LoI
tfg
I iiiiiiiiiiiiiiiiiiiii jv
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2
----------------- * -----------------
LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC
THIẾT KẾ tiÕn tr×nh híng dÉn GI¶i BµI TẬP
phÇn quang h×nh - SGK 11 N©NG CAO
THEO HƯỚNG PH¸T HUY TÝNH TÝCH CỰC
CỦA HỌC SINH.
Chuyªn ngành: LÝ luận và phương ph¸p dạy học bộ m«n Vật lÝ.
M· số:60.14.10.
Học viên: TRẦN VĂN PHÚ
Giáo viên hướng dẫn:pgs. TS. NGUYỄN THỊ HỒNG VIỆT
Hà Nội, năm 2009.
-2-
Lêi c¶m ¬n
T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n Ban gi¸m hiÖu, Phßng Sau ®¹i häc, Ban chñ
nhiÖm Khoa VËt lÝ trêng §¹i häc S ph¹m Hµ Néi 2, C¸c thÇy gi¸o, c« gi¸o
®· tËn t×nh gi¶ng d¹y, t¹o mäi ®iÒu kiÖn gióp ®ì t«i hoµn thµnh khãa häc.
§Æc biÖt, t«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi PGS.TS NguyÔn ThÞ
Hång ViÖt ®· tËn t×nh híng dÉn, ®éng viªn, gióp ®ì t«i trong suèt thêi gian
häc tËp, nghiªn cøu vµ hoµn thµnh luËn v¨n.
Xin ch©n thµnh c¶m ¬n Ban gi¸m hiÖu, tËp thÓ gi¸o viªn vËt lÝ ë trêng
THPT L¹ng Giang sè 3 tØnh B¾c Giang ®· gióp t«i trong ®ît thùc nghiÖm s
ph¹m.
Cuèi cïng, t«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n tíi gia ®×nh, b¹n bÌ ®ång nghiÖp,
nh÷ng ngêi ®· ®éng viªn, quan t©m gióp ®ì vµ t¹o mäi ®iÒu kiÖn gióp t«i hoµn
thµnh luËn v¨n nµy.
MÆc dï ®· cè g¾ng hÕt søc, song b¶n luËn v¨n nµy kh«ng tr¸nh khái
nh÷ng h¹n chÕ, thiÕu sãt. RÊt mong sù ®ãng gãp ý kiÕn cña thÇy c« vµ c¸c b¹n.
Th¸ng 9 n¨m 2009
T¸c gi¶
TrÇn v¨n phó
-3-
Lêi cam ®oan
Xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu cña riªng t«i. C¸c sè liÖu
trong luËn v¨n lµ trung thùc vµ cha ®îc c«ng bè trong bÊt k× mét c«ng tr×nh
khoa häc nµo kh¸c.
T¸c gi¶
TrÇn v¨n phó
-4-
Môc lôc
..............**.............
PhÇn Më ®Çu.......................................................................................... 8
1.Lý do chän ®Ò tµi....................................................................................... 8
2.Môc ®Ých nghiªn cøu ................................................................................9
3. Gi¶ thuyÕt khoa häc.................................................................................10
4. §èi tîng nghiªn cøu...............................................................................10
5. Ph¹m vi nghiªn cøu..................................................................................10
6. NhiÖm vô nghiªn cøu................................................................................10
7. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu..........................................................................10
8. §ãng gãp cña ®Ò tµi..................................................................................11
9. CÊu tróc cña luËn v¨n..............................................................................11
Ch¬ng 1: c¬ së lÝ luËn vµ thùc tiÔn..........................................13
1.1.Kh¸i niÖm bµi tËp vËt lÝ............................................................................13
1.2. Vai trß, t¸c dông cña bµi tËp vËt lÝ.........................................................13
1.2.1.Bµi tËp vËt lÝ cã thÓ sö dông nh mét ph¬ng tiÖn ®Ó nghiªn cøu tµi liÖu
míi..................................................................................................................13
1.2.2.Bµi tËp vËt lÝ lµ mét ph¬ng tiÖn ®Ó häc sinh rÌn luyÖn kh¶ n¨ng vËn dông kiÕn
thøc, liªn hÖ kiÕn thøc víi thùc tÕ...................................................14
1.2.3. Bµi tËp vËt lÝ lµ mét ph¬ng tiÖn cã tÇm quan träng ®Æc biÖt trong viÖc rÌn
luyÖn t duy, båi dìng ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc cho häc sinh.14
1.2.4. Bµi tËp vËt lÝ lµ mét ph¬ng tiÖn ®Ó cñng cè, «n tËp kiÕn thøc ®· häc mét c¸ch
sinh ®éng vµ hiÖu qu¶......................................................................14
1.2.5. Th«ng qua viÖc gi¶i bµi tËp vËt lÝ cã thÓ rÌn luyÖn cho häc sinh nh÷ng ®øc tÝnh
tèt nh tinh thÇn tù lËp, tÝnh cÈn thËn, sù kiªn tr× còng nh tinh thÇn vît
khã........................................................................................................15
1.2.6. Bµi tËp vËt lÝ lµ ph¬ng tiÖn ®Ó kiÓm tra ®¸nh gi¸ kiÕn thøc, kÜ n¨ng cña häc
sinh mét c¸ch chÝnh x¸c. ........................................................................15
1.3. Ph©n lo¹i bµi tËp vËt lÝ............................................................................15
-5-
1.3.1. Theo néi dung cña bµi tËp vËt lÝ.........................................................15
1.3.1.1. Theo ®Ò tµi cña tµi liÖu vËt lÝ………………………………………..15
1.3.1.2. Bµi tËp cã néi dung trõu tîng vµ bµi tËp cã néi dung cô thÓ………16
1.3.1.3. Bµi tËp cã néi dung kü thuËt tæng hîp………………………………16
1.3.1.4. Bµi tËp cã néi dung lÞch sö………………………………………….16
1.3.1.5. Bµi tËp vui…………………………………………………………16
1.3.2. Theo ph¬ng thøc cho ®iÒu kiÖn hoÆc ph¬ng thøc gi¶i…………17
1.3.2.1.Bµi tËp ®Þnh tÝnh……………………………………………………17
1.3.2.2.Bµi tËp ®Þnh lîng…………………………………………………17
1.3.2.3.Bµi tËp thÝ nghiÖm…………………………………………………17
1.3.2.3.Bµi tËp ®å thÞ………………………………………………………18
1.3.3. Theo yªu cÇu luyÖn tËp kü n¨ng, ph¸t triÓn t duy trong qu¸ tr×nh d¹y
häc…………………………………………………………………………18
1.3.3.1. Bµi tËp luyÖn tËp…………………………………………………..18
1.3.3.2. Bµi tËp s¸ng t¹o……………………………………………………18
1.3.4. Tr¾c nghiÖm trÝ th«ng minh………………………………………..18
1.3.5. Tr¾c nghiÖm së thÝch………………………………………………18
1.3.6.Tr¾c nghiÖm thµnh tÝch häc tËp…………………………………….18
1.3.6.1. Tr¾c nghiÖm vÊn ®¸p……………………………………………..18
