Lêi c¶m ¬n
§Ò tµi “ H×nh th¸i gi¶i phÉu so s¸nh c¸c loµi míp
ta(Luffa
cylindrica
(L).Roen),
Da
chuét(Cucumis
sativus L.), Da hÊu(Citrullus latanus Mats et Nakai), Da
gang(Cucumis melo L.)
” ®îc thùc hiÖn t¹i Thµnh phè
Vinh vµ c¸c vïng phô cËn tõ th¸ng 10/2004 ®Õn 04/2005.
Trong suèt qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi nµy t«i ®· nhËn
®îc rÊt nhiÒu sù gióp ®ì cña c¸c thÇy gi¸o, c« gi¸o vµ c¸c
c¸n bé phßng thÝ nghiÖm Khoa Sinh. Tríc tiªn t«i bµy tá lßng
biÕt ¬n ch©n thµnh tíi gi¶ng viªn chÝnh NguyÔn V¨n LuyÖn,
ngêi thÇy lu«n tËn t×nh gióp ®ì t«i tõ nh÷ng bíc ®i ®Çu
tiªn trong lÜnh vùc nghiªn cøu khoa häc.
T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n BCN Khoa Sinh ®Æc biÖt lµ
c¸c thÇy gi¸o, c« gi¸o trong tæ Thùc vËt häc ®· t¹o ®iÒu
kiÖn gióp ®ì t«i vÒ kü n¨ng còng nh c¬ së vËt chÊt vµ c¸c
thiÕt bÞ cÇn thiÕt ®Ó t«i thùc hiÖn ®Ò tµi nµy.
Xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c häc viªn cao häc 11 – 12
Thùc vËt bËc thÊp vµ bËc cao ®· gióp ®ì t«i lµm viÖc trong
suèt thêi gian qua.
C¶m ¬n b¹n bÌ, ngêi th©n ®· gióp ®ì, ®éng viªn t«i
hoµn thµnh ®Ò tµi nµy.
Vinh, th¸ng 04 n¨m 2005.
T¸c gi¶
1
Vò
V¨n Huy
Më ®Çu
I. §Æt vÊn ®Ò
Thùc vËt xuÊt hiÖn khi tr¸i ®Êt cßn rÊt s¬ khai. Nã tr¶i
qua qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ l©u dµi theo ®iÒu kiÖn tù nhiªn cña
tr¸i ®Êt, nã ®ãng vai trß quan träng ®èi víi sù sèng trªn tr¸i
®Êt mµ nhÊt lµ ®èi víi con ngêi, nã cung cÊp nh÷ng s¶n
phÈm quý gi¸ nh : Tinh bét, dÇu bÐo, vitamin, ®êng vµ c¸c
lo¹i thuèc ch÷a bÖnh [3]. Ngoµi ra nã cßn cung cÊp c¸c
nguyªn liÖu dïng trong c«ng nghiÖp nh : cao su, gç, tinh
dÇu, nhùa..[3].
Dï trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp th× nã ®Òu gãp phÇn x©y
dùng, c¶i thiÖn ®êi sèng con ngêi.
Ngµy nay, ®Ó khai th¸c nguån lîi thùc vËt con ngêi ®· vµ
®ang ®i s©u vµo nghiªn cøu, kh¸m ph¸ c¸c gi¸ trÞ cña c¸c
lo¹i thùc vËt ®a vµo ®êi sèng. Theo ®iÒu tra cña c¸c nhµ
khoa häc, cho ®Õn nay ®· cã trªn 2000 loµi thùc vËt ®· ®îc
con ngêi sö dông lµm thùc phÈm, lµm thuèc ch÷a bÖnh, lµm
c©y c¶nh phôc vô cho ®êi sèng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, trong
sè ®ã c¸c loµi c©y thuéc hä bÇu bÝ (Cucurbitaceae) nh : da
hÊu, da chuét, da gang, bÇu, bÝ, míp, gÊc,…§©y lµ mét
phÇn nhá cña giíi thùc vËt nhng chóng ®ãng gãp vµ cung
2
cÊp cho loµi ngêi chóng ta lîng s¶n phÈm rÊt lín vµ cã ý
nghÜa vÒ mÆt kinh tÕ cao.
Hä nµy cã kho¶ng 120 chi vµ trªn 1000 loµi ph©n bè
chñ yÕu ë vïng nhiÖt ®íi vµ cËn nhiÖt ®íi cña c¶ hai b¸n
cÇu. ë níc ta cã trªn 20 chi vµ gÇn 50 loµi, phÇn lín lµ
nh÷ng loµi c©y cho qu¶ ¨n hoÆc lµm rau xanh, mét sè
cho h¹t.
Níc ta n»m gän trong vïng nhiÖt ®íi nªn ®©y lµ ®iÒu
kÞªn tèt cho hä bÇu bÝ ph¸t triÓn. VÒ ph¬ng diÖn kinh
tÕ th× hä bÇu bÝ lµ mét hä quan träng gãp phÇn thay
thÕ cho nhiÒu lo¹i rau xanh còng nh cung cÊp tr÷ lîng lín
vÒ qu¶ h¹t cã chøa nhiÒu chÊt dinh díng, qu¶ cña chóng
®îc dïng ®Ó chÕ biÕn ra nhiÒu lo¹i níc gi¶i kh¸t vµ c¸c
s¶n phÈm kh¸c nh : dÇu gÊc,…C¸c lo¹i thêng ®îc chÕ
biÕn : da hÊu, da gang, da bë, da chuét, bÇu, bÝ, gÊc.
