Trêng §¹i häc Vinh
Khoa Gi¸o dôc tiÓu häc
--- ---
NguyÔn thÞ oanh
Gi¸o dôc kü n¨ng sèng cho häc sinh tiÓu
häc
trong qu¸
tr×nh d¹y häc m«n Khoa häc.
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Vinh- 5/2007
1
Lêi nãi ®Çu.
§Ò tµi: "Gi¸o dôc kÜ n¨ng sèng cho häc sinh tiÓu
häc trong qu¸ tr×nh d¹y häc m«n Khoa häc" ®Ò cËp
®Õn mét vÊn ®Ò rÊt cã ý nghÜa ®èi víi Gi¸o dôc tiÓu häc
v× môc tiªu gi¸o dôc toµn diÖn nh©n c¸ch cho häc sinh. §Ó
gãp phÇn chØ râ néi dung gi¸o dôc kÜ n¨ng sèng ®îc lång
ghÐp, tÝch hîp trong m«n Khoa häc, chóng t«i ®· tiÕn hµnh
ph©n tÝch, nghiªn cøu n¾m ®îc kh¸i niÖm kÜ n¨ng sèng;
hiÓu ®îc v× sao cÇn gi¸o dôc kÜ n¨ng sèng cho häc sinh
tiÓu häc còng nh chøng minh ®îc u thÕ cña m«n Khoa häc
trong viÖc tÝch hîp gi¸o dôc kÜ n¨ng sèng. Tõ ®ã, ®Ò xuÊt
nh÷ng ph¬ng ph¸p nh»m gãp phÇn gi¸o dôc kÜ n¨ng sèng
cho häc sinh tiÓu häc ®ång thêi mang l¹i hiÖu qu¶ trong d¹y
häc m«n Khoa häc.
§Ò tµi hoµn thµnh, tríc hÕt t«i ch©n thµnh c¶m ¬n Ban
Chñ nhiÖm Khoa Gi¸o dôc TiÓu häc ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho
chóng t«i ®îc tham gia nghiªn cøu khoa häc. Xin ch©n thµnh
c¶m ¬n c¸c ThÇy C« gi¸o khoa Gi¸o dôc TiÓu häc, c¸c ThÇy
C« gi¸o Trêng TiÓu häc Hng Dòng I còng nh sù ®ãng gãp ý
kiÕn cña c¸c b¹n trong líp 44A1- TH. Lêi c¶m ¬n ®Æc biÖt
nhÊt t«i muèn göi tíi TS. NguyÔn ThÞ Hêng, Gi¶ng viªn
Khoa Gi¸o dôc TiÓu häc, ngêi trùc tiÕp híng dÉn t«i thùc hiÖn
®Ò tµi nµy.
MÆc dï ®· hÕt søc cè g¾ng, song do kinh nghiÖm,
tr×nh ®é nghiªn cøu cßn h¹n chÕ nªn kh«ng thÓ tr¸nh khái
nh÷ng sai sãt. V× vËy, t«i rÊt mong nhËn ®îc ý kiÕn ®ãng
gãp cña c¸c ThÇy C« vµ c¸c b¹n.
2
Vinh, th¸ng 5 n¨m 2007.
Ngêi thùc hiÖn
NguyÔn ThÞ Oanh
Môc lôc:
Lêi nãi ®Çu
Môc lôc
më ®Çu
1. Lý do chän ®Ò tµi.
2. Môc ®Ých nghiªn cøu.
3. Kh¸ch thÓ vµ ®èi tîng nghiªn cøu.
4. Gi¶ thuyÕt khoa häc.
5. NhiÖm vô nghiªn cøu.
6. C¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu.
Ch¬ng I: C¬ së lÝ luËn vµ thùc tiÔn cña vÊn ®Ò.
1. Tæng quan vÒ vÊn ®Ò
2. Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n.
2.1. Kh¸i niÖm kü n¨ng sèng.
2.2. Kh¸i niÖm gi¸o dôc kü n¨ng sèng.
2.3. ý nghÜa cña viÖc gi¸o dôc kü n¨ng sèng cho häc
sinh tiÓu häc.
2.4. Môc ®Ých tiÕp cËn kü n¨ng sèng.
2.5. Lîi Ých cña gi¸o dôc kü n¨ng sèng.
2.5.1. Lîi Ých vÒ mÆt søc khoÎ.
2.5.2. Lîi Ých vÒ mÆt gi¸o dôc.
2.5.3. Lîi Ých vÒ mÆt v¨n ho¸- x· héi.
2.5.4. Lîi Ých vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ.
2.6. Mét sè kü n¨ng sèng c¬ b¶n.
2.6.1. Kü n¨ng giao tiÕp.
2.6.2. Kü n¨ng tù nhËn thøc, tù ®¸nh gi¸.
2.6.3. Kü n¨ng x¸c ®Þnh gi¸ trÞ.
3
Tran
g
1
2
5
5
6
7
7
7
7
8
8
9
9
10
11
12
13
13
13
13
14
14
14
15
16
2.6.4. Kü n¨ng ra quyÕt ®Þnh.
2.6.5. Kü n¨ng kiªn ®Þnh, kü n¨ng tõ chèi.
2.6.6. Kü n¨ng øng phã víi t×nh huèng c¨ng th¼ng.
2.6.7. Kü n¨ng ®Æt môc tiªu.
3. Kh¶ n¨ng lång ghÐp, tÝch hîp néi dung gi¸o dôc kü
n¨ng sèng trong m«n Khoa häc.
3.1. Môc tiªu m«n häc.
3.2. Néi dung ch¬ng tr×nh.
3.2.1. Kh¸i qu¸t néi dung ch¬ng tr×nh m«n Khoa häc.
3.2.2. §Æc ®iÓm ch¬ng tr×nh m«n häc.
3.2.3. Kh¶ n¨ng tÝch hîp gi¸o dôc kü n¨ng sèng trong
m«n Khoa häc.
