TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG
KHOA KINH TẾ & KINH DOANH QUỐC TẾ
CHUYÊN NGÀNH KINH TẾ ĐỐI NGOẠI
--------o0o-------
KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP
Đề tài:
PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP PHỤ TRỢ CHO CÁC
DOANH NGHIỆP VỪA VÀ NHỎ Ở TRUNG QUỐC
VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM
Sinh viên thực hiện
:
Nguyễn Thị Thuý Hằng
Lớp
:
Anh 6
Khóa
:
K43B
Giáo viên hướng dẫn
:
PGS.TS Vũ Sỹ Tuấn
Hà Nội, tháng 6/ 2008
Kho¸ luËn t«t nghiÖp- Tr-êng §H Ngo¹i Th-¬ng
MỤC LỤC
Lêi më ®Çu ......................................................................................................... 1
Ch-¬ng I: Tæng quan vÒ CNPT vµ t¸c ®éng cña nã ®èi víi c¸c
doanh nghiÖp võa vµ nhá .......................................................................... 4
I.Tæng quan vÒ CNPT ........................................................................................... 4
1. Kh¸i niÖm vÒ CNPT ...................................................................................... 4
1.1. Quan niÖm trªn thÕ giíi vÒ CNPT............................................................ 4
1.2.Quan niÖm cña ViÖt Nam vÒ CNPT .......................................................... 5
2. §Æc ®iÓm cña ngµnh CNPT ........................................................................... 6
2.1. CNPT lµ ngµnh ®ßi hái nhiÒu vèn vµ tr×nh ®é c«ng nghÖ cao ................... 6
2.2. CNPT bao phñ mét ph¹m vi réng c¸c ngµnh chÕ t¹o ................................ 7
3. Qui m« cña ngµnh CNPT............................................................................... 7
4. Vai trß cña ngµnh CNPT trong ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n-íc ............................. 8
4.1. §Èy m¹nh chuyªn m«n ho¸ ..................................................................... 8
4.2. Thóc ®Èy øng dông c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ................................................... 9
4.3. C¶i thiÖn c¬ cÊu lao ®éng theo h-íng tÝch cùc ......................................... 9
4.4. T¹o tiÒn ®Ò ph¸t triÓn bÒn v÷ng ............................................................. 10
5. C¸c nh©n tè ¶nh h-ëng ®Õn CNPT ............................................................... 10
5.1. Qui m« cÇu ........................................................................................... 10
5.2. Th«ng tin .............................................................................................. 11
5.3. Tiªu chuÈn chÊt l-îng. .......................................................................... 11
5.4. Nguån nh©n lùc..................................................................................... 12
5.5. ChÝnh s¸ch cña ChÝnh Phñ..................................................................... 12
II. T¸c ®éng cña CNPT ®èi víi c¸c dN võa vµ nhá .............................................. 13
1. Ph¸t huy c¸c nguån lùc cña doanh nghiÖp ................................................... 13
2. TËn dông ngo¹i lùc ...................................................................................... 14
2.1. CNPT gióp chuyÓn giao c«ng nghÖ tõ c¸c doanh nghiÖp FDI ................ 14
Kho¸ luËn t«t nghiÖp- Tr-êng §H Ngo¹i Th-¬ng
2.2. §a d¹ng ho¸ c¬ cÊu c¸c doanh nghiÖp trong ngµnh CNPT ®¸p øng nhu
cÇu c¸c doanh nghiÖp FDI............................................................................ 15
3. N©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cho c¸c DNVVN .......................................... 17
3.1. Kh¸i niÖm vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh ......................................................... 17
3.2. Tiªu chÝ ®¸nh gi¸ n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp ....................... 17
3.2.1.Vèn.................................................................................................. 17
3.2.2. Tr×nh ®é c«ng nghÖ ......................................................................... 18
3.2.3. S¶n phÈm ........................................................................................ 19
3.2.4. Nguån lùc kinh doanh ..................................................................... 20
Ch-¬ng II: Thùc tr¹ng ph¸t triÓn CNPT cho c¸c doanh nghiÖp
võa vµ nhá Trung Quèc. ........................................................................... 22
I. Sù h×nh Thµnh vµ ph¸t triÓn CNPT ë c¸c DNVVN cña Trung Quèc................. 22
1. Nguyªn nh©n ph¸t triÓn CNPT cho c¸c DNVVN Trung Quèc...................... 22
1.1. Nguyªn nh©n kh¸ch quan ...................................................................... 22
1.1.1. Hîp t¸c ho¸ vµ chuyªn m«n ho¸- tÊt yÕu kh¸ch quan cña sù ra ®êi vµ
ph¸t triÓn cña CNPT Trung Quèc. ............................................................. 22
1.1.2. DNVVN phï hîp víi ®Æc ®iÓm ngµnh CNPT .................................. 23
1.2. Nguyªn nh©n chñ quan: CNPT lµ nhu cÇu bøc thiÕt mµ néi t¹i nÒn kinh tÕ
Trung Quèc ®ßi hái...................................................................................... 25
2. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña CNPT ë c¸c DNVVN Trung Quèc .............. 27
2.1. Giai ®o¹n s¬ khai (Tr-íc n¨m 1978) ..................................................... 27
2.2. Giai ®o¹n h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn (Tõ sau n¨m 1978 ®Õn nh÷ng n¨m ®Çu
thÕ kû XXI) ................................................................................................. 28
2.3. Giai ®o¹n t¨ng tr-ëng m¹nh (tõ n¨m 2001 trë l¹i ®©y) .......................... 31
II. ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn CNPT cho c¸c DNVVN cña Trung Quèc ..................... 33
1. C¶i t¹o vµ ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp phô trî võa vµ nhá ë thµnh phè vµ thÞ
trÊn d-íi nhiÒu h×nh thøc................................................................................. 34
1.1. §èi víi c¸c doanh nghiÖp tËp thÓ .......................................................... 34
1.2. §èi víi c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc. ..................................................... 35
1.3. §èi víi c¸c doanh nghiÖp phi c«ng h÷u ................................................. 36
Kho¸ luËn t«t nghiÖp- Tr-êng §H Ngo¹i Th-¬ng
2. T¹o dùng m«i tr-êng ph¸p lý b×nh ®¼ng. ..................................................... 36
3. ¦u ®·i vÒ thuÕ............................................................................................. 37
3.1. ThuÕ thu nhËp doanh nghiÖp ................................................................. 38
3.2. ThuÕ xuÊt nhËp khÈu ............................................................................. 39
4. ¦u ®·i vÒ tµi chÝnh, tÝn dông ....................................................................... 39
4.1. Hç trî vÒ tµi chÝnh ................................................................................ 39
4.2. Hç trî vÒ ®¶m b¶o tÝn dông ................................................................... 42
5. Hç trî kü thuËt ............................................................................................ 43
5.1. ChÝnh s¸ch hç trî vÒ c«ng nghÖ............................................................. 44
5.2. Hç trî vÒ ph¸t triÓn c¸c kü n¨ng kh¸c. .................................................. 46
6. ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn thÞ tr-êng................................................................... 47
6.1. Thµnh lËp quü ph¸t triÓn thÞ tr-êng quèc tÕ. .......................................... 47
6.2. Tæ chøc c¸c cuéc triÓn l·m. ................................................................... 47
6.3. Xóc tiÕn liªn kÕt gi÷a c¸c DNVVN víi c¸c doanh nghiÖp lín, c¸c doanh
nghiÖp FDI, c¸c c«ng ty ®a quèc gia. ........................................................... 48
6.4. H-íng dÉn vµ gióp ®ì c¸c DNVVN t¨ng c-êng xuÊt khÈu vµ trao ®æi s¶n
phÈm............................................................................................................ 49
II. Thùc tr¹ng ph¸t triÓn CNPT ë Trung Quèc ..................................................... 49
1. T¸c ®éng cña CNPT ®èi víi c¸c DNVVN Trung Quèc ................................ 49
2. Thùc tr¹ng ph¸t triÓn CNPT cho c¸c DNVVN ë mét sè ngµnh .................... 53
1.1. Ngµnh « t«, xe m¸y ............................................................................... 53
1.1.1. §èi víi ngµnh « t« .......................................................................... 53
1.1.2. §èi víi ngµnh xe m¸y ..................................................................... 56
1.2. Ngµnh dÖt may ...................................................................................... 58
1.3. Ngµnh ®iÖn ®iÖn tö ................................................................................ 60
III. §¸nh gi¸ chung vÒ thùc tr¹ng ph¸t triÓn CNPT cho c¸c DNVVN Trung Quèc
........................................................................................................................... 62
1. Nh÷ng thµnh c«ng ®¹t ®-îc ......................................................................... 62
2. Nh÷ng h¹n chÕ. ........................................................................................... 63
Kho¸ luËn t«t nghiÖp- Tr-êng §H Ngo¹i Th-¬ng
Ch-¬ng III: Bµi häc cho ViÖt Nam trong viÖc ph¸t triÓn CNPT
cho c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá. ..................................................... 65
I. Thùc tr¹ng ph¸t triÓn CNPT cho c¸c Doanh nghiÖp võa vµ nhá ë ViÖt Nam..... 65
1. Thùc tr¹ng ngµnh CNPT ViÖt Nam .............................................................. 65
1.1. Tæng quan ngµnh CNPT ViÖt Nam ........................................................ 65
1.1.1. C¸c doanh nghiÖp phô trî................................................................ 65
1.1.2. S¶n phÈm phô trî ............................................................................ 66
1.2. ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn CNPT ViÖt Nam .................................................. 68
1.2.1. ChÝnh s¸ch néi ®Þa ho¸ .................................................................... 68
1.2.2. ChÝnh s¸ch vÒ thuÕ nhËp khÈu nguyªn phô liÖu, linh kiÖn, phô tïng 69
2. Thùc tr¹ng CNPT ë c¸c DNVVN ViÖt Nam ................................................ 70
2.1. Sù ph¸t triÓn cña c¸c DNVVN ViÖt Nam .............................................. 70
2.2. Thùc tr¹ng c¸c DNVVN trong ngµnh CNPT.......................................... 71
3. §¸nh gi¸ chung qu¸ tr×nh ph¸t triÓn CNPT cho DNVVN ë ViÖt Nam .......... 74
3.1. Thµnh tùu.............................................................................................. 74
3.2. H¹n chÕ................................................................................................. 74
II. Bµi häc kinh nghiÖm tõ Trung Quèc trong viÖc ph¸t triÓn CNPT cho c¸c
DNVVN ............................................................................................................. 75
1. Thèng nhÊt nhËn thøc, quan ®iÓm vÒ ph¸t triÓn CNPT cho c¸c DNVVN. .... 76
2. TriÓn khai ®ång bé vµ nhanh chãng ®ång thêi c¸c biÖn ph¸p hç trî cho c¸c
