Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o
Trêng ®¹i häc vinh
NguyÔn TriÒu Tiªn
C¸c dßng hä khoa b¶ng ë tæng vâ liÖt
thanh ch¬ng- nghÖ an (1807- 1919)
Chuyªn ngµnh: lÞch sö viÖt nam
M· sè: 60.22.54
luËn v¨n th¹c sÜ khoa häc lÞch sö
Vinh- 2007
1
Lêi C¶m ¥n
T«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u
s¾c ®Õn P GS. Hoµng V¨n L©n- Ngêi
®· tËn t×nh gióp ®ì, híng dÉn t¹o mäi
®iÒu kiÖn cho t«i trong qu¸ tr×nh
hoµn thµnh luËn v¨n.
T¸c gi¶ ch©n
thµnh c¶m ¬n PGS- TS NguyÔn Träng
V¨n; TS NguyÔn Quang Hång cïng
c¸c thÇy gi¸o, c« gi¸o khoa Sau ®¹i
häc, khoa LÞch sö- Trêng §¹i häc
Vinh ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho t¸c gi¶
trong suèt thêi gian häc
vµ gióp ®ì
khi thùc hiÖn ®Ò tµi.
2
T«i còng ch©n thµnh c¶m ¬n téc
trëng c¸c dßng hä: Lª §×nh, T«n,
Phan SÜ ë x· Vâ LiÖt, x· Thanh LÜnh,
huyÖn Thanh Ch¬ng ®· tËn t©m cung
cÊp t liÖu gèc cho ®Ò tµi. T¸c gi¶
thµnh thËt c¶m ¬n c¸c thÇy c«, c¸c
cô cao nho, c¸c bËc l·o thµnh ®· tËn
t©m chØ gi¸o, dÞch thuËt gia ph¶,
v¨n bia, s¾c phong,v.v...
T¸c gi¶ còng xin göi tíi bè mÑ, vî
con, b¹n bÌ, ®ång nghiÖp lêi c¶m ¬n
ch©n thµnh v× nh÷ng sù gióp ®ì
®éng viªn trong suèt thêi gian qua.
MÆc dï cã nhiÒu cè g¾ng nhng luËn
v¨n sÏ kh«ng tr¸nh khái nh÷ng sù
sai sãt, khiÕm khuyÕt, t¸c gi¶ kÝnh
mong c¸c thÇy c«, c¸c nhµ khoa häc,
®ång nghiÖp gãp ý vµ réng lßng tha
thø.
3
Xin ch©n
thµnh c¶m ¬n!
Vinh, th¸ng
12n¨m 2007
T¸c gi¶
NguyÔn
TriÒu Tiªn
Môc Lôc
Më ®Çu
1. Lý do chän ®Ò tµi
4
2. LÞch sö vÊn ®Ò
6
3. §èi tîng, ph¹m vi nghiªn cøu, nhiÖm vô khoa häc cña ®Ò
tµi. 8
4. Nguån t liÖu vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
9
5. Nh÷ng ®ãng gãp khoa häc cña ®Ò tµi
12
4
6. Bè côc kÕt cÊu cña luËn v¨n
12
Néi Dung
Ch¬ng 1
Kh¸i qu¸t truyÒn thèng v¨n ho¸ - khoa b¶ng
cñanh©n d©n tæng Vâ LiÖt Thanh Ch¬ng
tríc 1807
1.1. Kh¸i qu¸t ®iÒu kiÖn tù nhiªn
13
1.1.1
VÞ trÝ ®Þa lÝ, ®iÒu kiÖn tù nhiªn
13
1.1.1.1 VÞ trÝ ®Þa lý
13
1.1.1.2 §Þa h×nh khÝ hËu
14
1.1.1.3 Duyªn c¸ch ®Þa lÝ vµ tªn qua c¸c thêi kú
17
1.1.1.4 §iÒu kiÖn x· héi
18
1.2 TruyÒn thèng lÞch sö v¨n ho¸
26
1.2.1 TruyÒn thèng yªu níc vµ c¸ch m¹ng
26
1.2.2 TruyÒn thèng v¨n ho¸ - khoa b¶ng
35
5
1.3 Kh¸i qu¸t vÒ Gi¸o dôc khoa b¶ng ViÖt Nam (10751919)
46
1.4 Kh¸i qu¸t Gi¸o dôc khoa b¶ng NghÖ An vµ Thanh Ch¬ng
( 1075- 1919)
57
Ch¬ng 2
Gi¸o dôc khoa b¶ng cña c¸c dßng hä
T«n, Phan Sü, Lª §×nh, ë tæng vâ liÖt
tõ 1807 ®Õn 1919.