4. §Æc ®IÓm t©m sinh lÝ cña häc sinh tiÓu häc.
4.1. VÒ mÆt gi¶i phÈu sinh lÝ cña häc sinh tiÓu häc.
4.2. VÒ ®Æc ®iÓm nhËn thøc cña häc sinh tiÓu häc.
4.3. VÒ ®Æc ®iÓm nh©n c¸ch cña häc sinh tiÓu häc.
5. Thùc tr¹ng gi¸o dôc kÜ n¨ng sèng cho häc sinh tiÓu
häc trong qu¸ tr×nh d¹y häc m«n Khoa häc.
5.1. Thùc tr¹ng vÊn ®Ò.
5.2. Nguyªn nh©n thùc tr¹ng.
Ch¬ng II: TÝch hîp gi¸o dôc kü n¨ng sèng cho
häc sinh tiÓu häc trong qu¸ tr×nh d¹y häc m«n
Khoa häc.
1. Môc tiªu gi¸o dôc kü n¨ng sèng cho häc sinh tiÓu
häc trong d¹y häc m«n Khoa häc.
2. C¸c nguyªn t¾c lång ghÐp, tÝch hîp gi¸o dôc kÜ
n¨ng sèng trong m«n Khoa häc.
2.1. TÝch hîp lµ g×?
2.2. ¦u ®iÓm cña tÝch hîp.
2.3. Nguyªn t¾c tÝch hîp.
2.4. C¸c møc ®é tÝch hîp.
3. Néi dung gi¸o dôc kÜ n¨ng sèng ®îc lång ghÐp, tÝch
hîp trong m«n Khoa häc.
3.1. Kü n¨ng giao tiÕp.
3.2. Kü n¨ng tù nhËn thøc.
3.3. Kü n¨ng ra quyÕt ®Þnh.
3.4. Kü n¨ng kiªn ®Þnh, kü n¨ng tõ chèi.
3.5. Kü n¨ng øng phã víi t×nh huèng c¨ng th¼ng.
4
17
18
20
20
21
21
22
22
23
24
25
25
26
27
29
29
31
32
32
32
32
33
33
33
34
34
35
35
35
36
36
37
4. C¸c bµi häc cã tÝch hîp gi¸o dôc kÜ n¨ng sèng.
5. C¸ch thøc lång ghÐp, tÝch hîp néi dung gi¸o dôc kÜ
n¨ng sèng trong d¹y häc m«n Khoa häc.
6. C¸c ph¬ng ph¸p chñ yÕu ®Ó gi¸o dôc kÜ n¨ng
sèng cho häc sinh tiÓu häc trong qu¸ tr×nh d¹y häc
m«n Khoa häc.
6.1. Ph¬ng ph¸p quan s¸t.
6.2. Ph¬ng ph¸p ®éng n·o.
6.3. Ph¬ng ph¸p ®ãng vai.
6.4. Ph¬ng ph¸p th¶o luËn.
6.5. Ph¬ng ph¸p trß ch¬i.
6.6. Ph¬ng ph¸p thùc hµnh.
7. ThiÕt kÕ gi¸o ¸n.
- Gi¸o ¸n 1: VÖ sinh tuæi dËy th×.
- Gi¸o ¸n 2: Thùc hµnh nãi "Kh«ng" ®èi víi c¸c chÊt
g©y nghiÖn.
- Gi¸o ¸n 3: Th¸i ®é ®èi víi ngêi nhiÔm HIV/AIDS.
8.Thö nghiÖm s ph¹m.
8.1. Môc ®Ých thö nghiÖm.
8.2. Néi dung thö nghiÖm.
8.3. Ph¬ng ph¸p thö nghiÖm.
8.4. KiÓm tra vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ thö nghiÖm.
8.5. Xö lÝ kÕt qu¶ thö nghiÖm.
8.6. KÕt qu¶ thö nghiÖm.
KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ.
1. KÕt luËn.
2. Mét sè kiÕn nghÞ.
Phô lôc:
Phô lôc 1. PhiÕu ®iÒu tra ý kiÕn gi¸o viªn.
Phô lôc 2. Bµi kiÓm tra kÕt qu¶ thùc nghiÖm
Tµi liÖu tham kh¶o.
5
37
38
40
41
43
46
47
48
48
53
56
59
59
60
60
60
60
61
66
66
66
68
68
69
71
më ®Çu
1. Lý do chän ®Ò tµi.
1.1 Trong cuéc sèng ngµy nay, con ngêi thêng xuyªn ph¶i
®èi mÆt víi nh÷ng c¨ng th¼ng cña c¸c vÊn ®Ò x· héi vµ
kh«ng ai cã thÓ tù kh¼ng ®Þnh r»ng m×nh cã ®ñ c¸c kü
n¨ng sèng cÇn thiÕt ®Ó øng phã víi mäi t×nh huèng xÈy ra.
Mét khi ®· thiÕu c¸c kü n¨ng sèng cÇn thiÕt th× ngêi ta cã
thÓ cã nhiÒu c¸ch øng xö kh«ng lµnh m¹nh tríc c¸c ¸p lùc
gÆp ph¶i nh: t×m ®Õn ma tuý, chÊt kÝch thÝch, rîu, thuèc
l¸, cã hµnh vi b¹o lùc, tù vÉn... kÕt qu¶ lµm ¶nh hëng ®Õn
cuéc sèng khoÎ m¹nh vµ an toµn cña hä. NhÊt lµ ®èi víi häc
sinh tiÓu häc-løa tuæi mµ kinh nghiÖm sèng cña c¸c em cßn
6
hÕt søc h¹n chÕ th× nh÷ng nguy c¬ ¶nh hëng cuéc sèng vµ
an toµn cña c¸c em do øng xö kh«ng lµnh m¹nh lµ rÊt lín.