DNVVN tham gia CNPT. ................................................................................ 78
2.1. Hç trî vÒ vèn ........................................................................................ 78
2.2. Hç trî vÒ c«ng nghÖ .............................................................................. 82
2.2.1. §èi víi c«ng nghÖ nhËp .................................................................. 82
2.2.2. §èi víi c«ng nghÖ trong n-íc. ........................................................ 83
2.3. Hç trî vÒ th«ng tin vµ thÞ tr-êng ........................................................... 85
2.4. Hç trî vÒ mÆt b»ng s¶n xuÊt. ................................................................. 87
III. Mét sè gi¶i ph¸p ph¸t triÓn CNPT cho c¸c DNVVN ë ViÖt Nam .................. 89
Kho¸ luËn t«t nghiÖp- Tr-êng §H Ngo¹i Th-¬ng
1. VÒ phÝa ChÝnh phñ. ..................................................................................... 89
1.1. Hoµn thiÖn hÖ thèng chÝnh s¸ch vµ thèng nhÊt nhËn thøc ...................... 89
1.1.1. Hoµn thiÖn khu«n khæ ph¸p lý ........................................................ 89
1.1.2. Ban hµnh chÝnh s¸ch ph¸t triÓn CNPT mét c¸ch ®ång bé vµ chi tiÕt 90
1.1.3. §Èy m¹nh c¶i c¸ch hµnh chÝnh........................................................ 91
1.1.4. Hoµn thiÖn chÝnh s¸ch tµi chÝnh ...................................................... 92
1.1.5. C¶i c¸ch ch-¬ng tr×nh ®µo t¹o ......................................................... 93
1.2. §ång bé hÖ thèng chÝnh s¸ch hç trî doanh nghiÖp ................................ 94
1.2.1. Thùc hiÖn chÝnh s¸ch phï hîp ®Ó c¶i thiÖn t×nh tr¹ng thiÕu mÆt b»ng
s¶n xuÊt, ®ång thêi b¶o vÖ m«i tr-êng. ..................................................... 94
1.2.2. T¨ng c-êng kh¶ n¨ng tiÕp cËn vèn cho DN phô trî võa vµ nhá ........ 95
1.2.3. Hç trî doanh nghiÖp vÒ c«ng nghÖ vµ ®æi míi................................. 96
1.2.4. Hç trî vÒ th«ng tin .......................................................................... 97
1.3. Thóc ®Èy tinh thÇn kinh doanh .............................................................. 98
2. VÒ phÝa c¸c DNVVN trong n-íc. ................................................................ 99
2.1. T¨ng c-êng chuyªn m«n ho¸................................................................. 99
2.2. Nç lùc ®Çu t-, chuyÓn giao c«ng nghÖ ................................................. 100
2.3. T¨ng c-êng x©y dùng mèi liªn kÕt víi c¸c doanh nghiÖp l¾p r¸p. ........ 101
2.4. N©ng cao ý thøc kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp .............................. 102
KÕt luËn ......................................................................................................... 105
Danh môc tµi liÖu tham kh¶o ............................................................. 106
Kho¸ luËn t«t nghiÖp- Tr-êng §H Ngo¹i Th-¬ng
LỜI MỞ ĐẦU
Trong đường lối phát triển kinh tế theo hướng công nghiệp hoá- hiện đại
hoá, CNPT được coi là ngành công nghiệp được ưu tiên phát triển của mỗi
quốc gia. Nó đóng vai trò hết sức quan trọng trong nền kinh tế và được coi là
“xương sống” của các ngành công nghiệp. Đầu tư cho phát triển CNPT là
hoàn toàn phù hợp với tất yếu khách quan mà xu thế chuyên môn hoá và hợp
tác hoá mang lại. Phát triển CNPT sẽ hỗ trợ các ngành công nghiệp nội địa
phát triển, thu hút đầu tư nước ngoài và nâng cao năng lực cạnh tranh cho sản
phẩm xuất khẩu, góp phần phát triển kinh tế đất nước theo hướng tiên tiến,
hiện đại.
Tham gia các ngành CNPT có rất nhiều loại hình doanh nghiệp trong đó
chiếm tỷ trọng lớn nhất là các doanh nghiệp vừa và nhỏ(DNVVN). Đây là
một bộ phận có cơ chế hoạt động rất linh hoạt và đang đóng góp ngày càng
nhiều cho nền kinh tế. DNVVN góp phần giải quyết việc làm, giữ gìn và phát
triển các nghề truyền thống, đóng góp ngày càng lớn vào GDP. Chúng giữ
một vị trí quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế của bất kỳ quốc gia
nào, đặc biệt trong chính sách phát triển CNPT. Kinh nghiệm ở những nước
có nền CNPT phát triển cho thấy vai trò của các DNVVN là hết sức to lớn, để
cung cấp cho một doanh nghiệp lắp ráp cần đến hàng trăm thậm chí hàng
ngàn DNVVN làm vệ tinh. Nhờ có bộ phận này mà chuỗi cung ứng cho các
nhà lắp ráp, chế tạo trở nên đa dạng hơn và hiệu quả hơn. Tuy nhiên các
DNVVN lại hạn chế về vốn và công nghệ, kỹ năng quản lý- kinh doanh nên
để hoạt động tốt trong ngành CNPT các DNVVN cần rất nhiều sự hỗ trợ từ
các cơ quan hữu quan cũng như nỗ lực của bản thân.
1
Kho¸ luËn t«t nghiÖp- Tr-êng §H Ngo¹i Th-¬ng
Vậy làm thế nào để phát triển CNPT cho các DNVVN? Câu trả lời có thể
rút ra từ một thành công điển hình, đó là Trung Quốc, nước láng giềng có điều
kiện kinh tế xã hội và lợi thế so sánh rất gần với nước ta. Trước khi cải cách
kinh tế, Trung Quốc là một nền kinh tế khá lạc hậu, các DNVVN nhất là các
doanh nghiệp tư nhân bị kiềm chế, không có điều kiện phát triển, ngành
CNPT phát triển tự phát không theo quy hoạch nào cả, số các DNVVN làm
CNPT rất hạn chế. Sau thời kỳ đổi mới, với các chính sách ưu đãi và hỗ trợ từ
phía Chính phủ, các DNVVN nói chung và các DNVVN trong ngành CNPT
nói riêng đã không ngừng lớn mạnh, đóng góp ngày càng nhiều vào GDP.
Trung Quốc từ một nước lạc hậu về công nghệ trở thành một nước có nền
CNPT phát triển trong khu vực.
Vậy chính sách của Trung Quốc có điều gì đặc biệt? Chúng ta có thể học
hỏi được điều gì từ nước bạn? Trả lời những câu hỏi trên là điều mà đề tài này
hướng đến. Do vậy đề tài này được mang tên là: “ Phát triển công nghiệp
phụ trợ cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Trung Quốc và bài học kinh
nghiệm cho Việt Nam”.