ë c¸c ®Þa ph¬ng vïng ngo¹i « Thµnh phè Vinh -NghÖ an
nh©n d©n ë ®©y ®· qui ho¹ch còng nh trång trong vên nhµ
rÊt nhiÒu loµi c©y thuéc lo¹i bÇu bÝ nh»m phôc vô ®êi
sèng. C¸c lo¹i c©y nµy tÊt gÇn gòi víi ngêi d©n song viÖc
nghiªn cøu vÒ chóng cßn Ýt, tøc lµ c¸c nhµ nghiªn cøu chØ
míi m« t¶ vÒ h×nh th¸i vµ dùa vµo c¸c ®Æc ®iÓm vÒ h×nh
th¸i ®Ó ph©n biÖt c¸c chi, c¸c loµi trong hä, hÇu nh vÒ
mÆt gi¶i phÉu th× mét vµi ®¹i diÖn ®îc sö dông ®Ó lµm
mÉu vËt gi¶i phÉu cho c¸c bµi thùc hµnh vÒ cÊu tróc th©n,
rÔ, l¸ nh c©y bÝ ng« (Cucurbita pepol.). ViÖc dùa ®Æc
®iÓm h×nh th¸i ®Ó ph©n lo¹i phÇn nµo cha nãi lªn ®îc mèi
quan hÖ hä hµng gi÷a c¸c cho trong hä. Trªn c¬ së ®ã,
3
chóng t«i tiÕn hµnh ®Ò tµi : “ H×nh th¸i gi¶i phÉu so
s¸nh c¸c loµi míp ta(Luffa cylindrica (L).Roen, Da
chuét (Cucumis sativus L.), Da hÊu(Citrullus latanus
Mats et Nakai), Da gang(Cucumis melo L.) ”
II. Môc tiªu cña ®Ò tµi
- T×m hiÓu nh÷ng ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, cÊu t¹o gi¶i
phÉu gièng vµ kh¸c nhau gi÷a c¸c loµi vµ c¸c chi ®îc nghiªn
cøu trªn c¬ së ®ã cã thÓ x¸c ®Þnh mèi quan hÖ hä hµng
gi÷a c¸c chi vµ møc ®é tiÕn ho¸ cña c¸c chi trong hä
- Ph¸t hiÖn nh÷ng ®Æc ®iÓm thÝch øng sinh th¸i cña
c¸c chi trong hä, tõ ®ã cã nh÷ng ®Ò xuÊt vÒ kü thuËt gieo
trång c¸c loµi cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao trong hä bÇu bÝ
(Cucurbitaceae).
Ch¬ng I
Tæng quan vÒ t×nh h×nh nghiªn cøu ë ViÖt
nam vµ trªn thÕ giíi
I. Trªn thÕ giíi
Hä bÇu bÝ (Cucurbitaceae) cã tíi 120 chi vµ trªn 1000 loµi.
§©y lµ hä t¬ng ®èi lín ®· ®îc c¸c t¸c gi¶ ®Ò cËp ®Õn song
cha ®îc nghiªn cøu kü vÒ gi¶i phÉu bªn trong, míi chØ m« t¶
vÒ h×nh th¸i bªn ngoµi.
Trong s¸ch cæ cña Trung quèc nh : “ H¹ TiÓu ChÝnh”
(c¸ch ®©y h¬n 3000 n¨m ) ®· m« t¶ h×nh th¸i vµ c¸c giai
®o¹n sèng cña nhiÒu lo¹i c©y.
4
Susc¬ruta viÕt vµo thÕ kû XI tríc C«ng Nguyªn ®· m« t¶
h×nh th¸i cña 760 loµi c©y thuèc.
S¸ch kinh thi (c¸ch ®©y gÇn 3000 n¨m) ®· m« t¶ h×nh
th¸i vµ c¸c giai ®o¹n sèng cña nhiÒu lo¹i c©y trong ®ã cã
nhiÒu lo¹i c©y thuéc lo¹i bÇu bÝ.
ThÐophraste (371 – 286 tríc C«ng Nguyªn) ®· viÕt nhiÒu
s¸ch vÒ thùc vËt nh
“LÞch sö thùc v©t”, “Nghiªn cøu vÒ
c©y cá”. Trong c¸c s¸ch ®á lÇn ®Çu tiªn ®Ò cËp ®Õn c¸c
dÉn liÖu cã hÖ thèng vÒ h×nh th¸i, cÊu t¹o cña c¬ thÓ thùc
vËt cïng víi c¸ch sèng, c¸ch trång còng nh c«ng dông cña
nhiÒu lo¹i c©y. V× cha cã ph¬ng tiÖn ®Ó ph©n tÝch cÊu
tróc bªn trong nªn trong mét thêi gian ngêi ta ®· ph¶i dïng
c¸c ®Æc ®iÓm h×nh th¸i cña c©y ®Ó ph©n lo¹i. Bëi vËy
lÞch sö ph¸t triÓn cña h×nh th¸i – gi¶i phÉu häc thùc vËt
còng g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn cña ph©n lo¹i häc thùc vËt.
Rober Hook ( thÕ kû thø XVII ) ®· ph¸t minh ra kÝnh
hiÓn vi. §©y lµ bíc ngoÆt lín trong khoa häc ®· më ®Çu cho
mét giai ®o¹n míi vÒ nghiªn cøu cÊu tróc bªn trong cña c¬
thÓ thùc vËt.
Debarry vµo n¨m 1877 cho xuÊt b¶n cuèn s¸ch “ Gi¶i
phÉu, so s¸nh c¸c c¬ quan sinh dìng ” cña c©y hai l¸ mÇm
nãi chung vµ c¸c c©y thuéc hä bÇu bÝ nãi riªng. Nhê sù phÊt
minh ra kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö ngêi ta nghiªn cøu cÊu tróc
siªu hiÓn vi cña tÕ bµo.
