Tài liệu Cấu trúc truyện ngắn của nguyễn quang thiều

1 Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Trêng ®¹i häc vinh ************* trÞnh thÞ th¶o cÊu tróc truyÖn ng¾n cña nguyÔn quang thiÒu luËn v¨n th¹c sÜ ng÷ v¨n chuyªn ngµnh: v¨n häc viÖt nam m· sè: 60.22.34 ngêi híng dÉn khoa häc ts. Ph¹m tuÊn vò Vinh, 2010 2 Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Trêng ®¹i häc vinh ************* trÞnh thÞ th¶o cÊu tróc truyÖn ng¾n cña nguyÔn quang thiÒu luËn v¨n th¹c sÜ ng÷ v¨n Vinh - 2010 3 Lêi c¶m ¬n! Nh©n dÞp hoµn thµnh luËn v¨n nµy, t«i xin tr©n träng c¶m ¬n Ban gi¸m hiÖu, Khoa sau ®¹i häc, Ban chñ nhiÖm vµ c¸c thÇy c« gi¸o trong khoa Ng÷ V¨n - Trêng §¹i häc Vinh. §Æc biÖt, t«i xin bµy tá lßng ch©n thµnh biÕt ¬n s©u s¾c tíi TS. Ph¹m TuÊn Vò, TS. Phan Huy Dòng, PGS -TS. §inh TrÝ Dòng …, nh÷ng ngêi lu«n tËn t×nh híng dÉn vµ dµnh cho t«i nh÷ng chØ dÉn khoa häc quý b¸u trong suèt thêi gian nghiªn cøu vµ hoµn thµnh luËn v¨n. Sau cïng, t«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c ®èi víi ®×nh, b¹n bÌ, ngêi th©n vµ c¸c ®ång nghiÖp ®· ®éng viªn, gióp ®ì t«i hoµn thµnh luËn v¨n nµy. Vinh, mïa ®«ng n¨m 2010 T¸c gi¶ luËn v¨n 4 5 MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Lý do chän ®Ò tµi .................. 2. LÞch sö vÊn ®Ò ........................................ 3 ........................................ .. 4 ................... 3. Môc ®Ých nghiªn cøu ............….. 4. Ph¹m vi nghiªn cøu ................................. .. 7 .............................................. 7 …... . . . 5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu ......................................... ......... 6. CÊu tróc luËn v¨n. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .......... Ch¬ng I: 3 .......... Tæ chøc cèt truyÖn trong truyÖn ng¾n cña NguyÔn Quang ThiÒu . . …. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1. Kh¸i niÖm cèt truyÖn. Vai trß cña cèt truyÖn vµ mét sè kiÓu cèt truyÖn trong t¸c phÈm tù sù . . ………. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1.1. Kh¸i niÖm cèt truyÖn ................................. . ............ 1.1.2.Vai trß cña cèt truyÖn trong t¸c phÈm tù sù . . . . . . ........................... ............. 1.1.3. Mét sè kiÓu tæ chøc cèt truyÖn. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ........... ............. 1.2. C¸c h×nh thøc tæ chøc cèt truyÖn trong truyÖn ng¾n cña NguyÔn Quang ThiÒu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .................. .. 1.2.1. T×nh huèng truyÖn 7 8 9 9 9 11 13 14 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 1.2.1.1. Kh¸i niÖm t×nh huèng truyÖn. Vai trß cña t×nh huèng trong truyÖn ng¾n hiÖn . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . 1.2.1.2. ®¹i Lo¹i truyÖn cã t×nh huèng ®Æc biÖt 14 .......... ............. ................................. ........... 1.2.1.3. Lo¹i truyÖn kh«ng cã t×nh huèng ®Æc biÖt. .1.2.2. . . . . . . . . .Tæ . . . . .chøc . . . . . . .sù . . . . kiÖn . . . . . . .theo . . . . . . . m«tip .... gÆp gì - chia li .... ............................. ............. 