Mục đích của đề tài là:
- Tiếp tục làm rõ và khẳng định vị trí, vai trò của các DNVVN trong CNPT
- Tìm hiểu chính sách phát triển CNPT cho các DNVVN của Trung Quốc
- Đúc rút kinh nghiệm cho Việt Nam
- Đề xuất một số kiến nghị
Kết cấu của đề tài:
Ngoài lời mở đầu, kết luận, phụ lục, danh mục tài liệu tham khảo và mục
lục, nội dung đề tài được chia làm 3 chương
2
Kho¸ luËn t«t nghiÖp- Tr-êng §H Ngo¹i Th-¬ng
Chương I: Tổng quan về CNPT và tác động của nó đối với các doanh
nghiệp vừa và nhỏ
Chương II: Thực trạng phát triển CNPT cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ
Trung Quốc
Chương III: Bài học cho Việt Nam trong việc phát triển CNPT cho các
DNVV
Trong quá trình thực hiện đề tài em đã cố gắng tìm hiểu, nghiên cứu những
tài liệu liên quan nhằm rút ra những kiến thức cơ bản nhất về việc phát triển
CNPT cho các DNVVN. Tuy nhiên do hạn chế về thời gian và tìm kiếm
thông tin nên đề tài chưa thể cung cấp đầy đủ thông tin về CNPT, DNVVN
cũng như chính sách của Trung Quốc và không tránh khỏi còn nhiều thiếu sót.
Em mong nhận được sự góp ý của các thầy cô và mọi người.
Để thực hiện được đề tài này em đã nhận được sự giúp đỡ của rất nhiều
người trong đó có thầy cô, bạn bè và gia đình. Em xin gửi lời cảm ơn chân
thành đến thầy giáo PGS.TS. Vũ Sỹ Tuấn, người đã tận tình hướng dẫn em.
Em cũng xin chân thành cảm ơn các thầy cô, gia đình và bạn bè, những người
đã luôn ủng hộ em.
Hà Nội, ngày 27/5/2008
3
Kho¸ luËn t«t nghiÖp- Tr-êng §H Ngo¹i Th-¬ng
CHƯƠNG I
TỔNG QUAN VỀ CNPT VÀ TÁC ĐỘNG CỦA NÓ ĐỐI
VỚI CÁC DOANH NGHIỆP VỪA VÀ NHỎ
I.TỔNG QUAN VỀ CNPT
1. Khái niệm về CNPT
1.1. Quan niệm trên thế giới về CNPT
CNPT hay công nghiệp hỗ trợ là một thuật ngữ không có gì là mới mẻ đối
với nhiều quốc gia trên thế giới. Nó được sử dụng rộng rãi ở cả những nước
phát triển và nước đang phát triển. CNPT ra đời từ khi xã hội có sự phân công
lao động ở trình độ cao. Nó chính là hệ thống các ngành công nghiệp vệ tinh
phục vụ cho các ngành công nghiệp chính. Tuy nhiên, cho đến nay vẫn chưa
có một định nghĩa thống nhất trên thế giới về CNPT. Tuỳ theo hoàn cảnh,
mục đích và chính sách của mình mà mỗi quốc gia có cách định nghĩa riêng
về CNPT.
Nước Mỹ, đất nước đứng đầu thế giới về phát triển công nghệ đã đưa ra
khái niệm về CNPT như sau: CNPT là các ngành cung cấp nguyên vật liệu,
linh kiện và thực hiện quá trình hỗ trợ việc sản xuất các nguyên vật liệu và
linh kiện đó nhằm phục vụ viêc lắp ráp các sản phẩm công nghiệp cuối cùng.
Nhật Bản, một nước đi sau song luôn đạt được những thành tựu lớn trong
phát triển công nghiệp lại hiểu về CNPT như sau: CNPT là thuật ngữ để chỉ
tình trạng thiếu công nghiệp sản xuất phụ tùng linh kiện, nó bao gồm các
doanh nghiệp vừa và nhỏ góp phần tăng cường cơ sở hạ tầng công nghiệp.
Đến năm 1993, Bộ Kinh tế công nghiệp và Thương mại Nhật Bản METI đã
chính thức đưa ra định nghĩa về CNPT như sau: CNPT là ngành công nghiệp
4
Kho¸ luËn t«t nghiÖp- Tr-êng §H Ngo¹i Th-¬ng
sản xuất những vật dụng cần thiết như nguyên liệu thô, phụ tùng và hàng hoá
tư bản…cho công nghiệp lắp ráp( gồm ô tô, điện, điện tử).
Đó là cách hiểu về CNPT của hai quốc gia có nền công nghiệp tiên tiến bậc
nhất trên thế giới. Còn ở Thái Lan, một quốc gia đang phát triển thì CNPT là
các ngành cung cấp các linh kiện máy móc và các dịch vụ kiểm tra cho các
ngành công nghiệp cơ bản.
Nhìn chung, về câu chữ có khác nhau nhưng quan niệm của các nước về
CNPT đều có những điểm tương đồng. Đó là: CNPT là một ngành công
nghiệp sản xuất ra các sản phẩm trung gian và tư liệu sản xuất. Nó phân biệt
với ngành công nghiệp khai thác các sản phẩm tự nhiên sẵn có hay công
nghiệp lắp ráp, chế tạo cho ra những sản phẩm cuối cùng. Nó phân biệt với
ngành dịch vụ mặc dù nó cũng cung cấp các dịch vụ hỗ trợ cho quá trình sản
xuất như kiểm tra, vận chuyển, kho bãi….
1.2.Quan niệm của Việt Nam về CNPT
Trước đây người Việt Nam dường như không quan tâm thậm chí còn rất
mơ hồ về CNPT. Kể từ khi sáng kiến chung Việt Nam- Nhật Bản về nâng cao
tính cạnh tranh của nền kinh tế Việt Nam trong thu hút FDI được thông qua
vào năm 2003 thì thuật ngữ CNPT mới được chú ý.
