ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
---------------------
TRẦN MINH NGUYÊN HẠNH
PHÁT TRIỂN NGHIỆP VỤ BAO THANH TOÁN TẠI
NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN ĐẦU TƢ VÀ
PHÁT TRIỂN VIỆT NAM – CHI NHÁNH PHÚ THỌ
LUẬN VĂN THẠC SĨ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG
CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG NGHIÊN CỨU
Hà Nội – 2017
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
------------------------------
TRẦN MINH NGUYÊN HẠNH
PHÁT TRIỂN NGHIỆP VỤ BAO THANH TOÁN TẠI
NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN ĐẦU TƢ VÀ
PHÁT TRIỂN VIỆT NAM – CHI NHÁNH PHÚ THỌ
Chuyên ngành: Tài chính ngân hàng
Mã số: 60 34 02 01
LUẬN VĂN THẠC SĨ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG
CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG NGHIÊN CỨU
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. TRẦN THỊ VÂN ANH
XÁC NHẬN CỦA
XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ
CÁN BỘ HƯỚNG DẪN
CHẤM LUẬN VĂN
Hà Nội - 2017
CAM KẾT
Tôi xin cam đoan luận văn “Phát triển nghiệp vụ bao thanh toán tại ngân
hàng thương mại cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam - chi nhánh Phú Thọ” là
công trình nghiên cứu của riêng tôi.
Các kết quả trình bày trong luận văn là trung thực và chưa từng được công
bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào trước đây.
Hà Nội, ngày 07 tháng 06 năm 2017
Tác giả luận văn
Trần Minh Nguyên Hạnh
i
LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành luận văn này, ngoài sự cố gắng của bản thân, tôi đã nhận được
sự giúp đỡ của nhiều tập thể, cá nhân trong và ngoài trường.
Tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và sự biết ơn đến TS. Trần Thị Vân Anh,
Giảng viên khoa Tài chính ngân hàng, Trường Đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia
Hà Nội người đã luôn tận tình hướng dẫn, động viên và giúp đỡ tôi thực hiện luận
văn này.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới các thầy cô giáo trong khoa Tài chính ngân
hàng đã tạo điều kiện thuận lợi nhất cho tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu.
Cuối cùng tôi xin gửi lời cảm ơn đến các lãnh đạo, cán bộ công nhân viên,
khách hàng của ngân hàng thương mại cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam - chi
nhánh Phú Thọ đã phối hợp, nhiệt tình trao đổi, góp ý và cung cấp thông tin tư liệu
cho tôi thực hiện luận văn.
Xin trân tro ̣ng cảm ơn!
ii
MỤC LỤC
CAM KẾT .................................................................................................................. i
LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... ii
MỤC LỤC ................................................................................................................ iii
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT .............................................................................. vi
DANH MỤC BẢNG ............................................................................................... vii
DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ, HÌNH VẼ ....................................................... viii
PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................1
1. Về tính cấp thiết của đề tài ......................................................................................1
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ..........................................................................3
2.1. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................3
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................................3
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu: ..........................................................................3
4. Phương pháp nghiên cứu:........................................................................................3
5. Kết cấu luận văn ......................................................................................................4
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN
CỨU VỀ HOẠT ĐỘNG BAO THANH TOÁN CỦA CÁC TỔ CHỨC TÍN
DỤNG .........................................................................................................................5
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu ..........................................................................5
1.1.1. Các nghiên cứu trước đây .................................................................................5
1.1.2. Khoảng trống nghiên cứu..................................................................................5
1.2. Tổng quan về hoạt động Bao thanh toán..............................................................8
1.2.1. Khái niệm về bao thanh toán ............................................................................8
1.2.2. Đặc điểm của bao thanh toán ...........................................................................9
1.2.3. Các chủ thể tham gia trong một hoạt động bao thanh toán ...........................10
1.2.4. Phân loại bao thanh toán ................................................................................10