2.1. Dßng hä T«n
63
2.1.1. Nguån gèc h×nh thµnh
63
2.1.2 Nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®îc vÒ khoa b¶ng
71
2.2 Dßng hä Phan Sü
84
2.2.1 Nguån gèc h×nh thµnh
84
2.2.2 Nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®îc vÒ khoa b¶ng
90
2.3 Dßng hä Lª §×nh
94
6
2.3.1 Nguån gèc h×nh thµnh
94
2.3.2 Nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®îc vÒ khoa b¶ng
97
Ch¬ng 3:
Nh÷ng ®ãng gãp cña dßng hä t«n, phan sÜ, lª ®×nh
ë tæng Vâ LiÖt, Thanh ch¬ng
®èi víi quèc gia d©n téc.
3.1 Cñng cè chÕ ®é phong kiÕn
100
3.2 Gãp phÇn cæ vò nho häc ph¸t triÓn
106
3.2.1 Vai trß cña kÎ sÜ trong c¸c lµng x·
106
3.2.2 Nh÷ng nho gia næi tiÕng cã nhiÒu ®ãng gãp cho sù
ph¸t triÓn v¨n ho¸ níc nhµ.
107
KÕt luËn
113
Tµi liªu tham kh¶o
117
phô lôc
Më ®Çu
1. Lý do chän ®Ò tµi.
7
1.1 - VÒ mÆt khoa häc.
HiÒn tµi lµ nguyªn khÝ quèc gia, khoa môc sÜ tö lµ
con ®êng ®Ó “kÎ sÜ” thi thè tµi n¨ng phôc vô cho ®êi. "
Nh©n tµi quèc gia chi nguyªn khÝ khoa môc sÜ tö chi th¶n
®å" - Qu¶n Träng. Trong lêi tùa v¨n bia Quèc Tö Gi¸m,
Th©n Nh©n Trung ®· nh¾c l¹i ý tëng ®ã. Tõ n¨m 1075
®Õn n¨m 1919 quèc gia hng vong, nhiÒu phen ®æi chñ,
thÞnh suy biÕn c¶i; nhng gi¸o dôc khoa cö vÉn ®îc duy
tr×. " kÎ sÜ" lu«n ®ãng vai trß quan träng trong lÞch sö
ph¸t triÓn cña d©n téc.
Trong dßng ch¶y cña lÞch sö khoa cö gi¸o dôc Thæ
Du-Thanh Giang
biªn viÔn
- Thanh Ch¬ng ngµy nay, tuy lµ miÒn
nhng l¹i xuÊt hiÖn nhiÒu dßng hä khoa b¶ng,
nhiÒu c¸ nh©n kiÖt xuÊt, b¶ng vµng bia ®¸ ghi danh.
Trong ®ã vïng ®Êt tæng Vâ LiÖt n»m ë h÷u ng¹n S«ng
Lam liªn tôc cã nh÷ng dßng hä cã nhiÒu ngêi ®Ëu vµ ®Ëu
®¹i khoa mµ sö s¸ch, bia ®¸ cßn lu danh ®Õn ngµy nay.
Chän ®Ò tµi " C¸c dßng hä khoa b¶ng ë Tæng Vâ LiÖt Thanh Ch¬ng tõ 1807 - 1919"
thêi NguyÔn lµ gãp phÇn
vµo viÖc nghiªn cøu nÒn Gi¸o dôc khoa cö nho häc mµ c¸c
hoµng ®Õ nhµ NguyÔn duy tr×. KÕt qu¶ nghiªn cøu ®Ò
tµi gãp phÇn lý gi¶i v× sao trong 47 kú thi H¬ng ng¹ch v¨n
(c¶ ©n khoa vµ chÝnh khoa) 39 kú thi Héi tæ chøc tõ n¨m
1807 ®Õn 1919 NghÖ An lu«n lµ tØnh cã ngêi ®Ëu ®¹t cao
nhÊt c¶ níc.
8
Cã mét thùc tÕ kh«ng ph¶i bÊt cø mét dßng hä nµo,
mét vïng ®Êt nµo còng cã thÓ ph¸t triÓn sù häc vµ cã ngêi
®ç ®¹t suèt tõ thêi kú nµy sang thêi kú kh¸c. KÕt qu¶
nghiªn cøu cña chóng t«i vÒ C¸c dßng hä khoa b¶ng ë
Tæng Vâ LiÖt - Thanh Ch¬ng ( 1807 1919). SÏ gãp phÇn
quan träng lý gi¶i nh÷ng nguyªn nh©n c¸c dßng hä ë mét
vïng ®Þa h×nh kh«ng mÊy thuËn
lîi ®· t¹o dùng cho con ch¸u nh÷ng ®iÒu kiÖn
tèt nhÊt
®Ó häc hµnh vµ thi thè tµi n¨ng víi thiªn h¹.