Theo các chuyên gia của Viện nghiên cứu chiến lược và chính sách công
nghiệp, Bộ công nghiệp thì CNPT là hệ thống các công nghệ và cơ sở sản
xuất chuyên đảm nhận việc cung cấp đảm bảo( thiết kế, nguyên vật liệu, bán
thành phẩm và linh kiện…) phục vụ cho việc lắp ráp các sản phẩm công
nghiệp cuối cùng.
Theo ông Tạ Đình Xuyên, Giám đốc trung tâm Hỗ trợ kỹ thuật doanh
nghiệp nhỏ và vừa( Bộ KHĐT), CNPT là ngành công nghiệp sản xuất ra các
linh kiện, chi tiết phục vụ cho sản phẩm cuối cùng. Ngành CNPT Việt Nam
5
Kho¸ luËn t«t nghiÖp- Tr-êng §H Ngo¹i Th-¬ng
bao gồm: các ngành sản xuất chế tạo khuôn mẫu, đồ gá, linh kiện, phụ tùng và
lắp ráp bán thành phẩm. Sản phẩm của ngành CNPT chủ yếu phục vụ cho
ngành lắp ráp ô tô, xe máy và điệnn- điện tử( bao gồm thiết bị điện gia dụng,
thiết bị nghe nhìn, thiết bị quang học, thiết bị văn phòng, thiết bị ngoại vi,…)
Bên cạnh khái niệm nêu trên, ở Việt Nam còn có một cách hiểu nữa về
CNPT. Đó là theo các giáo sư trường đại học Waseda, những người có nhiều
năm nghiên cứu về Việt Nam: CNPT là khái niệm để chỉ toàn bộ các sản
phẩm công nghiệp có vai trò hỗ trợ cho việc sản xuất các thành phẩm chính;
cụ thể là những linh kiện, phụ kiện, phụ tùng, sản phẩm bao bì, nguyên liệu để
sơn nhuộm… và cũng có thể bao gồm cả những sản phẩm trung gian, những
nguyên liệu sơ chế.
2. Đặc điểm của ngành CNPT
2.1. CNPT là ngành đòi hỏi nhiều vốn và trình độ công nghệ cao
CNPT là một ngành đòi hỏi chi phí cố định cao và có lợi thế kinh tế tăng
theo qui mô. Bởi lẽ để có thể tiến hành sản xuất ban đầu các doanh nghiệp
phải đầu tư mua sắm những dây chuyền công nghệ và máy móc hiện đại. Hệ
thống máy móc này có giá rất cao hơn nữa lại không thể chia nhỏ được nên
một khi đã lắp đặt hệ thống thì chi phí vốn cho máy móc luôn ở mức cố định
dù hệ thống có vận hành hết công suất hay chỉ sản xuất cầm chừng trong thời
gian ngắn. Bên cạnh đó để tăng tính cạnh tranh cho sản phẩm của mình trong
thời đại mà công nghệ thay đổi từng giờ, đặc biệt là trong lĩnh vực công
nghiệp các doanh nghiệp luôn phải chi một khoản rất lớn cho những đổi mới
công nghệ.
Lao động trong ngành CNPT chủ yếu là vận hành máy móc, kiểm tra chất
lượng, giám sát quy trình sản xuất …Do vậy để có thể kiểm soát được những
6
Kho¸ luËn t«t nghiÖp- Tr-êng §H Ngo¹i Th-¬ng
dây chuyền tiên tiến buộc người lao động trong lĩnh vực này phải có trình độ
công nghệ và tay nghề cao.
Do đòi hỏi về vốn và công nghệ cao như vậy mà ngành CNPT ở các nước
nghèo, nước đang phát triển có xu hướng kém tính cạnh tranh hơn các nước
khác. Đặc biệt đối với các DNVVN là những đối tượng rất hạn chế về vốn và
công nghệ thì để sản xuất- kinh doanh tốt trong các ngành CNPT là rất khó
khăn.
2.2. CNPT bao phủ một phạm vi rộng các ngành chế tạo
Các sản phẩm công nghiệp hầu hết được làm từ nhựa, kim loại và đều trải
qua quá trình sản xuất thông thường như cán, ép, đúc…những sản phẩm và
dịch vụ hỗ trợ được cung cấp bởi ngành CNPT. Cụ thể như các sản phẩm
nhựa dành cho xe máy, ô tô, thiết bị điện tử…đều được sản xuất thông qua
một quá trình tương tự nhau. Do vậy sẽ thật lãng phí và không hiệu quả nếu
mỗi một doanh nghiệp ô tô, xe máy, điện tử lại phải có một nhà mày sản xuất
các bộ phận nhựa riêng trong khi nó chắc chắn được cung cấp một cách hiệu
quả nhờ CNPT. Có thể nói rằng CNPT tạo nên năng lực cạnh tranh cho nhiều
ngành công nghiệp.
Việt Nam hiện nay có chừng 24 ngành kinh tế- kỹ thuật cần đến CNPT,
trong đó có nhiều ngành sản xuất hàng xuất khẩu. Các ngành thành công như
bao bì, sản xuất phụ tùng xe máy.
3. Qui mô của ngành CNPT
Tuỳ thuộc vào chính sách phát triển kinh tế nói chung và chính sách phát
triển CNPT nói riêng của từng quốc gia, từng thời kì mà CNPT có các qui mô
khác nhau. Về cơ bản, CNPT có 3 qui mô:
-
Qui mô chính: những ngành công nghiệp cung cấp phụ tùng, linh
kiện và công cụ để sản xuất các phụ tùng, linh kiện này.
7
Kho¸ luËn t«t nghiÖp- Tr-êng §H Ngo¹i Th-¬ng
-
Qui mô mở rộng 1: bao gồm qui mô chính và các dịch vụ sản
xuất như hậu cần, kho bãi, bảo hiểm
-
Qui mô mở rộng 2: những ngành công nghiệp cung cấp toàn bộ
hàng hoá đầu vào gồm phụ tùng, linh kiện, cộng cụ máy móc và cả các
nguyên vật liệu như thép, hoá chất… cho ngành công nghiệp lắp ráp.