1.3.6.2. Tr¾c nghiÖm quan s¸t……………………………………………...18
1.3.6.3. Tr¾c nghiÖm viÕt…………………………………………………..18
1.3.6.3.1. Tr¾c nghiÖm tù luËn……………………………………………..19
1.3.6.3.2. Tr¾c nghiÖm kh¸ch quan………………………………………..19
1.4. Nghiªn cøu ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp vËt lÝ …………………………20
1.4.1. Ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp vËt lÝ nãi chung…………………………20
1.4.1.1. T duy trong qu¸ tr×nh gi¶i bµi tËp vËt lÝ…………………………..20
1.4.1.2. C¸c bíc chung cña gi¶i bµi tËp vËt lÝ……………………………..21
1.4.2. Híng dÉn gi¶i bµi tËp vËt lÝ……………………………………….22
1.4.2.1. Híng dÉn theo mÉu (híng dÉn ang«rit)………………………..22
1.4.2.2. Híng dÉn t×m tßi (híng dÉn ¬rixtic)..........................................23
-6-
1.4.2.3. Híng dÉn ®Þnh híng kh¸i qu¸t ch¬ng tr×nh hãa......................24
1.4.3. TiÕn tr×nh gi¶i bµi tËp vËt lÝ trong luËn v¨n………………………25
1.5 Nghiªn cøu tÝnh tÝch cùc cña hs trong häc tËp………………………27
1.5.1 TÝnh tÝch cùc cña hs trong d¹y häc vËt lÝ …………………………..27
1.5.2. C¸c biÓu hiÖn cña tÝnh tÝch cùc häc tËp…………………………….27
1.5.3. C¸c cÊp ®é cña tÝnh tÝch cùc häc tËp ...............................................28
1.6. Thùc tiÔn vÒ qu¸ tr×nh gi¶i bµi tËp phÇn quang h×nh SGK vËt lÝ 11 n©ng cao ë
mét sè trêng THPT trong huyÖn L¹ng Giang............................29
1.6.1. VÒ phÝa gi¸o viªn...............................................................................29
1.6.2 .VÒ phÝa häcsinh………………………………………………..…………………….29
1.7.KÕt luËn ch¬ng 1……………………………………………………..30
ch¬ng Ii……………………………………………………………….31
®Ò suÊt tiÕn tr×nh híng dÉn gi¶I bµi tËp
phÇn quang h×nh vËt lý 11 n©ng cao nh»m ph¸t huy tÝnh
tÝch cùc cña häc sinh
………………………………………………………………….31
2.1. §Æc ®iÓm cÊu tróc néi dung ch¬ng khóc x¹ ¸nh s¸ng vËt lÝ 11 n©ng
cao.............................................................................................................. 31
2.1.1. §Æc ®iÓm néi dung ch¬ng khóc x¹ ¸nh s¸ng……………………..31
2.1.2. Néi dung kiÕn thøc …………………………………………………31
2.2. §Æc ®iÓm cÊu tróc néi dung ch¬ng " M¾t. C¸c dông cô quang häc", líp 11
THPT………………………………………………………………32
2.2.1. §Æc ®iÓm néi dung ch¬ng "M¾t. C¸c dông cô quang häc"............32
.2.2. S¬ ®å cÊu tróc néi dung ch¬ng VII "M¾t. C¸c dông cô quang häc".......32
2.3. Néi dung vÒ kiÕn thøc, kü n¨ng mµ HS cÇn cã sau khi häc………….33
2.3.1. Néi dung vÒ kiÕn thøc………………………………………………..33
2.3.2. C¸c kü n¨ng c¬ b¶n häc sinh cÇn rÌn luyÖn...................................38
2.4. C¸c sai lÇm phæ biÕn cña häc sinh……………………………………39
2.5.Ph©n lo¹i bµi tËp c¬ b¶n theo tõng chñ ®Ò.............................................40
-7-
2.6. ®Ò xuÊt tiÕn tr×nh gi¶I bµi tËp vËt lÝ ®Ó híng
dÉn häc sinh gi¶I bµi tËp vËt lÝ phÇn quang h×nh sgk 11
n©ng cao nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh.....43
2.6.1.TiÕn tr×nh gi¶i bµi tËp vÒ lìng chÊt ph¼ng………………………45
2.6.2. TiÕn tr×nh gi¶i bµi tËp vÒ thÊu kÝnh ®¬n ..........................................49
2.6.3.TiÕn tr×nh híng dÉn gi¶i bµi tËp vÒ hÖ thÊu kÝnh……………………57
2.7. KÕt luËn ch¬ng 2.............................................................................65
CHƯƠNG 3.............................................................................................68
THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM...................................................................68
3.1 Mục đích thực nghiệm...................................................................68
3.2. Đối tượng thực nghiệm.................................................................68
3.3. Thời điểm thực nghiệm.....................................................................68
3.4. Tæ chøc thùc nghiÖm s ph¹m........................................................68
3.4.1. Tæ chøc thùc nghiÖm.................................................................69
3.4.2. TiÕn tr×nh thùc nghiÖm s ph¹m…………………………………69
3.5. Ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ thùc nghiÖm s ph¹m……………….69
3.5.1. Tiªu chÝ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ thùc nghiÖm s ph¹m…………………69
3.5.2.C¸c tham sè thèng kª ®Æc trng………………………………….70
3.5.3.§¸nh gi¸ kÕt qu¶ thùc nghiÖm s ph¹m…………………………..70
3.5.3.1. §¸nh gi¸ ®Þnh tÝnh ……………………………………………..70
3.5.3.2.§¸nh gi¸ ®Þnh lîng th«ng qua xö lÝ, ph©n tÝch bµi kiÓm tra b»ng ph¬ng
ph¸p thèng kª……………………………………………………72
3.5. kÕt luËn ch¬ng iii.................................................................79
KÕt luËn chung.................................................................................80
Tµi liÖu tham kh¶o.........................................................................83
Phô lôc..................................................................................................84
-8-
PhÇn më ®Çu
1. Lý do chọn đề tài
Chóng ta đang sống trong thế kỷ XXI một thế kû đßi hỏi cao về tri thức
và năng lực của con người, nh©n tố quyết định đến sự ph¸t triển của x· hội
tương lai đã chÝnh lµ con ngêi. Đứng trước yªu cầu đổi mới n©ng cao chất
lượng gi¸o dục phổ th«ng phục vụ cho sự nghiệp c«ng nghiệp hãa - hiện đại
hãa đất nước, ngành gi¸o dục đ· và đang thực hiện nhiều giải ph¸p đồng bộ
như đổi mới chương tr×nh, nội dung, phương ph¸p dạy học..... Nghị quyết hội
Nghị lần thứ tư Ban chấp hµnh trung ¬ng ®¶ng céng s¶n ViÖt Nam khãa VIII
®· kh¼ng ®Þnh: “§æi míi ph¬ng ph¸p d¹y vµ häc ë tÊt c¶ c¸c bËc häc... ¸p
dông nh÷ng ph¬ng ph¸p gi¸o dôc hiÖn ®¹i ®Ó båi dìng cho häc sinh n¨ng lùc
t duy s¸ng t¹o, n¨ng lùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò”.