KÕt qu¶ nghiªn cøu gi¶i phÉu cña nhiÒu t¸c gi¶ trªn thÕ
giíi ®· ®îc tËp hîp l¹i trong mét cuèn s¸ch : “ Gi¶i phÉu c¸c
5
c©y hai l¸ mÇm vµ mét l¸ mÇm” cña Met Camp¬ vµ Sanc¬,
“ Gi¶i phÉu thùc vËt ” cña Es©u,…
II. ë ViÖt Nam
ViÖc nghiªn cøu h×nh th¸i – gi¶i phÉu thùc vËt häc cßn
Ýt. Cã mét sè t¸c gi¶ ®· nghiªn cøu vµ ®Ò cËp ®Õn nh : Lª
Kh¶ KÕ ®· ®Ò cËp trong cuèn s¸ch “ Thùc vËt ®¹i c¬ng”,
tiÕp ®Õn lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu h×nh th¸i - gi¶i phÉu
thùc vËt cña Hoµng ThÞ S¶n – TrÇn V¨n Ba, ngoµi ra cßn cã
c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu thùc vËt häc cña Vò V¨n Chuyªn
(1970), Cao Thuý Chung (1975) vµ NguyÔn B¸ (1974
-1975). Nh×n chung c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu míi dõng l¹i
ë møc tæng thÓ, ®¹i c¬ng vÒ lý luËn.
III. ë NghÖ An
T¹i trêng §¹i häc Vinh c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ thùc vËt
®· ®îc tiÕn hµnh nhiÒu n¨m nay. C¸c ®Ò tµi cña gi¸o viªn
vµ sinh viªn vµ c¸c häc viªn cao häc hµng n¨m phôc vô
nghiªn cøu vµ ®µo t¹o.
Tõ n¨m 1980 ®Õn 2004 cã NguyÔn V¨n LuyÖn, NguyÔn
ThÞ Quý, Ph¹m Hång Ban nghiªn cøu vÒ thùc vËt vïng ®Öm
vên Quèc gia Fï M¸t. Ng« Trùc Nh·, NguyÔn ThÞ H¹nh nghiªn
cøu vÒ c©y thuèc cña ®ång bµo d©n téc Th¸i (Con Cu«ng),
Hoµng Anh Dòng nghiªn cøu thùc vËt vïng M«n S¬n ( Con
Cu«ng) .
Tuy vËy, viÖc nghiªn cøu cô thÓ mét hä quan träng vµ c¸c
loµi trong hä nh hä bÇu bÝ th× cha cã t¸c gi¶ nµo ®Ò cËp
®Õn.
6
Ch¬ng II
§èi tîng, ®Þa ®iÓm, thêi gian vµ ph¬ng ph¸p
nghiªn cøu
I. §èi tîng nghiªn cøu
Nghiªn cøu h×nh th¸i gi¶i phÉu c¸c c¬ quan nh th©n,
rÔ, l¸ c¸c c©y trëng thµnh (hoa, qu¶) cña mét sè c©y ®Æc
trng trong hä nh : Míp ta, Da chuét, Da hÊu, Da gang, ë
Thµnh phè Vinh vµ c¸c vïng phô cËn.
II. §Þa ®iÓm nghiªn cøu
C¸c mÉu nghiªn cøu ®îc thu t¹i Thµnh phè Vinh vµ mét sè
vïng phô cËn nh : Hµ TÜnh, Nghi léc.
III. Thêi gian nghiªn cøu
NhËn ®Ò tµi tõ ngµy 06 th¸ng 10 n¨m 2004, hoµn thµnh
vµo ®Çu th¸ng 05 n¨m 2005.
IV. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu chóng t«i sö dông nh÷ng ph¬ng ph¸p sau :
1. Ph¬ng ph¸p thu mÉu ngoµi thùc ®Þa
Chóng t«i tiÕn hµnh thu mÉu ë Thµnh phè Vinh vµ c¸c
vïng phô cËn nh Nghi Léc, Hµ TÜnh.
1.1. C¸ch thu mÉu
Chän nh÷ng mÉu c©y trëng thµnh cã hoa, qu¶ vµ c¸c
mÉu t¬ng ®èi ®ång ®Òu víi nhau. MÉu thu ph¶i cã ®Çy ®ñ
c¸c c¬ quan nh : rÔ, th©n, l¸, hoa, qu¶. Khi lÊy mÉu chóng
t«i ghi chÐp l¹i nh÷ng ®Æc ®iÓm nh÷ng h×nh th¸i dÔ mÊt,
sau ®ã chôp ¶nh mÉu vËt, ta cho vµo tói polyetylen hoÆc
bao t¶i ®a vÒ ®Ó xö lý mÉu t¬i vµ lµm tiªu b¶n gi¶i phÉu.
7
1.2. Quan s¸t mÉu vµ ®o kÝch thíc bªn ngoµi
Chóng t«i quan s¸t trùc tiÕp b»ng m¾t thêng vµ b»ng
kÝnh lóp cÇm tay ®Ó quan s¸t, dïng thíc mÐt th«ng thêng
®Ó ®o chiÒu dµi cña mÉu vËt.
1.3. Xö lý mÉu
MÉu thu vÒ ®îc xö lý b»ng cån 90 0 hoÆc foocm«n 5% vµ
mét phÇn ®îc gi¶i phÉu vµ nghiªn cøu lu«n trong phßng thÝ
nghiÖm.
2. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu trong phßng thÝ nghiÖm
MÉu thu vÒ ®îc xö lý dïng ®Ó gi¶i phÉu sau ta tiÕn hµnh
lµm tiªu b¶n ®Ó quan s¸t.
2.1. Ph¬ng ph¸p gi¶i phÉu
Chóng t«i chñ yÕu dïng lìi dao lam, dao c¾t hoa qu¶
th«ng thêng ®Ó tiÕn hµnh gi¶i phÉu c¸c c¬ quan ( rÔ,
th©n, l¸ ) theo l¸t c¾t ngang. L¸t c¾t ngang thËt máng ®¹t
tiªu chuÈn th× quan s¸t míi hiÖu qu¶.
2.2. Ph¬ng ph¸p lµm tiªu b¶n hiÓn vi
( Theo Hoµng ThÞ S¶n “ H×nh th¸i gi¶i phÉu häc thùc vËt”
nhµ xuÊt b¶n Gi¸o Dôc,
NguyÔn B¸ “ S¸ch hìng dÉn thùc
hµnh thùc vËt” nhµ xuÊt b¶n Gi¸o Dôc n¨m 1962).