4. Vai trò của ngành CNPT trong phát triển kinh tế đất nước
4.1. Đẩy mạnh chuyên môn hoá
Trong xu thế phát triển chung của kinh tế thế giới luôn hình thành 2 xu
hướng trái ngược mà bổ sung cho nhau, đó là hợp tác hoá và chuyên môn hoá.
Chuyên môn hoá là một tất yếu của sự phát triển. CNPT cũng ra đời từ sự
phân công lao động xã hội ở trình độ cao tức là sự chuyên môn hoá. Và khi đã
phát triển CNPT lại tác động ngược trở lại, thúc đẩy quá trình chuyên môn
hoá. Nói cách khác CNPT và chuyên môn hoá luôn gắn liền với nhau.
Chuyên môn hoá giúp các quốc gia, các doanh nghiệp tận dụng tối đa lợi
thế so sánh của mình. Trong quá trình hoạt động sản xuất kinh doanh, nếu
doanh nghiệp phải thực hiện tất cả các khâu, nguồn lực bị chia nhỏ, hiệu quả
sẽ không cao. CNPT tập trung đi sâu vào một khâu, mỗi doanh nghiệp CNPT
cung cấp một bộ phận sản phẩm cho nhà lắp ráp. Như vậy chất lượng của sản
phẩm cuối cùng không những được đảm bảo mà doanh nghiệp sản xuất có
nhiều nguồn lực hơn để đầu tư cho các hoạt động khác. Lấy ví dụ như Canon,
để sản xuất một sản phẩm của mình thay vì xây dựng hàng trăm nhà máy sản
xuất linh kiện, Canon mua các sản phẩm đó từ các doanh nghiệp khác với tiêu
chuẩn chất lượng đề ra. Thời gian đầu khi đầu tư vào Việt Nam do không tìm
được nhà cung cấp linh phụ kiện nên công ty đành phải chọn giải pháp tình
thế là sản xuất ngay tại nhà máy của mình nhưng về lâu dài ông Sachio
Kagayama, tổng giám đốc Canon Việt Nam đã nhận định: nhất thiết phải tìm
được nhà cung cấp của Việt Nam để đảm bảo sản xuất ổn định. Từ nhu cầu đó
8
Kho¸ luËn t«t nghiÖp- Tr-êng §H Ngo¹i Th-¬ng
đến năm2004 công ty đã tìm được cho mình 20 nhà cung cấp Việt Nam. Như
vậy nhu cầu về CNPT đã khiến một số doanh nghiệp chuyên sâu vào sản xuất
các bộ phận cho công nghiệp lắp ráp. Nói cách khác CNPT đã thúc đẩy phân
công lao động xã hội một cách hiệu quả.
4.2. Thúc đẩy ứng dụng công nghệ hiện đại
Như đã nói ở trên CNPT phát triển sẽ đẩy mạnh quá trình chuyên môn hoá.
Do vậy các doanh nghiệp có điều kiện và nguồn lực để nghiên cứu ứng dụng
khoa học công nghệ. Đặc biệt đối với ngành CNPT là ngành mà tính cạnh
tranh của sản phẩm chủ yếu dựa trên chất lượng và tiêu chuẩn công nghệ thì
một đòi hỏi thiết yếu đối với các doanh nghiệp là phải luôn luôn đổi mới cải
tiến công nghệ và tìm ra những công nghệ mới nhất, hiệu quả nhất để có được
lợi thế người đi đầu.
CNPT phát triển không chỉ thúc đẩy ứng dụng công nghệ hiện đại trong
một doanh nghiệp, một ngành cụ thể mà việc áp dụng các thành tựu mới của
khoa học và công nghệ trong các ngành CNPT còn có tính chất dẫn dắt sự
phát triển của các lĩnh vực sản xuất kế tiếp.
4.3. Cải thiện cơ cấu lao động theo hướng tích cực
Một nhà máy lắp ráp có thể cần đến hàng trăm thậm chí hàng nghìn nhà
máy vệ tinh cung cấp các sản phẩm phụ trợ mà CNPT lại bao phủ rộng một số
lượng lớn các ngành chế tạo, như vậy số lượng việc làm mà CNPT tạo ra và
giải quyết cho xã hội là rất lớn.
Bên cạnh đó, khi CNPT phát triển, môi trường đầu tư sẽ trở nên hấp dẫn
hơn do đó sẽ có ngày càng nhiều doanh nghiệp FDI hơn. Do đó nhu cầu lao
động sẽ tăng lên. Các nước có lợi thế so sánh về giá lao động rẻ sẽ có nhiều
cơ hội hơn để khai thác lợi thế này nếu phát triển được ngành CNPT
9
Kho¸ luËn t«t nghiÖp- Tr-êng §H Ngo¹i Th-¬ng
CNPT không chỉ giải quyết được nhiều công ăn việc làm hơn mà nó còn
cải thiện cơ cấu lao động theo hướng: tăng tỷ trọng lao động trong lĩnh vực
công nghiệp, giảm tỷ trọng trong lĩnh vực nông nghiệp và nâng cao trình độ
người lao động. Lí do là lao động trong ngành CNPT chủ yếu làm việc với
máy móc, công nghệ hiện đại nên bắt buộc người lao động phải đạt trình độ
và tay nghề cao.
4.4. Tạo tiền đề phát triển bền vững
Nhiều nước đang phát triển do hạn chế về công nghệ và vốn nên thường
không quan tâm phát triển CNPT mà chỉ thực hiện các hợp đồng gia công
quốc tế cho nước ngoài và nhận phần tiền công lao động. Trong khi đó công
nghiệp trong nước lại phải phụ thuộc vào linh kiện nhập khẩu. Do đó thu nhập
thực tế của người lao động không cao do không tạo ra được giá trị gia tăng.
Nếu cứ tiếp tục tình trạng như vậy, công nghiệp trong nước nói riêng và cả
nền kinh tế nói chung sẽ không thể phát triển bền vững. Chỉ có phát triển
CNPT mới có thể tạo ra thế chân đế vững chắc cho sản xuất, tạo tiền đề cho
phát triển ổn định và lâu dài các ngành công nghiệp khác.
