Tài liệu đánh giá ảnh hưởng của các trang trại chăn nuôi lợn đến chất lượng nước tại địa bàn xã phú đông, huyện ba vì, thành phố hà nội

LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là đề tài nghiên cứu do tôi thực hiện. Các số liệu được trực tiếp điều tra, nghiên cứu và kết luận nghiên cứu trình bày trong khóa luận chưa từng được công bố ở các nghiên cứu khác. Các tài liệu trích dẫn trong khóa luận có độ chính xác cao. Tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình. Hà Nội, ngày 18 tháng 05 năm 2015 Sinh viên thực hiện. Phùng Thị Hương Liên i LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình học tập và hoàn thành khóa luận tốt nghiệp này, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ quý báu của các thầy cô, các anh chị, và các bạn. Với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn chân thành tới: Trước hết tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc tới các thầy cô khoa Môi trường – Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam, những người đã giảng dạy và trang bị cho tôi một nền tảng kiến thức vững chắc để tôi có thể hoàn thành bài khóa luận này. Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể cán bộ xã Phú Đông, huyện Ba Vì, thành phố Hà Nội đã tạo điều kiện cho tôi trong quá trình thực tập. Đặc biệt tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến thầy giáo Hoàng Thái Đại – Trưởng khoa Môi trường – Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam, người thầy kính mến đã hết lòng giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi trong suốt quá trình thực tập và hoàn thành khóa luận tốt nghiệp. Cuối cùng tôi xin chân thành cảm ơn bố mẹ, anh chị em và toàn thể gia đình đã luôn ở bên cạnh động viên và giúp đỡ tôi trong học tập, làm việc và hoàn thành tốt khóa luận tốt nghiệp. Trong quá trình làm khóa luận dù đã có gắng và nỗ lực tuy nhiên còn nhiều thiếu sót. Tôi rất mong nhận được sự đóng góp của quý thầy cô trong hội đồng phản biện và các bạn để bài khóa luận đạt chất lượng cao hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày 18 tháng 05 năm 2015 Sinh viên thực hiện. Phùng Thị Hương Liên ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN..............................................................................................i LỜI CẢM ƠN...................................................................................................ii MỤC LỤC.......................................................................................................iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT........................................................................vi DANH MỤC BẢNG.......................................................................................vii DANH MỤC HÌNH.......................................................................................viii Phần 1: ĐẶT VẤN ĐỀ......................................................................................1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài.............................................................................1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài..................................................................2 1.3. Yêu cầu nghiên cứu....................................................................................2 Phần 2: TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU...................................3 2.1. Tổng quan về tình hình chăn nuôi trên thế giới và Việt Nam....................3 2.1.1. Tình hình chăn nuôi trên thế giới............................................................3 2.1.2 Tình hình chăn nuôi ở Việt Nam..............................................................4 2.1.3 Các vùng