1.2.5. Đối tượng của quan hệ bao thanh toán ..........................................................12
1.2.6. Quy trình bao thanh toán ................................................................................13
iii
1.2.7. Phí bao thanh toán ..........................................................................................16
1.2.8. Phân biệt bao thanh toán với một số hình thức tín dụng khác .......................17
1.2.9. Lợi ích, hạn chế khi sử dụng Bao thanh toán .................................................18
1.2.10. Các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển hoạt động bao thanh toán tại các tổ
chức tín dụng .............................................................................................................24
1.3. Hoạt động Bao thanh toán trên thế giới và ở Việt Nam. ....................................26
1.3.1. Hoạt động bao thanh toán trên thế giới ..........................................................26
1.3.2. Hoạt động bao thanh toán tại Việt Nam .........................................................31
1.4. Những điều kiện để phát triển bao thanh toán từ kinh nghiệm một số nước trên
thế giới và Việt Nam .................................................................................................33
1.4.1. Các điều kiện khách quan ...............................................................................34
1.4.2. Các điều kiện chủ quan ...................................................................................36
CHƢƠNG 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ THIẾT KẾ LUẬN VĂN .39
2.1. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu .........................................................................39
2.2. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................................39
2.2.1. Phương pháp thu thập tài liệu thứ cấp ...........................................................39
2.2.2. Thu thập số liệu sơ cấp ...................................................................................40
2.2.3. Phương pháp phân tích, tổng hợp số liệu, dữ liệu ..........................................42
2.3. Thiết kế nghiên cứu ............................................................................................44
CHƢƠNG 3: PHÂN TÍCH CÁC ĐIỀU KIỆN VÀ ĐÁNH GIÁ KHẢ NĂNG
PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG BAO THANH TOÁN TẠI NGÂN HÀNG TMCP
ĐẦU TƢ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM CHI NHÁNH PHÚ THỌ .................45
3.1 Khái quát về Ngân hàng TMCP Đầu tư và phát triển Việt Nam – chi nhánh Phú
Thọ ............................................................................................................................45
3.1.1 Quá trình hình thành và phát triển ..................................................................45
3.1.2 Mô hình tổ chức của BIDV chi nhánh Phú Thọ ...............................................47
3.1.3 Tình hình kinh doanh của BIDV chi nhánh Phú Thọ .......................................49
3.2 Sự cần thiết phát triển hoạt động Bao thanh toán tại BIDV – chi nhánh Phú Thọ .......54
iv
3.3 Đánh giá khả năng phát triển hoạt động Bao thanh toán tại BIDV- chi nhánh
Phú Thọ .....................................................................................................................56
3.3.1. Phân tích môi trường bên ngoài của BIDV chi nhánh Phú Thọ ảnh hưởng đến
phát triển hoạt động bao thanh toán .........................................................................56
3.3.2. Phân tích môi trường bên trong của BIDV chi nhánh Phú Thọ ảnh hưởng đến
phát triển hoạt động bao thanh toán .........................................................................62
3.3.3. Thiết lập ma trận SWOT Ngân hàng TMCP Đầu tư và phát triển Việt Nam chi
nhánh Phú Thọ khi triển khai dịch vụ Bao thanh toán .............................................71
CHƢƠNG 4: CÁC GIẢI PHÁP ĐỂ PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG BAO
THANH TOÁN TẠI NGÂN HÀNG TMCP ĐẦU TƢ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT
NAM CHI NHÁNH PHÚ THỌ .............................................................................75
4.1 Lộ trình triển khai hoạt động Bao thanh toán ....................................................75
4.2 Giải pháp phát triển sản phẩm Bao thanh toán ..................................................77
4.2.1. Giải pháp về nguồn nhân lực thực hiện nghiệp vụ bao thanh toán ................77
4.2.2. Nâng cao hiệu quả công tác nghiên cứu, phát triển, hoàn thiện quy trình Bao
thanh toán..................................................................................................................80
4.2.3. Phát triển hoạt động marketing, quảng bá sản phẩm. ....................................84
4.2.4. Phát triển hệ thống thông tin khách hàng .......................................................87
4.2.5. Tăng cường công tác quản trị rủi ro ...............................................................87
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...............................................................88