Trong d¹y häc vËt lÝ, cã thÓ n©ng cao chÊt lîng häc tËp vµ ph¸t triÓn
n¨ng lùc cña häc sinh b»ng nhiÒu ph¬ng ph¸p, c¸ch thøc kh¸c nhau. Trong ®ã
gi¶i bµi tËp vËt lÝ víi t c¸ch lµ mét ph¬ng ph¸p ®îc x¸c ®Þnh tõ l©u trong
gi¶ng d¹y vËt lÝ, cã t¸c dông rÊt tÝch cùc ®Õn viÖc gi¸o dôc vµ ph¸t triÓn n¨ng
lùc cña häc sinh. Gi¶i bµi tËp còng lµ mét trong nh÷ng thíc ®o thùc chÊt,
®óng ®¾n sù tiÕp thu, vËn dông kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng, kÜ x¶o cña häc sinh.
Gi¸o s Ph¹m H÷u Tßng ®· chØ ra r»ng: “Bµi tËp vËt lý gióp häc sinh hiÓu s©u
s¾c h¬n nh÷ng quy luËt vËt lý, nh÷ng hiÖn tîng vËt lý, biÕt ph©n tÝch vµo
nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn. Trong nhiÒu trêng hîp dï gi¸o viªn cã cè g¾ng tr×nh
bµy tµi liÖu mét c¸ch m¹ch l¹c, l«gic, ph¸t biÓu ®Þnh nghÜa, ®Þnh luËt thËt chÝnh
x¸c, lµm thÝ nghiÖm ®óng ph¬ng ph¸p vµ cã kÕt qu¶ th× ®ã míi lµ ®iÒu kiÖn
cÇn chø cha ph¶i lµ ®iÒu kiÖn ®ñ ®Ó häc sinh hiÓu s©u s¾c kiÕn thøc. ChØ th«ng
qua bµi tËp díi h×nh thøc nµy hay h×nh thøc kh¸c, t¹o ®iÒu kiÖn cho häc sinh
vËn dông kiÕn thøc ®Ó tù lùc gi¶i quyÕt thµnh c«ng nh÷ng t×nh huèng cô thÓ
kh¸c th× kiÕn thøc ®ã míi trë lªn s©u s¾c, hoµn thiÖn vµ biÕn thµnh vèn riªng
cña häc sinh”[6]
-9-
Xu hướng hiện đại của lÝ luận dạy học là chó träng nhiÒu ®Õn ho¹t ®éng
và vai trß cña ngêi häc, ®Æc biÖt lµ rÌn luyÖn ho¹t ®éng tù lùc, tÝch cùc cña
häc sinh. ViÖc rÌn luyÖn kh¶ n¨ng ho¹t ®éng tù lùc, sù s¸ng t¹o vµ ®¸nh gi¸ sù
tiÕp thu kiÕn thøc cña häc sinh th«ng qua viÖc nghiªn cøu, x©y dùng mét hÖ
thèng c¸c bµi tËp vµ híng dÉn lµ cÇn thiÕt. Trong nhiÒu n¨m gi¶ng d¹y ë
trêng phæ th«ng vµ qua t×m hiÓu thùc tÕ, t«i nhËn thÊy trong ch¬ng tr×nh vËt
lÝ phæ th«ng kiÕn thøc vÒ phÇn quang h×nh lµ mét trong nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n
vµ phøc t¹. ViÖc gi¶i c¸c bµi tËp vËt lÝ phÇn quang h×nh sÏ gióp häc sinh hiÓu
râ, hiÓu s©u s¾c néi dung cña c¸c ®Þnh luËt vÒ ¸nh s¸ng vµ c¸c dông cô quang
häc còng nh t¹o c¬ së cho viÖc x©y dùng c¸c kiÕn thøc vËt lÝ sau nµy. §Ó gi¶i
®îc c¸c bµi tËp vËt lÝ häc sinh thêng gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n v× vËy viÖc
nghiªn cøu vµ ®a ra tiÕn tr×nh gi¶i bµi tËp vËt lÝ mét c¸ch khoa häc lµ rÊt quan
träng ®èi víi gi¸o viªn trong qu¸ tr×nh gi¶ng dËy nh»m gãp phÇn vµo viÖc n©ng
cao chÊt lîng d¹y häc, ®¸p øng yªu cÇu thùc tÕ. Theo ch¬ng tr×nh s¸ch gi¸o
khoa cò th× phÇn quang h×nh n»m trong kiÕn thøc vËt lÝ líp 12 vµ thêng xuyªn
®îc Bé Gi¸o Dôc dïng trong thi ®¹i häc nhng hiÖn nay theo ch¬ng tr×nh vËt
lÝ míi ë THPT th× phÇn quang h×nh n»m ë líp 11. C¸c bµi tËp vËt lÝ phÇn quang
h×nh thêng rÊt phøc t¹p vµ g©y cho häc sinh rÊt nhiÒu khã kh¨n v× vËy trong
c¸c giê bµi tËp quang h×nh häc sinh thêng thô ®éng kh«ng tÝch cùc tham gia
vµo qu¸ tr×nh häc tËp.
Qua nghiªn cøu vµ t×m hiÓu tµi liÖu vÒ c¸c c«ng tr×nh ®· thùc hiÖn chóng t«i
thÊy cã nhiÒu luËn v¨n ®· nghiªn cøu vÒ ph¬ng ph¸p híng dÉn gi¶i bµi tËp
vËt lÝ nhng cha thÊy cã luËn v¨n nµo nghiªn cøu vÒ ph¬ng ph¸p híng dÉn
gi¶i bµi tËp phÇn Quang h×nh.
Víi nh÷ng lý do nh trªn chóng t«i lùa chän ®Ò tµi: “ThiÕt kÕ tiÕn tr×nh
híng dÉn gi¶i bµi tËp phÇn quang h×nh SGK 11 n©ng cao theo híng ph¸t
huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh” đÓ nghiªn cứu .