Nh÷ng thay ®æi trong x· héi vµ nh÷ng thay ®æi vÒ
t©m sinh lý cña chÝnh b¶n th©n trÎ cha thµnh niªn t¸c ®éng
tíi tíi c¸c em lµm c¸c em kh«ng cìng l¹i nh÷ng ¸p lùc dô dç,
l«i kÐo thiÕu lµnh m¹nh. §«i khi
tríc nh÷ng bÊt hoµ hay
c¨ng th¼ng kh«ng gi¶i quyÕt ®îc cã thÓ ®Èy c¸c em ®Õn
nh÷ng hµnh ®éng liÒu lÜnh, nguy hiÓm; c¸c em dÔ trë
thµnh n¹n nh©n cña t×nh tr¹ng bÞ lam dông hay t×nh tr¹ng
b¹o lùc, bÞ rñ rª l«i kÐo vµo nh÷ng hµnh vi sai tr¸i mµ c¸c
em kh«ng nhËn ra.
Nh÷ng thay ®æi vÒ mÆt kinh tÕ g©y ra nh÷ng ¶nh hëng ®Õn gia ®×nh c¸c em dÉn ®Õn nh÷ng ¶nh hëng tÝch
cùc hay tiªu cùc ë c¸c em. Mét sè trÎ em gia ®×nh nghÌo
ph¶i lang thang kiÕm sèng vµ ®èi mÆt víi rÊt nhiÒu nguy c¬
trong cuéc sèng.
V× vËy cã thÓ thÊy viÖc gi¸o dôc kü n¨ng sèng nh»m
gi¸o dôc sèng khoÎ m¹nh lµ hÕt søc quan träng ®Ó gióp c¸c
em rÌn luyÖn hµnh vi cã tr¸ch nhiÖm ®èi víi b¶n th©n vµ
céng ®ång, øng phã víi nh÷ng søc Ðp trong cuéc sèng vµ sù
l«i kÐo thiÕu lµnh m¹nh cña b¹n bÌ ®ång trang løa, phßng
ngõa nh÷ng hµnh vi cã thÓ cã h¹i cho søc khoÎ thÓ chÊt vµ
tinh thÇn cña c¸c em, biÕt chän lùa c¸ch øng xö phï hîp nhÊt
trong mçi t×nh huèng. Nã gióp t¨ng cêng kh¶ n¨ng t©m lý x·
héi, kh¶ n¨ng thÝch øng vµ gióp c¸c em cã thÓ ®èi phã hiÖu
qu¶ víi nh÷ng th¸ch thøc cña cuéc sèng.
1.2. M«n Khoa häc lµ m«n häc cã tÝnh tÝch hîp cao kiÕn
thøc cña khoa häc thùc nghiÖm (sinh häc, vËt lý, ho¸ häc,...)
7
víi khoa häc vÒ søc khoÎ. M«n häc nµy kh«ng chØ cung cÊp
cho häc sinh lîng tri thøc cÇn thiÕt mµ cßn tËp cho häc sinh
lµm quen víi c¸ch t duy khoa häc, rÌn luyÖn kü n¨ng liªn hÖ
thùc tÕ ®Æc biÖt rÌn luyÖn cho c¸c em c¸c phÈm chÊt, n¨ng
lùc cÇn thiÕt ®Ó thÝch øng víi cuéc sèng.
Cã thÓ thÊy vÊn ®Ò gi¸o dôc kü n¨ng sèng ®îc tÝch hîp
trong m«n khoa häc mét c¸ch cô thÓ, râ nÐt, nhÊt lµ trong
chñ ®Ò “ Con ngêi vµ søc khoΔ. Chñ ®Ò nµy kh«ng chØ
cung cÊp cho häc sinh nh÷ng kiÕn thøc khoa häc vÒ c¬ thÓ
ngêi, vÒ b¶o vÖ vµ ch¨m sãc søc khoÎ thÓ chÊt mµ cßn h×nh
thµnh ë c¸c em c¸c kü n¨ng vµ hµnh vi cô thÓ ®Ó b¶o vÖ
søc khoÎ, ®¶m b¶o cuéc sèng an toµn. Th«ng qua néi dung
d¹y häc cña chñ ®Ò “Con ngêi vµ søc khoΔ cã thÓ tÝch hîp
c¸c kü n¨ng sèng cÇn thiÕt cho häc sinh gióp c¸c em cã kh¶
n¨ng thÝch øng vµ ®èi phã hiÖu qu¶ víi nh÷ng ®ßi hái vµ
thö th¸ch cña cuéc sèng.
1.3. Do ®Æc trng tÝch hîp kiÕn thøc cña nhiÒu khoa häc vÒ
con ngêi, tù nhiªn vµ x· héi nªn thùc tÕ trong qu¸ tr×nh
gi¶ng d¹y m«n Khoa häc, gi¸o viªn còng cã lång ghÐp vµo
néi dung gi¸o dôc kü n¨ng sèng. Tuy nhiªn hiÖn nay nã vÉn
cha thùc sù ®îc nh×n nhËn lµ mét vÇn ®Ò cô thÓ, quan
träng.
MÆt kh¸c, trong thùc tÕ vÊn ®Ò gi¸o dôc kü n¨ng sèng
cho häc sinh tiÓu häc còng míi ®îc nghiªn cøu bíc ®Çu, cha
cã c«ng tr×nh nghiªn cøu nµo ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò nh»m
t¹o c¬ së lý luËn ®Ó gi¸o dôc kü n¨ng sèng cho häc sinh
tiÓu häc trong qu¸ tr×nh d¹y m«n Khoa häc.
8
XuÊt ph¸t tõ nh÷ng lý do vÒ mÆt lý luËn vµ thùc tiÔn
trªn ta thÊy vÊn ®Ò: “Gi¸o dôc kü n¨ng sèng cho häc sinh
tiÓu häc trong qu¸ tr×nh d¹y m«n Khoa häc” lµ mét vÇn ®Ò
hÕt søc cÊp thiÕt, cÇn ®îc nghiªn cøu mét c¸ch ®Çy ®ñ, hÖ
thèng.