PHỤ LỤC 1
PHIẾU KHẢO SÁT VỀ DỊCH VỤ BAO THANH TOÁN
PHỤ LỤC 2
KẾT QUẢ KHẢO SÁT DỊCH VỤ BAO THANH TOÁN
PHỤ LỤC 3
DÀN Ý PHỎNG VẤN CHUYÊN GIA
v
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
Chữ viết tắt
Diễn giải
BIDV
Ngân hàng thương mại cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam
BTT
Bao thanh toán
BTT NK
Bao thanh toán nhập khẩu
BTT XK
Bao thanh toán xuất khẩu
GTCG
Giấy tờ có giá
NHTM
Ngân hàng thương mại
TMCP
Thương mại cổ phần
TSĐB
Tài sản đảm bảo
vi
DANH MỤC BẢNG
Bảng 1.2: Phân biệt bao thanh toán và cho vay có đảm bảo bằng khoản phải thu ..........17
Bảng 1.3: Phân biệt Bao thanh toán và chiết khấu GTCG ........................................18
Bảng 1.4: Doanh số bao thanh toán theo khu vực (Đơn vị: tỷ EUR) ......................28
Bảng 1.5: Tổng khối lượng bao thanh toán nội địa và bao thanh toán quốc tế ........29
từ năm 2009-2015 .....................................................................................................29
Bảng 3.1: Tình hình huy động vốn tại BIDV Phú Thọ giai đoạn 2014 – 2016 ........50
Bảng 3.3: Thu phí dịch vụ ròng giai đoạn 2014 - 2016 của BIDV Phú Thọ ............53
Bảng 3.4: Kết quả kinh doanh giai đoạn 2014 - 2016...............................................54
Bảng 3.5. Kết quả dự báo quy mô bao thanh toán của BIDV chi nhánh Phú Thọ theo
ý kiến chuyên gia ......................................................................................................56
Bảng 3.6. Cơ hội và thách thức của việc phát triển dịch vụ bao thanh toán tại BIDV
chi nhánh Phú Thọ ....................................................................................................60
Bảng 3.7. Kết quả đánh giá mức độ quan trọng của các yếu tố bên ngoài ảnh hưởng
đến phát triển dịch vụ bao thanh toán tại BIDV chi nhánh Phú Thọ ........................61
Bảng 3.8. Nguồn vốn huy động của BIDV chi nhánh Phú Thọ và một số chi nhánh
ngân hàng thương mại có dịch vụ bao thanh toán ....................................................66
Bảng 3.9. Điểm mạnh và điểm yếu của BIDV chi nhánh Phú Thọ trong việc phát
triển dịch vụ bao thanh toán tại BIDV chi nhánh Phú Thọ .......................................69
Bảng 3.10. Kết quả đánh giá mức độ quan trọng của các yếu tố bên trong của
BIDV chi nhánh Phú Thọ khi thực hiện dịch vụ bao thanh toán ..............................69
Bảng 3.11. Ma trận SWOT của BIDV chi nhánh Phú Thọ khi triển khai dịch vụ bao
thanh toán ..................................................................................................................71
vii
DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ, HÌNH VẼ
Hình 1.1: Quy trình Bao thanh toán nội địa ..............................................................13
Hình 1.2: Quy trình Bao thanh toán quốc tế .............................................................15
Hình 1.3: Tỷ trọng bao thanh toán nội địa và bao thanh toán quốc tế từ 2009-2015 .......29
Sơ đồ 2.1. Quy trình nghiên cứu luận văn ................................................................44
Hình 3.1. Mô hình tổ chức của BIDV Phú Thọ năm 2016 .......................................49
Biểu đồ 3.1. Thị phần tín dụng các NHTM trên địa bàn tỉnh Phú Thọ năm 2016 ....52
Biểu đồ 3.1. So sánh mạng lưới các NHTM trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ...................63
Biểu đồ 3.2. So sánh qui mô lao động các NHTM trên địa bàn năm 2016 ..............68
viii
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Về tính cấp thiết của đề tài
Trong những năm gần đây, nền kinh tế toàn cầu đang có những dấu hiệu
phục hồi. Tuy nhiên, các doanh nghiệp vẫn phải đối mặt với rất nhiều khó khăn
trong quá trình hoạt động và phát triển. Để thu hút khách hàng, các doanh nghiệp
thường cho khách hàng được thanh toán bằng các phương thức thanh toán ưu đãi.
Đây là một hình thức chiếm dụng vốn của bên bán hàng, dẫn đến tình trạng các
doanh nghiệp bán hàng thiếu vốn hoạt động, gặp khó khăn trong việc mở rộng sản
xuất, kinh doanh, vòng quay vốn lưu động thấp.Trong khi đó, khả năng tiếp cận
nguồn vốn vay ngân hàng còn hạn chế, khó khăn, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa
và nhỏ do thiếu tài sản đảm bảo và lãi suất vay khá cao. Bên cạnh đó, việc cho vay
tín chấp chỉ có thể làm với những doanh nghiệp có doanh thu đều đặn, cam kết
chuyển doanh thu qua ngân hàng, Ngân hàng kiểm soát được dòng tiền vào ra của
doanh nghiệp và nắm được rõ hiệu quả của phương án kinh doanh. Còn đa phần các
doanh nghiệp vừa và nhỏ hiện nay tại Việt Nam có doanh thu không đều đặn, khó
kiểm soát dòng tiền mà muốn áp dụng cho vay tín chấp thì gần như không có khả năng.
Đối lập với tình trạng thiếu vốn của các doanh nghiệp thì các Ngân hàng lại
đang trong tình trạng thừa vốn nhưng khó giải ngân do đắn đo, chọn lựa đối tượng
cho vay. Để giải quyết vấn đề này, Ngân hàng cần đa dạng hóa, phát triển sản phẩm
mới thì mới có thể giải quyết tình trạng khó khăn của doanh nghiệp, đồng thời đem
lại lợi nhuận cao cho ngân hàng, và bao thanh toán là sản phẩm đáp ứng được
những yêu cầu đó.
