Tài liệu Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy học các kiểu câu kể cho học sinh lớp 4

1. Mở đầu. 1.1. Lí do chọn đề tài. Trong các nghị quyết của Ban chấp hành Trung ương Đảng lần thứ XII cũng như trong mục tiêu giáo dục của Đảng và nhà nước giai đoạn đến năm 2020 đều xác định mục tiêu là nâng cao chất lượng toàn diện bậc tiểu học, trong đó chú trọng tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất năng lực công dân, chú trọng giáo dục kĩ năng sống cho học sinh, trong đó kĩ năng giao tiếp là kĩ năng vô cùng quan trọng là nền tảng đề phát triển các kĩ năng sống khác cho học sinh. Để học sinh có được kĩ năng giao tiếp tốt thì việc vô cùng quan trong là nâng cao năng lực sử dụng Tiếng Việt cho học sinh trong giao tiếp. Việc hình thành và phát triển ở học sinh các kĩ năng sử dụng Tiếng Việt (nghe, nói, đọc, viết) để học tập và giao tiếp trong môi trường sống là một mục tiêu quan trọng của môn Tiếng Việt. Để thực hiện mục tiêu đó, phân môn luyện từ và câu đã góp phần không nhỏ giúp học sinh ngày càng có kĩ năng giao tiếp tự nhiên. Nội dung phân môn luyện từ và câu ở lớp 4 khá phong phú. Việc dạy cho học sinh “Câu chia theo mục đích nói” trên cơ sở kế thừa chương trình 165 tuần còn được mở rộng và đi sâu hơn về các loại câu. Trong đó các bài học về câu kể có tới 12 tiết. Chương trình mới giúp học sinh nhận thức đầy đủ và sâu sắc hơn về câu kể với các kiểu câu Ai làm gì? Ai thế nào? Ai là gì?. Khi dạy học về các kiểu câu kể nói trên, không phải giáo viên nào cũng có phương pháp, biện pháp phù hợp để hướng dẫn học sinh nắm vững khái niệm cũng như phân biệt được các kiểu câu kể; cũng không phải học sinh nào cũng dễ dàng xác định hay nhận dạng, phân biệt ngay được các kiểu câu kể. Qua thực tế giảng dạy và trực tiếp kiểm tra kết quả học tập của học sinh hàng ngày, tôi nhận thấy nhiều học sinh còn nhầm lẫn khi xác định các kiểu câu kể và việc sử dụng câu kể trong viết văn, trong giao tiếp còn lẫn lộn. Làm thế nào để giúp học sinh tránh nhầm lẫn hoặc giảm được nhầm lẫn, khi xác định các câu kể kiểu Ai làm gì? Ai thế nào? Ai là gì? trong một đoạn văn luôn là vấn đề khiến tôi băn khoăn trăn trở. Chính vì những lí do trên, là một giáo viên trực tiếp dạy lớp 4 trên 10 năm tôi mạnh dạn chọn đề tài: “ Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy- học các kiểu câu kể cho học sinh lớp 4” nhằm tìm ra các biện pháp dạy học hiệu quả để nâng cao chất lượng dạy- học cho học sinh lớp 4 học các kiểu câu kể 1.2. Mục đích nghiên cứu: - Nghiên cứu đề tài này giúp bản thân tôi cũng như đồng nghiệp có điều kiện học hỏi, trao đổi kinh nghiệm và có những hiểu biết cơ bản về cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn của việc dạy học các kiểu câu kể cho học sinh lớp 4. Từ đó tìm ra phương pháp dạy học hiệu quả nhất về dạy học các kiểu câu kể cho học sinh lớp 4. - Nghiên cứu của đề tài này, tôi mong muốn tìm ra các biện pháp dạy học có hiệu quả nhất nhằm đạt được kết quả là mỗi học sinh đều nắm được bản chất của các câu kể Ai làm gì? Ai thế nào? Ai là gì?, biết cách phân biệt được ba loại câu 1 SangKienKinhNghiem.net kể này từ đó giúp học sinh nhận biết được chính xác không bị nhầm lần giữa các câu kể Ai làm gì? Ai thế nào? Ai là gì? và từ đó biết sử dụng chính xác hợp lí các câu kể này trong đặt câu, viết văn và trong cuộc sống giao tiếp hằng ngày. Cụ thể, học sinh: kể, tả hoặc giới thiệu được về sự vật, sự việc mà mình muốn nói đến. Nói lên được ý kiến, tâm tư, tình cảm của mình một cách hiệu quả nhất, hiểu biết được về xã hội, tự nhiên, con người. Từ đó nâng cao năng lực giao tiếp cho học sinh, bồi dưỡng tình yêu Tiếng Việt, hình thành thói quen giữ gìn sự trong sáng, giàu đẹp của Tiếng Việt, góp phần không nhỏ trong giáo dục kĩ năng sống cho học sinh, đó là: Tự tin trong nói năng giao tiếp, hợp tác và ứng xử hằng ngày với bạn bè và mọi người xung quanh. 1.3. Đối tượng nghiên cứu: - Những biện pháp nâng cao chất lượng dạy học các kiểu câu kể cho học sinh lớp 4. 1.4. Phương pháp nghiên cứu: Các phương pháp tôi đã sử dụng trong khi thực hiện đề tài này bao gồm: Phương pháp nghiên cứu xây dựng cơ sở lí thuyết. Phương pháp điều tra, khảo sát thực tế, thu thập thông tin. Phương pháp thống kê, xử lí số liệu. Phương pháp thực nghiệm, đối chứng kết quả. 2. Nội dung sáng kiến kinh nghiệm: 2.1. Cơ sở lí luận của việc dạy học các kiểu câu kể cho học sinh lớp 4. 2.1.1. Vị trí, vai trò của môn Tiếng Việt và phân môn luyện từ và câu. Như chúng ta đã biết, trong giáo dục Tiểu học mỗi môn học đều có vị trí, vai trò quan trọng riêng. Song để học được các môn học đó thì trước tiên chúng ta phải học tiếng mẹ đẻ - đó là Tiếng Việt - chìa khoá của nhận thức, của học vấn, của sự phát triển trí tuệ đúng đắn, nó cần thiết cho tất cả các em khi bước vào cuộc sống. Tiếng Việt là phương tiện giao tiếp chủ yếu của con người Việt Nam, nó phản ánh tư duy của con người. Đồng thời môn Tiếng Việt còn góp phần lớn giúp học sinh phát triển về Đức - Trí - Thể- Mỹ [2]. Do vậy môn Tiếng Việt là một môn quan trọng, chiếm vị trí chủ yếu trong chương trình. Môn học này trong trường Tiểu học chiếm một khối lượng kiến thức lớn nhất và thời lượng nhiều nhất so với các môn học khác. Trong đó Luyện từ và câu là một phân môn khá quan trọng trong bộ môn Tiếng Việt, phân môn này đã cung cấp cho học sinh các đơn vị của ngôn ngữ: tiếng, từ, ngữ, câu, cách phân loại từ, câu, giúp học sinh chọn từ ngữ chuẩn diễn đạt ngắn gọn, đủ ý, giữ phép lịch sự trong giao tiếp... như vậy người nghe, người đọc hiểu đúng thông tin. Phân môn Luyện từ và câu góp phần rèn luyện tư