GIÁ TR THEO Đ I TƯ NG THAM GIA
Nhà s n
xu t
Ngư i ch
bi n
- Các h tr ng dâu
nuôi t m ho c các
làng ngh truy n
th ng tr ng dâu
nuôi t m
- Ngư i nuôi t m
- Các làng ngh
s n xu t kén
Nhà thương
m i
- Ngư i ươm tơ/ xe
tơ
- Các doanh nghi p
ho c làng ngh
ươm tơ/xe tơ
- Các doanh nghi p
tư nhân ho c các
nhà buôn tơ đi mua
tơ trên c nư c
- Ngư i buôn bán
tơ
- Ngư i xu t kh u
tơ
Ngư i tiêu
th
- Ngư i d t l a
(các làng ngh d t
truy n th ng ho c
các doanh nghi p
d t l a…)
- Các doanh nghi p
d t l a nư c ngoài
PH L C 3c - M I LIÊN K T GI A CÁC Đ I TƯ NG THAM GIA
Nhà cung
c p gi ng
dâu (Phòng
Nông
nghi p...)
Nhà cung
c p gi ng
t m (Doanh
nghi p
H ng kính,
UBND các
xã ...
Nh ng
ngư i bán
l phân
bón, thu c
tr sâu
Doanh nghi p ch bi n
t i đ a phương (VD.
doanh nghi p ươm tơ
H ng Kính)
Nh ng
ngư i
tr ng
dâu,
nuôi
t m
(trư c 2002)
Nh ng thương nhân
nơi khác đ n thu gom?
14
Các DN, các
h /làng
ngh s n
xu t hàng tơ
l a (th
c m, g m,
Ngư i
tiêu
dùng
trong
nư c
Các doanh
nghi p/cá
nhân xu t
kh u tơ
Các
công
ty d t
may
nư c
ngoài
PH L C 4 - PHÂN TÍCH GIÁ TR GIA TĂNG TRONG CHU I
Phân tích v giá tr đã đư c tính toán trong báo cáo c a GFA thông qua đi u tra tr c
ti p t i đ a phương do TS. Long ti n hành năm 2005. Phân tích v giá tr gia tăng trong
ph n này s d a trên nh ng gi thuy t c a báo cáo trên (ch ng h n, không tính chi phí
nhân công do ngư i dân l y công làm lãi) và th c t chính sách h tr t i đ a phương (ví
d h tr 100% lá dâu và 5000 đ ng/vòng tr ng). Theo tính toán này, chi phí đ s n xu t
27 kg kén trên m t sào là 236,000 đ ng (xem B ng 9). Do v y, chi phí đơn v s n xu t kén
tính trên m t sào t i Qu ng Bình là 8,741 đ ng/kg.
T ng giá tr s n xu t
T ng chi phí
Kh u hao hàng năm
Gi ng ( tr ng t m)
Phân chu ng
Phân đ m Ure
Ka li
Thu c tr b nh t m
Công lao đ ng
Thu nh p ròng/ sào
S lư ng
kg
27 kg kén
2.5
300.0
10.0
10.0
15.0
Thu nh p ròng/ ha
Giá đơn v
1000 đ ng
27
18.0
0.2
4.5
2.5
Thành ti n
1000 đ ng
729
236
40
45.0
60.0
45.0
25.0
20.8
0.0
493.2
9,864.0
Thu nh p ròng/ công lao đ ng
33
Đ i v i ngư i nuôi t m:
- Giá th trư ng t m tr ng t i đ a phương là 27,000 đ ng/kg. Do v y, giá tr gia
tăng c a quá trình này là: (27,000 - 8,741)/8,741 = 209%
Đ i v i ngư i ươm tơ:
- Trung bình 7.5 kg kén kéo đư c 1 kg tơ. Gi s m t ngư i ươm tơ mua 7.5 kg
kén, chi phí s là 7.5 x 27,000 = 202,500 đ
- Các chi phí s n xu t khác bao g m:
o Than/đi n:
10,000 đ
o Chi phí nhân công:
28,000 đ
o Kh u hao:
5,000 đ
o Chi phí khác:
3,500 đ
- T ng chi phí s n xu t 1 kg tơ s là:
202,500 + 10,000 + 28,000 + 5,000 + 3,500 = 249,000 đ
- Giá bán tơ trong nư c hi n nay là 400,000 đ/kg. Ngoài ra, ngư i ươm tơ có th
bán ph ph m tơ (nh ng, g c rũ...) v i giá kho ng 65,000 đ cho 1 kg tơ. Do v y,
t ng doanh thu t vi c s n xu t 1 kg s là 465,000 đ.