1.2.3. KÕt thóc truyÖn. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .............. 1.2.3.1. KÕt thóc ®ãng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .......... ............. 1.2.3.2. KÕt thóc më . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .............. Ch¬ng II: CÊu tróc hÖ thèng nh©n vËt trong truyÖn ng¾n cña NguyÔn Quang ThiÒu …………………………………... 16 24 27 34 34 36 43 6 2.1. Kh¸i niÖm nh©n vËt. Vai trß cña nh©n vËt trongKh¸i t¸c niÖm phÈmnh©n tù sùvËt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.1. ............ 2.1.2. Vai trß cña nh©n vËt trong t¸c phÈm tù sù ..... .... ............. 2.2. VÊn ®Ò tæ chøc hÖ thèng nh©n vËt trong cÊu tróc chung cña t¸c phÈm ..................... ................. ..................... 2.3. HÖ thèng nh©n vËt trong truyÖn ng¾n cña NguyÔn Quang ThiÒu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . 2.3.1. Nh©n vËt n÷ - h¹t nh©n cÊu tróc cña hÖ thèng nh©n vËt truyÖn ng¾n NguyÔn Quang ......................... . 2.3.2.ThiÒu Nh©n. . vËt mang mµu s¾c cæ tÝch - ®iÓm tùa cña nh÷ng suy t, triÕt lÝ vÒ cuéc ®êi ......................... ...............… 2.3.2.1. Nh©n vËt híng vÒ thÕ giíi t©m linh .............................. 2.3.2.2. Nh©n vËt nh lµ n¬i thÓ hiÖn kh¸t väng ch©n thiÖn mÜ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. Ch¬ng III: C¸c nguyªn t¾c trÇn thuËt chñ yÕu trong truyÖn ng¾n cña NguyÔn Quang ThiÒu . . . . . . . . . ........................ 3.1. Kh¸i niÖm trÇn thuËt. TrËt tù trÇn thuËt trong t¸c phÈm sù tù . . . . trÇn thuËt trong truyÖn ng¾n cña NguyÔn 3.2.tù TrËt 43 43 44 46 47 47 54 54 66 76 76 77 Quang 3.2.1.TrÇn thuËt tuyÕn tÝnh. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 ............... 3.2.2.TrÇn thuËt phi tuyÕn tÝnh. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 ................. 3.3. §iÓm nh×n trÇn thuËt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 ........... 3.3.1. Mét sè ®Æc ®iÓm cña ®iÓm nh×n trÇn 93 thuËt3.3.2. . . . . . . . . .§iÓm . . . . . . . . nh×n . . . . . . . . .trÇn . . . . . thuËt trong truyÖn ng¾n cña NguyÔn Quang 95 ThiÒu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3.2.1.Trêng nh×n t¸c gi¶ vµ trêng nh×n nh©n 95 vËt. . . . . . . . .3.3.2.1.1. . . . . . . . . . . . . . . .Trêng nh×n t¸c gi¶. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 ........................ 3.3.2.1.2. Trêng nh×n nh©n 98 vËtKÕt . . . . . . luËn . . . . . . . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..... .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ....... .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 ......... Tµi liÖu tham kh¶o. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 ......... 