2. Mục đÝch nghiªn cứu của đề tài:
- 10 -
Nghiªn cứu, đề xuất tiÕn tr×nh híng dÉn gi¶i bài tập phần quang h×nh
(vật lÝ 11 n©ng cao), nhằm ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh THPT huyÖn
L¹ng Giang tØnh B¾c Giang.
3. Giả thuyết khoa học
NÕu x©y dùng tiÕn tr×nh híng dÉn gi¶i bµi tËp phÇn quang h×nh vËt lý 11
n©ng cao mét c¸ch hîp lý th× cã thÓ ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh THPT
huyÖn L¹ng Giang - B¾c Giang.
4. Đối tượng nghiªn cứu
TiÕn tr×nh híng dÉn gi¶i bµi tËp phÇn quang h×nh vËt lý 11 n©ng cao.
5. Phạm vi nghiên cứu
- Nghiªn cøu phÇn bµi tËp quang h×nh vËt lÝ 11 n©ng cao ®Ó ®a ra ph¬ng
ph¸p híng dÉn gi¶i bµi tËp nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh.
- Đối tượng nghiªn cøu: híng dÉn gi¶i về bài tập vật lÝ phần quang h×nh 11
n©ng cao tại trường THPT Lạng Giang số 3 (Lạng Giang - Bắc Giang).
6. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài:
- T×m hiểu lý luận chung về vai trß, t¸c dụng của bài tập vật lÝ, phương ph¸p
giải bài tập vật lÝ.
- Nghiªn cøu vÒ tÝnh tÝch cùc trong ho¹t ®éng nhËn thøc cña häc sinh.
- Nghiªn cøu néi dung kiÕn thøc phÇn quang h×nh lớp 11 n©ng cao.
- Ph©n lo¹i bµi tËp phÇn quang h×nh.
- Nghiªn cøu ®Ò xuÊt tiÕn tr×nh híng dÉn gi¶i bµi tËp phÇn quang h×nh ( vËt lÝ
11 n©ng cao), nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh THPT huyÖn L¹ng
Giang tØnh B¾c Giang .
- Thùc nghiÖm s ph¹m ®Ó kiÓm tra gi¶ thuyÕt ®Ò tµi ®· ®Æt ra.
7. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp nghiên cứu lý thuyết.
- Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Thùc nghiÖm s ph¹m
- 11 -
- Phương pháp thống kê toán học.
8. Đãng gãp của đề tài
Đãng gãp về mặt khoa học.
Đề tài nghiªn lại cơ sở lÝ luận về giải bài tập vật lÝ trong ho¹t ®éng dạy học
vật lÝ. Đặc biệt nghiªn cứu s©u việc soạn thảo tiÕn tr×nh híng dÉn gi¶i bài tập
phÇn quang h×nh líp 11 n©ng cao vµ tæ chøc ho¹t ®éng giải bµi tËp theo híng
tÝch cùc hãa ho¹t ®éng nhËn thøc cña häc sinh.
Đãng gãp về mặt thực tiễn
- Gãp phần khẳng định tÝnh ưu việt của bài tập vật lÝ trong dạy học vật lÝ.
- Lµm tµi liÖu tham kh¶o ®Ó gi¶i mét sè d¹ng bµi tËp vËt lÝ phÇn quang
h×nh lớp 11 n©ng cao ở trêng phæ th«ng.
9. CÊu tróc cña v¨n
Ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn th× luËn v¨n gåm 3 ch¬ng:
Chương 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn.
1.1. Kh¸i niệm bài tập vật lÝ.
1.2. Vai trß, t¸c dụng của bài tập vật lÝ.
1.3. Ph©n lo¹i bµi tËp vËt lÝ.
1.4. Phương ph¸p giải bài tập vật lÝ.
1.5. TÝnh tÝch cùc cña häc sinh trong häc tËp.
Kết luận chương 1.
Chương 2. §Ò xuÊt tiÕn tr×nh híng dÉn gi¶i bµi tËp phÇn quang h×nh SGK vËt
lÝ 11 n©ng cao nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh.
2.1. Vị trí của phần quang hình lớp 11 nâng cao THPT.
2.2. Nội dung kiến thức phần quang hình lớp 11 nâng cao THPT.
2.2.1. Các khái niệm cơ bản.
2.2.2. Các định luật cơ bản.
2.3. Mục tiêu kiến thức.
- 12 -
2.4. Các kĩ năng cần rèn cho học sinh.
2.5. Phân loại bài tập phần quang hình lớp 11 nâng cao.
2.6. Hướng dẫn hoạt động giải bài tập.
Kết luận chương 2.
Chương 3. Thực nghiệm sư phạm.
3.1. Mục đÝch và nhiệm vụ.
3.2. Đối tượng thực nghiệm sư phạm.
3.3. Tiến tr×nh thực nghiệm sư phạm.
3.4. Ph©n tÝch và đ¸nh gi¸ kết quả thực nghiệm sư phạm.
Kết luận chương 3.
Kết luận chung.
- 13 -
PhÇn Néi dung
CH¦¥NG I. c¬ së lÝ luËn vµ thùc tiÔn
1.1. Kh¸i niÖm bµi tËp vËt lÝ
Trong d¹y häc vËt lÝ, bµi tËp vËt lÝ cã mét ý nghÜa v« cïng quan träng
trong viÖc cñng cè, ®µo s©u, më réng, hoµn thiÖn kiÕn thøc vÒ mÆt lý thuyÕt vµ
rÌn luyÖn cho häc sinh kh¶ n¨ng vËn dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn, gãp phÇn
vµo viÖc gi¸o dôc tæng hîp vµ híng nghiÖp. Ho¹t ®éng gi¶i bµi tËp vËt lÝ
kh«ng nh÷ng lµ mét trong nh÷ng c¸ch thøc ®Ó häc sinh vËn dông kiÕn thøc cò
mµ cßn cã thÓ gióp cho häc sinh tù lùc ph¸t hiÖn ra kiÕn thøc míi, qua ®ã t¹o
c¬ së cho tÝnh tù lùc, tÝch cùc trong häc tËp cña häc sinh. VËy bµi tËp vËt lÝ lµ
g× ?