2. Môc ®Ých nghiªn cøu.
Nghiªn cøu néi dung, ph©n tÝch kh¶ n¨ng tÝch hîp gi¸o
dôc kÜ n¨ng sèng trong m«n Khoa häc nh»m gãp phÇn n©ng
cao hiÖu qu¶, chÊt lîng gi¸o dôc toµn diÖn nh©n c¸ch cho
häc sinh tiÓu häc.
3. Kh¸ch thÓ vµ ®èi tîng nghiªn cøu.
3.1. Kh¸ch thÓ nghiªn cøu: Qu¸ tr×nh d¹y m«n khoa häc ë
tiÓu häc.
3.2. §èi tîng nghiªn cøu: Gi¸o dôc kü n¨ng sèng cho häc sinh
tiÓu häc trong qu¸ tr×nh d¹y m«n khoa häc.
4. Gi¶ thuyÕt khoa häc.
Cã thÓ n©ng cao hiÖu qu¶ gi¸o dôc kü n¨ng sèng cho
häc sinh tiÓu häc nÕu biÕt khai th¸c mét c¸ch hîp lý néi
dung, lùa chän ph¬ng ph¸p d¹y häc phï hîp víi ®Æc ®iÓm
m«n Khoa häc, ®Æc ®iÓm nhËn thøc cña häc sinh tiÓu häc.
5. NhiÖm vô nghiªn cøu.
- T×m hiÓu c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña vÇn ®Ò gi¸o
dôc kü n¨ng sèng cho häc sinh tiÓu häc trong qu¸ tr×nh d¹y
m«n Khoa häc
- X¸c ®Þnh møc ®é, néi dung gi¸o dôc kü n¨ng sãng
®îc tÝch hîp trong ch¬ng tr×nh m«n Khoa häc, lùa chän
ph¬ng ph¸p d¹y häc vµ thiÕt kÕ mét sè bµi d¹y tÝch hîp
néi dung gi¸o dôc kü n¨ng sèng.
- Thùc nghiÖm s ph¹m.
6. C¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu.
9
- C¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu lý thuyÕt: Ph©n tÝch;
kh¸i qu¸t ho¸; tæng hîp ho¸ c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu; thu
thËp tµi liÖu cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò nghiªn cøu.
- C¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu thùc tiÔn:
+ Quan s¸t s ph¹m
+ §iÒu tra
+ Tæng kÕt kinh nghiÖm gi¸o dôc
- C¸c ph¬ng ph¸p to¸n häc: Sö dông c«ng thøc tÝnh tû
lÖ%, c«ng thøc
- TÝnh gi¸ trÞ trung b×nh, ®é lÖch chuÈn ®Ó xö lý sè
liÖu.
Ch¬ng 1.
C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña vÊn ®Ò.
1.Tæng quan vÒ vÊn ®Ò nghiªn cøu:
Gi¸o dôc kü n¨ng sèng cho trÎ em vµ trÎ cha thµnh niªn
lµ mét vÊn ®Ò ®ang rÊt ®îc quan t©m trªn thÕ giíi. G¾n víi
mét bèi c¶nh cô thÓ ngêi ta cã thÓ hiÓu vµ thùc hµnh nã
mét c¸ch cô thÓ. ë mét sè quèc gia, gi¸o dôc kü n¨ng sèng
®îc lång ghÐp vµo c¸c m«n häc, chñ ®Ò, néi dung cã liªn
quan trùc tiÕp ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò bøc xóc trªn thùc tÕ.
Ch¼ng h¹n:
- ë Ruwanda: Gi¸o dôc kü n¨ng sèng híng ®Õn gi¸o dôc
lßng yªu hoµ b×nh (gi¶i quyÕt xung ®ét, tù nhËn thøc, vµ
tinh thÇn céng ®ång)
10
- ë Zimbabwe: Gi¸o dôc kü n¨ng sèng híng ®Õn c¸c
vÇn ®Ò truyÒn th«ng phßng chèng HIV/AIDS.
- ë Ma-rèc: Gi¸ dôc kÜ n¨ng sèng híng ®Õn c¸c vÊn ®Ò
nh: vÖ sinh, c¸c vÊn ®Ò næi cém ë ®« thÞ, b¶o qu¶n nguån
níc.
- ë Trung quèc : Gi¸o dôc kü n¨ng sèng lång ghÐp vµo
c¸c m«n häc trong nhµ trêng vÒ gi¸o dôc ®¹o ®øc, gi¸o dôc
lao ®éng vµ x· héi.
- MiÕn ®iÖn: Dù ¸n cña UNICEF ®· cã t¸c ®éng ®èi
víi gi¸o tr×nh vµ tiÕn tr×nh gi¶ng d¹y còng nh häc tËp, c¸c
chñ ®Ò bao gåm: søc khoÎ vµ vÖ sinh c¸ nh©n, sù ph¸t
triÓn thÓ chÊt, søc khoÎ t©m thÇn, phßng tr¸nh c¸c bÖnh
tiªu ch¶y, rèi lo¹n do thiÕu i«t, lao phæi, sèt rÐt, HIV/AIDS,
kü n¨ng ra quyÕt ®Þnh, kü n¨ng truyÒn th«ng vµ tù diÔn
®¹t, kü n¨ng giao tiÕp vµ hîp t¸c, khuyÕn khÝch lßng tù
träng, kü n¨ng xö lý c¶m xóc vµ kü n¨ng t vÊn.
Cßn ë ViÖt Nam, ®©y lµ mét vÊn ®Ò cßn míi nªn cha
cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vµ còng míi chØ cã sù tiÕp
cËn trªn mét vµi ph¬ng diÖn chñ yÕu lµ gi¸o dôc søc khoÎ vµ
gi¸o dôc vÖ sinh m«i trêng. Chñ yÕu lµ gi¸o dôc kü n¨ng
sèng víi sù hç trî cña UNICEF (2001-2005) nh»m híng ®Õn
cuéc
sèng khoÎ m¹nh cho trÎ em vµ trÎ cha thµnh niªn trong vµ
ngoµi nhµ trêng ë mét sè dù ¸n nh: Dù ¸n "Trêng häc n©ng
cao søc khoΔ cña Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, Bé y tÕ, tæ chøc y
tÕ thÕ giíi (WHO), dù ¸n “Gi¸o dôc kü n¨ng sèng cho häc
sinh trung häc c¬ së” cña Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o. Cßn ë
11
TiÓu häc dù ¸n nµy chØ ®ang ë møc triÓn khai biªn so¹n chø
cha ®i vµo nghiªn cøu cô thÓ, cã kÕ ho¹ch.