* Lµm tiªu b¶n hiÓn vi t¹m thêi :
Lau s¹ch phiÕn kÝnh, l¸ kÝnh sau nhá mét giät níc
Glyxerin hoÆc níc cÊt gi÷a phiÕn kÝnh, sau ®ã ta ®Æt mÉu
vËt cÇn quan s¸t vµo gi÷a giät chÊt láng ®ã, ®Ëy l¸ kÝnh l¹i
vµ ®a lªn quan s¸t trªn kÝnh hiÓn vi.
* Lµm tiªu b¶n hiÓn vi cè ®Þnh :
8
§Ó gi÷ tiªu b¶n gi¶i phÉu trong thêi gian dµi, chóng t«i
tiÕn hµnh lµm tiªu b¶n cè ®Þnh mÉu vËt. Th«ng thêng dïng
Bomcana®a pha lo·ng trong Xylen víi tû lÖ 2/1 hoÆc 1/1 ®Ó
lµm m«i trêng cè ®Þnh vi mÉu.
C¸ch lµm : Sau khi c¾t vi phÉu (mÉu vËt) ph¶i ng©m
vµ tÈy s¹ch b»ng níc Javen råi dïng axit axetic lo·ng ®Ó
röa mÉu, sau ®ã röa l¹i b»ng níc cÊt, ng©m mÉu vËt vµo
trong cån 15 ®Õn 20 phót sau chuyÓn sang ng©m cån
960 cïng thêi gian trªn. Sau chuyÓn vµo Xilen nguyªn chÊt
2 lÇn, mçi lÇn 10 phót.
G¾n tiªu b¶n : Nhá lªn phiÕn kÝnh mét giät Bomcanan®a
sau ®ã ®a mÉu vËt ®îc xö lý (cã thÓ nhuém ®¬n hoÆc
nhuém kÐp) vµo gi÷a giät Bomcana®a sau ®Ëy phiÕn kÝnh
l¹i vµ ®Ó n¬i kh« r¸o tho¸ng m¸t.
2.3. Ph¬ng ph¸p nhuém kÐp b»ng ®á Cacmin vµ
Xanhmetylen
C¸c bíc tiÕn hµnh :
* Ng©m mÉu vËt võa c¾t vµo trong níc Javen 15 dÕn 20
phót.
* Röa trong níc axit axetic 1% trong 2 phót ®Ó tÈy s¹ch
hypoclorit cã trong níc Javen.
* Röa thËt kü l¹i b»ng níc cÊt Ýt nhÊt 3 lÇn.
* Ng©m l¸t c¾t trong Xanhmetylen tõ 1 ®Õn 5 gi©y.
* Röa b»ng níc cÊt tõ 2 ®Õn 5 phót.
* Ng©m trong ®á Cacmin tõ 15 ®Õn 20 phót.
* Röa níc cÊt thËt kü sau ®ã ta lªn kÝnh b»ng níc Glyxerin.
3. Ph¬ng ph¸p ®o, ®Õm, chôp ¶nh trªn kÝnh hiÓn vi
9
3.1. Ph¬ng ph¸p ®o, ®Õm trªn kÝnh hiÓn vi
§Ó ®o ®Õm trªn kÝnh hiÓn vi tríc hÕt ta ph¶i cã dông cô
c¬ b¶n sau :
- Tr¾c vi thÞ kÝnh.
- Tr¾c vi vËt kÝnh.
KÝch thíc cña c¸c tÕ bµo, c¸c m« hay c¸c bã m¹ch cña
c¸c c¬ quan th©n, rÔ, l¸ ®Òu ®îc tÝnh b»ng micromet, ®o
trªn kÝnh hiÓn vi cã ®é phãng ®¹i kh¸c nhau tuú tõng lo¹i
mÉu vËt ta cÇn quan s¸t.
* Thíc ®o vËt kÝnh ( tr¾c vi vËt kÝnh).
Thíc dµi 1mm ®îc chia thµnh 100 phÇn b»ng nhau ( mçi
phÇn øng víi 0.01mm hay 10 micromet) g¾n trªn mét phiÕn
kÝnh vµ ®îc ®Ëy kÝn b»ng mét l¸ kÝnh trßn.
* Thíc ®o thÞ kÝnh (tr¾c vi thÞ kÝnh) cã 2 lo¹i .
Lo¹i 1 : Lo¹i nhá (kiÓu §øc) lµ mét miÕng kÝnh trßn ë
gi÷a cã kh¾c mét thíc dµi 10mm ®îc chia ra 100 phÇn
b»ng nhau. §êng kÝnh cña thíc nhá h¬n ®êng kÝnh trong
cña èng thÞ kÝnh, thíc ®îc ®Æt trong èng thÞ kÝnh.
Lo¹i 2 : Lo¹i to, lo¹i nµy ®îc g¾n vµo ®Çu èng thÞ kÝnh
cña kÝnh hiÓn vi. Thíc ®o thÞ kÝnh nµy gåm mét thÞ kÝnh
15 X vµ nh÷ng bé phËn ®Ó ®o, mét kÝnh cè ®Þnh (cã
kh¾c 8 v¹ch tõ 0 ®Õn 8, mçi v¹ch c¸ch nhau 1mm) vµ mét
kÝnh di ®éng ( cã kh¾c 2 v¹ch chÐo h×nh ch÷ X vµ hai
®o¹n v¹ch song song). KÝnh di ®éng liªn quan ®Õn èc
®iÒu chØnh chia 100 v¹ch b»ng nhau. Khi vÆn èc xoay hÕt
mét vßng nghÜa lµ hÕt 100 v¹ch th× kÝnh di chuyÓn ®îc
10
1mm vµ khi vÆn ®i mét v¹ch th× sÏ chuyÓn dÞch ®îc
0.01mm.