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, xu híng "phôc cæ" t×m
vÒ nguån céi ®ang ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Mét mÆt nã
kh¼ng ®Þnh ®Êt níc ®ang bíc vµo thêi kú hng thÞnh,
mÆt kh¸c ®ã lµ biÓu hiÖn sù phôc hng nh÷ng gi¸ trÞ
truyÒn thèng cæ truyÒn, cña d©n téc, cña cha «ng. §iÒu
chóng ta cÇn chó ý hiÖn nay tõ thµnh thÞ cho ®Õn n«ng
th«n ngêi ta b¾t ®Çu quan t©m thùc sù ®Õn viÖc tu söa
tõ ®êng, x©y dùng miÕu m¹o, nghÜa trang, nhiÒu n¬i trë
thµnh phong trµo g©y tèn kÐm vµ cã t¸c ®éng ngîc l¹i do
viÖc nhiÒu ngêi lîi dông nã ®Ó ho¹t ®éng mª tÝn dÞ
®oan. Do ®ã, viÖc nghiªn cøu lÞch sö c¸c dßng hä gãp
phÇn "gîn ®ôc kh¬i trong" nh»m ph¸t huy nh÷ng gi¸ trÞ
nh©n b¶n, cñng cè khèi ®¹i ®oµn kÕt d©n téc, ®ång thêi
gãp phÇn h¹n chÕ nh÷ng mÆt tr¸i kh«ng ®¸ng cã ®ang
x¶y ra ë ®Þa ph¬ng.
Trong lÜnh vùc khoa häc nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· cã
nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ c¸c dßng hä khoa b¶ng ë
9
NghÖ An - Hµ TÜnh. Nhng trong thùc tÕ cha cã c«ng tr×nh
nµo nghiªn cøu c¸c dßng hä khoa b¶ng trong mét tæng víi
kho¶ng thêi gian kÐo dµi, víi híng nghiªn cøu nµy chóng t«i
hi väng sÏ ®a ra c¸ch tiÕp cËn míi khi nghiªn cøu vÒ gi¸o
dôc khoa cö nãi riªng vµ c¸c dßng hä nãi chung.
1.2 -VÒ mÆt thùc tiÔn.
Thanh Ch¬ng ®îc mÖnh danh
“ ®Êt häc” lµ mét
trong nh÷ng vïng quª cã nhiÒu ngêi ®Ëu ®¹t tõ xa ®Õn
nay, do ®ã chóng t«i hy väng ®Ò tµi gãp phÇn nghiªn cøu
truyÒn thèng khoa b¶ng cña quª h¬ng, tõ ®ã gi¸o dôc tinh
thÇn hiÕu häc cho con em trªn m¶nh ®Êt giµu truyÒn
thèng nµy.
- KÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i gãp phÇn vµo viÖc
biªn so¹n lÞch sö Thanh Ch¬ng, c¸c x· trong tæng Vâ LiÖt
vµ lµ tµi liÖu ®Ó gi¶ng d¹y lÞch sö ®Þa ph¬ng trong c¸c
trêng THPT, THCS.
-Gióp c¸c dßng hä: T«n, Lª §×nh, Phan Sü cña tæng
Vâ LiÖt nãi riªng vµ Thanh Ch¬ng nãi chung kÕ thõa
truyÒn thèng hiÕu häc cña cha «ng ®em kinh nghiÖm xa
cña dßng hä ®Ó gi¸o dôc con ch¸u tiÕp bíc truyÒn thèng
xa phÊn ®Êu häc tËp trë thµnh nh÷ng c«ng d©n cã Ých
cho x· héi.
2. LÞch sö vÊn ®Ò.
Nghiªn cøu c¸c dßng hä khoa b¶ng ë c¸c ®Þa ph¬ng
trong qu¸ khø, trong hiÖn t¹i lµ ®Ò tµi hÊp dÉn, lµ viÖc
lµm cÇn thiÕt vµ cã ý nghÜa quan träng trong viÖc g×n
10
gi÷ kÕ thõa vµ ph¸t triÓn tµi n¨ng trÝ tuÖ con ngêi nh»m
phôc vô cã hiÖu qu¶ cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa - hiÖn
®¹i hãa ®Êt níc nh NghÞ quyÕt cña §¹i héi §¶ng céng s¶n
ViÖt Nam lÇn thø VIII vµ NghÞ quyÕt §¹i héi tØnh §¶ng bé
NghÖ An lÇn thø XIV ®Ò ra. Do vËy, hiÖn nay nghiªn cøu
vÒ c¸c dßng hä khoa b¶ng lµ mét ®Ò tµi thu hót nhiÒu sù
quan t©m cña c¸c nhµ khoa häc, c¸c nhµ nghiªn cøu.