duy, phát triển ngôn ngữ và hình thành nhân cách cho học sinh, tạo cho HS có vốn từ phong phú. 2.1.2. Nội dung, sự phân bố nội dung các kiểu câu kể trong chương trình lớp 4. Xét về các loại câu chia theo mục đích nói được chia thành các loại câu: câu kể, câu hỏi, câu cảm, câu khiến. Nội dung về câu kể được học ở cuối kỳ I (3 tiết) 2 SangKienKinhNghiem.net ở tuần 16 và 17 đến đầu kỳ II (9 tiết) tuần 19, 20, 21, 22, 24, 25, 26. Cụ thể như sau: Tuần 16: 1 tiết: Câu kể Tuần 17: 2 tiết: Câu kể Ai làm gì? Vị ngữ trong câu kể Ai làm gì? Tuần 19: 1 tiết: Chủ ngữ trong câu kể Ai làm gì? Tuần 20: 1 tiết: Luyện tập về câu kể Ai làm gì? Tuần 21: 2 tiết: Câu kể Ai thế nào? Vị ngữ trong câu kể Ai thế nào? Tuần 22: 1 tiết: Chủ ngữ trong câu kể Ai thế nào? Tuần 24: 2 tiết: Câu kể Ai là gì? Vị ngữ trong câu kể Ai là gì Tuần 25: 1 tiết: chủ ngữ trong câu kể Ai là gì? Tuần 26: 1 tiết: Luyện tập về câu kể Ai là gì? [3] Những tiết luyện tập gồm tập hợp 3 - 4 bài tập. Còn lại các bài cung cấp kiến thức mới đều có cấu trúc giống nhau: Gồm 3 phần: nhận xét, ghi nhớ, luyện tập. Việc sắp xếp nội dung các bài học cũng được cấu trúc tương tự nhau. Mỗi kiểu câu kể đều học bài thứ nhất giới thiệu kiểu câu đó là gì? Bài thứ hai học về bộ phận vị ngữ, bài thứ ba học về chủ ngữ, bài thứ 4 là bài luyện tập.[1] 2.2. Thực trạng việc dạy- học các kiểu câu kể ở trường tiểu học Quảng Lưu trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm. 2.2.1. Những việc đã làm được. * Về giáo viên: Giáo viên khối 4 của trường đều đạt trên chuẩn, nhiệt tình, có năng lực chuyên môn đảm bảo, đều đã đạt giáo viên dạy giỏi cấp huyện hoặc tỉnh. Trong quá trình dạy học đã cố gắng đổi mới PPDH, tổ chức đa dạng các hình thức dạy học nhằm ngày càng nâng cao hơn chất lượng dạy - học.Trong chuyên môn các đồng chí trong tổ cũng thường xuyên trao đổi, chia sẻ các bài, các dạng câu kể , các dạng bài tập về câu mà học sinh còn yếu để tìm ra phương pháp giảng dạy hiệu quả * Về học sinh: Nhìn chung, các em học sinh khối 4 đều ngoan ngoãn, chăm chỉ học tập. Nhiều học sinh luôn tự giác học tập, ít để giáo viên phải đôn đốc, nhắc nhở. Đối với phân môn luyện tự và câu, mức độ tiếp thu bài và vận dung thực hành của học sinh là tương đối tốt. * Sách giáo khoa và tài liệu tham khảo: 100% học sinh khối 4 đều có đầy đủ SGK môn Tiếng Việt. Đối với giáo viên, ngoài SGK, vở bài tập, bài soạn còn có thêm một số tài liệu khác như: Thiết kế giảng dạy Tiếng Việt 4, từ điển Tiếng Việt, các tài liệu nâng cao của phân môn luyện từ và câu, hỏi - đáp về dạy học Tiếng Việt... Các tài liệu này góp phần hỗ trợ các nội dung dạy học và phương pháp dạy học trong quá trình giảng dạy. 3 SangKienKinhNghiem.net 2.2.2. Những việc chưa làm được và tồn tại, hạn chế * Về giáo viên: Khi được hỏi về việc dạy học môn Tiếng Việt, phần về ba kiểu câu kể này thì đều nhận định là không dễ dàng, đặc biệt là việc dạy cho học sinh phân biệt, nhận dạng chính xác và sử dụng trong học tập và giao tiếp hằng ngày. Các tiết dạy về ba kiểu câu kể này chất lượng chưa cao, vẫn còn một số lúng túng trong việc hướng dẫn học sinh nắm được bản chất của từng kiểu câu kể này, đặc biệt là việc sử dụng hệ thống câu hỏi gợi mở để giúp học sinh nhận diện, phân loại chính xác và sử dụng hợp lí trong việc đặt câu, viết văn cũng như trong giao tiếp hằng ngày. Nguyên nhân: Giáo viên chưa áp dụng đồng bộ một số giải pháp để hướng dẫn học sinh nắm được bản chất của từng kiểu câu kể; bên cạnh đó, việc vận dụng hệ thống câu hỏi gợi mở để giúp học sinh nhận diện chính xác các kiểu câu kể này chưa được linh hoạt. * Về học sinh: Với những kiến thức đòi hỏi khả năng tư duy thì đa số học sinh còn lúng túng. Việc xác định câu kể này thuộc kiểu Ai làm gì? Ai thế nào? Ai là gì? là một dẫn chứng cho sự lúng túng đó của học sinh. Học sinh thường lẫn lộn giữa các kiểu câu kể trong việc nhận dạng kiểu câu. Học sinh không xác định được chủ ngữ, vị ngữ của câu, nếu câu có thêm thành phần phụ là trạng ngữ đặt ở đầu câu nên việc đặt câu ( nói và viết ) theo yêu cầu cụ thể thường không chính xác. Bên cạnh đó, rải rác vẫn còn những học sinh phải đôn đốc, nhắc nhở rất nhiều, ý thức tự giác chưa cao. Nguyên nhân là các em chưa hiểu bài, chưa chăm học. Nguyên nhân: + Học sinh không nắm vững về từ loại ( Danh từ, Động từ, Tính từ ). + Học sinh không xác định được từ chủ yếu trong một cụm từ ( Cụm danh từ, cụm động từ, cụm tính từ ). Từ đó các em xác định không chính xác kiểu câu. + Học sinh chưa xác định được đâu là thành phần chính của câu. + Học sinh chưa biết đặt câu hỏi khi tìm chủ ngữ, vị ngữ của câu. * Sách giáo khoa và tài liệu tham khảo: Tài liệu tham khảo, đối với phân môn luyện từ và câu các em chưa có sự đầu tư nhiều. Phần lớn, các em thường mua các tài liệu phục vụ cho phân môn Tập làm văn. 2.2.3. Khảo sát thực tế chất lượng cuối học kì I của hai lớp 4 trường tiểu học Quảng Lưu. Để khảo sát chất lượng học học sinh đối với việc xác định kiểu câu kể, tôi đã cho học sinh lớp 4A và 4B( lớp 4B- lớp thực nghiệm; lớp 4A-lớp đối chứng) làm bài tập nhỏ sau đây: Em hãy gạch 1 gạch dưới chủ ngữ, hai gạch dưới vị ngữ trong các câu văn sau và nói rõ câu văn thuộc kiểu câu kể Ai làm gì? Ai thế nào? hay câu Ai là gì?: “Bốn cánh khẽ rung rung như đang còn đang phân vân. Trên cành cây, mấy chú chim xinh xắn đang nhảy nhót và hót ríu rít. 4 SangKienKinhNghiem.net Bố là người thầy dạy bơi cho em.” Kết quả là: Lớp Sĩ số Hoàn thành tốt Hoàn thành Chưa hoàn thành SL TL SL TL SL TL 4A 27 8 29,6% 9 33.3% 10 37,1% 4B 28 9 32,1% 10 35,8% 9 32,1% Kết quả làm bài cụ thể như sau: Số HS xác Số HS xác Số HS