5. Các nhân tố ảnh hưởng đến CNPT
5.1. Qui mô cầu
Ngành CNPT như đã biết là ngành đòi hỏi nhiều vốn và trình độ công
nghệ cao và có lợi thế kinh tế tăng theo qui mô. Để giảm thiểu chi phí trên
một đơn vị sản phẩm, các doanh nghiệp phải tăng qui mô và công suất hoạt
động. Đó là lí do tại sao các nhà đầu tư muốn đảm bảo một thị trường có dung
lượng lớn hoặc có tiềm năng dung lượng lớn trong tương lai trước khi ra
quyết định đầu tư. Nói cách khác, qui mô cầu lớn là điều kiện thiết yếu để
phát triển CNPT. Đây là một thách thức lớn đối với các DNVVN do khan
hiếm vốn nên nếu không được đảm bảo về đầu ra các doanh nghiệp không thể
mạnh dạn đầu tư. Chính vì vậy để phát triển CNPT cho các DNVVN đòi hỏi
10
Kho¸ luËn t«t nghiÖp- Tr-êng §H Ngo¹i Th-¬ng
phải có chính sách thích hợp để thúc đẩy các ngành công nghiệp phát triển
nhằm tăng quy mô cầu.
5.2. Thông tin
Trên bất cứ thị trường nào cũng xảy ra tình trạng thông tin bất cân xứng.
Đặc biệt trong ngành CNPT sự chia sẻ và nắm bắt thông tin giữa các nhà cung
cấp sản phẩm CNPT và các doanh nghiệp lắp ráp có ý nghĩa quyết định. Tình
trạng thiếu thông tin sẽ cản trở giao dịch giữa nhà sản xuất và nhà lắp ráp,
nhất là các doanh nghiệp FDI. Khi phải tiêu tốn nhiều thời gian và tiền bạc
trong việc tìm kiếm nhà cung cấp nội địa, các nhà lắp ráp FDI sẽ không muốn
đầu tư vào nước đó. Và như vậy CNPT sẽ không có cơ hội phát triển. ở
trường hợp ngược lại, các nhà cung cấp nội địa muốn cung ứng cho các doanh
nghiệp lắp ráp này nhưng do chủ yếu là các doanh nghiệp vừa và nhỏ nên khả
năng tiếp cận thông tin của các nhà sản xuất này còn hạn chế. Do đó cung
không gặp được cầu, tất yếu ảnh hưởng đến sự phát triển của CNPT.
5.3. Tiêu chuẩn chất lượng.
Sự chênh lệch về tiêu chuẩn chất lượng giữa nhà cung cấp nội địa và các
doanh nghiệp lắp ráp cũng là một yếu tố cản trở CNPT. Khi các doanh nghiệp
cung cấp phàn nàn về yêu cầu của các nhà lắp ráp là quá khắt khe còn các
công ty lắp ráp cho rằng sản phẩm mình được cung cấp không đạt tiêu chuẩn
thì sự khập khiễng đó sẽ dẫn tới tình trạng: trong khi các công ty lắp ráp thiếu
hụt các loại linh kiện và phải bù đắp bằng cách nhập khẩu thì các nhà sản xuất
lại không dám bỏ vốn đầu tư mua công nghệ đạt tiêu chuẩn của công ty lắp
ráp vì sợ không có được các đơn hàng ổn định, lâu dài. Lấy ví dụ Canon Việt
Nam, yêu cầu của Canon là dù sản xuất 100 hay 1000 sản phẩm thì chất lượng
cũng phải đồng đều nhau và điều này phải được duy trì như một nguyên tắc
bất di bất dịch. Thế nhưng doanh nghiệp Việt nam cung cấp linh kiện cho
Canon, lần thứ nhất chất lượng rất tốt nhưng từ lần thứ hai trở đi đã có sự thay
11
Kho¸ luËn t«t nghiÖp- Tr-êng §H Ngo¹i Th-¬ng
đổi. Chính điều đó khiến Canon e ngại đối với các nhà cung cấp Việt Nam.
Theo ý kiến của một số doanh nghiệp vừa và nhỏ hoạt động trong ngành
CNPT Việt Nam, việc sản xuất chủ yếu là học hỏi từ bạn bè hoặc đúc rút
trong quá trình sản xuất nên việc đạt được sự đồng đều về chất lượng là rất
khó. Nếu không được hỗ trợ về tài chính và kỹ thuật thì sẽ thật khó để có
được sự gặp gỡ giữa các doanh nghiệp vừa và nhỏ với các nhà lắp ráp nước
ngoài.
5.4. Nguồn nhân lực
CNPT là ngành đòi hỏi nguồn nhân lực có trình độ cao. Có ý kiến cho rằng
nguồn nhân lực còn quan trọng hơn máy móc hiện đại. Bởi lẽ máy móc, dây
chuyền công nghệ thì nước nào cũng có thể sở hữu chúng. Do đó nếu chỉ đơn
thuần dựa vào máy móc thì sẽ không tạo ra được khả năng cạnh tranh quốc tế.
Sự thành công hay thất bại của nền CNPT của một quốc gia phụ thuộc rất lớn
vào đội ngũ kỹ sư và các chuyên gia, những người trực tiếp vận hành, cải tiến
máy móc và phát minh ra những phương pháp làm việc mới hiệu quả hơn.