MÆc dÇu vËy, ë ViÖt Nam ta còng cã thÓ ®iÓm qua mét
sè c«ng tr×nh nghiªn cøu xem xÐt vÊn ®Ò gi¸o dôc kü n¨ng
sèng cho häc sinh tiÓu häc nh: Gi¸o dôc kü n¨ng sèng cña
Gi¸o s NguyÔn Vâ Kú Anh (Gi¸m ®èc trung t©m gi¸o dôc
m«i trêng vµ søc khoÎ céng ®ång (CECHE); Gi¸o dôc kü
n¨ng sèng b¶o vÖ søc khoÎ vµ phßng chèng HIV/AIDS trong
trêng häc (Bé GD- §T, Vô Gi¸o dôc thÓ chÊt); TiÕp cËn gi¸o
dôc kÜ n¨ng sèng trong trong gi¶ng d¹y vÖ sinh m«i trêng ë
TiÓu häc(Bé GD-§T, Vô Gi¸o dôc thÓ chÊt); Gi¸o dôc kü
n¨ng sèng
cho trÎ em cã hoµn c¶nh khã kh¨n (Bé GD-§T,
ViÖn chiÕn lîc vµ ch¬ng tr×nh gi¸o dôc); Tµi liÖu tËp huÊn
"Gi¸o dôc sèng khoÎ m¹nh, kü n¨ng sèng vµ kü n¨ng truyÒn
th«ng" cho trÎ em vµ trÎ cha thµnh niªn (Lª ThÞ Minh Ch©u,
UNICEF ),...
Tuy thÕ cho ®Õn hiÖn t¹i th× cha cã mét c«ng tr×nh nµo
nghiªn cøu vÊn ®Ò gi¸o dôc kü n¨ng sèng cho häc sinh tiÓu
häc trong qu¸ tr×nh d¹y häc m«n Khoa häc.
2. Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n:
2.1 Kh¸i niÖm kü n¨ng sèng (life skill) :
Cã nhiÒu quan niÖm kh¸c nhau vÒ kü n¨ng sèng :
- Quan niÖm cho r»ng kü n¨ng sèng (life skill) lµ n¨ng
lùc c¸ nh©n ®Ó thùc hiÖn ®Çy ®ñ c¸c chøc n¨ng vµ tham
gia vµo cuéc sèng hµng ngµy.
- Quan niÖm coi kü n¨ng sèng lµ nh÷ng kü n¨ng thiÕt
thùc mµ con ngêi cÇn cã ®Ó cã cuéc sèng an toµn vµ khoÎ
m¹nh. Theo tæ chøc y tÕ thÕ giíi (WHO), kü n¨ng sèng lµ
12
nh÷ng kü n¨ng t©m lý x· héi ®Ó t¬ng t¸c víi ngêi kh¸c vµ
gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò, nh÷ng t×nh huèng cña cuéc sèng
hµng ngµy mét c¸ch cã hiÖu qu¶.
- Quan niÖm cho r»ng, kü n¨ng sèng lµ nh÷ng kh¶
n¨ng t©m lý x· héi cña ngêi cho nh÷ng hµnh vi thÝch øng vµ
tÝch cùc gióp cho b¶n th©n ®èi phã hiÖu qu¶ víi nh÷ng ®ßi
hái vµ thö th¸ch cña cuéc sèng.
+ Kü n¨ng sèng võa mang tÝnh c¸ nh©n võa mang tÝnh
x· héi, kü n¨ng sèng mang tÝnh c¸ nh©n v× ®ã lµ kh· n¨ng
cña mçi c¸ nh©n, kü n¨ng sèng cßn mang tÝnh
x· héi v×
trong mçi giai ®o¹n ph¸t triÓn cña lÞch sö x· héi, ë mçi vïng
miÒn l¹i ®ßi hái ë mçi c¸ nh©n cã nh÷ng kü n¨ng sèng
thÝch hîp.
+ Kü n¨ng sèng gióp cho b¶n th©n cã ®îc cuéc sèng an
toµn, khoÎ m¹nh vµ n©ng cao chÊt lîng cuéc sèng .
+ Kü n¨ng sèng ®îc h×nh thµnh vµ cñng cè qua qu¸
tr×nh thùc hµnh vµ tr¶i nghiÖm cña b¶n th©n, nã gióp cho
mçi c¸ nh©n n©ng cao n¨ng lùc øng phã vµ gi¶i quyÕt cã
hiÖu qu¶ mäi t×nh huèng c¨ng th¼ng mµ mçi ngêi gÆp ph¶i
hµng ngµy.
CÇn ph©n biÖt kü n¨ng sèng víi c¸c kü n¨ng quan träng
®îc gäi lµ “ kü n¨ng cña cuéc sèng ” mµ con ngíi cã ®îc trong
qu¸ tr×nh trëng thµnh nh ®äc, ®Õm, c¸c kü n¨ng kü thuËt
vµ thùc hµnh…
2.2. Kh¸i niÖm gi¸o dôc kü n¨ng sèng.
Trong thùc tiÔn, gi¸o dôc kü n¨ng sèng ®îc xem xÐt díi hai
khÝa c¹nh kh¸c nhau:
13
- Nh lµ mét lÜnh vùc häc tËp: nh gi¸o dôc søc khoÎ,
HIV/AIDS, ë lÜnh vùc nµy ®· tån t¹i c¸ch tiÕp cËn kü n¨ng
sèng tõ kh¸ l©u.