xác định kiểu câu định kiểu câu định kiểu câu Câu Ai làm gì? Ai thế nào? Ai là gì? Bốn cánh khẽ rung rung như 35HS 20 HS đang còn đang phân vân. Trên cành cây, mấy chú chim 33 HS 20 HS 2 HS xinh xắn đang nhảy nhót và hót ríu rít. Bố là người thầy dạy bơi 13HS 3 HS 39 HS cho em. * Những điểm tồn tại và nguyên nhân: Câu văn thứ nhất thuộc kiểu câu kể Ai thế nào? song lại có tới gần 65% số HS xác định đây là câu kể kiểu Ai làm gì? do nhầm lẫn từ “rung rung” chỉ hoạt động của đôi “cánh” mà không quan tâm đến từ “khẽ” chỉ đặc điểm của sự vật (bốn cánh). Câu văn thứ hai thuộc kiểu câu Ai làm gì? song rất nhiều em nhầm đây là kiểu câu Ai thế nào? vì ở đây có từ : xinh xắn”, và đã xác định chủ ngữ là “mấy chú chim”. Câu văn thứ ba ít học sinh nhầm hơn, tuy nhiên vẫn còn 13 em xác định đây là kiểu câu Ai làm gì? bởi vì ở đay có từ “ dạy bơi”, và xác định chủ ngữ là “người thầy”. Với các bài tập yêu cầu HS viết đoạn văn trong đó có câu thuộc một trong các kiểu câu kể đã học nhiều em chỉ chú trọng sao cho viết đúng đoạn văn có đủ số lượng câu theo yêu cầu đề bài (5-7 câu). Nhiều khi các em còn quan niệm cứ một dòng là được một câu nên thường trao đổi với nhau “tớ được 3 dòng rồi” “còn tớ được 6 dòng rồi”. Tất cả những quan sát và đánh giá trên đây cho thấy việc xác định đúng các kiểu câu kể và phân biệt rõ các kiểu câu kể của học sinh phần nào có sự mơ hồ, thiếu sự chắc chắn. Từ những tồn tại, hạn chế của giáo viên và học sinh trong quá trình dạy học như trên, tôi đã đưa ra một số biện pháp áp dụng trong thực tiễn dạy học như sau: 2.3. Một số biện pháp nâng cao chất lượng day- học các kiểu câu kể cho học sinh lớp 4. 2.3.1. Cần thực hiện tốt yêu cầu cần thiết đối với giáo viên dạy lớp 4. - Tìm hiểu và nắm vững cấu trúc, nội dung dạy câu kể ở lớp 4: 5 SangKienKinhNghiem.net Nội dung chương trình phân môn luyện từ và câu ở lớp 4 được sắp xếp xen kẽ các bài mở rộng vốn từ với các bài học có nội dung lí thuyết. Qua các bài lí thuyết, các em được cung cấp kiến thức từ dễ đến khó, bắt đầu từ các bài học về tiếng, từ đến câu, bộ phận phụ của câu, Dấu câu và một số nghi thức giao tiếp được học xen kẽ trong chương trình.[1] Nội dung về câu kể được học ở cuối kỳ I (3 tiết) ở tuần 16 và 17 đến đầu kỳ II (9 tiết) tuần 19, 20, 21, 22, 24, 25, 26. Cụ thể như sau: Những tiết luyện tập gồm tập hợp 3 - 4 bài tập. Còn lại các bài cung cấp kiến thức mới đều có cấu trúc giống nhau: gồm 3 phần: nhận xét, ghi nhớ, luyện tập. Việc sắp xếp nội dung các bài học cũng được cấu trúc tương tự nhau. Mỗi kiểu câu kể đều học bài thứ nhất giới thiệu kiểu câu đó là gì? Bài thứ hai học về bộ phận vị ngữ, bài thứ ba học về chủ ngữ, bài thứ 4 là bài luyện tập. -Tìm hiểu các tài liệu hướng dẫn giảng dạy về câu kể ở lớp 4: Để có được sự thống nhất chung và đúng đắn nhất trong một tiết dạy về câu kể, tôi thường xem lại chương trình học BDTX, nội dung học chuyên đề đối với phân môn luyện từ và câu, tham khảo tiến trình bài soạn trong sách giáo viên Tiếng Việt 4, thiết kế giảng dạy Tiếng Việt 4. Sau khi tham khảo tài liệu, tôi lập kế hoạch bài học cho mỗi tiết dạy có sự chọn lọc, sắp xếp lại sao cho phù hợp với đối tượng học sinh, điều kiện dạy học song vẫn đảm bảo đầy đủ nội dung và mục tiêu tiết dạy. Ngoài ra, tôi còn tham khảo, vận dung, kế thừa các phương pháp dạy học về câu kể của chương trình cũ, đọc thêm tài liệu sách, báo có tin, bài nói, viết về dạy luyện từ và câu ở lớp 4 nhằm góp phần giúp học sinh nâng cao chất lượng xác định các kiểu câu kể. - Nắm vững tinh thần chung khi dạy luyện từ và câu ở lớp 4: Phân môn luyện từ và câu ở lớp 4 được dạy dưới hai kiểu: * Kiểu bài lí thuyết: bào gồn 3 phần: nhận xét, ghi nhớ, luyện tập. Thông thường, giáo viên tổ chức cho học sinh giải quyết các bài tập ở phần nhận xét, giáo viên gợi mở giúp học sinh rút ra ghi nhớ. Từ ghi nhớ, học sinh vận dung bài làm bài tập ở phần luyện tập dưới hình thức cá nhân hay nhóm. [4] * Kiểu bài luyện tập và mở rộng vốn từ: Bao gồm tập hợp các bài tập. Chủ yếu, giáo viên tổ chức cho học sinh các hoạt động dạy học theo cách thức linh hoạt (trao đổi nhóm, thi đua giữa các nhóm, cá nhân) theo trình tự: + Hướng dẫn HS tìm hiểu yêu cầu bài tập. + Chữa mẫu cho học sinh một phần hoặc một bài. + Tổ chức cho học sinh tham gia các hoạt động học tập. + Tổ chức đánh giá, nhận xét kết quả bài làm. - Tham khảo các tiết dạy trên băng và ý kiến đồng nghiệp: Trong thời gian tham gia học chuyên đề thay SGK lớp 4 và lớp 5, tôi đã được xem một số băng hình các tiết dạy luyện từ và câu. Thực tế không có các băng dạy về câu kể song qua băng hình dạy các kiểu bài lí thuyết, ít nhiều bàn thân tôi đã học tập được cách tổ chức dạy học, đặc biệt là cách tổ chức cho học sinh khai thức ngữ liệu ở phần nhận xét. Trong quá trình giảng dạy, nếu có vẫn 6 SangKienKinhNghiem.net đề gì còn băn khoăn áy náy, tôi thường tham khảo ý kiến đồng nghiệp, xin ý kiến chỉ đạo của phụ trách chuyên môn, học hỏi thêm kinh nghiệm tổ chức dạy học của đồng nghiệp trong trường. Qua đó, tôi đã tự rút ra những kinh nghiệm thiết thực khi dạy luyện từ và câu nói chung và dạy cho học sinh xác định đúng, phân biệt được các kiểu câu kể đã học nói riêng. 