§èi víi c¸c dßng hä T«n, Lª §×nh , Phan Sü ë NghÖ An
nãi chung vµ vïng ®Êt thuéc Tæng Vâ LiÖt - Thanh Ch¬ng
nãi riªng ®· cã mét sè t¸c gi¶, tµi liÖu ®Ò cËp ®Õn; nhng
chñ yÕu lµ viÕt vÒ ®Þa lý tù nhiªn con ngêi vïng Tæng Vâ
LiÖt (Thanh Ch¬ng) hoÆc lµ nh÷ng tµi liÖu nãi vÒ c¸
nh©n cña mét sè nh©n vËt lÞch sö, cña c¸c dßng hä trong
Tæng Vâ LiÖt. Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu vµ thùc hiÖn
®Ò tµi chóng t«i cã tiÕp cËn ®îc mét sè tµi liÖu, bµi b¸o
cã liªn quan tiªu biÓu lµ c¸c tµi liÖu sau ®©y:
Trong s¸ch " Thanh Ch¬ng ®Êt vµ ngêi" cña TrÇn Kim
§«n, TrÇn Duy Ngo·n, NguyÔn Ph¬ng Thoan, NguyÔn Minh
Ch©u ®· t¸i hiÖn l¹i nh÷ng dÊu Ên lÞch sö cña m¶nh ®Êt
con ngêi Thanh Ch¬ng. S¸ch cßn ®Ò cËp ®Õn Tæng Vâ
LiÖt, vïng ®Êt cña nhiÒu nhµ c¸ch m¹ng vµ ®Æc biÖt lµ c¸
nh©n c¸c ®ång chÝ T«n Quang PhiÖt, T«nThÞ QuÕ, T«n
Gia Chung,v.v...{15-1}.
T¸c gi¶ §µo Tam TÜnh trong " Khoa b¶ng NghÖ An"
do Së V¨n hãa th«ng tin NghÖ An Ên hµnh n¨m 2000 còng
®· ®Ò cËp ®Õn c¸c nhµ khoa b¶ng hä T«n, Phan Sü, Lª
11
§×nh: T«n Huy DiÖm, T«n Huy ThËn, Phan Sü Thôc, Phan
Sü KiÒu, Phan Sü B»ng, Phan Sü Bµng, Lª §×nh Thøc {392}
Trong t¸c phÈm " NghÖ An ký", Bïi D¬ng LÞch ®· kh¸i
qu¸t vÒ tù nhiªn, thæ nhìng, khÝ chÊt con ngêi xø NghÖ vµ
cã ®Ò cËp ®Õn m¶nh ®Êt Thanh Giang (tªn cò cña Thanh
Ch¬ng cã tõ thêi Lª S¬ ®Õn n¨m 1729 Chóa TrÞnh Giang
kiªng Hóy nªn ®æi thµnh Thanh Ch¬ng).{30-3}
Trong cuèn " LÞch sö §¶ng bé huyÖn Thanh Ch¬ng"
cña Ban chÊp hµnh §¶ng bé HuyÖn Thanh Ch¬ng xuÊt b¶n
n¨m 2005 nhµ xuÊt b¶n §¹i häc Quèc gia Hµ Néi. Cuèn
s¸ch ®Ò cËp truyÒn thèng v¨n ho¸ lÞch sö Thanh Ch¬ng
m¶nh ®Êt an c vµ ph¸t triÓn cña c¸c dßng hä nh T«n, Lª
§×nh, Phan Sü{2-4}
Bµi viÕt vÒ Phan Sü Thôc ( 1822 - 1891) vµ chuyÕn
®i sø sang Trung Quèc n¨m 1872 cña Phan Sü §iÖt ®¨ng
trong T¹p chÝ xa vµ nay Héi khoa häc lÞch sö ViÖt Nam sè
243 th¸ng 9/2005 viÕt vÒ c¸c chuyÕn ®i sø cña Phan Sü
Thôc sang nhµ Thanh (1872; 1876; 1880).{43-5}.
Hå s¬ khoa häc vÒ di tÝch " Nhµ thê hä T«n vµ bia"
cña ban qu¶n lý di tÝch vµ danh th¾ng NghÖ An thuéc vÒ
Së v¨n ho¸ th«ng tin lËp 1999 kh¸i qu¸t tæng quan vÒ nhµ
thê hä T«n vµ c¸c chøng tÝch lÞch sö nh v¨n bia.{23-6}.
Hå s¬ khoa häc vÒ di tÝch " nhµ thê hä Phan Sü vµ
v¨n bia" cña Ban qu¶n lý di tÝch vµ danh th¾ng do phßng
v¨n ho¸ huyÖn lËp vµo n¨m 2003 kh¸i qu¸t vÒ qu¸ tr×nh
12
x©y dùng vµ di tu cña nhµ thê còng nh c¸c hiÖn vËt lÞch
sö.{25- 7}.