- Nh lµ mét c¸ch tiÕp cËn gióp gi¸o viªn tiÕn hµnh gi¸o
dôc cã chÊt lîng xuyªn suèt c¸c lÜnh vùc häc tËp.
UNICEF, UNESCO còng quan niÖm r»ng, gi¸o dôc kü n¨ng
sèng kh«ng ph¶i lµ lÜnh vùc hay m«n häc, nhng nã ®îc ¸p
dông lång vµo nh÷ng kiÕn thøc, gi¸ trÞ vµ kü n¨ng quan
träng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña c¸ nh©n vµ häc tËp
suèt ®êi.
Nh vËy, gi¸o dôc kü n¨ng sèng ®îc xem nh lµ mét c¸ch
tiÕp cËn gi¸o dôc nh»m môc ®Ých gióp con ngêi cã nh÷ng
kh¶ n¨ng t©m lÝ x· héi ®Ó
t¬ng t¸c víi ngêi kh¸c vµ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò, nh÷ng
t×nh huèng cña cuéc sèng hµng ngµy mét c¸ch cã hiÖu qu¶.
2.3. ý nghÜa cña viÖc gi¸o dôc kü n¨ng sèng cho häc
sinh tiÓu häc.
Kü n¨ng sèng nh nh÷ng nhÞp cÇu gióp con ngêi biÕn
kiÕn thøc hµnh vi cô thÓ, thµnh nh÷ng thãi quen lµnh m¹nh.
NÕu cã mét vèn kü n¨ng sèng c¬ b¶n v÷ng ch¾c th× ngêi ta
sÏ lu«n v÷ng vµng tríc nh÷ng khã kh¨n, thö th¸ch, hä thêng
thµnh c«ng h¬n trong cuéc sèng, lu«n yªu ®êi vµ lµm chñ
cuéc ®êi.
- Gi¸o dôc kü n¨ng sèng gióp t¹o sù hiÓu biÕt vµ cung
cÊp thªm th«ng tin vÒ mèi quan hÖ gi÷a con ngêi vµ c¸ch
sèng.
14
- §Ò cao nh÷ng gi¸ trÞ vµ th¸i ®é tÝch cùc ®èi víi c¸c
chuÈn mùc vÒ v¨n ho¸, x· héi ®¹o ®øc vµ sù c«ng b»ng,
chÝnh trùc.
- N©ng cao lßng tù tin, tù ®¸nh gi¸ ®óng vµ kh¶ n¨ng
tù hiÓu m×nh ë mçi ngêi: lý gi¶i ®îc c¶m xóc cña b¶n th©n
®Ó ph¸t triÓn kü n¨ng tù ®iÒu chØnh.
- Ph¸t triÓn lßng tù träng vµ t«n träng ®èi víi ngêi kh¸c,
chÊp nhËn ®Æc tÝnh riªng cña mçi c¸ thÓ. Tõ ®ã d¹y c¸ch
c xö phï hîp, cã hiÖu qu¶ cho mçi ngêi.
- Ph©n tÝch ®îc nh÷ng ¶nh hëng cña gia ®×nh, x· héi
vµ kinh tÕ, chÝnh trÞ lªn c¸ch c xö cña con ngêi víi con ngêi.
- Ph¸t triÓn lßng th«ng c¶m, nh©n ¸i gi÷a con ngêi víi
con ngêi.
- RÌn luyÖn c¸ch tù kiÒm chÕ b¶n th©n vµ n¨ng lùc
øng phã víi tr¹ng th¸i c¨ng th¼ng.
§Æc biÖt, Gi¸o dôc kü n¨ng sèng gãp phÇn thóc ®Èy sù ph¸t
triÓn c¸ nh©n vµ x· héi, ng¨n ngõa c¸c vÊn ®Ò vÒ søc khoÎ,
x· héi vµ b¶o vÖ quyÒn con ngêi. C¸c c¸ nh©n thiÕu kü
n¨ng sèng lµ mét nguyªn nh©n lµm n¶y sinh nhiÒu vÊn ®Ò
vÒ x· héi. Gi¸o dôc kü n¨ng sèng cã thÓ thóc ®Êy nh÷ng
hµnh vi mang tÝnh x· héi tÝch cùc vµ do vËy sÏ lµm gi¶m bít
tÖ n¹n x· héi. Nh vËy gi¸o dôc kü n¨ng sèng gióp con ngêi
sèng an toµn, lµnh m¹nh, cã chÊt lîng trong mét x· héi hiÖn
®¹i víi v¨n ho¸ ®a d¹ng vµ víi nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn - n¬i mµ
thÕ giíi ®îc coi lµ mét m¸i nhµ chung.
§èi víi häc sinh tiÓu häc th× vÊn ®Ò gi¸o dôc kü n¨ng sèng
cµng cã ý nghÜa quan träng. V× ë løa tuæi cña c¸c em tÝnh
tß mß, b¾t chíc lµ ®Æc tÝnh phæ biÕn vµ c¸c em còng th15
êng chÞu nhiÒu ¶nh hëng cña b¹n bÌ ®ång trang løa, vèn
kinh nghiÖm sèng cña c¸c em cßn n«ng c¹n nªn cã thÓ dÉn
®Õn nh÷ng hµnh vi øng phã kh«ng lµnh m¹nh, kÕt qu¶ lµ
lµm tæn h¹i ®Õn chÝnh c¸c em. Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay
c¸c em sím ®îc tiÕp xóc víi x· héi bªn ngoµi, v× vËy mµ bªn
c¹nh nh÷ng yÕu tè tÝch cùc cña sù ph¸t triÓn x· héi, c¸c em
cßn chÞu nh÷ng ¶nh hëng tiªu cùc mµ ngêi ta gäi lµ mÆt tr¸i
cña c¬ chÕ thÞ trêng dÉn ®Õn nh÷ng c¨ng th¼ng, t¹o ra
nh÷ng sù l«i kÐo, dô dç. V× thÕ c¸c em dÔ trë thµnh n¹n
nh©n cña t×nh tr¹ng l¹m dông hay b¹o lùc, c¨ng th¼ng, mÊt
lßng tin, mÆc c¶m...