chăn nuôi trọng điểm của Việt Nam và của Hà Nội................5 2.2. Tổng quan về chất thải chăn nuôi...............................................................9 2.2.1 Chất thải rắn.............................................................................................9 2.2.2. Nước thải...............................................................................................13 2.3. Các vấn đề môi trường do chất thải chăn nuôi.........................................14 2.3.1. Ô nhiễm nước mặt.................................................................................14 2.3.2. Ô nhiễm không khí................................................................................15 2.3.3. Ô nhiễm môi trường đất........................................................................17 2.4. Các giải pháp bảo vệ môi trường đối với các trang trại chăn nuôi lợn....18 2.4.1. Vệ sinh chuồng trại...............................................................................18 2.4.2. Xử lý chất thải.......................................................................................20 2.4.3. Sử dụng chất thải...................................................................................24 iii Phần 3: ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU................................................................................................25 3.1. Đối tượng nghiên cứu...............................................................................25 3.2. Phạm vi nghiên cứu..................................................................................25 3.3. Nội dung nghiên cứu................................................................................25 3.4. Phương pháp nghiên cứu..........................................................................25 3.4.1. Phương pháp thu thập số liệu thứ cấp...................................................25 3.4.2. Phương pháp thu thập số liệu sơ cấp.....................................................26 3.4.3. Phương pháp lấy mẫu............................................................................26 3.4.4. Phương pháp phân tích..........................................................................27 3.4.5. Phương pháp xử lý số liệu.....................................................................28 3.4.6. Phương pháp ước tính nguồn thải.........................................................28 3.4.7. Phương pháp so sánh.............................................................................28 Phần 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU................................................................29 4.1. Điều kiện tự nhiên và KT-XH tại xã Phú Đông.......................................29 4.1.1. Điều kiện tự nhiên, khí hậu...................................................................29 4.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội......................................................................32 4.2. Tình hình hoạt động của các trang trại chăn nuôi lợn tại địa bàn xã Phú Đông, huyện Ba Vì, thành phố Hà Nội...........................................................35 4.2.1. Đặc điểm của các trang trại chăn nuôi lợn trên địa bàn xã Phú Đông. .35 4.2.2. Tình hình xử lý chất thải của các trang trại...........................................44 4.3. Ảnh hưởng của các trang trại chăn nuôi lợn đến chất lượng nguồn nước mặt tại khu vực trang trại trên địa bàn xã Phú Đông.......................................52 4.3.1. Hiện trạng chất lượng nước mặt tại khu vực trang trại chăn nuôi lợn trên địa bàn xã Phú Đông................................................................................52 4.3.2. Đánh giá chung......................................................................................60 4.4. Đề xuất một số giải pháp cải thiện chất lượng nước mặt tại xã Phú Đông, huyện Ba Vì, thành phố Hà Nội......................................................................61 iv 4.4.1. Giải pháp trước mắt...............................................................................61 4.4.2. Giải pháp lâu dài...................................................................................62 Phần 5: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ...........................................................64 5.1. Kết luận....................................................................................................64 5.2. Kiến nghị..................................................................................................65 TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................................66 v DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT STT 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 KÝ HIỆU CÁC CHỮ VIẾT TẮT BNN&PTNT Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn BOD Nhu cầu oxy sinh hóa BTNMT Bộ Tài Nguyên & Môi trường C Chuồng COD Nhu cầu oxy hóa học DO Hàm lượng oxy hòa tan trong nước NPK Nito-photpho-kali UBND Ủy ban nhân dân FAO Tổ chức Nông lương Thế giới QCVN Quy chuẩn Việt Nam Sở NN& PTNT Sở Nông nghiệp và phát triển nông thôn SS Chất rắn lơ lửng TCVN Tiêu chuẩn Việt Nam TTCN Tiểu thủ công nghiệp VAC Vườn - Ao - Chuồng vi DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1: Phân bố số lượng gia súc gia cầm thế giới năm 2009.......................3 Bảng 2.2: Thống kê số lượng các loại vật nuôi chính ở nước ta trong giai đoạn 1990 - 2010........................................................................................................4 Bảng 2.3: Số lượng các trang trại chăn nuôi phân theo vùng ở nước ta...........6 Bảng 2.4: Chăn nuôi theo vùng, xã trọng điểm tại thành phố Hà Nội..............6 Bảng 2.5: Thành phần chính trong phân tươi của một số loại vật nuôi..........10 ( giá trị trung bình)..........................................................................................10 Bảng 2.6: Đặc trưng nước thải của một số loại vật nuôi.................................14 Bảng 2.7: Ảnh hưởng của mùi hôi của các trang trại chăn nuôi Lợn đến khu dân cư..............................................................................................................16 Bảng 2.8: Các loại chế phẩm khử mùi hôi trong chăn nuôi............................19 Bảng 3.1: Kí hiệu mẫu và vị trí lấy mẫu nước................................................27 Bảng 3.2: Bảng các phương pháp phân tích chất lượng nước mặt..................27 TCVN 6001-1:2008.........................................................................................27 Bảng 4.1: Thời gian thành lập của các trang trại nuôi lợn trên địa bàn xã Phú Đông, huyện Ba Vì, thành phố Hà Nội...........................................................36 Bảng 4.2: Quy mô nuôi trong các trang trại trên địa bàn xã Phú Đông..........37 Bảng 4.3: Một số đặc trưng của các trang trại chăn nuôi lợn trên địa bàn xã Phú Đông........................................................................................................39 Bảng 4.4: Khoảng cách từ chuồng nuôi đến một số vị trí nhạy cảm...............40 Bảng 4.5: Sử dụng đất trong các quy mô trang trại trên địa bàn xã Phú Đông .........................................................................................................................42 Bảng 4.6: Khối lượng phân thải phát sinh tại các quy mô trang trại...............44 Bảng 4.7: Khối lượng nước thải phát sinh tại các quy mô trang