Bµi viÕt vÒ T«n Quang PhiÖt (1900 - 1973) cña §µo
Tam TÜnh cö nh©n - Phã Gi¸m ®èc th viÖn NghÖ An. Bµi
viÕt ®· tr×nh bµy kh¸ ®Çy ®ñ vÒ con ®êng ho¹t ®éng
C¸ch m¹ng cña ®ång chÝ T«n Quang PhiÖt.{15-8}.
Bµi viÕt vÒ T«n ThÞ QuÕ (1902 - 1992) cña Tr¬ng
QuÕ Ph¬ng
- Nguyªn Phã Gi¸m ®èc b¶o tµng X« ViÕt
NghÖ TÜnh. Bµi viÕt ®· kh¸i qu¸t qu¸ tr×nh ho¹t ®éng
cña n÷ chiÕn sü C¸ch m¹ng T«n ThÞ QuÕ.{15-9}.
Bµi viÕt vÒ T«n Gia Chung (1900 - 1979) cña B¹ch
Th¹ch - Nhµ nghiªn cøu lÞch sö §¶ng, quª ë Yªn Thµnh. Bµi
th¬ thÓ hiÖn ®îc qu¸ tr×nh ho¹t ®éng C¸ch m¹ng cña
®ång chÝ T«n Gia Chung.{15-10}.
Bµi viÕt vÒ TiÕn sü Phan Sü Thôc mét nh©n c¸ch
®Ñp cña ngêi Xø NghÖ cña NguyÔn ThÕ Quang - Nhµ gi¸o
d¹y V¨n trêng THPT Huúnh Thóc Kh¸ng, quª Vâ LiÖt. Bµi
viÕt ®· nãi lªn tÊm g¬ng Phan Sü Thôc lµ ngêi ®îc sü phu
mÕn mé, "lµ ngêi thuÇn cÈn, cã lßng u ¸i.…{15- 11}.
Trong tÊt c¶ nh÷ng cuèn s¸ch, bµi b¸o, bµi viÕt trªn
Ýt nhiÒu ®Ò cËp ®Õn mét sè thµnh viªn cña dßng hä
T«n,Phan Sü, Lª §×nh tuy nhiªn vÉn cßn mang tÝnh chÊt
riªng lÎ s¬ lîc cha ®i s©u nghiªn cøu mét c¸ch cã hÖ thèng
toµn diÖn vÒ c¸c dßng hä khoa b¶ng ë tæng Vâ LiÖt l¹i cã
nhiÒu dßng hä cã nhiÒu ngêi ®Ëu vµ ®Ëu ®¹i khoa. Tõ ®ã
®Æt ra cho chóng t«i nghiªn cøu s©u h¬n, toµn diÖn h¬n,
13
hÖ thèng h¬n, ®Æc biÖt lµ trong lÜnh vùc khoa b¶ng cña
c¸c dßng hä T«n, Phan Sü, Lª §×nh ®Ó gãp phÇn t«n vinh
sù häc vµ truyÒn thèng hiÕu häc cña con ngêi xø nghÖ nãi
chung vµ Thanh Ch¬ng nãi riªng. §ång thêi gãp phÇn g×n
gi÷ vµ ph¸t triÓn b¶n s¾c v¨n ho¸ truyÒn thèng cña d©n
téc.
C¸c tµi liÖu ®ã tuy cha nghiªn cøu vÒ c¸c dßng hä
khoa b¶ng mµ ®Ò tµi ®Ò cËp nhng ®îc chóng t«i sö dông
®Ó lµm tµi liÖu nghiªn cøu, so s¸nh trong qu¸ tr×nh thùc
hiÖn ®Ò tµi.
3- §èi tîng, ph¹m vi nghiªn cøu, nhiÖm vô khoa häc
cña ®Ò tµi.
3.1 - §èi tîng nghiªn cøu.
§Ò tµi tËp trung nghiªn cøu vÒ c¸c dßng hä khoa b¶ng
ë tæng Vâ LiÖt, huyÖn Thanh Ch¬ng trong thÕ kû XIX .
Nh÷ng néi dung kh¸c kh«ng n»m trong ph¹m vi nghiªn cøu
cña ®Ò tµi.
3.2 - Ph¹m vi nghiªn cøu.
- VÒ mÆt thêi gian: §Ò tµi chØ tËp trung trong ph¹m
vi thÕ kû XIX.VÒ mÆt kh«ng gian: §Ò tµi chØ tËp trung
nghiªn cøu c¸c dßng hä khoa b¶ng ë tæng Vâ LiÖt, huyÖn
Thanh Ch¬ng trong kho¶ng thêi gian ®· x¸c ®Þnh.