Do ®ã, viÖc gi¸o dôc kü n¨ng sèng cho häc sinh tiÓu
häc lµ hÕt søc cÇn thiÕt, quan träng ®Ó gióp c¸c em h×nh
thµnh nh÷ng hµnh vi, thãi quen lµnh m¹nh cã tr¸ch nhiÖm
víi b¶n th©n, gia ®×nh vµ céng ®ång, cã kh¶ n¨ng øng phã
mét c¸ch cã hiÖu qu¶ tríc sù l«i kÐo cña b¹n bÌ ®ång trang
løa, gióp c¸c em cã mét cuéc sèng an toµn, lµnh m¹nh vÒ
thÓ chÊt vµ tinh thÇn.
2.4. Môc ®Ých tiÕp cËn gi¸o dôc kü n¨ng sèng:
B¶n th©n kü n¨ng sèng kh«ng cã tÝnh hµnh vi. C¸c kü
n¨ng sèng cho phÐp chóng ta chuyÓn dÞch kiÕn thøc (c¸i
chóng ta biÕt), th¸i ®é vµ gi¸ trÞ (c¸i chóng ta nghÜ, c¶m
thÊy, tin tëng), thµnh hµnh ®éng (c¸i cÇn lµm vµ c¸ch cÇn
lµm nã) theo xu híng tÝch cùc vµ tÝnh chÊt x©y dùng.
Trong ®iÒu kiÖn x· héi ngµy nay, nhiÒu häc sinh kh«ng
cã kh¶ n¨ng ®¸p øng kÞp thêi nh÷ng ®ßi hái vµ c¨ng th¼ng
ngµy cµng t¨ng cña x· héi v× thiÕu sù hç trî cÇn thiÕt ®Ó
t¨ng cêng vµ x©y dùng c¸c kü n¨ng sèng c¬ b¶n. §iÒu ®ã
16
cã thÓ g©y ra nh÷ng tæn h¹i vÒ mÆt søc khoÎ vµ ®¹o ®øc
cña mçi ngêi.
V× vËy môc tiªu tiÕp cËn gi¸o dôc kü n¨ng sèng trong
gi¸o dôc søc khoÎ cho häc sinh tiÓu häc lµ:
- N©ng cao hiÓu biÕt vµ kiÕn thøc vÒ søc khoÎ giíi tÝnh,
søc khoÎ sinh s¶n.
- Gióp häc sinh hiÓu vµ tù gi¶i quyÕt mét sè vÇn ®Ò vÒ
søc khoÎ b¶n th©n, ph¸t triÓn ë hä nh÷ng gi¸ trÞ vµ kü n¨ng
sèng cã kh¶ n¨ng ®a ®Õn mét phong c¸ch sèng lµnh m¹nh,
tÝch cùc vµ cã tr¸ch nhiÖm.
- H×nh thµnh ë c¸c em th¸i ®é vµ hµnh vi ®óng ®¾n
®èi víi viÖc phßng ngõa HIV/AIDS, phßng tr¸nh bÞ x©m h¹i.
- N©ng cao kh¶ n¨ng tù ®¸nh gi¸ b¶n th©n vµ tÝnh tù
träng, tù tin ë häc sinh trong quan hÖ víi b¹n bÌ vµ ngêi lín.
- BiÕt coi träng phô n÷ vµ c¸c em g¸i, ng¨n chÆn nh÷ng
hµnh vi bÊt b×nh ®¼ng giíi tÝnh trong céng ®ång.
- N©ng cao sù hiÓu biÕt cña häc sinh vÒ nh÷ng t¸c
®éng cña tÖ n¹n x· héi, víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ, v¨n ho¸, x·
héi, chÝnh trÞ cña ®Êt níc còng nh sù ph¸t triÓn gièng nßi
cña mçi d©n téc.
2.5. Lîi Ých cña gi¸o dôc kü n¨ng sèng .
2.5.1. Lîi Ých vÒ mÆt søc khoÎ.
- Gi¸o dôc kü n¨ng sèng gãp phÇn x©y dùng hµnh vi
søc khoÎ lµnh m¹nh cho c¸ nh©n vµ céng ®ång.
17
- Gi¸o dôc kü n¨ng sèng gióp c¸c em gi¶i quyÕt ®îc
nh÷ng nhu cÇu ®Ó ®îc ph¸t triÓn.
- Gi¸o dôc kü n¨ng sèng t¹o kh¶ n¨ng cho mçi c¸ nh©n
cã thÓ tù b¶o vÖ søc khoÎ cho m×nh vµ cho mäi ngêi trong
céng ®ång.
- Gi¸o dôc kü n¨ng sèng gãp phÇn x©y dùng m«i trêng
sèng lµnh m¹nh, ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn tèt vÒ thÓ chÊt,
tinh thÇn vµ x· héi.
2.5.2.Lîi Ých vÒ mÆt gi¸o dôc:
Gi¸o dôc kü n¨ng sèng sÏ cã nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc ®èi
víi:
- Quan hÖ gi÷a thÇy vµ trß, gi÷a b¹n vµ b¹n.
- Høng thó trong häc tËp cña häc sinh.
- ViÖc hoµn thµnh c«ng viÖc cña mçi c¸ nh©n mét c¸ch
s¸ng t¹o vµ cã hiÖu qu¶.
- §Ò cao chuÈn mùc ®¹o ®øc còng nh vai trß chñ
®éng, tù gi¸c cña häc sinh trong qu¸ tr×nh häc tËp, tu dìng.
2.5.3. Lîi Ých vÒ mÆt v¨n ho¸ x· héi.
- Gi¸o dôc kü n¨ng sèng thóc ®Èy nh÷ng hµnh vi lµnh
m¹nh mang tÝnh x· héi tÝch cùc, gãp phÇn x©y dùng m«i trêng x· héi lµnh m¹nh.