Bao thanh toán không phải là một nghiệp vụ mới lạ trên thế giới nhưng vẫn
chưa thực sự phổ biến ở Việt Nam. Lợi ích từ bao thanh toán là không thể phủ nhận,
điều này đã được chứng minh trên toàn cầu với doanh thu đem về khổng lồ trên
2.37 nghìn tỷ EUR vào năm 2015 và có xu hướng tăng dần. Sử dụng sản phẩm tín
dụng này vừa giải quyết được vấn đề phát triển sản phẩm của ngân hàng, vừa giải
1
quyết được vấn đề vốn cho doanh nghiệp. Đặc biệt, khi Việt Nam gia nhập Tổ chức
thương mại thế giới WTO và Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương TPP thì vai
trò của bao thanh toán càng được nâng cao, có khả năng giảm thiểu rủi ro cho các
doanh nghiệp xuất khẩu. Thanh toán theo phương thức Bao thanh toán đang dần
phát huy những ưu thế nổi trội hơn so với các phương thức truyền thống khác. Các
doanh nghiệp ngày càng nhận ra những lợi ích đáng kể mà dịch vụ này mang lại cho
họ như cải thiện vòng quay vốn lưu động, cải thiện dòng lưu chuyển tiền tệ, tiết
kiệm chi phí, bảo đảm rủi ro thanh toán và tạo nên lợi thế cạnh tranh trong thương
mại kể cả trong thanh toán nội địa lẫn quốc tế.
Từ thực tế điều kiện vay vốn của Ngân hàng TMCP Đầu tư và phát triển Việt
Nam Chi nhánh Phú Thọ hiện nay chưa thực sự phù hợp với doanh nghiệp vừa và
nhỏ, rất ít các doanh nghiệp đáp ứng được điều kiện không được nợ thuế quá hạn,
không nợ lãi suất quá hạn, bao thanh toán có thể giải quyết những trở ngại, khó
khăn này mà hình thức cho vay truyền thống không thể thực hiện được. Thị trường
doanh nghiệp vừa và nhỏ lại chiếm đến khoảng 97%, đóng góp hơn 40% GDP của
cả nước, riêng đối với tỉnh Phú Thọ với hơn 400 doanh nghiệp vừa và nhỏ, bình
quân mỗi năm đóng góp từ 36-42% cho ngân sách tỉnh hứa hẹn mang lại nguồn lợi
nhuận lớn cho ngân hàng. Từ những lý do trên, việc phát triển bao thanh toán tại
Ngân hàng TMCP Đầu tư và phát triển Việt Nam Chi nhánh Phú Thọ mang ý nghĩa
thực tiễn, nhằm đa dạng hóa sản phẩm, tăng mức độ hài lòng của khách hàng cũng
như tăng sức cạnh tranh của Ngân hàng với các đối thủ cạnh tranh trên địa bàn trong
điều kiện mới là hết sức cấp thiết. Bởi vậy, tác giả đã lựa chọn đề tài cho luận văn
thạc sỹ của mình là: “Phát triển nghiệp vụ Bao thanh toán tại Ngân hàng thương
mại cổ phần Đầu tư và phát triển Việt Nam – Chi nhánh Phú Thọ”
Câu hỏi nghiên cứu: Ngân hàng thương mại cổ phần Đầu tư và phát triển
Việt Nam – Chi nhánh Phú Thọ có khả năng phát triển hoạt động Bao thanh toán
hay không và cần phải làm gì để triển khai nghiệp vụ này tại Chi nhánh.
2
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Từ việc hệ thống hóa cơ sở lý luận về hoạt động Bao thanh toán của các tổ
chức tín dụng, làm rõ các nhân tố ảnh hưởng đến việc triển khai bao thanh toán tại
các ngân hàng thương mại hiện nay, luận văn đưa ra những phân tích các điều kiện
cần thiết và đánh giá khả năng triển khai hoạt động Bao thanh toán tại Ngân hàng
TMCP Đầu tư và phát triển Việt Nam – Chi nhánh Phú Thọ. Từ đó đưa ra một số
giải pháp, kiến nghị đối với việc phát triển nghiệp vụ bao thanh toán tại Chi nhánh.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Hệ thống hóa cơ sở lý luận về hoạt động Bao thanh toán của các tổ chức tín
dụng và thực trạng hoạt động bao thanh toán trên thế giới và Việt Nam hiện nay.
- Phân tích các điều kiện cần thiết để phát triển hoạt động Bao thanh toán từ
kinh nghiệm một số nước trên thế giới.
- Nghiên cứu về hồ sơ, thủ tục và quy trình thực hiện bao thanh toán của
Ngân hàng TMCP Đầu tư và phát triển Việt Nam.
- Nghiên cứu và đánh giá kinh nghiệm triển khai nghiệp vụ bao thanh toán
tại một số chi nhánh của Ngân hàng TMCP Đầu tư và phát triển Việt Nam.