2.3.2. Hướng dẫn học sinh nắm vững khái niệm câu kể, cách dùng câu kể. Khác với chương trình cũ, chương trình mới ngoài bài “câu kể” có tính khái quát chung, học sinh còn được học kĩ càng về 3 kiểu câu kể Ai làm gì? Ai thế nào? Ai là gì?. Ở những tiết đầu, khi mới học về kiểu câu kể Ai làm gì? đa số học sinh đều xác định tương đối đúng kiểu câu này. Nhưng khi học tiếp sang kiểu câu kể Ai thế nào? và Ai là gì? thì việc xác định các kiểu câu kể trong một đoạn văn nhiều em bị nhầm lẫn. Chẳng hạn hai câu sau đây là hai câu kể kiểu Ai làm gì? nhưng đa số học sinh xác định đây là câu kể kiểu Ai thế nào? Câu 1: Đàn voi bước đi chậm rãi. Câu 2: Người quản tượng ngồi vắt vẻo trên chú voi đi đầu. Nguyên nhân của sự nhầm lẫn này là do các em thấy trong hai câu trên đều có các từ ngữ chỉ đặc điểm, tính chất (từ chậm rãi, vắt vẻo) mà không tìm hiểu để thấy hai từ này đều chỉ đặc điểm của hoạt động (đi, ngồi) chứ không chỉ đặc điểm của sự vật. Để giúp học sinh tránh được sự nhậm lẫn trên, tôi hướng dẫn học sinh thuộc ghi nhớ về khái nhiệm câu kể. Thuộc khái niệm thì có nhiều học sinh rất thuộc song hiểu và nắm vững khái niệm câu kể thì chỉ có những học sinh nổi trội mới đạt được. Vì vậy, nhằm giúp học sinh nắm vững khái niệm câu kể, ngay bài học đầu tiên về câu kể, giáo viên phải gây được ấn tượng cho học sinh bằng cách tổ chức cho HS phân tích tốt ngữ liệu. Đoạn văn ngữ liệu (bài tập 1) trang 161 - Tiếng Việt 4 - tập 1 có 3 câu kể và 1 câu hỏi. Từ sự phân tích đoạn ngữ liệu này và đoạn ngữ liệu ở bài tập 3, giáo viên cho học sinh phát hiện và so sánh đặc điểm của câu hỏi với các câu còn lại, gợi mở để học sinh phát hiện đặc điểm của kiểu câu mới. Từ đó rút ra kết luận về câu kể và chốt lại nội dung so sánh giữa câu hỏi và câu kể bằng bảng so sánh sau: [1] Câu hỏi Câu kể - Dùng để kể, tả hoặc giới thiệu về sự vật nói lên ý kiến, tâm tư, tình cảm - Dùng để hỏi những điều chưa biết của mỗi người. - Cuối câu hỏi có dấu chấm hỏi (?) - Cuối câu kể có dấu chấm (.) - Khi đọc, giọng bình thường - Khi đọc, cần cao giọng ở cuối câu - VD: Những kho báo ấy ở đâu? VD: Bu-ra-ti-nô là một chú bé người gỗ Từ sự so sánh đó, giáo viên khắc sâu ghi nhớ về khái niệm câu kể cho HS cả về nội dung và dấu hiệu hình thức. Nắm được khái niệm câu kể, GV giúp học sinh hiểu câu kể thường dùng để kể, tả, giới thiệu hoặc nói lên ý kiến, tâm tư, tình cảm mỗi người [3]. Để phân biệt được các kiểu câu kể, trước hết các em cần nắm được khái niệm câu kể, xác 7 SangKienKinhNghiem.net định đúng câu kể. Vì vậy, giáo viên cũng có thể dựa vào nội dung đã học về câu hỏi để giúp học sinh nắm được khái niệm câu kể như trình bày trên đây. 2.3.3. Hướng dẫn học sinh nắm vững yêu cầu bài tập và ngữ liệu đã cho: Thông thường, nhiều học sinh quan tâm đến ngữ liệu của bài tập là một đoạn văn hay một văn bản mà quên đi yêu cầu bài tập. Làm thế nào để học sinh chú ý nắm vững yêu cầu của bài? Để làm được điều đó, trong mỗi tiết dạy, tôi thường gọi 1 học sinh đọc to yêu cầu, cả lớp đọc thầm, GV ghi đề bài lên bảng có thể gạch chân dưới các từ ngữ quan trong. Sau khi cho học sinh đọc nội dung bài tập, GV nhắc lại yêu cầu của bài một lần nữa. Ví dụ: Bài 2 - Phần nhận xét - trang 24 - Tiếng Việt 4 tập 2 yêu cầu: tìm những từ ngữ chỉ đặc điểm, tính chất hoặc trạng thái của sự vật trong các câu ở đoạn văn trên (tức đoạn văn ở BT1). - Bước đầu tôi cho 1 hoc sinh đọc to yêu cầu, cả lớp đọc thầm. - Tiếp theo, cả lớp đọc thầm lại đoạn văn ở BT1, GV ghi đề bài lên bảng. - Một học sinh nhắc lại yêu cầu đề bài, Gv gạch chân dưới các từ “ từ ngữ chỉ đặc điểm, tính chất hoặc trạng thái của sự vật”. - Với đối tượng học sinh tiếp thu bài còn chậm, tôi đưa ra hai ví dụ và hệ thống câu hỏi gợi mở để giúp các em nắm vững yêu cầu đề bài hơn. Chẳng hạn: Xét hai câu sau: Câu 1: Cây cối xanh um. Câu 2: Đàn voi bước đi chậm rãi. - Hỏi: Câu nào có từ ngữ chỉ đặc điểm tính chất của sự vật? Đó là từ ngữ nào? (câu 1 - từ “xanh um”). - Hỏi: Câu nào có từ ngữ chỉ đặc điểm của hoạt động? Đó là từ ngữ nào? (Câu 2 - từ “chậm rãi”. Vậy, trong các từ ngữ chỉ đặc điểm, tính chất ở hai câu trên thì từ “xanh um” đúng với yêu cầu đề bài. Có những bài tập cho ngữ liệu là một đoạn văn và yêu cầu học sinh tìm các kiểu câu kể có trong đoạn văn đó. Để thực hiện được yêu cầu của bài, học sinh phải nắm vững ngữ liệu. Vì vậy, tôi thường cho các em vừa đọc đoạn văn, vừa đánh số thứ tự trước mỗi câu bằng bút chì. Sau đó xét lần lượt từng câu xem câu đó thuộc kiểu câu kể nào? Ví dụ: Bài 1a - trang 24 - Tiếng Việt 4 - Tập 2: Đọc đoạn văn sau và tìm các câu kể Ai thế nào? có trong đoạn văn: “(1) Rồi những người con cũng lớn lên và lần lượt lên đường. (2) Căn nhà trống vắng. (3) Những đêm không ngủ, mẹ lại nghĩ về họ. (4) Anh Khoa hồn nhiên, xởi lởi. (5) Anh Đức lầm lì, ít nói. (6) Còn anh Tịnh thì đĩnh đạc, chu đáo.”[4] Đoạn văn gồm 6 câu được đánh số thứ tự từ 1 đến 6. Sau khi xét từng câu, các em sẽ nhận ra những câu kể Ai thế nào? trong đoạn văn trên là câu 1, 2, 4, 5, 6. Tuy nhiên, với câu 1, nhiều học sinh vẫn nhầm là câu kể Ai làm gì vì có vị ngữ thứ hai chỉ hoạt động (lần lượt lên đường). Kết quả khẳng định câu 1 là câu kể Ai làm gì? là có căn cứ. Vì vậy, GV cần giải thích rõ để các em hiểu như sau: Câu văn này có hai vị ngữ, vị ngữ thứ nhất trả lời câu hỏi Ai thế nào? (lớn lên) 8 SangKienKinhNghiem.net và vị ngữ thứ hai trả lời câu hỏi Ai làm gì (lần lượt lên đường). Nhưng vì vị ngữ chỉ đặc điểm (lớn lên) đặt trước nên toàn câu trả lời cho câu hỏi Ai thế nào? Gặp những trường hợp khó xác định đó là kiểu câu gì như câu 1, GV cần có những gợi mở giúp học sinh phát hiện và đi đến kết luận đầy đủ, đúng đắn. Như vậy các em cũng dễ dàng khắc sâu kiến thức và vận dung linh hoạt trong khi làm bài. 2.3.4. Hướng dẫn học sinh nắm vững ghi nhớ về mỗi kiểu câu kể. Để xác định đúng kiểu câu kể, trước tiên học sinh phải thuộc ghi nhớ, nhớ được những điều kiện cần thiết làm cơ sở cho việc xác định đó là kiểu câu kể gì? Vì vậy, trong mỗi tiết luyện từ và câu, sau