3.2. C¸ch ®o
Ph¶i x¸c ®Þnh ®é dµi mçi v¹ch trªn thíc ®o thÞ kÝnh (®é
dµi cña v¹ch thay ®æi khi thay ®æi ®é phãng ®¹i cña
kÝnh) .
§Ó x¸c ®Þnh ®é dµi cña mçi v¹ch ta ®Æt thíc ®o cña vËt
kÝnh lªn m©m kÝnh, l¾p thíc ®o thÞ kÝnh vµo kÝnh hiÓn vi
quan s¸t trong trêng kÝnh vµ ®iÒu chØnh cho hai thíc ®o
song song nhau, gÇn chËp vµo nhau.
§iÒu chØnh ®Ó mét v¹ch cña thíc ®o thÞ kÝnh trïng víi
mét v¹ch nµo ®ã cña thíc ®o vËt kÝnh, t×m mét v¹ch nµo
®ã còng trïng nh vËy ë c¶ hai thíc ®o.
Bá tr¾c vi vËt kÝnh ra, thay vµo ®ã lµ mÉu vËt cÇn quan
s¸t. KÝch thíc cña vËt b»ng sè v¹ch nh©n víi trÞ sè cña mçi
v¹ch ( theo ph¬ng ph¸p ®o cña Pausenva (1970) [7] ).
VÝ dô :
Víi vËt kÝnh 10 X : Ta thÊy 30 kho¶ng cña tr¾c vi thÞ kÝnh
trïng víi 20 kho¶ng cña tr¾c vi vËt kÝnh nªn trÞ sè cña mçi
v¹ch trªn tr¾c vi thÞ kÝnh lµ : (20*10)/30 = 6.66 ~ 6.7
(µm).
Víi vËt kÝnh 40X :Ta thÊy 60 kho¶ng cña tr¾c vi thÞ kÝnh
trïng víi 10 kho¶ng cña tr¾c vi vËt kÝnh nªn trÞ sè cña mçi
v¹ch trªn thíc ®o thÞ kÝnh lµ : ( 10*10)/60 = 1.66 ~ 1.7
(µm).
3.3. Sö dông c¸c tham sè thèng kª
11
Chóng t«i sö dông c¸c tham sè thèng kª ( §µo H÷u Hå,
X¸c suÊt thèng kª, Nhµ xuÊt b¶n §HQG Hµ Néi 1996).
* Trung b×nh céng mÉu :
X TB
X
i
n
* §é lÖch chuÈn :
DS
DS
Trong ®ã :
XTB
X
XTB
2
i
(Víi
n<25)
n
X
i
X TB
2
n 1
(Víi
n>25)
Lµ gi¸ trÞ trung b×nh cña mÉu
Xi
Lµ gi¸ trÞ cña mÉu
n
Lµ sè mÉu ®îc xö lý
3.4. Ph¬ng ph¸p ®o, ®Õm khÝ khæng trªn kÝnh hiÓn
vi
Nh tr¾c vi ë trªn : ë ®é phãng ®¹i 400 lÇn, mét v¹ch cña
tr¾c vi thÞ kÝnh trïng víi 10 kho¶ng cña tr¾c vi vËt kÝnh nªn
trÞ sè cña mçi v¹ch lµ: (10*10)/60 = 1.66 ~ 1.7 (µm), thíc
®o thÞ kÝnh = 100 v¹ch = 100*1.7 = 170 (µm).
B¸n kÝnh cña tr¾c vi thÞ kÝnh = 85 (µm) suy ra S = π*r2 =
3.14*852 = 22685µm2 = 0.02268 mm2. (víi 1mm2 =106 µm )
VËy cø mét diÖn tÝch lµ 0.02268 mm 2 cã a khÝ khæng.
Suy ra cã a/0.02268 (khÝ khæng).
3.5. Ph¬ng ph¸p chôp ¶nh qua kÝnh hiÓn vi
12
Chän tiªu b¶n ®Ñp râ nÐt nhÊt ®Ó chôp ¶nh. Tæng hîp
sè liÖu, lËp b¶ng so s¸nh vÒ kÝch thíc sè lîng, ®é më khe lç
khÝ khæng cña c¸c c©y kh¸c nhau.
Ch¬ng III
§iÒu kiÖn tù nhiªn - x· héi vµ nh©n v¨n vïng
nghiªn cøu
I. VÞ trÝ ®Þa lý
Thµnh phè Vinh cã diÖn tÝch 6433.1 ha trong ®ã néi
thµnh cã 13 phêng víi diÖn tÝch 245.43 ha chiÕm 4.32%
diÖn tÝch tù nhiªn. §©y lµ mét thµnh phè lín cña miÒn
Trung cã to¹ ®é ®Þa lý 18 0 40’ VÜ ®é B¾c vµ 105 0 40’ Kinh
®é §«ng, nã gi¸p víi c¸c tØnh :
PhÝa Nam gi¸p víi Hµ TÜnh. PhÝa §«ng vµ phÝa B¾c gi¸p
víi huyÖn Nghi Léc, phÝa T©y gi¸p víi Hng Nguyªn, c¸ch Hµ
Néi 300 Km vÒ ph¸i Nam, c¸ch Thµnh phè Hå ChÝ Minh
1400 Km vÒ phÝa B¾c. Tõ Thµnh phè Vinh cã thÓ ®i Lµo,
§«ng B¾c Th¸i Lan vµ mét sè n¬i thuéc khu vùc §«ng Nam
¸.
Giao lu víi Quèc tÕ vÒ ®êng biÓn, giao lu víi c¸c níc trong
khu vùc vµ trªn thÕ giíi.