Tuy nhiªn, ®Ó lµm s¸ng tá nh÷ng néi dung cña ®Ò
tµi chóng t«i cã tr×nh bµy kh¸i qu¸t vÒ truyÒn thèng gi¸o
dôc khoa b¶ng cña céng ®ång c d©n Xø NghÖ nãi chung
vµ vïng ®Êt Thanh Ch¬ng nãi riªng ®Ó cã c¸i nh×n tæng
14
quan vÒ truyÒn thèng khoa b¶ng cña c¸c dßng hä T«n,
Phan SÜ, Lª §×nh trong dßng ch¶y khoa b¶ng chung cña
c¶ níc díi thêi qu©n chñ.
3.3 - NhiÖm vô khoa häc cña ®Ò tµi.
§Ò tµi " C¸c dßng hä khoa b¶ng ë Tæng Vâ LiÖt Thanh Ch¬ng tõ 1807 - 1919" nh»m gi¶i quyÕt nh÷ng
nhiÖm vô c¬ b¶n sau:
-
T×m hiÓu kh¸i qu¸t vÒ truyÒn thèng lÞch sö-
v¨n ho¸ cña Tæng Vâ LiÖt - Thanh Ch¬ng tõ 1807 trë vÒ
tríc ®Ó thÊy râ truyÒn thèng khoa b¶ng cña c¸c dßng hä ë
tæng Vâ LiÖt mµ ®Ò tµi ®Ò cËp ®îc b¾t nguån tõ mét
nÒn t¶ng v¨n ho¸ khoa b¶ng võa cã
bÒ dÇy võa ph¸t
triÓn bÒn v÷ng tõ nhiÒu thÕ kû tríc.
- LuËn v¨n ®i s©u t×m hiÓu vÒ qu¸ tr×nh h×nh
thµnh, truyÒn thèng khoa b¶ng vµ nh÷ng ®ãng gãp cña
c¸c dßng hä T«n, Phan Sü, Lª §×nh ë tæng Vâ LiÖt ®èi víi
lÞch sö d©n téc qua c¸c thêi kú trung, cËn vµ hiÖn ®¹i.
- Nghiªn cøu vÒ truyÒn thèng v¨n ho¸ cña c¸c dßng
hä T«n, Lª §×nh, Phan Sü ë tæng Vâ LiÖt, huyÖn Thanh
Ch¬ng - NghÖ An qua nh÷ng di s¶n v¨n ho¸ cña dßng hä.
Tõ ®ã ®a ra nh÷ng ®Ò xuÊt vÒ viÖc trïng tu t«n t¹o b¶o
vÖ di tÝch còng nh ph¸t huy nh÷ng truyÒn thèng tèt ®Ñp
cña c¸c dßng hä trong viÖc x©y dùng nÕp sèng v¨n ho¸
h«m nay.
4 - Nguån t liÖu vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu.
4.1 Nguån t liÖu.
15
4.1.1 Tµi liÖu gèc.
-Gia ph¶ hä T«n ë x· vâ LiÖt - Thanh Ch¬ng - NghÖ
An.
-Gia ph¶ hä Phan Sü ë x· Vâ LiÖt - Thanh Ch¬ng NghÖ An.
-Gia ph¶ hä Lª §×nh ë x· Thanh LÜnh - Thanh Ch¬ng
- NghÖ An
- §¹i ViÖt sö ki toµn th cña Ng« Sü Liªn.
- ViÖt sö th«ng gi¸m c¬ng môc cña Quèc sö qu¸n TriÒu
NguyÔn.
- Thanh Ch¬ng huyÖn chÝ cña §Æng C«ng LuËn, ViÖn H¸n
N«m
- Hå s¬ khoa häc vÒ lý lÞch di tÝch nhµ thê hä T«n, Lª
§×nh, Phan Sü.
4.1.2 Tµi liÖu nghiªn cøu.
C¸c lo¹i tµi liÖu mµ chóng t«i tham kh¶o ®ã lµ c¸c tµi
liÖu nghiªn cøu lÞch sö v¨n ho¸ khoa b¶ng cô thÓ nh:
NghÖ An ký cña Bïi D¬ng LÞch; An tÜnh cæ lôc cña H.
Breton; Thanh Ch¬ng ®Êt vµ ngêi cña tËp thÓ t¸c gi¶ TrÇn
kim §«n, TrÇn Duy Ngo·n, NguyÔn Ph¬ng Thoan, NguyÔn
Minh Ch©u Nh÷ng «ng NghÌ «ng Cèng triÒu NguyÔn cña
nhãm biªn so¹n Bïi H¹nh CÇn, NguyÔn Loan, Lan Ph¬ng.