khi tổ chức cho HS khai thác ngữ liệu, khái quát các vấn đề, tôi thường cho HS tự rút ra ghi nhớ theo cách hiệu của các em. Sau đó đối chiếu ghi nhớ trong SGK để bổ sung cho đầy đủ[5]. GV gọi 2-3 HS nêu lại ghi nhớ đồng thời HS khác nhẩm thuộc, gọi học sinh nào đã thuộc ghi nhớ xung phong đọc trước lớp. GV tuyên dương, khen ngợi những HS này. Đối với những HS nổi trội, GV yêu cầu các em tự lấy ví dụ minh hoạ nội dung ghi nhớ. Trong mỗi tiết học về các kiểu câu kể, tôi thường mô phỏng nội dung cần ghi nhớ theo sơ đồ sau: Câu kể Ai làm gì? (gồm 2 bộ phận) Chủ ngữ (Trả lời câu hỏi Ai (cái gì? con gì?) Vị ngữ (Trả lời câu hỏi làm gì?) Sau khi học xong cả 3 kiểu câu kể Ai làm gì? Ai thế nào? Ai là gì?, tôi yêu cầu học sinh dựa vào ghi nhớ và tự kẻ lại sơ đồ về mỗi loại câu, sau đó so sánh những điểm giống và khác nhau giữa các kiểu câu kể. HS sẽ dễ dàng phát hiện điểm giống nhau là: cả 3 kiểu câu kể đều có 2 bộ phận: chủ ngữ và vị ngữ; bộ phận chủ ngữ đều trả lời cho câu hỏi Ai (con gì? Cái gì?), và điểm khác nhau là vị ngữ trong câu Ai làm gì? trả lời cho câu hỏi làm gì? Vị ngữ trong câu Ai thế nào trở lời cho câu hỏi thế nào? Vị ngữ trong câu hỏi Ai là gì? trả lời cho câu hỏi là gì?[2] Cuối cùng, GV chốt kết quả đúng bằng cách treo bảng phụ kể sơ đồ sau: Câu kể Ai làm gì? Gồm 2 bộ phận Chủ ngữ (trả lời Ai (con gì?, cài gì?) Vị ngữ (trả lời câu hỏi làm gì?) Câu kể Ai thế nào? Gồm 2 bộ phận Chủ ngữ Vị ngữ (trả lời (trả lời Ai (con gì? câu hỏi cái gì?) thế nào?) Câu kể Ai là gì? Gồm 2 bộ phận Chủ ngữ (trả lời Ai? (con gì? cái gì?) Vị ngữ (trả lời câu hỏi là ai, là cái gì?) 9 SangKienKinhNghiem.net 2.3.5. Hướng dẫn học sinh so sánh vị ngữ của 3 kiểu câu Ai làm gì? Ai thế nào? Ai là gì? Từ việc nhận ra sự khác nhau của vị ngữ trong 3 kiểu câu kể nói trên, GV tiếp tục giúp các em nhận thức sự khác nhau rõ rệt về vị ngữ trong 3 kiểu câu kể. Tuy nhiên, trước khi khắc sâu sự khác biệt này, một yêu cầu quan trong là giúp HS biết xác định đúng chủ ngữ - vị ngữ, tôi thường cho các em đặt câu hỏi cho mỗi bộ phận hoặc xây dựng một hệ thống câu hỏi mở. Chẳng hạn, xác định chủ ngữ - vị ngữ của câu kể Ai thế nào? sau đây: “Khi chạy trên mặt đất, nó giống con ngỗng cụ nhưng nhanh nhẹn hơn nhiều” Hỏi: Tìm từ ngữ trả lời câu hỏi Con gì giống con ngỗng cụ nhưng nhanh nhẹn hơn nhiều? (“Nó” – tức con đại bàng đã nói ở các câu trên). Hỏi: Vậy trả lời cho câu hỏi “con gì?” là bộ phận nào? (Bộ phận chủ ngữ) - Tương tự, giáo viên hỏi: từ ngữ nào trả lời cho câu hỏi: Nó như thế nào? (giống con ngỗng cụ nhưng nhanh nhẹn hơn nhiều). - Hỏi: Trả lời cho câu hỏi như thế nào là bộ phận gì? ( Bộ phận vị ngữ ) Tiếp sau đó giáo viên hướng dẫn học sinh trình bày theo mẫu sau: Khi chạy trên mặt đất, nó / giống con ngỗng cụ nhưng nhanh nhẹn hơn nhiều. CN VN Làm mẫu một câu như vậy, các câu khác , học sinh có thể làm được. Đối với cụm từ “ khi chạy trên mặt đất”, nếu giáo viên không đặt những câu hỏi như trên để học sinh xác định chủ ngữ - vị ngữ thì sẽ có nhiều học sinh nhầm cụm từ này là chủ ngữ vì các em chưa học thành phần phụ trạng ngữ. Khi đó, GV lưu ý học sinh về dấu hiệu hình thức giữa chủ ngữ và vị ngữ không có dấu phầy ngăn cách, cụm từ này là 1 bộ phận phụ của câu chúng ta sẽ học sau. Khi học sinh đã có kĩ năng xác định chủ ngữ - vị ngữ trong câu, trong các tiết học về vị ngữ của mỗi kiểu câu, GV tiếp tục khắc sâu ghi nhớ về bộ phận vị ngữ bằng sơ đồ sau: Chỉ (hay biểu thị) ..... Vị ngữ trong câu kể (...) do ... Với mỗi bài dạy về vị ngữ của các kiểu câu kể, tôi thường viết nội dung ghi nhớ theo kiểu sơ đồ trên. Sau khi học xong 3 kiểu câu kể, tôi chỉ cần vẽ sơ đồ khái quát trên đây và yêu cầu học sinh nêu nội dung của mỗi vị ngữ ứng với mỗi kiểu câu là HS dễ dàng nhớ và nêu được nội dung cần nhớ. cụ thể như sau: Chỉ hoạt động của người, vật. Vị ngữ trong câu kể Ai làm gì? do động từ, cụm động từ tạo thành. Vị ngữ trong câu kể Ai thế nào? Chỉ đặc điểm, tính chất, trạng thái của sự vật do động từ, tính từ, cụm động từ, cụm tính từ tạo thành. 10 SangKienKinhNghiem.net Vị ngữ trong câu kể Ai là gì? Chỉ nội dung dùng để giới thiệu, nối với chủ ngữ bằng từ “là” do danh từ, cụm danh từ tạo thành Để khắc sâu hơn sự khác nhau giữa vị ngữ của 3 kiểu câu kể trên và cũng là sự khác nhau của các kiểu câu kể, GV có thể chỉ rõ 2 căn cứ để phân biệt: Thứ nhất: Dựa vào nội dung ý nghĩa (tức là nội dung biểu thị của vị ngữ trong mỗi kiểu câu kể). Câu Ai làm gì? chỉ hoạt động Vị ngữ Câu Ai thế nào? chỉ đặc điểm, tính chất, trạng thái. Câu Ai là gì? chỉ nội dung để giới thiệu, nối với CN băng từ “là”. Thứ hai: Dựa vào từ loại: Câu Ai làm gì? do động từ, cụm động từ tạo thành Vị ngữ Câu Ai thế nào? do động từ, tính từ, cụm động từ, cụm tính từ tạo thành. Câu Ai là gì? do danh từ, cụm danh từ tạo thành Nhìn vào sơ đồ trên, ta thấy giữa vị ngữ trong câu Ai làm gì? và câu Ai thế nào? có điểm giống nhau là chúng đều do động từ, cụm động từ tạo thành. Vì vậy, GV lưu ý HS vị ngữ trong câu Ai làm gì? do động từ cụm động từ tạo thành biểu thị hoạt động của sự vật, cọn vị ngữ trong câu Ai thế nào? do động từ, cụm động từ tạo thành biểu thị trạng thái của sự vật. Ví dụ: Xác định kiểu câu kể của câu sau đây: Sông thôi vỗ sóng dồn dập vô bờ như hồi chiều. - Chủ ngữ là: sông - Vị ngữ là: thôi vỗ sóng dồn dập vô bờ như hồi chiều. Đây là câu kể Ai thế nào? song rất nhiều học sinh nhầm lẫn xác định đây là câu kể kiểu Ai làm gì? vì các em cho rằng vị ngữ “thôi vỗ sóng dồn dập vỗ bờ như hồi chiều” là cụm động từ biểu thị hoạt động (vỗ sóng). Tuy nhiên, động từ trung tâm của cụm trên là từ “thôi” (chỉ trạng thái của sự vật). Trong trường hợp khó xác định kiểu câu kể như câu văn trên, GV có thể đưa ra dẫn chứng để minh hoạ. Chẳng hạn: Hãy xác định kiểu câu kể của hai câu sau: Câu 1: Sông thôi võ sóng dồn dập vô bờ như hồi chiều. Câu 2: Sông vỗ sóng dồn dập vô bờ như hồi chiều. Bên cạnh việc đưa ra hai câu kể trên đây, GV có thể giúp học sinh phân tích để hiểu nghĩa “thôi vỗ sóng” đối lập với “vỗ sóng”. Từ đó, HS sẽ nhận định một lần nữa câu 1 là câu kể kiểu Ai thế nào? câu 2 là câu kể kiểu Ai làm gì? và không còn phân vân khi kết luận câu “sóng thôi vỗ sóng vào bờ như hồi chiều” là câu kể Ai thế nào? - Trong 3 kiểu câu kể được học, dựa vào dấu hiệu hình thức học sinh dễ nhận biết nhất là câu kể kiểu Ai là gì? vì trong câu này thường có từ “là” thường nối giữa chủ ngữ và vị ngữ. Tuy nhiên, giáo viên cũng cần lưu ý học sinh những câu kể ai là gì? dùng để nhận định cũng có khi từ “là” không phải là 11 SangKienKinhNghiem.net chiếc cầu nối giữa chủ ngữ và vị ngữ mà nó nằm trong bộ phận vị ngữ như câu sau: Cải hai ông // đều không phải là người Hà Nội. CN VN Đặc biệt, GV lưu ý học sinh có những câu văn có từ “là” song không phải là câu kể Ai là gì?. Chẳng hạn câu sau: “Tàu nào // có hàng cần bốc // là cần trục // vươn tới” CN1 VN1 CN2 VN2 Các bộ phận chủ ngữ, vị ngữ của câu này không trả lời cho câu hỏi Ai? là gì?. Từ “là” ở đây chỉ dùng để nối hai vế câu (giống như từ “thì”). Nó đều tả một sự việc có tính quy luật: hễ tàu cần bốc hàng là cần trục có mặt. 2.3.6. Giáo viên linh hoạt khi đặt câu hỏi và khẳng định kết quả trả lời của học sinh. Trong việc khai thức ngữ liệu, đôi khi giáo viên cần chẻ nhỏ hoặc mềm hoá các câu hỏi trong SGK, cũng có khi cần đặt những câu hỏi có tính khái quát, tổng hợp. Bên cạnh đó, GV cần vận dụng các câu hỏi linh hoạt với từng đối tượng học sinh khi khai thức ngữ liệu hoặc tổ chức luyện tập. Chẳng hạn, câu hỏi 3 (phần nhận xét - bài “câu kể Ai làm gì?” - trang 6 - Tiếng Việt 4 - tập 2) yêu cầu học sinh nêu ý nghĩa của bộ phận chủ ngữ. GV có thể thay thế bằng câu hỏi: chủ ngữ chỉ gì? (chỉ người hoặc con vật, cây cối...). Từ đó, GV khái quát: Chủ ngữ của câu kể Ai làm gì? thường chỉ người, con vật, cây cối ... Hoặc ở bài “Vị ngữ trong câu kể Ai thế nào?” có câu hỏi: Vị ngữ trong các câu trên biểu thị nội dung gì? (trang 29 - Tiếng Việt 4 tập 2). GV chuyển thành câu hỏi: Vị ngữ trong các câu trên chỉ gì? (Sau khi HS trả lời GV gợi mở để học sinh khái quát. Vị ngữ trong câu kể Ai thế nào? thường chỉ (hay thường biểu thị) đặc điểm, tính chất, trạng thái của sự vật. Mỗi khi đặt câu hỏi, HS trả lời, GV chưa vội khẳng định ngay kết quả trả lời đó là đúng hay sai mà có thể thử nghiệm kết qủa của 2 - 3 học sinh để các em có thời gian ngẫm xem kết quả trả lời của mình như vậy đã đúng chưa? Thực tế, nhiều HS khi trả lời câu hỏi mà không hiểu trả lời như vậy là đúng hay sai do các em không tập trung chú ý nghe giảng, khi GV gọi trả lời, được bạn khác nhắc, các em liền trả lời theo ý của bạn. Vì vậy, tôi thường kiểm tra việc nắm bài của học sinh bằng cách đối chiếu kết quả. Ai đồng ý với ý kiến của bạn A? Ai đồng ý với ý kiến của bạn B?. Cũng có lúc hơn 90% số học sinh đồng ý với một ý kiến sai do em HS trả lời câu hỏi đó là một HS nổi trội, còn ý kiến đúng lại là của một em HS có lực học bình thường. Điều đó cho thấy việc nắm kiến thức của các em chưa chắc chắn mà phần nào còn dựa vào cảm quan: Cứ bạn nào học nổi trội là luôn đưa ra ý kiến đúng. Khi gặp trường hợp này, tôi thường dùng các câu hỏi gợi mở để dần dần học sinh nhận thức đúng vấn đề, không khẳng định kết quả đúng, sai trước mà tự các em qua việc trả lời câu hỏi dẫn đến thay đổi ý kiến và nhận thức đúng vấn đề hơn. 12 SangKienKinhNghiem.net Ví dụ: Bài 1 - phần luyện tập trang 37 - Tiếng Việt 4 - tập 2: Tìm chủ ngữ của câu kể Ai thế nào? trong đoạn văn tả chú chuồn chuồn nước của nhà văn Nguyễn Thế Hội, trong đó có câu: “Cái đầu tròn và hai con mắt long lanh như thuỷ tinh” Kết quả bài làm của HS có nhiều ý kiến khác nhau nhưng tập chung chủ yếu 2 ý kiến sau: 1. Cái đầu // tròn và hai con mắt long lanh như thuỷ tinh. CN 2. Cái đầu // tròn và hai con mắt // long lanh như thuỷ tinh. CN 1 CN 2 Sau khi học sinh trình bày ý kiến xác định chủ ngữ câu trên, GV chưa khẳng định kết quả đúng. - Hỏi: bạn nào đồng ý với ý kiến thứ nhất? bạn nào đồng ý với ý kiến thứ hai? - Qua thực tế dạy ở lớp 4B thì có tới hơn 60% học sinh đồng ý với cách xác định chủ ngữ như ý kiến thứ nhất. Thấy được sự thiếu chính xác đó, GV đưa ra hệ thống câu hỏi: + Hỏi: Câu văn trên thông báo mấy ý? Đó là những ý gì? ( 2 ý: ý 1: cái đầu tròn; ý 2: hai con mắt long lanh như thuỷ tinh) + Hỏi: Trong câu trên, tác giả tả cái gì có hình tròn? Cái gì long lanh như thuỷ tinh? (Cái đầu tròn, hai con mắt long lanh như thuỷ tinh). + Hỏi: Bộ phận trả lời cho câu hỏi “Cái gì?” gọi là chủ ngữ hay vị ngữ? (chủ ngữ). + Hỏi: Vậy câu trên có mấy chủ ngữ? ( 2 chủ ngữ là: cái đầu và hai con mắt). Lúc đó GV mới kết luận: ý kiến thứ hai là đúng, ý kiến thứ nhất xác định chưa đầy đủ. 2.3.7. Hướng dẫn học sinh luyện viết đoạn văn có câu kể. Đây là hoạt động quan trọng giúp Học sinh có kĩ năng thành thạo khi biết vận dụng những hiểu biết để viết thành văn bản. Để giúp HS viết đúng đoạn văn có kiẻu câu kể theo yêu cầu đề bài, GV thường giúp HS nắm chắc yêu câu đề bài, hình dung ra nội dung đoạn văn sẽ viết, sau đó lựa chọn viết câu mở đoạn, chon cách kết đoạn thể hiện được suy nghĩ, cảm xúc của mình. Các câu còn lại vừa phải đảm bảo yêu cầu đề bài, vừa mang tính lôgíc. Ví dụ: Bài tập 3 - trang 16 - Tiếng Việt 4 - tập 2: Viết một đoạn văn khoảng 5 câu kể về công việc trực nhật lớp của tổ em. Trong đó dùng câu kể Ai làm gì?. Đầu tiên, GV cho HS đọc thầm, xác định yêu cầu đề bài, tự gạch dưới từ ngữ quan trọng của đề bài, gọi 1 HS đọc to yêu cầu đề bài. Tiếp theo, GV cho HS suy nghĩ viết câu mở đoạn, lưu ý HS cần mở đoạn thường có tính khái quát (chẳng hạn: Hàng tuần, cứ vào thứ 2 là tổ em làm công việc quen thuộc, đó là trực nhật lớp). 