II. §Þa chÊt vµ ®Þa h×nh
Theo tµi liÖu “ §Ò ¸n qui ho¹ch b¶o vÖ m«i trêng Thµnh
phè Vinh NghÖ An” cña TiÕn sÜ Mai Träng Th«ng (ViÖn khoa
häc ®¹i lý, viÖn khoa häc vµ c«ng nghÖ Uû ban nh©n d©n
tØnh NghÖ An, Së khoa häc c«ng nghÖ m«i trêng) th× c¸c
®¹i phËn khu vùc Thµnh phè Vinh - NghÖ An nh×n chung
13
kh«ng cã sù ph©n dÞ nhiÒu. Chóng chñ yÕu lµ c¸c thµnh t¹o
c¸t kÕt, ®¸ ry«lit thuéc hÖ tÇng s«ng C¶, ®ång tr©u vµ c¸c
thµnh t¹o cuén s«i c¸t bét thuéc vÒ tÇng trÇm tÝch trong c¸c
thêi kú pleistocen vµ holocen. Thµnh phè vinh n»m trong ®íi
kiÕn t¹o Thanh – NghÖ TÜnh thuéc phÇn yªn ngùa cña phøc
hÖ nÕp nèi lín paleozoi. Trong khu vùc ®« thÞ Vinh c¸c ho¹t
®éng kinh tÕ x· héi lµm biÕn ®æi rÊt nhiÒu c¬ chÕ vµ qu¸
tr×nh tù nhiªn, h×nh th¸i, ®Þa h×nh. Song quan träng nhÊt
®ã lµ c¸c c«ng tr×nh ®ª s«ng Lam, hÖ thèng giao th«ng,
thuû lîi vµ c¸c nhµ m¸y míi.
III. KhÝ hËu thuû v¨n
NghÖ An n»m trong vïng B¾c Trung Bé cã ®iÒu kiÖn khÝ
hËu mang tÝnh chuyÓn tiÕp gi÷a khÝ hËu ph¸i B¾c vµ khÝ
hËu §«ng trêng s¬n. §ã lµ khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa. Hµng
n¨m cã hai mïa râ rÖt, cã biÕn ®éng tõ mïa nµy sang mïa
kh¸c. Theo sè liÖu cña tr¹m KhÝ tîng thuû v¨n B¾c Trung
Bé, ®Æc ®iÓm khÝ hËu Thµnh phè Vinh nh sau : Mïa ®«ng
(mïa kh«) ®iÒu kh¸c biÖt ®Çu tiªn cã thÓ nhËn thÊy ë Vinh
mïa ®«ng bít l¹nh h¬n so víi B¾c Bé. NhiÖt ®é trung b×nh
ë ®©y cao h¬n B¾c Bé trªn díi 10. Mïa ®«ng trïng víi mïa
giã §«ng B¾c tõ th¸ng 11 n¨m tríc ®Õn th¸ng ba n¨m sau,
cã lîng ma nhá h¬n 100 mm/1 th¸ng, nhiÖt ®é trung b×nh
lµ 200, Thµnh phè Vinh cã mét mïa ®«ng Èm ít h¬n so víi
c¸c ®Þa ph¬ng miÒn B¾c. suèt mïa ®«ng ë ®©y ®é Èm t¬ng ®èi cao trªn 85%. Mïa hÌ (mïa ma) trïng víi mïa giã nam
Lµo tõ th¸ng 05 ®Õn th¸ng 09. Hµng n¨m ë vinh cã 39 ngµy
kh« nãng. C¸c th¸ng ®Çu mïa h¹ lµ c¸c th¸nh kh« nhÊt, ®é
14
Èm trung b×nh th¸ng 05 ®Õn th¸ng 06 chØ ®¹t 74 ®Õn
76%, lîng ma trung b×nh ®¹t 113 mm ®Õn 118 mm/th¸ng,
nhiÖt ®é trung b×nh lµ 25 0. khÝ hËu Thµnh phè Vinh phong
phó vµ ®a d¹ng ®ång thêi cã sù ph©n ho¸ s©u s¾c, biÕn
®æi m¹nh mÏ theo thêi gian. NhiÖt ®é kh«ng khÝ b×nh
qu©n trong n¨m lµ 280 , nhiÖt ®é cao nhÊt lµ 40 ®Õn 420,
nhiÖt ®é thÊp nhÊt lµ 40, lîng ma b×nh qu©n hµng n¨m lµ
24000mm/n¨m. Tuy nhiªn lîng ma tËp trung vµo th¸ng 09
vµ th¸ng 10, cã ngµy cao nhÊt lµ 378 mm/ngµy.
§é Èm kh«ng khÝ trong n¨m lµ 86%. ChÕ ®é giã, giã
§«ng B¾c kho hanh vµo c¸c th¸ng 10, 11, 12 n¨m tríc vµ
th¸ng 1, 2, 3 n¨m sau. Giã t©y nam kh« nãng vµo c¸c th¸ng
5, 6, 7, 8, 9, sè giê n¾ng trung b×nh lµ 1996 giê/n¨m. B·o
vµ ¸p thÊp hµng n¨m Thµnh phè Vinh chÞu ¶nh hëng cña 1
®Õn 2 c¬n b·o cÊp 8, cÊp 9 ®Õn cÊp 12 kÌm theo ma lín
g©y lôt léi. Tuy nhiªn h¬n 10 n¨m gÇn ®©y b·o Ýt ®æ bé
vµo thµnh phè. Thuû v¨n Thµnh phè Vinh cã tæng diÖn tÝch
nguån níc mÆt lµ 469 ha, trong ®ã mÆt níc s«ng lµ 173 ha.
M¹ng líi s«ng ngßi trong Thµnh phè kh¸ dµy víi mËt ®é s«ng
®¹t tíi 1 ®Õn 1.5 km/1 km2 bao bäc quanh Thµnh phè Vinh
lµ c¸c kªnh ®µo dÉn níc tõ s«ng Lam nh s«ng §µo phÝa Nam
Thµnh phè, s«ng KÎ Gai phÝa T©y Thµnh phè. Hµng n¨m
Thµnh phè Vinh nhËn 1.2 tû m3 níc ngät do ma ®æ xuèng
nhng ph©n bè kh«ng ®Òu nªn g©y ra lò lôt.