trại..............45 Bảng 4.8: Các hình thức xử lý chất thải tại các quy mô trang trại khác nhau.48 Bảng 4.9: Thể tích hiệu dụng của bể Biogas trong các trang trại lợn trên địa bàn xã Phú Đông............................................................................................49 vii Bảng 4.10: Kết quả thống kê các giá trị quan trắc tại các quy mô khác nhau.53 DANH MỤC HÌNH Hình 2.1: Sơ đồ phát triển chăn nuôi thành phố Hà Nội...................................8 Hình 4.1: Bản đồ quy hoạch sử dụng đất và sản xuất nông nghiệp, TTCN, thương mại và du lịch giai đoạn 2011-2020....................................................34 Hình 4.2: Tỷ lệ của hệ thống chăn nuôi VAC và VC trên địa bàn xã Phú Đông .........................................................................................................................35 Hình 4.3: Tỷ lệ phân tách chất thải của các quy mô trang trại khác nhau 46 Hình 4.4: Sơ đồ tỉ lệ áp dụng các hình thức xử lý chất thải trên địa bàn xã Phú Đông........................................................................................................47 Hình 4.5: Tỷ lệ sử dụng khí gas vào mục đích khác nhau ở các nhóm quy mô .........................................................................................................................49 Hình 4.6: So sánh giá trị trung bình của một số thông số quan trắc...............55 chất lượng nước mặt với QCVN08/A2...........................................................55 Hình 4.7: So sánh nồng độ COD, BOD5, DO ở các quy mô khác nhau với môi trường nền.......................................................................................................57 Hình 4.8: So sánh số lượng Colifrom ở các quy mô khác nhau với................58 môi trường nền................................................................................................58 viii Phần 1: ĐẶT VẤN ĐỀ 1.1. Tính cấp thiết của đề tài Bảo vệ môi trường và phát triển bền vững là một trong những định hướng chiến lược trong phát triển kinh tế, xã hội của Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. Ngành chăn nuôi lợn ở nước ta đang phát triển với tốc độ rất nhanh. Theo thống kê năm 2012 có tới 8133 trang trại chăn nuôi, tăng thêm 1866 trang trại so với năm 2011 (Tổng cục thống kê, 2013) nhưng chủ yếu là tự phát và chưa đáp ứng được các tiêu chuẩn kỹ thuật về chuồng trại và kỹ thuật chăn nuôi. Do đó năng suất chăn nuôi thấp và gây ô nhiễm môi trường một cách trầm trọng. Tuy nhiên chăn nuôi lại đóng một vai trò quan trọng trong nền kinh tế của đất nước, chiếm 26,8% trong tổng giá trị của sản xuất nông nghiệp vào tổng thu nhập quốc nội (Tổng cục thống kê, 2013). Cùng với sự phát triển đó là sự gia tăng mức độ ô nhiễm môi trường do chất thải của ngành chăn nuôi gây ra. Theo dự báo của Bộ Tài nguyên và Môi trường (TN&MT, 2013), với tốc độ phát triển mạnh của ngành chăn nuôi như hiện nay dự tính đến năm 2020, lượng chất thải rắn trong chăn nuôi phát sinh khoảng gần 1.212.000 tấn/năm, tăng 14,05% so với năm 2010. Nước thải chăn nuôi chứa rất nhiều hợp chất gây hại, hàm lượng N, P và vi sinh vật gây bệnh rất cao như E.coli, Samonella, Leptospira, Clostridium tetami… Và các khí độc như NH3, CH4, H2S… Do đó nếu không có biện pháp xử lý phù hợp thì sẽ gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường và cuộc sống của người dân xung quanh. Phú Đông là một xã thuộc huyện Ba Vì, thành phố Hà Nội nơi có tốc độ phát triển các trang trại chăn nuôi lợn tập trung nhanh trong những năm gần đây và thuộc một trong những vùng chăn nuôi trọng điểm của thành phố Hà Nội. 1 Đây là nguy cơ gây ô nhiễm nguồn nước ngầm, nước mặt và có thể là nguyên nhân trực tiếp lây lan bệnh cho con người, ảnh hưởng tới môi trường xung quanh. Vì vậy việc đánh giá ảnh hưởng của nguồn thải này đến nguồn nước là hết sức cần thiết nhằm đưa ra những cảnh báo cũng như các biện pháp cải thiện chất lượng môi trư+ờng nước phù hợp. Xuất phát từ những lý do trên, tôi đã lựa chọn đề tài “Đánh giá ảnh hưởng của các trang trại chăn nuôi lợn đến chất lượng nước tại địa bàn Xã Phú Đông, Huyện Ba Vì, Thành phố Hà Nội”. 