7 MỞ ĐẦU 1. lÝ do chän ®Ò tµi 1.1. NguyÔn Quang ThiÒu kh«ng chØ lµ mét trong nh÷ng nhµ th¬ tiªn phong cña trµo lu th¬ hiÖn nay mµ cßn lµ c©y viÕt v¨n xu«i giµu c¶m xóc. §©y lµ t¸c gi¶ truyÖn ng¾n hiÖn ®¹i ®Çy triÓn väng cña v¨n xu«i ViÖt Nam. TruyÖn ng¾n NguyÔn Quang ThiÒu lµ nh÷ng trang v¨n giµu chÊt th¬, chÊt ho¹ vµ cã nh÷ng ý tëng s©u xa. Nhµ nghiªn cøu Bïi ViÖt Th¾ng kh¼ng ®Þnh: “Tuy vµo nghÒ cha l©u nhng NguyÔn Quang ThiÒu lµ c©y bót cã h¹ng hiÖn nay” [61, 310]. §¸nh dÊu thêi k× ngßi bót cña nhµ v¨n sung søc nhÊt lµ hai tËp truyÖn ng¾n: Ngêi ®µn bµ tãc tr¾ng (NXB Héi nhµ v¨n, 1993), Ngêi nh×n thÊy tr¨ng thËt (NXB §µ N½ng, 2003). Mét sè truyÖn ng¾n cña NguyÔn Quang ThiÒu ®îc chuyÓn thÓ thµnh phim nh Ngêi ®µn bµ tãc tr¾ng, Mïa hoa c¶i bªn s«ng. TruyÖn ng¾n NguyÔn Quang ThiÒu kh«ng chØ t¹o ®îc sù chó ý ë ViÖt Nam mµ mét sè truyÖn ®· ®îc chuyÓn ng÷ sang tiÕng Ph¸p. Hai tËp truyÖn ng¾n cña nhµ v¨n ®· ®îc dÞch vµ xuÊt b¶n t¹i Ph¸p: La Fille Du Fleuve (1997), La Petite Marchande De Vermaicelles (1998). Nghiªn cøu cÊu tróc gãp phÇn lÝ gi¶i gi¸ trÞ truyÖn ng¾n cña NguyÔn Quang ThiÒu. 1.2. Mét trong nh÷ng yÕu tè khiÕn truyÖn ng¾n cña NguyÔn Quang ThiÒu hÊp dÉn b¹n ®äc lµ ë chÊt th¬, mét chÊt th¬ bµng b¹c, man m¸c tõ kh«ng khÝ chung cña truyÖn. Nghiªn cøu cÊu tróc nh»m nhËn thøc cÊu tróc cã vai trß nh 8 thÕ nµo trong viÖc t¹o nªn chÊt th¬ cho truyÖn ng¾n cña nhµ v¨n. 1.3. HiÖn nay, phÇn truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 ®· ®îc ®a vµo ch¬ng tr×nh ®µo t¹o §¹i häc, THPT, THCS. Nghiªn cøu cÊu tróc truyÖn ng¾n cña NguyÔn Quang ThiÒu sÏ gãp phÇn t×m hiÓu diÖn m¹o truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975. Hy väng luËn v¨n nµy sÏ cã Ýt nhiÒu ®ãng gãp cho c«ng t¸c gi¶ng d¹y, häc tËp truyÖn ng¾n ViÖt Nam hiÖn ®¹i thªm hiÖu qu¶. 2. lÞch sö vÊn ®Ò TruyÖn ng¾n NguyÔn Quang ThiÒu t¹o ®îc sù chó ý cña ®éc gi¶ vµ giíi nghiªn cøu phª b×nh v¨n häc kÓ tõ khi hai tËp truyÖn Ngêi ®µn bµ tãc tr¾ng (1993) vµ Ngêi nh×n thÊy tr¨ng thËt (2003) ra ®êi. Trong ®ã cã sù chó ý tíi ph¬ng diÖn cÊu tróc. NhiÒu ngêi ®· nhËn thÊy chÊt th¬ cña truyÖn ng¾n NguyÔn Quang ThiÒu. “NguyÔn Quang ThiÒu lµ c©y bót cã h¹ng hiÖn nay. Mïa hoa c¶i bªn s«ng, C¸i chÕt cña bÇy mèi, BÇu trêi cña ngêi cha lµ nh÷ng truyÖn ng¾n ®Ém chÊt th¬. Bót ph¸p truyÖn ng¾n NguyÔn Quang ThiÒu tõ th¬ mµ ra … tinh tÕ, bay bæng, giµu chÊt liªn tëng” [76, 8]. §Æc biÖt, trong lêi Cïng b¹n ®äc ®Çu tuyÓn tËp Ngêi nh×n thÊy tr¨ng thËt, t¸c gi¶ kh¼ng ®Þnh: “TruyÖn cña anh giµu chÊt th¬, h¬i thë huyÒn tÝch, thÊm ®Ém nh©n v¨n, l¹i kh«ng l¹m dông kü thuËt nªn ®i vµo t©m hån thËt tù nhiªn, thËt ®Çy ®Æn” 9 [68, 6]. Bïi ViÖt Th¾ng trong B×nh luËn truyÖn ng¾n (1999 NXB V¨n häc) ®Ò cËp ®Õn c¸c t¸c phÈm Mïa hoa c¶i bªn s«ng, Ngêi ®µn bµ tãc tr¾ng vµ kh¼ng ®Þnh c¸ch ®i riªng cña NguyÔn Quang ThiÒu lµ “híng vµo thÕ giíi t©m linh” cña nh©n vËt, ®ång thêi t×m ra nh÷ng nÐt míi nghiªng vÒ c¸ch tæ chøc cèt truyÖn vµ chÊt th¬. Lª ThÞ Hêng trong bµi C¸c kiÓu kÕt thóc cña truyÖn ng¾n h«m nay ®· cã mét híng ®i riªng - nh×n nhËn nh©n vËt nh mét ph¬ng diÖn tæ chøc cÊu tróc v¨n b¶n ë c¸c truyÖn ng¾n hiÖn ®¹i. T¸c gi¶ ®· ®Ò cËp ®Õn mét yÕu tè cña cÊu tróc truyÖn ng¾n NguyÔn Quang ThiÒu lµ h×nh tîng nh©n vËt, song ph¹m vi kh¶o s¸t chØ mét t¸c phÈm Mïa hoa c¶i bªn s«ng. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, mét sè luËn v¨n th¹c sÜ ®· ®i t×m vµ kh¸m ph¸ nh÷ng khÝa c¹nh kh¸c nhau trong truyÖn ng¾n NguyÔn Quang ThiÒu. LuËn v¨n th¹c sÜ cña NguyÔn ThÞ Liªn (2007) víi ®Ò tµi Nh©n vËt n÷ trong truyÖn ng¾n NguyÔn Quang ThiÒu ®· dµnh mét ch¬ng viÕt vÒ nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt, vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn cÊu tróc cña truyÖn ng¾n NguyÔn Quang ThiÒu. Trong ch¬ng nµy, t¸c gi¶ ®· kh¸m ph¸ mét sè t×nh huèng truyÖn cã t¸c dông kh¾c ho¹ tÝnh c¸ch nh©n vËt. Tuy nhiªn, viÖc kh¶o s¸t t×nh huèng truyÖn còng h¹n chÕ ph¹m vi trong mét sè Ýt t¸c phÈm. Trong bµi nãi chuyÖn t¹i khoa S¸ng t¸c vµ LÝ luËn phª b×nh v¨n häc - §¹i häc V¨n ho¸ Hµ Néi, TiÕn sÜ - nhµ v¨n 10 Charles Waugh ®Æc biÖt nhÊn m¹nh vai trß cña cÊu tróc trong truyÖn ng¾n hiÖn ®¹i. Më ®Çu buæi nãi chuyÖn, «ng Charles Waugh kÓ cèt truyÖn mét truyÖn mang tªn KÕt côc mét h¹nh phóc (Happy Ending) cña n÷ nhµ v¨n Magaret Atwood. TruyÖn ®¹i ý nh sau: Jon vµ Mary yªu nhau, sau ®ã hä lÊy nhau. Hä lµm viÖc ch¨m chØ vµ cã thu nhËp tèt. Hä mua ®îc mét ng«i nhµ ®Ñp tríc khi gi¸ bÊt ®éng s¶n lªn cao. Hä cã ®îc hai ®øa con. Nh÷ng ®øa trÎ lín lªn ngoan ngo·n, xinh ®Ñp. Cuéc sèng cña hai ngêi tuy Ýt nhiÒu khã kh¨n, nhng hä biÕt c¸ch vît qua. H»ng n¨m, c¶ gia ®×nh cã nh÷ng chuyÕn ®i nghØ m¸t rÊt thó vÞ. Råi còng ®Õn tuæi vÒ hu. Cuèi cïng, hä còng chÕt nh bÊt cø ngêi nµo kh¸c. DiÔn gi¶ kÕt thóc: VËy truyÖn ng¾n nµy ®Æt ra nh÷ng vÊn ®Ò g×? Néi dung truyÖn ng¾n kh«ng phô thuéc hoµn toµn vµo cèt truyÖn. Nã kh«ng ph¶i lµ chuyÖn vÒ cuéc ®êi cña Jon vµ Mary, mµ lµ chuyÖn lµm thÕ nµo ®Ó kÓ mét c©u chuyÖn. C¸ch ®Æt vÊn ®Ò cña nhµ v¨n lµ: KÓ nh thÕ nµo? NghÜa lµ vÊn ®Ò cÊu tróc cña truyÖn ng¾n. Vµ «ng kh¼ng ®Þnh: “Giê ®©y cÊu tróc cña truyÖn ng¾n trë nªn hÕt søc quan träng. Ngêi viÕt truyÖn ng¾n ph¶i ®Æc biÖt ®Çu t vµo cÊu tróc” [5]. Nh vËy, t×m kiÕm cÊu tróc lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò quan träng nhÊt cña truyÖn ng¾n hiÖn ®¹i. CÊu tróc ban ®Çu lµ mét thuËt ng÷ cña ngµnh kiÕn tróc x©y dùng, sau ®ã ®îc sö dông phæ biÕn trong nhiÒu lÜnh vùc ®êi sèng. ë ®©y, chóng t«i bµn ®Õn cÊu tróc víi t c¸ch lµ mét thuËt ng÷ v¨n häc. CÊu tróc t¸c phÈm lµ “thuËt ng÷ chØ 11 tæ chøc néi t¹i, sù quan hÖ qua l¹i gi÷a c¸c yÕu tè cña v¨n b¶n v¨n häc mµ viÖc thay ®æi mét yÕu tè nµo ®ã sÏ kÐo theo sù biÕn ®æi cña c¸c yÕu tè kh¸c” [20, 226]. Trong v¨n häc cæ ®¹i Hy - La, ngêi ta ®· biÕt ®Õn cÊu tróc t¸c phÈm v¨n häc nhng chØ chó träng tÝnh c©n ®èi, c©n xøng, hµi hoµ vÒ sè lîng gi÷a c¸c thµnh tè. §Õn thÕ kû XX, cÊu tróc t¸c phÈm v¨n häc lµ mét kh¸i niÖm ®îc sö dông phæ biÕn vµ ®îc hiÓu nh lµ bè côc, cÊu t¹o, kÕt cÊu, lµ quan hÖ lÉn nhau gi÷a c¸c h×nh tîng nh©n vËt vµ h×nh tîng nghÖ thuËt kh¸c, lµ t¬ng quan gi÷a c¸c líp ®Ò tµi - t tëng, lµ ph¬ng thøc ph¸t triÓn hµnh ®éng, lµ viÖc tæ chøc c¸c khèi ng«n ng÷. Trong ®¹i chiÕn II, cÊu tróc t¸c phÈm v¨n häc lµ mét trong sè nh÷ng kh¸i niÖm ®îc bµn luËn réng r·i trong nghiªn cøu v¨n häc vµ ®îc hiÓu nh lµ mèi quan hÖ qua l¹i gi÷a c¸c kÝ hiÖu thÈm mü ®Æc thï, nh