IV. Th¶m thùc vËt
Th¶m thùc vËt ë ®©y nghÌo nµn vÒ thµnh phÇn loµi còng
nh sè lîng c¸c taxon do Thµnh phè Vinh ®Êt ®ai chñ yÕu lµ
15
x©y ®uùng nhµ ë, trô së, nhµ m¸y, trêng häc…v× vËy diÖn
tÝch ®Êt canh t¸c kh«ng nhiÒu chØ t¹p trung mét sè Ýt c¸c
vïng ngo¹i « cña thµnh phè nh : Phêng Hng Dòng, Hng Hoµ,
Vinh T©n, Hng Léc ë c¸c vïng phô cËn cña Thµnh phè nh :
HuyÖn Nghi Léc, Hng Nguyªn (NghÖ An), Nghi Xu©n (Hµ
TÜnh). §Êt canh t¸c ë ®©y cßn chiÕm mét diÖn tÝch kh¸ lín
v× vËy th¶m thùc vËt phong phó vµ ®a d¹ng h¬n. c©y
trång chñ yÕu ë c¸c vïng nµy lµ nh÷ng c©y l¬ng thùc ng¾n
ngµy nh lóa, ng«, khoai, s¾n, bÇu, bÝ, da chuét…ngoµi c©y
l¬ng thùc vµ mét sè c©y trång kh¸c, ë ®©y hä trång mét sè
c©y l©m nghiÖp nh : phi lao, b¹c hµ, xµ cõ, b¹ch ®µn lµ
nh÷ng c©y lÊy gç. C©y xanh ®· ®îc trång ë 126 tuyÕn ®êng lín nhá trong Thµnh phè. Nh×n chung thùc vËt ë ®©y lµ
nh©n t¹o v× vËy nã mang tÝnh ®ång nhÊt theo mïa.
V. §iÒu kiÖn kinh tÕ – X· héi
§Æc ®iÓm kinh tÕ : Cïng víi c¶ níc nãi chung vµ tØnh
NghÖ An nãi riªng, Thµnh phè Vinh ®· vµ ®ang chuyÓn
dÞch nÒn kinh tÕ theo ®óng híng c«ng, tiÓu thñ c«ng
nghiÖp, dÞch vô n«ng nghiÖp gi¶m dÇn tû träng n«ng – l©m
– ng, t¨ng dÇn tû träng c«ng nghiÖp, nghµnh c«ng nghiÖp
ph¸t triÓn : Gi¸ trÞ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp b×nh qu©n giai
®o¹n 1996-2000 ®¹t 13.81% n¨m 2001 t¨ng 12.04%,
nghµnh tiÓu thñ c«ng nghiÖp cã 174 doanh nghiÖp, giai
®o¹n 1996-1998 b¾t ®Çu h×nh thµnh c¸c c«ng ty t nh©n
ph¸t triÓn m¹nh kinh tÕ hé nªn tèc ®é t¨ng trëng cao. D©n
c lao ®éng theo sè liÖu tæng ®iÒu tra toµn quèc 04/1999
tæng d©n sè thµnh phè Vinh lµ 215302 ngêi, n¨m 2002 t¨ng
16
lªn 225656 ngêi. Hçu hÕt c¸c d©n téc kinh ph©n bè trªn 13
phêng vµ 5 x·. sù ph©n bè d©n sè kh«ng ®ång ®Òu, b×nh
qu©n mËt ®é d©n sè néi thµnh n¨m 2001 lµ 6559 ngêi / 1
km2 trong khi khu vùc ngo¹i « chØ ®¹t 1432 ngêi/1 km2.
Nh©nkhÈu trong ®é tuæi lao ®éng n¨m 2001 lµ 121071 ngêi chiÕm 54.75%. Y tÕ vµ b¶o vÖ søc khoÎ : hiÖn t¹i trªn
®Þa bµn thµnh phè cã 5 bÖnh viÖn, 30 tr¹m y tÕ cña 18 phêng x·. Gi¸o dôc- ®µo t¹o : n¨m häc 2001-2002 tæng sè trêng häc cña c¸c hÖ lµ 83 trêng víi 1766 líp häc, tæng sè gi¸o
viªn 4225 ngêi, hÖ th«ng ®µo t¹o vµ d¹y nghÒ cña tØnh vµ
khu vùc tËp tung nhiÒu ë Thµnh phè. Toµn thµnh phè cã 1
trêng §¹i häc, 2 trêng Cao ®¼ng s ph¹m, 3 trêng Trung häc
chuyªn nghiÖp, 7 trêng d¹y nghÒ, 1 TT Gi¸o dôc thêng
xuyªn cña tØnh. V¨n ho¸ th«ng tin- thÓ dôc thÓ thao c¶
thµnh phè cã 2 r¹p chiÕu bãng, 1 c©u l¹c bé, 1 nhµ triÓn
l·m, 1 nhµ xuÊt b¶n vµ 2 nhµ in.
Qua ®ã chóng t«i thÊy ®Æc ®iÓm kinh tÕ – x· héi th×
thµnh phè Vinh lµ mét trung t©m kinh tÕ chÝnh trÞ cña
TØnh NghÖ An vµ khu vùc B¾c miÒn Trung nªn tr×nh ®é
daan chÝ cao, nguån nh©n lùc cã tr×nh ®é kh¸ nhiÒu vµ
bµi b¶n, b¶n chÊt con ngêi ë ®©y cÇn cï s¸ng t¹o, ®©y
còng lµ mét hÖ thèng cã qui m« x©y dùng mét x· héi v¨n
minh trÝ tuÖ, c©y xanh ngµy ®îc mét chó ý ph¸t triÓn.