1.2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài Đánh giá được ảnh hưởng của các trang trại chăn nuôi lợn trên địa bàn xã Phú Đông, huyện Ba Vì, thành phố Hà Nội. Đề xuất một số giải pháp cải thiện chất lượng nguồn nước mặt tại các trang trại chăn nuôi lợn trên địa bàn xã Phú Đông, huyện Ba Vì, thành phố Hà Nội. 1.3. Yêu cầu nghiên cứu - Điều tra, khảo sát các trang trại đạt tiêu chí theo Thông tư số 27/2011/TT-BNNPTNT: Quy định về tiêu chí và thủ tục cấp giấy chứng nhận kinh tế trang trại. Trên địa bàn xã Phú Đông, huyện Ba Vì, thành phố Hà Nội. - Thu thập, phân tích các thông số đánh giá chất lượng nước mặt do ảnh hưởng của các trang trại tại xã Phú Đông, huyện Ba Vì, thành phố Hà Nội. - Đánh giá ảnh hưởng của các trang trại đến chất lượng mặt tại xã Phú Đông, huyện Ba Vì, thành phố Hà Nội thông qua các thông số trên. 2 Phần 2: TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 2.1. Tổng quan về tình hình chăn nuôi trên thế giới và Việt Nam 2.1.1. Tình hình chăn nuôi trên thế giới Theo số liệu thống kê của Tổ chức Nông lương thế giới - FAO năm 2009 số lượng đầu gia súc và gia cầm chính của thế giới như sau: Bảng 2.1: Phân bốố sốố lượng gia súc gia câầm thếố giới năm 2009 Trâu Bò Dê Cừu Lợn (con) (con) (con) (con) (con) Thế giới 182.275.837 1.164.893.633 591.750.636 816.967.639 Châu Á 176.797.915 407.423.038 415.238.186 345.158.332 Châu Âu 317.922 114.204.134 15.911.331 100.146.054 Châu Phi 4.000.000 175.046.563 137.580.921 199.832.226 Châu Mỹ 1.160.000 430.340.339 22.925.369 66.707.744 Châu Úc 37.879.559 94.829 105.123.283 Gà Vịt (1000 con) (1000 con) 877.569.546 14.191.101 534.329.449 9.101.291 183.050.883 1.895.583 5.858.898 708.019 151.705.814 2.374.152 2.624.502 112.056 1.008.332 953.859 49.478 10 3.512 1.473 Nguồn: Tổ chức Nông lương thế giới-FAO, 2009 Nhận xét: Nhìn vào bảng phân bố số lượng gia súc, gia cầm thế giới năm 2009 ta thấy: Trên thế giới, số lượng gà (14.191.101.000 con) đứng thứ nhất, bò (1.164.893.633 con) đứng thứ hai, vịt(1.008.332.000 con) đứng thứ 3, lợn (877.569.546 con) đứng thứ 4, cuối cùng là trâu (182.275.837 con). Chăn nuôi trâu, ở châu Á đứng thứ nhất (chiếm 96,99%), châu Âu đứng vị trí cuối cùng (chiếm 0,17 %), châu Úc không chăn nuôi trâu. Chăn nuôi bò, đứng thứ nhất là châu Mỹ (chiếm 36,94 %), châu Úc đứng ở cuối cùng (chiếm 3,25 %). Chăn nuôi dê, châu Á đứng đầu (chiếm 70,17 %), châu Úc đứng cuối (chiếm 0,016%). Chăn nuôi cừu, châu Á với 42,24% đứng thứ nhất, châu Mỹ đứng cuối chiếm 8,17%. Chăn nuôi lợn, đứng đầu là châu Á chiếm 60,89%, đứng ở cuối là châu Úc chiếm 0,3%. Chăn nuôi gà, chiếm 64,13 % là châu Á đứng thứ nhất, đứng cuối là châu Úc (chiếm 0,78 %). Chăn nuôi vịt, đứng đầu là châu Á (chiếm 94,60%), châu Phi (chiếm 0,001%). 3 Nhìn chung châu Á đứng đầu về số lượng gia súc, gia cầm; còn châu Úc đứng vị trí cuối cùng về số lượng gia cầm, gia súc trên thế giới. 2.1.2 Tình hình chăn nuôi ở Việt Nam Chăn nuôi là một trong hai ngành quan trọng của sản xuất nông nghiệp nước ta. Hiện nay chăn nuôi đang có những bước phát triển theo hướng tập trung và chuyên môn hóa cao là một trong những nội dung quan trọng của trong quá trình công nghiệp hóa sản xuất nông nghiệp của nước ta trong thời kỳ đổi mới. Theo (tổng cụ thống kê , 2012) dân số nước ta là 88772,9 nghìn người, thuộc 10 nước có dân số cao nhất thế giới do đó