NghÖ An lÞch sö v¨n ho¸ cña Gi¸o s Ninh ViÕt Giao. Ngoµi
nh÷ng tµi liÖu trªn, chóng t«i cßn sö dông c¸c lo¹i tµi liÖu
kh¸c nh: " Tõ ®iÓn c¸c nh©n vËt lÞch sö" cña hai t¸c gi¶
NguyÔn QuyÕt Th¾ng vµ NguyÔn B¸ ThÕ.
16
" Danh nh©n NghÖ TÜnh"; "Khoa b¶ng NghÖ An" cña
t¸c gi¶ §µo Tam TÜnh nhµ xuÊt b¶n NghÖ An - Vinh 2000.
ViÖt Nam nh÷ng sù kiÖn lÞch sö cña ViÖn sö häc, lÞch sö
v¨n ho¸ dßng hä NguyÔn Sü ë Thanh L¬ng - Thanh Ch¬ng
- NghÖ An tõ thÕ kû XVI ®Õn nay cña Th¹c sü V¨n Nam
Th¾ng (LuËn v¨n tèt nghiÖp Th¹c sü. M· sè: 60.22.54 n¨m
2005). LÞch sö v¨n ho¸ dßng hä §Æng ë L¬ng §iÒn Thanh Ch¬ng - NghÖ An tõ thÕ kû XVII ®Õn nay (LuËn
v¨n Th¹c sü khoa häc lÞch sö. M· sè: 6.20.54 Th¹c sü
NguyÔn ThÞ Ph¬ng Th¶o,v.v...( cã trong th
môc tµi liÖu
tham kh¶o).
4.1.3 Tµi liÖu ®iÒn d·.
§Ó bæ sung thªm nguån t liÖu cho ®Ò tµi, chóng t«i
®· ®iÒn d· ®Õn nhµ thê Phan Sü vµ nhµ v¨n bia Phan Sü
Thôc, nhµ thê hä T«n ë x· Vâ LiÖt, nhµ thê hä Lª §×nh ë x·
Thanh LÜnh
- Thanh Ch¬ng - NghÖ An ®Ó quay phim,
chôp ¶nh nghiªn cøu thùc ®Þa, thu thËp t liÖu. §iÒu ®Æc
biÖt lµ chóng t«i ®· ®îc gÆp gì trao ®æi trùc tiÕp víi con
ch¸u cña c¸c dßng hä nãi trªn.
4.2 Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu.
Víi ®èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu ®îc x¸c ®Þnh nh
trªn, ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò do ®Ò tµi luËn v¨n
®Æt ra vÒ ph¬ng ph¸p luËn chóng t«i dùa vµo chñ nghÜa
duy vËt biÖn chøng vµ ®Æc biÖt lµ chñ nghÜa duy vËt lÞch
sö cïng quan ®iÓm cña §¶ng ta trong viÖc " x©y dùng nÒn
17
v¨n ho¸ tiªn tiÕn ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc, võa lµ môc
tiªu, võa lµ ®éng lùc thóc ®©y nÒn kinh tÕ x· héi…" (b¸o
c¸o chÝnh trÞ cña BCH TW §¶ng t¹i §¹i héi ®¹i biÓu toµn
quèc cña §¶ng lÇn thø X (th¸ng 4/2001)).
4.2.1 Su tÇm tµi liÖu.
§Ó gi¶i quyÕt nh÷ng néi dung ®Ò tµi ®Æt ra chóng
t«i tiÕn hµnh su tÇm t liÖu t¹i: Th viÖn quèc gia - Hµ Néi,
th viÖn NghÖ An, th viÖn §¹i häc Vinh; TiÓu ban nghiªn
cøu lÞch sö TØnh ñy NghÖ An, Ban qu¶n lý di tÝch vµ danh
th¾ng NghÖ An; ghi chÐp c©u ®èi, gia ph¶, t×m mét sè
hiÖn vËt t¹i nhµ thê vµ nhµ lu niÖm hä T«n ë Vâ LiÖt, nhµ
thê nhµ lu niÖm Phan Sü Thôc ë Vâ LiÖt, nhµ thê hä Lª
§×nh x· Thanh LÜnh- Thanh Ch¬ng - NghÖ An. Quay phim
chôp ¶nh, nghiªn cøu thùc ®Þa sö dông ph¬ng ph¸p ®µm
tho¹i, pháng vÊn, ®iÒu tra x· héi häc, ngoµi ra chóng t«i
cßn ®Õn c¸c x· thuéc Tæng Vâ LiÖt tríc kia t×m hiÓu tËp
hîp c¸c dßng hä trong Tæng.