13 SangKienKinhNghiem.net Sau đó, GV đặt câu hỏi gợi mở để HS có hướng kết đoạn đúng. (Chẳng hạn sau khi trực nhật lớp xong, em thấy lớp học như thế nào? hoặc vì sao em thấy vui khi lớp học sạch sẽ?). Phần thân đoạn, GV đặt câu hỏi có dạng như: Em đã làm những việc gì?. Mỗi bạn trong tổ đã làm những việc gì? Cuối cùng, GV gọi 2- 3 HS đọc kết quả bài làm, chỉ rõ câu kể Ai làm gì? trong đoạn văn. GV và cả lớp nhận xét, bổ sung, khen ngợi HS có đoạn viết hay. Với trình tự như trên, nhiều HS đã viết được đoạn văn tuy chưa thật là xuất sắc nhưng đúng với yêu cầu đề bài, có bố cục rõ ràng. Ví dụ: Bài viết của em Võ Thị Phương Linh, lớp 4B như sau: Sáng hôm qua là phiên tổ em trực nhật, vì thế cả tổ ai cũng đi học sớm hơn mọi ngày. Theo sự phân công của tổ trưởng chúng em bắt tay vào làm việc. Hai bạn Hằng và Vi quét thật sạch nền lớp. Bạn Trang lau chùi bàn cô giáo và bảng đen, giặt khăn lau. Hai bạn Hùng và Nam kê lại bàn ghế. Em lấy chổi lông gà quét thật sạch bụi trên bàn ghế và tủ sách cuối lớp. Bạn Tùng tổ trưởng quét hành lang, bậc thềm. Chỉ một lúc sau, chúng em đã làm xong mọi việc. Cũng tương tự cách hướng dẫn trên đây, học sinh làm bài tập 2 - trang 37 SGK Tiếng Việt 4 tập 2: Viết một đoạn văn khoảng 5 câu về một loại trái cây mà em thích trong đoạn văn có dùng một số câu kể Ai thế nào? em Đoàn Thị Anh Thư lớp 4B đã viết: Mùa hè là mùa của biết bao loại trái cây thơm mát, ngọt lành. Mùa hè tặng cho con người nhiều loại quả nhưng em thích ăn quả mít nhất. Quả mít khi chín chắc nịch, to, tròn như cái thúng. Lớp vỏ bên ngoài màu nâu sẫm với những cái gai chi chít. Trông xa, trái mít giống một con nhím lớn vậy. Bên trong lớp vỏ mít xù xì là những múi mít vàng ươm như mật. Mỗi khi mẹ bổ mít, hương mít thơm lừng tràn ngập cả căn nhà. Em thích ăn mít vì mít vừa ngon, vừa bổ. Và với cách hướng dẫn trên, còn có nhiều bài viết khác của học sinh đẫ để lại cho tôi ấn tượng sâu sắc; thâm tâm tôi thấy mừng vì khi dạy cho học sinh xác định các kiểu câu kể còn giúp các em biết bố cục một đoạn văn có kỹ năng viết đoạn văn giàu hình ảnh và giàu cảm xúc. 2.3.8. Tăng cường kiểm tra, đánh giá học sinh Trong dạy học, việc đánh giá học sinh vô cùng quan trọng. Vì có thường xuyên đánh giá thì mới biết được mức độ tiếp thu kiến thức của học sinh để điều chỉnh hình thức và phương pháp cho phù hợp. Biết được sự tiến bộ của từng học sinh trong từng tiết dạy. Ví dụ: Việc xác định kiểu câu của con chưa chính xác, con cần đọc kĩ, xác định đúng đối tượng trong câu, đặt câu hỏi cho từng bộ phận... Hình thức đánh giá là giáo viên đánh giá bằng lời trực tiếp với từng học sinh, uốn nắn sửa cho học sinh từng chi tiết nhỏ trong bài làm. Đánh giá bằng nhận xét viết vào vở thông qua kết quả làm bài của học sinh. Ngoài ra giáo viên cần tạo điều kiện thuận lợi và khuyến khích để học sinh được tham gia đánh giá lẫn nhau. 14 SangKienKinhNghiem.net Đánh giá sau mỗi bài học tôi thường ra đề kiểm tra cho học sinh làm sau đó tôi thu bài đánh giá kết quả để nắm bắt những kĩ năng học sinh còn chưa đạt để tổ chức rèn luyện thêm. 2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm đối việc nâng cao chất lượng dạyhọc các kiểu câu kể ở khối 4 của trường tiểu học Quảng Lưu. Sau khi áp dụng đồng bộ các biện pháp được nêu ở trên thì bản thân đã rất tự tin và không còn lúng túng trong việc tổ chức dạy học các bài về ba kiểu câu kể này. Về học sinh, đa số học sinh đã nắm vững khái niệm câu kể và câu kể thường dùng để tả, giới thiệu hoặc nói lên ý kiến, tâm tư, tình cảm của mỗi người, nắm được khái niệm của ba kiểu câu kể này và hiểu rõ bản chất của từng kiểu câu kể. Đó là: Bản chất của câu kể Ai làm gì là dùng để kể về hoạt động của người, động vật hoặc đồ vật (được nhân hoá). Bản chất của câu kể Ai thế nào? là dùng để miêu tả về đặc điểm, tính chất hoặc trạng thái của người, vật. Bản chất của câu kể Ai là gì là dùng để giới thiệu hoặc nêu nhận định về người, vật. Những học sinh đã nắm chắc khái niệm so với ban đầu như: Thành Lương; Thủy Tiên, Nam.. Dựa vào sơ đồ về mỗi loại câu, đa số HS đã dễ dàng phát hiện điểm giống nhau là: cả 3 kiểu câu kể đều có 2 bộ phận: chủ ngữ và vị ngữ; bộ phận chủ ngữ đều trả lời cho câu hỏi Ai (con gì? Cái gì?), và điểm khác nhau là vị ngữ trong câu Ai làm gì? trả lời cho câu hỏi làm gì? Vị ngữ trong câu Ai thế nào trả lời cho câu hỏi thế nào? Vị ngữ trong câu hỏi Ai là gì? trả lời cho câu hỏi là gì?. Một số em tiến bộ rõ rệt như: Phương Linh, Yến Nhi, Tùng... Đa số học sinh vẽ được sơ đồ khái quát nội dung của mỗi vị ngữ ứng với mỗi kiểu câu, từ đó học sinh phân biệt được chính xác các kiểu câu kể đó. Đa số học sinh đã biết dựa vào 2 căn cứ để phân biệt các kiểu câu kể, đó là: Dựa vào nội dung ý nghĩa (tức là nội dung biểu thị của vị ngữ trong mỗi kiểu câu kể).Và dựa vào từ loại ( tức là do từ loại nào hay cụm từ loại nào tạo thành). Trong giao tiếp học sinh nhạy bén, tự tin, nói năng, diễn đạt câu chuẩn hơn. Tiêu biểu như: Anh Thư, Hùng, Duy... * Kết quả kháo sát đến thời điểm tháng 4 năm 2018 của hai lớp 4A và 4B như sau. Gồm 3 bài tập: Bài 1: Phân biệt 3 kiểu câu kể ( bằng cách nêu định nghĩa, ví dụ về từng kiểu câu): Ai làm gì? Ai thế nào? Ai là gì? Định nghĩa Ví dụ Bài 2: Tìm 3 kiểu câu kể nói trên trong đoạn văn sau. Nói rõ tác dụng của từng kiểu câu kể. Bấy giờ tôi còn là một chú bé lên mười. Mỗi lần đi cắt cỏ, bao giờ tôi cũng tìm bứt một nắm cây mía đất, khoan khoái nằm xuống cạnh sọt cỏ đã đầy và nhấm nháp từng cây một. Buổi chiều ở làng ven sông yên tĩnh một cách lạ lùng. 15 SangKienKinhNghiem.net Trần Hòa Binh Bài3: Hãy viết một đoạn văn ngắn về bác sĩ Ly trong truyện Khuất phục tên cướp biển đã học. Trong đoạn văn, có sử dụng ba kiểu câu kể nói trên.