- Đánh giá khả năng triển khai hoạt động Bao thanh toán tại Ngân hàng
TMCP Đầu tư và phát triển Việt Nam – chi nhánh Phú Thọ.
- Đề xuất một số kiến nghị, giải pháp đối với việc triển khai hoạt động bao
thanh toán tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và phát triển Việt Nam - Chi nhánh Phú Thọ
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu:
- Đối tượng nghiên cứu của đề tài: Kinh nghiệm triển khai nghiệp vụ bao
thanh toán của một số NHTM quốc tế và Việt Nam.
- Phạm vi nghiên cứu: Ngân hàng TMCP Đầu tư và phát triển Việt Nam –
chi nhánh Phú Thọ.
4. Phƣơng pháp nghiên cứu:
- Phương pháp nghiên cứu lí luận: là hệ thống lý luận về phương pháp
3
nghiên cứu, nhận thức và cải tạo hiện thực.
- Phương pháp thống kê và phân tích dữ liệu thống kê kinh tế: là hệ thống
các phương pháp nghiên cứu từ quan sát đến thu thập, tổng hợp, trình bày số liệu,
tính toán các đặc trưng của đối tượng nghiên cứu nhằm phục vụ cho quá trình phân
tích và đánh giá các thông tin.
- Phương pháp chuyên gia: là phương pháp nghiên cứu sử dụng tham khảo
những ý kiến của các chuyên gia để tìm được những định hướng đúng trong việc
khái quát, đánh giá và đưa ra kết luận cho vấn đề nghiên cứu.
- Phương pháp xử lý toán học đối với các thông tin định lượng.
5. Kết cấu luận văn
Ngoài phần Mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn được
kết cấu gồm 4 chương:
Chương 1.Cơ sở lý luận và tổng quan tình hình nghiên cứu về hoạt động Bao thanh
toán của các tổ chức tín dụng
Chương 2. Phương pháp và thiết kế nghiên cứu
Chương 3. Phân tích các điều kiện và đánh giá khả năng phát triển hoạt động Bao
thanh toán tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và phát triển Việt Nam – Chi nhánh Phú Thọ
Chương 4: Các giải pháp để phát triển hoạt động Bao thanh toán tại Ngân hàng
TMCP Đầu tư và phát triển Việt Nam – Chi nhánh Phú Thọ
4
CHƢƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
VỀ HOẠT ĐỘNG BAO THANH TOÁN CỦA CÁC TỔ CHỨC TÍN DỤNG
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu
1.1.1. Các nghiên cứu trước đây
Từ khi nước ta chính thức trở thành thành viên của Tổ chức Thương mại thế
giới (năm 2007) đến nay, tiến trình chủ động, tích cực hội nhập kinh tế quốc tế của
nước ta ngày càng sâu rộng hơn. Tuy nhiên, hiện nay, tình hình trong nước, khu vực
và thế giới đã có nhiều thay đổi, đang diễn biến phức tạp, khó lường. Bên cạnh thời
cơ, thuận lợi, các ngành nghề trong nước tiếp tục phải đối mặt với nhiều khó khăn,
thách thức. Dưới sức ép cạnh tranh ngày càng gay gắt, để có thể khẳng định vị thế
và tiếp tục phát triển trong tương lai, tất cả các ngành nghề, trong đó có ngành tài
chính ngân hàng, cần có những bước chuyển mình to lớn. Việc đa dạng hóa và phát
triển sản phẩm mới là một trong những chiến lược trọng tâm, thiết yếu của bất cứ
ngân hàng nào. Theo xu thế phát triển chung của ngành tài chính ngân hàng trên
toàn thế giới và nhu cầu thực tế của các doanh nghiệp đối tác tại Việt Nam, bao
thanh toán, với những lợi ích thiết thực cho khách hàng lẫn đơn vị cung cấp dịch vụ,
là một trong những sản phẩm đang được nhiều ngân hàng ưu tiên phát triển. Ở nước
ta, trong những năm qua, đã có một số công trình nghiên cứu về vấn đề bao thanh
toán và phát triển nghiệp vụ bao thanh toán như:
- Nguyễn Thị Liên Hương, 2014. "Phát triển dịch vụ bao thanh toán trong
xuất khẩu hàng hóa ở Việt Nam". Luận văn tiến sỹ, Đại học Kinh tế quốc dân. Luận
văn đã lựa chọn và hệ thống lý luận về dịch vụ bao thanh toán theo quan điểm tiếp
cận một loại hình dịch vụ trong nền kinh tế, tạo dựng cơ sở lý thuyết xác lập nội
dung nghiên cứu phát triển dịch vụ bao thanh toán ở Việt Nam. Bên cạnh đó, luận
văn đi sâu phân tích, đánh giá thực trạng phát triển dịch vụ bao thanh toán ở Việt
Nam giai đoạn 2004 - 2012, cụ thể là thực trạng hệ thống cung ứng dịch vụ bao
5
thanh toán, thực trạng nhu cầu sử dụng dịch vụ bao thanh toán, thực trạng cơ chế,
chính sách, luật pháp cho phát triển dịch vụ bao thanh toán ở Việt Nam, từ đó
nghiên cứu các điều kiện cần thiết để phát triển dịch vụ bao thanh toán và đánh giá
thực trạng các điều kiện này ở Việt Nam.