4.2.2 Xö lý t liÖu.
VÒ mÆt ph¬ng ph¸p cô thÓ: Trong qu¸ tr×nh nghiªn
cøu ®Ò tµi nµy chóng t«i chñ yÕu sö dông c¸c ph¬ng ph¸p
lÞch sö, l«gÝc, ph¬ng ph¸p ®èi chiÕu so s¸nh vµ c¸c ph¬ng ph¸p liªn ngµnh ®Ó kh«i phôc l¹i mét c¸ch ch©n thùc
kh¸ch quan, bøc tranh tæng thÓ cña c¸c dßng hä khoa
b¶ng trong tæng Vâ LiÖt - Thanh Ch¬ng - NghÖ An vµ gi¶i
quyÕt mét sè vÊn ®Ò kh¸c do ®Ò tµi luËn v¨n ®Æt ra.
18
Quan ®iÓm sö häc M¸c xÝt, t tëng Hå ChÝ Minh lµ sîi
chØ ®á xuyªn suèt qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi.
5. Nh÷ng ®ãng gãp cña ®Ò tµi.
5.1 - §©y lµ c«ng tr×nh ®Çu tiªn tËp trung nghiªn
cøu vÒ c¸c dßng hä khoa b¶ng trong Tæng Vâ LiÖt - Thanh
Ch¬ng - NghÖ An (1807 – 1919). §Ò tµi cung cÊp cho ®éc
gi¶ bøc tranh toµn c¶nh vÒ khoa b¶ng cña c¸c dßng hä
trong tæng Vâ LiÖt, lý gi¶i t¹i sao tæng Vâ LiÖt l¹i cã nhiÒu
dßng hä cã nhiÒu thÕ hÖ khoa b¶ng. Th«ng qua ®ã gãp
phÇn gi¸o dôc t tëng híng vÒ cuéi nguån, ph¸t huy truyÒn
thèng hiÕu häc, khoa b¶ng cña gia ®×nh, dßng hä nãi
riªng vµ truyÒn thèng hiÕu häc cña con em Thanh Ch¬ng
nãi chung.
5.2 - LuËn v¨n gãp phÇn lµm s¸ng tá mét sè sù kiÖn
lÞch sö, mét sè nh©n vËt lÞch sö cã nhiÒu ®ãng gãp ®èi
víi d©n téc mµ c¸c bé chÝnh sö míi chØ nh¾c ®Õn mét
c¸ch s¬ sµi hoÆc cha nh¾c ®Õn.
5.3 - Hoµn thµnh ®Ò tµi nµy gãp phÇn lµm phong phó
thªm nguån t liÖu lÞch sö ®Þa ph¬ng, ®ång thêi cung cÊp
nguån t liÖu ®Ó nghiªn cøu lÞch sö v¨n ho¸ c¸c dßng hä.
6. Bè côc cña luËn v¨n
Trong luËn v¨n nµy, ngoµi phÇn Më ®Çu vµ KÕt luËn,
néi dung chÝnh cña luËn v¨n ®îc tr×nh bµy ë 3 ch¬ng:
Ch¬ng 1: Kh¸i qu¸t truyÒn thèng v¨n ho¸ - khoa
b¶ng cña nh©n d©n tæng Vâ LiÖt, Thanh Ch¬ng tríc 1807
19
Ch¬ng 2: Gi¸o dôc khoa b¶ng cña c¸c dßng hä: T«n,
Phan Sü, Lª §×nh tõ 1807 ®Õn 1919.
Ch¬ng 3: Nh÷ng ®ãng gãp cña tÇng líp nho sÜ tæng
Vâ LiÖt, Thanh
Ch¬ng ®èi víi quèc
gia d©n téc.
néi dung
Ch¬ng1:
kh¸i qu¸t truyÒn thèng v¨n ho¸- khoa b¶ng cña
nh©n d©n tæng Vâ LiÖt – Thanh Ch¬ng
tríc n¨m 1807
1.1 kh¸i qu¸t ®iÒu kiÖn tù nhiªn - x· héi huyÖn
Thanh Ch¬ng
1.1.1 VÞ trÝ ®Þa lý, ®iÒu kiÖn tù nhiªn :
1.1.1.1 VÞ trÝ ®Þa lý
Thanh Ch¬ng lµ huyÖn miÒn nói thÊp ë phÝa t©y
nam tØnh NghÖ An . VÞ trÝ ®Þa lÝ, diÖn tÝch tù nhiªn, tªn
gäi cña Thanh Ch¬ng tõ xa tíi nay cã nhiÒu thay ®æi. HiÖn
t¹i, huyÖn Thanh Ch¬ng n»m ë to¹ ®é ®Þa lý : 18 034’18055’vÜ ®é b¾c; vµ tõ 104 055’®Õn 105030’ kinh ®é
®«ng. DiÖn tÝch tù nhiªn 1127,63 km2, xÕp thø 5 trong 19
huyÖn, thµnh phè, thÞ x· trong tØnh . D©n sè n¨m 2000 lµ
20
- Xem thêm -