nhu cầu thực phẩm tăng cao đang là vấn đề đặt ra với ngành chăn nuôi nói riêng và nông nghiệp nói chung. Trong những năm qua số lượng các loại vật nuôi chính của nước ta liên tục tăng lên. Bình quân tăng trưởng trong giai đoạn 1990 – 2010 của trâu bò đạt 2,39 %/năm; của lợn là 6,16 %/năm; Dê, Cừu là 12,31 %/năm và của Gia cầm là 8,99 %/năm. Chỉ duy nhất có số lượng Ngựa nuôi là giảm đi với tốc độ bình quân 1,71 %/năm (Tổng cục Thống kê, 2011). Số liệu cụ thể được chỉ ra trong bảng 2.2. Bảng 2.2: Thốống kế sốố lượng các loại vật nuối chính ở nước ta trong giai đoạn 1990 - 2010 Trâu Bò Lợn Ngựa Dê, cừu Gia cầm Năm (Nghìn (Nghìn (Nghìn (Nghìn (Nghìn (Triệu con) con) con) con) con) con) 1990 2.854,1 3.116,9 12.260,5 141,3 372,3 107,4 1995 2.962,8 3.638,9 16.306,4 126,8 550,5 142,1 2000 2.897,2 4.127,9 20.193,8 126,5 543,9 196,1 2005 2.922,2 5.540,7 27.435,0 110,5 1.314,1 219,9 2010 8.829,7 5808,3 27.373,1 93,1 1.288,7 300,5 TTBQ (%/năm) 2,39 6,16 -1.71 12,31 8,99 Nguồn: Tổng cục thống kê, 2011  Hình thức chăn nuôi tại nước ta Hiện nay ở nước ta có hai hình thức chăn nuôi chính. Bên cạnh hình 4 thức chăn nuôi truyền thống trong hộ gia đình thì những năm gần đây hình thức chăn nuôi tập trung theo quy mô trạng trại đã được hình thành và phát triển nhanh.  Hình thức chăn nuôi hộ gia đình Đây là hình thức chăn nuôi đã có từ lâu đời và vẫn còn phổ biến ở nước ta. Trong những năm qua Nhà nước cũng có những chính sách khuyến khích việc phát triển chăn nuôi tại hộ gia đình nhằm giải quyết lao động nhàn rỗi ở địa phương và góp phần xóa đói giảm nghèo (Cao Trường Sơn và cộng sự, 2010). Các hộ dân thường nuôi từ 2-5 con trâu, bò; 3-10 con lợn và 20-30 con Gia cầm/hộ (Phùng Đức Tiến và cộng sự, 2011). Nhìn chung, hình thức chăn nuôi hộ gia đình có khả năng kết hợp với trồng trọt để tận dụng các sản phẩm dư thừa của mùa vụ, quy mô nhỏ, ít gây ô nhiễm môi trường tuy nhiên hiệu quả kinh tế lại không cao.  Hình thức chăn nuôi trang trại tập trung Đây là hình thức chăn nuôi đang phát triển trong nhưng năm gần đây, số lượng trang trại tăng lên nhanh chóng. Năm 2001 cả nước ta có khoảng 1.761 trang trại chăn nuôi đến năm 2010 đã tăng lên tới 23.558 trang trại (Tổng cục Thống kê, 2011). Hình thức chăn nuôi theo trang trại có số lượng vật nuôi lớn, đem lại hiệu quả kinh tế cao nhưng lại gây ra những vấn đề về môi trường do các loại chất thải phát sinh quá lớn. 2.1.3 Các vùng chăn nuôi trọng điểm của Việt Nam và của Hà Nội Mặc dù có sự tăng nhanh về số lượng trang trại cũng như số đầu con nhưng tỷ lệ phân bố không đồng đều giữa các vùng miền trong cả nước, số liệu cụ thể dược trình bày trong bảng 2.3. 5 Bảng 2.3: Sốố lượng các trang trại chăn nuối phân theo vùng ở n ước ta Vùng Đồng bằng sông Hồng Trung du miền núi phía Bắc Bắc trung bộ & Duyên hải miền Trung Tây Nguyên Đông Nam Bộ Đồng bằng sông Cửu Long Cả nước Số trang trại Tỷ lệ (%) 10.277 43,62 1.926 8,18 3.173 13,47 812 3,45 4.089 17,36 3.281 13,93 23.558 100 Nguồn: Tổng cục Thống kê, 2011 Hiện nay, thành phố Hà Nội phát triển chăn nuôi quy mô lớn ngoài khu dân cư. Toàn thành phố Hà Nội có 722 trại chăn nuôi lợn ngoài khu dân cư. Trong đó có 566 trại, 34 trại lợn nái, 194 trại lợn thịt, 338 trại chăn nuôi tổng hợp (nái+ thịt). Trại chăn nuôi gia cầm ngoài khu dân cư của toàn thàn phố là 2147 trại với tiêu chí quy mô từ 1000 gà đẻ, 1000 gà thịt, 500 gà thả vườn, 500 vịt trở lên (Sở NN & PTNT Hà Nội, 2013). Bên cạnh đấy thành phố Hà Nội còn phân theo vùng, xã trọng điểm từng vùng chăn nuôi từng loại vật nuôi để cho năng suất và chất lượng cao nhất (Sở NN & PTNT Hà Nội,2013). Số liệu được thể hiện ở Bảng 2.4. Bảng 2.4: Chăn nuối theo vùng, xã trọng điểm tại thành phốố Hà N ội Vật nuôi Bò sữa Bò thịt Lợn Gia cầm Tổng