5.5. Chính sách của Chính Phủ
Để phát triển CNPT cần đến tính hai chiều giữa các công ty lắp ráp và các
doanh ngiệp cung ứng. Tuy nhiên mối quan hệ này chưa thực sự rõ ràng, nhất
là phía các công ty lắp ráp. Nhiều công ty có hỗ trợ các doanh nghiệp nhưng
chỉ dừng lại ở mức như gửi chuyên gia đào tạo tại chỗ, gửi bản vẽ,khuôn
mẫu…Chính những yếu tố này đòi hỏi phải có sự hỗ trợ của Chính Phủ. Giảm
thuế quan và có nhiều ưu đãi về thuế là công cụ chính sách quan trọng mà
Chính Phủ có thể sử dụng. Giảm thuế quan sẽ nâng cao khả năng cạnh tranh
về mặt chi phí của các nhà lắp ráp và có thể biến quốc gia thành cơ sở xuất
khẩu những thành phẩm. Các ưu đãi như miễn giảm thuế thu nhập doanh
nghiệp, khấu trừ thuế mua máy móc… sẽ thúc đẩy các doanh nghiệp đầu tư
12
Kho¸ luËn t«t nghiÖp- Tr-êng §H Ngo¹i Th-¬ng
vào CNPT. Các chính sách khác như hỗ trợ công nghệ, hỗ trợ tài chính, hỗ trợ
đào tạo… cũng góp phần đẩy nhanh tốc độ phát triển của ngnàh CNPT.
II. TÁC ĐỘNG CỦA CNPT ĐỐI VỚI CÁC DN VỪA VÀ NHỎ
1. Phát huy các nguồn lực của doanh nghiệp
Hầu hết các doanh nghiệp vừa và nhỏ( DNVVN) trên thế giới đều có lợi
thế về lao động, kinh nghiệm thực tế trong hoạt động sản xuất nhưng lại kém
lợi thế về vốn, công nghệ và trang thiết bị. Do đó doanh nghiệp khó có thể tự
mình cung cấp những sản phẩm hoàn thiện. Bởi lẽ nó đòi hỏi một tiềm lực
quá lớn so với khả năng của các doanh nghiệp. Nếu cứ sản xuất doanh nghiệp
chỉ có thể sử dụng nhũng công nghệ cũ, chi phí vốn không quá cao và do vậy
chất lượng sản phẩm sẽ không đảm bảo, không được thị trường chấp nhận
hoặc có một dung lượng thị trường vô cùng nhỏ hẹp. Không bán được hàng,
doanh số thấp, lợi nhuận thấp dẫn đến tích luỹ thấp. Doanh nghiệp lại tiếp tục
thiếu vốn để đầu tư cho máy móc. Mặt khác, do thiếu những qui chuẩn chất
lượng và bị ảnh hưởng bởi yếu tố tâm lý rằng sản phẩm của mình đã không
thể cạnh tranh trên thị trường nên công nhân thường làm việc kém nhiệt tình,
không cẩn thận. Tất yếu là chất lượng sản phẩm sẽ ngày càng kém. Doanh
nghiệp rơi vào cái vòng luẩn quẩn và khó có thể đi lên được.
Ngược lại, chủ các DNVVN trong ngành CNPT thường là các kỹ sư hoặc
thợ kỹ thuật lành nghề nên họ rất có kinh nghiệm về máy móc và thực tế sản
xuất một bộ phận nào đó. Họ có thể sản xuất các linh kiện, bộ phận một cách
hiệu quả hơn hẳn bất cứ một doanh nghiệp lớn nào. Do vậy, tham gia vào một
khâu trong quá trình sản xuất ra sản phẩm cuối cùng tức là hoạt động trong
lĩnh vực CNPT quả là một giải pháp hữu hiệu đối với các DNVVN. Tham gia
CNPT tức là chuyên môn hoá vào sản suất một loại sản phẩm phụ trợ cho
công nghiệp lắp ráp, doanh nghiệp cần tập trung toàn bộ nguồn lực của mình.
Doanh nghiệp sẽ phải nỗ lực, mạnh dạn và tích cực hơn trong việc tìm kiếm
13
Kho¸ luËn t«t nghiÖp- Tr-êng §H Ngo¹i Th-¬ng
nguồn vốn đầu tư, sẽ phải nâng cao trình độ tay nghề cho công nhân sao cho
có thể vận hành tốt máy móc hiện đại, sẽ phải nghiên cứu tìm hiểu những
công nghệ phù hợp để giá không quá cao mà vẫn đảm bảo chất lượng….
Bên cạnh đó, do sức cạnh tranh khốc liệt trên thị trường sản phẩm CNPT,
các doanh nghiệp phải đầu tư nâng cao chất lượng sản phẩm và xúc tiến các
hoạt động bán hàng sao cho hiệu quả. Bởi lẽ các DNVVN nhất là ở những
nước đang phát triển thường rất kém và thiếu kinh nghiệm trong hoạt động
marketing. Họ thường thụ động trong kinh doanh, chỉ sản xuất ra và đợi đơn
đặt hàng chứ hiếm khi thấy họ đi mời chào sản phẩm của mình. CNPT đã góp
phần cải thiện đáng kể tư duy và phương thức kinh doanh của các DNVVN.
Như vậy, CNPT không chỉ tạo ra cơ hội mà còn tạo ra động lực thúc đẩy
các DNVVN không ngừng đổi mới mình, nỗ lực phát huy nội lực.
2. Tận dụng ngoại lực
2.1. CNPT giúp chuyển giao công nghệ từ các doanh nghiệp FDI
Vốn đầu tư nước ngoài đóng một vai trò quan trọng trong việc tăng trưởng
kinh tế. Các công ty nước ngoài chủ yếu là các công ty đa quốc gia thường
chọn những nơi có nền CNPT phát triển nhằm cắt giảm chi phí trong khâu
nguyên vật liệu, linh kiện, phụ tùng. Nhà cung cấp của các doanh nghiệp FDI
này hoặc là các công ty con của nó được đặt ở nước nhận đầu tư để tận dụng
các ưu đãi đầu tư, hoặc là các công ty nước ngoài khác đặt ở thị trường nội địa
hoặc là các DNVVN của nước nhận đầu tư.
Khi đầu tư vào một nước, đi cùng với các doanh nghiệp FDI này là máy
móc, công nghệ được chuyển giao sang nước tiếp nhận đầu tư. Sự chuyển
giao này được thực hiện theo các hình thức:
14
- Xem thêm -