lµ sù th«ng b¸o b»ng mét ng«n ng÷ riªng biÖt. Kh¸c víi ng«n ng÷ tù nhiªn, c¸c yÕu tè cña cÊu tróc t¸c phÈm ®Òu cã ý nghÜa riªng. Kh¸i niÖm “cÊu tróc” lu«n g¾n liÒn víi kh¸i niÖm “chøc n¨ng”; c¸c chøc n¨ng mµ cÊu tróc Êy (toµn bé cÊu tróc Êy hoÆc tõng yÕu tè cña nã) thùc hiÖn. T¸c phÈm v¨n häc lµ mét cÊu tróc siªu phøc t¹p. HiÖn vÉn cha cã mét quan niÖm tho¶ m·n ®îc mäi ngêi. Tuy nhiªn, cã thÓ hiÓu “cÊu tróc t¸c phÈm v¨n häc bao gåm c¸c yÕu tè ®îc ®Æt trong c¸c cÊp ®é phô thuéc lÉn nhau nh: t tëng, chñ ®Ò (kÓ c¶ ®Ò tµi), hÖ thèng h×nh tîng (cã thÓ gåm c¶ cèt truyÖn); kÕt cÊu, ng«n tõ (…) CÊu tróc thËt sù cña t¸c phÈm gåm hai yÕu tè: 12 ng«n tõ, cèt truyÖn ®îc tæ chøc l¹i víi nhau b»ng kÕt cÊu” [20, 226]. VÊn ®Ò ph©n chia c¸c cÊp ®é cÊu tróc cña t¸c phÈm v¨n häc hiÖn nay vÉn cha cã sù thèng nhÊt. Tuy vËy, nh×n chung cã thÓ h×nh dung ®¹i thÓ nh sau: ë cÊp ®é hÖ thèng h×nh tîng, ngêi ta chia ra: c¸c h×nh tîng ng«n ng÷, c¸c h×nh tîng bao qu¸t tõng phÇn lín nhá cña v¨n b¶n (nh©n vËt chÝnh, nh©n vËt phô…) hoÆc toµn v¨n b¶n, hoÆc bao qu¸t nhiÒu v¨n b¶n. ë cÊp ®é chñ ®Ò - cèt truyÖn, tõ c¸c m«tip, ngêi ta xem xÐt cèt truyÖn cña v¨n b¶n nh lµ mét tæng thÓ c¸c m«tip xa h¬n… “CÊu tróc t¸c phÈm v¨n häc ®îc t¹o nªn tõ sù liªn hÖ lÉn nhau cña nh÷ng yÕu tè, cña mäi cÊp ®é víi mäi cÊp ®é vµ cña mäi cÊp ®é víi nhau. TÝnh lÆp l¹i, tÝnh bÒn v÷ng cña c¸c yÕu tè thuéc cÊu tróc liªn v¨n b¶n cho phÐp nãi ®Õn cÊu tróc t×nh huèng v¨n häc sö cña thêi ®¹i. Mét trong nh÷ng ®Æc tÝnh cèt yÕu vÒ tÝnh bÒn v÷ng cña cÊu tróc lµ “kÝ øc cña thÓ lo¹i” (Bakhtin)” [20, 226]. Trong khu«n khæ mét luËn v¨n th¹c sÜ, chóng t«i kh«ng ®em toµn bé m« h×nh lÝ thuyÕt cÊu tróc ®Ó soi chiÕu vµo t¸c phÈm. TruyÖn ng¾n NguyÔn Quang ThiÒu ®· thµnh c«ng trong viÖc tæ chøc cèt truyÖn, cÊu tróc hÖ thèng nh©n vËt, c¸c nguyªn t¾c tù sù. ChÝnh v× vËy, luËn v¨n nµy chóng t«i sÏ ®i s©u t×m hiÓu, ph©n tÝch c¸c ®¬n vÞ cÊu thµnh cÊu tróc t¸c phÈm vµ mèi quan hÖ gi÷a chóng. 3. môc ®Ých nghiªn cøu 13 3.1. ChØ ra ®îc c¸c cÊp ®é, ®¬n vÞ cÊu thµnh cÊu tróc truyÖn ng¾n cña NguyÔn Quang ThiÒu vµ mèi quan hÖ cña chóng trong viÖc tæ chøc cèt truyÖn, cÊu tróc hÖ thèng nh©n vËt, c¸c nguyªn t¾c trÇn thuËt. §ång thêi ®¸nh gi¸ chóng tõ ®Æc trng thÓ lo¹i, tõ quan niÖm truyÒn thèng vµ quan niÖm hiÖn ®¹i. 3.2. LÝ gi¶i vai trß, hiÖu qu¶ cña c¸c cÊp ®é cÊu thµnh cÊu tróc t¸c phÈm trong viÖc chuyÓn t¶i t tëng thÈm mü cña t¸c gi¶. 3.3. ChØ ra vai trß cña cÊu tróc trong viÖc t¹o nªn chÊt tr÷ t×nh, chÊt th¬ cña truyÖn ng¾n NguyÔn Quang ThiÒu. 4. Ph¹m vi nghiªn cøu LuËn v¨n tËp trung nghiªn cøu nh÷ng truyÖn ng¾n ®îc tuyÓn trong Ngêi nh×n thÊy tr¨ng thËt do NXB §µ N½ng xuÊt b¶n n¨m 2003, gåm 35 truyÖn. 