đàn ( con) Hộ 10.123 2.555 22.294 12.159 27.637 320 Gà 2.986.795 975 Vịt 368.930 305 Nguồn:Số liệu thống kê Sở NN& PTNT Hà Nội, 2013 Việc hình thành các trang trại chăn nuôi tập trung, vùng trọng điểm cho hiệu quả kinh tế cao. Tuy nhiên, so với tiềm năng hiện có, các vùng, xã chăn nuôi trọng điểm, tập trung trên địa bàn thành phố Hà Nội chưa nhiều và người chăn nuôi còn thiếu hiểu biết trong việc xử lý và quản lý môi trường. Chính vì vậy môi trường nói chung, môi trường chăn nuôi ở thành phố đang 6 dần bị suy giảm. Để khắc phục tình trạng này, ngành nông nghiệp Hà Nội đã triển khai chương trình phát triển chăn nuôi đi đôi với việc đảm bảo môi trường bằng một không gian quy hoạch hợp lý nhằm đảm bảo chất lượng sản phẩm đầu ra cũng như chất lượng môi trường. 7 Hình 2.1: Sơ đồ phát triển chăn nuôi thành phố Hà Nội 8 2.2. Tổng quan về chất thải chăn nuôi Chăn nuôi được xác định là một trong những ngành sản xuất tạo ra một lượng chất thải nhiều nhất ra môi trường. Chất thải chăn nuôi là một tập hợp phong phú bao gồm các chất ở tất cả các dạng rắn, lỏng hay khí phát sinh trong quá trình chăn nuôi, lưu trữ, chế biến hay sử dụng chất thải. Các chất thải chăn nuôi được phát sinh chủ yếu từ: - Chất thải của bản thân gia súc như phân, nước tiểu, lông, vảy da và các phủ tạng loại thải của gia súc... - Nước thải từ quá trình tắm lợn, rửa chuồng hay rửa dụng cụ và thiết bị chăn nuôi, nước làm mát hay từ các hệ thống dịch vụ chăn nuôi… - Thức ăn thừa, các vật dụng chăn nuôi, thú y bị loại ra trong quá trình chăn nuôi. - Bệnh phẩm thú y, xác súc vật chết. - Bùn lắng từ các mương dẫn, hố chứa hay lưu trữ và chế biến hay xử lý chất thải. Chất thải chăn nuôi chứa nhiều thành phần có khả năng gây ô nhiễm môi trường, làm ảnh hưởng đến sự sinh trưởng, phát triển của chính đàn gia súc và sức khỏe của con người. Vì vậy, việc hiểu rõ thành phần và các tính chất của chất thải chăn nuôi nhằm có biện pháp quản lý và xử lý thích hợp, khống chế ô nhiễm, tận dụng nguồn chất thải giàu hữu cơ vào mục đích kinh tế là một việc làm cần thiết. 2.2.1 Chất thải rắn. Chất thải rắn là hỗn hợp các chất hữu cơ, vô cơ, vi sinh vật và trứng ký sinh trùng có thể gây bệnh cho người và gia súc khác. Chất thải rắn gồm phân, thức ăn thừa của gia súc, vật liệu lót chuồng, xác súc vật chết... Chất thải rắn có độ ẩm từ 56-83% tùy theo phân của các loài gia súc khác nhau và có tỉ lệ NPK cao. Xác súc vật chết do bệnh, do bị dẫm đạp, đè chết, do sốc nhiệt, cần được thu gom và xử lý triệt để. Thức ăn dư thừa và vật liệu lót 9 chuồng có thành phần đa dạng gồm cám, bột ngũ cốc, bột cá, bột tôm, khoáng, chất bổ sung, các loại kháng sinh, rau xanh, cỏ, rơm rạ, bao bố, vải vụn, gỗ…  Phân Phân là sản phẩm loại thải của quá trình tiêu hoá của gia súc, gia cầm bị bài tiết ra ngoài qua đường tiêu hóa. Chính vì vậy phân gia súc là sản phẩm dinh dưỡng tốt cho cây trồng hay các loại sinh vật khác như cá, giun…. Do thành phần giàu chất hữu cơ của phân nên chúng rất dễ bị phân hủy thành các sản phẩm độc, khi phát tán vào môi trường có thể gây ô nhiễm cho vật nuôi, cho con người và các sinh vật khác. Thành phần hoá học của phân bao gồm: - Các chất hữu cơ gồm các chất protein, carbonhydrate, chất béo và các sản phẩm trao đổi của chúng. - Các chất vô cơ bao gồm các hợp chất khoáng (đa lượng, vi lượng). - Nước: là thành phần chiếm tỷ trọng lớn nhất, chiếm 65 – 80% khối lượng của phân. Bảng 2.5: Thành phần chính trong phân tươi của một số loại vật nuôi ( giá trị trung bình) Loại Độ ẩm N vật nuôi Bò thịt Bò sữa Gia cầm Lợn Dê, cừu (%) 85 85 72 82 77 (%) 0,5 0,7 1,2 0,5 1,4 P2O5 K2O (%) (%) 0,2 0,5 0,5 0,5 1,3 0,6 0,3 0,4 0,5 0,2 Nguồn: Lê Văn Cát,2007 Thành phần hóa học của phân lợn phụ thuộc vào chế độ dinh