Theo Gi¸o s Ph¹m H÷u Tßng: “Bµi tËp vËt lÝ ®îc hiÓu lµ mét vÊn ®Ò
®îc ®Æt ra ®ßi hái ph¶i gi¶i quyÕt nhê nh÷ng suy lý l«gic, nh÷ng phÐp to¸n vµ
thÝ nghiÖm dùa trªn c¬ së c¸c kh¸i niÖm, c¸c thuyÕt, c¸c ®Þnh luËt vµ c¸c
ph¬ng ph¸p vËt lÝ.”[7]
1.2. Vai trß, t¸c dông cña bµi tËp vËt lÝ
Môc tiªu cña d¹y häc vËt lÝ ë trêng phæ th«ng lµ ph¶i ®¶m b¶o trang bÞ
®Çy ®ñ cho häc sinh nh÷ng kiÕn thøc phæ th«ng c¬ b¶n, hiÖn ®¹i, lµm cho häc
sinh cã thÓ vËn dông nh÷ng kiÕn thøc ®ã ®Ó gi¶i quyÕt nhiÖm vô häc tËp. §Ó
®¹t ®îc nh÷ng nhiÖm vô trªn ®ßi hái häc sinh ph¶i ®îc rÌn luyÖn mét c¸ch
thêng xuyªn, kÕt hîp nhiÒu ph¬ng ph¸p. Bµi tËp vËt lÝ lµ mét trong nh÷ng
ph¬ng ph¸p ®îc vËn dông cã hiÖu qu¶ trong d¹y häc vËt lÝ. Nã cã mét tÇm
quan träng ®Æc biÖt gãp phÇn vµo viÖc hoµn thµnh nhiÖm vô d¹y häc vËt lÝ ë
phæ th«ng. Tïy thuéc vµo nh÷ng t×nh huèng cô thÓ mµ bµi tËp vËt lÝ ®îc sö
dông theo nh÷ng môc ®Ých kh¸c nhau.
1.2.1. Bµi tËp vËt lÝ cã thÓ ®îc sö dông nh lµ ph¬ng tiÖn nghiªn
cøu tµi liÖu míi khi trang bÞ mét kiÕn thøc cho häc sinh.
- 14 -
VÝ dô: Ngay tríc khi d¹y vÒ kiÕn thøc: “HiÖn tîng ph¶n x¹ toµn phÇn”
(Bµi 45 - VËt lÝ 11 - N©ng cao), gi¸o viªn cã thÓ cho häc sinh lµm qua bµi tËp
vÒ hiÖn tîng khóc x¹ ¸nh s¸ng trong trêng hîp ¸nh s¸ng truyÒn tõ m«i
trêng chiÕt quang h¬n sang m«i trêng kÐm chiÕt quang díi gãc tíi lín h¬n
gãc giíi h¹n, sau ®ã cho häc sinh tù lùc ph¸t hiÖn ra kiÕn thøc míi.
1.2.2. Bµi tËp vËt lÝ lµ mét ph¬ng tiÖn ®Ó häc sinh rÌn luyÖn kh¶ n¨ng
vËn dông kiÕn thøc, liªn hÖ häc tËp víi thùc tÕ.
VÝ dô: Sau khi häc xong ®Þnh luËt khóc x¹ ¸nh s¸ng, häc sinh vËn dông
®Þnh luËt nµy ®Ó gi¶i thÝch mét sè hiÖn tîng:
- Nh×n c¸c vËt trong níc tõ ngoµi kh«ng khÝ th× thÊy c¸c vËt ë gÇn mÆt
ph©n c¸ch hai m«i trêng h¬n so víi thùc tÕ.
- Khi c¾m c¸i ®ua vµo cèc níc th× c¶m thÊy nh ®òa bÞ gÉy khóc.
1.2.3. Bµi tËp vËt lÝ lµ mét ph¬ng tiÖn cã tÇm quan träng ®Æc
biÖt trong viÖc rÌn luyÖn t duy, båi dìng ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa
häc cho häc sinh.
Bëi v×, gi¶i bµi tËp vËt lÝ lµ mét h×nh thøc lµm viÖc tù lùc c¨n b¶n cña häc
sinh. Trong qu¸ tr×nh lµm bµi tËp, häc sinh ph¶i ph©n tÝch ®iÒu kiÖn ®Çu bµi, tù
x©y dùng nh÷ng lËp luËn, thùc hiÖn c¸c tÝnh to¸n, khi cÇn thiÕt ph¶i tiÕn hµnh
c¸c thÝ nghiÖm, thùc hiÖn c¸c phÐp ®o, x¸c ®Þnh sù phô thuéc theo mét hµm sè
nµo ®ã gi÷a c¸c ®¹i lîng, kiÓm tra c¸c kÕt luËn cña m×nh. Trong nh÷ng ®iÒu
kiÖn ®ã t duy l«gic, t duy s¸ng t¹o cña häc sinh ®îc ph¸t triÓn, n¨ng lùc tù
lµm viÖc cña häc sinh ®îc n©ng cao.
1.2.4. Bµi tËp vËt lÝ lµ mét ph¬ng tiÖn ®Ó cñng cè, «n tËp kiÕn thøc ®·
häc mét c¸ch sinh ®éng vµ hiÖu qu¶.
Khi gi¶i c¸c bµi tËp, ®ßi hái häc sinh ph¶i nhí l¹i c¸c c«ng thøc, ®Þnh
luËt, kiÕn thøc ®· häc, còng cã khi bµi tËp ®ßi hái sù vËn dông kiÕn tæng hîp
cña c¶ mét ch¬ng hay mét phÇn cña ch¬ng tr×nh. Do vËy, häc sinh sÏ hiÓu râ
h¬n vµ ghi nhí tèt h¬n c¸c kiÕn thøc ®· häc vµ kh«ng thô ®éng tiÕp thu c¸c
kiÕn thøc míi. MÆt kh¸c, th«ng qua ®ã gi¸o viªn cã thÓ ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c vÒ
- 15 -
møc ®é nhËn thøc cña häc sinh, ®ång thêi ph¸t hiÖn ®îc nh÷ng “lç hæng” vÒ
mÆt kiÕn thøc cña häc sinh. Tõ ®ã, gi¸o viªn cã nh÷ng ®iÒu chØnh kÞp thêi trong
ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y còng nh viÖc kiÓm tra ®¸nh gi¸, ®iÒu chØnh lîng kiÕn
thøc sao cho phï hîp víi tõng ®èi tîng häc sinh.
VÝ dô: Häc sinh cÇn nhí c¸c kiÕn thøc trong ch¬ng “ Khóc x¹ ¸nh
s¸ng” ®Ó gi¶i lo¹i bµi tËp ¶nh cña mét vËt s¸ng cho bëi lìng chÊt ph¼ng.
1.2.5. Th«ng qua viÖc gi¶i bµi tËp vËt lÝ cã thÓ rÌn luyÖn cho häc sinh
nh÷ng ®øc tÝnh tèt nh tinh thÇn tù lËp, tÝnh cÈn thËn, sù kiªn tr× còng nh
tinh thÇn vît khã.