- Giá tr gia tăng c a công đo n này s là: (465,000 - 249,000)/249,000 = 86.7%
- Tuy nhiên, n u ngư i ươm tơ đ ng th i là nhà xu t kh u tơ ti u ng ch sang các
nư c như Thái lan (thông qua Lào, Campuchia) hay Trung Qu c thì giá bán t i
Thái lan hi n nay vào kho ng 430,000 đ/kg. Các chi phí khác liên quan như v n
chuy n, nhân l c... vào kho ng 12,000 đ/kg. Như v ym t ng doanh thu trong
trư ng h p này là 430,000 + 65,000 = 495,000 đ. Chi phí s tăng lên tương ng
là (249,000 + 12,000) = 261,000 đ.
- Trong trư ng h p này, giá tr gia tăng s là (495,000 - 261,000)/261,000 = 89.7%
15
PH L C 5a - T NG S N LƯ NG KÉN C NƯ C GIAI ĐO N 2002-2005
S n lư ng (t n)
21500
21,250
21000
20,700
20500
20,000
20000
19500
19000
18,750
18500
2002
2003
2004
2005
Năm
Ngu n: T ng Công ty Dâu t m tơ Vi t Nam (VISERI)
PH L C 5b - T NG S N LƯ NG TƠ THÔ TOÀN C U GIAI ĐO N 1995-2004
(ĐVT: t n)
Qu c gia
1995
1996
1997
Trung
Qu c
67113 68500 60300
nĐ
13909 14126 15236
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
% Share
57500 56959 61648 64567 68600
94600
102560
81.64
15544 15214 15857 17351 16319
15742
16500
13.13
Nh t
3240
2580
1920
1080
650
557
431
394
287
287
0.23
Brazil
2468
2270
2120
1821
1554
1389
1485
1607
1563
1512
1.20
Hàn Qu c
946
506
272
210
200
165
157
154
150
150
0.12
Uzbekistan
1320
2500
2000
1500
923
1100
1260
1260
950
950
0.76
Thái Lan
1313
1144
1039
900
1000
955
1510
1510
1500
1420
1.13
Vi t Nam
2100
1500
1000
862
780
780
2035
2200
750
750
0.60
Nư c khác
2967
2766
2117
1572
1250
1952
1692
3814
1500
1500
1.19
80989 78530 84403 90488 95858
11704
2
125629
100
T NG S
95376 95892 86004
Ngu n: 2004 - Sericologia 44 (3) & ISCC-2005
16
PH L C 5c - TÌNH HÌNH XU T KH U TƠ S NG VÀ TƠ XE CÁC LO I GIAI
ĐO N 2003-2005
S n lư ng (t n)
2,800
2,750
2,700
2,700
2,600
2,500
2,500
2,400
2003
2004
2005
Năm
Ngu n: T ng Công ty Dâu t m tơ Vi t Nam (VISERI)
PH L C 5d - CÁC NƯ C XU T KH U & NH P KH U CHÍNH
Stt
Nh p kh u
2000
2001
2002
2003
2004
1
nĐ
105,991
134,243
135,209
138,353
135,962
2
Italia
108,504
92,860
63,145
59,199
56,625
3
Nh t
87,071
60,567
48,911
43,417
43,429
4
Hàn Qu c
43,724
35,845
34,981
26,986
27,286
5
Trung Qu c
14,301
10,170
7,103
9,695
15,516
6
Rumani
1,060
2,482
8,911
7,666
14,948
7
Đ c
33,756
21,819
14,249
15,806
10,645
8
Pháp
9,161
11,266
8,330
5,259
6,683
9
Bangladesh
23,289
14,357
4,423
4,597
5,207
10
Th Nhĩ Kỳ
2,815
3,795
2,933
2,952
3,854
11
Thái Lan
8,980
11,077
Stt
Xu t kh u
1
Trung Qu c
2
2000
2001
2,560
2002
2003
2004
330,982
281,245
267,644
238,530
236,056
Italia
3,203
3,778
9,335
9,093
14,502
3
Nh t
2,157
1,103
635
3,243
12,143
4
Đ c
25,212
21,702
12,135
13,568
9,304
5
Rumani
23
192
3,610
8,681
6
Hoa Kỳ
2,059
2,183
2,299
2,641
2,588
7
nĐ
11,348
11,337
4,141
2,895
2,208
8
Brazil
1,323
2,116
2,531
2,256
1,715
9
Anh Qu c
2,164
1,516
1,440
1,259
1,207
Ngu n: Trung tâm Thương m i Qu c t /UNTAD/WTO (www.intracen.org)
17
- Xem thêm -