- Gi¸o dôc kü n¨ng sèng cã gi¸ trÞ ®Æc biÖt víi thanh
thiÕu niªn lín lªn trong mét x· héi cã nÒn v¨n ho¸ ®a d¹ng,
nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn vµ thÕ giíi lµ mét m¸i nhµ chung.
2.5.4. Lîi Ých vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ.
18
- Gi¸o dôc kü n¨ng sèng nh»m h×nh thµnh nh÷ng
phÈm chÊt mµ c¸c nhµ khoa häc, kinh tÕ vµ chÝnh trÞ trong
t¬ng lai cÇn cã.
- Gi¸o dôc kü n¨ng sèng gi¶i quyÕt mét c¸ch tÝch cùc
nhu cÇu vµ quyÒn cña trÎ em, gióp c¸c em x¸c ®Þnh ®îc
nghÜa vô, tr¸ch nhiÖm cña m×nh ®èi víi b¶n th©n, gia
®×nh vµ x· héi, gãp phÇn cñng cè sù æn ®Þnh chÝnh trÞ
cña mçi quèc gia.
2.6. Mét sè kü n¨ng sèng c¬ b¶n.
Ph©n lo¹i theo tæ chøc y tÕ thÕ giíi (WHO-1993), c¸c kü
n¨ng sèng bao gåm:
2.6.1. Kü n¨ng giao tiÕp.
Kü n¨ng giao tiÕp gióp cho c¸ nh©n bµy tá suy nghÜ,
c¶m xóc vµ t©m tr¹ng cña m×nh, gióp ngêi kh¸c hiÓu râ
m×nh h¬n. Trong ®ã th¸i ®é th«ng c¶m ®èi víi ngêi kh¸c
còng gãp phÇn gióp hä gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò mµ hä gÆp
ph¶i. Kü n¨ng hîp t¸c vµ lµm viÖc tËp thÓ lµ c¸c yÕu tè quan
träng trong kü n¨ng giao tiÕp, gióp ®em l¹i hiÖu qu¶ cao
cho nhãm vµ gióp c¸ nh©n t¨ng cêng sù tù tin vµ hiÖu qu¶
trong viÖc th¬ng thuyÕt, xö lý t×nh huèng vµ gióp ®ì ngêi
kh¸c. ChÝnh v× vËy kü n¨ng giao tiÕp gióp cho qu¸ tr×nh t¬ng t¸c gi÷a c¸ nh©n trong nhãm vµ víi tËp thÓ ®«ng ®¶o
h¬n.
- Kü n¨ng quan hÖ liªn nh©n c¸ch: mçi c¸ nh©n ph¶i
biÕt c¸ch c xö mét c¸ch phï hîp trong tõng mèi quan hÖ ®Ó
cã thÓ ph¸t triÓn tèi ®a tiÒm n¨ng s½n cã trong m«i trêng
cña m×nh.
19
- ThiÕt lËp t×nh b¹n: mçi c¸ nh©n cÇn cã nhiÒu b¹n bÌ
®ång trang løa ®Ó san sÎ, bµy tá, thæ lé nh÷ng ®iÒu mµ
m×nh quan t©m. Ngay tõ tríc tuæi ®i
häc, trÎ em ®· thiÕt lËp cho m×nh nh÷ng t×nh b¹n. VÊn ®Ò
lµ c¸c em häc sinh tiÓu häc cÇn biÕt thiÕt lËp nh÷ng t×nh
b¹n nh thÕ nµo ®Ó hai bªn cïng cã lîi,
cÇn biÕt tõ chèi nh÷ng t×nh b¹n cã thÓ ®a c¸c em ®Õn
nh÷ng hµnh vi kh«ng lµnh m¹nh, nguy hiÓm, ¶nh hëng ®Õn
søc khoÎ thÓ chÊt, tinh thÇn cña c¸c em.
- C¶m th«ng víi ngêi kh¸c: bµy tá sù c¶m th«ng b»ng
c¸ch ®Æt m×nh vµo vÞ trÝ cña ngêi kh¸c ®Ó cã thÓ hç trî
ngêi ®ã ®Ó hä cã thÓ tù quyÕt ®Þnh vµ ®øng v÷ng trªn
®«i ch©n cña m×nh mét c¸ch nhanh chãng nhÊt. §Æc biÖt
khi ngêi ®ã ph¶i ®¬ng ®Çu víi nh÷ng vÊn ®Ò nghiªm träng
do hoµn c¶nh hoÆc do chÝnh hä g©y ra.
- §øng v÷ng tríc sù l«i kÐo cña b¹n bÌ, ngêi kh¸c: ®øng
v÷ng tríc sù l«i kÐo cña b¹n bÌ, ngêi kh¸c cã nghÜa lµ b¶o
vÖ nh÷ng gi¸ trÞ vµ niÒm tin cña b¶n th©n nÕu ph¶i ®¬ng
®Çu víi nh÷ng ý nghÜ hoÆc nh÷ng viÖc lµm sai tr¸i cña b¹n
bÌ cïng trang løa. B¶n th©n ph¶i dõng ngay nh÷ng hµnh vi
mµ m×nh tin lµ sai lÇm vµ cã kh¶ n¨ng b¶o vÖ quyÕt ®Þnh
cña m×nh dï ®iÒu nµy kh«ng ®îc nhãm b¹n ®ång t×nh. V×
vËy, khi c¶ nhãm b¹n bÌ g©y nh÷ng ¶nh hëng vµ thãi quen
xÊu th× viÖc ph¶n ®èi, khíc tõ b¹n bÌ lµ mét kü n¨ng rÊt
quan träng.
- Th¬ng lîng: th¬ng lîng lµ mét kü n¨ng quan träng
trong mèi quan hÖ gi÷a c¸c c¸ nh©n víi nhau. Nã liªn quan
20
- Xem thêm -
.DOC 
96 
55 
106 