- Lê Phước Vĩnh Thụy, 2014. " Phát triển nghiệp vụ bao thanh toán trong
hoạt động tài trợ thương mại tại ngân hàng thương mại cổ phần Công thương Việt
Nam". Luận văn thạc sĩ, Trường Đại học Ngân hàng thành phố Hồ Chí Minh. Luận
văn tập trung phân tích thực trạng về hoạt động tài trợ thương mại của các ngân
hàng thương mại tại Việt Nam nói chung và ngân hàng thương mại cổ phần Công
thương Việt Nam nói riêng. Qua thực trạng đó, tác giả đề xuất phát triển nghiệp vụ
bao thanh toán trong hoạt động tài trợ thương mại như một giải pháp mới thúc đẩy
sự phát triển của Ngân hàng TMCP Công thương Việt Nam. Tác giả đưa ra những
so sánh cụ thể với các nghiệp vụ khác để làm rõ những lợi ích vượt trội mà bao
thanh mang lại, sau đó đưa ra quy trình cho nghiệp vụ bao thanh toán phù hợp với
tình hình thực tế của ngân hàng.
- Bùi Thị Thu Thủy, Nguyễn Thị Hoài Thương, Nguyễn Phạm Nhã Trúc,
Lâm Đặng Xuân Hoa, 2014. “Phát triển dịch vụ bao thanh toán tại các ngân hàng
thương mại Việt Nam”. Đề tài nghiên cứu khoa học, Trường Đại học Kinh tế thành
phố Hồ Chí Minh, hệ sau đại học. Các tác giả đã phân tích hoạt động bao thanh toán
trên thế giới và tại Việt Nam. Đối với việc đánh giá hoạt động bao thanh toán tại các
ngân hàng thương mại Việt Nam, nhóm tác giả phân tích cụ thể thực trạng của ACB
và Ngân hàng TMCP Kỹ thương Việt Nam. Từ thực trạng, nhóm tác giả phân tích
nguyên nhân của một số tồn tại khi thực hiện nghiệp vụ bao thanh toán tại Việt Nam
và đề xuất các giải pháp phát triển bao thanh toán tại các NHTM Việt Nam.
- Đặng Thị Tuyết Lan, 2011. Hoạt động bao thanh toán tại Ngân hàng
thương mại cổ phần Xuất nhập khẩu Việt Nam. Luận văn thạc sỹ, Đại học Ngân
hàng thành phố Hồ Chí Minh. Luận văn đã giải quyết được ba vấn đề: Hệ thống
được những kiến thức tổng quan về nghiệp vụ bao thanh toán; Phân tích – đánh giá
6
hiệu quả hoạt động bao thanh toán tại Ngân hàng TMCP Xuất nhập khẩu Việt Nam
kể từ khi triển khai nghiệp vụ bao thanh toán đến 2011. Với cái nhìn thực tế qua các
năm thực hiện nghiệp vụ, tác giả đánh giá những thành tích, lợi ích Ngân hàng
thương mại cổ phần Xuất nhập khẩu Việt Nam đã đạt được. Đồng thời, tác giả cũng
chỉ rõ những bất cập và hạn chế còn tồn tại đối với nghiệp vụ này, từ đó đưa ra một
số giải pháp để khắc phục những khó khăn hiện tại và giảm thiểu rủi ro cho nghiệp
vụ bao thanh toán trong giai đoạn sau.
- Trần Thị Ngọc Tú, 2013. Giải pháp phát triển dịch vụ bao thanh toán tại
Ngân hàng Thương mại cổ phần Quốc tế Việt Nam - Chi nhánh Hai Bà Trưng.
Luận văn thạc sĩ. Đại học Ngân hàng TP. HCM. Luận văn đã hướng đến nghiên cứu
thực trạng chung nhất trong hoạt động bao thanh toán, đưa ra quy trình nghiệp vụ cụ
thể áp dụng cho Ngân hàng TMCP Quốc tế Việt Nam chi nhánh Hai Bà Trưng để
phù hợp với nhu cầu thực tế. Đồng thời, luận văn tập trung nghiên cứu triển vọng
phát triển của bao thanh toán tại thị trường Việt Nam, thực trạng nhu cầu vốn từ các
doanh nghiệp và đề xuất giải pháp cụ thể để phát triển nghiệp vụ bao thanh toán.