Trong qu¸ tr×nh gi¶i bµi tËp vËt lÝ khi gÆp nh÷ng khã kh¨n mµ bµi to¸n ®Ò
ra mµ häc sinh cè g¾ng nç lùc vît qua th× xÏ gióp häc sinh rÌn luyÖn tÝnh kiªn
tr× còng nh tinh thÇn vît khã. Khi tù m×nh gi¶i ®îc nh÷ng bµi tËp khã cßn
gióp cho häc sinh nh÷ng ®øc tÝnh tèt nh tinh thÇn tù lËp, tÝnh cÈn thËn.
1.2.6. Bµi tËp vËt lÝ lµ ph¬ng tiÖn ®Ó kiÓm tra ®¸nh gi¸ kiÕn thøc, kÜ
n¨ng cña häc sinh mét c¸ch chÝnh x¸c
Th«ng qua viÖc gi¶i bµi tËp gióp cho gi¸o viªn ®¸nh gi¸ kiÕn thøc, kÜ n¨ng
cña häc sinh mét c¸ch chÝnh x¸c.
1.3. Ph©n lo¹i bµi tËp vËt lÝ
Bµi tËp vËt lÝ cã thÓ ®îc chia lµm hai lo¹i: - Bµi tËp tù luËn.
- Bµi tËp tr¾c nghiÖm.
Ph©n lo¹i bµi tËp tù luËn [6]
1.3.1. Theo néi dung cña bµi tËp vËt lÝ
1.3.1.1. Theo ®Ò tµi cña tµi liÖu vËt lÝ
Bµi tËp vËt lÝ theo ®ã ®îc ph©n biÖt thµnh c¸c bµi tËp c¬ häc, ®iÖn häc,
nhiÖt häc, quang häc …. C¸c bµi tËp nµy thêng xuÊt hiÖn ngay sau khi nghiªn
cøu tµi liÖu míi vÒ mét vÊn ®Ò nµo ®ã. Sù ph©n chia nµy chØ mang tÝnh chÊt
quy íc, bëi v× kiÕn thøc ®îc sö dông trong gi¶ thiÕt cña bµi tËp vËt lÝ thêng
- 16 -
kh«ng chØ lÊy ë mét ch¬ng mµ cã thÓ lÊy ë nh÷ng phÇn kh¸c nhau trong
ch¬ng tr×nh vËt lÝ ®· häc.
1.3.1.2. Bµi tËp cã néi dung trõu tîng vµ bµi tËp cã néi dung cô thÓ
Bµi tËp vËt lÝ cã néi dung trõu tîng lµ nh÷ng bµi tËp trong ®iÒu
kiÖn cña nã, b¶n chÊt vËt lÝ cña hiÖn tîng ®· ®îc nªu lªn, nh÷ng chi tiÕt
kh«ng b¶n chÊt ®· ®îc lîc bá bít. Nh÷ng bµi tËp lo¹i nµy sÏ gióp häc sinh
nhËn ra cÇn ph¶i sö dông nh÷ng c«ng thøc, ®Þnh luËt hay kiÕn thøc vËt lÝ nµo ®Ó
gi¶i quyÕt bµi tËp ®ã. Do ®ã, bµi tËp lo¹i nµy thêng ®îc ¸p dông ®Ó cho häc
sinh tËp dît, vËn dông c¸c c«ng thøc võa häc.
Bµi tËp cã néi dung cô thÓ lµ bµi tËp mµ trong ®iÒu kiÖn cña nã, nh÷ng sè
liÖu chi tiÕt cña bµi tËp ®· ®îc nªu cô thÓ cßn b¶n chÊt vËt lÝ cña hiÖn tîng
vËt lÝ cha ®îc s¸ng tá. Khi gi¶i bµi tËp vËt lÝ lo¹i nµy, häc sinh ph¶i nhËn ra
râ b¶n chÊt cña hiÖn tîng vËt lÝ vµ ph¶i ph©n tÝch c¸c d÷ kiÖn ®Ó lµm s¸ng tá
vÊn ®Ò.
1.3.1.3. Bµi tËp cã néi dung kü thuËt tæng hîp
Bµi tËp cã néi dung kü thuËt tæng hîp lµ lo¹i bµi tËp mµ néi dung cña nã
chøa ®ùng nh÷ng tµi liÖu vÒ kü thuËt, s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, s¶n xuÊt n«ng
nghiÖp, vÒ giao th«ng liªn l¹c… Bµi tËp lo¹i nµy sÏ gióp häc sinh liªn hÖ ®îc
lý thuyÕt víi thùc hµnh, kiÕn thøc víi thùc tiÔn cña cuéc sèng, cho häc sinh
thÊy ®îc khoa häc vËt lÝ ë xung quanh chóng ta.
1.3.1.4. Bµi tËp cã néi dung lÞch sö
Bµi tËp cã néi dung lÞch sö lµ nh÷ng bµi tËp chøa ®ùng nh÷ng kiÕn thøc
cã ®Æc ®iÓm lÞch sö, nh÷ng d÷ kiÖn vÒ c¸c thÝ nghiÖm vËt lÝ cæ ®iÓn, vÒ nh÷ng
ph¸t minh s¸ng chÕ hay vÒ nh÷ng c©u chuyÖn cã tÝnh chÊt lÞch sö.
1.3.1.5. Bµi tËp vui
Bµi tËp vui lµ nh÷ng bµi tËp sö dông nh÷ng d÷ kiÖn, hiÖn tîng k× l¹ hoÆc
vui, dÝ dám, hµi híc … Lo¹i bµi tËp nµy sÏ lµm cho tiÕt häc thªm sinh ®éng,
n©ng cao høng thó häc tËp cña häc sinh.
- 17 -
1.3.2. Theo ph¬ng thøc cho ®iÒu kiÖn hoÆc ph¬ng thøc gi¶i
1.3.2.1.Bµi tËp ®Þnh tÝnh
Bµi tËp ®Þnh tÝnh lµ nh÷ng bµi tËp khi gi¶i, häc sinh chØ ph¶i lµm nh÷ng
phÐp tÝnh ®¬n gi¶n hoÆc cã thÓ nhÈm ®îc. Häc sinh muèn gi¶i ®îc bµi tËp
lo¹i nµy ph¶i thùc hiÖn nh÷ng phÐp suy luËn logic. Do ®ã, häc sinh ph¶i hiÓu râ
b¶n chÊt cña c¸c kh¸i niÖm, ®Þnh luËt vËt lÝ vµ nhËn biÕt ®îc nh÷ng biÓu hiÖn
cña chóng trong c¸c trêng hîp cô thÓ. Qua ®ã, häc sinh ®a ®îc lý thuyÕt
vµo ®êi sèng xung quanh. ChÝnh v× vËy, nh÷ng bµi tËp lo¹i nµy lµm t¨ng thªm
høng thó cho m«n häc, t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc ph¸t triÓn vµ rÌn luyÖn kh¶ n¨ng
quan s¸t ë häc sinh. Bµi tËp lo¹i nµy thêng ®îc sö dông u tiªn hµng ®Çu sau
khi häc xong lý thuyÕt vµ trong khi cñng cè, «n tËp kiÕn thøc cho häc sinh.