dưỡng, chủng giống, giai đoạn tăng trưởng của cơ thể. 10 Do hàm lượng nước cao, giàu chất hữu cơ cho nên phân là môi trường tốt cho các vi sinh vật phát triển nhanh chóng và phân hủy các chât hữu cơ tạo nên các sản phẩm có thể gây độc cho môi trường. - Dư lượng của thức ăn bổ sung cho gia súc, gồm các thuốc kích thích tăng trưởng, các hormone hay dư lượng kháng sinh… - Các men tiêu hóa của bản thân gia súc, chủ yếu là các men tiêu hóa sau khi sử dụng bị mất hoạt tính và được thải ra ngoài… - Các mô và chất nhờn tróc ra từ niêm mạc đường tiêu hoá. - Các thành phần tạp từ môi trường thâm nhập vào thức ăn trong quá trình chế biến thức ăn hay quá trình nuôi dưỡng gia súc (cát, bụi…). - Các yếu tố gây bệnh như các vi khuẩn hay ký sinh trùng bị nhiễm trong đường tiêu hoá gia súc hay trong thức ăn. Theo (Vũ Đình Tôn và cộng sự, 2010), lợn ở các lứa tuổi khác nhau thì lượng phân thải ra khác nhau. Trong điều kiện sử dụng thức ăn công nghiệp với lợn từ sau cai sữa đến 15 kg tiêu thụ thức ăn là 0,42 kg/con/ngày lượng phân thải ra là 0,25kg/con/ngày. Lợn từ 15 đến 30 kg tiêu thụ thức ăn là 0,76 kg/con/ngày lượng phân thải ra là 0,47 kg/con/ngày. Lợn từ 30 đến 60 kg và từ 60 kg đến xuất chuồng tiêu thụ thức ăn là 1,64 và 2,3 kg/con/ngày, lượng phân thải ra là 0,8 và 1,07 kg/con/ngày. Đối với lợn nái chửa kỳ I và chờ phối mức tiêu thụ thức ăn là 1,86 kg/con/ngày, lượng phân thải ra 0,80 kg/con/ngày. Lợn nái chửa kỳ II lượng phân thải ra là 0,88 kg/con/ngày. Lợn nái nuôi con mức ăn tiêu thụ là 3,7 kg/con/ngày. Như vậy một đời lợn thịt tính từi cai sữa đến xuất chuồng khoảng 110 kg, lượng thức ăn tiêu thụ là 257,5 kg, lượng phân tạo ra là 127,05 kg, lợn nái một năm tiêu thụ hết 797 kg, lượng phân thải ra trung bình là 342,22 kg.  Xác gia súc chết Xác gia súc chết là một loại chất thải đặc biệt của chăn nuôi. Thường 11 gia súc chết do các nguyên nhân bệnh lý, cho nên chúng là một nguồn phát sinh ô nhiễm nguy hiểm, dễ lây lan các dịch bệnh. Xác gia súc chết có thể bị phân hủy tạo nên các sản phẩm độc. Các mầm bệnh và độc tố có thể được lưu giữ trong đất trong thời gian dài hay lan truyền trong môi trường nước và không khí, gây nguy hiểm cho người, vận nuôi và khu hệ sinh vật trên cạn hay dưới nước. Gia súc chết có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau. Việc xử lý phải được tiến hành nghiêm túc. Gia súc, bị bệnh hay chết do bị bệnh phải được thiêu hủy hay chôn lấp theo các quy định về thú y. Chuồng nuôi gia súc bị bệnh, chết phải được khử trùng bằng vôi hay hóa chất chuyên dùng trước khi dùng để nuôi tiếp gia súc. Trong điều kiện chăn nuôi phân tán, nhiều hộ gia đình vứt xác chết vật nuôi bị chết do bị dịch ra hồ ao, cống rãnh, kênh mương… đây là nguồn phát tán dịch bệnh rất nguy hiểm.  Thức ăn thừa, ổ lót chuồng và các chất thải khác Trong các chuồng trại chăn nuôi, người chăn nuôi thường dùng rơm, rạ hay các chất độn khác… để lót chuồng. Sau một thời gian sử dụng, những vật liệu này sẽ được thải bỏ đi. Loại chất thải này tuy chiếm khối lượng không lớn, nhưng chúng cũng là một nguồn gây ô nhiễm quan trọng, do phân, nước tiểu các mầm bệnh có thể bám theo chúng. Vì vậy, chúng cũng phải được thu gom và xử lý hợp vệ sinh, không được vứt bỏ ngoài môi trường tạo điều kiện cho chất thải và mầm bệnh phát tán vào môi trường. Ngoài ra, thức ăn thừa, thức ăn bị rơi vãi cũng là nguồn gây ô nhiễm, vì thức ăn chứa nhiều chất dinh dưỡng dễ bị phân hủy trong môi trường tự nhiên. Khi chúng bị phân hủy sẽ tạo ra các chất kể cả chất gây mùi hôi, gây ô nhiễm môi trường xung quanh, ảnh hưởng đến sự sinh trưởng, phát triển của gia súc và sức khỏe con người.  Vật dụng chăn nuôi, bệnh phẩm thú y Các vật dụng chăn nuôi hay thú y bị loại bỏ như bao bì, kim tiêm, chai 12