- Trần Thị Khánh Vân, 2012. Giải pháp phát triển sản phẩm bao thanh toán
trong nước tại ngân hàng thương mại cổ phần Á Châu. Luận văn thạc sĩ. Đại học
Ngân hàng TP. HCM. Luận văn đã chỉ ra thực trạng chung trong hoạt động bao
thanh toán trên thế giới và Việt Nam, đưa ra quy trình nghiệp vụ thực tế của Ngân
hàng Á Châu – ngân hàng đi tiên phong trong việc cung cấp sản phẩm bao thanh
toán. Luận văn phân tích nhu cầu vốn từ các doanh nghiệp, tiềm năng khi phát triển
sản phẩm và đề xuất một số giải pháp cụ thể để đẩy mạnh doanh số bao thanh toán.
1.1.2. Khoảng trống nghiên cứu
Trong các đề tài nêu trên, các tác giả hầu hết tập trung đánh giá nhu cầu và
tiềm năng phát triển của nghiệp vụ bao thanh toán tại Việt Nam và đưa ra giải pháp
để khắc phục để nâng cao chất lượng sản phẩm, giảm thiểu rủi ro cho ngân hàng.
Tuy nhiên, mỗi ngân hàng đều có định hướng phát triển và quy trình quản lý
riêng biệt, các chi nhánh lại có những điều chỉnh khác nhau để phù hợp với tình
7
hình hoạt động trên địa bàn. Các nghiên cứu trước đây chỉ tập trung nghiên cứu ở
tầm vĩ mô, chưa thực sự đi sâu, đi sát vào thực trạng triển khai nghiệp vụ bao thanh
toán tại các chi nhánh ngân hàng. Một điểm nữa chưa được các đề tài trước đây khai
thác đó là những phân tích so sánh rõ ràng về ưu điểm, nhược điểm của Bao thanh
toán với các nghiệp vụ khác mà các ngân hàng hiện đang triển khai. Ngoài ra, các
nghiên cứu trên chưa đưa ra được hệ thống giải pháp định hướng cho bộ phận các
chi nhánh tại địa phương trong việc triển khai nghiệp vụ Bao thanh toán.
Đề tài này sẽ có những phân tích sâu hơn về cơ hội triển khai của Bao thanh
toán trên địa bàn, những khó khăn sẽ gặp phải khi triển khai nghiệp vụ Bao thanh
toán, từ đó đưa ra các giải pháp, cũng như lộ trình cụ thể để thực hiện tại Chi nhánh
Phú Thọ của Ngân hàng TMCP Đầu tư và phát triển Việt Nam. Đề tài sẽ cung cấp
một cái nhìn chi tiết hơn về thực trạng nghiệp vụ Bao thanh toán tại các ngân hàng
chi nhánh, là cơ sở để các nhà quản lý hoạch định chiến lược phát triển sản phẩm
trong tương lai.
1.2. Tổng quan về hoạt động Bao thanh toán
1.2.1. Khái niệm về bao thanh toán
Bao thanh toán được bắt nguồn từ văn hóa Lưỡng Hà cổ đại khi bắt đầu có
giao thương và phát sinh các khoản nợ thương mại. Ngày nay, bao thanh toán đang
dần bộc lộ những thế mạnh của nó. Có nhiều khái niệm khác nhau về bao thanh toán:
Theo công ước về bao thanh toán quốc tế UNIDROIT (ký tại Ottawa,
Canada, tháng 5-1988): “Bao thanh toán là một dạng tài trợ bằng việc mua bán các
khoản nợ ngắn hạn trong giao dịch thương mại giữa tổ chức tài trợ và bên cung
ứng, theo đó tổ chức tài trợ thực hiện tối thiểu hai trong số các chức năng sau:
- Tài trợ bên cung ứng (gồm cho vay và ứng trước tiền)
- Quản lý sổ sách liên quan đến khoản phải thu
- Thu nợ của các khoản phải thu
- Bảo đảm rủi ro không thanh toán của bên mua hàng.”
Theo tổ chức bao thanh toán quốc tế FCI (Factors Chain International): “Bao
8
thanh toán (factoring) là một dịch vụ tài chính trọn gói bao gồm sự kết hợp giữa tài
trợ vốn lưu động, phòng ngừa rủi ro tín dụng, theo dõi sổ sách các khoản phải thu
và dịch vụ thu hộ. Nó là sự thỏa thuận giữa đơn vị bao thanh toán (factor) và đơn vị
cung ứng hàng hóa dịch vụ (seller). Theo thỏa thuận, đơn vị bao thanh toán sẽ mua
lại các khoản phải thu của người bán, thường là miễn truy đòi, gánh vác trách
nhiệm về năng lực tài chính của người mua. Nếu người mua bị phá sản hoặc không
thanh toán được khoản nợ của mình vì lý do tín dụng, đơn vị bao thanh toán sẽ trả
cho người bán. Có hai dạng bao thanh toán: bao thanh toán nội địa và bao thanh
toán xuất khẩu.”