5. ph¬ng ph¸p nghiªn cøu “CÊu tróc”, “cÊu tróc cèt truyÖn”, “cÊu tróc nh©n vËt”, “cÊu tróc v¨n b¶n nghÖ thuËt” lµ nh÷ng kh¸i niÖm thuéc chuyªn ngµnh lÝ luËn v¨n häc. V× thÕ, trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh luËn v¨n nµy, chóng t«i sÏ vËn dông mét sè kiÕn thøc lÝ luËn c¬ b¶n soi chiÕu vµo c¸c s¸ng t¸c cña NguyÔn Quang ThiÒu ®Ó lµm s¸ng tá vÊn ®Ò. KiÕn thøc lÝ luËn lµ mét trong nh÷ng c¬ së nÒn t¶ng v÷ng ch¾c ®Ó chóng t«i cã nh÷ng nhËn ®Þnh khoa häc h¬n. Cïng víi viÖc ¸p dông kiÕn thøc lÝ luËn ®ã, chóng t«i ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p c¬ b¶n sau: thèng 14 kª, ph©n lo¹i, tæng hîp, so s¸nh, ph©n tÝch. Lu«n chó ý ®Õn ®Æc trng thÓ lo¹i truyÖn ng¾n. 6. CÊu tróc luËn v¨n Ngoµi Më ®Çu, KÕt luËn, Tµi liÖu tham kh¶o, néi dung chÝnh cña luËn v¨n ®îc tr×nh bµy trong 3 ch¬ng: Ch¬ng 1: Tæ chøc cèt truyÖn trong truyÖn ng¾n cña NguyÔn Quang ThiÒu. Ch¬ng 2: CÊu tróc hÖ thèng nh©n vËt trong truyÖn ng¾n cña NguyÔn QuangThiÒu. Ch¬ng 3: C¸c nguyªn t¾c trÇn thuËt trong truyÖn ng¾n cña NguyÔn Quang ThiÒu. 15 Ch¬ng I tæ chøc cèt truyÖn trong truyÖn ng¾n cña NguyÔn quang thiÒu 1.1. kh¸i niÖm cèt truyÖn, vai trß cña cèt truyÖn vµ mét sè kiÓu cèt truyÖn trong t¸c phÈm tù sù Cèt truyÖn lµ hÖ thèng nh÷ng biÕn cè, sù kiÖn ®îc nhµ v¨n kÓ ra trong v¨n b¶n tù sù, lµ mét néi dung mµ ngêi ®äc cã thÓ ®em kÓ l¹i. Nghiªn cøu tæ chøc cèt truyÖn lµ mét viÖc lµm cÇn thiÕt khi tiÕp cËn cÊu tróc t¸c phÈm tù sù. Cèt truyÖn lµ mét yÕu tè quan träng ®ång thêi lµ mét “hiÖn tîng phøc t¹p” cña t¸c phÈm tù sù. “Trong thùc tÕ v¨n häc, cèt truyÖn c¸c t¸c phÈm hÕt søc ®a d¹ng, kÕt tinh truyÒn thèng cña mçi d©n téc, ph¶n ¸nh nh÷ng thµnh tùu v¨n häc cña mçi thêi k× lÞch sö, thÓ hiÖn phong c¸ch, tµi n¨ng cña nhµ v¨n” [13, 86]. 1.1.1. Kh¸i niÖm cèt truyÖn Bµn vÒ kh¸i niÖm cèt truyÖn, tõ xa ®Õn nay cã nhiÒu quan niÖm. Cã lÏ Arixt«t (384 - 322; TCN) - nhµ triÕt häc lçi l¹c cña Hy L¹p cæ ®¹i, lµ nhµ nghiªn cøu ®Çu tiªn trªn thÕ giíi quan t©m ®Õn cèt truyÖn. Trong t¸c phÈm NghÖ thuËt thi ca, «ng cho r»ng: “Cèt truyÖn dïng ®Ó m« pháng mét hµnh ®éng còng ph¶i lµ sù m« t¶ mét hµnh ®éng - hµnh ®éng hoµn chØnh, vµ c¸c phÇn cña sù kiÖn cÇn ph¶i s¾p 16 xÕp nh thÕ nµo ®Ó khi thay ®æi hay bá ®i mét phÇn th× c¸i chØnh thÓ còng biÕn ®éng theo, bëi v× c¸i g× mµ cã hoÆc thiÕu nã còng ®îc th× c¸i ®ã kh«ng ph¶i lµ bé phËn h÷u c¬ cña thÓ thèng nhÊt Êy” [62, 81]. Arixt«t chia cèt truyÖn ra lµm ba phÇn: ®Çu, gi÷a vµ kÕt. PhÇn ®Çu giíi thiÖu hµnh ®éng chÝnh theo c¸ch nµo ®ã ®Ó ngêi ®äc h¸o høc chê ®îi diÔn biÕn tiÕp theo. PhÇn gi÷a kÕt thóc sù kiÖn tríc ®ã vµ gîi dÉn sù kiÖn tiÕp theo. PhÇn kÕt nèi tiÕp nh÷ng g× ®· x¶y ra, kh«ng gîi dÉn ®iÒu s¾p ®Õn vµ t¹o ra c¸i kÕt nh»m tho¶ m·n nhu cÇu kh¸m ph¸ nghÖ thuËt cña ngêi ®äc. Theo lÝ luËn v¨n häc, “cèt truyÖn lµ h×nh thøc tæ chøc s¬ ®¼ng nhÊt cña truyÖn. BÊt cø truyÖn lín, nhá, cèt truyÖn nãi chung bao gåm c¸c thµnh phÇn chÝnh: th¾t nót, ph¸t triÓn, cao trµo, më nót” [38, 303]. PhÇn th¾t nót lµ biÕn cè ®Çu tiªn mµ tõ ®ã nã sÏ lµ nguyªn nh©n n¶y sinh ra c¸c biÕn cè sau. PhÇn ph¸t triÓn lµ phÇn chñ yÕu cña cèt truyÖn. PhÇn nµy bao gåm toµn bé c¸c sù kiÖn, c¸c m©u thuÉn, c¸c xung ®ét ®îc ®Æt trong sù vËn ®éng cña c¸c quan hÖ vµ m©u thuÉn ®· x¶y ra tõ thÊp ®Õn cao. PhÇn cao trµo hay cßn gäi lµ ®Ønh ®iÓm lµ phÇn quan träng nhÊt, còng lµ ®iÓm thó vÞ nhÊt cña c©u chuyÖn. Nã xuÊt hiÖn khi xung ®ét ph¸t triÓn ®Õn