[6] Sau khi chấm bài, tôi nhận thấy: Ở bài 1, đa số học sinh nêu được định nghĩa về 3 kiểu câu kể và nêu được ví dụ đúng với mỗi câu, tuy nhiên cũng có nhiều học sinh lớp 4A nêu đĩnh nghĩa chưa thật đấy đủ. Ở bài 2, đa số học sinh lớp 4B đã xác định đúng được câu thứ nhất là kiểu câu Ai là gì? và có tác dụng giới thiệu nhân vật “tôi”, câu thứ hai là kiểu câu Ai làm gì? và có tác dụng kể các hoạt động của nhân vật “tôi”, câu thứ ba là kiểu câu Ai thế nào? có tác dụng kể về đặc điểm, trạng thái của buổi chiều của làng ven sông. Bài 3, đa số học sinh viết được đoạn văn và có sử dụng 3 kiểu câu kể, tuy nhiên nhiều học sinh lớp 4A viết đoạn văn còn lủng củng, liên kết chưa chặt chẽ. Thống kê kết quả như sau: Hoàn thành tốt Hoàn thành Chưa hoàn thành Lớp Sĩ số SL TL SL TL SL TL 4A 27 10 37,0% 13 48.2% 4 14.8% 4B 28 18 64,3% 10 35,7% 0 0.0 Nhìn vào kết quả khảo sát ở hai lớp 4B và 4A đã thấy có sự khác biệt rõ ràng. Lớp 4A(Lớp không thực nghiệm)vẫn còn 4 học sinh chưa hoàn thành, lớp 4B(Lớp tôi thực nghiệm) không còn học sinh chưa hoàn thành, hơn nữa tỉ lệ học sinh hoàn thành tốt ở lớp 4B tăng cao. Như vậy, sau khi áp dụng các biện pháp như đã nêu trên thì chất lượng dạy- học các kiểu câu kể lớp 4B đã có chuyển biến rõ rệt, học sinh nắm, vận dụng bài học rất tốt, không còn học sinh chưa hoàn thành. Tôi rất mừng vì sau một thời gian bản thân tôi cùng với đồng nghiệp đã nghiên cứu, trao đổi, thảo luận và thực nghiệm cùng tìm ra giải pháp để nâng cao chất lượng dạy- học các kiểu câu kể cho học sinh lớp 4 trường tiểu học Quảng Lưu nói chung và lớp 4B của tôi nói riêng, góp phần nâng cao chất lượng dạy- học môn Tiếng Việt trong nhà trường năm học 2017-2018. 3. Kết luận, kiến nghị 3.1. Kết luận. Dạy luyện từ và câu trong đó có nội dung dạy về câu kể có vẻ như khô khan, song nếu chúng ta khai thác đầy đủ các khía cạnh về câu kể sẽ thấy dạy và học câu kể có nhiều điều lí thú. Trong khuôn khổ sáng kiến này, tôi mong muốn đóng góp một số kinh nghiệm nhỏ khi dạy cho học sinh lớp 4 xác định đúng các kiểu câu kể, phân biệt được các kiểu câu kể và sử dụng linh hoạt, chính xác trong giao tiếp hằng ngày cũng như viết văn của học sinh. Giúp học sinh xác định đúng các kiểu câu kể trong một đoạn văn là một việc làm đòi hỏi tính khéo léo, linh hoạt trong tổ chức hoạt động dạy- học. Nếu áp dụng đồng bộ các biện pháp được nêu trong sáng kiến kinh nghiệm này thì giáo viên sẽ rất tự tin và không còn lúng túng trong việc tổ chức dạy học các bài về ba kiểu câu kể này, còn học sinh sẽ hiểu rõ được bản chất của từng Theo 16 SangKienKinhNghiem.net kiểu câu kể, nhận diện đúng được từng kiểu câu kể và sử dụng chính xác được các kiểu câu kể này trong việc đặt câu viết văn cũng như diễn đạt những mong muốn, ý kiến, tâm tư, tình cảm của cá nhân. Trong khuôn khổ và thời gian có hạn, sáng kiến kinh nghiệm này mới nêu lên được một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy- học các kiểu câu kể cho học sinh đại trà lớp 4. Sáng kiến này có thể phát triển và chuyên sâu thêm để vận dụng trong công tác bồi dưỡng cho những học sinh nổi trội, học sinh có năng khiếu môn Tiếng Việt. 3.2. Kiến nghị. - Đối với giáo viên: + Nắm vững nội dung kiến thức về câu, câu kể, các kiểu câu kể trong chương trình Tiếng Việt; nắm vững đặc điểm đối tượng học sinh. + Chuẩn bị kĩ lưỡng bài dạy trước khi lên lớp. + Phối hợp nhịp nhàng, linh hoạt, đồng bộ các phương pháp và hình thức tổ chức dạy học để mỗi tiết dạy đạt được chất lượng cao nhất. + Nghiên cứu kĩ SGK và các tài liệu hướng dẫn giảng dạy. + Không ngừng học hỏi, trao đổi với đồng nghiệp và tự tích luỹ kinh nghiệm cho bản thân. - Đối với nhà trường: tăng cường thao giảng, dự giờ, hội thảo về nội dung đổi mới, nâng cao chất lượng dạy- học về câu, câu kể, các kiểu câu kể trong Tiếng Việt - Đối với Phòng Giáo dục& đào tạo: Tổ chức các hội thảo chuyên đề về các biện pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy- học về câu kể, các kiểu câu kể trong Tiếng Việt để giáo viên được trao đổi, học hỏi, chia sẻ cho nhau những kinh nghiệm nhằm nâng cao chất lượng dạy- học các kiểu câu kể. * Trên đây là một số biện pháp dạy học các kiểu câu kể cho học sinh lớp 4 có hiệu quả cao. Sau 1 năm nghiên cứu và áp dụng vào thực tế, tôi thấy học sinh có những tiến bộ vượt bậc. Hoàn thành được đề tài này, tôi được sự giúp đỡ của các đồng chí trong Ban giám hiệu nhà trường, các đồng chí trong tổ chuyên môn và các bạn đồng nghiệp. Mặc dù bản thân đã có cố gắng rất nhiều nhưng chắc chắn không tránh khỏi những thiếu sót. Tôi rất mong được sự góp ý của các đồng chí để đề tài này hoàn thiện hơn, được áp dụng rộng rãi vào giảng dạy thực tế cho học sinh lớp 4 ở trường tiểu học Quảng Lưu nói riêng và cho các đồng chí giảng dạy lớp 4 trong toàn huyện nói chung. Xin chân thành cảm ơn! Quảng Xương, ngày 10 tháng 4 năm 2018 XÁC NHẬN CỦA HIỆU TRƯỞNG Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình viết, không sao chép nội dung của người khác. Người viết Phạm Thị Mai 17 SangKienKinhNghiem.net 18 SangKienKinhNghiem.net