Theo Luật các tổ chức tín dụng số 47/2010/QH12 của Quốc hội thông qua
ngày 16 tháng 6 năm 2010:“Bao thanh toán là hình thức cấp tín dụng cho bên bán
hàng hoặc bên mua hàng thông qua việc mua lại có bảo lưu quyền truy đòi các
khoản phải thu hoặc các khoản phải trả phát sinh từ việc mua, bán hàng hoá, cung
ứng dịch vụ theo hợp đồng mua, bán hàng hoá, cung ứng dịch vụ.”
Như vậy, bao thanh toán giúp đảm bảo việc thu nợ, tránh các rủi ro không trả
nợ hoặc không có khả năng trả nợ của người mua. Đơn vị bao thanh toán có thể trả
trước một phần hay toàn bộ các khoản nợ của người mua cùng với một khoản hoa
hồng tài trợ và phí thu nợ. Ngoài ra, nghiệp vụ bao thanh toán còn bao gồm một số
dịch vụ như cung cấp các thông tin kinh tế, tiền tệ, tín dụng và thương mại nhằm
tăng thu và giữa tốt quan hệ với khách hàng lâu dài. Tuy nhiên, định nghĩa bao
thanh toán của Việt Nam không thống nhất với quan niệm được thừa nhận về Bao
thanh toán trên thế giới, mới chỉ dừng lại ở việc cấp tín dụng tài trợ vốn lưu động
thông qua việc mua lại các khoản phải thu mà bỏ qua ý nghĩa là một dịch vụ tài
chính trọn gói, hỗn hợp từ hoạt động thanh toán, tín dụng, quản lý nợ và bảo hiểm.
Do vậy làm cho hoạt động bao thanh toán trở nên kém hấp dẫn khi triển khai ở Việt
Nam.
1.2.2. Đặc điểm của bao thanh toán
Theo Nguyễn Văn Tiến (2013), thì Bao thanh toán là hình thức cấp tín dụng
9
ngắn hạn của các tổ chức tín dụng. Đơn vị bao thanh toán phải tuân thủ các điều
kiện, thủ tục và các mức hạn chế về đảm bảo an toàn theo quy định của Luật các tổ
chức tín dụng.
Bao thanh toán dựa trên quan hệ về mua bán quyền đòi nợ. Bên bán hàng có
trách nhiệm chuyển giao toàn bộ giấy tờ liên quan đến giao dịch mua bán hàng hóa,
cung ứng dịch vụ để xác lập và chuyển quyền đòi nợ cho bên bao thanh toán.
1.2.3. Các chủ thể tham gia trong một hoạt động bao thanh toán
Một nghiệp vụ bao thanh toán thông thường sẽ có ít nhất ba chủ thể tham gia:
- Đơn vị bao thanh toán: Đơn vị bao thanh toán là ngân hàng, các tổ chức tài
chính phi ngân hàng được cấp phép để tiến hành cấp tín dụng cho khách hàng dưới
hình thức mua lại các khoản phải thu thương mại.
- Bên bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ (Client, Seller, Exporter): Bên bán
hàng hóa, cung cấp dịch vụ là tổ chức bán hàng hóa, cung cấp dịch vụ cho bên mua
hàng hóa, dịch vụ và có quyền nhận từ đơn vị bao thanh toán số tiền theo giá thỏa
thuận trong hợp đồng bao thanh toán
- Bên mua hàng hóa, sử dụng dịch vụ (Debtor, Buyer, Importer): Bên mua
hàng hóa, sử dụng dịch vụ là tổ chức mua hàng hóa, sử dụng dịch vụ của bên bán
hàng hóa, cung ứng dịch vụ, có nghĩa vụ thanh toán các khoản phải thu quy định tại
hợp đồng mua bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ.
1.2.4. Phân loại bao thanh toán
Tùy theo từng căn cứ mà bao thanh toán có nhiều cách phân loại khác nhau.
Có thể kể đến một số cách phân chia như sau:
1.2.4.1. Căn cứ theo phạm vi địa lý
Căn cứ theo phạm vi địa lý bao thanh toán chia làm hai loại là bao thanh toán
nội địa và bao thanh toán quốc tế.
- Bao thanh toán nội địa: Là hình thức bao thanh toán trong đó đơn vị Bao
thanh toán, bên bán và bên mua đều là người cư trú theo quy định của pháp luật.
- Bao thanh toán quốc tế (hay còn gọi là bao thanh toán xuất - nhập khẩu):
10
- Xem thêm -