1.3.2.2.Bµi tËp ®Þnh lîng
Bµi tËp ®Þnh lîng lµ lo¹i bµi tËp mµ muèn gi¶i ®îc chóng ph¶i thùc
hiÖn mét lo¹t c¸c phÐp tÝnh vµ kÕt qu¶ thu ®îc lµ mét ®¸p sè ®Þnh lîng. Cô
thÓ lµ:
* Bµi tËp tÝnh to¸n tËp dît lµ nh÷ng bµi tËp ®¬n gi¶n trong ®ã chØ ®Ò cËp
®Õn nh÷ng hiÖn tîng, mét ®Þnh luËt vµ sö dông mét vµi phÐp tÝnh ®¬n gi¶n. Nã
cã t¸c dông cñng cè kiÕn thøc c¬ b¶n võa häc, lµm cho häc sinh hiÓu râ vÒ ý
nghÜa cña c¸c ®Þnh luËt vµ c«ng thøc biÓu diÔn chóng.
1.3.2.3.Bµi tËp thÝ nghiÖm
Bµi tËp thÝ nghiÖm lµ lo¹i bµi tËp ®ßi hái ph¶i lµm thÝ nghiÖm ®Ó kiÓm
chøng lêi gi¶i b»ng lý thuyÕt hoÆc t×m nh÷ng sè liÖu cÇn thiÕt cho bµi tËp. Bµi
tËp thÝ nghiÖm cã nhiÒu t¸c dông vÒ mÆt gi¸o dôc vµ gi¸o dôc kü thuËt tæng
hîp, ®Æc biÖt lµm s¸ng tá mèi quan hÖ gi÷a lý luËn vµ thùc tiÔn.
1.3.2.3.Bµi tËp ®å thÞ
Bµi tËp ®å thÞ lµ bµi tËp trong ®ã c¸c sè liÖu ®îc dïng lµm d÷ kiÖn ®Ó
gi¶i ph¶i t×m trong ®å thÞ ®· cho tríc hoÆc ngîc l¹i. Bµi tËp ®ßi hái häc sinh
ph¶i biÓu diÔn qu¸ tr×nh diÔn biÕn cña hiÖn tîng ®· nªu trong bµi tËp.
- 18 -
1.3.3. Theo yªu cÇu luyÖn tËp kü n¨ng, ph¸t triÓn t duy trong qu¸
tr×nh d¹y häc
1.3.3.1. Bµi tËp luyÖn tËp
Bµi tËp luyÖn tËp lµ lo¹i bµi tËp dïng ®Ó rÌn luyÖn cho häc sinh ¸p dông
®îc nh÷ng kiÕn thøc x¸c ®Þnh ®Ó gi¶i tõng bµi tËp theo mÉu x¸c ®Þnh. ë ®ã
kh«ng ®ßi hái häc sinh ph¶i t duy s¸ng t¹o mµ chñ yÕu ®Ó cho häc sinh luyÖn
tËp, n¾m v÷ng ®îc c¸ch gi¶i ®èi víi mét lo¹i bµi tËp x¸c ®Þnh ®· ®îc chØ dÉn.
1.3.3.2. Bµi tËp s¸ng t¹o
Bµi tËp s¸ng t¹o lµ lo¹i bµi tËp ®Ó ph¸t triÓn t duy s¸ng t¹o cho häc sinh.
Cã hai lo¹i bµi tËp s¸ng t¹o:
* Bµi tËp nghiªn cøu: khi cÇn gi¶i thÝch mét hiÖn tîng cha biÕt trªn c¬
së m« h×nh trõu tîng thÝch hîp tõ lý thuyÕt vËt lÝ.
* Bµi tËp thiÕt kÕ: bµi tËp lo¹i nµy lµ bµi tËp x©y dùng m« h×nh thùc
nghiÖm ®Ó kiÓm tra kÕt qu¶ rót ra ®îc tõ lý thuyÕt.
Víi bµi tËp tr¾c nghiÖm th× ®îc ph©n lo¹i nh sau [13]
1.3.4. Tr¾c nghiÖm trÝ th«ng minh
1.3.5. Tr¾c nghiÖm së thÝch
1.3.6.Tr¾c nghiÖm thµnh tÝch häc tËp: Trong nhµ trêng lo¹i tr¾c nghiÖm nµy
®îc dïng ®Ó kiÓm tra - ®¸nh gi¸ kiÕn thøc kÜ n¨ng, kÜ x¶o cña häc sinh vÒ c¸c
m«n häc. Lo¹i tr¾c nghiÖm nµy l¹i ®îc chia thµnh c¸c lo¹i tr¾c nghiÖm sau:
1.3.6.1. Tr¾c nghiÖm vÊn ®¸p: §îc tæ chøc theo kiÓu hái ®¸p gi÷a mét häc
sinh vµ mét thÇy gi¸o hoÆc mét héi ®ång. Tr¾c nghiÖm vÊn ®¸p thêng ®îc
dïng khi sù t¬ng t¸c gi÷a ngêi chÊm vµ ngêi ®îc chÊm lµ quan träng.
1.3.6.2. Tr¾c nghiÖm quan s¸t: Gióp ngêi kiÓm tra x¸c ®Þnh nh÷ng th¸i ®é,
nh÷ng ph¶n øng v« thøc, nh÷ng kÝ n¨ng vÒ thùc hµnh( kÜ n¨ng sö dông c¸c
dông cô ®o, kÜ n¨ng l¾p ®Æt vµ tiÕn hµnh c¸c thÝ nghiÖm), c¸c kÝ n¨ng vÒ nhËn
thøc kÜ n¨ng øng xö, kÜ n¨ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò….
1.3.6.3. Tr¾c nghiÖm viÕt: Thêng cã hai lo¹i chÝnh
- 19 -
1.3.6.3.1. Tr¾c nghiÖm tù luËn: Lµ nh÷ng c©u hái cã c©u tr¶ lêi tù do hay tr¶
lêi cã giíi h¹n.