giíi h¹n gay g¾t nhÊt. §©y lµ sù kiÖn th¸ch thøc cao nhÊt, tét cïng ®èi víi nh©n vËt. §Õn ®©y, c©u chuyÖn chÊm døt sù ph¸t triÓn vµ ®ßi hái ph¶i ®îc gi¶i quyÕt theo mét c¸ch nµo ®ã. PhÇn më nót lµ sù kiÖn cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh kÒ ngay sau sù kiÖn cao trµo vµ nã cho 17 ta thÊy ®îc kÕt qu¶ cña xung ®ét. §ã lµ n¬i mäi thø ®îc gi¶i quyÕt triÖt ®Ó, mäi chç trèng ®îc lÊp ®Çy. Ngoµi c¸c thµnh phÇn võa nªu, cèt truyÖn cßn bao gåm phÇn tr×nh bµy vµ phÇn vÜ thanh. Cèt truyÖn kh«ng ph¶i bao giê còng bao hµm ®Çy ®ñ vµ t¸ch b¹ch c¸c thµnh phÇn nªu trªn ®©y mµ cã thÓ cã nh÷ng cèt truyÖn trong ®ã v¾ng mÆt mét vµi thµnh phÇn nµo ®Êy. CÊu tróc cèt truyÖn phô thuéc vµo quan hÖ thÈm mü cña t¸c gi¶ ®èi víi hiÖn thùc. MÆt kh¸c, tr×nh tù c¸c thµnh phÇn Êy còng biÕn ho¸ sinh ®éng nh cuéc sèng mu«n mµu vµ phô thuéc vµo ý ®å nghÖ thuËt cña nhµ v¨n. Nh vËy, trong ph©n tÝch t¸c phÈm, viÖc nhËn ®Þnh ®óng thµnh phÇn cèt truyÖn cã ý nghÜa then chèt ®Ó lÝ gi¶i ®óng ®¾n néi dung vµ t tëng t¸c phÈm. VÒ b¶n chÊt cña cèt truyÖn, c¸c t¸c gi¶ cña c«ng tr×nh Tõ ®iÓn thuËt ng÷ v¨n häc cho r»ng: cèt truyÖn lµ “hÖ thèng sù kiÖn cô thÓ ®îc tæ chøc theo yªu cÇu t tëng vµ nghÖ thuËt nhÊt ®Þnh, t¹o thµnh mét bé phËn c¬ b¶n, quan träng nhÊt trong h×nh thøc ®éng cña t¸c phÈm v¨n häc thuéc c¸c lo¹i tù sù vµ kÞch” [13, 85]. Theo quan niÖm nµy, b¶n chÊt cña cèt truyÖn lµ sù kiÖn ®îc s¾p xÕp theo yªu cÇu t tëng nghÖ thuËt cña nhµ v¨n. §¬n vÞ c¬ b¶n ®Ó t¹o nªn cèt truyÖn chÝnh lµ chuçi sù kiÖn trong mèi liªn hÖ nh©n qu¶ liªn tôc. 1.1.2. Vai trß cña cèt truyÖn trong t¸c phÈm tù sù Cèt truyÖn lµ bé phËn c¬ b¶n, lµ yÕu tè quan träng bËc nhÊt trong bÊt k× mét h×nh thøc tù sù nµo. NÕu lo¹i bá cèt 18 truyÖn, v¨n b¶n tù sù lËp tøc chuyÓn sang d¹ng v¨n b¶n kh¸c. Trong t¸c phÈm tù sù, cèt truyÖn lµ c¸i “gi¸ ®ì” cho toµn bé t¸c phÈm nghÖ thuËt ng«n tõ ®øng v÷ng. T¸c phÈm cÇn cèt truyÖn nh lµ c¬ thÓ cÇn mét bé x¬ng vËy. HiÖn nay, xung quanh vÊn ®Ò vai trß cña cèt truyÖn cã nh÷ng c¸ch hiÓu kh¸c nhau. Nhµ nghiªn cøu E. §«bin ®· ®Ò xuÊt mét nhËn ®Þnh ®îc biÕt ®Õn kh¸ réng r·i: “cèt truyÖn ®ã lµ quan niÖm vÒ thùc t¹i” [40, 413]. Theo quan niÖm ®ã th× cèt truyÖn lµ thµnh tè cña t¸c phÈm v¨n häc thÓ hiÖn c¸i nh×n chung cña nghÖ sÜ ®èi víi thÕ giíi. M.B.Khrapchenko nhµ lÝ luËn v¨n häc Nga ®a ra mét ý kiÕn ph¶n biÖn l¹i quan niÖm ®ã: “ë t¸c phÈm v¨n häc, cèt truyÖn thùc hiÖn mét vai trß ®Æc biÖt chØ nã míi cã: nã ph¬i bµy c¸c quan hÖ qua l¹i vµ liªn hÖ gi÷a c¸c nh©n vËt, më ra lÞch sö cuéc ®êi cña chóng, quy ®Þnh sù ph©n bè chung cña c¸c nh©n vËt. ë chøc n¨ng nµy, cèt truyÖn n»m trong sù t¬ng t¸c vµ phèi thuéc víi c¸c thµnh tè kh¸c cña t¸c phÈm. Bëi vËy, sÏ lµ kh«ng ®óng nÕu t¸ch biÖt nã ra nh lµ yÕu tè mang c¸i nh×n cuéc sèng cña nghÖ sÜ, “chÊt ®Çy” cho nã nh÷ng “tr¸ch nhiÖm” kh«ng ph¶i cña nã” [40, 413 - 414]. Thùc tÕ s¸ng t¸c cho thÊy, c¸c bËc thÇy truyÖn ng¾n thÕ giíi vµ ViÖt Nam ®Òu dông t©m s¸ng t¹o cèt truyÖn hay vµ hÊp dÉn ngêi ®äc. A.T«nxt«i - nhµ v¨n Nga nhËn xÐt: “CÇn t×m cho ®îc cèt truyÖn. §«i