17
Ch¬ng IV
kÕt qu¶ nghiªn cøu
I. §Æc ®iÓm chung cña hä bÇu bÝ (Cucurbitaceae)
Sèng bß hoÆc leo nhê tua cuèn, l¸ ®¬n, mäc c¸ch,
kh«ng cã l¸ kÌm. Hoa ®¬n tÝnh cïng gèc hoÆc kh¸c gèc,
®Òu mÉu 5. §µi gåm 5 l¸ ®µi, cã khi dÝnh nhau, trµng cã 5
c¸nh hoa, thêng dÝnh nhau, nhÞ 5, rêi hoÆc dÝnh. Bé nhuþ
gåm 3 l¸ no·n dÝnh thµnh bÇu h¹ rÊt ®Æc trng bëi cã bÇu
h¹ vµ cã qña mäng ®Æc biÖt.
Hoa ®ùc cã c«ng thøc lµ K(5)C(5)A(5) vµ hoa c¸i cã c«ng
thøc lµ : K(5)C(5)G(5) . Hä nµy cã 120 chi, 1000 loµi ph©n bè ë
c¸c vïng nhiÖt ®íi vµ cËn nhiÖt ®íi. ë ViÖt Nam cã 23 chi,
gÇn 50 loµi. NhiÒu loµi cho qu¶ ¨n vµ rau ¨n.
iI. C¸c loµi nghiªn cøu
II.1. C©y míp (Luffa cylindrica (L). Roen)
1.1. §Æc ®iÓm h×nh th¸i
C©y míp th©n cã 5 c¹nh dµi tíi 13 ®Õn 15 mÐt, th©n
leo cã tua cuèn, ph©n nh¸nh , l¸ ®¬n mäc c¸ch. L¸ xÎ tõ 5
18
®Õn 7 thuú, mÐp l¸ cã r¨ng ca, kÝch thíc kho¶n 6-25 x 8-27
cm. Gèc l¸ h×nh tim, chãp l¸ nhän, l¸ mµu xanh ®Ëm,
cuèng l¸ dµi 5 ®Õn 10 cm. Hoa ®¬n tÝnh cïng gèc. Côm hoa
®ùc h×nh thµnh cã tõ 4 ®Õn 20 hoa, hoa c¸i mäc ®¬n
®äc, ®êng kÝnh hao 4 ®Õn 5 cm, hoa mÉu 5, c¸nh hao
mµu vµng nh¹t, qu¶ h×nh trô, dµi 30 ®Õn 60 cm, vá h¬i sï
s× mµu xanh nh¹t, cã vÖt, mµu xanh ®Ëm däc theo qu¶.
Vßi nhuþ tån t¹i trªn nóm qu¶, h¹t h×nh bÇu dôc réng, dµi tõ
1 ®Õn 1.5 cm, vá nh½n cã mµu tr¾ng (khi cßn non), mµu
®en (khi ®· giµ).
1.2. §Æc ®iÓm gi¶i phÉu
1.2.1. RÔ c©y míp
§êng kÝnh rÔ c©y trëng thµnh trung b×nh lµ 2791.3 µm.
* L¸t c¾t ngang :
Quan s¸t trªn l¸t c¾t ngang cña rÔ chÝnh chóng t«i thÊy
cÊu tróc gi¶i phÉu nh sau:
- Líp bÇn : Gåm 1-2 líp tÕ bµo ngoµi cïng ho¸ bÇn, líp nµy
dµy 16.75 µm.
- Nhu m« vá : Gåm 3- 4 líp tÕ bµo nhu m« vá s¬ cÊp,
mµng máng cã chøa c¸c h¹t tinh bét ( b¾t mµu cña thuèc
nhuém ). C¸c tÕ bµo xÕp kh«ng sÝt nhau, gi÷a c¸c tÕ bµo
cã gian bµo nhá, líp nµy dµy 234.5 µm.
- PhÇn trô : Gåm c¸c bã m¹ch vµ nhu m« ruét. PhÇn nµy
cã ®êng kÝnh trung b×nh lµ 2540 µm. ë ®©y gåm 4 bã
m¹ch lín, mçi bã m¹ch lín l¹i chia thµnh 2 bã m¹ch nhá, c¶
hÖ thèng gåm 8 bã m¹ch xÕp theo kiÓu chång chÊt.
19
Libe b¾t mµu ®á cña cacmin, n»m ë phÝa ngoµi gi¸p víi
nhu m« vá sau ®ã ®Õn vïng tîng tÇng vµ ®Õn gç, bã gç ë
®©y b¾t mµu xanhmetylen .
Libe : Cã cÊu t¹o 4-5 líp tÕ bµo xÕp sÝt nhau mµng
máng b¾t mµu ®á cña Cacmin. Dµy 80.4 µm.
Vïng tîng tÇng : Gåm 3-4 líp tÕ bµo h×nh ch÷ nhËt dµi,
hÑp xÕp sÝt nhau. Dµy 73.7 µm .
M¹ch gç : b¾t mµu xanh cña xanhmetylen.
M¹ch gç thø cÊp : Cã ®êng kÝnh trung b×nh lµ 149
µm,v¸ch m¹ch gç dµy 26.8 µm.
M¹ch gç s¬ cÊp : B¾t mµu xanh cña xanhmetylen
Tia tuû : Gi÷a 8 bã m¹ch nhá lµ 8 tia tuû ®îc h×nh thµnh
do ho¹t ®éng cña tîng tÇng gåm nh÷ng tÕ bµo nhu m«, cã
khi con chøa c¶ tinh bét. Tia tuû cã cÊu t¹o 4-5 líp tÕ bµo,
mµng máng, h×nh ch÷ nhËt xÕp theo kiÓu xuyªn t©m [9].
Nhu m«
vá
Libe
Tîng tÇng
M¹ch gç thø
cÊp
Líp bÇn
Tia
tuû
H×nh 1. CÊu tróc rÔ
c©y míp mípmípmíp
B¶ng 1. Mét sè chØ sè c¬ b¶n cña cÊu tróc rÔ c©y míp
*
xÐt :
Tªn
Líp bÇn
Nhu m« vá
Bã libe
V¸ch m¹ch
gç
Sè líp tÕ bµo
1-2
3-4
4-5
§é dµy (µm)
16.75
234.5
80.4
26.8
NhËn
20
- Xem thêm -