¦u ®iÓm næi bËt cña tr¾c nghiÖm tù luËn lµ khuyÕn khÝch ngêi häc cã thãi
quen tËp suy diÔn tæng qu¸t hãa, t×m mèi t¬ng quan gi÷a c¸c sù kiÖn khi häc
bµi hay so¹n bµi; khuyÕn khÝch sù ph¸t huy ãc s¸ng t¹o, tù gi¶i quyÕt vÊn ®Ò
theo híng míi hoÆc tù do s¾p ®Æt ý tëng. Lo¹i c©u hái nµy cã u thÕ khi sö
dông ®Ó kiÓm tra ®¸nh gi¸.
1.3.6.3.2. Tr¾c nghiÖm kh¸ch quan: Lµ lo¹i tr¾c nghiÖm chØ cã mét ph¬ng
¸n ®óng ; tiªu trÝ ®¸nh gi¸ lµ ®¬n nhÊt; viÖc chÊm bµi lµ hoµn toµn kh¸ch quan
kh«ng phô thuéc ngêi chÊm. Tr¾c nghiÖm kh¸ch quan cã thÓ ®îc chia thµnh
4 lo¹i:
1) Tr¾c nghiÖm kh¸ch quan nhiÒu lùa chon
Cã cÊu tróc gåm hai phÇn : phÇn ®Çu ®îc gäi lµ phÇn dÉn vµ phÇn sau lµ phÇn
lùa chän.
PhÇn dÉn (hay cßn gäi lµ phÇn gèc) dïng ®Ó nªu ra vÊn ®Ò, cung cÊp th«ng
tin cÇn thiÕt hoÆc nªu nªn mét c©u hái.
PhÇn lùa chän gåm 4 hoÆc 5 ph¬ng ¸n ®Ó chän, thêng ®îc ®¸nh dÊu b»ng
c¸c ch÷ c¸i A,B,C,D….. hoÆc c¸c sè 1,2,3,4,…..trong c¸c ph¬ng ¸n ®Ó chän
chØ cã mét ph¬ng ¸n ®óng.
2) Tr¾c nghiÖm kh¸ch quan ®óng - sai
3) Tr¾c nghiÖm kh¸ch quan ghÐp ®«i
4) Tr¾c nghiÖm kh¸ch quan ®iÒn khuyÕt
Mçi lo¹i bµi tËp ®Òu cã nh÷ng t¸c dông riªng phï hîp víi tõng kiÕn thøc
còng nh tõng yªu cÇu trong gi¶ng d¹y. Trong ch¬ng tr×nh THPT th× lo¹i bµi
tËp theo ph¬ng thøc cho ®iÒu kiÖn hay ph¬ng thøc gi¶i cã rÊt nhiÒu. Nh÷ng
lo¹i bµi tËp nµy thêng gióp häc sinh cñng cè l¹i kiÕn thøc võa häc vµ nã còng
gióp cho häc sinh thÊy ®îc mèi liªn hÖ gi÷a lÝ thuyÕt víi thùc tiÔn. Trong ®ã
lo¹i bµi tËp ®Þnh lîng lµ lo¹i bµi tËp cã t¸c dông gióp häc sinh cñng cè kiÕn
- 20 -
thøc võa häc, lµm cho häc sinh hiÓu râ vÒ ý nghÜa cña c¸c ®Þnh luËt vËt lÝ vµ
c«ng thøc biÓu diÔn chóng .Khi gi¶i c¸c bµi tËp ®Þnh lîng thêng cho c¸c ®¸p
sè cô thÓ nªn häc sinh rÊt høng thó vµ tÝch cùc tham gia lµm lo¹i bµi tËp nµy,
ngoµi ra do xu híng hiÖn nay c¸c bµi thi thêng díi h×nh thøc tr¾c nghiÖm
nªn lo¹i bµi tËp ®Þnh lîng thêng ®îc sö dông rÊt nhiÒu. V× vËy trong khu«n
khæ luËn v¨n nµy chóng t«i chän lo¹i bµi tËp ®Þnh lîng ®Ó nghiªn cøu, ®a ra
®îc tiÕn tr×nh híng dÉn gi¶i lo¹i bµi tËp nµy cho c¶ hai lo¹i bµi tËp tù luËn vµ
tr¾c nghiÖm. Víi bµi tËp tr¾c nghiÖm chóng t«i lùa chän h×nh thøc tr¾c nghiÖm
kh¸ch quan nhiÒu lùa chän.
1.4. Nghiªn cøu ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp vËt lÝ
1.4.1. Ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp vËt lÝ nãi chung
1.4.1.1. T duy trong qu¸ tr×nh gi¶i bµi tËp vËt lÝ
Qu¸ tr×nh gi¶i bµi tËp vËt lÝ lµ qu¸ tr×nh t×m hiÓu ®iÒu kiÖn cña bµi tËp,
xem xÐt hiÖn tîng vËt lÝ ®îc ®Ò cËp vµ dùa trªn kiÕn thøc vËt lÝ ®Ó ®a tíi
mèi liªn hÖ cã thÓ cã cña nh÷ng c¸i “®· cho” vµ c¸i “ph¶i t×m”, sao cho cã thÓ
thÊy ®îc c¸i ph¶i t×m cã mèi liªn hÖ trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp víi c¸i ®· cho.
Tõ ®ã, ®i tíi chØ râ mèi liªn hÖ têng minh trùc tiÕp cña c¸i ph¶i t×m víi
nh÷ng c¸i ®· biÕt, tøc lµ t×m ra ®îc lêi gi¶i cho bµi to¸n. C¸c c«ng thøc,
ph¬ng tr×nh mµ ta x¸c lËp ®îc dùa trªn c¸c kiÕn thøc vËt lÝ vµ c¸c ®iÒu kiÖn
cô thÓ cña bµi tËp lµ sù biÓu diÔn mèi liªn hÖ ®Þnh lîng gi÷a c¸c ®¹i lîng vËt
lÝ. Dùa trªn tËp hîp c¸c mèi liªn hÖ nµy (tËp hîp c¸c ph¬ng tr×nh) ta míi cã
thÓ luËn gi¶i tÝnh to¸n ®Ó cã lêi gi¶i cuèi cïng. §èi víi nh÷ng bµi tËp tÝnh to¸n
th× nh÷ng c«ng viÖc võa nãi chÝnh lµ viÖc thiÕt lËp c¸c ph¬ng tr×nh vµ gi¶i hÖ
c¸c ph¬ng tr×nh ®Ó t×m ra c¸c Èn sè cña bµi to¸n.
Nh vËy, t duy trong gi¶i bµi tËp vËt lÝ cho thÊy hai phÇn c¬ b¶n, quan
träng sau:
1. ViÖc x¸c lËp ®îc c¸c mèi liªn hÖ cô thÓ dùa trªn sù vËn dông kiÕn
thøc vËt lÝ vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña bµi tËp ®· cho.
- Xem thêm -