khi x¶y ra trong chèc l¸t vµi gi©y th«i nhng gièng nh mét thø thuèc thö ®Ëm ®Æc, nh÷ng cèt truyÖn hay cã kh¶ n¨ng khiÕn cho nh÷ng t tëng, 19 nh÷ng quan s¸t vµ hiÓu biÕt chång chÊt, hçn lo¹n hiÖn ra thµnh líp lang rµnh m¹ch” [62, 103]. Còng bµn vÒ vai trß cña viÖc tæ chøc cèt truyÖn trong t¸c phÈm tù sù, Tõ ®iÓn thuËt ng÷ v¨n häc viÕt: “mét mÆt, cèt truyÖn lµ mét ph¬ng tiÖn béc lé tÝnh c¸ch, nhê cèt truyÖn, nhµ v¨n thÓ hiÖn sù t¸c ®éng qua l¹i gi÷a c¸c tÝnh c¸ch. MÆt kh¸c, cèt truyÖn cßn lµ ph¬ng tiÖn ®Ó nhµ v¨n t¸i hiÖn c¸c xung ®ét x· héi. Cèt truyÖn võa gãp phÇn béc lé cã hiÖu qu¶ ®Æc ®iÓm mçi tÝnh c¸ch, tæ chøc tèt hÖ thèng tÝnh c¸ch, l¹i võa tr×nh bµy mét hÖ thèng sù kiÖn ph¶n ¸nh ch©n thùc xung ®ét x· héi, cã søc m¹nh l«i cuèn vµ hÊp dÉn ngêi ®äc” [13, 86]. Nhµ v¨n Andrew Taylor cho r»ng: “ViÕt lµ mét c«ng viÖc bÊt h¹nh. Mét trong nh÷ng yÕu tè g©y khèn khæ cho nhµ v¨n lµ cèt truyÖn. Cèt truyÖn lµ cöa ¶i gian khã cña nhµ v¨n, vµ còng lµ nguyªn nh©n chung dÉn ®Õn sù bÕ t¾c cña hä trong qu¸ tr×nh triÓn khai t¸c phÈm” [1]. Bëi vËy, truyÖn ng¾n chØ h×nh thµnh khi ngêi viÕt t¹o ®îc mét cèt truyÖn thËt cô thÓ, thËt ®éc ®¸o. Khi ®· cã mét cèt truyÖn thËt cô thÓ vµ cã søc chøa gän chñ ®Ò th× ngßi bót truyÖn ng¾n míi thµnh c«ng. TruyÖn ng¾n ®ßi hái ngêi viÕt c«ng viÖc tæ chøc, cÊu tróc cèt truyÖn hÕt søc nghiªm ngÆt, mµ viÖc lµm tríc tiªn lµ ph¶i tæ chøc cèt truyÖn. Quan niÖm vÒ vai trß cña cèt truyÖn trong t¸c phÈm tù sù võa kh¸c võa cã nh÷ng ®iÓm chung. §iÓm gÆp gì trong c¸c quan niÖm trªn ®©y tríc hÕt lµ ë chç kh¼ng ®Þnh cèt 20 truyÖn chiÕm vÞ trÝ quan träng trong t¸c phÈm tù sù. Toµn bé cèt truyÖn nh»m tËp trung thùc hiÖn chøc n¨ng c¬ b¶n cña nã lµ ph¬i bµy c¸c xung ®ét x· héi, ph¶n ¸nh c¸c quan hÖ m©u thuÉn cña ®êi sèng, thÓ hiÖn sè phËn, tÝnh c¸ch con ngêi. Mét mÆt, s¾p xÕp c¸c chi tiÕt, c¸c sù kiÖn thµnh nh÷ng bé phËn h÷u c¬ cña mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn mµ c¸i ®Ých cuèi cïng lµ thÓ hiÖn chñ ®Ò t tëng vµ béc lé tÝnh c¸ch nh©n vËt. §ång thêi, cèt truyÖn ph¶n ¸nh nh÷ng thµnh tùu v¨n häc cña mçi thêi k× lÞch sö, lµ n¬i in dÊu Ên riªng vÒ phong c¸ch, tµi n¨ng cña nhµ v¨n. Nãi chung, cèt truyÖn nµo, dï ®¬n gi¶n nhÊt còng ®Òu cã chøc n¨ng ®ã, nhng tuú theo ®Æc ®iÓm cña giai ®o¹n v¨n häc, phong c¸ch cña nhµ v¨n mµ cã sù thÓ hiÖn kh¸c nhau. 1.1.3. Mét sè kiÓu tæ chøc cèt truyÖn Cèt truyÖn lµ mét ph¬ng diÖn nghÖ thuËt rÊt phøc t¹p cña t¸c phÈm tù sù. Nã cã ®Æc ®iÓm cña d©n téc, thêi ®¹i, thÓ hiÖn tµi n¨ng, phong c¸ch vµ quan niÖm nghÖ thuËt cña tõng nhµ v¨n. Tr¶i qua hµng ngµn n¨m tån t¹i vµ ph¸t triÓn g¾n víi lÞch sö th¨ng trÇm cña nh©n lo¹i, cèt truyÖn còng cã nhiÒu biÕn ®æi phøc t¹p, s©u s¾c. Cã nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i cèt truyÖn. Ph©n lo¹i theo tiªu chÝ néi dung, cèt truyÖn gåm cã cèt truyÖn triÕt häc, cèt truyÖn luËn ®Ò… Dùa trªn tiªu chÝ kÕt cÊu, cèt truyÖn bao gåm cèt truyÖn më, cèt truyÖn ®ãng, cèt truyÖn kÕt thóc bÊt ngê… Dùa trªn tiªu chÝ trêng ph¸i, cèt truyÖn ®îc chia thµnh cèt truyÖn l·ng m¹n, cèt truyÖn